Embed Size (px)
DESCRIPTION
Número 23 do Boletín informativo da Asociación Cultural Evaristo de Sela
Citation preview
n° 23
s e l i ñ a
boletín cu ltura l da Asociación Cu ltura l Evari sto de Se la
O pasado 22 de febreiro, falecía en Vigo María Te-resa Balbuena a idade de 97 anos. Despois dunha
fructífera lonxevidade, a viuva de Evaristo de Sela,
deixou este mun-do rodeada dos
seus catro fillos
e netos. O ente-
rro celebrouse no día seguinte,
23 de febreiro
dende a sala de velacións do ta-
natorio de Pe-
reiró o cemiterio
do mesmo nome, previa liturxia da
palabra na capela
anexa. O cor-texo fúnebre
acompañou a do-
na María Teresa
Balbuena ata o panteón familiar
onde tamén re-
pousa o seu mari-do Evaristo de
Sela.
Decenas de fami-
liares, amigos e veciños acudiron
o tanatoiro así
como o enterro para dar o pésame a familia. Dende
a Asociación Cultural Evaristo de Sela, que estivo representada polo vicepresidente Agapito Valado,
trasladamos ós seus achegados a nosa condolencia.
Dona María Teresa Balbuena, viguesa de nacimento coñeceu a Evaristo de Sela na décado dos anos co-
renta do pasado século, e dende entón convertíuse
na compañeira insepara-ble do poeta e traduc-
tor, ata a morte deste
acaecida en 1.994. Do
matrimonio que fixou residencia dendo o casa-
mento na cidade de Vigo,
onde realizaron as súas actividades profesio-
nais, naceron catro fi-
llos.
Dona María Teresa Bal-buenas converteuse den-
do o noivazgo na compa-
ñeira e ao mesmo tempo
musa do poeta sendo agasallada por este con
decenas de poemas.
Nunha entrevista que nos concedeu para o n 7
deste boletín Seliña co-
rrespondente os meses
de abril-maio-xuño do 2.012 sentíase orgullosa
dos poemas adicados e
facía referencia sobre todo a unha seríe deles
titulados “Dime esa pa-
labra” dos que publicamos dous na páxina 3 deste
boletín.
D.E.P Dona María Teresa Balbuena.
Faleceu dona María Teresa Balbuena,
viuva de Evaristo de Sela.
abril-maio-xuño 2016
s e l i ñ a
Cando alboreaba este, xa convulso, século, coñecín a dona María Teresa. Foi nun domingo, cara o me-diodía; o lugar, a capela de Santa Isabel nun día grande da festa maior da virxe do Carme de Sela. O
motivo: unha exposición de fotos antigas que a recen creada Asociación Cultural Evaristo de Sela levou
a cabo na citada capela. Aquela data quedou marcada como inicio dunha relación de amizade coa viuva de Evaristo de Sela que se mantivo e foi crecendo en todos estes anos ata o seu pasamento o pasado 22 de
Febreiro.
Uns anos despois, o 27 de novembro de 2.011, a parroquia de Sela, coa promoción desta Asociación e coa
colaboración do concello de Arbo, presidido naquel entón por Xaviér Simón, organizou unha homenaxe
póstuma o poeta e tradutor, e atá a súa casa natal nos desprazamos veciños ,amigos, familiares e perso-nalidades do mundo da cultura, encabezados polo hoxe presidenta da RAG don Xesús Alonso Montero.
Ata a Granxa se achegou o mais granado e florido da cultura galega, que tivo a Sela naquela xornada
como capital cultural: Victor F. Freixanes, Juan José Moralejo, Teresa Amado, Cecilia Criado, Ramón Maiz … asistiron o acto para honrar a memoria de Evaristo de Sela. Alí presididindo a homenaxe, María
Teresa, nunha cadeira de rodas, inaugurou a placa que se colocou na casa notal do poeta. Aquel día dona
María Teresa disfutou do recoñecemento co que honramos a memoria do seu marido, e foi protagonista indiscutible, atrevéndose incluso, a pesar da avanzada idade—aquel día estaba de cumpreanos– de di-
rixir unhas palabras ós asistentes o xantar que seguiu e no que mostrou con entusiasmo o seu agradeci-
mento.
E seguimos en contaco; algunas veces por teléfono e outras , cada verán, convidados pola súa filla Stella
Marís González, na casa da Sobreira en Valladares (Vigo) onde María Teresa revivía os momentos que pasou con Evaristo en Sela e deleitábanos os presentes co seu sorriso permanente e coa súa agradecida
mostra de simpatía de anfitriona por ternos alí e compartir coela uns momentos de ledicia e conversa
agradable. Escoitábamos, na sobremesa, as notas sacadas do piano no que ela interpretaba con paixón e con excelentes dotes musicais e ritmo de pezas clásicas. Gozaba da compañía e sentíase satisfeita de
compartir cos presentes as vivencias e os recordos do seu amado Evaristo por quen seguía sentindo
unha inolvidable paixón. No murmurio do vento que zoaba levemente nos piñeiros da Sobreira albiscá-
banse versos de amor, coma rumores vagos trovados tempo atrás polo vate Evaristo a sua musa María
Teresa.
Na miña retina queda de María Teresa unha mirada doce e un sorrir permanente. Desprendía un halo de
simpatía e a súa compañía foi sempre agradable, moi agradable. Era desas persoas de conversa fácil que
trasmite pracentieras sensacións de benestar e nas que as horas fuxen sen decatarse.
Moitas grazas dona María Teresa pola súa amizada, por recibirme sempre con simpatía e con cariño. Se-guirá formando parte dese círculo de persoas, que ainda que xa non están físicamente, si o están de ma-
neira espiritual. Vostede segue viva no meu corazón.
De cando a musa partíu para a
eternidade. Por Agapito Valado
Editorial.
2 S E L I Ñ A N° 23
oh María Teresa.
Si tú me quieres mucho y quieres que te quiera,
que el Señor te bendiga,
oh María Teresa.
Si Dios nos ha unido ¡que Dios bendito sea!
y el Señor te bendiga,
oh María Teresa.
Vigo, 9 de Enero de l.946
DIME ESA PALABRA.
Sólo una palabra,
nada más, Amor.
Tiene cuerpo y alma
y es toda dolor. Ella sola encierra
el principio y el fin
EL SEÑOR TE BENDIGA OH
MARÏA TERESA
Si eres buena conmigo
y endulzas mi existencia
que el Señor te bendiga,
oh María Teresa.
Si infundes en mi vida
una nostalgia eterna
que el Señor te bendiga,
oh María Teresa.
Si eres ángel que guía
mis pasos en la tierra
que el Señor te bendiga,
oh María Teresa.
Si tu rostro del cielo
es constante promesa,
que el Señor te bendiga,
oh María Teresa.
Si tus ojos tachonan mis caminos de estrellas,
que el Señor te bendiga,
oh María Teresa.
Si tus labios perfuman de sonrisas mi senda,
que el Señor te bendiga,
oh María Teresa.
Si tus manos me indican la patria verdadera,
que el Señor te bendiga,
oh María Teresa.
Si en un alma de monja adornas tu pureza,
que el Señor te bendiga,
de la vida entera. Boca de carmín,
dímela de nuevo;
mírame al hablar. Dila,,, que la quiero
volver a escuchar.
La palabra es vida,
la palabra es Dios. Quizá todo sonría
sólo para los dos.
Endulza tus labios, llénate de fe,
verás el milagro:
¡resucitaré¡
Dila con el alma toda hecha de ardor,
dime esa palabra,
dila, dila,… Amor.
Vigo, 26 de marzo de l.946
Poemas de Evaristo de Sela adicados a María
Teresa.
Nunha carpetiña, que o propio Evaristo de Sela encadernou e que María Teresa tiña gardada como a xoia de máis alta estima, están mecanografiados polo autor os poemas que durante os anos l.944 a l.946 compuxo
para ela. Foron anos de noivazgo, previos o casamento. Reproducimos a continuación dous, escollidos entre
todos os que compoñen a carpeta.
3 S E L I Ñ A N° 23
Conrado Vilarelle segue
a contarnos a súa vida.
A morte de meu abó materno
truncou todas as ilusións da fami-
lia, e así, mentrás os irmáns mais
vellos (tre homes) se fixeron
cargo da pequena facenda fami-
liar, esta non daba para alimentar
seis bocas, e durante algún tempo
p a s a r o n e s t r e i t e c e s .
Os tres irmáns varóns de miña
nai chámabánse Antonio, Ezequiel
e Francisco; as duas mulleres,
Soledad, a miña nai ,e Francisca a
súa irmá. Na actualidade a úneca
que vive é miña nai que ten noven-
ta e sete anos e vive coa miña
i r m á m a i s v e l l a .
Agora vou seguir contándovos a
historia en común de meus país e
de seguido a miña ata día de
hoxe. Dempois de viviren unha
tempada en Canillas dde Aceitu-
no, onde casaran, e onda meu pai
exercía de garda, os poucos me-
ses tiveron que marchar a outro
destino pois non se podía estar
de servizo no pobo del nin do da
muller. Destinárono a Ribadavia,
motivo que lle fixo ilusión, pois
como bó galego sentía morriña da
sua terra, e tivo a dorte de que
miña noi non se opuxo.
A madrugada afonda
na miña tristura
e a noite profunda
cabalea encol da i-alma.
Fora seica chove.
No eido do desvelo
murmuran os ecos
e aboian as penas
escorrentando o sono.
Fora seica chove.
Laiado fica o corazón
e preso para sempre
tras da fiestra sin luz
do horizonte espeso.
Fora seica chove.
Unha e outra vez, febles
destellos deslúmbranme
na noite mais tebrosa
que a fonda escuridade.
Ós poucos, lazacucos efímeros,
tal parpadéos intermitentes
esvaécense, sin tempo
para retelos un só intre.
Despois… todo e preto,
acibeche, grafito, lousa negra,
pálpebras afundidas débilmente
nun marmuio de silenzo.
Monótono tempo plano
que me mornece na tristura
silandeira da soedade
mais profunda que me asola.
E a i-alba asómase vagariño,
tan calada como a nada
que me persigue mansamente
cal monstro feiticeiro.
Poemas. Por Conrado Vilarelle Muñoz.
EL PROGRESO.(l4 de abril de l.9l7).– DE LA PROVINCIA. TUY.
Programa de las fiestas que en honor del patrono de la ciudad de Tuy y su diócesis San Pedro González Telmo han organizado, la comisión popular y el Excmo. Cabildo de la Santa Iglesia Catedral para los días
l4, l5 y l6 de abril de l.9l7.
Sábado l4.– A las doce de la mañana, el disparo de numerosos cohetes y bombas reales, anunciará el co-
mienzo de los festejos. El afamado gaiteiro de Sela (Arbo) y otros no menos notables, recorrerán
las calles ejecutando “enxebres” marchas. De siete a nueve, paseo en la Corredera amenizado por la
Banda de música municipal de Tuy. A las ocho y media de la noche dará comienzo en el teatro la brillante
Velada literario-musical organizada por la culta y entusiasta sociedad “Academia de Santa Cecilia”,
ajustándose al programa especial que se repartirá oportunamente.
Domingo l5.– A las ocho de la mañana, previo el disparo de veintiuna bombas, recorrerán las bandas de
música y las gaitas, nuestras calles, ejecutando alegres dianas y alboradas. De once a una, Paseo de moda
en la calle de Elduayen, amenizado por la banda municipal. A las doce, repique general de campanas, colo-
sal tirada de bombas y cohetes y exhibición por las calles de los originales gigantes y cabezudos encarga-dos expresamente al extranjero para estas fiestas por la Comisión organizadora. Ejecutarán los gigan-
tes y cabezudos extravagantes danzas al son de la gaita del incomparable “Cartelle”. A las tres y
media de la tarde, solemnes vísperas a gran orquesta, en la Santa Iglesia Catedral. A las cuatro, sorpren-dente fiesta de aviación a cargo del intrépido “hombre-pájaro”, Pepe Piñeiro; reconocido universalmente
como el más arriesgado piloto aviador. Realizará Piñeiro los emocionantes y difíciles “saltos de la muerte”
o “vuelos invertidos”, “caída de ala y a pico”, “montaña rusa”, “ descenso en espiral”, etc. Esta interesante y nunca vista fiesta tendrá lugar en el magnífico campo de las “Gándaras de Guillarey”, siendo amenizada
por la brillante banda de música del Regimiento Infantería n 30 de guarnición en Valença, que interpre-
tará un selecto programa. De nueve a doce de la noche espléndida iluminación eléctrica y a la Veneciana
en la Corredera, y gran concierto por la laureada banda regimental de Infantería 30 dirigida por la hábil batuta del maestro Antunes, y la banda municipal. En los intermedios habrá sesiones de fuegos artificia-
les quemándose lucido fuego fijo y de aire confeccionado por acreditadas pirotécnicas de la región. Se
elevarán al espacio, mientras dure la verbena, que será amenizada también por las gaitas, numerosos glo-
bos grotescos.
Lunes, l6.– Al amanecer dianas y alboradas por las bandas de música y gaitas. A las siete de la mañana,
Exposición de Reliquias, Cultos y Comunión general en la Capilla y Cripta donde murio el Santo Patrono,
las cuales podrán ser visitadas durante toda la mañana. A las nueve y media solemne función religiosa en
honor del glorioso San Telmo, que se celebrará en la S. I. Catedral, en procesión capilar con las reliquias del Santo Patrono. El panegírico de San Telmo estará a cargo del elocuente orador D. Eulogio Romero
Corres, canónigo de nuestra S. I. Catedral. De once a una gran paseo de moda y concierto en el Paseo de
Elduayen, ejecutando un selecto programa de música wagneriana la excelente banda portuguesa de In-fantería 30. En este día se celebrara la tradicional y renombrada feria de ganados otorgándose impor-
tantes premios en metálico a los mejores ejemplares de ganado vacuno y caballar que concurran. A las
cuatro de la tarde, exposición de reliquias en la S. I. Catedral, pudiendo los fieles acercarse a besarlas en el altar mayor de la capilla de San Telmo. De cinco a siete, entretenidas cucañas y carreras de obstá-
culos con premios a los vencedores. De nueve a once de la noche, concierto en la Corredera, por las ban-
das de música. Las sociedades recreativas “Juventud Artística” y “Casino” darán en sus salones en obse-
quio a los forasteros suntuosos bailes que tendrán lugar los días l5 y l6 respectivamente.
Santa Mariña de Sela, como noticia, nos
periódicos galegos e nacionais a partir de l .875
Onde hai madeira
onde hai cinzas?
Non sempre hai calor
nunha casiña
ó contrario
Hai unha fendedura fría
naquel feixe
feixe de ausencias
que asoballan as partes
as cousas
e tamén
a espidez da alma
(que importa iso)
Agora mesmiño
hai unha sombra alumeante
no ángulo da noite.
É un chisco de luz
case unha ponte transparente
dunha illa á outra
Algo puro
que fala mais baixo que a verba
pero ó mellor di máis
mais do que eu atopo
máis do que eu toco
e me perde e me queima
Está moi lonxe esa sustancia recendente
que quere casar o río e a faísca
sen que ningún dos dous cambie
Avívase o meu baleiro
onde xurde unha
chamada
formada pola resposta dunha
esencia-crenza
desta arbore, fértil no tempo cunha
liberdade necesaria
eternamente libre e misteriosa
coa complicidade dun
acender invisiblemente
a chama
da dozura necesaria
l980?
A dozura necesaria. Por Stella Maris González Balbuena
6 SELIÑA N 22
Un n máis do boletín Seliña, con
vinte páxinas de cultura, tradi-ción e historia que ten a parro-
quia e a figura literaria de Eva-
risto de Sela como motivos pre-
ferentes.
Nesta ocasión o n preséntase
cunha portada na que aparece
unha foto do ano l.902 dunha
procesión ó seu paso pola Feira de volta para a igrexa parro-
quial.
Nas restantes dezanove páxi-
nas completase con artigos so-bre San Martiño de Dumio, alu-
sións a obra do poeta que lle dá
nome a revista, así como cola-boracións de diferentes perso-
as que achegan os seus escritos
a esta publicación e que partici-
pan neste proxecto cultural
l3 de marzo: Xantar
de confraternidade
dos socios.
3l de xaneiro:
publicación do boletín
Seliña n 22
Actividades da Asociación Cultural Evaristo de
Sela.
Xaneiro-febreiro-marzo 2.0l6
O grupo de teatro
segue colleitando
éxitos.
Melgaço e Taboexa foron as loca-lidades que puideron disfrutar da
representación da obra de teatro
Os vellos non deben de nomarar-se que o grupo de teatro desta Asociación leva representado por
distintas localidades do contorno.
Os días 6 de febrero e 5 de mar-zo en cada unha das localidades
os actores afeccionados fixeron
disfrutar o público asistente e
sacar sorrisos e evadir das preo-
cupacións cotidians.
Como dato curioso, a representa-
ción en Melgaço convirte o grupo
en internacional. Todo un orgullo atreverse a espallar o teatro po-
las duas ribeiras do Miño que pa-
ra nós une e non separa.
Cerca de 80 socios démonos cita no domingo l3 de marzo sobre as
l4.00 horas no palco do Torreiro
das Portelas para celebrar a xa tradicional Comida de Confra-
ternidade. O equipo de loxística
da Asociación tivo que improvi-
sar un comedor enrriba do palco ante a negativa do alcalde de
Arbo para autorizar as recén
remodeladas instalación do Gru-po Escolar. Ainda así, nun lugar
pouco apto para este tipo de
eventos, os asistentes disfruta-
ron dun excelente xantar onde se degustaron entremeses va-
riados, galo de corral ó estilo
dos Groba, postres e café por
un módico prezo de 8 euros.
Unha xornada festiva e de ar-
monía a pesar dos atrancos ad-
ministrativos da máxima autori-dade local, que ten por costume
impedir ou censurar os actos
lúdicos, festivos e sociais desta
Asociación Cultural, que ten co-mo úneco obxetivo a cultura en
toda súa dimensión. O exemplo
mais evidente do menosprezo para con nós foi publicar nun
voceiro do seu partido a finais
do ano 20ll a colaboración do
concello de Arbo, presidido da-quela por Xavier Simón, como
despilfarro a aportación munici-
pal no acto de homenaxe a Eva-
risto de Sela.
7 SELIÑA N 22
eremitas, non só polo seu perfu-me e o seu zume, si non porque si
non son obra de San Martiño,
por él chegaron a Occidente, e él antes que ninguén se sentiu
cautivado e modelou a través
dela o seu espíritu e o dos seus monxes. Tomemos o derradeiro
capítulo. Xúntanse doce anaco-
retas e poñense de acordo para
que cada un diga en que pensa ou en que medita.. O primeiro fala:
Puxen un valado entre eu e o mundo de fóra e só me vexo a men mesmo i espero a esperan-za de Deus. O segundo explícase
deste xeito: Dende que renunciei a todo o terreno, díxen para mín: hoxe comezaches a servir a
O prólogo referido no n ante-rior, como rastro que deixa de
sí, pois Pascasio, monxe de Du-
mio, pode representar o ideal de cultura que San Martiño si-
nalaba ós seus monxes. Pasca-
sio, comeza o seu
traballo, para él in-sólito, para obede-
cer a seu Pai Altísi-
mo. Él sabe—i é un saber precioso– que
nada pode nunca
leerse, escribirse e
imprimirse si o inxe-nio e o corazón coa
súa íntima voz o
prohíben. Lémbrase de Sócra-tes e, coma él, só sabe que non
sabe nada. Leeu durante a súa
vida moitos libros elocuentes,
ainda por incitación do seu aba-de, e si a súa versión latina non
ó é tanto, non se lle inculpe a él,
senon a mala calidade do ma-nuscrito do que dispón. Pidelle o
abade a axuda da súa devoción,
e si atopa o seu traballo digno
de ser copiado, él se digne puli-lo con bó estilo. Pascasio rema-
ta: non sabería que o meu tra-ballo che agradara, senon vexo algunas cousas que che disgus-taran. A obriña é un tesouro de
doctrina ascética coa ventaxa de ofrecernos, non en tratados
abstractos ou en áridas senten-
zas, e menos nun código de im-
perativos, senón en narracións, anécdotas e palabras vivas dos
Pais anacoretas. Son a flor de
aquelas soedades na súa millor primaveira de santidade. Son
froitos sabrosos de experiencia
xa secular. É difícil resistir a
tentación de transcribir aquí algunhas desas palabras dos
Deus. O terceiro espresa: Pola mañán subo a Deus e adoroo. O
cuarto exprésase nestes ter-
mos: Eu imaxínome estar no monte Olivete co Señor e os seus discípulos e falo conmigo
mesmo: non coñezas a ninguén según a carne. O quinto anacoreta dí:
Eu espero de seguido o fin dos meus días na terra e dígolle a Deus: Preparado está o meu corazón. O sexto
monxe solicitou o uso da palabra para co-
mentar: Eu penso que
o Señor me dí: Traba-llade por mín i eu dareivos o des-canso. O setimo monxe dirixiou-
se os outros once como sigue: Eu penso de seguido na fé, na espe-ranza e na caridade. Tocoulle o
turno de intervención o outavo e
falou: Eu contemplo como o demo esta continuamente dando voltas buscando a quen devorar. O no-
veno monxe dixo: Eu procuro vivir coa miña mente no ceo e canto hai na terra desprezo tan-to como a cinza e o esterco. O
décimo monxe expresouse: Eu estou mirando continuamente o anxo que me acompaña. Falou o
úndecimo monxe: Eu fago das virtudes, persoas e imaxínome que me acompañan a todas par-tes, O duodécimo monxe cerrou
as intervencións da maneira se-guinte: Vos, irmáns, sodes homes celestes ou anxos terrenos e por iso pensades no ceo. Eu baixo todos os días o inferno e digome para mín mesmo: Estate cos que mereces pois dentro de pouco contaraste entre eles.
San Martiño de Dumio (VI).
Esta historia remóntase a un tempo moi antigo, cando nos castros moraban princesas mouras que
máis tarde foron encantadas e algunhas conver-
tidas en serpes. Sucedeu, daquela, que o rei mou-ro da Croa tiña unha filla mais linda que os ouros
do Perú; os ollos feiticeiros do cor do mar; a
boca, pequena de beizos carnoso; os cabelos loi-
ros, tal fios de ouro que relucían cando o sol os alumeaba. Tan bonita era a princesa que lle saían
pretendentes por todos os pobos e reinos dos
arredores. A case todos desprezaba menos a ún que a engaoilara co sorrir, que a cautivara con
doces palabras, que a amaba co corazón e coa
alma limpa. O galán, fillo dun rei de lonxanas te-
rras, posúia consentimento do pai da noiva para otorgar o casamento unha vez que él retornara
de batallas que o convertirían en herdeiro do
trono de seu pai.
Sucedeu que daquela, o fillo dun rei portugués que vivía na localidade fronteiriza de Penso vindo
a firmar unha tregua indefinida co rei da Croa,
cando ollou a princesa quedou engaiolado e tola-mente namorado, A partir daquel día viña todas
as tardes a roldala e pretendela; incluso algun-
has noites facíase acompañar dun trovador para
lle cantar serenatas o pé da muralla da Croa para
onde daban os cuartos da moza.
-Ei namorar minha senhora,
Ei namorar meu amor
Ainda que eu passe sufrimento,
Ainda que eu passe delor.
Meu coraçón e da mi dama
Ei amor
Meu coraçón só suspira
Ei amor.
A princesa rexeitabao e incluso algunha noite man-dou que lle tiraran olas de auga a ferver dende a
fiestra do seu cuarto para que non voltase mais.
O portugués vendo que non tiña maneira de conquis-
tar o amor da dama da que quedara prendado, reti-reouse a Penso para pensar unha estratexia e facer-
se co amor da moza pola forza. Pasados uns días non
se lle ocurriu mellor maneira que raptala mentrás ela paseaba coas damas polos xardíns do Castelo de
Arriba, fora das murallas. E así foi, entre él e dous
lacaios collérona de súpeto, baixarona cara o río, e
cruzaran ata Penso con tan prezado tesouro.
Unha vez enterado o rei do suceso da súa filla alpo-rizouse i enfurecido e ameazante, virado o puño cara
a Portugal xurou recuperala custase o que custase.
Enviou a dous criados para ver de que maneira se podía traer de volta pero o seu regreso informaron
que era imposible, pois o pobo estaba tan amurallado
e había tantos vixias que era imposible... pero da-catáranse que a igrexa estaba un pouco apartada e
tiña duas campás de ouro que era o que mais apreza-
ban os portugueses. Sorriu o rei e organizou de se-
guido o roubo de tales campás cousa que se levou a cabo co silenzo da noite e o traballo dos ferreiros
da Croa co sixilo mais profundo. Cando despertaron
os portugueses no outro dia para asistir a misa da i-alba e descubrir a falta das campás berraron e cho-
rando dicíndo: Foi cousa dos galegos. .. Non lle que-
dou mais remedio os de Penso, que preferían as
campás antes do amor do herdeiro pola moza galega que facer un intercambio de unhas pola outra no me-
dio de río, e así voltaron as campás a igrexa de
pensó e a princesa moura a Croa, onde meses mais
tarde casou co fillo do rei de lonxanas terras..
(Recollido entre l980 e l985 da tradición oral a
través de Primitiva González Ferrer (l896-l992).
Antropoloxía cultural de Santa Mariña de
Sela.
A insólita lenda do roubo da princesa moura da
Croa e do troco polas campás da igrexa de Penso
Quiero dormir.
No me repliques, acción;
siento el peso de la vida
y no quiero que resida
mi mente en mi corazón.
Quiero dormir, dormiré;
y mientras, que el mundo siga
con sus locuras y diga
que fui yo, que le ultrajé.
Y ven sopor, que no quiero
estar despierto un segundo
para no escuchar del mundo
ni el encanto más sincero.
Y… todo es verdad…¡verdad!
todo es mentira…¡mentira!
tengo que llenarme de ira
al mirar la humanidad.
Tanto me gusta pensar, tanto me gusta sentir…
y me tengo que dormir
por no tener que llorar.
Dicen que la vida es sueño y ojalá un sueño fuera
porque entonces no sintiera
los lamentos de mi dueño.
Marcha, marcha, ¡marcha! acción y déjame que soñando
viva mi vida pensando
en mi mundo de ilusión.
Marcha, pues: márchate y calla grandiosa naturaleza
que algún día la vileza
se convertirá en morralla.
Y la dulcísima aurora
de la dulcísima paz, cubrirá la dulce faz
del mortal que tanto llora.
Pero el mundo nos domina
¡decir que lo negro es blanco!
¡decir que el simpies no es manco!
¡yo me muero…! ¡era divina!
Sueño, sueño ven corriendo…
-No te duermas que es temprano,
aún son las cuatro y en vano…
-¡Opresores! -No te entiendo…
-Pero si me entiendo yo;
y porque el mundo no entiende
esta ira en mi se enciende….
-No ha sido él quién te culpó.
-Y que importa mi pecado
si el haberlo cometido
fue por él no haber sabido
conservarme en justo estado.
-Bien y que haces con tu llanto…:
si con él algo arreglaras
con más acierto lloraras…
-Pues por eso lloro tanto…
-Estudia, trabaja y deja… -lo que no puedo dejar…
-Pues no quieras mal pensar…
-¡Cómo no pensar sin queja!
Por eso quiero dormir... -Pero no ves que es de día...
-En mi mente es noche fría…
-Pues despierta… -¿Sin sentir?
Marcha tú… y ven solpor, que, pues no debo matarme,
es muy justo el olvidarme
para calmar mi dolor.
Quiero dormir y no duermo, quiero olvidarme y no olvido…
¡desdichado el que ha nacido!
en aqueste mundo enfermo¡
-No te puedo consolar… -Yo no te puedo sufrir...
-¡Échate, pues, a dormir… !
-¿Cómo dormir sin llorar?
Caldas de Reyes 27-XI-36
Cadencias. Por Evaristo de Sela.
I0 SELIÑA N 23
Góstanme.
Un día i-outro día vou pensando
nas cousas que me ofrece a Natureza,
i-un día i-outro día vou sacando
amor máis singular para súa beleza.
E góstanme os regueiros caladiños
rosmando n-antre as pedras de cotío
que lamben ó pasar os buraquiños
que atopan no camiño do seu río.
I-encántame ó mirar pol-a sua veira
cantando antre os ramallos os paxaros
con tons e con saibor da primaveira
que as meigas ll´insinaron a entoaros.
I-aquil doce conxunto, melodía
que antr´auga i-os paxaros s´elabora
enchendo a miña alma d´ambrosía
o peito me consola animadora.
E s´isto é a mañán cand´e qu´empeza o sol a debicar pol-as montañas
entón ó contemprar tanta beleza…
sublímome… e quedo sin entranas.
O sol que no horizonte alegre axexa…, A auga no regueiro que marmura…,
o canto dos paxaros con envexa…:
¡eu morro de praceres, de fartura!
E góstame no maio a sementeira, i as veigas cando o millo está a nacer,
e góstanme as malladas nunha eira
e quero ver entón o atardecer.
I-o sol a relamberse i-a escapar… i-as sombras pol-os baixos agachando
i o gando que ven vindo a ornear…,
i-os vellos para casiña camiñando.
Qu´enton ó contempral-o namorado
a i-alma pol-os aires vai levada… e vivo n-outra vida subrimado,
e vivo c-o paxaro na enramada.
E vivo das dozuras, dos amores,
e vivo dos encantos da Natura e queroa reloucando de saibores,
recendo que no peito me perdura.
E góstanme, e góstanme no mundo
as cousas que me chegan mesmo a i-alma
qu´eu amo o sentimento s´é profundo,
qu´eu amo a fermosura e dame calma.
Nacín, nacín c´un nobre sentimento…
e síntoo e choro moitas veces…,
que góstame da groria e doce acento,
i-aldraxo de mesquinas cativeces
Sela, Abril l936
Cousas da vida.
Contan os vellos que un día cando choraban un morto
que de enrabiado lles dixo:
¿Chorades porque non vivo,
ou rides porque me morro?
Caldas de Reis 27-XI-36
Epitafio a la tumba de un pobre.
Yo busqué sin alcanzar, yo luché sin conseguir:
el mundo me vino a dar
la tristeza del vivir.
Caldas de Reis l936
II SELIÑA N 23
recido.
l3.l.-Casa grande dos da Ca-
nexa na Praza.
l3.2.-Báscula de pesar o gando.
l3.3.-Bancada de pedra no adro
da igrexa parroquial contra o
barrio de Piñeiro.
l3.4.-Empedrado do camiño
dende a Praza a Crus.
l4.– Patrimonio inmaterial.
l4.l.-Cántigas, cantares e ro-
mances.
l4.2.-Contos.
l4.3.-Lendas.
l4.4.-Personaxes e tipos pecu-
liares.
l4.5.-Festas e romerias.
l4.6.-Tradicións e costumes.
9.-Pintura.
9.l.-Pinturas murais na igrexa
de Santa Mariña de Sela.
9.l.l.-Via Crucis sobre o Al-
tar Maior.
9.l.2.-Retablo no Altar do
cruceiro lado dereito.
9.2.-Outras pinturas
9.2.l.-Pinturas sobre azu-
lexo na casa dos da Fábrica na
Estación.
l0.– Documentos e libros antigos.
ll.-Fotografías antigas.
ll.l.– Varia fotográfica anterior
a l960.
ll.2.-Legado fotográfico de
Benjamín Rosa Sarandón (Foto
Rosa)
ll.3.-Varía fo-
tográfica de ou-
tros fotógrafos
profesionais.
ll.4.– Fotograf-ía artística e pe-
culiar de particu-
lares.
l2.– Videos e re-portaxes fo-
tográficos anti-
gos.
l3.-Patrimonio material desapa-
l4.8.-Literatura. Autores e
obras.
l4.9.-Regulamentos de uso:
l4.9.l.-Entablado da au-
ga do rego.
l4.9.2.-Entablado da
auga das pozas e charcos.
l4.l0.-Toponimia.
l4.ll.-Porrerías.
l4.ll.-Vocabulario etimolóxico
propio.
l4.l2.-Dialectoloxía.
l4.l3.-Gastronomia.
l4.l4.-Vestido.
l4.l5.-Historia.
l4.l6.-Outras mostras do pa-
trimonio inmaterial.
l5.– Notas.
Inventario do patrimonio histórico, artístico e
monumental de Santa Mariña de Sela.
A la ermita de San Fins.
En la cresta de alta sierra,
que al frondoso valle cierra,
una ermita se levanta
con el ara y la Cruz santa,
dominando cielo y tierra.
La primera luz del día,
resplandece en su alta cumbre,
y al morir el sol le envía,
de la muerte lejanía,
su rayo postrer de lumbre.
A la luz esplendorosa,
cuando Febo la ilumina,
esa ermita venturosa
se destaca en la colina,
como blanca nube, hermosa.
Y en aquel abrupto suelo,
de peñones circuída,
por los riscos sostenida,
remontar parece el vuelo
al inmenso azul del cielo.
Cuando el sol allí fulgura,
derramando su luz pura,
aparece entre las nubes
y los picos de la altura,
cual morada de Querubes.
Y en los días que, en el monte,
bajo el manto de vapores,
tiende el iris sus fulgores,
adornando el horizonte
con arcadas de colores,
desde el valle contemplada,
uno duda si es ermita,
o la célica morada
por el mismo Dios formada
en la bóveda infinita.
Cuando, cual limpios brillantes,
las estrellas rutilantes,
de la bóveda luciente,
se destacan en la frente
de los peñones gigantes.
en las noches silenciosas…
allí vagan vaporosas,
rebajadas en neblinas,
y en mil formas caprichosas,
de las aguas, las ondinas.
[…]
¡Yo ver creo, cuando pienso
en aquella blanca ermita,
de mi Dios la faz bendita,
en el fondo azul inmenso
de la bóveda infinita…!
Arbo, Noviembre de l.907
Aqueles que douraron a raia mollada...
José Vázquez Estévez.
(Arbo, l.866-l.926)
Antes de l975, outros músicos e outros cantores se debruzaran, devotos, so-bre algúns poemas moi significativos de Rosalía de Castro, poeta galega e uni-
versal. Debruzáronse para transmitírennos a emoción ética e estética dos seus
mellores versos. Inmortal é a páxina musical que Juan Montes compuxo sobre a
“Negra sombra” da tráxica Cantora.
Non tardou Rosalía en ser musicada e cantada, tanto que, pouco despois do seu
pasamento, en l885, algúns poemas seus eran cancións no espíritu e no labio da
xente, tamén da xente do común. Deste xeito a poesía volvía a ser canción, co-
mo nos tempos primitivos de todas as literaturas, e como foi canción a poesía
lírica no alborecer das literaturas románicas, dun xeito especial na nosa.
Pasa o tempo, e Rosalía de Castro é cantada con músicas e voces moi distintas. Pero Rosalía parece que
agardaba non só un músico especial senón unha voz comunicadora e eficaz que convertese os seus versos en
versos necesarios para uns e en versos amados para outros. O feito, protagonizado pola voz e pola guitarra de Amancio Prada, ten unha data simbólica: o ano l975, na primavera, un mes tan rosaliano como o de maio,
o mes do seu libro auroral, Cantares gallegos. Esta é a data do disco que titulou, sinxelamente, Rosalia de Castro. Para os historiadores da poesía vencellada á emoción musical, aquel disco é, desde hai tempo, un disco mítico. Tamén é un annus mirabilis na historia do espallamento dos versos cantados, nesa ocasión, cun
certo acento berciano, “dialecto” galego este –o berciano– tan lexítimo como o mindoniense, o ribeirao ou o
fisterrán.
Á saída dos recitais non poucos emigrantes galegos levaban no corazón e na memoria versos que descoñec-ían ou dos que tiñan moi escasa noticia. Entre os non emigrantes moitos espíritus cultos descubriron un
poeta, un poeta que era muller e que escribirá, no XlX, versos maiúsculos sobre a súa Terra e sobre os la-
texos esenciais dos seres humanos. Uns e outros regresaban, despois de calquera recital de Amancio Pra-
da, ás súas casas na compaña de Rosalía, que xa nunca deixou de acompañalos. Era Rosalía no son do músico Amancio Prada e na voz, rica e poderosa, do xograr que leva dentro. Rosalía, desde aquel mítico disco e
desde tantos e tantos recitais protagonizados por Amancio en tantos países, chegou a “mares nunca
d´antes navegados”.
Amancio Prada parece que veu ó mundo para musicar e cantar algún dos grandes poetas hispanos; desde Jorge Manrique a Antonio Machado, desde San Juan de la Cruz a Agustín García Calvo, desde Mendiño a
Álvaro Cunqueiro, desde García Lorca a Curros Enríquez, o Curros que, naquel inmortal epicedio (“Do mar
pola orela”), tamén se axeonlla ante Rosalía.
Cantor sen fronteiras, hoxe Amancio Prada agasállanos cunha antoloxía rosaliana na que están presentes as mellores musas da insigne poeta: a musa gaiteira, a musa dos
pobres, a musa das sombras tráxicas, a musa dos adeuses… Hoxe, 24 de febreiro de
20l6, fai l79 anos que naceu, en Santiago de Compostela, Rosalía de Castro. E hoxe,
neste día e neste lugar, Amancio Prada agasállanos cun recital rosaliano especialmente
grato para a Real Academia Galega, que recoñece a súa delicadeza e xenerosidade.
Homenaxe a Rosalía de Castro na Real Academia.
Rosalía de Castro no son e na voz de Amancio Prada. Por Xesús Alonso Montero.
(Presidente da Real Academia Galega).
I4 SELIÑA N 23
Estrabón e Ptolomeu, falan de un pobo, os Callae-ci ou Kallaikoi, que vivían nas montañas do Norde
da Península, que prodominaban sobor outros gru-
pos e tribus, i eran malos de vencer. Estes resis-tironse fai dous milleiros de anos na Batalla do
Medulio, esforzo derradeiro dos romanos en con-
quistar definitivamente a os pobos do Norde. Oc-
tavio Augusto, dirixiu a maior parte dos acosos na terceira etapa de dominación romana de Gali-
cia, a que transcurriu do ano 26 o l9 antes de
Cristo. A dominación romana nunca foi total,
déronse varios levantamentos anos despóis.
A batalla do Medulio quedou como marca insupe-
rable de patriotismo en pro da independencia.
Patriotas que resistiron cercados, preferiron darse morte antes de porse as ordes do invasor.
Así e todo impúxose a disciplina adeministrativa
de Roma, encamiñada a unha política de extrac-
ción de ouro, prata, chumbo e estaño dos montes de Galicia, que levou a construcción de calzadas,
(no noso tempo fanse autopistas).
O lugar da batalla do Medulio non está definido,
os historiadores sitúano en lugares que de ningu-na maneira poido darse caso tan semellante. Un
traballo estenso que se espera non moito en che-
gar as máns dos leutores, demostrará que o Me-
dulio está en Taboexa, As Neves, conocido hoxe
por San do Medio.
Algunha publicación anterior sobor o caso, des-
pertou inquedanzas, poida que este opúsculo mova
curiosidades e sean moitos os que tomen concen-cia de o noso. Nós con tódolos dereitos de Na-
ción. Tan soio pensalo, faime feliz.
Na parroquia de Santa María de Taboexa do Axun-tamento de As Neves, está situado un monte de
689 metros de altitude sobor o nivel do mar. A sua
independencia orográfica, as vaguadas de todo o seu arredor que rematan en deleitosos vales, danlle
unha singular importancia como mirador a un esten-
so e bélido paisaxe. As montañas foron de sempre
valoración sagrada, lugares donde se lle rendía cul-to os deuses e se celebraban manifestacións
folclóricas. Cando a penetración e organización do
Cristianismo en Galicia, foron levantando ermidas e capelas na maioria dos castros, para cristianizar
antigas paganías nos lugares que as lendas refiren
jierofanías sagradas, facendo hábiles innovacións
como se pode ver na loita do mouro i o Cristián que
se repite anualmente na Franqueira.
Así pois, aconteceu no castro a que nos referimos,
levantando unha capela no cume para honrar a San
Mamed, Caso curioso que na bisbarra do Condado dícese San do Medio, e non San Mamede coma nou-
tros puntos que malgaleguizaron o nome. Si temos
en conta que o nome Mamed en galego dícese Ame-dio, podemos considerar que tan soio existe unha
derivación fonética, moito mais doado si os primei-
ros pronunciaron, Santo Amedio. Peor aparece nos
mapas que poñen San No Medio. Tomemos como dato curioso na limítrofe parroquia de Uma (deusa
das augas) que o barrio donde está San Andrés,
patrón da Parroquia, chámanlle hoxendía, SAN-TRANDEL, así, nunha soia verba e fermoso traba-
linguas que os nativos pronuncian admirablemente.
Andrés, en galego Andrel. Na Capela de San Ma-
med. San do Medio, San No Medio, ou mellor dito San Amedio, io monumento geodésico que permane-
cen na cume, son cousas de onte si comparamos
acontecimentos que alí se poideron dar a o longo de millóns de anos. Penso que unha misa cada dia sete
de agosto de cada ano e a respectiva celebración
pagana, non deben ser un tupido velo a un lugar con
tantas señales prehistóricas.
Antes.
Opúsculo o Monte Medulio. San do Medio.
Taboexa (As Neves). Por Antonio Alonso Fontán.
Despois.
I5 SELIÑA N 23
——————————————–
No oco da miña man, Xesús,
ei componer un berce
para que te acurruques
e durmas, meu pequerrecho.
Por cobertor ha te arroupar
o pano quente e avelaiño
co me cubro de cotío.
Por doce almofada ei che por
unha estrela dourada e relucente
a que alomea o ceo dos meus soños.
Por boureado axouxere.
de agasallo dispón
dos latexos lenes do meu corazón.
No oco da miña mán, Xesús,
teño un morno leitiño;
queres acocharte nele
e ficar para sempre, Meniño?
——————————————————-
MULLERES.
Din que somos, débiles??? Por ser
Este meu corazón,
feito da escuma
das leves ondas
do verde mare.
Este corazón
sempre te ha querere…
Dos mainos ventos
que acariñan as veigas
e desatados rolan
nos cumios dos outeiros.
Este corazón
devece por te vere…
Das augas feras
que asulagan as chairas
e docemente regan
as leiras que dan pan.
Este corazón
morre por te tere…
Do fresco orballo
Que da vida as hortas
E co seu alento enxaira
As humildeiras frores do chan.
Este corazón
Suspira por velvere…
mulleres???
Somos como torres: ergueitas e rexas, sólidas e con maxeza.
Mil invernías, devástannos; ou-
tros tantos agostos, calcínan-nos; os ventos mais desatados,
debúllannos, “resaíbannos”;
chuvias acirradas, lámbennos.
“aferrúxannos”. Somos todo “crastío”. Cen mil bárbaros asé-
diannos, desarbólannos, quei-
mannos… O paso do tempo e o esquecemento fan que caíamos
en centos de anacos. Desbasta-
das, si; pero algo nos queda en pé. Con firmes alicerces, as
nosas raíces aséntanse para
sempre na humilde e fecunda
terra. Arandéannos, pero non nos votan ó chan: O MESMO
DEUS PON AS SÚAS DELI-
CADAS E AMOROSAS
MANS.
Latexos. Por Concepción Gregorio.
O poeta da Terra Chá, a quén
este ano se lle adica o día das
Letras Galegas naceu en Outei-ro de Rei (Lugo) o 6 de outubro
de l.929. Adicouse durante a
súa vida literaria sobre todo a
poesía na que é considerado un poeta combativo e comprometi-
do políticamente.
Fillo do alcalde de Outeiro, An-
tonio Fernández Núñez e de Pastora Teixeiro Casanova, Ma-
nuel María Fernández Teixeiro
estudou as primeiras letras en Rábade, para trasladarse a Lu-
go no ano l.942 e continuar os
estudos de bacharelato no Co-
lexio Marista da capital provin-cial, Foi na milenaria cidade
amurallada onde deu comezo a
súa precoz vida literaria por mediación de Celestino Fernán-
dez de la Vega (Friol, l.9l4– Lu-
go l.986) o autor entre outras
obras da titulada O segredo do humor.
Con 20 anos comeza a partici-
par nas tertulias literarias do
café Méndez Núñez con Luis
Pimentel, (Lugo, l.895-l.958); Anxel Fole, (Lugo, l.903-l.986);
Juan Rof Codina, (El Prat de
Llobregat, l.874-Lugo, l.967) e Aquilino Iglesia Alvariño,
(Abadín, l.909-Santiago de Com-
postela, l.96l). Desta época data
tamen a súa amistade con Uxío Novoneira, (Folgoso do Caurel,
l.930-Santiago de Compostela,
l.999)
Do seu contacto co mundo lite-rario lucense publica no ano
l.950 o seu primeiro libro de
poemas co título Muiñeiro de brétemas, co que inaugura a
chamada Escola de Tebra.
No ano l.958 instálase en Mon-
forte de lemos como procurador
dos tribunais e o ano seguinte
cásase con Saleta Goi.
Na década dos sesenta o seu
comprimos político levao a orga-
nizar na clandestinidade o nacio-nalismo galego e a participar cos
seus textos poéticos na crea-
ción da Nova Canción galega. A súa obra pasa nestes anos den-
de postulados existencialistas a
outros de compromiso social.
No ano l.970 é elexido membro
de número da Real Academia Galega, a que re-
nunciou no ano
l.975 nunha carta que se publicou
nos principais dia-
rios de Galicia.
A partir de l.979 colabora no sema-
nario A Nosa Te-
rra cunha columna
fixa e segue co seu compromiso político saindo elexido conce-
lleiro nacionalista en Monforte
de Lemos
O l5 de febrero de 2.003, a proposta de varios académicos
entra como membro de número
na Real Academia Galega cun
discurso memorable titulado: A Terra Chá, poesía e paisaxe,
que foi contestado por Xosé
Lois Méndez Ferrín.
Manuel María faleceu na Coruña
o 8 de setembro do 2.004.
Entre a súa abondosa obra poé-
tica destacamos os seguintes
títulos: Muiñeiro de Brétemas, (l.950); Terra Chá, (l.954); Mar maior, (l.963); Versos para un país de minifundios, (l.959); Cancións de lusco e fusco,
(l.979); O libro das baladas,
(l.978); A Primavera de Venus,
(l.993); O Miño, canle de luz e neboa ,(l.996)
Ademais da poesía cultivou case
todos os xeneros literarios, así
coma o xornalismo cunha prolí-fica obra que acada mais de
cincuenta libros publicados en
vida ademais das antoloxias e a
obra coletanea.
Letras galegas 2.0l6: Manuel María.
ción al Régimen establecido. Sentencia: Pena de muerte. Con
estas palabras escritas nunha
folla mecanografiada polo secre-tario recén nomeado do xurgado
e xefe municipal de Falange,
asesinaban sin compaixón.
Cando levantou o puño, aquela
tardiña de facía un mes, mais ou menos ó paso do camión cos fa-
lanxistas, estes lanzaron varias
ráfagas de ametralladora das que conseguiran fuxir camiño
abaixo e perderse polas veigas
dos arredores, bantendo os pés co cú, coñecedores do terreo
por onde escapaban. Os outros
xa foran pillados, agora só que-
daba él e sabía que o tempo corría en contra súa, así que tiña
que tomar unha decisión e rápi-
da:
-Despídame de María, mamá. Dígalle que a quero. Que a levo no corazón –saloucaba- Téñenlle a casa vixiada por si vou por alí e non podo despedirme dela. Que me espere. Que isto ten que re-matar e voltar a normalidade. Adeus mamá. Cuidese. Deulle un bico a nai e unha bagoa aceda de
tristura e de dor caíulle pola
cara abaixo. A nai quedou sumida nunha amargura coma si perdese
o fillo para sempre. Xa ia sendo
vella e o seu pensamento corría
entre a esperanza de que Manuel fuxira e non o colleran e a tris-
tura de pensar que non o voltaría
a ver mais.
Manolo da Porteira era bo rapaz;
amigo de axudar ós demais, sem-
pre disposto a botar unha mán e
en colaborar en cousas do común,
na defensa dos mais necesitados.
-Manuel? Manuel? fuxe. Vaite. On-te a noite viñéronte buscar e dixe-ron que voltarían. Dous eran desco-ñecidos e o outro non fai falta que che dija quén era. Fuxe. Vaite. Non esperes nin un minuto mais. Esta mañán apareceron tres coa boca fría, dous tirados nunha cuneta e o outro metido no medio dunha meda de palla. Ó mestre asasinárono na Revolta cun tiro na testa e unha nota enriba do peito que dicía “Recuerdo de la cuadrilla del Ama-necer”. Así que colle roupa, meu fillo e vaite. Prefiro non verte mais e que estes lonxe que verte morto por eses asasinos.
Así, con bagoas de moito dor nos
ollos, pero con serenidade e tem-planza, faláballe a Señora Manuela
da Porteira ó seu fillo Manuel, co-
munista por devoción e militancia, que aparecera, coa madrugada ben
adiantada daquel tempo de agosto
tan cruel e tan tráxico. Manuel viv-
ía escapado polo monte dende pri-meiros de mes, sabedor de que
aquela “cuadrilla del amanecer”,
falanxistas sin escrúpulos e bebe-dores sin tino de Saltaparapetos,
lla tiñan xurada, e sobre todo un,
que él ben sabía, ó que increpou un
día por abusar dos xornaleiros e xurou que lla pagaría. Xa pasaran
polas armas a dous dos seus mello-
res amigos, ó fillo do Folón e o Marquiños e agora aparecera asesi-
nado o mestre, o seu máximo refe-
rente. Só quedaba él. As acusacións
eran comunista, masón e actitud desafiante por erguelo puño es-
querdo ó paso dun camión con fa-
lanxistas.-Tendencias comunistas en sus manifestaciones y en sus actos. Ateo y masón. Se le acusa además de conspiración y alta trai-
Retratos dun tempo escuro: Manolo da Porteira, o
comunista.
I8 SELIÑA N 23
Ainda adolescente, representou a
familia e foi socio fundador do Sindi-
cato de Agricultores y Ganaderos da
parroquia. Loitaba pola redención dos
foros, por devolver as terras a quén
as traballaba, de quen proviñan; dicía
que as pingueiras de suor que os la-
bregos deixaban cair sobre a terra
tiñan que a agromar en propiedade
para eles. Bastante mal o pasaban os
veciños aforados e arrendados como
para ter que compartir a súa miseria
cos señoritos e cos cregos. Este sen-
timento de defensa dos mais humildes
xa comezara a manifestarse nel de
ben cativo, cando non podía ir a escola
na que tanto lle gustaba aprender
cousas daquel mestre que falaba a
mesma lingua ca él e que explicaba
con exemplos as cousas que viñan nos
libros.
-Por qué miña nai? Por qué pasamos fame si traballamos como ascravos dia e noite i eles que non traballan teñen de todo? Dicíalle insistente-
mente a proxenitora cando enriba da
mesa só había caldo de unto e berzas
e bolo, i el sabía que na casa do seño-
rito comían millor os porcos.
Manuel traballou dende neno arreo
para axudar a sacar a familia da mise-
ria. O pai morrera de moi novo, sendo
él ainda un cativo e apenas se lembra-
ba. A nai empeñou o pouco que tiña en
médicos e medicinas para salvalo pero
nada se puido facer; as furnas que a
tise deixou nos pulmóns foron minan-
do pouco a pouco ata morrer sin re-
medios que lle curaran. Só quedaba
traballar e chorar; había que pagar o
prestado e os altos xuros que impuxo
o rentista enriba do capital se se
quería recuperar este.
Manuel, na primeira adolescencia, es-
coitara falar que o comunismo nacera
coma unha forma política que trataba
a todos os homes por un igual. Nin-
guén tiña que ter mais que o veciño,
pois se todos nacemos do mesmo
xeito, todos tíñamos que vivir cos
mesmos medios. Nas noitiñas de in-
verno, o Folón mais él comezaran a
acudir a casa do mestre, onde im-
partía academia para os que non pu-
dieran asistir moito tempo a escola i
expricáballes leucións de botánica,
de anatomía, de matemáticas e tamén
lle falaba de Marx, de Engels, De
Bakunin, de Lenin... de homes libres
que deixaran de ser escravos. Falába-
lle de democracia, de liberdade, de
acceso a cultura, e Manuel, case sin
decatarse, e pouco a pouco foi sen-
tindose comunista.
-A terra debe ser para quén a suda Todos temos dereito a un traballo digno e non estar asoballados por caciques e explotadores- Súa nai dis-
gustábase con esta palabras do fillo.
Despois da morte do marido, o home
da casa era Manuel. Os outros dous
fillos do matrimonio naceran mulle-
res. Non se explicaba de onde saia a
rebeldía contra o establecido de Ma-
nuel. Non entendía coma unha familia
honrrada e temerosa da igrexa lle
nacera un fillo con semellante inclina-
ción. Non sabía porque Manuel pasaba
horas e mais horas nas longas noites
do inverno, cun cabucho aceso enriba
da mesa, lendo naqueles grosos libros
que lle prestara o mestre.
-Os pobos deben espertar da iñoran-cia i emanciparse do capitalismo, dragón que os oprime i escraviza. María, a moza de toda a vida, es-
coitábao entre sorprendida e abraia-
da. Manuel faláballe dun mundo mais
xusto e mais libre. A rapaza, ainda
que con medo, pois sabía que o seu
noivo non estaba ben visto pola maio-
ria dos veciños, que ainda con mais
medo que ela non querían problemas
cos caciques, decatábase que tiña
razón e apoiabo cada vez que cruzaba
os ollos cos del e coa atención que lle
prestaba cando lle falaba de todas
estas cousas. Lembrábase María, do
contento que se puxo Manuel aquel 14
de abril de cinco anos antes cando
comezaban a namorar. Viñera mais
cedo do que acostumaba para darlle
a boa nova. Agora, as cousas muda-
ran e levaba días sin saber nada del,
sin saber si estaba vivo ou morto.
Estiveran os falanxistas a visitala e
dixeronlle que se o vía o avisara que
habían de dar coel tarde ou cedo e
que lle ian apretar as caravixas co-
ma fixeran cos outros. Manuel, des-
pois de despedise da nai, colleu o
camiño do rio, correu por carreiros,
saltou portelos, mollou os pes o
atravesar o regueiro, sempre coa
orella e coa vista desconfiadas.
Chegou a ribeira sudoroso e canso.
Parecíalle que levaba días correndo
o camiño que tantas veces fixera
nos veráns para irse bañar o rio cos
amigos. Cando trataba de quitar as
roupas, viu luces que baixaban pola
trincheira moi depresa. Non tiña
dúbida de que aquelas luces avanza-
ban cabo onde él estaba para dete-
lo. Os falanxistas acechábano. Tal-
vez algún veciño o viu despedirse na
casa da nai e supuxo que escapaba
cara a Portugal. Apurando, rematou
de sacar as roupas e atouas co cinto
a cabeza para entrar na auga a mo-
diño, sin facer barullo. Cando xa non
daba pé comezou a nadar coa cabe-
za erguida para non mollar a roupa.
-Alto. Quién va? Retrocede ou dis-paro. Cando sentiu zoar o primeiro
tiro preto da cabeza, cachafundou-
se no rio e sumerxido, buzeou du-
rante o tempo que os boches llo
permitiron. Cando saiu a superficie
xa estaba moi preto da outra ribei-
ra e os tiros soaban lonxe. Ainda así
escoitou que alguén berraba incomo-
dado na outra ribeira.
-Maldito fillo de puta comunista. Fuxiunos.Manuel, sentiuse tranquilo;
saira desta. Dirixiuse a casa dun
primo do pai, un zoeira que o acolleu
naquela noite e nas seguintes ago-
chado nun cortello valeiro a onde lle
levaba a comida no balde dos por-
cos, para non dar que desconfiar.
Na terceira noite, cerca da madru-
gada subiron os dous serra arriba
ata a capela da Nossa Señora onde
o portugués lle indicou o camiño dos
Arcos de Valdevez, lugar no que
existía un grupo de resistencia anti-
fascista que facilitaba a saida do
país os refuxiados españois. De Ar-
cos, camiñando sempre de noite,
indicáronlle unha dirección en Braga
e ata alá foi, onde na consulta dun
doutor anarquista lle facilitaron
pasaporte falso e diñeiro para che-
gar en tren a Lisboa e a dirección
dun contacto na capital portuguesa
para embarcar a Ámerica. A México
chegou a finais de setembro cheo
de tristura e de morriña. Lembrá-
base de seguido da aldea, de María,
da nai… Traballou en todos os tra-
ballos que lle ofreceron, dende ba-
rrer as rúas ata sereno dunha
fábrica de roupa. Pasados uns anos
na Capital Federal trasladouse a
Progreso, para traballar cuns veci-
ños que fixeran fortuna en negocios
de importación. Alí, Manuel atopou-
se con xente que falaba a mesma
lingua, o seu galego ribeirán, e polas
noites reuníanse a recordar as ve-
llas aldeas afumadas a beira do ve-
llo rio.
Aficionouse moito a lectura e a re-
flexión pausada. Nunha noite, antes
de durmir, cando rematou de ler un
libriño que lle emprestaran titulado
Rebelión en la granja, chegou a con-
clusión de que as ideas polas que él
loitara, só eran ideas, pois os homes
aqueles que de mozo tanto admirou,
unha vez que conseguiron o mando,
deixaron de preocuparse polos de-
mais e só procuraron o ben común.
O ser humano cando acada o poder,
esquécese da solidaridade, da
humildade, da irmandade e só pensa
co bandullo. Manuel chegou a con-
clusión que o comunismo só é unha
utopía, nada máis que iso; unha fer-
mosa utopía, demasiado fermosa
para ser realizable.
Agapito Valado
I9 SELIÑA N 23
A fada que vive entre libros Por Eva González Durán
