1.0 PENGENALAN.

1.1 Sejarah Perkembangan dan Asal Usul Bahasa Melayu.

Bagi mengetahui asal usul Bahasa Melayu kita perlu mengetahui asal usul

penutur aslinya terlebih dahulu, iaitu orang Melayu. Asal usul bangsa Melayu

sehingga kini masih kabur tetapi beberapa sarjana Eropah seperti Hendrik Kern

(Belanda) dan Robert von Heine Geldern (Austria) telah melakukan penyelidikan

secara kasar tentang latar belakang dan pergerakan masyarakat Melayu kuno.

Rajah 1 : Peta Sungai Mekong

Teori mereka menyatakan bahawa bangsa Melayu berasal daripada

kelompok Austronesia, iaitu kelompok manusia yang berasal dari daerah Yunan di

China yang kemudiannya berhijrah dalam bentuk beberapa gelombang pergerakan

manusia dan akhirnya menduduki wilayah Asia Tenggara. Gelombang pertama

dikenali sebagai Melayu-Proto dan berlaku kira-kira 2500 tahun Sebelum Masehi

Kira-kira tahun 1500 tahun Sebelum Masehi, datang pula gelombang kedua

yang dikenali sebagai Melayu-Deutro. Mereka mendiami daerah-daerah yang subur

di pinggir pantai dan tanah lembah Asia Tenggara. Kehadiran mereka ini

menyebabkan orang-orang Melayu-Proto seperti orang-orang Jakun, Mahmeri,

Jahut, Temuan, Biduanda dan beberapa kelompok kecil yang lain berpindah ke

kawasan hutan dan pedalaman. Golongan Melayu-Deutro ini dikatakan nenek

moyang masyarakat Melayu yang ada pada masa kini.

[1]

Bahasa Melayu berasal daripada rumpun bahasa Austronesia, manakala

bahasa-bahasa Austronesia ini berasal daripada keluarga bahasa Austris. Selain

daripada rumpun bahasa Austronesia, terdapat rumpun bahasa Austro-Asia dan

rumpun bahasa Tibet-Cina.

Rajah 2 : Rajah Pohon Asal Usul Bangsa Melayu

Nik Safiah Karim menerangkan bahawa bahasa Austronesia ialah satu

rumpun bahasa dalam filum bahasa Austris bersama-sama dengan rumpun bahasa

Austroasia dan Tibet-China (rujuk carta alir di atas). Bahasa Melayu termasuk dalam

bahasa-bahasa Golongan Sumatera bersama-sama dengan bahasa-bahasa Acheh,

Batak, Minangkabau, Nias, Lampung dan Orang Laut.

[2]

1.2 Perkembangan Bahasa Melayu

Kedatangan agama Hindu, Islam dan penjajah Eropah ke Asia Tenggara

telah menyebabkan perbezaan yang ketara berlaku antara bahasa Melayu Kuno,

bahasa Melayu Klasik dan Bahasa Melayu Moden. Ini menyebabkan penutur bahasa

Melayu Moden tidak mungkin dapat memahami bahasa Melayu dari zaman-zaman

sebelumnya. Ahli bahasa membahagikan perkembangan bahasa Melayu kepada

tiga tahap utama dan setiap tahap bahasa mempunyai sifatnya yang tersendiri

misalnya bahasa Melayu kuno mempunyai pengaruh Sanskrit dan Hindu yang kuat,

dan bahasa Melayu klasik terpengaruh dengan bahasa Arab dan Islam. Manakala

bahasa Melayu moden lebih banyak dipengaruhi oleh penjajah Barat terutama sekali

Inggeris.

[3]

2.0 LATAR BELAKANG BAHASA MELAYU KLASIK

2.1 Definisi Bahasa Melayu Klasik

Terdapat beberapa definisi yang telah diutarakan oleh pengkaji bahasa . Di

antaranya ialah Asmah Hj.Omar (1985:33), “ bahasa abad ketiga belas dan ketujuh

belas itu dinamakan bahasa Melayu Klasik”.

Menurut Ismail Hussein (1984:24), “pembahagian yang dibuat oleh adalah

atas pertimbangan sejarah perkembangan bahasa Melayu. Hal ini dapat

dibahagikan mengikut zaman politik Srivijaya, Majapahit, Melaka, dan sebagainya,

pengaruh kebudayaan seperti Hindu, Islam, dan Barat atau mengikut zaman tulisan

yang digunakan seperti tulisan Melayu Kuno yang diambil dari India, tulisan Arab,

dan akhir sekali tulisan Latin. Contohnya pada zaman politik Srivijaya,

masyarakatnya yang beragama Hindu dan Buddha, menggunakan tulisan yang

dibawa dari India, sasteranya dipenuhi oleh cerita-cerita sastera India dan bahasa

Melayunya, dengan pinjaman kata-kata Sanskrit.

[4]

2.2 Perkembangan Bahasa Melayu Klasik.

Di dalam buku tulisan Goay Teck Chong,Choo Say Tee & Zainuddin

Ahmad (2006) yang bertajuk Teks Pra-U Stpm Bahasa Melayu ada mencatatkan

bahawa bahasa Melayu Kuno digantikan dengan Bahasa Melayu Klasik. Peralihan

ini dikaitkan dengan kedatangan agama Islam yang ke Asia Tenggara pada abad ke-

13. Sebelum memasuki zaman bahasa Melayu Klasik, bahasa Melayu telah

mengalami satu zaman transisi yang dikenal sebagai zaman bahasa Melayu

Praklasik. Zaman praklasik ini dikatan bermula pada abad ke-11 dan berlanjutan

hingga abad ke-14 apabila aksara jawi digunakan. Pengaruh Hindu dan Islam

bercampur-aduk dari segi sistem penulisan dan kosa kata dalam bahasa Melayu.

Sistem ini dinamakan ‘arkaik’ iaitu kata-kata yang bersifat sankrit dan aksara untuk

menuliskan kata-kata yang pekat kearabannya

Secara umumnya, bahasa Melayu Klasik digunakan antara abad ke-14

hingga abad ke-19 (dari tarikh yang tercatat pada batu bersurat Kuala Berang

hingga ke zaman Abdullah Munsyi). Bahasa Melayu Klasik ini mencapai zaman

kegemilangannya pada zaman kerajaan Melaka, zaman kerajaan Acheh, dan zaman

kerajaan Johor-Riau. Bahasa Melayu berkembang dengan pesat pada zaman

Melaka kerana :

i. Pengaruh politik Melayu membolehkan bahasa Melayu disebarkan dengan

mudah.

ii. Bahasa Melayu mula digunakan sebagai bahasa penyebaran agama Islam

yang tinggi darjah kebudayaannya.

iii. Perkembangan tulisan Jawi dan perbendaharaan kata daripada bahasa Arab

yang membantu perkembangan bahasa Melayu dalam bidang kesusasteraan,

sejarah dan undang-undang.

2.3 Peranan bahasa Melayu Klasik :

i. Lingua Franca

ii. Bahasa Pentadbiran

iii. Bahasa Rasmi

iv. Bahasa Ilmu

[5]

2.4 Ciri-ciri bahasa Melayu Klasik.

Pengaruh Islam menjadi semakin kuat sehingga bahasa Melayu mengalami

banyak perubahan. Ciri-ciri bahasa Melayu klasik ialah:

2.4.1 Sistem Tulisan dan Ejaan.

Pada era bahasa Melayu Klasik, tulisan Jawi (yang berasal daripada tulisan

Arab) merupakan sistem tulisan terpenting. Tulisan jawi ialah sejenis sistem tulisan

yang menggunakan abjad Arab dan enam abjad tambahan yang dicipta oleh orang

Melayu sendiri.

2.4.2 Kosa kata.

Apabila adanya pengaruh Islam, kosa kata bahasa Melayu telah diperkaya

dengan kata-kata atau istilah-istilah yang dipinjam/diserap daripada bahasa Arab.

Sebagai contohnya, kata syurga berubah daripada konsep syurga dalam pengertian

Hindu kepada konsep yang didukung oleh Islam, iaitu dengan pengertian al-Jannah,

dan konsep yang didukung oleh Islam, iaitu dengan pengertian an-Nar.

2.4.3 Tatabahasa.

Ciri-ciri tatabahasa bahasa Melayu Klasik dapat ditinjau daripada aspek

penggunaan perkataan, imbuhan dan struktur ayat. Daripada aspek penggunaan

perkataan, bahasa Melayu Klasik banyak menggunakan bahasa Istana,

menggunakan kosa kata klasik spt. ratna mutu manikam, edan kesmaran (mabuk

asmara), sahaya, masyghul (bersedih). Banyak menggunakan perdu perkataan

(kata pangkal ayat) spt. sebermula, alkisah, hatta, adapun. Telah menerima

pelbagai jenis kosa kata Arab dan Parsi dalam pelbagai bidang bahasa seperti alam

bidang ilmu keagamaan, undang-undang, kesusasteraan, pemerintahan dan

pentadbiran, perubatan, falsafah, tasawuf dan kata-kata umum. Banyak

menggunakan partikel pun dan lah.

[6]

2.5 Bahan bukti penggunaan Bahasa Melayu Klasik.

2.5.1 Batu Bersurat

Bukti kegemilangann Bahasa Melayu Klasik boleh dilihat daripada tiga batu bersurat

yang penting. Ketiga-tiga batu bersurat ini merupakan bukti catatan terakhir

perkembangan bahasa Melayu kerana selepas abad ke-14, muncul kesusasteraan

Melayu dalam bentuk tulisan.

i. Batu bersurat di Kuala Berang, Terengganu (22 February 1303[1]) ditulis

dalam tulisan Jawi. Ini membuktikan tulisan Arab telah telah digunakan dalam

bahasa Melayu pada abad itu. Malah ia juga membuktikan bahawa pengaruh

Islam telah bertapak di rantau ini. Teks yang terdapat pada batu bersurat ini

menunjukkan percampuran kata asli bahasa Melayu dengan kata pinjaman

Sanskrit, Jawa dan Arab.

ii. Batu bersurat di Pagar Ruyung, Minangkabau (1356) ditulis dalam huruf India

mengandungi prosa melayu kuno dan beberapa baris sajakm Sanskrit.

Bahasanya berbeza sedikit daripada bahasa batu bersurat abad ke-7.

iii. Batu bersurat di Minye Tujuh, Acheh (1380) masih memakai abjad India buat

pertama kalinya terdapat penggunaan kata-kata Arab seperti kalimat nabi,

Allah dan rahmat.

2.5.2 Tokoh dan Hasil Karya

Antara tokoh-tokoh penulis yang penting dalam bahasa Melayu Klasik ialah

Hamzah Fansuri, Syamsuddin al-Sumaterani, Syeikh Nuruddin al-Raniri dan Abdul

Rauf al-Singkel. Hasil karya yang terkenal pula ialah:

i. Hikayat raja-raja pasai

ii. Hikayat Muhammad Ali Hanafiah

iii. Hikayat Amir Hamzah

iv. Bustanus Salatin

v. Sulalatus Salatin

vi. Sejarah Melayu

vii. Hikayat Iskandar Zulkarnain

[7]

2.5.3.Salasilah Tulisan Jawi.

Tulisan jawi mempunyai nilai yang tersendiri sebagai warisan bangsa.Tulisan

jawi adalah daripada skrip arab yang sampai ke kepulauan melayu bersama dengan

kedatangan agama islam.Skrip arab pula tergolong dalam keluarga semitik daripada

cabangan semitik utara yang menurunkan keluarga kecil aramaik dan seterusnya

kepada nabaetan dan kepada skrip arab.Tulisan Jawi merupakan salah satu

daripada pengaruh Islam yang hampir meresap ke dalam kebudayaan Orang

Melayu. Tulisan ini sampai ke Alam Melayu bersama-sama dengan kedatangan

agama Islam. Malah Sebelum tulisan jawi muncul dalam arena budaya Melayu, telah

wujud satu bentuk tulisan daripada pengaruh tulisan Dewanegara yang digunakan

oleh orang-orang Pallava di India, dan di negeri-negeri lain seperti di Sumatera

Selatan, Campa, Ligor dan Jawa. Hal ini dapat dilihat pada prasasti Kota Kapor,

serta bermacam-macam lagi tulisan kuno yang dijumpai di Talang Tuwo, Karang

Berahi, dan Pasemah.

Selain itu,di Jawa pula beberapa prasasti didapati menggunakan tulisan

Pallava. J. G Casparis telah membahagikan skrip Pallava di Kepulauan Melayu

kepada zaman iaitu zaman Pallava Kemudian. Zaman Pallava Awal skripnya

mempunyai ciri-ciri skrip India Selatan dan Sri Lanka. Manakala skrip Pallava

Kemudian menyerupai skrip Kawi Awal seperti yang terdapat pada Inskripsi Jawa

Kuno dalam pertengahan abad ke8. Skrip Pallava Awal yang dijumpai di Kepulauan

Melayu kesemuanya tertulis dalam bahasa Sanskrit, sementara skrip Pallava

Kemudian, terutama yang terdapat pada Inskripsi Srivijaya, sementara skrip Pallva

Kemudian, terutama yang terdapat pada Inskripsi Srivijaya telah menggunakan

bahasa Melayu Tua.

[8]

3.0 LATAR BELAKANG BAHASA MELAYU MODEN

3.1 Perkembangan Bahasa Melayu Moden

Menurut Siti Khajar Abdul Aziz di dalam bukunya Bahasa Melayu 1 (2008)

Bahasa Melayu moden dikatakan bermula pada abad ke-19. Hasil karangan Munsyi

Abdullah dianggap sebagai permulaan zaman bahasa Melayu moden kerana

sifatnya yang dikatakan agak menyimpang dengan bentuk bahasa Melayu klasik.

Namun Teks Pra-U Stpm Bahasa Melayu, tulisan Goay Teck Chong, Choo

Say Tee & Zainuddin Ahmad (2006) mencatatkan bahawa, ada pengkaji yang

berpendapat bahawa zaman Abdullah Munsyi merupakan zaman peralihan daripada

bahasa Melayu Klasik kepada bahasa Melayu Moden. Menurut mereka, zaman

bahasa Melayu moden sebenarnya bermula pada awal abad ke-20.

Sebelum penjajahan British, bahasa Melayu mencapai kedudukan yang

tinggi, berfungsi sebagai bahasa perantaraan, pentadbiran, kesusasteraan, dan

bahasa pengantar di pusat pendidikan Islam. Selepas Perang Dunia Kedua, British

merubah dasar menjadikan bahasa Inggeris sebagai bahasa pengantar dalam

sistem pendidikan. Semasa Malaysia mencapai kemerdekaan, Perkara 152

Perlembagaan Persekutuan menetapkan bahasa Melayu sebagai bahasa

kebangsaan yang menyebut bahawa, "Bahasa Kebangsaan negara ini adalah

Bahasa Melayu dan hendaklah ditulis dalam apa-apa tulisan sebagaimana yang

diperuntukan dengan undang-undang Parlimen”.

Akta Bahasa Kebangsaan 1963/1967 menetapkan bahawa bahasa Melayu

ialah bahasa rasmi negara (bahasa yang digunakan dalam semua urusan rasmi

kerajaan persekutuan, negeri, tempatan dan badan berkanun). Laporan Razak 1956

mencadangkan agar bahasa Melayu dijadikan sebagai bahasa pengantar dalam

sistem pendidikan negara dan menjadi alat utama perpaduan antara kaum.

Lantaran itu, pelbagai usaha telah dijalankan bagi memajukan bahasa serta

menigkatkan kemampuannya dalam menghadapi zaman moden. Antara langkah

yang dijalankan untuk memodenkan bahasa Melayu ialah perancangan korpus

[9]

bahasa Melayu.Perancangan korpus ini telah diterajui oleh Pakatan Belajar –

Mengajar Pengetahuan Bahasa. Mereka memulakan perancangan korpus bahasa

iaitu dengan menyusun panduan ejaan, kamus, tatabahasa, tanda-tanda bacaan,

surat kiriman, dan peristilahan.

Sejurus selepas itu muncullah badan perancangan daripada persatuan dan

lembaga yang dikelolakan oleh kerajaan seperti Dewan Bahasa dan Pustaka.

Dengan adanya usaha-usaha ini maka dapat diatur dan dibakukan sistem

ejaan,peristilahan ,tatabahasa,perkamusan,sebutan ,laras dan lain –lain yang

berkaitan dengan bahasa Melayu.Bagi mengukuhkan usaha-usaha ini maka

berbagai-bagai kongres dan seminar tentang bahasa dan sastera Melayu telah

diadakan.Contohnya ialah Kongres Bahasa dan Persuratan Melayu dimulai pada

tahun 1952 hingga 1984 iaitu Kongres yang keempat.

Kesimpulannya,dengan adanya kegiatan-kegiatan seumpama di atas ini,

maka bahasa Melayu terus melonjak naik kemampuannya sehingga menjadi bahasa

moden yang digunakan sebagai bahasa pengantar di institusi pengajian tinggi, dan

tulisan ilmiah.

[10]

3.2 Tokoh-tokoh penting Bahasa Melayu Moden.

Terdapat beberapa orang tokoh-tokoh penting yang menyumbang kepada

perkembangan Bahasa Melayu Moden. Tokoh yang pertama ialah Abdullah Bin

Abdul Kadir Munsyi. Karya beliau iaitu Hikayat Abdullah, memperlihatkan

pembaharuan daripada segi pemikiran dan menandakan zaman permulaan zaman

permulaan bahasa Melayu moden.

Manakala Raja Ali Haju pula memperlihatkan dirinya sevagai cendekiawan

Melayu yang serba boleh dengan menghasilkan karya dalam pelbagai bidang seperti

bahasa, agama, sejarah dan sastera. Sumbangan Raja Ali Haji dalam bidang

kesusasteraan lebih tertumpu kepada puisi, khususnya syair.

Mohd Said Bin Haji Sulaiman adalah salah seorang yang menjadi tunjang

penubuhan Pakatan Bahasa Melayu Persuratan Buku Diraja Johor (Pakatan) ketika

zaman perkembangan zaman bahasa Melayu Moden. Dalam bidang bahasa karya-

karya beliau meliputi bidang perkamusan, ejaan, tatabahasa, dan penggunaan

bahasa.

Za’ba merupakan tokoh bahasa yang memberikan sumbangan yang amat

menonjol dalam bidang tatabahasa. Selain menghasilkan karya-karya Za’ba juga

memberikan sumbangan mengangkat martabat bahasa Melayu menerusi jawatan

yang dipegang oleh beliau.

[11]

3.3 Fungsi - Fungsi Bahasa

Bahasa perlu dipelajari untuk mendapatkan kebolehan menggunakan bahasa

tersebut secara praktikalnya. Namun begitu, bahasa juga penting sebagai alat yang

membantu kita mencapai pelbagai objektif yang diingini dalam hidup. Bahasa

mempunyai pelbagai fungsi, fungsi ini boleh diringkaskan seperti dibawah :

3.3.1 Bahasa komunikasi

Bahasa sebagai alat komunikasi bermaksud bahasa digunakan dalam

kehidupan seharian untuk berhubung. Dalam konteks ini, bahasa Melayu telah

berfungsi sebagai bahasa perantaraan atau lingua franca sejak zaman bahasa

Melayu Kuno dan bahasa Melayu Klasik. Bahasa yang digunakan haruslah difahami

oleh kedua-dua belah pihak yang bertutur. Jika sebelah pihak tidak memahami

bahasa yang digunakan maka perbualan itu tidak dianggap komunikasi.

3.3.2 Bahasa perpaduan

Bahasa Melayu telah dipilih sebagai bahasa kebangsaan. Selain itu, bahasa

Melayu turut menjadi bahasa yang menyatu padukan seluruh rakyat yang berbilang

kaum. Bahasa ini digunakan dalam pertuturan harian. Walaupun berbeza bahasa

ibunda namun jika bertutur di antara kaum yang berbeza bahasa Melayu akan

digunakan dan kedua-dua pihak masih boleh memahami apa yang dipertuturkan.

3.3.3 Bahasa ilmu

Bahasa Melayu digunakan sebagai bahasa pengantar dalam bidang

pendidikan. Malah bahasa ini turut diketengahkan dalam bentuk penulisan sama

ada penulisan kreatif atau untuk tujuan pendidikan. Malah pelbagai informasi terkini

disalurkan dalam bentuk penulisan iaitu melalui rencana, akhbar dan artikel. Selain

itu, bahasa turut digunakan untuk tujuan pemerintahan atau melahirkan pendapat

seperti berhujah, bahasa dan sebagainya.

[12]

4.0 ANALISIS CIRI-CIRI BAHASA MELAYU BERDASARKAN SEJARAH

MELAYU VERSI SHELLABEAR DAN HIKAYAT ABDULLAH

Di dalam buku karya-karya sastera bercorak sejarah yang ditulis oleh Ali

Ahmad (1987), ada tercatat bahawa sejarah menurut Burchardt adalah rakaman apa

yang dianggap bernilai oleh suatu zaman yang harus dicatatkan dalam zaman yang

lain dan bagi penyusun Sejarah Melayu apa yang bernilai dicatatkan itu adalah

mengenai Melaka.

Sulalatus salatin memang telah dikenal sejak lama dulu. Kitab ini lebih

dikenali dengan judul Sejarah Melayu. Hingga masa ini, yang kita ketahui, bilangan

naskhah Sejarah Melayu yang masih tersimpan dengan baiknya di perpustakaan-

perpustakaan ialah dua puluh sembilan naskah. Ini tidak termasuk naskhah yang

mungkin dimiliki oleh orang-orang perseorangan.

Di antaranya ialah 11 naskah yang terdapat di United Kingdom, 12 naskhah di

negeri Belanda, 5 di Indonesia dan sebuah di Rusia. Teks sejarah Melayu yang

pertama sekali yang dilahirkan telah dianotasikan oleh Abdullah Bin Abdul Kadir

Munsyi serta diterbitkan buat kali pertamanya di Singapura pada tahun 1831.

Kemudian teks yang kedua telah diedit oleh Dulaurier, tetapi teks ini tidak sempat

siap kerana kematian beliau. Lain-lain teks yang cuba dikerjakan oleh beberapa

orang sarjana termasuk teks yang kini dikenal sebagai teks kepunyaan W.G

Shellabear, teks dari versi No.18 kepunyaan Rafles yang dikerjakan dan diterbitkan

oleh R.O Winstedt dan sebuah teks lagi di Indonesia yang diedit dan diterbitkan oleh

Datuk Madjoindo pada tahun 1959.

Kesemua naskah ini memang terdapat perbezaan yang banyak dari pelbagai

segi, walaupun kesannya yang lebih besar dan jelas memang tidak dapat kita nafi.

Bagi tujuan perbandingan tentang perbezaannya, saya ambil dua buah buku teks

Melayu iaitu Sejarah Melayu versi Shellabear dan Hikayat Abdullah karangan

Abdullah Munsyi.

[13]

4.1 Hikayat Abdullah

4.1.1 Riwayat hidup Abdullah Bin Abdul Kadir Munsyi.

Rajah 3 : Abdullah Bin Abdul Kadir Munsyi.

Laman sesawang http://ms.wikipedia.org/wiki/Abdullah_Abdul_Kadir_Munshi,

mencatatkan bahawa Abdullah Bin Abdul Kadir Munsyi, atau lebih dikenali sebagai

Abdullah Munsyi, (1796-1854) dianggap sebagai 'Bapa Sastera Melayu Moden'.

Beliau dilahirkan di kampung Masjid, Melaka pada Ogos 1796 dan meninggal dunia

di Mekah pada 1854.

Namun menurut catatan di dalam buku Pengajian Kesah Pelayaran Abdullah

Munsyi (1960) susunan A.H Edrus pula mencatatkan bahawa “Abdullah telah di-

peranakkan di-Melaka pada Tahun Masehi 1795 ia-itu betul-betul pada tarikh negeri

Melaka bertukar tangan daripada pemerentahan Belanda kepada pemerentahan

Inggeris. Bapa-nya keturunan Arab berchampor Tamil dan ibu-nya berbangsa Tamil,

tetapi ia di-bela dan hidup mengikut adat resam Melayu berchampor gaul dengan

keluarga Melayu di-negeri tua Melayu ia-itu Melaka.”

Beliau mendapat gelaran munsyi pada usia 11 tahun apabila mengajarkan

pendidikan agama Islam kepada askar melayu di Melaka. Pada masa mudanya,

Abdullah bergaul dengan pegawai dan paderi Inggeris. Kesan pergaulan itu terjelma

dalam penulisannya. Abdullah Munshi telah menghasilkan karya pertamanya pada

tahun 1830 bertajuk Syair Singapura Terbakar. Beliau bukan sekadar

[14]

memperlihatkan perkembangan bahasa Melayu tersebut melalui karya

kesusasteraan malahan juga ia menyedari betapa pentingnya buku nahu bahasa

Melayu. Di antara hasil tulisan beliau ialah :

i. Syair Singapura Terbakar 1830

ii. Hikayat Kalilah Wa Daminah (Terjemahan Tamil 1835)

iii. Kitab Adat Segala Raja-raja Melayu Dalam Segala Negeri (1837)

iv. Dawai-Kulub (1838)

v. Kisah Pelayaran Abdullah ke Kelantan (1838)

vi. Hikayat Abdullah (1843)

vii. Kisah Pelayaran Abdullah ke Jedah (1854)

viii. Kisah Pelayaran Abdullah bin Abdul Kadir Munsyi dari Singapura Sampai ke

Kelantan (1838)

ix. Kisah Pelayaran Abdullah bin Abdul Kadir Munsyi dari Singapura Sampai ke

Mekkah (1858-9).

x. Syair Singapura Terbakar (1843)

xi. Syair Kampung Gelam Terbakar (1847?)

xii. Malay Poem on New Year’s Day (1848)

xiii. Ceretera Kapal Asap (1843)

xiv. Ceretera Haji Sabar ‘Ali (1851)

[15]

4.1.2 Hikayat Abdullah.

Laman sesawang http://ms.wikipedia.org/wiki/Abdullah_Abdul_Kadir_Munshi

menyebut bahawa Hikayat Abdullah atau juga dikenali sebagai Hikayat Abdullah bin

Abdul Kadir 1849, Hikayat Abdullah bin Abdul Kadir Munsyi 1880 merupakan kisah

pengembaraan Abdullah bin Abdul Kadir Munsyi. Ia selesai dikarang pada tahun

1845 dan pertama kali diterbitkan pada tahun 1849. Terbitan rumi diterbitkan oleh

Pustaka Antara pada tahun 1907 bagi kegunaan teks di sekolah-sekolah Melayu. Ia

merupakan antara teks sastera Melayu yang pertama diterbitkan secara komersial.

Gaya penulisan Abdullah yang unik dipaparkan secara jelas dalam teks ini dan

isinya disampaikan dalam bahasa Melayu yang sederhana dan kontemporari. Tidak

seperti karya-karya klasik sastera Melayu yang kebiasaannya mengandungi fantasi

dan cerita legenda, karya Abdullah berkisarkan tentang realisme.

Karya ini diklasifikasikan autobiografi Abdullah dan mengandungi pandangan

peribadi tetapi perseptif tentang masyarakat Singapura dan Melaka pada awal abad

ke-19. Ia menceritakan sekilas tentang zaman kanak-kanaknya di Melaka,

pengalamannya sendiri seperti pembedahan yang dilakukan kepadanya oleh

seorang ahli bedah Inggeris atau kunjungannya ke kem puak Tiandihui, satu

kumpulan kongsi gelap Cina di pedalaman Singapura , dan tentang acara seperti

pengasasan Institusi Raffles, perobohan kota A Famosa di Melaka, dan lawatan

Lord Minto, Gabenor-Jeneral India ke Melaka. Sebahagian besar karyanya juga

mengandungi pengamatan peribadi tentang personaliti-personaliti pada zamannya,

para pegawai dari Inggeris Syarikat Hindia Timur Inggeris seperti Sir Stamford

Raffles, Kolonel Farquhar dan John Crawfurd, Sultan Hussein Shah dari Kesultanan

Johor, mubaligh dan pedagang Amerika dan Eropah, dan pedagang dari China.

[16]

4.1.3 Analisis ciri-ciri bahasa Melayu dalam Hikayat Abdullah.

Setelah berbincang bersama, kami mendapati buku Hikayat Abdullah karya

Abdullah Munsyi ini menggunakan Bahasa Melayu Moden sebagai bahasa

penulisannya. Ini kami dapati atas beberapa bukti yang menyokong pernyataan kami

bahawa Abdullah Munsyi menggunakan bahasa Melayu moden dalam penceritaan

bukunya ini.

Pertamanya, bukti yang menyokong kepada pernyataan kami susur galur

daripada bahasa Melayu kuno dan bahasa Melayu klasik masih boleh dilihat dalam

penggunaan ayat di dalam buku ini. Sebagai contoh, penggunaan kata pangkal ayat

yang merupakan ciri utama bahasa Melayu klasik masih digunapakai dalam

penulisan buku ini. Pada halaman 121 “ Shahadan sa-telah esok pukul sa-puloh…”,

‘shahadan’ merupakan kata pangkal ayat yang digunakan secara meluas dalam

penulisan bahasa Melayu klasik. Penggunaan kata pangkal ayat ‘hatta’ juga dalam

ayat “Hatta kemudian daripada sadiki hari pula bapa-ku memegang kerajaan…”

menunjukkan masih ada unsur bahasa Melayu klasik dalam buku Hikayat Abdullah

ini.

Kedua, ciri-ciri bahasa Melayu moden adalah mempunyai banyak kata

serapan daripada bahasa asing atau bahasa serumpun. Penggunaan bahasa arab

banyak digunakan dalam buku Hikayat Abdullah ini. Sebagai contoh pada halaman

12 dalam ayat “…mudah-mudahan di-beri Allah akan di shurga tempat

kediamannya…” yang menggunakan perkataan arab ‘shurga’.selain itu, penggunaan

perkataan arab ‘kor’an’ pada halaman 13 dalam ayat “…laki-laki dan perempuan

mengaji Kor’an…” menunjukkan serapan daripada bahasa Arab.

Ketiga, bahasa Melayu moden juga menerima istilah-istilah daripada bahasa

lain, terutama Bahasa Inggeris bagi memperkaya dan menambah kosa kata. Banyak

perkataan bahasa Inggeris yang digunapakai dalam buku Hikayat Abdullah ini.

Contohnya, perkataan ‘secretaries government’ dalam ayat “…perentah dari Betawi

ia-itu daripada tuan secretaries government ka-Melaka…” pada halaman 8 serta

perkataan ‘engineer’ pada halaman 11 dalam ayat “…raja Inggeris itu Major Cook,

dan nama engineer-nya Farquhar”.

Keempat, corak penulisan bahasa Melayu moden tidak lagi berkisar kisah-

kisah di istana sebagaimana penulisan karya-karya bahasa Melayu klasik yang

[17]

keseluruhannya mempunyai cerita berlatar belakangkan istana. Sebagai contoh

boleh dilihat daripada senarai kandungan buku Hikayat Abdullah antaranya Dari Hal

Tuan Raffles dan Dari Hal Lord Minto. Cerita-cerita ini berkisarkan mengenai pihak-

pihak Inggeris yang dating ke Tanah Melayu dan tidak lagi berlatarbelakangkan

penceritaan di istana dan institusi beraja.

Bukti yang kelima ialah penceritaan buku Hikayat Abdullah ini tidak seperti

penceritaan menggunakan bahasa Melayu klasik yang banyak menggunakan unsure

mitos dan lagenda. Buku Hikayat Abdullah ini menceritakan peristiwa sebnar yang

berlaku contohnya kedatangan pihak Inggeris ke Melaka dan hal negeri Singapura

yang bukannya mitos ataupun cerita rekaan semata-mata.,

Keseluruhan ciri-ciri serta bukti-bukti di atas menujukkan bahawa buku

Hikayat Abdullah ini lebih banyak menggunakan penulisan bahasa Melayu moden.

Karya Abdullah Munsyi ini juga dianggap sebagai permulaan kepada penggunaan

bahasa Melayu moden dalam penulisan pengkarya.

[18]

4.2 Sejarah Melayu versi Shellabear

4.2.1 Riwayat Hidup Shellabear

William Girdlestone Shellabear sering disingkatkan kepada WG Shellabear. Beliau lahir

pada 27 Ogos 1862 di England dan ditemui mati pada 16 Januari 1947 di Amerika Syarikat.

Beliau merupakan seorang askar dan juga perintis bahasa dengan sekurang- kurangnya 55

buah karya sasteranya diterbitkan terutamanya Melayu. Edisi bahasa Inggeris itu

diterjemahkan daripada Sejarah Melayu atau "Sejarah Melayu" masih di cetak, dan boleh

didapati hari ini. Beliau meninggalkan banyak buku mengenai perbendaharaan kata Melayu,

kamus, buku teks, dan kerja-kerja agama bagi Misi Kristian.

Kehidupan awal beliau sebagai seorang penulis bermula apabila Shellabear pertama

kali datang ke Singapura pada tahun 1887 pada usia 25 tahun sebagai Pegawai Jurutera

Diraja. Beliau amat mementingkan agama. Oleh kerana itu, beliau meninggalkan

perkhidmatan tentera untuk menyertai Misi Methodist dan membantu masyarakat asli

mengenali agama Kristian. Untuk membantu mereka dengan keperluan penerbitan mereka,

beliau kembali ke England untuk belajar seni percetakan.

Pada tahun 1890, beliau memulakan Misi Methodist Press. Akhbar yang dicetak buku

beliau pada kosa kata, kamus, buku teks dan kerja-kerja agama lain untuk misi. Shellabear

membuat kajian khas bahasa dan mendapat kefasihan dalam bahasa Melayu. Beliau belajar

dan mula menyayangi kesusasteraan Melayu. Beliau juga boleh membaca dan juga menulis

dalam tulisan jawi dan bahasa rumi. Pada tahun 1917, kepentingan beliau dalam

kesusasteraan membuatkan beliau mula mempelajari bahasa Arab.

Pada tahun 1901, beliau mula bekerja pada 6500 perkataan perbendaharaan kata

Melayu-Inggeris yang telah siap dan diterbitkan pada tahun 1902. Dari 1902-1915,

Shellabear telah memulakan penulisan beliau dalam Sejarah Melayu atau "Sejarah Melayu",

Pada bulan Jun 1913, beliau telah dianugerahkan Doktor Kehormat Ijazah Ketuhanan oleh

Ohio Wesleyan University, sebagai pengiktirafan bagi penerbitan Bible lengkap dalam

Bahasa Melayu pada bulan Ogos 1912. Beliau telah dilantik sebagai Presiden Cawangan

Straits daripada Royal Society Asia pada tahun 1914.

[19]

Beliau menjadi seorang profesor di Drew Theological Seminary, dan kemudian di

Hartford Seminary Yayasan sehingga tahun 1938. Dalam tahun-tahun selepas bersara,

Shellabear terus membantu ulama Melayu yang lain dengan persediaan untuk penerbitan

buku. Beliau menulis memoir bertajuk Kehidupan Reverend WG Shellabear, DD diterbitkan

pada tahun 1942. William Girdlestone Shellabear meninggal dunia dalam tidur, dalam

Hartford, Connecticut, pada 16 Januari, 1947 pada usia lapan puluh empat.

[20]

4.2.2 Sejarah Melayu versi Shellabear

[21]

4.2.3 Analisis ciri-ciri bahasa Melayu dalam Sejarah Melayu versi Shellabear

Menerusi buku Sejarah Melayu yang diusahakan oleh William G. Shellabear,

ciri-ciri Bahasa Melayu yang terdapat dalam buku ini adalah ciri-ciri Bahasa Melayu

klasik. Terdapat beberapa bukti yang menunjukkan bahawa buku Sejarah Bahasa

Melayu ini menggunakan penggunaan Bahasa Melayu Klasik di dalamnya.

Antara ciri Bahasa Melayu klasik adalah penggunaan ayat yang panjang dan

berbelit-belit. Contoh dalam buku Sejarah Melayu ini pada muka surat ke-3 Cetera

Yang Pertama, “ I’lam, ketahui olehmu, kepada zaman dahulukala dan pada masa

yang telah lalu, kata yang empunya cerita, bahwa Raja Iskandar, anak Raja Darab,

Rum bangsanya, Makaduniah nama negerinya, Zulkarnain gelarannya, sekali

peristiwa baginda berjalan hendak melihat matahari terbit; maka baginda sampai

pada serokan negeri Hindi ”. Contoh yang kedua adalah pada muka surat 4, “Maka

adapun akan Raja Kinda Hindi itu, ada beranak seorang perempuan terlalu baik

parasnya, tiada berbagai lagi dan tiada taranya pada masa itu, cahaya mukanya

gilang-gemilang seperti cahaya matahari dan bulan, dan amat bijaksana budi

pekertinya putrid itu, namanya Syarul Bahiyah”. Dua contoh ini merupakan

penggunaan ayat yang panjang dan berbelit-belit yang merupakan ciri-ciri Bahasa

Melayu klasik.

Selain itu, ciri-ciri Bahasa Melayu klasik yang terdapat dalam buku Sejarah

Melayu ini ialah banyak menggunakan ayat pasif. Contoh yang terdapat dalam buku

Sejarah Melayu adalah “ Maka dipersalini oleh Raja Iskandar akan Raja Kanda Hindi

seperti pakaian dirinya” dan “ Maka dititahkanlah oleh Raja Iskandar kembali ke

negerinya”. Penggunaan kata ‘dipersalini’ dan ‘dititahkanlah’ adalah merupakan kata

kerja pasif dan penggunaannya dalam ayat pasif membuktikan ciri Bahasa Melayu

Klasik yang terdapat pada buku Sejarah Melayu karya ulasan Shellabear.

Bukti yang ketiga adalah penggunaan bahasa istana dalam ayat. Sebagai

contoh, penggunaan ‘baginda’ dalam ayat “ Maka denga takdir Allah taala lembu

kenaikan baginda itupun muntahkan buih…”, dan ‘patik’ dalam ayat “ Jikalau anak

[22]

patik Tuanku peristeri…”. Penggunaan bahasa istana ‘baginda’ dan ‘patik’

menunjukkan ciri-ciri Bahasa Melayu klasik.

Keempat, penggunaan kosa kata klasik memberikan bukti, buku Sejarah

Melayu ini menggunakan Bahasa Melayu Klasik. Sebagai contoh, pengguanaan kata

‘hulubalang’ dalam ayat ‘Maka Betara Majapahit pun menitahkan hulubalangnya

berlengkap perahu akan menyerang Singapura…” dan ayat “pelannya panjang

delapan depa..” pada muka surat 33 dan 34 menunjukkan penggunaan kosa kata

klasik dimasukkan di dalam buku Sejarah Melayu ini.

Bukti yang kelima merupakan bukti yang agak jelas menunjukkan buku

Sejarah Melayu ini menggunakan Bahasa Melayu klasik. Bukti ini adalah dengan

penggunaan kata pangkal ayat dalam ayat yang dituliskan. Sebagai contoh pada

muka surat 59 Cetera yang Kesebelas ayat “ Syahdan,apabila raja berangkat hari

raya berusung…”. Penggunaan kata pangkal ayat ‘Syahdan’ menunjukkan ciri-ciri

bahasa Melayu klasik. Selain itu, pada muka surat 67 Cetera yang Ketigabelas pada

ayat “Adapun Seri Amerta itu asalnya orang Pasai…” dengan penggunaan kata

pangkal ayat ‘adapun’.

Kelima, bukti penggunaan Bahasa Melayu klasik ialah penggunaan ayat

songsang dan banyak menggunakan partikel ‘pun’ dan ‘lah’. Sebagai contoh pada

halaman 77 Cetera yang Ketigabelas dalam ayat “Adapun akan Seri Nara Diraja pun

beranak dengan Tun Kudu….”. Penggunaan partikel ‘pun’ jelas kelihatan. Selain itu,

pada muka surat 125 Cetera yang Keduapuluh Tiga dalam ayat “ kata sahibul

hikayat, maka tersebutlah perkataan Raden Kelang…” penggunaan partikel ‘lah’

jelas digunakan juga.

Melalui bukti-bukti ini, dapat dilihat penggunaan Bahasa Melayu klasik dalam

penulisan Sejarah Melayu versi Shellabear ini.

[23]

4.3 Sumbangan terhadap sejarah perkembangan bahasa Melayu.

Gaya bahasa Melayu Klasik pula memperlihatkan gaya yang tersendiri. Gaya

bahasa Melayu Klasik kelihatan pada ayat kompleks, ayat pasif dan ayat songsang.

Hal ini disebabkan oleh pengaruh bahasa Arab dan lenggoknya yang jelas kelihatan

kearab-araban. Selain daripada itu, bunga bahasanya juga menggambarkan

kehalusan dan daya cipta berseni karyawan pada zaman tersebut.

Bahasa Melayu Klasik bertunjangkan sistem tulisan Jawi yang berasaskan

aksara Arab. Sistem tulisan ini merupakan alat yang meluaskan penyebaran dalam

[24]

bahasa persuratan di Alam Melayu. Malah sistem tulisan inilah merupakan bukti

yang nyata tentang kewujudan bahasa ini. Warisan bahasa Melayu Klasik tertulis

dalam karya persuratan yang meliputi pelbagai bidang, iaitu agama, undang-undang,

ketatanegaraan, historiografi, sastera, perubatan dan pentadbiran serta hubungan

politik.

Bahasa Melayu Klasik juga mendapat pengaruh kata-kata pinjaman daripada

bahasa Arab dan Parsi. Bahasa Melayu Klasik jelas banyak digunakan dalam

penulisan agama khususnya bidang tauhid atau usuluddin, syariah atau undang-

undang Islam, dan tasawuf. Karya agama yang tertua dihasilkan dalam bahasa

Melayu Klasik ialah ÂAqaiÊid al-Nasafi. Kitab ini membicarakan tentang hakikat

kejadian benda, kemungkinan ilmu, punca ilmu, keobjektifan ilmu, teori cakerawala,

hakikat Tuhan dan diri manusia. Jelasnya, kitab ini merupakan titik awal bidang ilmu

yang jauh jangkauan pemikiran manusia dan diungkapkan dalam bahasa Melayu. Ini

merupakan pencapaian penting bagi membuktikan bahawa bahasa Melayu mampu

menjadi bahasa ilmu. Tokoh-tokoh lain yang terkenal ialah Hamzah Fansuri,

Syamsuddin Pasai atau Syamsudin al-Sumaterani dan Abdul Rauf Singkel. Di

samping itu, muncul ahli ilmu dari luar Alam Melayu, iaitu Nuruddin al Raniri.

Hamzah Fansuri terkenal dengan karya prosa seperti Asrarul-Arifin fi bayan Ilm al-

Suluk wal-Tawhid, al- Muntahi dan Sharabul-Ashiqin atau Zinatul-Muwahiddin.

Syairnya yang terkenal ialah Syair Dagang, Syair Jawi fasal fi bayan Ilm al-suluk

wal-tawhid dan Syair Perahu.

Dari segi sejarah, bahasa Melayu Klasik mempunyai kesignifikanannya

tersendiri. Bahasa ini dikatakan sebagai titik bermulanya bahasa Melayu Moden.

Bahasa Melayu Klasik juga memperkenalkan ragam bahasa persuratan dengan

munculnya tulisan Jawi yang digunakan secara meluas di Alam Melayu. Peranannya

juga penting sebagai asas kepada pembentukan bahasa baku, konsep kebangsaan

Melayu, dan mengungkapkan pelbagai jenis laras bagi memulakan transformasi ciri

budaya yang penting.

Sejarah perkembangan bahasa Melayu perlu dilihat dari sudut etimologi kata

Melayu. Asal usul perkataan ini sebenarnya masih belum disahkan oleh ahli sejarah.

Catatan Cina yang menyatakan bahawa sebuah kerajaan Mo-lo-yeu

mempersembahkan hasil bumi kepada Maharaja Cina sekitar tahun 644-645 Masihi.

Pertubuhan UNESCO telah memilih istilah Melayu bagi merujuk kepada suku

bangsa yang berbahasa Melayu yang mendiami Semenanjung tanah Melayu, pantai

[25]

timur Sumatera, dan beberapa tempat lagi yang berdekatan. Bangsa Melayu

dikatakan berasal dari Asia Tengah atau dari Nusantara (kepulauan Melayu). Ini

berdasarkan dua teori yang dikemukakan oleh para pengkaji, iaitu R.H. Geldern dan

J.H.C. Kern. Dalam kajian ini istilah filum digunakan bagi menggambarkan kelompok

bahasa yang menjangkau lebih 5,000 tahun. Berdasarkan kajian yang telah

dilakukan oleh para pengkaji, bahasa Melayu didapati tergolong dalam

5.0 PENGERTIAN KAMUS.

Seni perkamusan daripada prinsip ilmunya lebih dikenali dengan istilah

leksikografi. Harimurti (dalam Ibrahim Ahmad 1993:4) menjelaskan perkataan

leksikografi berasal daripada perkataan Greek ‘leksikos’ yakni kata dan ‘graphie’

[26]

yakni tulisan. Istilah Leksikografi (dieja ‘Lexicography dalam bahasa inggeris) sudah

mula digunakan semenjak tahun 1680. Istilah ini dipinjam oleh pelbagai bangsa di

merata dunia. Secara umumnya, ahli-ahli bahasa mentakrifkan Leksikologi dan

leksikografi ialah bidang kajian tentang penyusunan kamus, jenis-jenis kamus,

kandungan kamus dan bagaimana menggunakan kamus.

Pelbagai takrif tentang kamus dikemukakan oleh para sarjana. Semua takrif

itu lebih menekankan kepada penggunaan kamus. Menurut A. Teeuw (1964 : 388)

perkataan kamus berasal daripada perkataan Arab yang membawa maksud ‘kitab’

yang member keterangan tentang erti kata-kata, atau lautan samudera yang dalam-

dalam dan berbahaya. Abdullah Hussain pula mengatakan bahawa perkataan

kamus bukan berasal daripada bahasa Arab tetapi berasal daripada bahasa Farsi

(dalam Ibrahim Ahmad, 1994 : 27).

Di dalam perkataan lain, kamus ialah sebuah buku yang dipenuhi dengan

beberapa banyak senarai kata yang diterangkan maknanya, sama ada dalam

bahasa yang sama (kamus ekabahasa) atau dalam bahasa yang berlainan (kamus

dwibahasa). Biasanya entri perkataan itu disusun dalam sistem abjad.

Di dalam bidang pendidikan, kamus merupakan salah satu daripada bahan

atau sumber pengajaran dan pembelajaran bahasa. Sumber bahasa ialah segala

jenis bahan, bercetak mahupun tidak bercetak, termasuklah segala jenis bahan

peralatan yang berbentuk perisian (software) dan perkakasan (hardware), yang

dapat membantu pengajaran dan pembelajaran bahasa.

Kamus ialah buku yang mengandungi kata-kata yang disusun menurut abjad

dan keterangan mengenai ertinya (Teuku Iskandar, 1970 : 456). Kamus merupakan

sebuah buku rujukan yang mengandungi kata-kata daripada sesuatu bahasa, yang

disusun mengkiut abjad, diberi makna dan keterangan lain yang berkenaan dengan

kata-kata tersebut (Ibrahim Ahmad, 1993 ; 4-10).

Laman sesawang http://en.wikipedia.org/wiki/Kamus, mencatatkan bahawa

kamus (dari bahasa Arab: ,ق��اموس qamus) ialah sejenis buku rujukan yang

menerangkan makna kata-kata serta berfungsi untuk membantu para pengguna

mengenal perkataan baru. Selain menerangkan maksud kata, kamus juga mungkin

[27]

mempunyai panduan sebutan, asal (etimologi) sesuatu perkataan dan juga contoh

pengunaan bagi sesuatu berkataan. Bagi menguatkan pemahaman pelajar, kadang

kala terdapat juga ilustrasi di dalam kamus.

Dapatlah dirumuskan bahasa kamus merupakan sebuah buku rujukan yang

mengandungi daftar kata sesuatu bahasa yang diberi makna dalam bahasa yang

sama (ekabahasa) atau bahasa yang berlainan (sama ada dwibahasa atau aneka

bahasa) dan disertai dengan penjelasan.

5.1 Sejarah Perkamusan.

Tradisi perkamusan merupakan satu tradisi yang lama dalam sejarah umat

manusia. Usaha menyusun kamus seawal-awal boleh dikesan pada abab ke-7 SM

di Mesopotamia. Pada abad ke-2M, kamus yang lengkap sudahpun diterbitkan oleh

[28]

manusia. Contohnya, di Negara China pada zaman Dinasti Han, telah muncul

sebuah kamus besar yang berjudul 说文解字（Perbincangan Kata-kata). Kamus ini

merupakan sebuah kamus yang lengkap dan masih berfungsi sehingga hari ini.

Huraian mengenai sejarah perkamusan bahasa Melayu adalah seperti di bawah:

5.1.1 Peringkat awal (1403-1800)

Tradisi Perkamusan Melayu boleh dikesan seawal-awal pada zaman

Kesultanan Melaka. Kamus Melayu yang terawal merupakan sebuah kamus yang

berupa daftar kata Melayu-Tionghua. Secara umumnya, perkamusan Melayu pada

peringkat ini mempunyai ciri-ciri seperti dibawah:

Penyusun yang terdiri daripada orang bukan Melayu.

Kamus yang dihasilkan berupa Daftar Kata dan Dwibahasa.

Disiplin Leksikrografi yang longgar.

Keadaan ini berlaku kerana orang bukan Melayu didesak oleh keperluan

komunikasi dengan orang tempatan dalam perdagangan. Maka dengan itu orang

bukan Melayu telah mengusahakan "Kamus Melayu-Asing" bagi memenuhi

keperluan diri mereka. Selain daripada keperluan perdangangan, penyusunan

kamus ini juga didorong oleh pendakwahan agama Kristian. Contoh-contoh

kamus(daftar kata) yang dapat dikesan pada zaman ini adalah seperti di bawah:

Spraeck ende woordboek, Inde Malaeysche ende Madagaskarsche Talen met

vele Arabishe ende Turesche woorden(Kamus Melayu-Madagascar; Arab-

Turki) susunan Frederick de Houtman tahun 1603.

Ductch Malay-Malay Dictionary susunan Peter Floris tahun 1604.

''Vocabularium ofte woortboeknaer order vanden Alphapet in`t Duystsch-

Maleysch ende Maleysche Duytsch(Buku Perbendaharaan Kata-kata Melayu-

Belanda dan Belanda-Melayu) susunan Caspar Wilt ens dan Sebastianus

Danckaerts tahun 1623. Kamus Melayu – Itali oleh Antonio Pigafetta pada

suku pertama abad ke-16.

5.1.2 Peringkat perkembangan (1800-1950)

[29]

Pada peringkat ini terdapat banyak kemajuan dalam perkamusan Melayu. Ini

adalah disebabkan oleh munculnya beberapa penyusun Kamus yang bersungguh-

sungguh dan profesional sama ada daripada golongan Inggeris dan juga tempatan.

Tokoh-tokoh perkamusan pada zaman ini adalah seperti dibawah:

i. Kamus Melayu – Inggeris oleh Thomas Bowry pada awal abad ke-18

ii. Masrden

Pertama kali menggunakan kaedah sainstifik untuk menyusun kamus.

Hasilnya ialah A Dictionary of Malay Langguge pada tahun 1812

iii. R.J. Wilkinson (1901, 1908, 1932)

iv. W.G. Shellabear (1902, 1916)

v. R.O Winstedt

Seorang sarjana Inggeris yang produktif yang telah menyusun banyak kamus.

(1913)

vi. Muhammad Idris Abdul Raof Al-Marbawi

Seorang penyusun kamus yang menyusun Kamus Idris al-Marbawi: Arab-

Melayu pada tahun 1931. Kamus ini telah berjaya memenuhi keperluan

Masyarakat Melayu dalam bidang agama. Ia telah mendapat sambutan yang

hangat dan telah diulang cetak sebanyak 24 kali.

5.1.3 Peringkat kematangan (1950)

Selepas tahun 1950, telah muncul beberapa kamus besar dan juga institusi-

institusi formal yang berusaha menyusun kamus seperti Dewan Bahasa dan Pustaka

dan juga Pusat Bahasa Indonesia. Era ini ditandai dengan kemunculun Kamus

Umum Bahasa Indonesia susunan W.J.S Poerwadaminta pada tahun 1951 yang

telah menyimpan 20 ribu entri. Selain itu, terdapat juga beberap Kamus Besar

muncul pada zaman yang sama. Perkamusan pada peringkat ini telah diterap

dengan tujuan yang baru iaitu pembentukan kamus normatif yang menengahkan

penggunaan bahasa yang "betul".

Mohd Rasdi bin Saamah di dalam jurnalnya yang bertajuk Kamus Dewan dan

Kamus Besar: Perbandingan Aspek Kandungan Medan Maklumat, mencatatkan

bahawa sejarah perkembangan perkamusan Melayu dikatakan mempunyai sedikit

[30]

perbezaan berbanding dengan sejarah perkembangan perkamusan di Barat.

Menurut Asmah Hj. Omar (1987:4) sejarah lahirnya perkamusan Melayu dalam

bentuk dwibahasa dan bukan ekabahasa, menunjukkan kepada kita bahawa faktor

yang mendorong lahirnya kamus Melayu ialah keinginan mengetahui bahasa

Melayu, dan ini tentunya oleh orang-orang asing yang mengembara ke sini.

Keinginan mengetahui bahasa yang lain itulah juga yang merupakan dorongan

lahirnya kamus pada amnya. Keadaan ini berbeza dengan perkembangan di Barat,

di mana ada pendapat yang mengatakan bahawa tradisi penyusunan kamus

bermula dengan kamus ekabahasa atau monolingual dictionary dan selepas adanya

kamus-kamus ekabahasa tersebut barulah penyusunan kamus berbentuk

dwibahasa atau bilingual dictionary dibuat. Namun walau apa tanggapan sekalipun,

ternyata tradisi perkamusan di Barat melalui transisi yang agak lama sehingga

mampu melahirkan pelbagai jenis kamus ekabahasa dan dwibahasa yang jauh lebih

banyak.

5.2 Jenis-jenis kamus

[31]

Kamus boleh ditulis dalam satu atau lebih daripada satu bahasa. Dengan itu

kamus boleh dibahagikan dengan beberapa jenis iaitu:

Kamus Ekabahasa

Kamus ini hanya menggunakan satu bahasa.Kata-kata(entri) yang dijelaskan

dan penjelasannya adalah terdiri daripada bahasa yang sama.Kamus ini

mempunyai perbezaan yang jelas dengan kamus dwibahasa kerana

penyusunan dibuat berasaskan pembuktian data korpus. Ini bermaksud

takrifan makna ke atas kata-kata adalah berdasarkan makna yang diberikan

dalam contoh ayat yang mengandungi kata-kata berkenaan.Contoh bagi

kamus ekabahasa ialah Kamus Dewan.

Kamus Dwibahasa

Kamus ini menggunakan dua bahasa, yakni kata masukan daripada bahasa

yang dikamuskan diberi padanan atau pemerian takrifnya dengan

menggunakan bahasa yang lain. Contohnya: Kamus Dwibahasa Oxford Fajar

(Inggeris-Melayu;Melayu-Inggeris)

Kamus Aneka Bahasa

Kamus ini sekurang-kurangnya menggunakan tiga bahasa atau

lebih.Misalnya, Kata Bahasa Melayu Bahasa Inggeris dan Bahasa Cina

secara serentak. Contoh bagi kamus aneka bahasa ialah Kamus Melayu-

Cina-Inggeris Pelangi susunan Yuen Boon Chan pada tahun 2004.

5.3 Asal usul Kamus Dewan

[32]

Ibrahim bin Ahmad (2002) di dalam buku Perkamusan Melayu:Suatu

Pengenalan mencatatkan bahawa Kamus Dewan ialah sebuah kamus ekabahasa

yang telah diterbitkan oleh Dewan Bahasa dan Pustaka pada tahun 1970. Ini adalah

merupakan kamus ekabahasa yang pertama disusun semenjak Dewan Bahasa dan

Pustaka ditubuhkan pada tahun 1956. Kamus yang mempunyai 28,000 perkataan ini

telah diulangcetak sebanyak dua kali iaitu pada tahun 1984 dengan penambahan

900 kata masukan (entri) dan cetakan ketiga pada tahun 1986. Kamus ini pada

asalnya disusun oleh Dr. Teuku Iskandar dan dibantu oleh Baharuddin Zainal serta

para pengawai Bahagian Perkamusan, Dewan Bahasa dan Pustaka. Manakala

dalam cetakan kedua penyediaan manuskripnya telah dibuat oleh Sheikh Othman

Sheikh Salim dan Aishah Mahdi.

Pada tahun 1989 Dewan Bahasa dan Pustaka telah menerbitkan Kamus

Dewan Edisi Baru yang mana penyediaan manuskripnya sekali lagi diketuai oleh

Sheikh Othman Sheikh Salim sebagai Ketua Editor dan dibantu oleh Md. Nor Hj. Ab.

Ghani dan Ibrahim Ahmad sebagai Editor. Kamus Dewan Edisi Baru telah diterbitkan

dengan beberapa perubahan iaitu penambahan kira-kira 2,000 kata masukan yang

hampir kesemuanya merupakan kata umum, pembaikan dari segi pengolahannya

dan pembaikan sederhana terhadap beberapa banyak kata masukan kata dasar,

kata terbitan atau rangkai kata.

Kamus Dewan Edisi Ketiga pula diterbitkan pada tahun 1994 dengan

tambahan entri sebanyak 6,000 kata masukan iaitu 3,972 kata dasar dan 2,028 kata

turunan atau kata terbitan. Semua kata tersebut berupa kata dan ungkapan baru

(baik yang asli Melayu mahupun yang dipinjam), kata-kata dialek, termasuk bahasa

sukuan dari Sabah dan Sarawak, istilah umum dalam pelbagai bidang ilmu seperti

kewangan, ekologi, perubatan serta kata slanga. Penyusunan Kamus Dewan Edisi

Ketiga ini telah diketuai oleh Hajah Noresah bt Baharom sebagai Ketua Editor dan

dibantu oleh para editor yang terdiri daripada Rusli Abdul Ghani, Mohd Nor Abd.

Ghani, Ibrahim Ahmad, Aziah Tajuddin Salmah Jabbar, Mariam bt Mahmud, Diarani

Mat. Analisis Kategori Maklumat Dalam Kamus Besar dan Kamus Dewan Kategori

maklumat dalam sesuatu kamus ialah istilah yang merujuk kepada maklumat yang

[33]

pengguna boleh dapati daripada sesuatu kamus seperti ejaan, sebutan, makna

tatabahasa, etimologi, penggunaan kata dan lain-lain yang dikira penting oleh

penyusun dan berguna untuk pengguna kamus berkenaan.

Edgar Dale et. Al (1971) telah menyenaraikan sebanyak 15 kategori

maklumat yang perlu ada dalam sesebuah kamus iaitu kata kepala(entri) atau entri

dasa, bentuk kata, ejaan dan ucapan, jenis kata, sinonim dan antonim, konteks

penggunaan kata, takrif, catatan penggunaan kata, ilustrasi penjelas takrif,

penerbitan kata turunan, contoh penggunaan kata, frasa, petikan, kata asing dan

rujuk silang. Manakala bagi Lawrence Johnson (1984) dalam tulisannya yang

bertajuk “Some Foundation of Lexicography in SEA Englishes”, beliau hanya

menyenaraikan 5 kategori maklumat yang harus ada dalam sesebuah kamus iaitu

ejaan, sebutan, maklumat morfologi, etimologi dan ilustrasi. Dalam kajian ini analisis

akan dibuat secara perbandingan terhadap keduadua kamus tersebut yang

merangkumi ejaan, susunan kata masukan (entri), sebutan,takrif/pemerian makna,

ilustrasi, nama saintifik, etimologi (asal usul kata) dan rujuk silang.

5.4 Analisis Banding Beza Kamus Ekabahasa dan Dwibahasa

[34]

5.4.1 Ejaan

Sistem ejaan ialah salah satu maklumat penting yang memberitahu pengguna

tentang bagaimana sesuatu kata dalam sesuatu bahasa itu ditulis dalam bahasa

tersebut. Oleh itu, kamus bukan sahaja bahan rujukan yang semata-mata untuk

merujuk sebutan, semantik dan struktur bahasa yang betul, tetapi juga sebagai

bahan rujukan ejaan yang betul.

5.4.2 Susunan Kata Masukan (entri)

Kata masukan atau sebuah kamus biasanya disusun secara bebas menurut

cara yang disenangi oleh penyusun kamus yang masing-masingnya mempunyai

hasrat untuk memenuhi selera pengguna. Walau bagaimanapun, untuk memenuhi

falsafah atau tujuan dalam penyusunan sebuah kamus bahasa Melayu, beberapa

pertimbangan sepatutnya diambilkira demi kemudahan dan kemanfaatan pengguna

dan kemantapan bahasa Melayu. Entri dasar sesebuah kamus yang baik biasanya

disusun menurut abjad sama ada secara mendatar atau secara menegak, dan

dicetak tebal. Secara mendatar, misalnya entri yang mempunyai deretan huruf

b.a.c.a diletakkan selepas entri yang memiliki deretan huruf b.a.i.k, manakala secara

menegak, huruf b diletakkan di bawah huruf a, huruf i diletakkan di bawah huruf h,

dan seterusnya (Sulaiman Masri, 1984:7)

5.4.3 Takrif/Pemerian Makna

Pengguna kamus akan merujuk kepada sesebuah kamus untuk mendapatkan

maknanya. Pengguna juga boleh merujuk kepada sesebuah kamus untuk banyak

jenis maklumat lain, tetapi pokoknya ialah untuk mendapatkan makna (Abdullah

Hassan, 1987:109). Menurut kajian yang telah dibuat oleh Barnhart (1962), Bejoint

(1981) dan Hartman (1984) semua pengguna kamus yang diberi soal selidik

meletakkan mencari makna perkataan merupakan tujuan nombor satu mereka

menggunakan kamus. Oleh itu salah satu daripada fungsi utama sesuatu kamus itu

ialah memberi makna yang tepat terhadap sesuatu kata yang dikehendaki oleh

penggunanya. Aspek mencari makna perkataan dalam sebuah kamus menjadi

pilihan utama penggunaan kamus. Dalam hal ini kamus yang berbeza akan memberi

takrifan yang berbeza terhadap sesuatu kata itu, umpamanya kamus untuk kanak-

kanak berbeza daripada takrif yang diberikan dalam kamus dewasa.

[35]

5.4.4 Etimologi (Asal Usul Kata)

Etimologi atau asal usul kata ialah perubahan dari segi bentuk atau makna

kata yang dikesan sepanjang tempoh perubahannya dari bahasa sumbernya hingga

ke bentuk atau maknanya dalam bahasa sasaran (Fadhilah Jasmani, 1994:5).

Kamus Oxford English Dictionary (1928) merupakan kamus perintis yang

memasukkan etimologi bagi setiap entrinya.

6.0 RUMUSAN

[36]

Ramai sarjana yang telah membicarakan mengenai sejarah Melayu dan

ditinjau dari berbagai-bagai aspek. Kita ketahui bahawa Sejarah Melayu penuh

dengan berbagai-bagai keistimewaan dan kerana itu ia merupakan sebuah hasil

kesusasteraan Melayu tradisi yang paling banyak mendapat perhatian. Semakin

banyak dibicarakan mengenainya semakin banyak pula dirasakan perkara yang

belum terjawab.

Namun, sejarah Melayu tidak menceritakan kisah hidup rakyat jelata,

sebaliknya menitikberatkan kisah raja-raja, seperti kelahiran dan kemangkatan raja-

raja dan keluarganya dan menteri-menterinya. Kita percaya dengan menggunakan

sejarah Melayu sebagai suatu sumber sejarah maka kita akan dapat menulis sejarah

tanahair kita mengikut kaca mata kita sendiri. Sejarah Melayu adalah satu sumber

sejarah yang bernilai.

Menurut Ali Ahmad (1987) melalui tulisannya di dalam buku Karya-karya

sastera bercorak sejarah, jika dilihat dari sudut gaya kreatif penulisan karya sastera,

tidak dapat tidak fakta ini menjelaskan yang setiap pengarang lama Melayu

mempunyai kesedaran yang nyata di dalam mengutip bahan-bahan daripada

kumpulan motif-motif yangs sedia di dalam kebudayaan atau kesusasteraannya.

Bahan-bahan ini digunakan di dalam usaha memenuhi tujuan mengapa hasil itu

dicipta.

Keupayaan kreatif penulis-penulis Melayu seperti inilah yang jarang dapat

disingkap oleh orientalis apabila berbicara tentang hasil-hasil karya Melayu lama

kita. Kecenderungan mereka untuk lebih menekankan faktor sejarah, istimewa

apabila melihat karya bercorak sejarah, mengakibatkan terketepinya faktor kreatif ini.

Analisa yang bercorak struktural boleh menolong seseorang mengenali teks Melayu

secara dekat, menghayati akan binaan dan keistimewaannya di dalam zaman-

zaman tertentu perlembangan kebudayaan Melayu. Kejurusan inilah seharusnya

pengkaji sastera Melayu Klasik harus menunjukkan perhatian.

7.0 REFLEKSI

[37]

NAMA : Ahmad Fikri bin Hashim

NO I/C : 901900108-08-5207

Tugasan projek BMM 3112 : Sejarah Perkembangan Bahasa Melayu,

Perkamusan, dan Terjemahan adalah tugasan yang telah diwajibkan kepada semua

guru pelatih major Bahasa Melayu semester 6. Tugasan BMM 3112 ini merupakan

satu tugasan yang dapat mengukuhkan lagi pemahaman guru pelatih terhadap

tajuk-tajuk yang telah dipelajari dan mendalami perkembangan bahasa Melayu.

Bersyukur ke hadrat Ilahi kerana dengan izin dan kurnia-Nya, akhirnya dapat juga

saya menyiapkan tugasan ini bersama-sama rakan sekumpulan. Terima kasih yang

tidak terhingga buat pensyarah yang banyak memberikan tunjuk ajar Cik Hamidah.

Nasihat dan sokongan beliau selama kami menyiapkan tugasan ini banyak

membantu saya dan rakan-rakan yang lain.

Tugasan ini agak sukar untuk disiapkan malah memerlukan beberapa

perbincangan dengan rakan-rakan. Selepas mendengar taklimat kerja kursus dan

mendapat gambaran kasar mengenai cara penghasilan tugasan ini baharulah saya

memulakan langkah untuk menyiapkan tugasan ini. Tugasan ini memerlukan saya

menganalisis naskah Sejarah Melayu dan juga kamus yang telah diberi. Saya tidak

begitu mahir di dalam aspek tatabahasa. Oleh kerana itu, saya mencari bahan

bacaan di perpustakaan untuk membantu saya mendapatkan pemahaman

bagaimana mahu menyiapkan tugasan ini. Walaupun tidak banyak bahan yang saya

perlukan dijumpai namun saya rasa sangat berpuas hati kerana sekurang-kurangnya

saya telah dapat menambah sedikit ilmu pengetahuan.

Selain itu, saya juga menghadapi beberapa masalah iaitu kesukaran dalam

mengenalpasti sumber yang betul. Hal ini kerana terdapat beberapa kekeliruan fakta

di dalam beberapa buah buku terhadap perkara yang sama. Pada pandangan saya,

tugasan ini bukan sekadar kerja kursus semata-mata, sebaliknya adalah

pendedahan awal kepada kami bakal guru untuk mengahadapi dunia perguruan di

luar sana. Penambahan ilmu pengetahuan ini menjadikan saya lebih yakin untuk

menyumbang ilmu dengan cara yang lebih menarik kepada murid-murid saya kelak.

[38]

Tugasan ini juga banyak memberikan ilmu dan pengetahuan baharu kepada

saya. Tambahan pula, tugasan ini mampu memberi pendedahan kepada pelajar

mengenai sejarah dan asal usul bahasa Melayu selaku bahasa Kebangsaan. Hal ini

adalah penting untuk seorang guru bahasa Melayu mengetahui asal-usul serta

perkembangan bahasa Melayu serta menghayatinya. Di samping itu, tugasan ini

juga dapat membantu para guru pelatih untuk meningkatkan kemahiran untuk

memilih maklumat yang relevan dengan tugas dan menganalisa maklumat untuk

dipersembahkan sebagai satu hasil kerja yang berkualiti. Oleh itu guru perlu

memahami segala struktur bahasa dengan jelas dan menguasai kemahiran tersebut

dengan baik supaya dapat mengendalikan proses pengajaran dan pembelajaran

dengan berkesan.

Akhir sekali, proses terakhir ialah menyemak semua hasil yang disiapkan

dengan teliti sebelum membukukan kerja kursus saya ini. Diharap agar ilmu yang

saya perolehi ini dapat dikongsikan bersama rakan – rakan yang lain. Malah ilmu

yang diperolehi juga amat berguna untuk masa yang akan datang. Harapan saya

pada tugasan ini adalah supaya tugasan ini memenuhi kriteria yang diinginkan

pensyarah. Saya berharap sedapat segala ilmu dapat digunakan di masa hadapan

agar saya dapat menjadi guru yang berilmu. Semua idea yang ada saya gabungkan

sehingga menjadi satu dan terhasillah tugasan ini. Saya juga ingin mengucapkan

jutaan terima kasih kepada semua yang terlibat secara langsung mahupun tidak

dalam proses menyiapkan kerja kursus ini.

[39]

Nama : Mohammad Ghazmil Akmal Bin Ghazali

No Kad Pengenalan : 910923-05-5193

Kelas : PISMP 6A

Assalamualaikum dan salam 1 Malaysia. Alhamdullillah syukur ke hadrat Ilahi

kerana dengan limpah kurnianya kami berjaya menyelesaikan satu tugasan penting

dalam kursus kami iaitu tugasan subjek Sejarah Perkembangan Bahasa Melayu,

Perkamusan dan Terjemahan (BMM 3112). Terima kasih tidak terhingga saya

ucapkan kepada semua pihak yang terlibat dalam menjayakan dan menyelesaikan

tugasan yang diberikan.

Bagi tugasan Sejarah Perkembangan Bahasa Melayu ini, kami ditugaskan

untuk menjelaskan dan menganalisis ciri-ciri Bahasa Melayu yang terdapat dalam

buku Sejarah Melayu versi Shellabear dan Hikayat Abdullah oleh Abdullah Munsyi.

Selain itu, kami juga ditugaskan menganalisis sumbangan kedua-dua naskah

terhadap perkembanan Bahasa Melayu. Tugasan seterusnya adalah menganalisis

kamus ekabahasa Bahasa Melayu serta membuat refleksi pelaksanaan tugasan

projek.

Sebermulanya kami mendapat tugasan ini, perkara pertama yang terlintas di

fikiran saya adalah mendapatkan buku-buku yang perlu digunakan dalam tugasan ini

iaitu buku Sejarah Melayu versi Shellabear dan Hikayat Abdullah tulisan Abdullah

Munsyi. Kami berbincang sesama kami semua dan membuat keputusan untuk

membuat salinan kedua-dua buah buku tersebut. Kemudian, kami membuat sedikit

carian dan kajian mengenai bahasa Melayu klasik dan bahasa Melayu moden yng

akan digunakan dalam menyelesaikan tugasan. Isi yang paling penting adalah ciri-

ciri kedua-dua bahasa Melayu klasik dan moden yang akan digunakan dalam

mencari bukti pada kedua-dua buku tersebut. Selain ciri-ciri, kami juga akan

menerangkan konsep dan latar belakang kedua-dua versi bahasa Melayu tersebut.

Bahan rujukan tidaklah begitu sukar untuk diperolehi kerana banyak yang

boleh dirujuk terutamanya buku-buku di perpustakaan. Selain itu, maklumat-

maklumat di internet juga banyak membantu kami dalam menyelesaikan tugasan ini.

Kami juga mengucapkan jutaan terima kasih kepada pensyarah subjek kami Cik

Hamidah yang banyak membantu kami dalam proses membuat tugasaan ini.

[40]

Melalui tugasan ini, banyak manfaat yang saya perolehi terutamanya

daripada pemerolehan ilmu baharu yang saya sendiri kurang arif mengenainya

sebelum ini. Bahasa Melayu berasal daripada rumpun bahasa Austronesia,

manakala bahasa-bahasa Austronesia ini berasal daripada keluarga bahasa Austris.

Selain daripada rumpun bahasa Austronesia, terdapat rumpun bahasa Austro-Asia

dan rumpun bahasa Tibet-Cina. Sejarah ini bukan semua individu yang tahu

mengenainya dan dengan mempelajari serta membuat sedikit selidikan dan tugasan,

saya dapat memperolehi ilmu sejarah ini. Bukan sahaja saya dapat mempelajari

sesuatu yang baharu, tidak mustahil suatu hari nanti, saya akan berkongsi ilmu ini

dengan anak didik saya. Dengan cara ini, ilmu sejarah Bahasa Melayu ini tidak akan

hilang begitu sahaja di telan zaman.

Antara kesukaran yang dihadapi dalam menyelesaikan tugasan ini ialah ciri-

ciri bahasa Melayu moden yang kurang jelas dan memerlukan pemahaman yang

mendalam bagi medapatkan bukti-bukti kukuh penggunaannya dalam buku Hikayat

Abdullah. Selain itu, kami juga menghadapi masalah untuk menceritakan kesan

bahasa Melayu Klasik dan bahasa Melayu Moden kepada perkembangan bahasa

pada mulanya. Namun, selepas berbincang bersama rakan sekumpulan saya, kami

Berjaya menyelesaikan segala kesulitan dan tugasan ini Berjaya disiapkan.

Sekali lagi, saya mengucapkan jutaan terima kasih kepada pensyarah subjek

Sejarah Bahasa Melayu kami, Cik Hamidah yang banyak memberikan dorongan dan

ilmu kepada kami. Selain itu, tidak dilupakan juga kepada rakan sekumpulan saya,

Ahmad Fikri Bin Hashim yang banyak membantu saya dalam tugasan ini dan juga

kepada rakan sekelas yang lain yang selalu memberi kerjasama dan pertolongan

jika kami memerlukannya. Jasa kalian semua tidak akan saya lupakan. Terima

kasih.

[41]

[42]

8.0 RUJUKAN

8.1 Buku.

A.H Edrus (1960). Pengajian Kesah Pelayaran Abdullah Munsyi. Singapura :

Qalam, Geylang Road.

Ali Ahmad (1987). Karya-karya sastera bercorak sejarah. Kuala Lumpur : Dewan

Bahasa dan Pustaka.

[43]

Drs.Liaw Yock Fang (1975). Sejarah Kesusasteraan Melayu Klasik. Singapura ;

Pustaka Nasional.

Goay Teck Chong,Choo Say Tee & Zainuddin Ahmad (2006).Teks Pra-U Stpm

Bahasa Melayu .Malaysia: Longman

Ibrahim bin Ahmad (2002). Perkamusan Melayu:Suatu Pengenalan. Kuala

Lumpur. Dewan Bahasa dan Pustaka

Siti Khajar Abdul Aziz (2008). Bahasa Melayu 1. Selangor : Oxford Fajar sdn.bhd.

Umar Junus (1984). Sejarah Melayu Menemukan Diri Kembali. Petaling Jaya :

Penerbitan Fajar Bakti Sdn Bhd.

Zahrah Ibrahim (1986). Sastera Sejarah Interpretasi Dan Penilaian. Kuala

Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka.

8.2 Internet

http://ms.wikipedia.org/wiki/Abdullah_Abdul_Kadir_Munshi

http://en.wikipedia.org/wiki/Kamus,

8.3Jurnal

Mohd Rasdi bin Saamah, Kamus Dewan dan Kamus Besar: Perbandingan

Aspek Kandungan Medan Maklumat.

[44]