PROJEKTY

dodatkowe materiały na  ftp:ftp://ep.com.pluser: 07643, pass: 332wwppmW ofercie AVT*

AVT-5526 A, B, UKPodstawowe informacje:• Do  zastosowania ze  wzmacniaczem, przed-

wzmacniaczem, prostownikiem lub innym urządzeniem lampowym.

• Podwyższa trwałość lamp uniemożliwiając wystąpienie tzw. zimnej emisji.

• Obwody wykonawcze z  przekaźnikami.• Nie wymaga umiejętności programowania.• Czas ustawiany za pomocą potencjometru

w  zakresie 0,5…60 sekund.• Zasilanie z  sieci energetycznej 230 V AC.Projekty pokrewne na  FTP:(wymienione artykuły są  w  całości dostępne na  FTP)AVT-5493 Stereofoniczny przedwzmacniacz lampowy zasilany niskim napięciem (EP 3/2015)AVT-5486 Monoblok lampowy 2 W  SET z  lampami 6B4G (EP 1/2015)AVT-5469 Przedwzmacniacz stereofoniczny z  lampami 6111WA (EP 10/2014)AVT-5446 Tani wzmacniacz lampowy o  mocy 25 W  (EP 4/2014)AVT-1788 Stabilizator napięcia do  układów lampowych (EP 1/2014)AVT-5396 Stereofoniczny wzmacniacz lampowy dla początkujących (EP 5/2013)AVT-5392 Wzmacniacz lampowy 300B SET (EP 4/2013)AVT-1719 Automatyka dla wzmacniacza lampowego (EP 1/2013)AVT-5365 Wzmacniacz lampowy 2×15 W  z  lampami 6C33C (EP 10/2012)AVT-5327 Lampowy wzmacniacz stereofoniczny (EP 1/2012)AVT-5289 Stereofoniczny wzmacniacz lampowy 2×10 W  dla każdego (EP 5/2011)AVT-5267 Lampowy potencjometr siły głosu (EP 12/2010)AVT-5254 Wzmacniacz lampowy dla każdego (EP 09/2010)* Uwaga:Zestawy AVT mogą występować w  następujących wersjach:AVT xxxx UK to  zaprogramowany układ. Tylko i  wyłącznie. Bez elementów

dodatkowych.AVT xxxx A płytka drukowana PCB (lub płytki drukowane, jeśli w  opisie

wyraźnie zaznaczono), bez elementów dodatkowych.AVT xxxx A+ płytka drukowana i  zaprogramowany układ (czyli połączenie

wersji A  i  wersji UK) bez elementów dodatkowych.AVT xxxx B płytka drukowana (lub płytki) oraz komplet elementów wymienio-

ny w  załączniku pdfAVT xxxx C to  nic innego jak zmontowany zestaw B, czyli elementy wluto-

wane w  PCB. Należy mieć na  uwadze, że  o  ile nie zaznaczono wyraźnie w  opisie, zestaw ten nie ma obudowy ani elementów dodatkowych, które nie zostały wymienione w  załączniku pdf

AVT xxxx CD oprogramowanie (nieczęsto spotykana wersja, lecz jeśli występuje, to  niezbędne oprogramowanie można ściągnąć, klikając w  link umieszczony w  opisie kitu)

Nie każdy zestaw AVT występuje we wszystkich wersjach! Każda wersja ma załączony ten sam plik pdf! Podczas składania zamówienia upewnij się, którą wersję zamawiasz! (UK, A, A+, B lub C). http://sklep.avt.pl

Sekwencer zasilania do urządzeń lampowych

Pięć kolejno włączanych przekaźników z  indywidualnie regulowanymi interwałami czasowymi. Z  jego użyciem można łatwo

zrealizować załączanie obwodów anodowych po  rozgrzaniu katod, co  znacznie przedłuża żywotność cennych lamp. Układ można

wygodnie zasilać z  uzwojeń żarzenia, posiada też możliwość włączania kontrolek LED oraz neonówek. Uniwersalność tego

sekwencera sprawia też, że  świetnie sprawdzi się w  zupełnie innych zastosowaniach.

Rekomendacje: Układ szczególnie polecany miłośnikom i  serwisantom układów lampowych.

jak najdłużej, musimy o  nie dbać. Jedną z najważniejszych kwestii, obok nieprzekra-czania dopuszczalnych parametrów elek-trycznych, jest unikanie tzw. zimnej emisji, która ma miejsce, gdy włączamy pełne za-silanie obwodów anodowych lampy, zanim

Lampy elektronowe nadal odgrywają istotną rolę, zwłaszcza w  sprzęcie elektroakustycz-nym. Brzmienie wzmacniacza lampowego jest oceniane jako nieporównanie lepsze od  układów tranzystorowych. Aby lampy w naszych konstrukcjach mogły służyć nam

52 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 1/2016

Sekwencer zasilania do urządzeń lampowych

+ +

++

++

++

++

++

+

++

++

1 1

X2-1

X2-2 TR

B1D

F06S B2

DF0

6S

C1 470u

C2 100n

C3 100n

2367

C4 100n

C5 100n

C6 100n

C7 100n

C8 100u

VIN

VOU

TIC

1 LM29

31-5

GN

D

GN

DG

ND

GN

DG

ND

GN

D

GN

D

GN

DG

ND

GN

D

GN

D

GN

D

GN

D

GN

D

GN

D

GN

D

+5V

+5V

+5V

+5V

+5V

+5V

+5V

+5V

+5V

IC3P

7 14GND VCC

8

1

C9 1000

u

VCC

C10

100n

IC2

ULN

2003

1 2 3 4 5 6 7 8

16 15 14 13 12 11 10 9VC

C

01 02 03 04 05 06 07CD

+

I1 I2 I3 I4 I5 I6 I7 GN

D

REL1

REL2

REL3

REL4

REL5

OC1

OC2

OC3

OC4

OC5

D1BAV99

BAV99D2

C14

100n

R14

10k

Q2

BC84

6

R6 51k

100

R10

C11

100n

5

6

7 14GND VCC

IC4F

74H

C14

RESE

T

RESE

T

RESE

T

RESE

T

RESE

T

RESE

T

Q3

BC80

7-40

R21

2k2

R23

100

REL2

REL3

REL1

REL2

REL4

X3-4

X3-2

X3-3

X3-1

X4-4

X4-2

X4-3

X4-1

X5-4

X5-2

X5-3

X5-1

X6-4

X6-2

X6-3

X6-1

X7-4

X7-2

X7-3

X7-1

X1-1

X1-2

230V

VCC

VCC

VCC

VCC

VCC

R1 220k R5 220k

R12

220k

R20

220k

R32

220k

R40

220k

S2 S1S2 S1S2 S1S2 S1S2 S1

N1

A

K

N2

A

K

N3

A

K

N4

A

K

N5

A

K

N6

A

K

R2 1k R7 1k R17

1k R25

1k R33

1k

REL1

REL5

REL4

OC1

OC2

OC3

OC4

OC5

1 2

6 4

OK5

MO

C304

1M

1 2

6 4

OK4

MO

C304

1M

1 2

6 4

OK3

MO

C304

1M

1 2

6 4

OK2

MO

C304

1M

1 2

6 4

OK1

MO

C304

1M

2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 K5 RM83

K4 RM83

K3 RM83

K2 RM83

K1 RM83

C15

22u

C16

22u

R26

10k

1

2

IC4D

74H

C14

E A

SR3

01M

IC3B

74H

C08

R36

2k2

Q5

BC80

7-40

R38

100

C19

22u

C20

22u

R41

10k

E A

SR4

31M

4 56

IC4E

74H

C14

3

4

IC3C

74H

C08

9 108

REL3

IC3D

74H

C08

12 1311

IC3A

74H

C08

1 23

R37

2k2

R22

2k2

R11

2k2

Q1

BC80

7-40 Q

4BC

807-

40 Q6

BC80

7-40

R13

100

R24

100

R39

100

C21

22u

C22

22u

C17

22u

C18

22u

C12

22u

C13

22u

R42

10k

E A

SR4

41M

R27

10k

E A

SR3

11M

R15

10k

E A

SR1

61M

13

12

IC4A

74H

C14

11

10

IC4B

74H

C14

9

8

IC4C

74H

C14

R3 2k2 R8 2k2

R18

2k2

R28

2k2

R34

2k2

P1 P2

K1 02 K1 01

P1 P2

K2 02 K2 01 P1 P2

K3 02 K3 01

P1 P2

K4 02 K4 01 P1 P2

K5 02 K5 01

R4*

R9*

R19 *

R29 *

R35 *

LED9

LED10

LED7

LED8

LED5

LED6

LED3

LED4

LED1

LED2

Rysunek 1. Schemat ideowy sekwencera

53ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 1/2016

PROJEKTY

katoda będzie odpowiednio rozgrzana. Jest to  szczególnie szkodliwe dla katod tlenko-wych, czyli tych najbardziej popularnych stosowanych w lampach. Rozwiązaniem jest zastosowanie układu czasowego z  przekaź-nikiem, który włączy zasilanie wysokonapię-ciowych obwodów anodowych po  upływie czasu rzędu 30…60 sekund od  momentu włączenia obwodów żarzenia lamp. W więk-szych konstrukcjach buduje się całe sekwen-cery, gdzie przekaźniki są włączane jeden za drugim, uruchamiając po kolei odpowiednie elementy wzmacniacza. Oprócz obwodów anodowych lamp w torze sygnałowym, mogą to być:

• Analogicznie opóźnione załączanie ano-dy prostownika próżniowego w  zasila-czu (niektórzy wciąż lubią je stosować zamiast półprzewodników).

• Soft start do  głównego transformatora zasilającego, ponieważ toroidy o  mocy powyżej 200  W  potrafią w  momencie włączenia do  sieci uszkadzać bezpiecz-niki lub załączać zabezpieczenie nad-prądowe instalacji domowej na  skutek zjawiska chwilowego nasycenia rdzenia.

• Soft start do  obwodów żarzenia lamp, zwłaszcza końcowych (jak trioda 6S33S), które mogą pobierać grube ampery

Rysunek 2. Schemat montażowy sekwencera

Wykaz elementówRezystory: (SMD 0805)R1, R5, R12, R20, R32, R40: 220 kV (THT)R2, R7, R17, R25, R31: 1 kVR3, R8, R18, R21, R28, R34: 2,2 kVR4, R9, R19, R29, R35: opcjonalnie – dobrać do diod LED (SMD 0805)R6: 51 kV (SMD 1206)R10, R13, R23, R24, R38, R39: 100 VR11, R22, R36, R37: 2,2 kV (SMD 1206)R14, R15, R26, R27, R41, R42: 10 kVR16, R30, R31, R43, R44: 1 MV (pot. mon-tażowy, poziomy)Kondensatory:C1: 470 mF/25 V (elektrolit. SMD)C2…C6, C14: 100 nF (SMD 0805)C7, C10: 100 nF (SMD 1206)C8: 100 mF/16 V (elektrolit. SMD)C9: 1000 mF/35 V (elektrolit. THT)C11: 100 nF (MKT)C12, C13, C15…C22: 22 mF/16 V (elektrolit. SMD)Półprzewodniki:B1, B2: mostek DF06SD1, D2: BAV99IC1: LM2931-5 (DPAK)IC2: ULN2003 (SO20)IC3: 74HC08 (SO14)IC4: 74HC14 (SO14)LED1, LED3, LED5, LED7, LED9: dioda LED zielona (SMD 0805)LED2, LED4, LED6, LED8, LED10: (opcjonal-nie) LED przewlekaneOK1…OK5: transoptor MOC3041Q1, Q3…Q6: BC807-40 (SOT23)Q2: BC846 lub podobny (SOT23)Pozostałe:K1…K5: Relpol RM84 5 V lub 12 VN1…N6: (opcjonalnie) neonówka 6 szt.ARK/2: raster 5 mmPodstawka DIL6

prądu. Soft start ogranicza gwałtowny udar prądowy przy włączaniu zimnego grzejnika do zasilania, który nie jest ani estetyczny, ani bezpieczny dla lampy.

• Uruchamianie innych fragmentów więk-szej konstrukcji audio.Sekwencer projektowałem z  myślą

o  możliwie największej jego uniwersal-ności i  wygodzie montażu w  dowolnym urządzeniu.

Schemat ideowy sekwencera pokazano na  rysunku 1, którego omówienie zacznę od  obwodów zasilania. W  układzie są  trzy niezależne prostowniki napięcia –  most-ki B1, B2 oraz duodiody D1 i  D2. Obwód z pierwszym z nich służy do zasilania 5-wol-towych układów cyfrowych. Przebieg jest filtrowany przez kondensatory C1…C3 i sta-bilizowany za pomocą IC1. Jest to  5-wolto-wy stabilizator LDO o szerokim zakresie na-pięcia wejściowego 5,2…26 V, dzięki czemu można zasilać go praktycznie z  dowolnego

niskonapięciowego uzwojenia transformato-ra, m. in. żarzenia 6,3 lub 12,6 V. Na wyjściu stabilizatora włączono kondensatory C4…C8. Pojemność tego ostatniego ma, zgodnie z  katalogiem, zagwarantować nam stabilną pracę LDO. Ten obwód zasila jedynie dwa układy cyfrowe z  serii 74HC oraz obwody czasowe RC, więc jego obciążenie jest nie-wielkie. Ma to  na  celu zapewnienie pod-trzymania tego 5-woltowego zasilania przez pewien czas po  wyłączeniu transformatora, aby układ zdążył zresetować swoje obwody czasowe. Dzięki temu, po  ponownym włą-czeniu po  niedługim czasie, odmierzone zostaną pełne odcinki czasu. Dlatego waż-ne, aby kondensator filtrujący C1 miał dużą pojemność.

Drugi prostownik z  filtrem na  B2, C9 i C10 służy do zasilania cewek przekaźników oraz kontrolek LED i diod w transoptorach. Nie ma tutaj stabilizacji napięcia, dlatego musimy dobrać przekaźniki na odpowiednie

54 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 1/2016

napięcia cewek. Dla zasilania z obwodów ża-rzenia równoległego 6,3 V wybieramy prze-kaźniki 5-woltowe, natomiast do większych napięć (jak 12,6  V), stosujemy 12-woltowe. Wszystko zależy od  docelowej konstrukcji. Jeśli mamy kilka uzwojeń żarzenia, najlepiej podłączyć sekwencer pod to  przeznaczone do lamp końcowych – zapewnia ono bardzo dużą wydajność prądową, a  te  lampy prze-ważnie nie mają przeważnie dużych wyma-gań w stabilizacji i filtracji napięcia żarzenia.

Ostatni prostownik (D1 i D2) służy do de-tekcji zasilania transformatora. Przebieg na  wyjściu to  100-hercowe, niefiltrowane połówki sinusa. Każdy taki karb, kiedy tyl-ko przekroczy 0,7 V, otwiera tranzystor Q2, a  ten natychmiast rozładowuje kondensa-tor C11. W  krótkich odcinkach czasu, gdy przebieg spada poniżej napięcia otwarcia tranzystora, kondensator C11 powoli ładuje się przez rezystor R6, ale nigdy nie osiągnie napięcia na  tyle dużego, aby zmienić stan bramki IC4F z  przerzutnikiem Schmitta –  do  czasu aż  odłączymy transformator od sieci energetycznej. Wówczas po kilku mi-lisekundach napięcie będzie na tyle wysokie, że bramka IC4F zidentyfikuje to jako logicz-ną jedynkę, resetując natychmiast wszystkie obwody czasowe w układzie. W trakcie nor-malnej pracy panuje na jego wyjściu logiczna jedynka. Jak łatwo zauważyć, układ detekcji napięcia i  generowania sygnału reset może nie pracować poprawnie, gdy sekwencer będzie zasilany wcześniej wyprostowanym i  wyfiltrowanym napięciem, kiedy po  odłą-czeniu sieci to  napięcie będzie opadać po-woli. Wówczas, po  ponownym włączeniu, opóźnienie dla pierwszego kanału może być krótsze. Kolejne natomiast będą pracowały normalnie (zostaną zresetowane po włącze-niu sekwencera).

Główna część sekwencera to pięć prawie jednakowych obwodów czasowych. Prawie, ponieważ pierwszy nieco się różni od pozo-stałych. Odmierzanie czasu jest zrealizowane na obwodzie RC, zbudowanym z dwóch kon-densatorów elektrolitycznych (2×22mF) oraz szeregowo połączonego rezystora i  poten-cjometru o bardzo dużym zakresie regulacji rezystancji. Dzięki temu możemy wygodnie nastawić długość odcinka czasu w szerokim zakresie około 0,5…60 sekund. Gdy konden-satory naładują się do  odpowiedniego na-pięcia, inwertery z przerzutnikiem Schmitta zinterpretują je jako logiczne zero, więc na  wyjściu (RELx) wystąpi logiczna jedyn-ka. Tranzystory PNP połączone równolegle z  kondensatorami umożliwiają ich natych-miastowe rozładowywanie –  na  tym polega resetowanie układów czasowych, jest analo-giczne do rozwiązania w detektorze napięcia zasilania. Rezystory o oporności 100 V ogra-niczają prąd impulsu, który może być szkod-liwy dla kondensatorów elektrolitycznych. Wg katalogów, nie powinien on przekraczać

Sekwencer zasilania do urządzeń lampowych

ok. 40 mA. W  ten sposób przedłużamy ich żywotność.

Baza tego tranzystora resetującego w  pierwszym obwodzie (obsługującym REL1) jest podłączona bezpośrednio do wyj-ścia resetującego. Kolejne obwody mają tam bramkę AND, wykonującą iloczyn logiczny zanegowanego sygnału RESET oraz REL(x-1). Innymi słowy, dany segment zaczyna odmie-rzać czas od momentu, kiedy oba te sygnały staną się jedynkami, czyli nie ma żądania resetu oraz poprzedni układ czasowy już się załączył. W  ten sposób mamy zagwa-rantowaną właściwą kolejność załączania przekaźników, a potencjometry regulują czas od  włączenia poprzedniego obwodu (inter-wał). Jest to  wygodne przy wprowadzaniu korekcji w gotowym urządzeniu audio.

Logiczna jedynka na  sygnale RELx po-woduje załączenie odpowiedniego przekaź-nika elektromagnetycznego. Do  sterowania cewkami służy popularny układ ULN2003, zawierający tranzystory w  konfiguracji Darlingtona, zwierające do  masy. Posiada również w  swojej strukturze diody podłą-czone anodami do wyjść sterujących (OCx), a  katodami do  napięcia zasilania, dzię-ki czemu idealnie nadaje się do  układów z  wieloma przekaźnikami. Zastosowałem przekaźniki podwójne, dla użytkownika wy-prowadzone zostały tylko styki załączające (NO) ze  względu na  prowadzenie ścieżek i konieczność zachowania odstępów z uwa-gi na możliwość występowania tam sporych napięć.

Oprócz cewek przekaźników załączane są  również dwie diody LED oraz transop-tor. Pierwsza dioda to  mała kontrolka SMD niezbędna podczas testowania i ustawianiu sekwencera. Druga kontrolka może być wy-korzystana do  zamontowania jej np. na  pa-nelu frontowym urządzenia po  połączeniu przewodami z płytką. Transoptor umożliwia wygodne dołączenie lampki neonowej, która estetycznie o wiele bardziej pasuje do urzą-dzeń lampowych. Na  płytce znajdziemy specjalne gniazdo do  doprowadzenia na-pięcia sieci dla lampek neonowych oraz miejsce na rezystory ograniczające ich prąd. Przewidziałem też miejsce na szóstą lampkę –  ta świeci cały czas, kiedy tylko układ jest dołączony do sieci.

Sekwencer zmontowano na  dwustron-nej płytce drukowanej, której schemat montażowy zamieszczono na  rysunku 2. Projektowałem go tak, aby po zmontowaniu miał jak najmniejszą wysokość, co  znacz-nie ułatwi umieszczenie go w  większym urządzeniu. Montaż zaczynamy od  części sterującej po  lewej stronie. Najlepiej za-cząć od  układów scalonych na  górnej stro-nie płytki i  elementów o  porównywalnej wysokości. Na  koniec zostawiamy sobie kondensatory elektrolityczne i  elementy przewlekane. Lutując wysokie elementy,

musimy przemyśleć kolejność montażu, aby po  przylutowaniu jednego, nie zablo-kować sobie dostępu do  padów kolejnego. Nie montujemy teraz ani przekaźników, ani optotriaków (czy też podstawek pod nie), jedynie kontrolki LED SMD, dzięki którym sprawdzimy poprawność działania senwen-cera. Po  zweryfikowaniu poprawności do-tychczasowego montażu, do gniazda X2 (TR) podłączamy zasilacz laboratoryjny, ustawio-ny na napięcie ok. 7 V i ograniczenie prądu do 100 mA. Potencjometry montażowe skrę-camy maksymalnie w lewo (najkrótszy czas). Po uruchomieniu zasilania kontrolki powin-ny zaświecać się we właściwej kolejności. Sprawdzamy działanie regulacji interwałów. Jeśli układ pracuje poprawnie, możemy od-łączyć go od  zasilacza i  zamontować pozo-stałe elementy. Jeśli któryś z  przekaźników będzie pracować ze sporymi prądami, warto pogrubić te ścieżki (drutem lub chociaż samą cyną). W  tym celu nie zostały one pokryte soldermaską. 4-wyprowadzeniowe złącza ARK lutujemy wyjściami w  prawo, aby ła-twiej było wprowadzać przewody. Zwierane pary zostały oznaczone kreskami na segmen-cie „1”. Jeśli chcemy korzystać z lampek ne-onowych, montujemy transoptory (najlepiej zastosować 6-pinowe podstawki) i rezystory przy neonówkach. Upewnijmy się tylko, czy te  rezystory mają właściwe oporności. Jeśli będą miały zbyt małą rezystancję (wskutek błędnego sortowania) oprócz niego może-my uszkodzić transoptor, lampkę i  ścieżki na płytce.

Do  gniazda X1 (230V) możemy dopro-wadzić sieć energetyczną lub – praktyczniej i bezpieczniej – uzwojenie anodowe transfor-matora. Musi to być oczywiście prąd zmien-ny, aby nie było problemów z ewentualnym wyłączaniem optotriaków i lampek. Na foto-grafiach 3 i 4 można zobaczyć prototypowy sekwencer podczas montażu. Płytka ta nieco różni się w  od  finalnej, ponieważ to  był prototyp i  sfotografowałem go przed wpro-wadzeniem kilku poprawek.

Zdaję sobie sprawę, że  nie zawsze po-trzebnych jest aż  pięć przekaźników czaso-wych. Jeśli nie wszystkie są  montowane, szkoda miejsca w obudowie na pusty kawa-łek płytki. Dlatego przewidziałem możliwość przycięcia jej zaznaczając na  przerywane linie w  odpowiednich miejscach. Po  skró-ceniu PCB w wybranym miejscu na  rogach płytki zawsze będziemy mieć otwory mo-cujące. Jeśli chcemy przy tym oszczędzić na elementach w części sterującej, zadbajmy, aby wejścia układów logicznych miały usta-lony potencjał (nie „wisiały” w  powietrzu). W podobny sposób możemy odciąć z płytki fragment 230-woltowy, odpowiadający za za-silanie neonówek.

Zmontowany sekwencer można zoba-czyć na  fotografii tytułowej. Zaletą ukła-du jest jego niewielka wysokość (taka

55ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 1/2016

Rysunek 5. Sposób dołączenia sekwence-ra zasilania

+ +

RELAY

Trafo

Obwodyanodowe

PROJEKTY

w takim rozwiązaniu będzie uniknięcie uda-ru prądowego jak przy włączeniu zimnego włókna do zasilania, ponieważ w międzycza-sie zdąży się ono nieco rozgrzać i jego opór elektryczny znacznie wzrośnie. Dzięki temu przedłużamy żywotność cennych lamp.

Chciałbym też przypomnieć o  sposobie włączania przekaźnika sekwencera w  ob-wody zasilania anodowego w  klasycznych układach filtrów wysokiego napięcia z trans-formatora. Przeważnie składa się on  z  sze-regu obwodów LC lub RC. Należy dołączyć go zgodnie z  rysunkiem 5. Nie montujemy sekwencera między prostownikiem a jakimś kondensatorem filtrującym, ponieważ po za-łączeniu styków popłynie przez nie udar prą-dowy, przyspieszający ich zużycie. Nie włą-czamy też przekaźnika za filtrem zasilania, gdyż lampy gwałtownie osiągną punkty pra-cy, co może objawić się nieprzyjemnym stu-kiem w głośniku. Styki przekaźnika montuje-my w środku filtru, szeregowo z jakimś jego rezystorem lub elementem indukcyjnym.

Skoro wspomniałem o  stuku w  głoś-nikach przy włączaniu, przypomnę także o niebezpieczeństwie związanym z odłącza-niem obciążenia w  układach z  transforma-torem głośnikowym na wyjściu, gdyby ktoś zechciał zrealizować opóźnione ich dołącza-nie, aby przeczekać ustalanie się punktu pra-cy wzmacniacza –  otóż, w  przeciwieństwie do  konstrukcji OTL i  tranzystorowych, rozwarcie wyjścia pracującego układu spo-woduje praktycznie natychmiastowe uszko-dzenie transformatora, prawdopodobnie też i  lampy końcowej, a  to na  skutek ogromnej indukcyjności uzwojenia pierwotnego. Nie można zatem dopuścić do rozwarcia wyjścia, wprawdzie są stosowane różne zabezpiecze-nia, ale lepiej nie wystawiać ich na próbę.

Sekwencer zaprojektowałem z  myślą o  urządzeniach lampowych, jednak może mieć zupełnie inne zastosowania, jako uni-wersalny układ czasowy z  przekaźnikami. Można na  przykład połączyć go z  czuj-nikiem ruchu i  włączać kolejno lampki oświetleniowe wzdłuż ścieżki w ogrodzie.

Michał Pędzimążmpedzimaz@gmail.com

to  podłączenie trafa do  sieci przez rezystor dużej mocy (kilkanaście ohmów), który po  krótkiej chwili zostanie zwarty przekaź-nikiem, umożliwiając transformatorowi osiągnięcie pełnej mocy. Jeśli do tego toroida będą podłączone np. obwody żarzenia, może on  być tak obciążony, że  sekwencer „nie ruszy” lub nie da rady załączyć pierwszego przekaźnika. Wtedy najlepiej wykorzystać następny przekaźnik, który podobny soft--start zrealizuje dla prądożernych włókien żarzenia (co  gorsza, o  znikomej rezystancji w  stanie zimnym). Dodatkową korzyścią

jak przekaźników –  2 centymetry brutto) oraz pomijalna ilość wydzielanego ciepła. Łatwo jest zatem znaleźć dla niego miejsce w obudowie.

Przypomnę jeszcze o  kilku kwestiach praktycznych: podczas montowania sek-wencera w urządzeniu, musimy wziąć jesz-cze pod uwagę wartość pobieranego prądu, kiedy już włączone zostaną wszystkie prze-kaźniki. Ma to szczególne znaczenie w ma-łych transformatorach. Druga sprawa to  sy-tuacja, gdy sekwencer realizuje soft-start dla zasilającego go toroida. Rozumiem przez

Fotografia 3. Prototyp sekwencera w trakcie montażu – widok od góry

Fotografia 4. Prototyp sekwencera w trakcie montażu – widok od spodu

56 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 1/2016

www.ep.com.pl/KAP