UNIVERZITET U SARAJEVUFAKULTET ZA SAOBRAĆAJ I KOMUNIKACIJE

SEMINARSKI RAD IZ PREDMETA:

Dijagnostika zrakoplova Tema rada: Pneumatici

Datum: 03.06.2015.

Predmetni nastavnik: Prof. dr. Borjan Pikula

Asistent:

Studenti: Amila Hasović, Armin BečićBroj indeksa: 6431, 6176Usmjerenje: Zrakoplovni saobraćajGodina studija: III

Rezultat rada:

Sadržaj

Uvod.............................................................................................................................................3

Kratka historija gume...................................................................................................................5

Konstrukcija gume........................................................................................................................7

Materijali pneumatika..................................................................................................................8

Dijagonalna i radijalna guma........................................................................................................9

Gazeći sloj – protektor...............................................................................................................11

Označavanje guma.....................................................................................................................13

Označavanje guma prema evropskim normama....................................................................14

Arhitektura gume...................................................................................................................15

Radne karakteristike...............................................................................................................16

Označavanje guma prema američkim normama....................................................................17

Ispitivanje i mjerenje guma........................................................................................................18

Gume povišene sigurnosti..........................................................................................................20

Jednostruke gume za kamione...................................................................................................22

Gume na zrakoplovima..............................................................................................................22

Zaključak....................................................................................................................................27

Literatura...................................................................................................................................28

Uvod

Guma je elemenat točka koji vrlo izraženo utiče na sigurnost vožnje automobilom te na

karakteristike vozila u cjelini. Činjenica je da se proizvodnjom guma bave

visokospecijalizirani proizvođači, te da se gume proizvode sa standardizovanim

ugradbenim mjerama ali sa vrlo različitim konstruktivnim rješenjima koja utiču na

kontakt gume sa putem u različitim uvjetima te na radne karakteristike gume. Zahtjevi

za gume bitno ovise od namjene gume.

U tabeli 1. Navedena su vrijednovanja nekih zahtijeva za gume putničkih i privrednih vozila.

Putnička vozila Privredna vozila

VELIKE BRZINE ** -

VISOKA OPTEREĆENJA ** ***

MALI OTPOR KOTRLJANJA ** ***

MOGUĆNOST REGENERACIJE * ***

KONTROLA NA SUHOM *** **

KONTROLA VOŽNJE NA MOKROM *** **

KOČENJE NA MOKROM *** **

ZIMSKA SVOJSTVA **/* **

KOMFOR *** *

IZGLED ***/** *

LJETNE/ZIMSKE GUME ** **

SPECIJALNE GUME PREMA GODIŠ.

DOBU

* ***

SPECIJALNE GUME PREMA NAMJENI - ***

TROŠKOVI * ***

***-Vrlo važno, **-važno, *-malo važno - Nije

potrebno

Kratka historija gume

Prvi patent za pneumatik prijavio je 1845. godine Škot Robert William Thomson.

Pneumatik je ponovo 1888. Godine izumio Irac John Boyd Dunlop.

Slika 1. Guma koju je 1888. Godine izumio Irac John Boyd Dunlop

Prva primjena pneumatika bila je na biciklima 1891. godine (uspješna), na

automobilima 1895. godine (neuspješno-Michelin). Uspješna primjena na automobilima

počinje od 1911. godine, koju je pronašao Philip Strauss, kompanija - Hardman Tire &

Rubber Company.

Metalni slojevi uvedeni su prvi put 1937. godine (Michelin). Radijalnu gumu izumila je

također firma Michelin 1946. godine, ova guma je u primjenu ušla od 1948. godine.

Firma Goodrich je 1947. Patentirala tubeless gumu iako je P.W. Litchfield iz Goodyear

Tire Company ovu gumu patentirao 1903. godine. Tubeless guma prvi put je

primjenjena 1954. godine.

Konstrukcija gume

Postoje dvije glavne mogućnosti konstrukcije gume i to prema izvođenja karkase prema

čemu se gume dijele na ranije uobičajne dijagonalne i sada dominirajuće radijalne

gume. Postoje i međuverzije, hibridne gume i nazivaju se pojasnim i predstavljaju

dijagonalnu gumu ojačanu pojasima, metalnim, ispod gazećeg sloja.

Slika 2. Presjek dijagonalne gume sa naznačenim elementima gume

Slika 3. Presjek radijalne gume sa označenim dijelovima

Materijali pneumatika

Pored konstruktivnih riješenja pneumatika, na njegova svojstva bitno utiču i primjenjeni

materijali. Za izradu pneumatika koristi se više od 50 raznih materijala od kojih preko

20 vrsta raznih guma.

Ranije dominirajuće prirodne gume sve više istiskuju sintetske gume koje daju veće

mogućnosti u variranju funkcionalnih svojstava. Udio čelika u gumama je također vrlo

značajan, posebno od kada su uvedena pojačanja guma čeličnim pojasevima tako da se

kreće od 10-30% pri čemu veći udio čelika imaju gume za visoko opterećenje

(privredna vozila).

Slika 4. Ilustracija učešća materijala za gumu ličnog automobila

Dijagonalna i radijalna guma

Radijalna guma pronađena je 1946. godine (Michelin), a od 1950. postepeno se uvodi

kod putničkih i privrednih vozila. Zbog svojih prednosti radijalnih guma je praktično

potpuno istisnula ranije primjenjivanu dijagonalnu gumu.

Slika 5. Dijagonalna i radijalna guma

Slika 6. Razlika između dijagonalne i radijalne gume

Dijagonalna guma ima pojase karkase postavljene prema srednjoj liniji gazećeg sloja

naizmjenično i dijagonalno. Ovaj ugao iznosi 35°. Broj pojaseva karkase je obično

između 4 i 16 a minimalno 2.

Radijalna guma ima pojase karkase koji se od stope protežu tako da zaklapaju ugao od

oko 90° sa srednjom linijom gazećeg sloja. Radijalni noseći slojevi karkase ojačani su

pojasom koji je postavljen po obimu gume. Pojas radijalne gume ima najmanje 4 sloja

viskoznog korda i 2 sloja čeličnog korda.

Dvije osnovne prednosti radijalne gume su:

1. Manji gubici na kotrljanje zbog manjeg rada histereze u boku gume koji je kod

dijagonalne gume znatno masivniji

2. Veća stabilnost vozila zbog boljeg nalijeganja gume na tlo, posebno u krivini.

Slika 7. Različita masivnost boka dijagonalne i radijalne gume

Slika 8. Razlika u otisku dijagonalne i radijalne gume na tlu

Slika 9. Razlika u veličini otiska gume kod vozila iste marke sa dijagonalnom i

radijalnom gumom (1975. godina)

Gazeći sloj – protektor

Pri projektovanju gume posebna pažnja posvećuje se gazećem sloju - protektoru, čija se

šara prilagođava namjeni pneumatika. Uobičajna podjela kod putničkih vozila je na

ljetne i zimske gume, dok se kod privrednih vozila dalje dijele i po primjeni. Postoje

dalje i gume sa univerzalnom namjenom ili gume namijenjene za blato i snijeg.

Slika 10. Šare protektora ljetne gume ličnog vozila:

Uzdužni utori, kontrola na mokrom, akvaplaning

Uzdužna rebra i stabilna ramena, kontrola na suhom

Asimetrična, stabilna ramena

Slika 11. Šare protektora zimske gume ličnog vozila:

Uzdužni utori, kontrola na mokrom,

akvaplaning

Uzdužna rebra i stabilna ramena, kontrola na

suhom

Asimetrična, stabilna ramena

Poprečno i sačasto lameliranje- zimska svojstva

Slika 12. Šare protektora svesezonske gume

ličnog automobila

Uzdužni utori, kontrola na mokrom, akvaplaning

Uzdužna rebra povezana u blokove, stabilna

ramena

Slika 13. Šare protektora pogonske ljetne gume privrednog

vozila:

U sredini zatvoreni blok profili, dug vijek

Blokovi na ramenima sa poprečnim utorima, trakcija

Slika 14. Šare protektora pogonske ljetne gume privrednog vozila

• u sredini zatvoreni blok profili, dug vijek

• blokovi na ramenima sa poprečnim utorima, trakcija

Slika 15. Šare protektora upravljačke ljetne gume privrednog vozila

• uzdužni utori i rebra, upravljačka sposobnost

• stabilna ramena, prenošenje porečnih sila

Slika 16. Šare protektora upravljačke zimske gume privrednog vozila (primjenjuje se zimi i za prikolice)

• uzdužni utori i rebra povezani u blokove( upravljačka sposobnost, kočiona sposobnost

• stabilna ramena, prenošenje poprečnih sila,

• lameliranje, zimska svojstva

Slika 17. Šare protektora ljetne gume privrednog vozila za

prikolice:

Čisti uzdužni utori i rebra, poprečno vođenje

Asimetrična, ekstremno jaka ramena, prijem bočnih

sila, dug vijek

Označavanje guma

Označavanje guma još uvijek nije dovoljno usklađeno, pa se u svijetu koristi više

sistema označavanja, pri čemu dominiraju američki i evropski sistem označavanja.

Obzirom na globalizaciju tržišta i proizvodnih kapaciteta često se na gumama nalaze

istovremeno više sistema oznaka. Najznačajniji sistemi označavanja su:

1. Evropski baziran na ETRTO normama:

ISO standardi

ECE standardi

2. Američki baziran na U.S. Tire and Rim Association (T&RA):

DOT- Department of Transportation

FMVSS- Federal Motor Vehicle Safety Standard- standardi.

Označavanje guma prema evropskim normama

Označavanje gume prema evropskim normama vrši se prema nazivnim dimenzijama

neopterećene gume, njenoj arhitekturi radnim karakteristikama.

Naziv dimenzije

Na slici 18. date su nazivne dimenzije gume. U evropskom sistemu označavanja koriste

se slijedeće dimenzije:

1. Nazivna širina gume B u milimetrima;

2. Nazivni prečnik naplatka d u inčima;

3. Odnos veličina H i B umnožen sa stotinu i ovaj odnos se naziva aspekt gume ili

˝serija˝.

Slika 18. Nazivne dimenzije guma

Slika 19. Aspekt gume, odnos visine i širine sekcije gume

Kod radijalnih guma u početku uvođenja uobičajne serije bile su ˝80˝ i ˝70˝ , razvojem

tehnologije guma ovaj odnos se sve više smanjuje tako da kod vozila više klase

dominiraju serije ˝55˝ i ˝50˝ a kod sportskih vozila već se koristi serija ˝25˝.

Prednost niskog profila je u manjim deformacijama uslijed djelovanja bočnih sila i zbog

toga i većoj stabilnosti vozila (slika 20.)

Slika 20. Deformacija guma različitih serija pod djelovanjem bočne sile

Arhitektura gume

Ovo označavanje uvedeno je sa pojavom radijalnih guma koje se označavaju slovom R.

Dijagonalne gume, koje su jedno vrijeme bile jedina arhitektura guma nemaju posebnu

oznaku.

Radne karakteristike

Radne karakteristike gume su indeks nosivosti i simbol brzine koji pokazuju mogućnost

opterećenja gume i maksimalnu brzinu pri kojoj se guma smije koristiti.

Indeks nosivosti ( Load index)

To je brojna oznaka koja označava najveće dozvoljeno opterećenje gume pri

maksimalnoj brzini dozvoljenoj za tu gumu prema normi ETRTO iz 1986. godine.

Index nosivosti definiran je za vrijednosti od 0 do 279, što odgovara opterećenju od 45

daN do 136000 daN. Prosječni porast između dvije susjedne oznake je 2,91%.

Koeficijent (index) nosivosti je također sastavni dio oznake gume. Ova oznaka gume tj.

indexa se dijeli posebno za privredna i lična vozila.

Simbol brzine (SS- Speed symbol)

To je slovna oznaka koja označava maksimalnu dozvoljenu brzinu gume. Na slici 21.

Dati su simboli za maksimalnu brzinu guma. Kod nekih guma brzina se ograničava u

zavisnosti od opterećenja gume. Slovna oznaka za brzinu je sastavni dio oznake gume.

Slika 20. Pregled slovnih oznaka za maksimalnu dozvoljenu brzinu gume

(a. Osobna vozila ; b. Privredna vozila)

Označavanje guma prema američkim normama

Prema američkim normama guma se označava mnogo detaljnije nego prema evropskim

normama. Oznaku čine:

1. Oznake dimenzije, arhitekture i radnih karakteristika slične evropskim

normama,

2. DOT oznaka proizvođača, tipa gume, mjesta i vremena proizvodnje,

3. UTQGS (Uniform Tire Quality Grading Standards) oznake kvaliteta gume,

4. Direktne podatke o radnim i konstrukcionim karakteristikama kao što su

maksimalni pritisak, maksimalno opterećenje, arhitektura gume, da li treba

unutrašnju gumu ili ne, te brojevi slojeva karkase u omotaču i boku.

Američke dimenzije, arhitekture i radnih karakteristika

Ove oznake su uz male razlike iste kao evropske ali se naprijed dodaju slovne oznake

kao:

1. P= passenger (putničko);

2. LT= Light truck (laki kamion).

Slika 21. Označavanje pneumatika prema novim evropskim i američkim normama

Ispitivanje i mjerenje guma

Gume se podvrgavaju velikom broju različitih ispitivanja i mjerenja. Razloge za ovo

treba tražiti ne samo u značaju gume za funkciju i pouzdanost vozila nego i u njenim

specifičnostima sa stanovišta konstrukcije i ponašanja u eksploataciji. Guma je

vjerovatno element vozila koji trpi najveće varijacije u dimenzijama, svojstvima i

uvjetima rada.

Neki od rezultata ispitivanja i mjerenja guma da bi dobili uvid o svestranostima ovih

ispitivanja i orjentaciju o izmjenama karakteristike gume u ovisnosti od različitih

parametara.

Slika 21. Prikazana je ovisnost relativnog životnog vijeka gume od brzine vozila i

godišnjeg doba takođe sa stanovišta habanja gume

Na predhodnoj slici je prikazana zona najvećeg zagrijavanja kod guma. Zagrijavanje

gume je faktor koji odlučujuće utiče na maksimalno dozvoljene brzine vožnje. Što je

deblja karkasa, a to znači i radijalna nosivost točka to je zagrijavanje gume izraženija.

Prilikom razvoja novih pneumatika proizvođači vrše svoje interne testove kako bi

ustanovili da li su performanse gume na zadovoljavajućem nivou.

Zimski pneumatici su testirani na specifične faktore performansi, koje spadaju i:

Prijanjanje na ledu

Kočenje na ledu

Upravljanje na ledu

Prijanjanje na snijegu

Kočenje na snijegu

Upravljanje na snijegu

Vožnja uzbrdo.

Sa druge strane postoje i posebne institucije koje ocjenjuju kvalitet pneumatika. Jedna

od njih je i ADAC koji testira gume u sedam kategorija, a to su kočenje, snijeg, led,

mokro, led, habanje, buka i potrošnja goriva. Gume se kupuju u tri kruga, tokom tri

različita vremenska razdoblja na različitim mjestima te je kupljeno 28 komada svake

gume na različitim lokacijama kod različitih trgovaca u različitim periodima godine i

sve gume se testiraju kako bi se dobila prosječna ocjena. Prije početka testiranja svaka

guma se vozi 450 kilometara i tek se onda testira kako bi rezultati bili što tačniji. Ocjena

ponašanja i kočenja na suhom kolniku donosi 15% ukupne ocjene. U ponašanje na

suhom se računaju performanse u vožnji, opće ponašanje u vožnji, stabilnost pri

kretanju, stabilnost volana, sigurnost u zavojima, sigurnost pri brzoj vožnji u zavojima,

stabilnost pri kočenju u zavojima, kočenje sa ABS-om pri 100 km/h do 1 km/h i ovaj

test se za svaku gumu svakog proizvođača ponavlja pet puta da bi se dobila konačna

ocjena. Ocjena ponašanja po mokrom donosi 30% ukupne ocjene. U ponašanje na

mokroj podlozi u obzir se uzima kočenje ABS-om pri 80 km/h na 20 km/h na asfaltu i

betonu i taj se test ponavlja tri puta na pet testnih staza. Akvaplaning u vidu ubrzavanja

kroz vodu dubine 7 milimetara kada je samo lijevi kotač u vodi se provodi pet puta za

svaku gumu, vožnja kroz plićak u krug promjera 200 metara uz ubrzavanje od 65 km/h

do 95 km/h. Ocjena ponašanja po snijegu donosi 20% ukupne ocjene. U obzir se uzima

upravljanje po snijegu prilikom vožnje, najbrža moguća vožnja u krug po snijegu,

upravljanje i utrkivanje po snijegu u zavojima dužine 1900 metara s dva vozača,

mjerenje koliko je vremena potrebno da bi se napravio krug po snijegu i plus

subjektivna procjena oba vozača s tim da svaki vozi 3 puta po dva kruga, kočenje uz

ABS sa brzine 40 km/h na brzinu od 20 km/h i to pet puta na pet različitih staza. Ocjena

ponašanja po ledu donosi 10% ukupne ocjene. U obzir se uzima ubrzavanje na ledu koje

se mjeri šest puta za svaku gumu sa gasom od 10-60% šest puta, vožnja po planini i

subjektivna procjena, zavoji i ravnoteža na tri različite staze sa svakom gumom, kočenje

na ledu sa 20 km/h na 5 km/h na tri različite staze, vožnja u krug na stazi promjera 18

metara sa dva vozača po pet krugova sa svakom gumom. Ocjena za proizvodnju buke

donosi 5% ukupne ocjene. U obzir se uzima unutarnja buka u vozilu na brzinama

između 30 km/h i 80km/h na asfaltu i betonu, vanjska buka koju guma proizvodi.

Razina buke se mjeri prema ISO362 i ISO10844 standardima. Svaka guma se testira

više puta. Ocjena za potrošnju goriva donosi 10% ukupne ocjene. U obzir se uzima

potrošnja goriva pri brzini od 100 km/h na odaljenosti od 2 kilometra na pet različitih

staza. Ocjena za habanje tj. potrošnju gume donosi 10% ukupne ocjene. U obzir se

uzima vožnja kroz zavoje 15.000 kilometara sa različitim vozačima, lasersko mjerenje

potrošnje gume, eksploatacija gume sve dok se ne potroši do 1,6 milimetara.

Noviteti u razvoju pneumatika

Gume su proizvod visoke tehologije u čiji se razvoj neposredno ulažu ogromna

sredstva. Pored stalnog poboljšavanja materijala, radnih karakteristika, ekoloških i

energetskih karakteristika te sigurnosti posebno su interesantna dva razvojna pravca i to:

1. Gume povišene sigurnosti kod osobnih vozila

2. Jednostruke gume umjesto dvostrukih kod teških kamiona.

Gume povišene sigurnosti

Povećanje sigurnosti postignuto je primjenom sistema koji je razvio Michelin pod

komercijalnim nazivom Pax system. Michelin na ovom projektu surađuje sa firmama

Pirelli, Goodyear i Sumitoto, a i druge firme već nude slična riješenja. Razvoj sistema

počeo je 1997. godine a već se nalazi u serijskoj primjeni kod nekih vozila. Suština

poboljšanja je ugradnja torusa od pune gume na naplatak i rekonstrukciji bokova i veze

pneumatika sa naplatkom. Na slikama 22. i 23. date su osnovne informacije o

specifičnostima pax guma.

Slika 22. Presjek pax gume

Slika 23. Unapređenje presjeka standardne gume i pax gume

Pax sistem omogućava održavanje kontrole nad vozilom i u slučajevima naglog gubitka

pritiska u gumi. Dalje gume sa pax sistemom omogućavaju autonomno kretanje i nakon

defekta, istina manjom brzinom, do udaljenosti 80-200 km što znatno poboljšava

komfor servisiranja. Pax gume karakterišu dalje manji otpori kotrljanja, manja buka i

bolja kontrola vozila. Trenutni nedostaci su specijalne naplate i veća cijena.

Jednostruke gume za kamione

Ove gume nude se pod nazivom super single i treba da zamijene dvostruke gume kod

kamiona. Prednosti su manjoj ukupnoj težini, manjem otporu kotrljanja, manjim

dimenzijama i ukupno manjim troškovima. Nedostatak je što je jedna guma pojedinačno

teža za manipulaciju zbog mase od oko 150 kg a za slučaj defekata, odnosno naglog

gubitka pritiska u gumi, subjektivno implicira teže posljedice. Pored toga nejasno je da

li super singl gume više ili manje oštećuju putnu podlogu. Na slici 24. date su osnovne

informacije o super singl gumama.

Slika 24. Efekti primjene super singl gume, umjesto dvije gume

Gume na zrakoplovima

Guma na zrakoplovima se sastoji od tri dijela i to:

1. Kord

2. Protektor ( gazna površina)

3. Armirani prsten

Slika 25. Elementi gume zrakoplova

Protektor štiti gumu od vanjskih oštećenja i izrađuje se od stabilnih vrsta gume. Zbog

poboljšanja veze između točka i podloge (trenje) na gaznoj površini su izrađene reljefne

šare.

Prsten se izrađuje od spletenih čeličnih žica i opterećen je silama istezanja i inercijalnim

silama.

Zbog osiguranja propisanog vijeka trajanja gume i sigurnosti pri eksploataciji treba

redovno:

1. Kontrolisati redovno stanje PSS (skidometar) i protektor

2. Izbjeći pojavu klizanja

3. Kontrolisati propisani pritisak u gumama i

4. Osiguranje normalnih uslova rada gume.

Slika 26. Aquaplaning ili klizanje na slijetanju

Aquaplaning uslovi nastaju kad gume zrakoplova izgube kontakt sa podlogom i jašu na

filmu tečnosti između površine i gume. Posljedice su:

1. Proklizavanje i oštećenje gume zato što kočnice nedozvoljavaju obrtanje gume;

2. Produženo slijetanje zbog gubitka efikasnosti kočnica;

3. Gubitak kontrole kretanja zrakoplova po pravcu.

Postoje tri forme aquaplaninga:

1. Nestabilna guma (tokom touchdowna, zbog visoke temperature trenja guma

formira se sloj isprane vode);

2. Dinamički (tokom rotacije na polijetanju i slijetanju, šare na gumi nemaju

kapacitet odvođenja vode);

3. Viskozno (tokom taksiranja po PSS ili rulnici, ulje, prašina ili drugi

kontamintant, preglatka površina).

Slika 27. Oštećenje gume kod suhog kočenja

Slika 28. Oštećenje gume kod kočenja na mokroj podlozi

Zbog sprečavanja pojave aquaplaninga svi moderni zrakoplovi imaju inkorporiran anti

skid sistem. Na svaki glavni točak postavljen je davač brzine (taho-generator) koji daje

signal sistemu o brzini obrtanja točka. Taj signal se vodi u kontrolnu jedinicu. Ako

kontroler detektuje uslove proklizavanja, daje signal za prekid napajanja odnosno pad

pritiska u kočnici na tom točku.

Takođe je osigurana mogućnost da pilot koči prije nego zrakoplov ne smanji brzinu do

definisane brzine jer to nedozvoljava sistem, u protivnom moglo doći do požara na

kočnicama. Da bi se izbjgao udar nosnog točka od PSS kao posljedica ranog kočenja sa

glavnim točkovima onemogućeno je kočenje prije nego što NLG ne ostvari kontakt sa

podlogom.

Slika 29. Anti skid sistem

Zaključak

U sklopu našeg seminarskog rada obradili smo radne karakteristike gume te se dotakli

njenih specifikacija. Kao dvije glavne mogućnosti konstrukcije gume najčešće se

pojavljuju uobičajne dijagonalne i dominirajuće radijalne gume. Postoje i međuverzije,

u vidu hibridne gume i nazivaju se pojasnim i predstavljaju dijagonalnu gumu ojačanu

pojasima, metalnim, ispod gazećeg sloja.

Za izradu pneumatika koristi se više od 50 raznih materijala od kojih preko 20 vrsta

raznih guma, a nakon izrade gume se podvrgavaju velikom broju različitih ispitivanja i

mjerenja. Razloge za ovo treba tražiti ne samo u značaju gume za funkciju i pouzdanost

vozila nego i u njenim specifičnostima sa stanovišta konstrukcije i ponašanja u

eksploataciji.

Posljednji segment našeg seminarskog je u fokus stavio pneumatike na zrakoplovu.

Tako smo vidjeli da se gume na zrakoplovima sastoje od tri dijela: korda, protektora i

armiranog prstena. Kao mjera prevencije od aquaplaninga moderni zrakoplovi imaju

inkorporiran anti skid sistem što znači da je na svaki glavni točak postavljen je davač

brzine (taho-generator) koji daje signal sistemu o brzini obrtanja točka. Taj signal se

vodi u kontrolnu jedinicu. Ako kontroler detektuje uslove proklizavanja, daje signal za

prekid napajanja odnosno pad pritiska u kočnici na tom točku.

Literatura

Bauer H.: Kraftfahrtechniches Handbuch Bosch, Springer Verlag, Berlin 1998

Braess H.H., Seiffert U.: Vieweg Handbuch Kraftfahrzeugtechnik, Vieweg Verlag, Braunschweig 2001,

Buschmann H., Koeßler P.: Handbuch für den Kraftfahrzeugingenieur, Deutsche Verlags-Anstalt, Stuttgart 1973

Bussien R.: Automobilisches Handbuch, Technicher Verlag Herbert Cram, Berlin 1965 Hucho W.H.: Aerodynamik des Automobils, Vogel Verlag, Würzburg 1981 Reimpell J.: Fahrwerktechnik 1, Vogel Verlag, Würzburg 1982 Simić D.: Motorna vozila, Naučna knjiga, Beograd 1988 Wallentowitz H.: Längsdynamik von Kraftfahrzeugen, FKA Aachen 2001 Winner H.: Kraftfahrzeuge I, Skript, Darmstadt 2003 FAKRA HANDBUCH, Beuth Verlag, Berlin 1983 Muharem Šabić: Skripta za predmet zrakoplovna prevozna sredstva www.careersnet.org/automotiv e www.michelin.co m www.goodyear.co m www.yokohamatire.co m www.continental.co m