UNIVERZITET U BIHAĆU

PEDAGOŠKI FAKULTET

ODSJEK ZA TJELESNI ODGOJ I SPORT

BIOMEHANIČKA ANALIZA SJEDEĆEG POLOŽAJA

(Seminarski rad)

Predmet: Biomehanika

Mentor: doc.dr.Ekrem Čolakhodžić Student: Safet Aličić

Bihać, Januar 2015

SADRŽAJ

1. UVOD.................................................................................................................................32. ODMARAJUĆI SJEDEĆI POLOŽAJ...........................................................................4

3. SJEDEĆI POLOŽAJ KAO POLAZNI POLOŽAJ ZA VJEŽBE................................7

4. SJEDEĆI POLOŽAJ KAO SPECIFIČAN IZDRŽAJ................................................10

4.1. Sjedeći položaj na zadnjoj strani buta prednje noge i prednjoj strani buta zadnje noge..................................................................................................................10

4.2. Sjedeći položaj na unutrašnjim stranama

buta.......................................................11

5. ZAKLJUČAK..................................................................................................................13

6. LITERATURA................................................................................................................14

2

1. UVOD

U sjedećem položaju, bilo kome, u principu je ravnotežni položaj sigurniji, jer je

težište tijela niže, a površina oslonca veća, tako da je ugao sigurnosti povećan za nekoliko

puta u odnosu na njegovu velićinu u uspravnom stavu.

Sjedeći položaj je za čovjeka, kao i za veliki broj životinjskih vrsta prirodan položaj.

Sjedeći položaji se dijele na:

1. Odmarajući sjedeći položaj

2. Sjedeći položaj kao polazni položaj za vježbe

3. Sjedeći položaj kao specifičan izdržaj

Sve vrste sjedećih položaja isključuju potrebu aktivnog dejstva mišića kojima se

upravlja pokretima u zglobovima nogu (kuk, koljeno, skočni zglob). Zavisno od cilja

sjedećeg položaja, ti mišići, mogu biti rastegnuti i opušteni, ili se mogu nalaziti u

izometriskoj kontrakciji.

3

2. ODMARAJUĆI SJEDEĆI POLOŽAJ

Kod ovog položaja dijelovi tijela treba da budu u takvom odnosu sa okolnim

predmetima i međusobno, gdje neće biti potrebna bilo kakva mišićna kontrakcija, a i u

takvom međusobnom odnosu da mišići s jedne strane ne budu jače rastegnuti nego njihov

antagonista, odnosno teži se za time da bude što manja razlika u toničnoj napetosti

pojedinih mišićnih grupa. ( Mikić, Bjeković, 2004 ).

Za vreme sjedenja, sa površinama dolaze u neposredni kontakt dijelovi tijela koji nisu

prilagođeni za oslanjanje, tako da veći pritisak na te dijelove dovodi do ometanja

krvotoka, limfotoka i sprovođenja nervnih impulsa. Da bi se izbjeglo stvaranje velikog

pritiska na pojedine dijelove tijela kod dodira sa okolnim predmetima (stolicom),

uspostavlja se što veći broj dodirnih tačaka povećava površina oslonca tih dodirnih

tačaka. Ovdje trea imati u vidu i činjenicu, iako je ovo mirujući sjedeći položaj, da se

disanje ne prekida zato treba dovesti mišiće pomoćne udisače u položaju, iz koga će

najefikasnije moći uticati na pomijeranje (podizanje) grudnog koša.( Mikić, Bjeković, 2004 ).

Da bi se omogućili navedeni navedeni zahtjevi, konstrukcija sjedala mora biti

specifična i to:

Sjedalo treba da ima sjedalnu površinu određene i sa određenim nagibom.

Sjedalo treba da ima naslon za trup i glavu sa određenom dužinom i sa

određenim nagibom (glava i karlica treba da su u istoj ravni). Naslon zaklapa

sa sjedištem veći ugao od 90 zbog čega je zglob kuka u polufleksiji. Glava je

blago nagnuta nazad.(slika 1.).

Slika 1. Nepravilan odnos dijelova tijela prilikom sjedećeg položaja, gdje je sjedalna

površina sjedala duža od ukupne dužine sjedalnog predjela i zadnje strane buta.

4

Sjedalo treba da ima naslon za ruke sa određenom dužinom i određenim

rastojanjem. Ruke su položene na naslonu za njih, i to tako da je nadlaktica

malo savijena napred, podlaktica položena horizontalno na naslon, a kosti

podlaktice su u polupronaciji. Šaka sa prstima je na oblini kraja naslona, prsti

u polufleksiji. Za ruke je veći od širine ramena tako da se ruke mogu nasloniti

na naslon za ruke samo ako se u zglobovima ramena izvrši poluabdukcija, što

u ramenom zglobu u čeonoj ravni predstavlja središni fiziološki položaj.

Sjedalna površina je malo nagnuta nazad. Cijela zadnja površina buda je na

sjedalu. U zglobovima kukova je izvršena poluabdukcija.

Potkoljenice padaju okomito na tlo – ugao potkoljenice je oko 140, što je

najracionalniji fiziološki položaj. Podjednak je tonusu mišića i pregibača i

opružača zgloba koljena. Stopala su oslonjena na tlo koje je pod nagibom.

Površine dodira sa tijelom treba da bude tako konstruisane, da se na najmanji

pritisak reljefno udube onoliko kolika su reljefna ispupčenja dijelova tijela

kojima je uspostavljen kontakt sa sjedalom. ( Mikić, Bjeković, 2004 ).

Iz svih navedenih razloga sjedalo – fotelja nije luksuz, nego sjedalo u kojem se

za najkraće vrijeme može najbolje odmoriti! Ovdje je potrebno istaći da se reljefnim

udubljivanjem dijelova sjedala, koji dolaze u neposredan kontakt sa tijelom povećava

površina oslonca, odnosno smanjuje pritisak, čime je omogućeno duže odmaranje bez

ometanja cirkulacije u pritisnutim dijelovima tijela. ( Mikić, Bjeković, 2004 ).

Veličina površine oslonca se povećava konstrukcijom naslona za leđa, glavu i

za podlaktice i šake. Već smo ranije istakli da je sjedalni dio sjedala konstruisan

prema dužini zadnje lože buta i sjedalnog predjela, tako da prilikom sjedanja cijela

zadnja loža buta, sasvim do zatkoljene jame, nađe oslonca. ( Mikić, Bjeković, 2004 ).

Ako bi ta površina sjedala bila manja – kraća, bila bi smanjena površina

oslonca, odnosno povećan pritisak. Ako bi ta površina bila duža, kaudalni dio zadnje

strane gornjeg dijela tijela bi se morao odvojiti od naslona, tako da bi se poremetio

normalan odnos krivine kičmenog stuba, sa tendencijom ka formiranju totalnog

konveksnog zakrivljenja kičmenog stuba. ( Mikić, Bjeković, 2004 ).

Oslanjanjem na naslon dejstvo sile teže se razlaže na komponente. Težina

glave (G), čija je napadna tačka težište glave, se razlaže na radijalnu komponentu (R)

5

koja dijeluje paralelno sa naslonom i u smijeru centra potiljačkog zgloba, dok

tangencijalna komponenta (T), dejstvuje upravo na radijalnu, odnosno upravno na

ravan naslona za glavu, i njeno se dejstvo neutrališe silom reakcije oslonca. ( Mikić,

Bjeković, 2004 ).

Na sličan način se ispoljava dejstvo sile teže, koja je jednaka težini gornjeg

dijea tijela (izuzev ruku), i čija je napadna tačka težišta gornjeg dijela tijela. ( Mikić,

Bjeković, 2004 ).

Gornja površina sjedala treba da bude nagnuta ili prilikom konstruisanja, ili se

taj nagib postiže jačim zgibanjem sjedišta na strani sjedalnog predjela. ( Mikić, Bjeković,

2004 ).

Na taj se način spriječava aktivno dejstvo komponente otklizavanja (Rx), koja

je pretstavljena horizontalnom projekcijom komponente pritiska (R), koja se od njene

napadne tačke (težišta gornjeg dijela tijela) prenosi po napadnoj liniji (prema centru

liniji koja spaja centre zglobova kukova) u središte linije koja spaja centar zglobva

kukova. Dimenzije sjedala i nagibi njegovih površina treba da se određuju prema

svakoj konstituciji, koja treba to sjedalo da koristi. Ovakvo konstruisano sjedalo je

najpovoljnije da se organizam za relativno kratko vrijeme najefikasnije odmori.

( Mikić, Bjeković, 2004 ).

Mešutim, ne treba zloupotrebiti vrijeme za odmaranje, jer svaka neaktivnost

dovodi do atrofije u poćem smislu, i ometanje cirkulacije krvotoka, limfotoka i

nervnih impulsa u lokalnom smislu. ( Mikić, Bjeković, 2004 ).

6

3. SJEDEĆI POLOŽAJ KAO POLAZNI POLOŽAJ ZA VJEŽBE

Ovakav se sjedeći položaj naziva još i gimnastički sjed, pošto se najčešće koristi kao

polazni pološaj za gimnastičke vježbe. U ovom sjedu noge se nalaze položene na tlo, sa

opruženim koljenima. Iako je površina oslonac povećana, a težište tijela spušteno, ipak

postoje teškoće za održavanje ravnotežnog položaja. Vertikala, spuštena od težišta

gornjeg dijela tijela pada u zadnji dio površine oslonca, pa je u tom smijeru ugao

sigurnosti mali. ( Mikić, Bjeković, 2004 ).

Upravo u tom smijeru i postoji izrazita tendencija gubitka ravnotežnog položaja usljed

snažnog pasivnog statičkog naprezanja dvozglobnih mišića zadnje lože buta. Ovo

naprezanje je uslovljeno velikom fleksijom u zglobovima kuka uz maksimalnu ekstenziju

u zglobovima koljena. Zbog velikog pasivnog statičkog naprezanja dvozglobnih mišića

zadnje lože buta javlja se i tendencija za savijanje koljena. Da do toga ne bih došlo

neophodna je snažna izometrijska kontrakcija mišića pregibača u zglobovima kukova, i

to snažnije što su mišići zadnje lože buta kraći, odnosno što je nagib gornjeg dijela tijela

naprijed u gimnastičkom sjedu veći. Da bi koljena ostala opružena kontrahuju se stegneni

mišići. Činjenica je da u pravila gimnastički sjed mogu doći samo osobe kod kojih su

dvozglobni mišići zadnje lože buta dovoljno rastegnuti. Kod osoba kod kojih to nije

slučaj, kretanje karlice gornjom ivicom naprijed i gore je ranije zaustavljeno, tako da se

kretanje nastavlja u kičmenom stubu, pretežno u slabinskom dijelu.( Mikić, Bjeković, 2004 ).

Ovim se položajem može stimulisati faza izdaha u aktu disanja, zbog povećavanja

grudne krivine, odnosno zbog obaranja rebara. ( Mikić, Bjeković, 2004 ).

Nagibanjem gornjeg dijela tijela iz sjedećeg položaja u smijeru nazad, formira se

obrtni moment sile teže koja dejstvuje u smislu naginjanja nazad. Sila teže (G) je jednaka

težini gornjeg dijela tijela, i razlaže se, na tangencijalnu (T) i radijalnu (R) komponentu

(slika 2).

7

Slika 2.Naginjanje gornjeg dijela tijela nazad u sjedećem položaju:TT-težiste gornjeg

dijela tijela, G- težina gornjeg dijela tijela, R-radijalna sila komponente G, T-

tangencijalna komponenta sile G.

Opružanjem trupa nazad, usljed obrtanja karlice gornjom ivicom nazad smanjuje se

zatezivanje mišića zadnje lože buta, usljed čega se smanjuje intenzitet kontrakcije

četveroglavog mišića buta. ( Mikić, Bjeković, 2004 ).

Pokret opružanja do momenta vertikale (moment vertikale je onda kada se težište

gornjeg dijela tijela nalazi vertikalno iznad središta linije koja spaja centre zglobova

kuka) vrše mišići opružači kičmenog stuba i opružači zglobova kuka poslije momenta

vertikale sila teže svojim rastućim obrtnim momentom sama preuzima zadatak opružanja

trupa. Brzinu naginjanja gornjeg dijela tijela nazad regulišu mišići pregibači u

zglobovima kuka ekscentričnom kontrakcijom sa perifernim osloncem i trbušni mišići

koji se nalaze u izometriskoj kontrakciji. ( Mikić, Bjeković, 2004 ).

Već smo ranije istakli da se koncentričnom kontrakcijom mišića opruđača kičmenog

stuba (do momenta vertikale) slabinska krivina dovodi u normalnu veličinu i oblik, a

takođe se smanjuje i povećava grudna krivina kičmenog stuba i omogućuje se faza udaha

u aktu disanja, ali ne optimalna jer su trbušni mišići u kontrahiranom stanju i otežavaju

maksimalno podizanje grudnog koša. ( Mikić, Bjeković, 2004 ).

Daljim naginjanjem gornjeg dijela tijela nazad težište tijela izlazi van površine

oslonca i da ne bi došlo do pada gornjeg dijela tijela nazad, partner drži prvog za noge

uklapajući tako sebe u zajednički sistem težišta i dopunjavajući svojim tačkama oslonca

sa tlom zajedničku površinu oslonca. To može činiti i podvlačenjem prstiju stopala pod

neki fiksni predmet (švedske ljestve, klupa i sl.), naginje nazad iz gimnastičkog sjeda

8

zglobovima donjih ekstremiteta su onemogućeni jer su oni čvrsto fiksirani za tlo,

fiksiranjem karlice i zatezanjem mišića zadnje lože buta. ( Mikić, Bjeković, 2004 ).

Sukanje trupa vrže mišići rotatori koncentričnom kontrakcijom u horizontalnoj ravni.

Kao vježba oblikovanja, sukanje trupa se koristi radi povećavanja amplitude u

zglobovima kičmenog stuba u horizontalnoj ravni, kao i u smislu jačanja mišića koji vrše

sukanje i rastezanje njihovih antagonista. Efekat vježbe se pojačava ako se ista izvodi

zamahom, gornjih ekstermiteta, kao i držanjem tereta u rukama. ( Mikić, Bjeković, 2004 ).

Izvođenjem ovih pokreta ravnotežni položaj se ne narušava. ( Mikić, Bjeković, 2004 ).

9

4. SJEDEĆI POLOŽAJ KAO SPECIFIČAN IZDRŽAJ

Kod ovakvih sjedećih položaja dolazi do maksimalnih amplituda u određenim

zglobovima, kao i do maksimalnog statičkog pasivnog naprezanja određenih mišićnih grupa.

Ovakvi sjedeći položaji se nazivaju „špagati“. ( Mikić, Bjeković, 2004 ).

Razlikuju se na dva načina sjedećih položaja kao specifičnih izdržaja.

a) Sjedeći položaj na zadnjoj strani buta prednje noge prednjoj strani buta zadnje

noge (špagat u sagitalnoj ravni).

b) Sjedeći položaj na unutrašnjim stranama buta (špagat u frontalnoj ravni).

a. Sjedeći položaj na zadnjoj strani buta prednje noge i prednjoj strani buta

zadnje noge

Prilikom izvođenja ovog pokreta izvršena je maksimalna fleksija u zglobu kuka

prednje noge, i maksimalna ekstenzija u zglobu kuka zadnje noge. Zbir amplituda fleksije

i ekstenzije u zglobu kuka treba da iznosi 180 (uz obavezan opružen položaj u

zglobovima koljena i skočnim zglobovima). Međutim, zbog okretanja karlice u

horizontalnoj ravni, moguće je izvesti ovaj sjedeći položaj i sa nešto manjim zbirom

amplituda. Fleksiona amplituda u zglobu kuka prednje noge je prilično smanjena usljed

zatezanja dvozglobnih mišića zadnje lože buta iste noge, ali je ipak znatno veća u odnosu

na ekstenzionu amplitudu u zglobu kuka zadnje noge, koja je znatno ograničena

zatezanjem prednjeg snopa Bertinijevog veza i mišića pregibača u zglobu kuka zadnje

noge. ( Mikić, Bjeković, 2004 ).

Zatezanje u oba zgloba kuka se smanjuje ako se u ovim zglobovima vrši izvjesno

odmicanje (abductio). Položaj odmicanja u zglobovima kuka postiže se okretanjem

karlice oko svoje vertikalne ose, tako da kuk prednje noge ide naprijed, a kuk zadnje noge

nazad. Odmicanje u zglobu kuka zadnje noge izbjegava se nalijeganje vrata butne kosti na

zadnju ivicu zglobne čašice zgloba kuka (acetabulum). Prednja strana buta zadnje noge se

ne može postaviti na tlo, a da karlica ostane u normalnom položaju prema tlu. Zato se

poslije hiperekstenzije u zglobu kuka zadnje noge i karlice okreće naprijed. Ovaj pokret

karlice je omogućena na račun fleksije u zglobu kuka prednje noge, gdje je anatomski

omogućena znatno veća amplituda (slika 3.).

10

Slika 3.

Naginjanje karlice naprijed, naginje se i cijeli kičmeni stub u istom smijeru. Da bi se

održao uspravan položaj gornjeg dijela tijela, neophodno je da se izvrši uspravljanje, koje

nije moguće izvršiti u zglobovima kukova nego u kičmenom stubu, i to koncentričnom

kontrakcijom leđnih mišića sa perifernim osloncem. Ovim dejstvom pomenutih mišića

povećava se slabinska krivina, a smanjuje se grudna krivina, čime se održava uspravni

položaj gornjeg dijela tijela. Kod ovog položaja, ograničenjem pomjeranja zadnje noge

nazad i u stranu, kuk zadnje noge se nalazi na višem nivou od kuka prednje noge i ovaj

nagib karlice u stranu savijene noge je karakteristika ovog položaja. ( Mikić, Bjeković,

2004 ).

b. Sjedeći položaj na unutrašnjim stranama buta

To je znatno teži izdržaj u odnosu na prethodno opisani. ( Mikić, Bjeković, 2004 ).

Zbir abdukcionih amplituda u prosječnih osoba obično ne iznosi više od 90. Kod

specifičnih konstrukcija, koje se uz to bave i sistematskim vježbama za povećanje

abdukcionih amplituda može biti znatno veći od 90, ali manji od 180, koliko bi bilo

potrebno da se izvede navedeni sjedeći položaj. Dopunskim pokretima karlice ipak se

omogućava sjed na unutrašnjim butinama (slika 4.)

11

.

Slika 4.

Maksimalne amplitude abdukcije u zglobovima kukova su postignute kada se maksimalno zategnu pasivni učvršćivači sa prednje i donje strane zgloba kuka (lig. pubocapsulareet iliofemorale), kada su maksimalno zategnuti mišići primicači u zglobovima kukova i dvozglobnih mišića zadnje lože buta, i kada se uspostavi neposredan kontakt gornje strane vrata butne kosti i gornje ivice zgloba čašice zgloba kuka. Dalje nastavljanje kretanja u istoj ravni bi dovelo do povređivanja navedenih dijelova aparata za kretanje. Pri nasilnom odmicanju iznad naznačene amplitude dolazi do kidanja mišićnih vlakana i samih mišića (naročito unutrašnji pravi mišića buta- m. gracillis). ( Mikić, Bjeković, 2004 ).

Nastavak izvođenja „špage“ se ne vrši abdukcijom nego naginjanjem karlice naprijed, odnosno fleksijom karlice prema butnoj kosti. Prema tome, sjed na unutrašnjim stranama butina postiže se odmicanjem, pregibanjem i izvrtanjem u zglobovima kukova. Karakteristika ovog izdržaja je da je uočljiv veliki nagib karlice naprijed, i ugao između osa nogu, koji je manji od 180. Naginjanjem karlice naprijed, naginje se i cijeli gornji dio tijela u istom smijeru. Gornji dio tijela se uspostavlja koncentričnom kontrakcijom leđnih mišića sa perifernim osloncem, čime se povećava slabinska, a smanjuje grudna krivina kičmenog stuba. ( Mikić, Bjeković, 2004 ).

12

5. ZAKLJUČAK

Dakle sjedeci položaj je jedan od sigurnijih ravnotežni položaj, jer je težiste tijela niže u

odnosu na ostale ravnotežne položaje, osim kod ležećeg. Da bih mogli uraditi ove

pokrete, moramo imati jako razvijene i fleksibilne mišiće i prepone donjih ekstremiteta.

Ako nisu dovoljno razvijeni nećemo moći uraditi taj pokret ispravno. Lako se može doći

do povreda pri izvođenju ovih sjedećih položaja, zato moramo biti dobro razgibani,

odnosno zagrijani kada radimo jedan od tih položaja. Ljudi nemaju istu strukturu karlice

da bih mogli napraviti toliko širok ravnotežni položaj, ali s vježbom se može poboljšati i

da dođemo do tog ravnotežnog položaja. Gimnastičari su prepoznatljivi po razgibanosti

svojih ekstremiteta nogu, ruku, kukova i svih ostalih djelova tijela.

13

6. LITERATURA

1. Mikić, B., Bjeković, G. (2004). Biomehanika sportske lokomocije, Pale:Fakultet

fizičke kulture

14