F A K U L T E T Z A P O S L O V N E S T U D I J E

BANJA LUKA

ODJELJENJE ISTOČNO SARAJEVO

SEMINARSKI RAD

PREDMET:

PORESKA I BUDŽETSKA KONTROLA I REVIZIJA

TEMA:

INTERNA REVIZIJA

Student: Mentor: Vanja Jovančić doc dr. Milovan Bojić

Istočno Sarajevo, januar 2012. godine

SADRŽAJ

1. UVOD ........................................................................................................ 2

2. MJESTO I ULOOGA INTERNE REVIZIJE ....................................... 3

2.1. Pojam i područje rada interne revizije ............................................... 3 2.2. Uloga revizije u tržišnoj ekonomiji .................................................... 4 2.3. Provođenje interne revizije ................................................................ 5 2.4. Ispitivanje i ocjena informacija .......................................................... 6 2.5. Primjena Međunarodnih standarda revizije ....................................... 7

3. KARAKTERISTIKE INTERNE REVIZIJE ........................................ 9

3.1. Karakteristike i vrste izvještaja interne revizije ................................. 9 3.2. Praćenje rezultata rada – monitoring ................................................. 9 3.3. Hijerarhija interne revizije ................................................................. 10 3.4. Organizacijski status interne revizije ................................................. 11 3.5. Standardi interne revizije ................................................................... 13 3.6. Perspektiva uvođenja interne revizije u našim uslovima ................... 14

4. ZAKLJUČAK .......................................................................................... 18

5. LITERATURA ......................................................................................... 19

1. UVOD

Međunarodni standardi revizije definišu interne kontrole kao politike i postupke (interne kontrole) koje je rukovodstvo pravnog lica prihvatilo radi pomoći u postizanju svojih ciljeva u smislu obezbjeđenja da se, u mjeri u kojoj je to moguće, uredno i efikasno odvija poslovanje pravnog lica, što uključuje podržavanje politike rukovodstva, očuvanje integriteta sredstava, sprečavanje i otkrivanje kriminalnih radnji i grešaka, tačnost i potpunost računovodstvenih evidencija i blagovremeno sastavljanje pouzdanih finansijskih izvještaja.Obično se ističe da siguran sistem internih kontrola daje značajan doprinos realnosti i objektivnosti finansijskih izvještaja. Ukoliko sistem internih kontrola postiže svoje ciljeve, povećava se mogućnost da će informacije o finansijskom položaju, uspješnosti poslovanja preduzeća, te novčanih tokova biti realno prikazane u finansijskim izvještajima preduzeća. Zato je u procesu revizije finansijskih izvještaja provjera postojanja i funkcionisanja sistema internih kontrola nezaobilazna aktivnost, zbog toga što se revizor oslanja na sistem interne kontrole preduzeća i tako se zadovoljava sa manje dokaznih postupaka. Pogrešno bi bilo zaključiti da nepostojanje ili možda nezadovoljavajuće funkcionisanje sistema internih kontrola znači da se ne ostvaruju ciljevi definisani poslovnom politikom menadžmenta, da se ne štiti imovina preduzeća, ili da su konačni finansijski izvještaji nerealni i neobjektivni. To može biti znak upozorenja da finansijski izvještaji možda sadrže materijalno značajne greške, ali to revizor mora dokazati u toku revizorskog ispitivanja.Nastojeći osigurati što uspješnije poslovanje preduzeća i njegov kontinuirani rast i razvoj, kao i zaštitu interesa vlasnika kapitala u savremenim uslovima, menadžment preduzeća neposredno je zainteresovan za odgovarajući sistem internih kontrola kao svojevrsni nadzor nad poslovanjem preduzeća. Kao osnovni razlozi organizovanja i razvoja tog sistema uobičajeno se ističu efikasno korištenje resursa preduzeća, te pružanje podrške i pomoći preduzeću u ostvarivanju unaprijed postavljenih ciljeva.Aktuelne rasprave na temu vođenja korporacije usredsredile su se, upravo, na efikasnost internih kontrola, dok se profesionalni instituti nalaze u procesu ažuriranja svojih standarda o internoj kontroli, kako bi se oni što više uskladili sa aktuelnim kretanjima u toj oblasti.Interne kontrole imaju ograničenu moć sprečavanja grešaka i kriminalnih radnji, jer one nikada nisu u potpunosti efektivne i efikasne. U reviziji se taj koncept zove – inherentna ograničenja internih kontrola. Zbog ovih ograničenja, interne kontrole ne mogu obezbijediti rukovodstvu uvjerljiv dokaz da su postavljeni ciljevi postignuti.

2

2. MJESTO I ULOGA INTERNE REVIZIJE

2.1. Pojam i područje rada interne revizije

Interna revizija danas je nezavisna i stručna funkcija sa zadatkom procjenjivanja svih aktivnosti unutar poslovnog subjekta. Organizuje je manadžement kao svoju “produženu ruku” s ciljem nadzora nad računovodstvenim sistemom i sistemom internih kontrola radi pružanja pomoći u ostvarenju planiranih ciljeva.1 Sudjelujući u svakoj fazi poslovne aktivnosti, interna revizija stoji na usluzi manadžmentu kroz ispitivanje ne samo računovodstvenih i finansijskih podataka, nego i svih ostalih postupaka i relevantnih informacija u poslovnom procesu radi ostvarivanja što veće efikasnosti, efektivnosti i ekonomičnosti poslovanja u cjelini.

Prema novoj, u svijetu opšteprihvaćenoj definiciji koju je dao američki Institut internih revizora “interna revizija je nezavisna, objektivna garancija i savjetnička aktivnost rukovođena filozofijom dodane vrijednosti s namjerom poboljšanja organizacije poslovanja. Ona pomaže organizaciji u postizanju njezinih ciljeva pružajući sistematizirani, na disciplini utemeljeni pristup za ocjenu i unapređenje djelotvornosti upravljanja rizicima organizacije, kontrole i upravljanja procesima.2

U savremenim uslovima poslovanja osnovni cilj interne revizije je ispitati i ocijeniti ukupnost funkcioniranja poslovnog sistema i stručnim mišljenjem i savjetima poboljšati efikasnost i efektivnost preduzeća.

U kontekstu rečenog, područje rada savremene interne revizije može se sistematizirati na slijedeći način:3

- unapređuje tačnost i pouzdanost računovodstvenih i operativnih podataka i informacija kao podloge za odlučivanje,

- utvrđuje obim pridržavanja operativnih službi politici preduzeća,- štiti imovinu od rasipanja,- minimizira rizik od prevara, otkrivajući slabosti u poslovanju i kontrolama koje

mogu onemogućiti prevare,

1 Spremić, I., Interna revizija, Revizija br. 1/1998., HUR, Zagreb, 1998.2 Stajčić, I., Tomislav, Kutić T.J., Kutić, A., Nj., Kontrola i revizija, Univerzitet za poslovne studije, Banja Luka, 2009.3 Tušek, B., Revizija – instrument poslovnog odlučivanja, TEB, Zagreb, 2001.

3

- ocjenjuje cjelokupnu efikasnost poslovanja preduzeća,- omogućuje da se neuspješne i neefikasne operacije otkriju i otklone,

- ukazuje na poštivanje zakonskih propisa,- ukazuje na primjenu internih uputstava preduzeća.

2.2. Uloga revizije u tržišnoj ekonomiji

Ako se polazi od premise da je glavna zadaća revizije ispitivanje i izražavanje mišljenja o objektivnosti realnosti temeljnih finansijskih izvještaja (bilanca, račun dobiti i gubitka te izvještaj o gotovinskom toku), onda se revizija posmatra i prosuđuje kao „veza koja stvara povjerenje“ između menedžmenta, koji priprema i podnosi temeljne finansijske izvještaje, i korisnika informacija sadržanih u tim izvještajima.4

Slika 1. Šematski prikaz procesa revizije

Svi korisnici informacija sadržanih u temeljnim finansijskim izvještajima ili barem većina od njih, nakon njihova revidiranja imaju povjerenje da temeljni finansijski izvještaji objektivno i realno prikazuju finansijsko stanje, rezultat poslovanja poduzeća i protok gotovine. Tako predočene informacije trebaju značiti kvalitetnu podlogu za poslovno odlučivanje, odnosno trebaju sadržavati kvalitetna obilježja, koja čine informacije upotrijebiti određuje kvalitetne osobine koje mora imati.5

Pri tome, informacije trebaju biti za korisnike neutralne, korektne prema kvalitetnim svojstvima za odlučivanje, dostavljene na profesionalan ili zahtjevan način, vrijeme i mjesto odlučivanja.

4 Stajčić, I., Tomislav, Kutić T.J., Kutić, A., Nj., Kontrola i revizija, Univerzitet za poslovne studije, Banja Luka, 2009.5 Božić, R., Kondić, N. (2007). Revizija finansijskih izveštaja - vodič kroz praktičnu reviziju”, II izmenjeno i dopunjeno izdanje, Banja Luka - Istočno Sarajevo, 2007.

4

Korisnici računovodstvenih i finansijskih informacija različiti su, a različite su i njihove potrebe za informacijama, kao i ciljevi koje tim informacijama žele postići. To iz razloga što se među korisnicima tih informacija nalaze postojeći i budući investitori (ulagači), menedžment, namještenici (djelatnici), zajmodavci, dobavljači i ostali vjerovnici kupci, vlada te njezini organi i agencije, sindikati, javnost i dr.

2.3. Provođenje interne revizije

Za stručan i kvalitetan rad interne revizije jedan je od uslova postojanje i primjena odgovarajuće metodologije procesa rada interne revizije. Pod metodologijom rada interne revizije podrazumijeva se planiranje interne revizije, primjena postupaka i procesa rada, izvršenje određenih vrsta i obima poslova, oblikovanje i korištenje radne dokumentacije, praćenje prihvaćanja preporuka, itd.

Prema tome, polazeći od standarda interne revizije sam postupak obavljanja revizije odvija se u nekoliko osnovnih faza:6

- planiranje procesa interne revizije,- ispitivanje i ocjena informacija,- izvještavanje o rezultatima ispitivanja,- praćenje rezultata rada

Slika 2. Planiranje procesa interne revizije

Aktivnosti interne revizije kao i svake druge funkcije u preduzeću, u cilju veće efikasnosti moraju se organizovati i planirati. Plan interne revizije dio je ukupnog plana poslovanja i treba biti usklađen s ciljevima preduzeća. Osnovni cilj interne revizije – pružanje podrške i pomoći menadžmentu u ostvarivanju njegovih osnovnih upravljačkih aktivnosti, treba u procesu planiranja interne revizije razraditi na operativne ciljeve i zadatke u skladu sa djelokrugom rada interne revizije. Plan interne revizije uključuje plan revizijskog osoblja, finansijski plan i vremenski plan.

6 Stajčić, I., Tomislav, Kutić T.J., Kutić, A., Nj., Kontrola i revizija, Univerzitet za poslovne studije, Banja Luka, 2009.

planiranje ispitivanje izvještavanje praćenje

5

Uobičajena podjela planova u internoj reviziji uzima kao kriterij vremenski aspekt, tako da planovi interne revizije mogu biti sastavljeni kao:7

- dugoročni ili strateški planovi, i- kratkoročni ili godišnji planovi.

Dugoročni plan obuhvata razdoblje od tri ili pet godina i temelji se na strategijskom pristupu odnosno poznavanju vizije i misije funkcije interne revizije u preduzeću. Za dugoročno planiranje i izradu strategijskog plana potrebno je da interni revizor dobro poznaje i razumije ciljeve i strategije preduzeća.

Kratkoročni plan interne revizije ustvari je godišnji plan jer obuhvata razdoblje od jedne godine. Godišnji planovi moraju biti sistematični i usklađeni sa stavovima uprave i menadžmenta preduzeća.

2.4. Ispitivanje i ocjena informacija

Preduslov za uspješno djelovanje interne revizije je detaljno upoznavanje s područjem koje je predmet revizije kroz razne podatke i informacije o poslovanju preduzeća. Internom revizoru u obavljanju njegovog posla stoje na raspolaganju brojni izvori informacija, iz okruženja i iz samog preduzeća.

U informacije iz okruženja preduzeća ubrajamo:

- informacije od udruženja internih revizora,- informacije s raznih kongresa, seminara i sličnih stručnih sastanaka,- korišćenje stručne literature i časopisa, te drugih publikacija s područja interne

revizije,- informacije o zakonskoj regulativi,- informacije dobijene putem savremenih komunikacijskih mreža, elektronskom

poštom i sl.

Unutar samog preduzeća interni revizor prikuplja informacije koristeći se sljedećom dokumentacijom:8

- statutima, pravilnicima, poslovnicima o organizaciji preduzeća i sl.,- izvještajima, planovima, programima i uputstvima nadzornog odbora,

menadžmenta, revizijskog odbora ili rukovodioca interne revizije,

7 Tušek, B., Revizija – instrument poslovnog odlučivanja, TEB, Zagreb, 2001.8 Đurasović, V., Interna kontrola i interna revizija , Finrar, Banja Luka , 2007.

6

- raznim priručnicima o radu, organizacionim uputstvima, računskim planom, opisima poslova, i drugim dokumentima koji se odnose na rad preduzeća ili pojedinih njegovih dijelova,

- računovodstveno-finansijskim izvještajima i drugim izvještajima preduzeća, kao što su izvještaji prethodnih revizija ili eksternog revizora.

2.5. Primjena Međunarodnih standarda revizije

U razvijenoj privredi revizijska profesija prati savremena dostignuća i promjene kako bi im se prilagodila i osigurala povećanje efikasnosti revizijskog procesa uopšteno. U kontekstu razvoja cjelokupne revizijske profesije značajno mjesto pripada i internoj reviziji. U Bosni i Hercegovini i drugim tranzicijskim zemljama, razvoj interne revizije bitno je kasnio u odnosu na razvijene privrede tržišne ekonomije. Međutim, od osnivanja Udruženja internih revizora u sklopu Udruženja računovođa do danas, postignuti su značajni pomaci i ostvareni rezultati koji bitno pridonose razvoju profesije internih revizora u našim uslovima. Brojni ciljevi Udruženja, kao oblika dobrovoljnog udruživanja osoba koje se bave internom revizijom, mogu se svesti na jedan zajednički, a taj je zaštita i unapređenje interesa struke te značenja i ugleda internih revizora u BiH.

Usvajanju bosansko-hercegovačkih standarda interne revizije prethodio je dugotrajan i odgovoran rad timova stručnjaka iz područja računovodstva, revizije, finansija, informatike i drugih dodirnih područja. Osnovu za izradu bosansko-hercegovačkih standarda interne revizije činili su Američki standardi interne revizije koji su ustvari nadnacionalni i uobičajeno nazvani Međunarodni standardi interne revizije, a s kojima su naši standardi interne revizije sadržajno gledajući u potpunosti usklađeni. Oni su obuhvatili najveći dio opštih pravila profesionalnog ponašanja i djelovanja interne revizije i u njih su ugrađena osnovna revizijska načela i koncepti interne revizije - načela o nezavisnosti, objektivnosti, stručnosti i kompetentnosti internih revizora, zatim načela o organizovanju i upravljanju internom revizijom.

Od metodologije revizije koju primjenjuje određena revizorska firma zavisi, u prvom redu, postupak primjene Međunarodnih standarda revizije i Iskaza o međunarodnoj praksi revizije. Potrebno je međutim istaći da ta metodologija nije eksplicitno propisana, ali njene osnovne naznake se mogu implicitno vidjeti iz revizorskih standarda. S ciljem pomoći revizorima u primjeni standarda, Komitet za međunarodnu revizorsku praksu (International Auditing Practics Committe - IAPC) izdaje pored Međunarodnih standarda revizije i Iskaze o međunarodnoj praksi revizije.

7

U osam grupa, odnosno sekcija, su svrstani pomenuti standardi. i to:

- Uvodne napomene obuhvataju predgovor, riječnik termina i okvir Međunarodnih standarda revizije (obuhvata Međunarodne standarde revizije od 100-199);

- Generalni principi i odgovornosti (obuhvata Međunarodne standarde revizije od 200-299);

- Procjenjivanje rizika i preporučene mjere za date procjene rizika (obuhvata Međunarodne standarde revizije od 300-499);

- Revizorski dokazi (obuhvata Međunarodne standarde revizije od 500-599); - Korišćenje rada ostalih lica (obuhvata Međunarodne standarde revizije od 600-

699);- Revizorski zaključci i izvještavanje (obuhvata Međunarodne standarde revizije

od 700-799); - Revizorski angažmani za specijalne svrhe (obuhvata Međunarodne standarde

revizije od 800-899);- Revizorski angažmani u vezi sa pregledom finansijskih izvještaja i u vezi sa

finansijskim informacijama (obuhvata Međunarodne standarde revizije od 900-999).

Izradom i usvajanjem bosansko-hercegovačkih standarda interne revizije usaglašenih sa međunarodnim standardima interne revizije omogućen je daljnji razvoj profesije internih revizora u BiH.

8

3. KARAKTERISTIKE INTERNE REVIZIJE

3.1. Karakteristike i vrste izvještaja interne revizije

Rezultat rada i djelovanja interne revizije jest izvještaj o obavljenoj reviziji koji ima bitnu ulogu u upravljanju preduzećem prema unaprijed utvrđenim ciljevima. Izvještaj o provedenoj reviziji je dokument o nalazima i rezultatima revizije. U njemu se iznose nalazi i daju zaključci, prijedlozi i preporuke te se predlažu aktivnosti koje treba provesti nakon revizije.Kada se sastavlja izvještaj potrebno je voditi računa o četiri osnovna cilja koja izvještavanje treba zadovoljiti:

- otkrivanje nalaza,- opis nalaza, - sugestije za korekciju, - dokumentovanje planova i pojašnjenja revidiranog subjekta.

Potrebno je da izvještaj bude jasan, koncizan, direktan i tačan. Važan je i stil pisanja koji mora biti prepoznatljiv čitaocu za koga je pisan. Uobičajeno se navodi 10 kriterija koja izvještaj mora zadovoljiti:

- profesionalnost,- tačnost,- uljudnost i taktičnost,- poštovanje prema revidiranom subjektu,- uvjerljivost,- jasnost rečeničnih struktura,- logičnost razvrstavanja odlomaka,- pravilnost odabira riječi,- gramatička pravilnost,- prikazivanje (fizička obrada i uvezivanje).

9

upravljačka

revizija poslovanja

finansijska revizija

3.2. Praćenje rezultata rada – monitoring

Izradom izvještaja o obavljenoj reviziji pojedinog poslovnog područja ne završava rad interne revizije vezan uz predmetnu reviziju. Na kraju svakog izvještaja navode se dogovorene aktivnosti s rokovima za njihovu primjenu i odgovorne osobe.

U skladu sa standardima interne revizije, revizor je zadužen za praćenje realizacije prijedloga i preporuka iz izvještaja, odnosno tzv. monitoring. To ustvari znači da interni revizor treba pratiti i ispitati jesu li preduzete mjere i aktivnosti koje proizlaze iz rezultata njegovog izvještaja.

Na kraju, potrebno je naglasiti da je cilj praćenja rezultata i sprovođenja revizijskih preporuka pravovremeno uočiti eventualne zastoje kako bi se na osnovu tih saznanja mogle preduzeti određene korektivne mjere. Važnost praćenja sprovođenja revizijskih preporuka i savjeta proizlazi iz činjenice, da ukoliko se izvještajima interne revizije ne posvećuje pažnja i ukoliko se na osnovu uočenih nedostataka i slabosti ne preduzimaju nikakve akcije, revizija gubi smisao.

3.3. Hijerarhija interne revizije

Tokom istorijskog razvoja interna revizija je prošla određene faze razvoja i u skladu sa tim širio se djelokrug rada i razvijale su se metode i tehnike pa tako razlikujemo tri hijerarhijska nivoa interne revizije:9

9 Stajčić, I., Tomislav, Kutić T.J., Kutić, A., Nj., Kontrola i revizija, Univerzitet za poslovne studije, Banja Luka, 2009.

10

Slika 3. Hijerarhijski nivoi interne revizije

Finansijska revizija bilježi najranije početke razvoja interne revizije. Njen djelokrug rada isključivo je vezan uz reviziju računovodstvenih evidencija odnosno ispravnost provedenih knjiženja, uz reviziju rezultata knjigovodstvenog procesa, prije svega bilanse i računa dobiti i gubitka te uz područje planiranja i analize. Zato se finansijska

revizija često u literaturi sreće pod nazivom računovodstvena revizija ili revizija računovodstva.

Revizija poslovanja nastala je kao rezultat razvoja finansijske revizije te je i njen djelokrug rada znatno širi. Obuhvata ispitivanje efikasnosti operativnog poslovanja preduzeća tj. obuhvata sve poslovne funkcije u preduzeću pa se osim finansijskih izvještaja ispituju i ostali podaci i postupci operativnog karaktera.Danas većina menadžera smatra glavnim prednostima revizije poslovanja sledeće:10

- ona je sredstvo manadžmenta za nadzor operativne djelatnosti i poštivanja politike preduzeća,

- usmjerena je na nepristranost i nezavisnost, slobodna od subjektivnih procjena rukovodioca,

- ona pridonosi ostvarenju cilja i sadržaja revidiranja osnovnih finansijskih izvještaja, koje obavljaju vanjski revizori,

- ona povećava povjerenje mandžmenta u finansijske izvještaje,- ona se razvila u značajno sredstvo za ocjenjivanje svih oblika organizacije,

uključujući obradu podataka, prodaju, proizvodnju i dr.

Upravljačka revizija je okrenuta budućnosti i budućem poslovnom rezultatu tj. ostvarivanju dugoročnih i kratkoročnih ciljeva pa zato posebno koristi najvišem nivou manadžmenta. Interna revizija prerasta u upravljačku, gdje interni revizor pored svojih osnovnih funkcija nadzora nad internim kontrolama i finansijskim podacima ima zadatak usklađivanja poslovanja sa ciljevima. Ciljevi preduzeća usmjereni su na stvaranje i održavanje prednosti nad konkurentima, a predstavljaju očekivane rezultate i krajnje tačke koje manadžment želi ostvariti. U uslovima naglašene tržišne orjentacije, kada brze promjene u okruženju pojačavaju rizičnost poslovanja, interes je manadžmenta organizovati efikasnu internu reviziju koja će potstaknuti na usmjeravanje poslovanja prema postavljenim ciljevima, te predlagati eventualne korekcije aktivnosti.

10 Đurasović, V., Interna kontrola i interna revizija , Finrar, Banja Luka , 2007.11

3.4. Organizacijski status interne revizije

U svrhu što efikasnijeg i kvalitetnijeg rada interne revizije bitna su tri faktora koja se najčešće naglašavaju:

- nezavisnost,

- organizacijski status i - objektivnost.

Nezavisnost interne revizije moguće je postići kroz organizacijski status i objektivnost. Odgovarajuće organizacijsko mjesto u preduzeću preduslov je uspješnog ostvarivanja zahtijevnih zadataka koje se postavljaju pred internu reviziju.

Na dizajniranje organizacijske strukture veliki uticaj imaju vanjski i unutrašnji faktori poput: tržišta, konkurenata, razvoja nauke i tehnologije, institucionalnih uslova, integracijskih procesa, ciljeva, strategije i veličine preduzeća, tehničke opremljenosti i tehnološke ekipiranosti, adekvatnosti ljudskih potencijala i drugo.

Tradicionalno, kada je interna revizija bila usmjerena na finansijski aspekt poslovanja, tada se i organizacijski locirala unutar službe finansija, računovodstva ili kontrolinga te je time bilo onemogućeno njeno nezavisno i objektivno nadziranje poslovanja drugih funkcija.

Slika 4. Organizacija interne revizije kao odjela unutar finansija

skupština dioničara

nadzorni odbor

uprava

finansije računovodstvo prodajamarketingnabavkaproizvodnja

interna revizijainterna revizija

12

Međutim, usmjerenjem na upravljački aspekt nadzora, u moderno organizovanim preduzećima gdje se interna revizija stavlja u funkciju ostvarivanja što veće efikasnosti poslovanja, interna revizija se organizuje kao štabno tijelo uprave i nadzornog odbora. Na taj način organizovana interna revizija zadovoljava načela nezavisnosti i odgovornosti, te u pravom smislu postaje njihova “produžena ruka”.11

Slika 5. Organizacija interne revizije kao štabnog tijela

U velikim preduzećima i korporacijama, u želji da se nezavisnost interne revizije još više istakne, odgovornost revizije organizacijski se postavlja na najviši nivo, a to je odbor za reviziju. Osim što nadzire rad interne revizije, odbor za reviziju ima i širu ulogu koja se proširuje uopšteno na poboljšanje i unapređenje računovodstva i finansija, sistema kontrole, interne i eksterne revizije. Svojim nadzornim aktivnostima odbor za reviziju pomaže upravi i nadzornom odboru, jača nezavisnost interne revizije, poboljšava kvalitet izvještavanja, djeluje na komunikaciju među revizorima i manadžmentom, osigurava koordinacijski pristup u djelovanju, te usmjerava ka rješavanju problema.

3.5. Standardi interne revizije

Interna revizija dio je revizijske profesije koja je teoretski i praktično odredila pravila koja interni revizori u svom radu moraju primijenjivati. Najveću važnost i osnovni okvir za definisanje postupka obavljanja interne revizije, u kojem se utvrđuju

11 Stajčić, I., Tomislav, Kutić T.J., Kutić, A., Nj., Kontrola i revizija, Univerzitet za poslovne studije, Banja Luka, 2009.

skupština dioničara

nadzorni odbor

uprava

finansije računovodstvo prodajamarketingnabavkaproizvodnja

interna revizijainterna revizija

13

načela i daju smjernice za postupak ispitivanja i ocjenjivanja poslovanja preduzeća čine Standardi interne revizije i Kodeks profesionalne etike.

Osnovna svrha Standarda interne revizije je osigurati kvalitetan rad interne revizije, razumijevanje uloge interne revizije svakom nivou upravljanja u preduzeću, eksternoj reviziji, stvoriti stručnu podlogu za provođenje i ocjenu rada interne revizije te poboljšati njeno funkcioniranje u preduzeću. Standarde interne revizije u SAD-u je oblikovao Institut internih revizora (Institute od Internal Auditors – IIA). Međutim, standardi interne revizije imaju svoje uporište u praktičnom iskustvu, pa zato nisu statični i dati zauvijek, već se stalno razvijaju i usavršavaju.

Zadnja promjena standarda svodi se uglavnom na izmjenu njihove formalne strukture, dok se promjene u pogledu materijalnog sadržaja odnose na uvažavanje nekih novih termina i u području upravljanja, npr. dodana vrijednost, upravljanja rizicima, korporativnog upravljanja i sl.

3.6. Perspektiva uvođenja interne revizije u našim uslovima

Interna revizija predstavlja naknadnu kontrolu poslovnih transakcija uključujući i kontrolu kontrole. Tamo gdje je interna revizija instalirana, ona testira i ocjenjuje računovodstvene i administrativne kontrole u svim sektorima. Savremeno organizovanu jedinicu interne revizije, sposobnu da uspostavlja komplementarne odnose sa eksternom revizijom će imati, u narednih 3 do 5 godina, jedna petina velikih sistema. Temeljniji pristup organizaciji i funkciji stručnih internih kontrola, u istom vremenskom intervalu, treba očekivati i u ostalim preduzećima.

Kada govorimo o internoj reviziji mislimo na profesionalnu internu reviziju čiji je rad utemeljen na verifikovanim i opšteprihvaćenim standardima. S obzirom na činjenicu da je adekvatnog kadra u internoj reviziji danas malo, to podrazumijeva timski rad i angažovanje kadra koji nastoji da u internoj reviziji ostvari značajnu karijeru, kao i njegovo školovanje za internu reviziju. Interna revizija je profesija koju treba razvijati da bi ona dala efekte koje daje u preduzećima zemalja razvijene tržišne privrede i definisanog vlasništva.

Interna revizija, koju najčešće uvode velika i srednja preduzeća, sa kompleksnom organizacijom, se obično organizuje u matičnim preduzećima, sa takvim ovlašćenjima da poslove može obavljati i u matičnom i u povezanim preduzećima, što omogućava usklađenost postupaka interne kontrole i veću efikasnost na svim nivoima. Izraženija

14

potreba za organizovanjem interne revizije se pojavljuje istovremeno sa privatizacijom tzv. velikih sistema i njihovim organizovanjem kao holding kompanija.

Na stvaranje osnove za internu reviziju pozitivno će se odraziti razvoj računovodstvene profesije. Očekje se da će doći i do odgovarajućih promjena u sistemu računovodstva u smislu njegove deregularizacije, tj do ustupanja prava računovodstvenoj profesiji da materiju računovodstva reguliše profesionalnim standardima. To je prvi korak do deregulacije, a sa većim stepenom privatizacije država će postepeno gubiti interes da zakonskim propisima reguliše računovodstvenu materiju.

Država još uvijek nije prenijela javna ovlašćenja na profesiju, kada je u pitanju revizija finansijskih izveštaja, uslijed čega postoji podjela u računovodstvenoj profesiji, tako da

se posebna zvanja za računovođe stiču po jednom, a za revizore po drugom zakonu. Računovođe i revizori su, u savremenom svijetu, već odavno članovi iste profesije, tj. polažu iste ispite za sticanje profesionalnih zvanja i imaju ista zvanja.

Do uvođenja interne revizije najprije će doći u onim preduzećima i bankama u koje bude uložen inostrani kapital, odnosno inostrani investitori će zahtijevati primjenu metodologije interne revizije, što će omogućiti i formiranje osnove za obrazovanje kadra i šire uvođenje interne revizije u našu praksu.

Politika preduzeća jeste da uvede internu reviziju kao nezavisnu funkciju, čiji je zadatak da ispituje i ocjenjuje poslovanje preduzeća radi pružanja pomoći menadžmentu preduzeća u realizaciji ciljeva definisanih poslovnom politikom preduzeća. Dio za internu reviziju je organizaciono vezan za generalnog menadžera, a svoje izvještaje podnosi generalnom menadžeru i upravnom i nadzornom odboru preduzeća.

Zaposleni u odjeljenju za internu reviziju, radi obavljanja svojih poslova, imaju pravo na potpun, slobodan i neograničen pristup svim aktivnostima, dokumentaciji, imovini i odgovornim licima u preduzeću. Osnovni cilj organizacionog dijela za internu reviziju jeste da na efikasan način pruži pomoć menadžmentu preduzeća u izvršavanju zadataka i odgovornosti. Dužnost organizacionog dijela za internu reviziju je, u navedenom smislu, da priprema analize o finansijskom položaju i rezultatima poslovanja preduzeća, kao i informacije o poslovanju koje je predmet revizije uz davanje preporuka za unapređenje poslovanja.

Direktori sektora i drugi rukovodioci su odgovorni za preduzimanje potrebnih mjera u skladu sa nalazima i preporukama interne revizije, koje se odnose na poslovne funkcije,

15

odnosno organizacione dijelove kojima rukovode. Oni su, dalje dužni da svoje planove dostave generalnom direktoru i da podnesu izvještaj o sprovođenju tih planova.

Rukovodilac odjeljenja za internu reviziju ima pravo da sprovodi kompleksan program interne revizije u preduzeću. Interna revizija ispituje i procjenjuje adekvatnost i efikasnost sistema upravljačkih kontrola, koje je rukovodstvo uspsotavilo radi postizanja ciljeva definisanih poslovnom politikom i planovima preduzeća. Radi sprovođenja programa interne revizije, rukovodilac odjeljenja i revizori imaju pravo na slobodan i neograničen pristup evidencijama, imovini i odgovrnim licima u svim oblastima poslovanja preduzeća.

Rukovodilac interne revizije rukovodi internom revizijom u sektoru preduzeća, zavisnom preduzeću ili u drugom organizacionom dijelu, izvršava program interne revizije u skladu sa standardima revizije i uputstvima za rad i uspostavlja saradnju sa nadležnim rukovodiocima u organizacionim dijelovima u kojima se vrši revizija.

Na osnovu uputstva rukovodioca revizije, rukovodilac tima za internu reviziju ima slijedeća ovlašćenja i odgovornosti12:

- vrši nadzor na radom revizora – članova tima;- razrađuje programe revizije za pojedine oblasti poslovanja;- određuje područja rizika i procjenjuje uticaj tih rizika na planove, programe i

kvalitet revizije i klasifikuje projekte revizije u pogledu njihovog značaja i učestalosti vršenja revizije;

- u okviru opšteg programa revizije, nastoji da poslove revizije i raspored zadataka na pojedine članove tima izvrši na način koji odgovara potrebama rukovodstva;

- ocjenjuje efikasnost sistema internih kontrola, na osnovu poznavanja poslovanja preduzeća i razumjevanja tehnika revizije;

- koordinira rad sa eksternim revizoriom;- vodi računa da se u toku rada primenjuju profesionalni standardi, koji se odnose

na planiranje posla i pribavljanje neophodnih dokaza za potkrepljivanje nalaza;- daje uputstva članovima tima radi postizanja ciljeva revijzije i primjene tehnika i

postupka revizije koje je odobrio direktor interne revizije;- sastavlja izvještaje revizije i o nalazima, zajedno sa rukovodiocem revizije, vodi

raspravu sa nadležnim rukovodiocima preduzeća na datoj lokaciji;- vrši istraživanja na usavršavanju tehnika revizije;- radi na priručnicima za obuku internih revizora;- vodi evidenciju o obavljenom poslu i izrađuje izvještaje u vezi sa problemima na

koje interna revizija nailazi;

12 Stajčić, I., Tomislav, Kutić T.J., Kutić, A., Nj., Kontrola i revizija, Univerzitet za poslovne studije, Banja Luka, 2009.

16

- analizira faktore koji predstavljaju smetnju za efikasniji rad i predlaže mjere za otklanjanje tih smetnji;

- obezbeđuje efikasnu komunikaciju između nadležnih rukovodilaca preduzeća na datoj lokaciji i rukovodioca revizije.

Interni revizor ima sljedeće dužnosti13:

- ispituje poslovanje preduzeća u oblasti koju je po programu dobio i ocjenjuje efikasnost i adekvatnost internih kontrola u toj oblasti;

- utvrđuje da li se u organizacionom dijelu u kom vrši reviziju primjenjuju propisani postupci koji se odnose na planiranje, računovodstveno obuhvatanje, očuvanje sredstava preduzeća i kontrolu rada, i da li su ti postupci usklađeni sa poslovnom politikom preduzeća i savremenim standardima organizacije poslovanja;

- planira i izvodi reviziju u skladu sa profesionalnim standardima;- obrađuje nalaze revizije i preporuke za otklanjanje uočenih slabosti, kao i

preporuke za poboljšanje poslovanja i sniženje troškova;- vrši specijalne preglede na zahtjev rukovodstva;- daje instrukcije mladim revizorima.

Plan poslovanja preduzeća kao cjeline14, predstavlja glavno uporište za djelovanje nadzornih organa (kontrole i revizije). Odstupanja od planiranih veličina utvrđuju se upoređivanjem predračuna i obračuna i odmah se istražuju uzroci i donose odluke o konkretnim akcijama.Apsolutnu zaštitu od grešaka, prevara i potkradanja, ma koliko bio pažljivo organizovan, ne objezbeđuje ni jedan oblik nadzora. Koliko god poštovali raspored funkcija u raspodjeli dužnosti i ovlašćenja ovaj princip može da bude narušen, bar privremeno, preko povezanih stranaka, kao i tajnim sporazumom zaposlenih.

Na organizaciju i efikasnost nadzora utiče veličina preduzeća. Komplikovanije je usavršiti internu kontrolu u malom preduzeću nego u velikom (prvenstveno jer nije moguće urediti zadovoljavajuće razgraničenje ovlašćenja). Struktura internog nadzora se mora prilagoditi individualnim potrebama svakog preduzeća pojedinačno.

U slučaju kada računovodstveni nadzor otkrije nepravilnosti, tretira ih kao namjerne greške unesen u računovodstvene evidencije, poslovne knjige i finansijske izveštaje u prevarantske svrhe. Nepravilnosti se mogu definisati kao prevare koje su učinili zaposleni i prevare koje je učinio menadžment.

13 Đurasović, V., Interna kontrola i interna revizija , Finrar, Banja Luka , 2007.

14 Đurasović, V., Interna kontrola i interna revizija , Finrar, Banja Luka , 2007.17

S obzirom na činjenicu da se interni nadzor ne može usavršiti do te mjere da bi pružio potpunu zaštitu imovine preduzeća od šteta koje mogu prouzrokovati nečasna zaposlena lica, pojedine kompanije praktikuju osiguranje specijalnog rizika od zaposlenih koji upravljaju novcem i drugim oblicima likvidne imovine.

Terminom “vezivanje vjernosti” označava se osiguranje ovog neobičnog rizika, odnosno to je vrsta ugovora kojim se osiguravajuća firma obavezuje da isplati poslodavcu štete nastale prevarom ili utajom od zaposlenih osoba vezanih vjernošću.

Interni nadzor se suočava i sa pogrešno interpretiranim poslovnim transakcijama, tj. prevarama koje je učinio nepošteni menadžment preduzeća. Pored navedenog, ovakva vrsta prevare (nečasnih radnji), često podrazumijeva i pogrešne procjene, izdavanje “friziranih” finansijskih izvještaja čija je očigledna namjera dezinformisanje, odnosno namjerno pogrešno usmjeravanje zainteresovanih korisnika (povjerilac, investitor i sl.).

4. ZAKLJUČAK

Dominantno obilježje savremenog okruženja su stalne, sve dinamičnije i složenije promjene koje presudno utiču na poslovanje svakog preduzeća. Od menadžmenta se očekuje da pravilnim izborom metoda i načina poslovanja osigura preduzeću povoljniji položaj u odnosu na konkurente u cilju, prije svega opstanka, a onda i budućeg razvoja. Izuzetno važan strategijski zadatak predstavlja analiza vanjske i unutrašnje okoline preduzeća. Proces globalizacije, tehnološke promjene, sve kraći proizvodni i inovacijski ciklusi te porast konkurencije, donose sa sobom nove i sofisticiranije rizike u poslovanju. Radi pravovremenog i efikasnog donošenja poslovnih odluka s ciljem izbjegavanja rizika, savremena nauka i praksa u zemljama razvijene tržišne privrede posebnu pažnju daje nadzornim mehanizmima u koje se ubrajaju interna kontrola i interna revizija.

Osnovni, početni, smisao u razvoju sistema internog nadzora u privrednim društvima najčešće je bio motivisan sprečavanjem i otkrivanjem devijantnog ponašanja u privrednom društvu. Razvojem tržišnog načina privređivanja i sve veće izlaganje konkurenciji, uz porast tržišnih izazova i rizika, upravljanje privrednim društvima postaje sve složenije što kao potrebu nameće razvoj i usavršavanje sistema internog nadzora. Prolazeći kroz proces tranzicije sve ove pojave i trendovi uočavaju se u Bosni i Hercegovini.

Interna revizija danas je nezavisna i stručna funkcija sa zadatkom procjenjivanja svih aktivnosti unutar poslovnog subjekta. Organizuje je menadžment kao svoju “produženu ruku” sa zadatkom da istražuje, ispituje i procjenjuje adekvatnost i efikasnost sistema internih kontrola i da mu osigura podršku i pomoć u ostvarenju planiranih ciljeva.

18

Učestvujući u svakoj fazi poslovne aktivnosti, interna revizija stoji na usluzi menadžmentu kroz ispitivanje ne samo računovodstvenih i finansijskih podataka, nego i svih ostalih postupaka i relevantnih informacija u poslovnom procesu radi ostvarivanja što veće efikasnosti, efektivnosti i ekonomičnosti poslovanja u cjelini.Okvir za definiranje postupka obavljanja interne revizije, u kojem se utvrđuju načela i daju smjernice za postupak ispitivanja i ocjenjivanja poslovanja poduzeća čine Standardi interne revizije i Kodeks profesionalne etike. Osnovna svrha Standarda interne revizije je osigurati kvalitetan rad interne revizije, razumijevanje uloge i dužnosti interne revizije na svakom nivou upravljanja u preduzeću, eksternoj reviziji i drugim tijelima i stvoriti stručnu podlogu za provođenje, ocjenjivanje rada interne revizije te poboljšanje njenog funkcioniranja u preduzeću.

LITERATURA

1) Božić, R., Kondić, N. (2007). Revizija finansijskih izveštaja - vodič kroz praktičnu reviziju”, II izmenjeno i dopunjeno izdanje, Banja Luka - Istočno Sarajevo, 2007.

2) Đurasović, V., Interna kontrola i interna revizija , Finrar, Banja Luka , 2007.

3) Novićević, B., Antić, Lj. (2005). Upravljačko računovodstvo - Obračun troškova, Ekonomski fakultet, Niš.

4) Spremić, I., Interna revizija, Revizija br. 1/1998., HUR, Zagreb, 1998.

5) Stajčić, I., Tomislav, Kutić T.J., Kutić, A., Nj., Kontrola i revizija, Univerzitet za poslovne studije, Banja Luka, 2009.

6) Tušek, B., Revizija – instrument poslovnog odlučivanja, TEB, Zagreb, 2001.

7) William E. Messier, Revizija, Faber&Zgombic Plus, Revicon, Zagreb, 2000.

19