Seminarium IISeminarium IIV rok stomatologii

Plan seminariumPlan seminarium

Choroby zakaźne błony śluzowej jamy ustnej

Zakażenia bakteryjneZakażenia grzybicze

Cechy zakażeń wirusowychCechy zakażeń wirusowych

Zachorowanie pierwotne nie zależy od odporności organizmu Dochodzi do zakażenia drogą kropelkową lub przez kontakt Okres wylęgania (różny, z reguły dłuższy dla RNA wirusów) Nagłe objawy początkowe Wspólną cechą większości chorób wirusowych jest występowanie

pęcherzyków jako wykwitów pierwotnych

Wyjątki: mięczak zakaźny (guzki), brodawczak (grudki, guzki) różyczka (plamy) i odra (grudki).

Zakażenie ogólnoustrojowe – podwyższona T, zmęczenie, bóle głowy, mogą być bóle mięśniowe, powiększone węzły chłonne

Wcześniejsze zachorowanie – łagodniejsze objawy Leczenie z reguły objawowe

WIRUSYWIRUSY

DNA- Parvowirusy- Papovawirusy

(papillomawirusy)- Adenowirusy- Herpeswirusy- Herpetowirusy- Pokswirusy

RNA- Pikornawirusy- Reowirusy- Togawirusy- Ortomyksowirusy- Paramyksowirusy- Rabdowirusy- Buniawirusy- Arenawirusy- Coronawirusy- Retrowirusy

Wirusy DNAWirusy DNA

HerpeswirusyHerpeswirusy

Wśród wirusów wywołujących zmiany w jamie ustnej wirus herpes simplex odgrywa szczególną rolę gdyż zakażenie tym wirusem jest jedną z najpowszechniejszych infekcji występujących wśród populacji ludzkiej. Podstawowe cechy:

- Neurowirulencja- Latencja- Reaktywacja

Herpesvirus – najczęstsze Herpesvirus – najczęstsze cechy wspólnecechy wspólne

Infekcja następuje we wczesnym dzieciństwie

Zakażenie drogą kropelkową i przez kontakt

Wirus latentny, reaktywowany w trakcie epizodów immunosupresji

W stanach ciężkiej immunosupresji (HIV, GvH, NA) cięższy przebieg

Zapalenie opryszczkowe jamy Zapalenie opryszczkowe jamy ustnej ustnej

• Czynnik etiologiczny: HSV 1 lub HSV 2, powstaje w wyniku pierwotnej infekcji wirusowej. Kolokwialny podział zasięgu zakażeń to „nad pasem” (HSV-1) i „pod pasem” (HSV-2)• Najczęściej występuje we wczesnym dzieciństwie 1-6 rok życia (HSV-1), nastolatki (HSV-2)

Zakażenie bezobjawoweZakażenie bezobjawowe

Bardzo częsteW okresie 1-4 roku życiaPrzypisywane i mylone z ząbkowaniem

Herpetic stomatitisHerpetic stomatitis

• Objawy ogólne – nagły początek, wysoka temperatura, złe samopoczucie, bóle mięśniowe, bolesne powiększenie węzłów chłonnych

• Do tygodnia powstają objawy miejscowe w jamie ustnej – ciężki stan zapalny dziąseł

• Po 2-3 tygodniach choroba ustępuje, wirusy bytują w zwojach czuciowych nerwu trójdzielnego i rzadziej w zwojach współczulnych

Objawy miejscoweObjawy miejscowe

Pęcherzyki, początkowo pojedyncze i liczne, potem się zlewają w nieregularne kształty, pękają tworząc bolesne nadżerki

Obrzęk i stan zapalny dziąseł

Opryszczkowe zapalenie jamy Opryszczkowe zapalenie jamy ustnejustnej

Powikłania ◦zapalenie spojówek i rogówki ◦zanokcica opryszczkowa palca ◦zakażenie naskórka zwane wysypką Kaposiego

Przebycie choroby daje Przebycie choroby daje odporność, ale...odporność, ale...

Nowe typy serologiczne (mutacja wirusa)Pierwotne zakażenie HSV-1 w

dzieciństwie, potem HSV-2.

Opryszczka nawracającaOpryszczka nawracająca

Czynnik etiologiczny: HSV 1 lub HSV 2, powstaje w wyniku aktywacji wirusa przy spadku odporności organizmu (stres, przemęczenie, silne nasłonecznienie, silne wyziębienie, choroby współistniejące)

Epidemiologia: występuje w różnych grupach wiekowych

Opryszczka nawracającaOpryszczka nawracająca

Objawy kliniczne: zmiany pojawiają się na wardze dolnej lub górnej na granicy czerwieni warg i skóry, w okolicy kątów ust. Pojawienie się pęcherzyków poprzedzają objawy prodromalne (pieczenie, tkliwość, napięcie, mrowienie, zaczerwienienie). Pęcherzyk utrzymuje się około 2 dni. Zejściem wykwitu pierwotnego jest nadżerka i strup, który powstaje tylko w obrębie czerwieni warg i skóry. Bardzo rzadko może przybierać postać nadżerki w jamie ustnej (u pacjentów z immunosupresją), zwykle wtedy utrzymuje się dłużej.

Ospa wietrznaOspa wietrzna

Czynnik etiologiczny: Herpes Varicella Zoster (VZV)

Dotyczy głównie dzieci powyżej 9 miesiąca życia. U dorosłych występuje rzadziej, choć przebieg jest cięższy.

Wysoka zakaźność, przenoszenie drogą kropelkową i przez kontakt bezpośredni

Objawy kliniczne: Okres wylegania wynosi od 2 do 3 tyg.

Ospa wietrznaOspa wietrzna

Przed objawami w jamie ustnej pojawiają się ogólnoustrojowe objawy ostrej infekcji wirusowej. Występuje osutka skórna, głównie na twarzy i tułowiu, ale także na owłosionej skórze głowy.

Na podniebieniu i łukach podniebiennych powstają pęcherzyki które przekształcają się w nadżerki. Nie ma nasilenia zmian zapalnych dziąseł

Choroba trwa ok. 7 dni. Wirusy pozostają przez całe życie w tkance nerwowej.

PółpasiecPółpasiec

Czynnik etiologiczny: Herpes Varicella Zoster (VZV).

Dochodzi do aktywacji wirusów bytujących w OUN, na skutek spadku odporności organizmu (choroby towarzyszące, napromienianie, immunosupresja, sterydoterapia, chemioterapia)

Dotyczy głównie osób starszych.

PółpasiecPółpasiec

Objawy kliniczne: Występują ogólnoustrojowe objawy ostrej infekcji wirusowej, powstają pęcherzyki a następnie nadżerki najczęściej wzdłuż przebiegu II i III gałęzi n. trójdzielnego, rzadziej wzdłuż przebiegu n. twarzowego i n. językowo gardłowego (stąd nazwa wirusa – zoster to po łacinie „pas”) Występują objawy skórne (wysypka, obrzęk) oraz bardzo silne dolegliwości bólowe.

Może powodować następczą neuralgię lub porażenie

MononukleozaMononukleoza zakaźna zakaźna

Czynnik etiologiczny: Ebstein-Barr Wirus (EBV)Przebieg objawowy choroby dotyczy najczęściej

wieku młodzieńczegoZakażenie drogą kropelkową. Bardzo długi okres

inkubacji (20-40 dni)Objawy kliniczne: objawy ostrej infekcji

wirusowej, jednostronne powiększenie węzłów chłonnych podżuchwowych i szyjnych. Postać zależnie od nasilenia objawów: gruczołowa (pow. węzłów i śledziony), anginowa (ból gardła) i gorączkowa. Postać wrodzona i nabyta. Nie ma wykwitów w jamie ustnej

Chłoniak BurkittaChłoniak Burkitta

•Czynnik etiologiczny:Ebstein-Barr Wirus (EBV)• Występuje u osób z obniżona odpornością, u chorych z AIDS•Najczęściej występuje w Afryce Równikowej (patrz wyżej)•Złogi limfatyczne w tkankach (gł. kość żuchwy)

Leukoplakia włochataLeukoplakia włochata

• Czynnik etiologiczny:Ebstein-Barr Wirus (EBV)

• Jest to nadmierne rogowacenie z przerostem brodawek nitkowatych bocznej powierzchni języka i dziąseł, opisywany jako obraz ręcznika frotte, dotyczy chorych z HIV (obecność pogarsza rokowanie)

CytomegaliaCytomegalia

Czynik etiologiczny: Cytomegalowirus (CMV)Zwykle infekcja w młodym wiekuZakażenie drogą kropelkową przez krew i

przez kontakt, 20-40 dniowy okres inkubacjiJednorazowe zakażenie, wirus pozostaje w

postaci latentnejZwykle zakażenie bezobjawoweObjawowe – ostra infekcja wirusowa i

zapalenie gardła

Mięczak zakaźnyMięczak zakaźny

Czynnik etiologiczny – pokswirusDługi okres wylęgania (do 1,5 miesiąca).Wykwitem pierwotnym są guzki, z których

po ucisku wydobywa się kaszowata treść.Lokalizacja obejmuje głównie skórę twarzy

w okolicy oczu, na ramionach, rzadziej na wardze dolnej, języku i policzkach.

Papillomawirusy (HPV)Papillomawirusy (HPV)

Ponad 70 typów wirusa

Brodawczak jest to najczęstsza łagodna zmiana nowotworowa jamy ustnej powstająca z nabłonka. Uszypułowane guzki o kształcie kalafiorowatym. Dotyczą języka, i policzka w linii zgryzu lub braków zębowych. Może ulec zezłośliwieniu

Kłykciny kończyste - podobne do włókniaków uszypułowane wykwity, rzadkie w jamie ustnej.

Brodawki pospolite - grudki różnej wielkości, okrągłe lub nieregularne, o gładkiej lub pobrużdżonej powierzchni, zwykle pozbawione cech zapalnych. Dotyczą skóry twarzy, rąk, stóp, błony śluzowej jamy ustnej. Okres wylegania wynosi tydzień. Duża zakaźność, urazy sprzyjają powstawaniu wykwitów.

Ogniskowy przerost nabłonka (focal epithelial hyperplasia

FEH, choroba Hecka) - są to płaskie guzki układające się niekiedy w skupienia, występuje rodzinnie.

AdenowirusyAdenowirusy

Wywołują zapalenie błony śluzowej gardła, krtani oraz zmiany ślinianek przyusznych z odczynem zapalnym węzłów chłonnych. Skutkiem infekcji pierwotnej jest kumulacja wirusa w tkance limfatycznej

Wirusy RNAWirusy RNA

Herpangina ZahorskiegoHerpangina Zahorskiego

Etiologia – wirusy Coxsackie A (picornaviridae)

Małe dzieci, do 7 r.ż. (brudne ręce, droga kropelkowa)

Pierwotna replikacja bezobjawowa w ww.chł, objawy na etapie wiriemii

Wylęganie 2-14 dni, trwanie choroby 3-5 dni, zakaźność do 2 tygodni po wyzdrowieniu

Objawy – wymienione + jak angina. Mogą być wymioty, może być sztywność karku. Na tylnej ścianie gardła i łukach podniebiennych pęcherzyki

Herpangina - przykłady

Choroba dłoni, stóp i jamy ustnejChoroba dłoni, stóp i jamy ustnej

Etiologia – wirus Coxsackie A, B i enterowirusy (gorzej rokuje)

Wylęganie 3-6 dniObjawy wymienione. Po 1-2 dniach

pęcherzyki w jamie ustnej (5-10) i w pobliżu paznokci na dłoniach i stopach

Zmiany utrzymują się 1-2 dni

PryszczycaPryszczyca

Etiologia – wirus choroby pyska i racic (picornaviridae)

Okres wylęgania 4-8 dniW piśm. ang. nazywana chorobą stóp i jamy

ustnej (lub racic i jamy ustnej) Zakażenie odzwierzęce – bezpośrednie lub

pośrednieObjawy trwają około 14 dniDuży ślinotok

PryszczycaPryszczyca

Choroba rozpoczyna się nagłym wzrostem temperatury oraz cechami ostrej infekcji wirusowej. Pojawiają się wielopostaciowe wykwity na skórze oraz powiększenie węzłów chłonnych.

Wyróżnia się postać skórna, śluzówkową, śluzówkowo-skórna, żołądkowo-jelitową.

Powstają bolesne pęcherze na bocznych powierzchniach palców dłoni i stóp w obrębie wałów paznokciowych. W jamie ustnej powstają pęcherzyki które przekształcają się w nadżerki.

RóżyczkaRóżyczka

Etiologia - togawirusChoroba wieku dziecięcegoOkres wylęgania – 14 dniPowiększenie węzłów chłonnych

podżuchwowych, potylicznych i karkowych, sztywność karku. Na skórze powstaje osutka. Na zapalnie zmienionej błonie śluzowej podniebienia miękkiego i tylnej ścianie gardła pojawiają się wybroczyny (teleangiektazje).

OdraOdra

Etiologia: paramyksowirusDotyczy dzieci w wieku przedszkolnym i

szkolnym, zwłaszcza pod koniec rokuOkres wylęgania wynosi 10 - 14 dni.Oprócz objawów ostrej infekcji wirusowej

występują kaszel, zapalenie spojówek, wysypka skórna. W jamie ustnej na zapalnie zmienionej błonie śluzowej w okolicy zębów trzonowych pojawiają się drobne punktowe wykwity koloru żółtobiałego, pojedyncze lub mnogie - plamki Fiłatowa-Koplika. Znikają po 3 dniach. Grzbietowa powierzchnia języka bywa pokryta nalotem.

ŚwinkaŚwinka

Etiologia: wirus nagminnego zapalenia przyusznic (paramyksowirus)

Epidemiologia:Występuje w każdym wieku, najczęściej u dzieci powyżej 1 rż. Należy do najczęstszych infekcji wirusowych gruczołów ślinowych

Obraz kliniczny: okres inkubacji wynosi 14-21 dni. Objawom ostrej infekcji wirusowej towarzyszy jedno lub obustronny obrzęk ślinianek przyusznych, oraz zapalenie bony śluzowej jamy ustnej. Chorzy zgłaszają bolesność podczas jedzenia oraz ból gardła.

Ustępuje po 7-14 dniach.Zachorowanie daje odpornośćKomplikacje – zapalenie jąder, trzustki, opon

mózgowych

AIDS – Aquired ImmunoDeficiencyAIDS – Aquired ImmunoDeficiencySyndromeSyndrome

Etiologia : Wirus ludzkiego upośledzenia odporności typ 1 i 2 (HIV 1/2), Retrovirus

Na całym świecie zakażonych jest ponad 10 mln. osób, zwłaszcza w Afryce.

Dane z 2004

Klasyfikacja CDC Klasyfikacja CDC (Center for Diseases Control and (Center for Diseases Control and Prevention)Prevention)

Kategorie Kliniczne

Liczba komórek

CD4A B C

>500/mm³

(>29%)A1 B1 C1

200-499/mm³

(14%-28%)A2 B2 C2

<200/mm³

(<14%)A3 B3 C3

Objawy kliniczne pierwszego Objawy kliniczne pierwszego okresu po zakażeniu okresu po zakażeniu (kategoria kliniczna A) (kategoria kliniczna A)

utrata wagi ciała > 10% przewlekła biegunkagorączka > 1 miesiącamożliwość występowania

◦nawracającej opryszczki ◦półpaśca ◦kandydozy błon śluzowych i gardła, ◦świądu skóry ◦powiększenia węzłów chłonnych

Kategoria kliniczna A cd.Kategoria kliniczna A cd.

Następuje tzw. przewlekła limfadenopatia Zakażenie bezobjawowe. Mogą być

powiększone węzły chłonne powyżej 1 cm za wyjątkiem węzłów pachwinowych. W badaniach laboratoryjnych jest odwrócony stosunek limfocytów CD4/CD8 (prawidłowo CD4/CD8=2/1), utrata limfocytów CD 4

Typ I - 9 komórek CD4/tydzień; typ II - 6 komórek CD 4/tydzień; typ III - 3 komórki CD4/tydzień.

Kategoria kliniczna BKategoria kliniczna B

Pojawiają się niezagrażające życiu infekcje oportunistyczne:

- zakażenie Herpes- pneumocystozowe zapalenie płuc- infekcje Salmonella- dysplazja lub rak in situ części pochwowej szyjki

macicy na błonie śluzowej jamy ustnej:na błonie śluzowej jamy ustnej:- zakażenie Candida albicans- leukoplakia włochata- ANUG i ANUP

Kategoria kliniczna CKategoria kliniczna C

Uwaga! Objawy poniższe dotyczą także całej grupy 3 wszystkich kategorii!

Pełnoobjawowy zespół AIDS

Pojawiają się dowolne infekcje oportunistyczne. Patognomoniczne dla AIDS są:

- nietypowe zakażenia oportunistyczne- encefalopatia związana z zakażeniem HIV- zespół wyniszczenia spowodowany HIV- nowotwory (mięsak Kaposiego, chłoniaki,

inwazyjny rak szyjki macicy)

Typowy obraz kliniczny AIDS:Typowy obraz kliniczny AIDS:

Leukoplakia włochata (EBV)Leukoplakia włochata (EBV)

Leukoplakia włochata (EBV)Leukoplakia włochata (EBV)

Sarcoma Kaposi (HHV8)Sarcoma Kaposi (HHV8)

CHOROBY WIRUSOWE - RóżnicowanieCHOROBY WIRUSOWE - Różnicowanie

Afty opryszczkopodobne Rumień wysiękowy wielopostaciowy Nekrotyczno wrzodziejące zapalenie

dziąseł Osutka polekowa Inne choroby wirusowe

Leczenie chorób wirusowych Leczenie chorób wirusowych

ogólne ◦Leki przeciwgorączkowe – Panadol, salicylany

◦Acyclovir 5 x 200mg/d, Immunoglobulina (zwłaszcza u pacjentów z immunosupresją indukowaną lub nawracającym HSV)

◦Leki przeciwbólowe ◦Witamina B1 a 50-100 mg ◦Amizepin a 200 mg 2-3 x dziennie

Leczenie chorób wirusowychLeczenie chorób wirusowych

Doprowadzenie j. ustnej do właściwego stany higienicznego

Miejscowe antyseptyki (CHX)Podawanie płynówSterydoterapia miejscowaNiesterydowe leki przeciwzapalne do

użytku miejscowego Leki przeciwbólowe miejscowoWłaściwa dieta – łagodna, miękka

Zakażenia bakteryjneZakażenia bakteryjne

Nieżytowe zapalenie jamy ustnejNieżytowe zapalenie jamy ustnej

Etiologia: bakterie nieswoisteKonieczne obniżenie odporności – bądź

ogólne, bądź „miejscowe” (czyli zahamowanie mechanizmów obronnych)

Objawy: nietypowe – wzrost T, pieczenie, czasem ból, zaczerwienienie, obrzęk, fetor ex ore, obłożenie języka, zmianom z geguły towarzyszą poważne zmiany zapalne w przyzębiu

Leczenie – eliminacja czynnika sprawczego, poprawa higieny, środki przeciwbakteryjne, leczenie objawowe

Wrzodziejące zapalenie dziąseł i Wrzodziejące zapalenie dziąseł i jamy ustnejjamy ustnej

Etiologia – bakterie swoiste (Borellia Vincenti, Spirochaetae , Fusobacteriae) – FLORA OPORTUNISTYCZNA

Konieczne zaburzenie odporności – im większe, tym gorsza postać (ANUG?ANUP, Angina Plau-Vincenta, noma)

Objawy – ból, objawy ogólne, owrzodzenia w jamie ustnej, fetor ex ore

Leczenie przyczynowe i objawowe

Ostre paciorkowcowe zapalenie Ostre paciorkowcowe zapalenie jamy ustnejjamy ustnej

Gruźlica jamy ustnejGruźlica jamy ustnej

Pierwotna – 8 dni do 2 mies. - rzadko w jamie ustnej, głównie dzieci. Płytkie, nebolesne owrzodzenie o nieregularnych brzegach. Dno pokryte ziarniną lub białm nalotem. Węzły chłonne twarde, powiększone, niebolesne, mogą rozmiękać, zrastać się ze skórą – przetoki

Wrzodziejąca – (właściwa) – miejscowo na błonie śluzowej obrzęk i zaczerwienienie, następnie powstaje owrzodzenie pokryte gęstą wydzieliną. Różowe dno z żółtawymi ciałkami Trelata. Znaczna bolesność. Ślinotok.

Toczniowa – na zapalnie zmienionej, sinoczerwonej błonie śluzowej drobne guzki – różowe – żółte – grupują się – rozpad – owrzodzenia - perforujące

Kiła jamy ustnejKiła jamy ustnej

I-rzędowa - owrzodzenie, nadżerka, guzek lub strup w miejscu wniknięcia do ustroju.

W przypadku owrzodzenia lakierowane dnoOwrzodzenie na bł.śl. owalne, na dziąśle

półksiężycowateSzybko pojawia się twardy naciek podstawy. Powiększone węzły chłonne. Trwa 6-8 tyg.II-rzędowa (9tydz. od zakażenia)Osutka kiłowa. W jamie ustnej plamy, grudki i

krosty (tzw. plamy mleczne lub opalowe) otoczone rąbkiem zapalnym

Nie dają dolegliwości, choć są zakaźne

Kiła jamy ustnej III-rzędowaKiła jamy ustnej III-rzędowa

3-5 lat od zakażeniaKilaki – guzki na wargach i podniebieniu

miękkim o lakierowanej powierzchniIII fazy rozwoju kilaka – nacieczenie,

rozmiękanie, wydzielenie [guzek – owrzodzenie – perforacja lub blizna (języka)]

Zmiany w przebiegu innych Zmiany w przebiegu innych zakaźnych chorób bakteryjnychzakaźnych chorób bakteryjnych

Zakażenia grzybiczeZakażenia grzybicze

Zakażenia grzybiczeZakażenia grzybicze

Saprofity (najczęściej C.albicans)Typowych objawów brak, może w ogóle nie

być objawów obiektywnychZawsze przy zgłaszaniu przez pacjenta

pieczenia i/lub suchości jamy ustnej, w pierwszej kolejności wykluczamy grzybicę

Stany zmniejszające odporność ogólną i „miejscową” oraz noszenie protez zwiększa ryzyko wystąpienia choroby

Rozpoznanie – wymazLeczenie na podstawie mykogramu!!!!!

Kandydoza ostra Kandydoza ostra rzekomobłoniastarzekomobłoniasta

Najczęstsza postać, tzw. drożdżyca. B.często u pacjentów zakażonych HIV. Przyjmuje się, że występowanie u osób młodych i dorosłych nie noszących uzupełnień ruchomych jest markerem zmian chorobowych w ustroju.

Wykwity w jamie ustnej w postaci „zsiadłego mleka”, dające się zetrzeć odsłaniają rumieniową powierzchnię z krwawiącymi punktami

Kandydoza ostra zanikowa Kandydoza ostra zanikowa (rumieniowa)(rumieniowa)

Tzw. kandydoza poantybiotykowa, wynik zakłócenia równowagi bakteryjno-grzybiczej.

Dochodzi do powstawania plam na skutek złuszczania nabłonka w wyniku rozplemu grzybni

Język – typowa lokalizacja zmian przy przyjmowaniu doustnym Ab

Mogą powstawać pęknięcia i nadżerkiU pacjentów z HIV jest pierwszym etapem

zakażenia grzybiczego, przed wystąpieniem „stadium rzekomobłoniastego”

Kandydoza przewlekłaKandydoza przewlekła

Rzekomobłoniasta – zmiany identyczne jak w postaci ostrej, rzadko spotykana w klinikach ambulatoryjnych, gdyż przyczyna jest przewlekły zły stan ogólny

Zanikowa (rumieniowa) – protetyczne zapalenie jamy ustnej – grzybicza stomatopatia protetyczna

Zapalenie kątów wargZapalenie kątów warg

Omówione przy zapaleniach wargPrzyczyny: ------ W grzybiczym zaczerwienienie lub

pęknięcia, odczyn rumieniowy silniejszy w środku niż na obwodzie. W bakteryjnym strupy

obniżenie zwarcia;infekcja grzybicza;infekcja bakteryjna;cukrzyca;niedobór witamin B