Schilderachtig Zaltbommel

SCHILDERACHTIGZALTBOMMEL

Een selectie van de mooiste schilderijen, tekeningen en prentenvan het vestingstadje aan de Waal

SCH

ILDER

AC

HTIG

ZA

LTBO

MM

EL

FOXY DESIGN

Een lang gekoesterde wens van Peter Schipper, streekconservator van het Museum Stadskasteel Zalt-

bommel, is het organiseren van een kunstexpositie met als thema: ‘Zaltbommel gezien door de ogen van

kunstenaars’. Erik Vos (Foxy Design) opperde het idee om over dat onderwerp een boek samen te stellen.

Peter Schipper en Majo Slosser, de samenstellers en schrijvers, ondersteund door Dick van Gameren wil-

den niet alleen kleurenreproducties van schilderijen uit het museum, maar ook van kunstwerken uit par-

ticuliere collecties in de uitgave opnemen. Een oproep daartoe in de krant leverde een aantal prachtige

schilderijen op. De samenstellers hebben er naar gestreefd om een gevarieerd beeld van het Bommels

stadsgezicht te tonen. Landelijke bekende kunstenaars, waaronder Cornelis Springer en Anton Pieck,

maar ook plaatselijke schilders laten ons vanuit hun eigen invalshoek en vanuit verschillende standpun-

ten de schoonheid van Zaltbommel zien. Bij diverse schilderijen, tekeningen, en aquarellen worden naast

informatie over de kunstenaar ook historische gegevens, die betrekking hebben op de afbeelding, ver-

meld. Het boek ‘Schilderachtig Zaltbommel’ neemt u mee door de straten van deze stad en laat, mits ze

de tand des tijds hebben doorstaan, de afgebeelde inspiratiebronnen zien. Naast een wandeling door

het stadje kunt u ook gewoon thuis van de ruim negentig afbeeldingen genieten.



Peter Schipp

er en Majo Slosser

Bij een bezoek aan Zaltbommel trof ons pijnlijk

een tekort aan belangstelling van de zijde

der Bommelsche burgerij, voor het mooie

en merkwaardige, dat hun stad

den vreemdeling kan toonen.

‘op de hoogte’ geïllustreerd maandschrift (haarlem) mei 1921.

SchilderachtigZaltbommeleen selectie van de mooiste schilderijen, tekeningen en prenten

van het vestingstadje aan de Waal

Peter Schipper en majo Slosser

eindredactie: dick van gameren

F ox y D e s i g n

4

Sc

hil

de

ra

ch

tig

za

lt

bo

mm

el

De Waterman

5

Sc

hil

de

ra

ch

tig

za

lt

bo

mm

el

VoorWoorD

zaltbommel; vaak geroemd in gedichten en versjes die wij vroeger

leerden op school. maar niet alleen dichters raakten geïnspireerd door

zaltbommel. door de eeuwen heen is de stad veelvuldig vastgelegd

op papier en canvas. Schilders laten ons, allen vanuit hun eigen invals-

hoek en vanuit verschillende standpunten, zien ‘hoe het vroeger was’.

Wat viel hun op? Welke details waren voor hen het vastleggen waard?

Voor u ligt een exemplaar van het boek ‘Schilderachtig zaltbommel’.

in dit boek zijn 92 schilderijen opgenomen van bekende en minder

bekende schilders die de stad laten zien. bij elk schilderij hoort een

verhaal; over de schilder, over het werk of over de stad. deze verhalen

geven, samen met de schilderijen, de historie van de stad zaltbommel

op bijzondere wijze weer.

het boek ‘Schilderachtig zaltbommel’ is in opdracht van het museum

Stadskasteel zaltbommel gemaakt, naar een idee van de uitgever erik

Vos. gelijktijdig met de uitgave van dit boek organiseert het museum

in samenwerking met de Kloosterkapel, van april tot en met juni 2013,

een tentoonstelling onder dezelfde naam. de tentoonstelling laat een

selectie zien van de schilderijen die in het boek zijn opgenomen.

het uitgeven van dit boek en het organiseren van deze expositie in

2013 is niet toevallig. aan het einde van 2013 neemt het bestuur van

het museum en daarmee de hele bommelerwaard afscheid van haar

streekconservator, Peter Schipper. daarmee komt een einde aan een

36-jarige samenwerking. er is in die jaren veel gebeurd. Van oudheid-

kamer is het museum met de tijd meegegroeid naar een museum

waar jaarlijks heel veel bezoekers van jong tot oud, plezier beleven

aan de historische collectie en de Fiep Westendorp tentoonstelling.

het museum is Peter dan ook veel dank verschuldigd.

het bestuur van het museum wil in het bijzonder de organisatoren

van de tentoonstelling en de samenstellers van het boek, Peter Schip-

per en majo Slosser, bedanken voor hun inzet. het was een hele zoek-

tocht naar de geschikte schilderijen en de historische context van

deze schilderijen. ook gaat onze dank uit naar dick van gameren voor

het zoekwerk en het controleren van de historische juistheid van de

teksten en marijke de haan voor haar werk ten aanzien van de rechten

van de schilderijen. erik Vos van Foxy design danken wij voor de grafi-

sche vormgeving en de prettige samenwerking en Frans Pel voor het

werven van de benodigde fondsen.

ik hoop dat u veel plezier beleeft aan het lezen en bekijken van het

boek, en dat het boek u inspireert om de tentoonstelling ‘Schilderach-

tig zaltbommel’ te bezoeken.

Voorzitter bestuur museum Stadskasteel zaltbommel,

rob esseveld

Techniek: aquarel

Formaat: 38,5 x 56,5 cm

Vervaardiger: F. Peeters (1935)

Datering: 1995

Collectie: Gemeente Zaltbommel

Bruikleen: Museum Stadskasteel Zaltbommel

6

Sc

hil

de

ra

ch

tig

za

lt

bo

mm

el

inleiDing

‘het was op zaterdag dat ik te zalt-bommel met de opvarende stoom-

boot Willem de eerste aankwam. daar ik nimmer dat stadje bezocht

had, en hetzelve vroeger in het voorbij varen mijne aandacht niet

getroffen scheen te hebben, viel mij thans bij het aankomen reeds

dadelijk het treurige uiterlijke voorkomen in het oog’. zo begon een

onbekend gebleven reiziger in 1845 zijn verslag van een reisje naar

de steden zaltbommel, tiel en culemborg. ook in het vervolg van

zijn verhaal is hij niet complimenteus. bommel maakte op hem een

doodse indruk: ‘een stelletje lediggangers staan buiten een der beide

poorten te gapen’. in de boschstraat viel hem ‘de laagte en het wei-

nig aanzienlijk voorkomen der huizen’ op. toch heeft dit in verstilde

schoonheid verzonken stadje door de eeuwen heen veel aandacht

van kunstenaars getrokken. Wat trof hun oog dat de genoemde reizi-

ger blijkbaar ontging en hoe verbeeldden zij hun indrukken? blade-

rend in dit boek vindt u de antwoorden.

in de zestiende en zeventiende eeuw verkenden kunstenaars de plat-

tegrond en de contouren van de stad. hendrik hoet, die de vogel-

vluchtplattegrond van zaltbommel tekende voor de stedenatlas van

de amsterdamse drukker-uitgever Joan blaeu (circa 1650), hoefde

maar op de toren van de Sint-maarten te gaan staan om de straten

en andere elementen van de stad in hun juiste verhoudingen te zien.

tekenaars maakten hun werkstukken vaak voor militaire doeleinden

en trokken met de legers mee. dat garandeerde hun ook een stuk

veiligheid onderweg. de rivieren waren belangrijke verbindingswe-

gen. reizen over land kon alleen in het voorjaar en de zomer en dan

vooral over de dijken. tussen de topografische tekenaars en schilders

treffen we grote namen aan, zoals die van Jan van goyen en constan-

tijn huygens jr. zij legden het profiel van bommel als rivierstad vast.

meer dan in de voorafgaande periode was er in de achttiende en

negentiende eeuw een markt voor boeken met beschrijvingen van

dorpen, steden en buitenplaatsen. Uitgevers stuurden tekenaars op

pad om de verlangde plaatjes te verkrijgen, die vervolgens als koper-

staal- of houtgravures in boeken en tijdschriften verschenen.

de nadruk in ons boek ligt vooral op de laatste 200 jaar. Vele kun-

stenaars hebben zich door zaltbommel laten inspireren. de meesten

van hen kwamen van buiten, onder wie bekende namen zoals anton

Pieck, Willem Witjens, Félicien bobeldijk en de zwervende schilder

arie zwart, die in de jaren 1934-1936 met zijn woonwagen in bommel

stond. anderen zoals anton van anrooy, gerard menken, Fiep Wes-

tendorp, han van dam en Jan dekker woonden in de stad of waren

er geboren.

bladerend door dit boek ziet men de kunstzinnige opvattingen

veranderen. de ‘altijd mooi weer’ plaatjes van de achttiende eeuw

maakten in de periode erna plaats voor romantiek en impressionis-

me. de scheepvaart met de veerpont op de Waal en in het verschiet

het profiel van de stad onder een opbollende wolkenlucht leverden

de inspiratie voor het fraaie romantische schilderij van Jan Kuypers jr.

cornelis Springer zocht speciaal de architectuur van de hollandse re-

naissance en de gouden eeuw, waarbij hij er in het eindresultaat niet

tegen opzag de werkelijkheid naar zijn hand te zetten. het impres-

sionisme legde accenten op de steeds wisselende omstandigheden

en lichtval op specifieke momenten van de dag. het continue spel

van land, lucht en water aan de rivier fascineerde menig kunstenaar.

7

Sc

hil

de

ra

ch

tig

za

lt

bo

mm

el

bovendien trok een groeiend legertje schilders door de straten van

bommel. op die manier is een boeiend plaatjesboek ontstaan, als

tegenhanger van de opkomende fotografie en de ansichtkaart. Na-

tuurlijk ontbreken de grote monumenten zoals de Sint-maarten, de

gasthuistoren en het maarten van rossemhuis niet. maar daarnaast

verrassen de kunstenaars ons met de gekozen plek, het afwisselende

leven op straat of een schijnbaar verborgen detail aan een huis. dat

maakt hun werk juist zo waardevol. het wezen van kunst is immers

vooral de manier van kijken en die visie op papier of doek overbren-

gen aan de beschouwer.

en de mening van de reiziger uit 1845? die is vervlogen in de tijd. Vele

panden uit het rijke historische erfgoed zijn gerestaureerd tot een

fraai beschermd stadsgezicht en vormen zo het inspirerende decor

voor toekomstige generaties kunstenaars.

Techniek: ets


Vervaardiger: A.F. Pieck (1895-1987)

Datering: circa 1917

Collectie: Museum Stadskasteel Zaltbommel

ingang huize De trippen

18

Sc

hil

de

ra

ch

tig

za

lt

bo

mm

el

Techniek: aquarel


Vervaardiger: J.G. Smits (1823-1910)

Datering: maart 1901


riViergezicht

het is al tegen de avond als Jan gerard Smits dit Waalgezicht bij zaltbommel vastlegt. de zon kleurt de hemel rood aan de horizon. Fier en mar-

kant steken de torens van de Sint-maarten en de gasthuiskapel in de halfbewolkte lucht. de schepen liggen stil of zoeken een geschikte plek

voor de avond. Smits kwam uit den haag. zijn manier van schilderen is helemaal in de trant van de haagse School, die de wisselende stem-

mingen van de dag in verf probeerde vast te leggen. Smits hield van de grote rivieren, die hem op verschillende reizen als inspiratie dienden.

hoewel het stadsbeeld redelijk waarheidsgetrouw is weergegeven, bevinden zich geheel rechts toch een flinke stadsmuur met een toren,

die er echter toen al lang niet meer waren. Klinkt hier de uitspraak van zijn leermeester S.l. Verveer door toen die uitriep: ‘een stad, die schept

men zich zelve!’ in 1881 werd Smits benoemd tot ridder in de orde van de gouden leeuw van Nassau. onder zijn leerlingen was ook koningin

Sophie, echtgenote van koning Willem iii.

19

Sc

hil

de

ra

ch

tig

za

lt

bo

mm

el

Techniek: olieverf op doek


Vervaardiger: E.J. Ligtelijn (1893-1975)

Datering: 20-08-1925

Collectie: F.S. Pel

Techniek: aquarel


Vervaardiger: J.G. Smits (1823-1910)

Datering: maart 1901


staDsFront

op een heerlijke, warme zomerse dag in augustus zette kunstschilder evert Jan ligtelijn zijn schildersezel op een strandje om het stadsfront

van zaltbommel aan de overzijde van de rivier aan zijn doek toe te vertrouwen. de prachtige wolkenpartij boven de stad en de rook die uit de

schoorsteen van de ‘zaltbommelsche Wasch en Strijkinrichting’ komt, heeft hij mooi in beeld gebracht. op de voorgrond laveert een zeilboot

heel rustig stroomopwaarts. ligtelijn werd geboren in amsterdam en woonde en werkte in amsterdam, Naarden en amstelveen, ook verbleef

hij een tijdje op kasteel Waardenburg. hij was een autodidact en hanteerde bij het schilderen een opvallend vlotte penseelstreek. ligtelijn schil-

derde diverse onderwerpen, waarvan de stadsgezichten en de riviergezichten van de Vecht momenteel zeer gewild zijn. in de volksmond wordt

hij tegenwoordig ook wel liefkozend ‘de Vechtschilder’ genoemd.

2 4

Sc

hil

de

ra

ch

tig

za

lt

bo

mm

el


Formaat: 80 x 100 cm

Vervaardiger: J. Dekker (1898-1982)

Datering: 1950-1960

Collectie: Mevr. L. Dekker

2 5

Sc

hil

de

ra

ch

tig

za

lt

bo

mm

el


Formaat: 50 x 70 cm

Vervaardiger: J. Dekker (1898-1982)

Datering: 1950-1960


schepen op De Waal

een gezicht op zaltbommel, geschilderd vanuit tuil, heeft dekker in meerdere variaties gemaakt. het hier afgebeelde stadsgezicht is vermoede-

lijk in de jaren vijftig van de vorige eeuw vervaardigd, want in die tijd werden veel schepen nog gesleept. op de tweede afbeelding zijn de sche-

pen te zien vanaf Nieuwaal. op de linker oever ligt haaften. Jan dekker was een zaltbommelse huisschilder, die op de hoek gamersestraat/zand-

straat woonde. zijn vader had een schildersbedrijf en waarschijnlijk is dat de reden dat Jan van jongs af aan belangstelling toonde voor alles wat

met schilderen te maken had. later nam hij het bedrijf van zijn vader over. dekker was een autodidact die vooral op aanraden van de kunstschil-

ders Van anrooy en derksen van angeren zich verder ging bekwamen in het maken van schilderijen. ondanks een handicap aan zijn rechterhand

schilderde hij diverse portretten en stadsgezichten. in menig bommels huis hangt, veelal in opdracht geschilderd, ‘een dekker’ aan de muur.

3 8

Sc

hil

de

ra

ch

tig

za

lt

bo

mm

el


Formaat: 59 x 89 cm

Vervaardiger: H.C. Kranenburg (1917-1997)

Datering: 1971


De markt met gezicht op De gasthuistoren

hier een gezicht op de markt in 1971 waar links nog de leibomen, die voor het café ’het vergulden Varken’ stonden, zijn te zien. midden op de

markt staan twee verkeerszuilen. in 1930 stond er op de markt ook al een verkeerszuil, een houten exemplaar op een sokkel. het gestaag toe-

nemende verkeer maakte plaatsing hiervan noodzakelijk. hendrik cornelis Kranenburg werd in 1917 in amsterdam geboren. in 1997 overleed hij

in bergen op zoom. Kranenburg studeerde onder leiding van h.J. Jurres en W.h. van den berg aan de rijksacademie van beeldende kunsten te

amsterdam. hij woonde en werkte in amsterdam, vanaf 1943 in laren en sinds 1962 in bergen op zoom. Kranenburg schilderde, aquarelleerde,

tekende (ook met pen), etste en lithografeerde stadsgezichten, landschappen en portretten. daarnaast maakte hij wandschilderingen, speelde

hij uitstekend piano en was een begenadigd beeldhouwer. toch heeft Kranenburg de meeste bekendheid verworven met zijn olieverfschilde-

rijen. hij schilderde in een vlotte impressionistische stijl in de trant van de haagse School. Kenmerkend voor hem is zijn uitgesproken rijk kleuren-

palet en de vlotte penseelstreek waarmee hij de verf direct op het doek aanbracht. zijn landschappen tonen weidse luchten met krachtige wol-

kenpartijen.

3 9

Sc

hil

de

ra

ch

tig

za

lt

bo

mm

el

Techniek: grafiet

Formaat: 30 x 40 cm

Vervaardiger: B.N. Siljée (1936-2010)

Datering: 1987


staDhuis op De markt

ook op het schilderij ‘de belegering der stadt Salt-bommel 1574’ is het stadhuis op de markt afgebeeld. te zien zijn de trapgevels en toren van

het middeleeuwse raadhuis. omstreeks 1750 was de conditie van het gebouw slecht (‘het gansche gebouw soo oud en caduc is.’) de gevel

werd gedeeltelijk gesloopt en ‘toegeplanckt’. in 1762 kreeg het stadhuis een nieuwe gevel in classicistische stijl. het bordes was al eerder

gebouwd (1724) en wordt aan weerszijden geflankeerd door leeuwen die het stadswapen en het gelders wapen tonen. het klokkentorentje

heeft een fraaie zonnewijzer. in 1982 werd het stadhuis vanwege ruimtegebrek aan de achterzijde uitgebreid met nieuwbouw. tijdens die

verbouwing is een schoorsteenfries van het stadhuis uit de zestiende eeuw gevonden. de fries is te bekijken in het museum Stadskasteel. in

2005 zijn de gemeenteambtenaren naar het stadskantoor aan de hogeweg verhuisd. Van het oude stadhuis wordt alleen de raadzaal nog

gebruikt voor onder andere huwelijksvoltrekkingen en vergaderingen van de gemeenteraad. de tekenende, humorvolle levensgenieter

(barend Nicolaas) bab Siljée woonde diverse jaren in zuilichem en zaltbommel. enige bekendheid verwierf hij zich als illustrator.

5 2

Sc

hil

de

ra

ch

tig

za

lt

bo

mm

el

Techniek: olieverf op paneel

Formaat: 25 x 20 cm

Vervaardiger: C. Springer (1817-1891)

Datering: circa 1860

Collectie: Amsterdam Museum

Bruikleen: Museum Stadskasteel Zaltbommel

sint-maartenskerk gezien Vanuit De Vogelenzang

diverse kunstenaars hebben de Sint-maarten vanaf dezelf-

de plek, kijkend vanuit de Vogelenzang, in beeld gebracht.

cornelis Springer behoorde tot de top van de negentien-

de-eeuwse topografische schilders. hij zocht zijn inspiratie

vooral in oud-hollandse steden langs de zuiderzee, maar

ook in de stadjes aan de grote rivieren, zoals culemborg en

zaltbommel. meesterlijk weet hij met het licht te spelen,

sfeervol creëert hij zijn levendige scènes op straat. Springer

ging altijd op dezelfde manier te werk. ter plaatste noteerde

hij nauwkeurige impressies in zijn schetsboek, die hij in het

atelier tot grote tekeningen uitwerkte, zodat klanten een

keuze konden maken. tenslotte volgde het eindresultaat in

olieverf, dat in topografische nauwkeurigheid kon afwijken

van de oorspronkelijk geschetste werkelijkheid. zo kon een

fraai gebouw uit een bepaalde stad terecht komen op een

schilderij met een andere plaats als hoofdthema. dit ‘com-

poneren’ deden meer tijdgenoten.

Bedankt voor het lezen van deze preview.

Bestel dit boek en lees verder...!

Voor meer informatie over dit boek en anderen boeken

van Foxy Design: www.foxy-design.nl



SCH

ILDER

AC

HTIG

ZA

LTBO

MM

EL

FOXY DESIGN

Een lang gekoesterde wens van Peter Schipper, streekconservator van het Museum Stadskasteel Zalt-

bommel, is het organiseren van een kunstexpositie met als thema: ‘Zaltbommel gezien door de ogen van

kunstenaars’. Erik Vos (Foxy Design) opperde het idee om over dat onderwerp een boek samen te stellen.

Peter Schipper en Majo Slosser, de samenstellers en schrijvers, ondersteund door Dick van Gameren wil-

den niet alleen kleurenreproducties van schilderijen uit het museum, maar ook van kunstwerken uit par-

ticuliere collecties in de uitgave opnemen. Een oproep daartoe in de krant leverde een aantal prachtige

schilderijen op. De samenstellers hebben er naar gestreefd om een gevarieerd beeld van het Bommels

stadsgezicht te tonen. Landelijke bekende kunstenaars, waaronder Cornelis Springer en Anton Pieck,

maar ook plaatselijke schilders laten ons vanuit hun eigen invalshoek en vanuit verschillende standpun-

ten de schoonheid van Zaltbommel zien. Bij diverse schilderijen, tekeningen, en aquarellen worden naast

informatie over de kunstenaar ook historische gegevens, die betrekking hebben op de afbeelding, ver-

meld. Het boek ‘Schilderachtig Zaltbommel’ neemt u mee door de straten van deze stad en laat, mits ze

de tand des tijds hebben doorstaan, de afgebeelde inspiratiebronnen zien. Naast een wandeling door

het stadje kunt u ook gewoon thuis van de ruim negentig afbeeldingen genieten.



Peter Schipp

er en Majo Slosser

Documents

Schilderachtig Zaltbommel