H.MI204 Óóðõàéí ìàëòàëò íýâòðýëò áýõýëãýý Ñåìèíàð-14

1. Далд уурхайн гэрэлтүүлэг

1.1 Далд уурхайн гэрэлтүүлгийн хэрэгсэл

Далд уурхайн гэрэлтүүлгийн хэрэгсэл гэдэг ойлголтод чийдэн, түүнийг тогтоож байгаа тоноглол, чийдэнгийн хамгаалалт гэх мэт зүйлс орно. Үйлдвэрийн зориулалттай гэрэлтүүлэгийн хэрэгслийг үндсэнд нь хоёр хуваадаг.Үүнд:

1.Ойрын зайн гэрэлтүүлэх хэрэгсэл 2.Холын зайн гэрэлтүүлэх хэрэгсэл

Гэрэлтүүлгийн хэрэгслийн тогтоож байгаа тоноглол нь:

1. Шаардлагатай чиглэлд чийдэнгийн гэрлийн урсгалыг дахин хуваарилах 2. Чийдэнгийн хурц гэрлээс ажилтны нүдийг хамгаалах 3. Механик гэмтэл, бохирдлоос чийдэнг хамгаалах 4. Чийдэнгээс бусад зүйлийг хамгаалах, өөрөөр хэлбэл чийдэнгийн халалт, оч

хаялтаас бусад зүйлийг хамгаалах

Сүүлийн 4-р асуудлыг ялангуяа хий тооосны аюултай уурхайд анхаарч үзэх ёстой. Гэрэлтүүлгийн хэрэгслийг эрчим хүчний эх үүсвэрээс хамааруулан:

1.Цахилгаан хэлхээнд холбодог гэрэлтүүлгийн хэрэгслүүд

2.Хуурай зайгаар ажилладаг гэрэлтүүлгийн хэрэгслүүд гэж ангилдаг.

Хэрэглэх нөхцлөөс нь хамааруулан хоёр бүлэгт хуваана. Үүнд:

1.Хий тоосны аюулгүй уурхайд хэрэглэдэг гэрэлтүүлгийн хэрэгс-лүүдэд РН төрлийн уурхайн хэвийн хийцийн гэрэлтүүлэгч хамаарагдана.

2.Хий, тоосны аюултай уурхайд хэрэглэгддэг гэрэлтүүлгийн хэрэгс-лүүдэд РП найдварыг сайжруулсан ба РВ тэсрэх аюулгүй хийцийн гэрэл-түүлэгч байдаг.

- 1 -

H.MI204 Óóðõàéí ìàëòàëò íýâòðýëò áýõýëãýý Ñåìèíàð-14

Далд уурхайн гэрэлтүүлгийн хэрэгслийн техникийн тодорхойлолт Хүснэгт 1

Гэрэлтүүлэгчийн төрөл

Ном

иналь

хүчдэл

,В

Чийдэнгийнчад

ал,Вт

Чийдэнгийнгэр

лийн

урсгал,лм

Гэрэлтүүлэг-

чийн

А.Ү

.К

Хамгаалалтын

түвш

ин

Гэрэлтүүлэг-

чийн

жин

,кг

Улайсах чийдэнтэй гэрэлтүүлэгийн хэрэгсэл РН-60 127 60 740 0.6 РН 1.44 РН-100 127 100 1400 0.6 РН 1.55 РН-2-200 127 200 3200 0.6 РН 5.8 РП-100М 127 100 1400 0.5 РП 5.0 РП-150 127 150 2300 0.5 РП 7.0 РП-200 127 200 3200 0.5 РП 7.0 “Свет-3” нэвтрэлтийн 127 300 4950 0.6 РН 21

“Свет-3” нэвтрэлтийн 127 300 4950 0.6 РП 21

“ПНН-500” нэвтрэлтийн 127 500 9100 0.7 РН 29

Өдрийн гэрлийн чийдэнтэй гэрэлтүүлгийн хэрэгсэл РНЛ-20 20 980 0.8 РН 10 РВЛ-15 127 15 630 0.8 РВ 5 РВЛ-20М 127 20 980 0.7 РВ 11 РВЛ-40М 127 40 2480 0.7 РВ 25 РВЛ-80М 220 80 4320 0.7 РВ 30 РП-ДРП-80 220 80 - - РП - РП-ДРЛ-125 220 125 - - РП - “Лүү-2” 127 15 630 0.5 РВ 19.6 СКВ-2184 127 8*2 300 0.4 РВ 9.5

- 2 -

H.MI204 Óóðõàéí ìàëòàëò íýâòðýëò áýõýëãýý Ñåìèíàð-14

Хуурай зайгаар ажилладаг малталтын гэрэлтүүлгийн техникийн тодорхойлолт Хүснэгт 2

Гэрэлтүүлэгчийн төрөл Үзүүлэлт “Кузбасс”

“Украйна-4” СГГ-1к СГГ-3 ЛАС-11т

Гэрлийн урсгал,лм 30 30 30 100 Ажлын үргэлжлэх хугацаа,цаг 10 10 10 10

Хуурай зайны баг-таамж, А цаг 10 10 10 10

Хуурай зайны хүч-дэл,В 3.75 3.75 3.75 5.0

Гэрлийн үүсгүүр Улайсгах чийдэн 1.0-0.5А

Улайсгах чийдэн

1.0-0.5А

өдрийн гэрлийн чийдэн

Зайны төрөл - Битүүмжил-сэн Битүүмжил-сэн Битүүмжил-сэн

Нийт жин,кг 1.7 2.1 2.6

1.2.Далд уурхайн малталтын гэрэлтүүлгийн сүлжээний тооцоо Аюулгүй ажиллагааны дүрмээр далд уурхайд хэрэглэгдэж байгаа гэрэлтүүлэгчийн

шугамын хүчдэл 127 В-оос ихгүй байх ёстой. Гагцхүү суурин өдрийн гэрэлтүүлэгт шугамын хүчдэл нь 220В байж болно. Ажлын хүчдэлийг 127В-220В хүртэл бууруулахын тулд 2.5 ба 4кВА чадалтай 380. 660В- ын анхдагч хүчдэлтэй ТСШ төрлийн гэрэлтүүлгийн трансформатор эсвэл АП-3.5М асаах агрегатыг хэрэглэнэ. Харин гар гэрэлтүүлгийн хэрэгслийн тэжээлд зориулсан хүчдэл 36 В-оос ихгүй байна.

Гэрэлтүүлгийн сүлжээний тооцоо нь гэрэлтүүлгийн трансформаторын ба тэжээлийн кабелийн голчийн хөндлөн огтлолын сонголт хийхэд оршино.

Заримдаа кабелийн хөндлөн огтлол нь тодорхой бөгөөд гэрэлтүүлгийн ачаалал нь өгөгдсөн бол байгаа кабелийг ашиглан малталтын ямар уртад гэрэлтүүлж болохыг тодорхойлох шаардлага гардаг.

Улайсах ба өдрийн гэрлийн /люминесцент/ чийдэнтэй гэрэлтүүлгийн сүлжээг тэжээх гэрэлтүүлгийн трансформаторын шаардагдах чадлыг дараах илэрхийлэлээр тодорхойлоно.

( );

Cos1000

nÐ

1000

nÐÐ

ãº.ãº.ñ

m

1ii)ø(º.i

ã.óñ

n

1kkø.ók

ðò ϕηηηη ⋅⋅⋅

∑ ⋅+

⋅⋅

∑ ⋅= == (1)

Үүний: Рк/у.ш/--улайсах чийдэнгийн чадал, Вт Рi/ө.ш/ - өдрийн гэрлийн чадал, Вт n1, … ,nk – улайсах чийдэнгийн тоо, m1, … ,mi - өдрийн гэрлийн чийдэнгийн тоо, ηс -сүлжээний А.Ү.К

- 3 -

H.MI204 Óóðõàéí ìàëòàëò íýâòðýëò áýõýëãýý Ñåìèíàð-14

ηу.г, ηө.г-улайсгалын ба өдрийн гэрэлтүүлэгчийн А.Ү.К. Cosϕө.г - өдрийн гэрэлтүүлэгчийн чадлын коэффициент

Тэжээлийн кабелийн голчийн хөндлөн огтлолыг трансформатораас хамгийн алслагдсан чийдэнгийн хавчаар дээрх хүчдэлийн алдагдал нь заасанаас 8% -аас хэтрэхгүй байхаар сонгоно

;UCLP

S∆⋅⋅

= (2)

Үүний: Р-гэрэлтүүлгийн шугмын ачаалал, кВт: L-шугмын урт, м ∆U-хүчдэлийн нормчлогдсон алдагдал,% , ∆U=0.08*Uз С-коэффициент Зэс голтой кабельд С коэффициентийг дараах илэрхийлэлээр тодорхойлно. Үүнд:

Жигд ачаалалтай гурван фазын шугаманд:

;10U

C 5

2ø⋅

=γ

(3)

Нэг фазын шугаманд:

;102

UC 5

2ô

⋅

⋅=γ

(4)

Үүний: γ-зэсийн хувийн дамжууламж γ= 53 1/(мкОм.м)

Гурван фазын шугамд С коэффициентийн утга Хүснэгт 3

Сүлжээний хүчдэл,В 220 127 36 24 12 Коэффициент С 25.6 8.5 0.034 0.153 0.038

1.3 Гэрэлтүүлгийн тооцоо

Гэрэлтүүлгийн тооцоонд гэрэлтүүлэгчийн шаардагдах тоо, тэдгээрийн гэрэлтүүлэх

чадлыг тооцно. Сонгож авсан гэрэлтүүлэх төхөөрөмжүүд нь гэрэлтүүлгийн үндсэн норм, шаардлагыг хангасан байх ёстой. Орчин үед гэрэлтүүлгийн үндсэн тооцоонд дараах 2 аргыг хэрэглэж байна. Үүнд:

• Цэгийн арга • Гэрлийн урсгалын арга

Цэгийн арга. Энэ аргын мөн чанар нь тодорхой зайг гэрэлтүүлж буй гадаргуугийн дурын цэг дэх гэрэлтүүлэлтыг тодорхойлох явдал юм.

- 4 -

H.MI204 Óóðõàéí ìàëòàëò íýâòðýëò áýõýëãýý Ñåìèíàð-14

22a

2a

Íah

JRJ

E+

== (5)

Хэвтээ хавтгай дээрхи 0 цэгт гэрэлтүүлэлт нь:

2a

rRCosJ

Eα⋅

= (6)

болно. Эсвэл /R-ийн оронд αCosh

-ийг тавибал/

ααααααtgEtg

hCosJ

hCosSinJ

RSinJ

E r2

3a

2

2a

2a

 ⋅=⋅⋅

=⋅⋅

=⋅

= (7)

Гэрлийн урсгалд өнцгөөр байрласан гадаргуу дээрхи гэрэлтүүлэлтыг тодорхойлохын

тулд тухайн чиглэл дэх гэрлийн үүсгүүрийн гэрлийн хүчийг мэдэх хэрэгтэй. Улайсах чийдэнгийн хийцийн онцлогоос хамааран янз бүрийн чиглэлд тусах гэрлийн хүч харилцан адилгүй байдаг. Сонгож авсан чийдэнгийн гэрлийн урсгалыг жишмэл чийдэнгийн гэрлийн урсгалд (түүний 1000лм-тэй тэнцүү гэж авья) харьцуулан “С” гэж тэмдэглэе.

Өөрөөр хэлбэл 1000F

C 0= (8)

Эндээс хэвтээ хавтгай дээрхи гэрэлтүүлэлт:

2

3a

rhkCosJC

E⋅

⋅⋅=

α, лк (9)

Босоо хавтгай дээрхи гэрэлтүүлэлт:

;hk

SinCosJCE 2

2a

Â⋅

⋅⋅⋅=

αα лк (10)

Үүний:

Jа -α өнцгөөр туссан гэрлийн хүч k-нөөцийн коэффициент, 1.2-2

Жишээ-1 Нүүрсний уурхайн нэг замтай тээврийн штрект байрлуулсан гэрлүүдийн хоорондын

гэрэлтүүлэлтийг тодорхойл. Гэрлүүдийг аюулгүй ажиллагааны норм, дүрмийн дагуу байрлуулсан болно. 9.4-р

хүснэгтээс харахад гэрэлтүүлэлтын нормын хэмжээ 2 лк-ээс багагүй байна. Малталтын өндөр

- 5 -

H.MI204 Óóðõàéí ìàëòàëò íýâòðýëò áýõýëãýý Ñåìèíàð-14

2.3м; малталтын таазнаас гэрэлтүүлэгчийн утасны төв хүртэл 0.3м. 220В-оор ажилладаг 40 Вт-ийн чадалтай, РВЛ-40М маркын өдрийн гэрлийг тавихаар сонгон авав. Гэрэлтүүлэгчдийн хоорондох зай а=12м; к=1.5 Гэрэлтүүлэгчийн зүүгдсэн өндөр:

h=2.3-0.3=2 м

Нэг гэрэлтүүлэгчээс нөгөө гэрэлтүүлэгч хүртэлх зайны хагасыг тодорхойлъё.

6212

2a

== м ;326

tg ==α 32.0Cos =α 071≈α

Далд уурхайн өдрийн гэрлийн техникийн тодорхойлолт Хүснэгт 4

Гэрэлтүүлчийн гэрлийн хүч

РВЛ-20М РВЛ-40М РВЛ-80М РВЛ-20М РВЛ-40М РВЛ-80М

Гэрэлтүүлгийн

тэнхлэгийн

өнцөг

Тууш хавтгайд Хөндлөн хавтгайд

0 52 95 80 52 95 80 10 92 78 95 80 20 85 75 95 80 30 43 75 66 50 95 80 40 63 58 95 80 50 45 42 95 80 60 20 32 37 50 95 80 70 10 10 95 80 80 4 5 95 80 90 0 0 0 50 95 80 100 3 3 95 80 110 5 5 95 80 120 8 5 5 50 95 78 130 5 10 93 75 140 10 13 87 70 150 20 12 15 48 74 63 160 15 18 58 48 170 18 19 34 30 180 24 20 20 24 20 20

- 6 -

H.MI204 Óóðõàéí ìàëòàëò íýâòðýëò áýõýëãýý Ñåìèíàð-14

Хүснэгт 9.5-ээс РВЛ-40М өдрийн гэрлийн хүчний өнцөг 710 байхад Ja=95 св байх нь харагдаж байна. РВЛ-40М өдрийн гэрлийн гэрлийн урсгал 2480 лм болохыг тогтоож болно.

48.210002480

C ==

Нэг гэрэлтүүлэгчийн гэрэлтүүлэлтийг тодорхойльё.

3.125.132.09548.2

E 2

2

r =⋅

⋅⋅= лк

Хоёр гэрэлтүүлэгчийн нийт гэрэлтүүлэх чадвар:

6.223.1nEr =⋅=⋅ лк Гэрэлтүүлэгийн норм ёсоор Emin ≥ 2лк байх ёстой. Энэ шаардлагыг хангаж байна. Гэрлийн урсгалын арга:

Гэрлийн урсгал нь гэрэлтүүлж буй байрны хэмжээ гэрэлтүүлэгчийн төрөл, хана, таазны будаг зэргээс хамаарна. Ийм учраас энэ аргаар тооцо-ход гэрлийн урсгалын ашиглалтын коэффициент гэдэг үзүүлэлтийг ашигладаг.Бүх гэрэлтүүлэгчийн нийт гэрлийн урсгалын хэмжээг дараах томьёогоор тодорхойлж болно.

F=Eg S; лм (11)

Үүний: Eg - дундаж гэрэлтүүлэх чадвар, лк S -гэрэлтүүлж буй талбайн хэмжээ, м2

;SEk

F g

η⋅⋅

= лм (12)

Үүний: k-нөөцийн коэффициент η-гэрэлтүүлгийн төхөөрөмжийн ашиглалтын коэффициент

Гэрэлтүүлгийн нормоор Eg -биш харин Emin -ийг хангаж байх ёстой. Eg-г Emin-д шилжүүлэхийн тулд хамгийн бага гэрэлтүүлэх чадварын коэффициент гэдэг үзүүлэлтийг ашигладаг.

g

min

EE

z = (13)

Энэ үзүүлэлт далд уурхайн гэрэлтүүлэгчид ойролцоогоор 0.8 байна. Дээрхи томьёоноос /9.13/ Eg -ийг олбол:

- 7 -

H.MI204 Óóðõàéí ìàëòàëò íýâòðýëò áýõýëãýý Ñåìèíàð-14

zE

E ming = болно. Тэгвэл ;

zSEk

F min⋅

⋅⋅=

η лм (14)

болно. Гэрлийн урсгалын ашиглалтын үзүүлэлт (η) нь малталтын хана, таазны тусгалын коэффициент, гэрэлтүүлж буй талбайн хэмжээ гэрэлтүүлэгчийг өлгөсөн өндөр гэрлийн урсгалыг хуваарилсан байдал зэргээс хамаарна. Энэ үзүүлэлтийг орон байрны үзүүлэлт (i) гэж нэрлэгддэг үзүүлэлтийг ашиг-лан тусгай лавлах, хүснэгтээс авч тодорхойлдог. Орон байрны үзүүлэлт (i) нь дараах харьцаагаар тодорхойлогдоно.

( )BAhBA

i+⋅⋅

= (15)

Үүний: А-гэрэлтүүлж буй байрны урт, м В-байрны өргөн, м h- гэрэлтүүлэгчийн зүүсэн өндөр, м

Хэвийн нөхцөлтэй байранд гэрлүүдийн хоорондох зайг а=(1.5-2.0)h гэж тодорхойлж болно.

- 8 -