FAKULTET ZA POSLOVNU EKONOMIJU APEIRON

Panevropski APEIRON Univerzitet

FAKULTET POSLOVNE EKONOMIJEBANJA LUKA

S E M I N A R S K I R A DPREDMET: Socijalna ekologijaTEMA: Ekoloki poremeaji Predmetni nastavnik:

Student: Dr Esad Jakupovi

Sneana Nikoli

Banja Luka mart 2008Sadraj

1. Uvod ................................................................................ 2

2. Analiza .............................................................................. 32.1. Osnove ekologije ........................................................... 32.2. Polje djelovanja i grane ekologije ................................. 42.3. Osnovni principi prouavanja ekologije ........................ 6

2.4. Definisanje ekosistema i meusistemski odnosi ............ 82.5. Dinamika i stabilnost ekosistema ................................ 102.6. Produktivnost ekosistema ........................................... 122.7. Ekoloki poremeaji .................................................... 132.8. Primjeri ekolokih poremeaja ..................................... 143. Zakljuak ......................................................................... 164. Literatura ......................................................................... 171. UVOD Tema ovog seminarskog rada su ekoloki poremeaji, da bi se ona obradila neophodno je prvo razmotriti polje djelovanja ekologije, s obzirom da je ekologija nauka irokog polja prouavanja navesti i objasniti grane ekologije. Potrebno je takoe istai osnovne principe prouavanja ekologije, definisati ekosistem i obrazloiti ekoloke faktore koji mogu uticati na dinamike promjene i na stabilnost unutar cjelokupne populacije ili unutar pojedinih vrsta u odreenoj ekolokoj sredini. Bie rijei i o produktivnosti kopnenih i vodenih ekosistema.

Sve to sam izloila obraeno je kroz nekoliko podnaslova navedenih u sadraju, ukljuujui i glavnu temu ,, Ekoloki poremeaji,kao i konkretne primjere ekolokih poremeaja koji se u literaturi najee spominju.

Obzirom da je seminarski rad iz predmeta socijalna ekologija u uvodnom dijelu naveu podatak da pojam socijalna ekologija nastaje 60-tih godina dvadesetog vijeka. Tada poinje da se koristi kao ime za kompleksna nauna usmjerenja, usmjerena ka otkrivanju premisa i uslova harmonizacije meudejstva drutava i prirode na lokalnom, regionalnom i globalnom nivou. 2. ANALIZA 2.1 Osnove ekologijeEkologija je nauka o ivotnoj sredini. Ime nauke potie od grkih rei oikos - dom, i

logia - nauka, izuavanje. Termin ekologija prvi put je upotrebio njemaki biolog Ernest Henkel 1866. godine. U laikoj javnosti se ovaj termin esto koristi kao sinonim za pojam zatite ivotne sredine.

U sutini, ekologija je nauna disciplina koja prouava raspored i rasprostranjenost ivih organizama i bioloke interakcije izmeu organizama i njihovog okruenja.

Okruenje organizma ukljuuje fizike osobine, koje sumarno mogu da se opiu abiotikim faktorima kao to su klima i geologija, ali takoe ukljuuje i druge organizme koji djele njegov ekosistem odnosno stanite.

Ekologija je prirodna i interdisciplinarna nauka, koja gradi svoje temelje u biologiji, geografiji, geologiji, fizici, hemiji i matematici. U zadnje vrijeme, informatika igra veliku ulogu u sintezi i sabiranju ekolokih podataka.

Ekologija pokuava da pronae odgovor i rjeenje brojnim problemima okoline koji nas sve vie okruuju. Naalost, mnogi problemi dananjice su ljudskog porjekla. Prevoz, termoelektrane i sagorevanje fosilnog goriva za razne svrhe su odgovorni za vie od 50% zagaenja vazduha. Vode i zemljita sadre sve vee koliine raznih tekih metala i pesticida.

Nuklearne elektrane proizvode velike koliine radioaktivnog otpada, ija manipulacija i odlaganje zahtjeva vrlo precizne mjere i standarde. Ovakvi problemi su samo par primjera.

Dakle, ekologija se suoava sa problemima u okolini. Odgovori nisu uvjek evidentni ni

jednostavni.

2.2. Polje djelovanja i grane ekologijeEkologija, koja se obino smatra granom biologije, opta je nauka koja prouava iva bia (organizme). Organizmi mogu biti prouavani na mnogim razliitim nivoima, od proteina i nukleinskih kiselina (u biohemiji i molekularnoj biologiji), do elija (u elijskoj biologiji), jedinki (u botanici, zoologiji i ostalim slinim naukama), i konano na nivou populacije, zajednica i ekosistema, do biosfere kao cjeline; zadnje navedeni nivoi su glavni predmeti ekolokih istraivanja.

Ekologija je multidisciplinarna nauka. Zbog usredsreenosti na vie nivoe organizacije ivota i na meu odnos organizama i njihove okoline, ekologija ima snaan upliv na mnoge druge naune grane, pogotovo na geologiju i geografiju, zatim meteorologiju, pedologiju, hemiju i fiziku. Zato se za ekologiju kae da je sholistika nauka i da objedinjuje tradicionalne nauke (kao npr. biologiju) koje, na taj nain, postaju njene subdiscipline i sve zajedno omoguavaju daljnji razvoj ekologije.

Kao grana nauke, ekologija ne propisuje ta je "ispravno" a ta "pogreno". Ipak, uenje o biolokoj raznovrsnostii s tim povezanim ekolokim temama omoguilo je nauno postavljanje ciljeva i dalo mogunost da se povezane teme izraavaju naunom metodologijom, mjerenjima i terminologijom.

Pogledajmo na koji nain ekolog moe prouavati ivot pela:

- bihejvioralni odnos meu jedinkama neke vrste naziva se bihejvioralna ekologija;

na primer, prouavanje pele matice i njenog odnosa prema pelama radnicima i

prema trutovima.

- svrsishodna aktivnost vrsta naziva se drutvenom ekologijom; na primJer,

aktivnost pela obezbeuje opraivanje biljaka. Pelinja drutva proizvode med

koje u ishrani koriste druge vrste, kao npr. medvJedi.

Odnos izmeu prirodne sredine i ivih vrsta naziva se ekologijom prirodne sredine; na primJer, nain na koji promjene u prirodnoj sredini utiu na aktivnost pela. Pele mogu uginuti zbog promjena u prirodnoj sredini (smanjenje broja opraivaa). Dakle, prirodna sredina je istovremeno i uzrok i posledica ovih promjena i samim tim je povezana sa opstankom vrsta.

Ekologija, kao nauka irokog polja prouavanja, moe se podeliti na nekoliko glavnih i sporednih subdisciplina: glavne subdiscipline su (poreane po "gnjezdima" od manje obimnih ka obimnijim):

bihejvioristika ekologija koja prouava ekoloke i evolucionistike osnove

ivotinjskog ponaanja i ulogu ponaanja u prilagoavanju ivotinja njihovim

ekolokim stanitima;

populacijska ekologija (ili auto-ekologija) koja se bavi populacijskom dinamikom

unutar vrsta i njenom povezanou sa faktorima prirodne sredine.

ekologija ivotne zajednice (ili sine-kologija) koja prouava odnose meu vrstama

u odreenoj ekolokoj zajednici;

ekologija predjela koja prouava meu odnose slabije uoljivih djelova predjela;

ekologija ekosistema koja prouava razmenu energije i materije kroz ekosisteme;

opta ekologija koja se bavi problematikom na makroekolokom nivou.

PodJela ekologije moe biti i na osnovu ciljnih grupa prouavanja:

ekologija ivotinja, ekologija biljaka, ekologija insekata; ili na osnovu prouavanja odreenog ekotopa:

polarna ekologija, tropska ekologija, pustinjska ekologija (ekologija temperaturnih zona takoe moe postojati kao posebna subdisciplina, ali, poto ekologija u cjelini prouava sve temperaturne oblasti, ova dodatna subdisciplina je suvina).

2.3. Osnovni principi prouavanja ekologijeBiosfera i bioraznovrsnost

Savremeni ekolozi smatraju da se ekoloka problematika moe prouavati na vie nivoa:

populacijskom nivou (jedinke iste vrste)

na nivou biocenoze (zajednice ivih vrsta)

na nivou ekosistema

na nivou biosfere

Spoljanji sloj Zemlje sastoji se od nekoliko djelova

hidrosfere (ili vodenog sloja)

litosfere (sloja zemljita i stjena)

atmosfere (ili vazdunog sloja).

Biosfera (ili sfera ivota) ponekad se definie i kao "etvrti omota" i odnosi se na sve

ivotne pojave na planeti ili na onom djelu planete gdje postoji ivot. Ona u znatnoj mjeri zahvata i ostala tri sloja uprkos injenici da zapravo ne postoje stalni stanovnici atmosfere. U odnosu na veliinu Zemlje, biosfera pokriva samo jedan njen tanak sloj koji se protee od 11, 000 metara ispod povrine mora pa do 15, 000 metara iznad.

ivot je prvo nastao u hidrosferi, u manjim dubinama, odnosno u fotikoj zoni (dubini do koje dopire suneva svetlost). Tada su se pojavili vieelijski organizmi koji su nastanili bentalnu zonu (odnosno, dno mora). ivot na kopnu se razvio kasnije, nakon to se formirao ozonski omota koji je titio iva bia od UV (ultraljubiastog) zraenja.

Smatra se da je bioraznovrsnost dobila zamah razdvajanjem (ili sudarima) kontinenata. Biosfera i bioraznovrsnost su nerazdvojive osobine Zemlje. Sfera u

sebi sadri bioraznovrsnost. Ova bioraznovrsnost se istovremeno manifestuje na ekolokom nivou (ekosistem), populacijskom nivou (unutranja bioraznovrsnost) i na nivou vrsta(bioraznovrsnost vrsta).

Biosfera se sastoji od velikih koliina hemijskih elemenata kao to su ugljenik,vodonik i kiseonik. Ostali elementi, kao fosfor, kalcijum i kalijum, takoe su vani za ivot, iako se nalaze u manjim koliinama. U ekosistemu i slojevima biosfere postoji stalno kretanje ovih elemenata koji se mogu pronai i u mineralnim i u organskim oblicima. Poto je koliina raspoloive geotermalne energije prilino mala, sva raznovrsnost funkcionisanja ekosistema je zasnovana na raspoloivoj solarnoj energiji. Biljke i fotosintetiki mikroorganizmi pretvaraju svjetlost u hemijsku energiju procesom fotosinteze, pri emu nastaje glukoza(prosti eer) i oslobaa se kiseonik. Tako glukoza postaje sekundarni izvor energije koji omoguuje ekosistemu da funkcionie.

Odreeni dio ove glukoze koriste drugi organizmi kao izvor energije, dok se ostali dio glukoze moe pretvoriti u druge molekule kao to su npr. aminokiseline. Biljke koriste dio ovog eera, koncentrovanog u obliku nektara, da privuku opraivae koji tako pospjeuju razmnoavanje biljaka.

elijska respiracija je proces u kojem organizmi (kao npr. sisari) razlau glukozu na njene sastavne djelove,vodu i ugljen-dioksid na taj nain obnavljajui uskladitenu energiju koju su biljke prvobitno dobile od suneve svjetlosti. Srazmjera izmeu fotosintetike aktivnosti biljaka i drugih nosioca fotosinteze i respiracije drugih organizama odreuje poseban ustroj Zemljine atmosfere, naroito u pogledu koliine kiseonika. Atmosferska strujanja mjeaju atmosferu i na taj nain uravnoteuju odnos elemenata i u podrujima intenzivne bioloke aktivnosti i u podrujima slabije bioloke aktivnosti.

Voda se razmjenjuje izmeu hidrosfere, litosfere, atmosfere i biosfere u pravilnim ciklusima.

Okeani, kao veliki rezervoari vode, obezbeuju toplinsku i klimatsku stabilnost isto kao to se hemijski elementi transportuju zahvaljujui velikim okeanskim strujama.

Da bi bolje razumjeli funkcionisanje biosfere te poremeaje povezane sa djelovanjem ovjeka, ameriki naunici su napravili umanjenu simulaciju biosfere, nazvanu Biosfera II.

2.4. Definisanje ekosistema i meusistemski odnosiPrvi zakon ekologije kae da svaki ivi organizam razvija neprekidnu i stalnu vezu sa svim drugim elementima njegove ivotne sredine. Ekosistem moe biti definisan kao stanje gdje postoji interakcija izmeu organizama i njihove sredine.

Ekosistem se sastoji od dvije cjeline :

ivota (nazvanog biocenoza) i

sredine u kojoj ivot postoji (biotop).

Unutar ekosistema, ive vrste su meusobno povezane i zavise jedna od druge preko lanca ishrane te razmjenjuju energiju i materiju kako meusobno tako i sa svojom sredinom.

Svaki ekosistem moe se sastojati od entiteta razliite veliine. Manji entitet naziva se

mikroekosistem :- na primer, kamen i sav ivot ispod njega moe biti jedan ekosistem. uma moe biti

mezoekosistem a cio ekoregion , zajedno sa rijenim slivom, moe biti makroekosistem.Glavna pitanja kod prouavanja ekosistema su:

koliko efikasna moe biti kolonizacija sunih oblasti?

koje su to promjene i varijeteti u ekosistemu?

kako se ekosistem ponaa na lokalnom, regionalnom i optem nivou?

da li je aktuelno stanje stabilno?

kakav je znaaj ekosistema? Kakvu korist od odnosa meu ekosistemima moe imati

ovjek, pogotovo u nastojanjima da se obezbjedi zdrava voda?

Ekosistemi se esto razvrstavaju s obzirom na biotope koje prouavaju. Tako se mogu

definisati sledei ekosistemi:

kontinentalni ekosistemi (ili kopneni) kao to su umski ekosistemi, livadski ekosistemi (livade, stepe, savane) te agroekosistemi (poljoprivredni ekosistemi).

ekosistemi kopnenih voda kao to su lentiki ekosistemi (jezera, bare) ili lotiki ekosistemi (rijeke,potoci)

okeanski ekosistemi (mora, okeani).

Postoji i klasifikacija s obzirom na zajednicu u odreenom ekosistemu (npr. ljudski ekosistem).

Ekosistemi nisu striktno odvojeni jedni od drugih ve su u stalnim meu odnosima. Na

primer, voda moe cirkulisati meu ekosistemima u vidu rijeke ili okeanske struje. Voda i sama po sebi, kao tena materija, definie ekosisteme. Pojedine vrste, kao lososi ili slatkovodne jegulje stalno se kreu izmeu morskih i slatkovodnih sistema. Odnosi meu ekosistemima dovode nas do koncepta bioma.

Biom je homogena ekoloka formacija koju nalazimo na prostranim oblastima kao to je tundra ili stepa. Biosfera u sebi ukljuuje sve Zemaljske biome -- sva mjesta na kojima je mogu ivot -- od najviih planina do najdubljih djelova okeana.

Raspored bioma najee korespondira sa geografskom irinom i to od ekvatora do polova, uz razliitosti koji su zasnovane na fizikim karakteristikama sredine (na primjer, okeani ili planinski lanci) i na klimi. Te varijacije su povezane sa distribucijom vrsta u skladu s njihovom tolerantnou na temperaturne ekstreme i/ili na suu. Na primjer, fotosintetike alge mogu se pronai samo u fotikom djelu okeana (dokle dopire svjetlost), dok se etinari najee nalaze u planinskim oblastima.

Iako se radi o pojednostavljenju mnogo sloenije eme, geografska irina i visina daju prilino dobar uvid u distribuciju bioraznovrsnosti unutar biosfere.

Vrlo uopteno govorei, bogatstvo bioraznovrsnosti (kako ivotinjskih tako i biljnih vrsta) mnogo bre se smanjuje u blizini ekvatora (kao npr. u Brazilu) nego u blizini polova.

Biosfera se takoe moe podjeliti na ekozone, koje su danas precizno odreene i prvenstveno prate granice kontinenata. Ekozone se dalje djele na ekoregione, iako se jo uvek ne znaju tano njihove granice.

2.5. Dinamika i stabilnost ekosistemaEkoloki faktori koji mogu uzrokovati dinamike promene unutar cjelokupne populacije ili unutar pojedinih vrsta u odreenoj ekolokoj sredini najee se djele na dve grupe: abiotike i biotike.

U abiotike faktore ubrajamo geoloke, geografske i klimatoloke parametre. Biotop je region sa srodnim obiljejima ivotne sredine u kojem postoji poseban sklop abiotikih ekolokih faktora. Ti faktori su:

voda, koja je istovremeno i osnovni element ivog svijeta i njegov milje

vazduh, koji obezbeuje kiseonik, azot i ugljendioksid za sve ive vrste te

proizvodnju i isputanje polena i spora

plodna zemlja, koja je u isto vrijeme i hrana i fizika podrka plodna zemlja pH, salinitet, azot i fosfor imaju osobinu da zadravaju vodu pri emu je koncentracija tih elemenata vrlo vana

temperatura, koja ne bi smela da dostie ekstremne vrijednosti ak i u sluaju kada

neka od ivih vrsta moe podnijeti visoke temperature

svjetlost, koja ekosistemu obezbeuje energiju putem fotosinteze

prirodne katastrofe takoe se mogu smatrati abiotikim faktorima.

Biocenoza, ili zajednica, je grupa ivotinjskih ili biljnih jedinki ili mikroorganizama. Svaka populacija je posledica akta razmnoavanja unutar jedinki iste vrste te zajednikog ivota na odreenom mjestu u odreeno vijreme. Kada u odreenoj populaciji postoji nedovoljan broj jedinki tada je ta populacija suoena sa izumiranjem; izumiranje vrsta moe poeti onog trenutka i kada pone opadati broj biocenoza (zajednica) koje se sastoje od predstavnika odreene vrste. U malim populacijama, razmnoavanje meu bliskim srodnicima) moe dovesti do smanjenja genetske raznovrsnosti to moe oslabiti samu zajednicu.

Biotiki ekoloki faktori takoe utiu na otpornost zajednice; ovi faktori mogu djelovati unutar odreene vrste te izmeu vie vrsta.

Odnosi unutar vrste se uspostavljaju meu jedinkama istih vrsta koje, opet, sainjavaju populaciju. To su odnosi kooperacije i kompeticije (takmienja) uz podjelu

teritorije te, ponekad, i hijerarhijski postavljenu organizaciju zajednice.

Odnosi meu vrstama; interakcije izmeu razliitih vrsta su brojni i najee se opisuju s obzirom na njihove pozitivan, negativan ili neutralan upliv na zajednicu (na primjer, simbioza(odnos++) ili kompeticija(odnos --)).

Najznaajniji odnos je odnos grabljivca (pojesti drugog ili sam biti pojeden ), koji nas dovodi do lanca ishrane, bazinog koncepta u ekologiji(na primjer, biljojedi jedu travu, mesojedi jedu biljojede a te mesojede jedu vei mesojedi). Prevelik broj grabljivaca u odnosu na brojnost plijena negativno utie i na zajednicu grabljivaca i na zajednicu lovine tako to smanjena koliina hrane i visoka smrtnost mladih jedinki (koje jo nisu dostigle punu seksualnu zrelost) mogu smanjiti (ili spreiti porast) populacije i jednih i drugih. Selektivno izlovljavanje odreenih vrsta od strane ovjeka je aktuelni primjer stanja u kojem postoji vei broj grabljivaca u

odnosu na lovinu. Ostali faktori unutar iste vrste ukljuuju parazitizam, zarazna oboljenja i stalna borba za ograniene resurse u sluaju kada dvije vrste djele isto ekoloko stanite.

Stalna interakcija izmeu razliitih ivih bia odvija se istovremeno sa stalnim mjeanjem minerala i organskih materija koje organizmi koriste za svoj rast, ivot i reprodukciju, da bi kasnije posluili kao ubrivo. Ovo stalno kruenje elemenata (posebno ugljenika, kiseonika i azota) te vode jednim imenom se naziva biogeohemijski ciklusi. Ti ciklusi omoguavaju dugotrajnu stabilnost biosfere (ukoliko na trenutak zanemarimo jo uvjek slabo prouen uticaj ljudskog faktora, ekstremnih vremenskih prilika ili geolokih pojava). Ova samoregulacija, koja se kontrolie povratnom spregom obezbeuje dugotrajnost ekosistema i naziva se homeostaza. Ekosistem takoe nastoji da se razvije do stanja idealne ravnotee koje se dostie nakon sukcesije dogaaja odnosno klimaksa (na primjer, jezerce moe da postane tresetite).

2.6. Produktivnost ekosistema U odreenom ekosistemu veze meu vrstama su zasnovane na hrani te na ulozi svake vrste u lancu ishrane. S obzirom na to, postoje tri vrste organizama:

proizvoai -- biljke, koje imaju sposobnost fotosinteze

potroai -- ivotinje, koje mogu biti primarni potroai (biljojedi), ili sekundarni

odnosno tercijarni potroai (mesojedi).

razlagai -- bakterije, gljivice, koje razlau sve organske materije i na taj nain

vraaju minerale u ivotnu okolinu.

Ove veze formiraju scenario u kojem svaka jedinka jede prethodnu ali i biva pojedena od naredne to se naziva lanac ishrane ili mrea ishrane. U mrei prehrane na svakom nivou ima sve manje organizama kada se prate spojevi mree uz lanac. Ovakvi koncepti nas dovode do ideja o biomasi (sveukupnoj ivoj materiji na odreenom mjestu), o primarnoj produktivnosti (poveanju koliine biljaka u odreenom trenutku) i o sekundarnoj produktivnosti (sveukupna iva materija koju proizvode potroai i razlagai u odreenom periodu).

Dvije zadnje navedene ideje su klju za razumjevanje i evaluaciju kapaciteta ekosistema broja organizama koji moe podnijeti odreeni ekosistem. U svakoj mrei prehrane, energija koja se javlja na nivou proizvoaa nikad se u potpunosti ne prenosi do potroaa. Zbog toga je, sa energetske take gledita, za ljudsku vrstu mnogo pragmatinije da bude primarni potroa(da se hrani itaricama i povrem) nego da bude sekundarni potroa (hranei se biljojedima kao to su npr. goveda), a najloije je da bude tercijarni potroa (hranei se mesojedima).

Produktivnost ekosistema se ponekad procjenjuje poreenjem tri vrste kopnenih ekosistema te svih vodenih ekosistema:

ume (1/3 Zemljine kopnene povrine) sadre bogatu biomasu i vrlo su produktivne.

Ukupna produktivnost svih svjetskih uma je ravna polovini cjelokupne primarne

produkcije.

savane, panjaci i movare (1/3 Zemljine kopnene povrine) sadre oskudniju biomasu ali su takoe produktivne. Ovi ekosistemi su glavni izvori sirovina za ljudsku

prehranu.

ekstremni ekosistemi u oblastima sa ekstremnim klimatskim uslovima -- pustinje i polupustinje, tundra, alpski panjaci i stepe -- (1/3 Zemljine povrine) imaju siromanu biomasu i nisku produktivnost.

konano, morski i slatkovodni ekosistemi (3/4 Zemljine povrine) sadre oskudnu biomasu (ne raunajui priobalne zone).

ovjekovim djelovanjem u nekoliko zadnjih vjekova ozbiljno su smanjene povrine zemlje pod umama (krenje uma), a povean je broj agroekosistema(poljoprivreda).

Zadnjih decenija se poveavaju povrine sa ekstremnim ekosistemima (stvaranje pustinja).

2.7. Ekoloki poremeajiUopteno govorei,ekoloki poremeaj nastaje kada ivotna sredina pone negativno djelovati na opstanak ivih vrsta ili odreene populacije.

To se deava i kad faktori ivotne sredine ponu gubiti na svom kvalitetu u poreenju sa potrebama ivih vrsta i to nakon promjene abiotikih ekolokih faktora (na primjer, porast temperature ili smanjenje koliine kie).

To se takoe deava kada ivotna sredina pone negativno djelovati na opstanak vrsta (ili populacije) usled pojaane aktivnosti grabeljivaca (na primjer, prekomjerni ribolov).

Napokon, to se deava i kad faktori okoline ponu negativno djelovati na kvalitet ivota ivih vrsta (ili populacije) usled porasta broja jedinki (prenaseljenost).

Ekoloki poremeaji mogu biti vei ili manji (i varirati u trajanju od nekoliko mjeseci do nekoliko miliona godina). Mogu biti uzrokovani prirodnim ili ljudskim faktorima. Takoe, mogu zahvatiti jednu vrstu ili manji broj njih, a mogu pogoditi i velik broj njih. Na kraju, ekoloki poremeaj moe biti lokalni (kao kod izlivanja nafte) ili globalni (porast nivoa mora povezan sa globalnim zagrijavanjem).

U skladu sa navedenim stepenima ogranienosti, lokalni poremeaj moe imati znaajne ili manje znaajne posledice koje idu od ugibanja veeg broja jedinki pa do potpunog unitenja vrsta. Kakav god bio uzrok, nestajanje jedne ili vie ivih vrsta redovno uzrokuje poremeaj u lancu ishrane sa dalekosenim posledicama na opstanak ostalih vrsta. U sluaju globalnog poremeaja posledice mogu biti daleko izraenije; u nekim nestancima vrsta vie od 90% vrsta koje su ivele u odreenom vremenu izumrlo je. Naravno, mora se napomenuti da je nestanak odreenih vrsta (kao to su dinosauri) doveo do oslobaanja odreenog stanita omoguivi pojavu i diversifikaciju sisara. Ovde je ekoloki poremeaj, paradoksalno, pospjeio beodiversifikaciju.

Ponekad je ekoloki poremeaj ogranienog obima i bez veih posledica za ekosistem. Ali, najee te posledice traju mnogo due. U stvari, najee se radi o povezanom nizu dogaaja sa zavrnim dogaajem. Na ovoj taki nije mogu povratak na prethodno stabilno stanje i novo stabilno stanje e se postepeno postaviti (homeoreza). Na kraju, isto kao to moe izazvati nestanak vrsta, ekoloki poremeaj moe smanjiti kvalitet ivota preostalih jedinki. Prema tome, iako se smatra da je raznovrsnost ljudskog roda ugroena, neki smatraju da je nestanak ljudske vrste vrlo blizu. Bilo kako bilo, epidemije, zagaenje hrane, negativan uticaj neienja vazduha na zdravlje, manjak hrane, manjak ivotnog prostora, nagomilavanje otrovnog i teko razgradivog otpada te ugroavanje opstanka kljunih vrsta (veliki majmuni, pande i kitovi) takoe su faktori koji utiu na ljudsko blagostanje.

U proteklih nekoliko desetina godina jasno se uoava sve vei uticaj ovjeka na ekoloke poremeaje. Zahvaljujui tehnolokom napretku i brzom prirataju stanovnitva ljudski rod ima mnogo vei upliv na svoje ivotno okruenje nego ijedan drugi faktor ekosistema.

2.8. Primjeri ekolokih poremeajaNeki od najee pominjanih primjera ekolokih poremeaja su:

permsko-trijasko istrebljenje prije 250 miliona godina

kredno-tercijarno istrebljenje prije 65 miliona godina nestanak dinosaurusa, kimenjaka slinih reptilima, koji su dominirali zemaljskim ekosistemom vie od 160 miliona godina, od otprilike prije 230 miliona do prije 65 miliona godina.

globalno zagrijevanje povezano sa efektom "staklene bate". Zagrijevanje moe prouzrokovati poplave oko dijela azijskih rijeka (ekoizbeglice), ee pojave ekstremnih vremenskih poremeaja i kvalitativne i kvantitativne promjene u proizvodnji hrane (globalno zagrevanje)

pojava rupe u ozonskom omotau

krenje uma i poveanje pustinja, uz nestanak mnogih vrsta

topljenje nuklearnog jezgra u ernobilu 1986. izazvalo je smrt mnogo ljudi i ivotinja i uzrokovalo brojne mutacije na ljudima i ivotinjama. Oblast oko nuklearke je naputena zbog velike koliine radijacije isputene pri topljenju jezgra.

Zemljotres u Indijskom okeanu, koji je izazvao ogroman talas Cunami 2004. godine

Uragan Katrina - New Orleans, Amerika, 2005. godine

Dva poslednja ekoloka poremeaja predstavljaju tipine primjere promjena u ekosistemu.

Cunami talas smrti

Sam naziv cunami potie od japanskih rei "cu" koja oznaava luku, i "nami" to znai talas,dakle luki talas, ili u slobodnom prevodu zalivski talas. Cunami talasi se relativno esto dogaaju kada se hipocentar vrlo snanih zemljotresa nalazi ispod mora, odnosno kada se pri razlamanju stijena formira vee vertikalno pomjeranje (denivelacija) morskog dna, obino nekoliko metara, pa ak i preko 10m kod snanih zemljotresa. Ova nagla promjena poloaja djela morskog dna u zoni epicentra, kao posledicu stvara nagli skok nivoa vode iznad mjesta hipocentra zemljotresa. Tako stvoreni talas se brzo kree ka obalama dostiui brzine mlaznih aviona (900 km/h).

Kada u priobalnom djelu talas dopre do plitkih djelova, nastaje cunami efekat koji se manifestuje naglim smanjenjem brzine kretanja talasa, ali i naglim narastanjem njegove visine, ak do nekoliko desetina metara.

Cunami talasi mogu nastati i nakon erupcije podvodnih vulkana, kao i usled naglog klizanja ili odronjavanja velikih stijena u velike vodene sredine (mora i jezera), kao i udarom nekog veeg kosmikog tjela (meteorida, asteorida), kada se takoe stvaraju talasi velikih dimenzija.

Cunami je niz talasa koji mogu svojom brzinom i visinom unititi sve to mu se nae na putu. Ribari su oduvek znali da prepoznaju cunami nekoliko minuta pijre nego to on naie, jer se voda povlaila po nekoliko metara. Meutim, oni koji bi se nali na puini, nisu mogli nikako da primjete ili osjete ta se sprema.

Cunami u Indijskom Okeanu 2004., poznat i kao Sumatransko-Andamanski potres je cunami nastao kao posledica podmorskog potresa 26. decembra 2004. Ubio je oko 275.000 ljudi te je devastirao obalu od Indonezije do Somalije u Africi inivi ga tako

jednim od najsmrtonosnijih prirodnih katastrofa u modernoj istoriji.

Razliite su procjene za magnitudu potresa, koje se kreu od 9.0 do 9.3 po Rihterovoj skali (po ovim procjenama to bi mogao biti drugi najvei potres ikada zabiljeen na seizmografu), slubena procjena stoji na magnitudi 9.15.

Katrina uragan nad uraganima

Katrina je ime za uragan koji je krajem avgusta 2005. pogodio junu obalu Sjedinjenih

Amerikih Drava.

Nastao je 24. avgusta 2005. kraj Bahama i prvi udar na kopno dogodio se kraj Majamija (Florida) kad je jaina uragana bila kategorije 1 na Safir-Simpsonovoj skali za uragane.

Tamo je uzrokovao vee poplave i 11 poginulih. Svoj put je uragan nastavio u Meksikom zalivu gde je dobio na snazi. 29. avgusta uragan nalee na amerike drave Luizijana i Misisipi sa jainom kategorije 4 (vetrovi 250 km/h). Uzrokovane su velike tete na priobalnim podrujima, a 80 odsto grada Nju Orleansa je potopljeno kada su dan nakon naleta uragana popustile brane koje su ntitile grad u depresiji. Uragan je takoer izazvao rtve i tete u amerikim dravama Alabama, Tenesi, Dordija i Kentaki. Ukupno je poginulo 1209 ljudi od ega preko 900 u Luizijani. Procejnjeno je da je to bila najskuplja prirodna katastrofa u SAD-u do tada.

3. ZAKLJUAK Tokom 19. pa i 20 vjeka vrsto se vjerovalo da je tehniki napredak vrijednost o kojoj ne treba posebno raspravljati, niti ga kontrolisati, jer se njegov proces odvijao saglasno vaeem shvatanju o poloaju i odnosu ovjeka i drutva prema prirodi sadranom u antropocentrizmu tj. ovjek je u centru svjeta i sve to je dobro za njega, dobro je i za prirodu.

Propast ovakvog odnosa sve ee se ispoljava kao ekoloka kriza, ije razmjere rastu, a vladajua shvatanja ne mogu da ponude rjeenje. Zato, javlja se nova ekoloka etika ekocentrizam, etiki suprotstavljena antropocentrizmu, koja u osnovi svega stavlja ekosistem i sa kojim se ovjek izjednauje s drugim oblicima prirode, jedino ime se izdie je poveana odgovornost za ouvanje ivota uopte, pa i ljudske vrste, ali i neive prirode.

Ljudska se odgovornost prema okolini ne moe ograniiti samo na zatitu onoga to je ostalo od netaknute izvorne batine. Danas se treba brinuti za okolinu i njene blagodeti u cjelini.

Ekoloka problematika postavlja temeljna pitanja vezana uz sadanje funkcionisanje, ali i budunost drutvenih zajednica.

Trostruki je ulog ekoloke krize za ekosistem. Rije je o integritetu biosfere, tj. fizikog ( vazduh, voda, zemlja) i biljnog i ivotinjskog carstva. Ovde govorimo o opstanku ljudskog roda u tom okruenju i kvalitetu ivota na zemlji i drutvu.

Zatita ivotne sredine podrazumjeva skup razliitih postupaka i mjera koji sprjeavaju ugroavanje ivotne sredine s ciljem ouvanja bioloke ravnotee. Ekoloka odbrana je multidisciplinarna i treba da predstavlja trajnu obavezu svih lanova njenog drutva. Njena multidisciplinarnost proistie iz injenice to zdravlje, ivotna sredina i socijalni uslovi predstavljaju kompleks oblasti i problema koji su u stalnoj interakciji. Stoga svaki poremeaj stanja ivotne sredine dovodi do ekolokih poremeaja i poremeaja socijalnih odnosa, koji su meusobno povezani i uslovljeni.

4. LITERETURAsr.wikipedia.org/wiki

rnjar, Ekonomika i politika zatite okolia, Ekonomski fakultet Sveuilita u Rijeci, 2002.

I. uvela, Politika zatite okolia u Republici Hrvatskoj, Zbornik, Pula, 1994.

M.Galogaa "Socijalna Ekologija",Panevropski univerzitet Apeiron,B.Luka 2007.

- Wikipedija- slobodna enciklopedija : www.sr.wikipedija.org Mr Monika Ninkovi ; ,,Zatita ivotne sredine'' Lex forum 2005.

PAGE 17