Sektor MSP we współczesnej gospodarce

dr inż. Arkadiusz BorowiecZakład Nauk EkonomicznychInstytut Inżynierii Zarządzania

MSP

Procesowi transformacji gospodarczej w Polsce towarzyszy wzrastająca rola małych i średnich przedsiębiorstw. Przedsiębiorstwa tego sektora stanowią 99,9% ogółu przedsiębiorstw, dają pracę około 68% wszystkich zatrudnionych w gospodarce oraz wytwarzają 47,9% PKB. Należy również podkreślić znaczenie przedsiębiorstw tej wielkości w kształtowaniu mechanizmu konkurencji oraz innowacyjności gospodarki.

MSP

W teorii i praktyce gospodarczej wielkość przedsiębiorstwa określa się w oparciu o następujące kryteria:

wielkość produkcji i/lub usług, udział w rynku sprzedaży, zasięg działania, wielkość zaangażowanego kapitału, rozmiary zatrudnienia, wielkość przepływów materiałowych, poziom wyniku finansowego.

Z uwagi na niejednoznaczność wymienionych cech wyznaczających wielkość przedsiębiorstwa najczęściej używane są kryteria ilościowe:

- przeciętna liczba zatrudnionych, - średnia wielkość przychodu lub aktywów

Klasyfikacja ilościowa przedsiębiorstw według wielkości

Kryterium Mikro Małe Średnie Duże

Liczba zatrudnionych

poniżej10 osób

10-49 osób 50-250 osób powyżej250 osób

Roczny obrót lub suma bilansowa

do 2mln euro 2-10mln euro

10-50mln euro

powyżej 50mln euro

do 2mln euro 2-10mln euro

10-43mln euro

powyżej 43mln euro

Cechy jakościowe MSP

Do najczęściej spotykanych w literaturze przedmiotu cech jakościowych małego i średniego przedsiębiorstwa można zaliczyć:

samodzielność ekonomiczną i prawną właściciela; przez samodzielność rozumie się na ogół taki stan, w którym właściciel korzystając z prawa własności podejmuje na własne ryzyko podstawowe funkcje kierownicze i zarządzające, niezależnie od woli i kontroli osób trzecich,

nacechowanie społecznej struktury przedsiębiorstwa przez osobę właściciela; to jedna z najistotniejszych cech jakościowych, która odróżnia ten typ przedsiębiorstwa od dużego, którego społeczna struktura nie nosi indywidualnego piętna właściciela,

odrębny typ gospodarki finansowej przedsiębiorstwa; funkcjonowanie małego i średniego przedsiębiorstwa charakteryzuje obawa przed zaciąganiem kredytów i uzależnieniem się od kapitału obcego. Podczas gdy gromadzenie kapitału w fazie zakładania przedsiębiorstwa odbywa się poprzez samofinansowanie ze środków właściciela lub jego rodziny, w późniejszych fazach następuje ono w drodze tezauryzacji zysku przedsiębiorstwa przeznaczonego na inwestycje lub przez oszczędności,

strukturę organizacyjną; w porównaniu ze strukturą dużego przedsiębiorstwa różni się ona zasadniczo w wielu dziedzinach takich jak: proces podejmowania decyzji, kierowanie przedsiębiorstwem, podział pracy, obieg informacji i sposób ich wykorzystania, formalizacja i instytucjonalizacja zachowań pracowniczych.

Cechy wyróżniające MSPCechy MSP Cechy dużego przedsiębiorstwa

Preferencja intuicji i doświadczenia właściciela w zarządzaniu Wykorzystanie nowoczesnych metod zarządzania

Niższy poziom wykształcenia Wysoki poziom wykształcenia

Przewaga decyzji operacyjnych Przewaga decyzji strategicznych

Możliwość funkcjonowania bez osobowości prawnej Posiadanie osobowości prawnej

Łączenie funkcji właściciela i menedżera Zarządzanie za pośrednictwem wynajętej kadry menedżerskiej

Samodzielność właścicieli Duży zespół doradców

Mała skala produkcji Duża skala produkcji

Niezależność firmy od innych podmiotów Liczne powiązania kapitałowe

Brak dostępu do instrumentów finansowania rynku kapitałowego

Możliwość wykorzystania różnych instrumentów rynku kapitałowego

Względnie mały udział w rynku Znaczący udział w rynku

Niska kapitałochłonność rozwoju Inwestycje o znacznej kapitałochłonności

Brak tendencji do organizowania się w grupy Uczestnictwo w krajowych organizacjach branżowych

Bariery rozwoju MSP

Zgodnie z tą klasyfikacją wyróżnia się pięć barier rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw:

- barierę prawną, - barierę ekonomiczną, - barierę zarządzania, - barierę edukacyjną, - barierę społeczną.

Bariery rozwoju MSP Bariera prawna wyraża się w niestabilnych i nieprecyzyjnych przepisach prawnych

utrudniających przedsiębiorcom zarówno prowadzenie bieżącej działalności gospodarczej, jak i podejmowania prób jej planowania. Przedsiębiorstwa z uwagi na przewlekłe postępowania sądów publicznych - przeciętne postępowanie trwa 1000 dni - nie zaskarżają najczęściej przypadków kopiowania wyrobów (co często decyduje o ich przewadze konkurencyjnej), zwlekania z regulowaniem należności, poniesienia strat z powodu braku rzetelności kupieckiej.

Bariera ekonomiczna z kolei, wiąże się z konsekwencjami braku długofalowej, spójnej polityki państwa wobec sektora MSP, niestabilną polityką fiskalną (w tym stosunkiem Urzędów Skarbowych do przedsiębiorców), trudnościami w pozyskiwaniu i powiększaniu kapitału w MSP oraz problemami z dostosowaniem się firm do funkcjonowania w strukturach UE.

Trudności w tworzeniu przedsiębiorstwa, zapewnienie wszystkich wymaganych zasobów, brak znajomości realiów gospodarki rynkowej i funkcjonujących w niej podmiotów gospodarczych oraz brak efektywnego systemu przygotowującego do przedsiębiorczości składają się na barierę zarządzania w rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw.

Bariera edukacyjna z kolei jest pierwszą, która nawiązuje do kapitału społecznego. Chodzi tu o nieadekwatność programów nauczania w konfrontacji z otoczeniem krajowym i globalnym, bierność dużej części społeczeństwa w zakresie ustawicznego kształcenia, nieumiejętność wyszukiwania i przetwarzania informacji, nieefektywny system gromadzenia informacji w gospodarce.

Bariera społeczna znajduje przede wszystkim wyraz w niechętnej postawie znacznej części społeczeństwa wobec przedsiębiorców, którzy osiągają sukces będący wynikiem własnej pracy i podejmowania określonego ryzyka.

Źródła kapitału MSP

Źródła kapitału własnego: zysk zatrzymany w przedsiębiorstwie

Zysk to nadwyżka sumy przychodów ze sprzedaży produktów i usług oraz z innych tytułów nad wydatkami poniesionymi dla osiągnięcia tych przychodów.

amortyzacjaJest to pieniężnie wyrażone zmniejszanie się wartości majątku trwałego. Wyróżnia się amortyzację liniową i przyspieszoną.

emisja akcjiAkcja to papier wartościowy zabezpieczony aktywami emitenta

Źródła kapitału MSP

Zobowiązania długoterminowe: kredyt bankowy

Uzyskanie kredytu zależy od bankowej oceny wiarygodności kredytowej przedsiębiorstwa.

emisja obligacjiJest to emitowany w serii papier wartościowy, w którym emitent stwierdza że jest dłużnikiem wobec właściciela obligacji i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia (wykupu obligacji).

pożyczki pieniężnePoprzez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej ilości.

leasingJest rodzajem kredytu rzeczowego polegającego na okresowym umożliwieniu z korzystania za stosowną opłatą z określonego dobra materialnego, głównie inwestycyjnego, bez konieczności jego nabycia. Wyróżnia się leasing finansowy i operacyjny.

forfaitingJest to długoterminowe obce źródło finansowania należności długoterminowych.

franchisingJest to obce zewnętrzne źródło finansowania rozwoju przedsiębiorstwa.

Źródła kapitału MSPZobowiązania krótkoterminowe

kredyt kupieckiUdzielany jest przez sprzedawcę nabywcy w transakcjach między przedsiębiorstwami i ma formę odroczenia terminu zapłaty w stosunku do daty sprzedaży. Jeśli nabywca zapłaci wkrótce po sprzedaży – korzysta z opustu.

kredyt bankowy krótkoterminowy kredyt wekslowy

Weksel jako papier wartościowy jest dokumentem stwierdzającym wierzytelność pieniężną o treści i skutkach określonych w prawie wekslowym. Wystawienie weksla zobowiązuje jego wystawcę lub wskazaną przez niego osobę do bezwarunkowego zapłacenia sumy pieniężnej określonej osobie w wyznaczonym czasie i miejscu.

kredyt odbiorcy (przedpłata, zaliczka)Przedpłata wnoszona jest albo przed rozpoczęciem procesu produkcji albo po częściowej realizacji zamówienia. Konieczność wniesienia przedpłaty powoduje silniejsze związanie nabywcy z wytwórcą zamówionego wyrobu.

emisja papierów komercyjnychSą one wystawiane na okaziciela i świadczą o udzieleniu pożyczki dla emitującego papier w określonej wysokości, na dany czas.

factoringJest to forma kredytowania i rozliczania obrotu towarowego. Dostawca przekazuje towar wraz z fakturami nabywcy, a jednocześnie kopie faktur do faktora. Na ich podstawie następuje przelew na rachunek dostawcy ustalonej umową części należnej kwoty ze środków faktora, wynoszącej zazwyczaj ok. 80% kwoty faktury. Pozostałą kwotę, powiększoną o prowizję należną faktorowi dostawca otrzymuje z zapłaty uiszczonej przez nabywcę.

zobowiązania stałeŹródłem bezpłatnego zewnętrznego finansowania są zobowiązania wobec pracowników z tytułu wynagrodzeń. Podobnie gromadzi przedsiębiorstwo pieniądze z bieżących wpływów ze sprzedaży na inne płatności, regulowane okresowo np. z tytułu podatków, ceł i ubezpieczeń społecznych.

Ogólna sytuacja sektora małych i średnich przedsiębiorstw w systemie zamówień publicznych w Polsce

Lp. Pytanie badawcze PrzedsiębiorstwaMałe (%)

Przedsiębiorstwaśrednie (%)

Przedsiębiorstwaduże (%)

1. Czy występują różnice między traktowaniem małych i dużych przedsiębiorstw ze strony państwa?

63 43 33

2. Czy istnieją bariery instytucjonalne w dostępie do zamówień publicznych dla polskich przedsiębiorstw?

37 23 27

3. Czy istnieje sektor szarej strefy w zamówieniach publicznych?

82 87 80

4. Czy przedsiębiorstwo korzystało z kredytu lub innych źródeł finansowania?

50 - 80

5. Czy wejście do UE wiąże się z poprawieniem sytuacji sektora MSP

48 63 -

Pozytywny odsetek odpowiedzi charakteryzujących ogólną sytuację sektora

MSP w systemie zamówień publicznych w Polsce

Szczegółowa charakterystyka sektora małych i średnich przedsiębiorstw w systemie zamówień publicznych w Polsce

Lp. Pytanie badawcze małe (%) średnie (%) duże (%)

1. Czy przedsiębiorstwo kiedykolwiek poczuło się dyskryminowane w procedurze zamówieniowej?

38 29 27

2. Czy duże firmy uniemożliwiają zdobycie małym zamówień publicznych? 49 48 46

3. Jaki rodzaj zamówień najczęściej jest realizowany przez przedsiębiorstwo? Rob. bud. 30Dostawy 42Usługi 28

Rob. bud. 37Dostawy 25Usługi 38

Rob. bud. 30Dostawy 30Usługi 40

4. Czy łączenie się firm w konsorcja poprawia dostęp MSP do zamówień publicznych?

69 68 68

5. Czy przedsiębiorstwo zostało kiedykolwiek wykluczone z przetargu? 11 18 13

6. Czy cena zawsze była najważniejszym kryterium ceny ofert? 52 71 67

7. Czy przedsiębiorstwo składało protest lub odwołanie? 8 28 33

8. Jakie są największe trudności i przeszkody w procedurze zamówieniowej? Krótkie terminy wykonania zamówieniaNiepełna informacja o przetargach

Brak dokumentacji i problemy z jej uzyskaniemOgraniczony kontakt z zamawiającym

Wysokie wadiumBiurokracja

Zbyt zawiła proceduraBłędy formalne

Pozytywny odsetek odpowiedzi szczegółowo charakteryzujących sytuację sektora MSP w systemie zamówień publicznych w

Polsce

Zamówienia publiczne a wyniki finansowe MSP

W przedsiębiorstwach korzystających z rynku zamówień publicznych struktura przychodów jest ściśle uzależniona od ich dostępu do tego rynku. Można też przypuszczać, że gdyby nie fakt, że większość przychodów przedsiębiorstwa tej wielkości uzyskują z zamówień publicznych, miałyby one ogromne problemy z przetrwaniem na konkurencyjnym i wymagającym rynku. Jak wynika z badań w 60 wśród zbadanych 111 małych przedsiębiorstw (54%) oraz w 26 spośród 38 średnich firm (68%) ponad połowę przychodu stanowią wpływy uzyskane w wyniku zamówień publicznych.

0

10

20

30

40

50

60

małe średnie

powyżej 50%

poniżej 50%

Zamówienia publiczne a wyniki finansowe MSP Uzyskane wyniki świadczą o tym, że: po pierwsze, małe przedsiębiorstwa unikają

postępowań przetargowych, w których ich szanse są relatywnie niewielkie w konfrontacji ze średnimi i dużymi przedsiębiorstwami,

po drugie, że nie wszystkim dużym firmom opłaca się startować w małych przetargach: żadna z przebadanych średnich firm o ponad 50% przychodach z zamówień publicznych nie wygrała przeszło połowy przetargów, do których stanęła.

Zamówienia publiczne a wyniki finansowe MSP

69 na 111 małych przedsiębiorstw (62%) oraz 21 na 38 średnich firm (55%) było podwykonawcą w zamówieniach publicznych. Można zatem stwierdzić, że nie występowała wyraźna zależność między wielkością przedsiębiorstwa a uczestnictwem w zamówieniach publicznych na warunkach podwykonawcy. Równocześnie okazuje się, że uczestnictwo przedsiębiorstw w podwykonywaniu zamówień w zdecydowanej części przypadków ma wpływ na osiągany przez nie wynik finansowy: aż 42 spośród 60 małych (70%) oraz 17 z 26 (65%) średnich firm uzyskujących większość swoich przychodów dzięki zamówieniom publicznym jest podwykonawcą.

0

10

20

30

40

50

małe średnie

podwykonawstwo

brakpodwykonawstwa

Zamówienia publiczne a wyniki finansowe MSP

Na wynik finansowy przedsiębiorstw biorących udział w przetargach miało również wpływ istnienie w nich komórek ds. zamówień publicznych. W przypadku 10 z 60 małych (17%) i 14 z 26 średnich przedsiębiorstw (54%), których wynik finansowy związany był z przychodami z zamówień publicznych istniała taka komórka

0

10

20

30

40

50

małe średnie

komórka ds.zamówień

brak komórki ds.zamówień

Firmy, w których zamówienia publiczne nie stanowiły dużego udziału w przychodach, zazwyczaj nie posiadały komórki ds. zamówień publicznych w strukturze organizacyjnej.

Płynność finansowa małych przedsiębiorstw biorących udział w zamówieniach publicznych

Przedsiębiorstwa uzyskujące ponad połowę przychodu z tytułu zamówień publicznych osiągnęły zdecydowanie częściej płynność finansową niż te, w których przychód z zamówień publicznych nie stanowił 50%

Przychód >50% Przychód <50%

Tak 87,5% 50%

Nie 12,5% 50%

Płynność i rentowność tych przedsiębiorstw została skojarzona z uzyskiwanymi przez nie przychodami wynikającymi z uczestnictwa w zamówieniach publicznych. Okazało się, że wśród analizowanych przedsiębiorstw 61,5% posiadało przychód z zamówień przewyższający połowę całego przychodu, natomiast 38,5% miało niższy przychód aniżeli 50%. Spośród wymienionych przedsiębiorstw, posiadających ponad połowę przychodu z zamówień publicznych 87,5% posiadało płynność finansową (wyrażoną przy pomocy wskaźnika płynności bieżącej). Tylko dwóm badanym przedsiębiorstwom takiej płynności nie udało się uzyskać. Bardziej wyrównane wyniki uzyskano w przedsiębiorstwach, które nie osiągnęły połowy przychodów z zamówień publicznych: po 5 przedsiębiorstw osiągnęło lub nie osiągnęło płynności finansowej.

Rentowność małych przedsiębiorstw biorących udział w zamówieniach publicznych

Podobnie przedstawiała się sytuacja w małych przedsiębiorstwach pod względem uzyskiwanej przez nie rentowności. Rentowność tych przedsiębiorstw badana była przy pomocy wskaźnika rentowności aktywów. W tym przypadku 75% spośród posiadających ponad 50% przychód z zamówień publicznych osiągało zadawalający wskaźnik rentowności aktywów. Tylko w 25% przedsiębiorstw wskaźnik ten nie był zadawalający. Odwrotne proporcje uzyskano w małych przedsiębiorstwach, które w swoich przychodach posiadały mniejszy odsetek niż 50% z zamówień publicznych. Tutaj odpowiednio 30% przedsiębiorstw uzyskało a 70% nie uzyskało wymaganego poziomu rentowności aktywów

Małe przedsiębiorstwa uzyskujące ponad połowę przychodów z tytułu zamówień publicznych osiągały zdecydowanie częściej rentowność niż te, w których przychód z zamówień publicznych nie stanowi 50%. Wynika z tego, że w małych przedsiębiorstwach rentowność w istotny sposób zależy od wyników uzyskiwanych przez przedsiębiorstwa w przetargach publicznych

Przychód >50% Przychód <50%

Tak 75% 30%

Nie 25% 70%

Płynność finansowa małych i średnich przedsiębiorstw biorących udział w zamówieniach publicznych

Okazuje się, że w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw 84% spośród podmiotów osiągających ponad połowę przychodów z zamówień publicznych, osiągało płynność finansową, natomiast tylko 16% płynności nie osiągało. Zdecydowanie odmiennie utrzymanie płynności finansowej następuje w sektorze przedsiębiorstw nie osiągających połowy przychodów w związku ze startowaniem w przetargach publicznych: zaledwie 39% tych podmiotów osiągało płynność finansową

Przychód >50% Przychód <50%

Tak 84% 39%

Nie 16% 61%

Małe i średnie przedsiębiorstwa uzyskujące ponad połowę przychodów w związku ze startowaniem w przetargach publicznych osiągały zdecydowanie częściej płynność finansową niż te, w których przychód z zamówień publicznych nie stanowił 50%.

Rentowność małych i średnich przedsiębiorstw

biorących udział w zamówieniach publicznych Podobnie przedstawiała się sytuacja jeśli chodzi o rentowność małych i średnich przedsiębiorstw. Tutaj 64% spośród przedsiębiorstw osiągających ponad połowę przychodów z zamówień publicznych osiągało zadowalające wskaźniki rentowności natomiast 36% ich nie osiągało. W grupie podmiotów nie uzyskujących w strukturze swoich przychodów progu 50% proporcje te - podobnie jak w przypadku płynności finansowej - były odwrotne i wynosiły odpowiednio 17% i 83% przedsiębiorstw

Przychód >50% Przychód <50%

Tak 64% 17%

Nie 36% 83%

Analiza przedstawionych wyników pozwala stwierdzić, że małe i średnie przedsiębiorstwa uzyskujące ponad połowę przychodów z tytułu zamówień publicznych były zdecydowanie częściej rentowne niż te, w których przychód z zamówień publicznych nie stanowił 50%

Doświadczenie MSP na rynku zamówień publicznych

Tylko w przypadku małych przedsiębiorstw doświadczenie wpływa na poziom przychodów z zamówień publicznych. Okazuje się, że znacznie lepszą strukturę przychodów z zamówień publicznych osiągały te małe przedsiębiorstwa, które na rynku zamówień funkcjonowały co najmniej 2 lata, aniżeli te, które weszły na ten rynek w ostatnich miesiącach. Tendencja ta świadczy o celowości podnoszenia wiedzy przedsiębiorców o procedurach przetargowych w małych podmiotach i ich determinacji w osiąganiu zamówień. Nie sposób też nie zauważyć specyfiki samego rynku zamówień publicznych w Polsce, który preferuje firmy działające na nim kilka lat, co więcej według opinii wielu zamawiających - tylko takie przedsiębiorstwa mogą być rzetelnym i uczciwym partnerem w umowach o zamówienie publiczne. Wiedza ta jednak wynika w zasadzie tylko i wyłącznie ze znajomości tych firm przez zamawiających oraz ze sprawozdań finansowych poprzednich okresów, których nie były w stanie dostarczyć firmy nowe na rynku. W przypadku podmiotów średnich i dużych brak powiązania przychodów z doświadczeniem świadczy o innej strukturze przychodów i zdecydowanie mniejszym wpływie częstotliwości udziału w przetargach na wynik finansowy tych przedsiębiorstw.

Wpływ polityki państwa na dostęp małych i średnich

przedsiębiorstw do rynku zamówień publicznychPomoc publiczna przedsiębiorstwom w Polsce uregulowana jest przez szereg aktów prawnych i obejmuje:

poręczenia i gwarancje udzielane ze środków budżetu państwa, subwencje z budżetu państwa, dotacje do stóp procentowych, ubezpieczenia kontraktów eksportowych gwarantowanych przez Skarb Państwa, ulgi podatkowe i celne i inne uprzywilejowania, ulgi podatkowe w rachunku kapitałowym, anulowanie długów – restrukturyzacja finansowa.

Małe Średnie Duże0%

20%

40%

60%

80%

100%

brak pomocypaństw a

pomoc państw a

Zależność między pomocą państwa a przychodami z zamówień publicznych w MSP

Pomoc państwa jak się okazuje miała wpływ na osiąganie przez przedsiębiorstwa większych przychodów z zamówień publicznych. Okazuje się, że istnieje wyraźny związek między wielkością i zakresem pomocy państwa a przychodami z zamówień publicznych. Dane potwierdzają tezę zasygnalizowaną wcześniej, że dzięki świadomej polityce państwa wspierającej dostęp do zamówień publicznych można istotnie poprawić wyniki finansowe przedsiębiorstw startujących w przetargach i - w konsekwencji - wpłynąć w istotny sposób na ich konkurencyjność na rynku. Można nawet stwierdzić, że pomoc państwa w małych i średnich przedsiębiorstwach staje się gwarantem sukcesu finansowego przedsiębiorstwa poprzez uczestnictwo w zamówieniach publicznych.

Przychody >50% Brak pomocy państwa

Przychody >50% Pomoc państwa

Małe 36% 77%

Średnie 55% 90%

Czy stan prawny w zakresie zamówień publicznych

w Polsce przedsiębiorstwa uznają za zadawalający Niewiele przedsiębiorstw uznaje stan prawny obowiązujący w Polsce za zadawalający chociaż - zgodnie z przewidywaniami - większa pomoc ze strony państwa wiąże się z większą satysfakcją i pozytywnymi opiniami przedsiębiorców. Na pytanie dotyczące zadowolenia z obowiązujących przepisów prawa pozytywnie odpowiedziało 41% przedsiębiorstw małych i 30% średnich spośród tych, które uzyskały kiedykolwiek pomoc ze strony państwa. Analogicznie wśród przedsiębiorstw, które takiej pomocy nigdy nie uzyskały odsetek ten odpowiednio wynosił 25% i 28%.

Pomoc państwa Brak pomocy państwa

Małe 41% 25%

Średnie 30% 28%

Ogólnie można też powiedzieć, że w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw poziom nastrojów ich właścicieli nie był związany z wielkością przedsiębiorstwa. Zarówno małe, średnie jak i duże przedsiębiorstwa dostrzegały potrzebę polepszenia obowiązujących przepisów prawnych i wszystkie podkreślały potrzebę nowych uregulowań.

Instrumenty zmniejszające bariery dostępu MSP

do zamówień publicznych w opinii przedsiębiorców Instrumenty zmniejszające bariery dostępu MSP do zamówień publicznych %

Upraszczanie stosownych procedur 24

Wprowadzenie instrumentów zapewniających korzystniejsze warunki płatności i terminowe regulowanie należności

22

Podział dużych zamówień na mniejsze, odrębne kontrakty 20

Wyłączanie poszczególnych zamówień lub niektórych typów zamówień i przeznaczanie ich wyłącznie dla MSP

9

Rezerwowanie zamówień poniżej określonego pułapu wartości wyłącznie dla MSP 8

Ustalanie przez władze limitów łącznej wartości zamówień publicznych, które powinny być udzielone MSP

6

Przyznanie pierwszeństwa dla MSP w przypadku złożenia ofert o takiej samej wartości przez duże i małe przedsiębiorstwa

5

Pomoc techniczna i doradztwo dla MSP w zakresie zamówień publicznych 3

Dopłaty do należności za realizację zamówienia dla MSP 2

Obowiązek podzlecania wykonawstwa 1

100

Zamówienia publiczne jako szczególna forma pomocy państwa dla małych i średnich przedsiębiorstw w Stanach ZjednoczonychUstalanie limitów łącznej wartości zamówień

W Stanach Zjednoczonych jednym z najbardziej wyraźnych uregulowań wspierających zamówienia publiczne w małych i średnich przedsiębiorstwach jest ustalanie przez władze rządowe limitów łącznej wartości zamówień, które powinny być udzielone tej grupie przedsiębiorstw (target setting). Limity te dają dość dużą swobodę decyzji urzędnikom realizującym zamówienia. Problemem jest jednak w tym przypadku motywowanie urzędników oraz odpowiednie ustalenie wysokości tych limitów. Kongres wyznaczył minimalny pułap na poziomie 20% całkowitej wartości kontraktów pierwszego stopnia. Dla grup społecznie i ekonomicznie upośledzonych oraz małych firm prowadzonych i kontrolowanych przez kobiety minimalny pułap określono na poziomie 5% całkowitej wartości kontraktów i subkontraktów. Wartość docelową tych kontraktów co roku ustala prezydent, a kierownicy agencji i Urząd ds. Małych Przedsiębiorstw określają cele w zakresie zamówień dla MSP, ustalane na maksymalnym, praktycznie osiągalnym i uzasadnionym przez nie poziomie.

Zamówienia publiczne jako szczególna forma pomocy państwa dla małych i średnich przedsiębiorstw w Stanach ZjednoczonychZastrzeganie zamówień

Inną regulacją wspomagającą sektor MSP jest zastrzeganie zamówień (reserved procurements) poniżej określonego progu wartości dla tej grupy przedsiębiorstw. W związku z tym, tylko małe i średnie przedsiębiorstwa zostają dopuszczone do udziału w przetargach, natomiast duże firmy są z nich wykluczane. Regulacja ta jest bardzo często stosowana, ponieważ jest bardzo prosta w realizacji oraz relatywnie najtańsza. Stwarza też ona czasem komplikacje, na przykład w sytuacjach kiedy zakupy części zamiennych lub produkty markowe oferowane są taniej przez dużych dostawców lub w przypadku zamówień dodatkowych, gdy podstawowe zamówienia realizowane są przez duże firmy. Problemy pojawiają się także w przypadku zamówień specjalistycznych, gdzie na rynku nie występują małe firmy z wymaganymi przez przepisy kwalifikacjami.

Zamówienia publiczne jako szczególna forma pomocy państwa dla małych i średnich przedsiębiorstw w Stanach Zjednoczonych

Odkładanie zamówień

Kolejnym przykładem instrumentu wspierającego małe i średnie przedsiębiorstwa jest odkładanie zamówień (set-asides, sheltered markets). Regulacja ta nie dotyczy co prawda wszystkich przedsiębiorstw tego sektora, ale jest dla nich bardzo korzystna w związku z np. ochroną przed konkurencją dużych firm. Decyzje odnośnie odkładania zamówień mogą mieć charakter systematyczny, ale mogą też być podejmowane ad hoc. W związku z tym, że odkładanie zamówień może powodować zakłócenia cenowe, bardzo istotna jest ocena jaka część zamówień powinna być odłożona. W przypadku zamówień ad hoc, ryzyko takich zakłóceń jest stosunkowo mniejsze niż w przypadku systematycznego odkładania. W Stanach Zjednoczonych rozróżnia się zamówienia odkładane w całości lub częściowo. W praktyce nakazuje się odkładanie w całości zamówień powyżej 100 tys. USD dla małych przedsiębiorstw, o ile można oczekiwać złożenia ofert przez co najmniej dwie odpowiedzialne firmy. W normalnym trybie natomiast jest przeprowadzany przetarg dotyczący „nie odłożonej” części oferty. Do przetargu tego mogą stawać zarówno duże jak i małe firmy. W przypadku odkładanych zamówień szczególną rolę przykłada się do odpowiedzialności startujących podmiotów. Orzeka o niej kontraktujący urzędnik i jeśli jego ocena będzie negatywna, przedsiębiorstwo może zwrócić się do Urzędu ds. Małych Przedsiębiorstw z wnioskiem o wydanie tzw. „Zaświadczenia o kompetencji” w zakresie wykonania przedmiotowego zamówienia. W Europie odkładanie zamówień dla MSP jest legalne poniżej wartości progowych dyrektyw w sprawie zamówień publicznych

Zamówienia publiczne jako szczególna forma pomocy państwa dla małych i średnich przedsiębiorstw w Stanach ZjednoczonychPodział dużych zamówień na mniejsze

Dość powszechnie stosowanym uregulowaniem - zabronionym w Polsce przepisami ustawy o zamówieniach publicznych - jest podział dużych zamówień na mniejsze, odrębne kontrakty celem udostępnienia ich sektorowi małych i średnich przedsiębiorstw. Bardzo często alternatywnie stosuje się zamiast dzielenia zamówienia na części, obowiązkowe podwykonawstwo. Jedynym wymogiem w tym przypadku jest spełnienie warunku, aby wspomniane regulacje nie pociągały za sobą zwiększenia kosztów. Na całym świecie przepis ten można stosować tylko w przypadku, gdy nie używa się go w celu uniknięcia albo obejścia przepisów ustawy. Podobnie jak i omówione uregulowania, tak i to budzi jednak szereg kontrowersji wśród amerykańskich kontraktujących urzędników, gdyż niechętnie zwiększają oni sobie ilość obowiązków wynikających z dodatkowej liczby kontraktów. Ponadto polityka taka nie sprzyja udzielaniu upustów i rabatów oraz koncentracji zamówień. Duże dostawy stwarzają większe możliwości pokrycia początkowych kosztów innowacji i wdrożeń.

Zamówienia publiczne jako szczególna forma pomocy państwa dla małych i średnich przedsiębiorstw w Stanach ZjednoczonychObowiązkowe podzlecanie

Kolejnym instrumentem stosowanym najszerzej w Stanach Zjednoczonych jest obowiązkowe podzlecanie (subcontracting). O ile nie zagraża to skutecznej realizacji kontraktu powinno ono obowiązywać w maksymalnym zakresie. Kontraktujący urzędnik ocenia plan podzleceń i włącza go do umowy. Niewykonanie tego planu uważane jest za materialne naruszenie umowy. Stosowanie tego instrumentu jest dość skuteczne, niemniej jednak powoduje, jak poprzednie rozwiązania, powstawanie dodatkowych kosztów.

Zamówienia publiczne jako szczególna forma pomocy państwa dla małych i średnich przedsiębiorstw w Stanach ZjednoczonychPreferencyjny wybór ofert

Bardzo korzystnym z punktu widzenia MSP rozwiązaniem jest preferencyjny wybór ofert składanych przez ten sektor. W Stanach Zjednoczonych jeśli oferty są identyczne pod wszystkimi istotnymi względami, kontraktujący urzędnik musi uwzględnić następujące preferencje: w pierwszej kolejności udziela zamówienia dla małych przedsiębiorstw z terenów o nadwyżce siły roboczej, w drugiej dla innych małych przedsiębiorstw, a w trzeciej dla wszystkich pozostałych przedsiębiorstw.

Zamówienia publiczne jako szczególna forma pomocy państwa dla małych i średnich przedsiębiorstw w Stanach ZjednoczonychZapewnienie częściowych wypłat

Często zdarza się, że małe firmy nie mogą przystąpić do zamówienia i realizować dalszej jego części na skutek zatorów płatniczych lub nieterminowego regulowania należności. W ustawodawstwie amerykańskim stosowane ułatwienia polegają zwykle na zapewnieniu częściowych wypłat odpowiadających postępowi robót, stworzeniu prawnych gwarancji niezwłocznego dokonywania koniecznych płatności przez zamawiających i generalnych wykonawców, obowiązku płacenia kar za zwłokę w płatnościach, wprowadzeniu systemów gwarancji rządowych, redukcji kwot wstrzymywanych wypłat tytułem zabezpieczeń.

Zamówienia publiczne jako szczególna forma pomocy państwa dla małych i średnich przedsiębiorstw w Stanach ZjednoczonychProwadzenie list potencjalnych wykonawców

Kolejnym korzystnym rozwiązaniem z punktu widzenia sektora MSP w Stanach Zjednoczonych jest to, że prowadzi się również listy potencjalnych lub upoważnionych oferentów. Wsparcie więc może polegać na zapewnieniu małym przedsiębiorstwom obecności na tych listach oraz na prowadzeniu odpowiednich kampanii informacyjno-promocyjnych dla tych przedsiębiorstw. Niestety instrument ten nie ma przełożenia na wyniki przetargów, choć zwiększa udział MSP w przetargach.

Zamówienia publiczne jako szczególna forma pomocy państwa dla małych i średnich przedsiębiorstw w Stanach ZjednoczonychPomoc techniczna i doradztwo

Stosowanym już w Polsce instrumentem, jednak na bardzo niewielką skalę, jest pomoc techniczna i doradztwo dla MSP. W Stanach Zjednoczonych przyjmuje ono najczęściej postać doradztwa w zakresie procedur przetargowych, pomocy we wprowadzaniu MSP na listy uprawnionych oferentów, a także prowadzenia odpowiedniej polityki informacyjnej w zakresie ogłaszanych i planowanych zamówień. Niezależnie od konkretnych podzleceń, małe przedsiębiorstwa mogą także uzyskać wsparcie w postaci pożyczek, gwarancji kredytowych, treningów kadry kierowniczej i pracowników, transferu technologii, itp