116
SEN 080 Depurando il concetto di DIO Anche in chiara polemica coi religiosissimi Romani Non poteva essere ancora in uso, al tempo di Seneca, la nostra divaricazione tra Filosofo o Teologo, o più semplicemente Scienziato. Andava bene per tutti un generico "ricercatore", tradotto come sapiens . Le idee di Seneca non ci vengono esposte, ovviamente, secondo le migliore regole metodologiche; toccherà a noi ripescarle un pò dovunque. Riguardo all'eventuale domanda, che nessuno gli ha rivolto, "quale è per il sapiens il vero concetto di DIO", noi dobbiamo fare lo sforzo di mettere insieme elementi e ragionamenti spesso inconnessi. Ecco tuttavia, alla fine di un lungo ragionamento o predica sui benefici elargiti dagli déi all'umanità, il brano forse più analitico, che ben può essere considerato come la più impegnata risposta. "Natura -inquis- haec mihi praestat!" Ma...non vedi -prosegue Seneca- che stai scambiando NATURA con DEUS? Tuttavia - rincalza- l'ineffabile nome del DEUS puoi cambiarlo quanto vuoi, sia in IOVEM OPTIMUM MAXIMUM, vel TONANTEM, vel STATOREM. Anche se lo vuoi chiamare FATUM, sarà sempre la stessa cosa...! Ed ecco la chiave: Tot appellationes Eius esse possunt quot munera! Per questa via accetta Seneca, per il sommo DIO, anche le altre denominazioni: LIBER, HERCULIS, MERCURIUS... E la conclusione è quanto mai lucida e trasparente: Nec NATURA sine DEO est, nec DEUS sine NATURA, sed idem est utrumque, distat officio. Il resto sarebbe una explicatio ad abundantiam , su due chiavi di corretta interpretazione: se tu hai un conto con me -dice- puoi dire di averlo con LUCIO, con ANNAEO, con SENECA. Come quando descrivi l'animo umano per una qualsiasi delle sue virtù, descrivi sempre lo stesso animus che è virtuoso.

SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

  • Upload
    others

  • View
    8

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

SEN 080 Depurando il concetto di DIOAnche in chiara polemica coi religiosissimi

Romani

Non poteva essere ancora in uso, al tempo di Seneca, la nostra divarica-zione tra Filosofo o Teologo, o più semplicemente Scienziato. Andava bene per tutti un generico "ricercatore", tradotto come sapiens. Le idee di Seneca non ci vengono esposte, ovviamente, secondo le migliore regole metodologiche; toccherà a noi ripescarle un pò dovunque.

Riguardo all'eventuale domanda, che nessuno gli ha rivolto, "quale è per il sapiens il vero concetto di DIO", noi dobbiamo fare lo sforzo di mettere insieme elementi e ragionamenti spesso inconnessi. Ecco tuttavia, alla fine di un lungo ragionamento o predica sui benefici elargiti dagli déi all'umanità, il brano forse più analitico, che ben può essere considerato come la più impegnata risposta.

"Natura -inquis- haec mihi praestat!" Ma...non vedi -prosegue Seneca- che stai scambiando NATURA con DEUS? Tuttavia -rincalza- l'ineffabile nome del DEUS puoi cambiarlo quanto vuoi, sia in IOVEM OPTIMUM MAXIMUM, vel TONANTEM, vel STATOREM. Anche se lo vuoi chiamare FATUM, sarà sempre la stessa cosa...!

Ed ecco la chiave: Tot appellationes Eius esse possunt quot munera! Per questa via accetta Seneca, per il sommo DIO, anche le altre denominazioni: LIBER, HERCULIS, MERCURIUS... E la conclusione è quanto mai lucida e trasparente: Nec NATURA sine DEO est, nec DEUS sine NATURA, sed idem est utrumque, distat officio.

Il resto sarebbe una explicatio ad abundantiam, su due chiavi di corretta interpretazione: se tu hai un conto con me -dice- puoi dire di averlo con LUCIO, con ANNAEO, con SENECA. Come quando descrivi l'animo umano per una qualsiasi delle sue virtù, descrivi sempre lo stesso animus che è virtuoso.

JOVEM dicis OPTIMUM MAXIMUM, et TONANTEM, et STATOREM,( qui non, ut historici tradiderunt, ex eo quod, post votum susceptum, acies Romanorum fugientium stetit, sed quod STANT beneficio eius omnia, Stator Stabilitorque est ).

Hunc eumdem et FATUM si dixeris, non mentieris;

Page 2: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

nam quum fatum nihil aliud sit quam series implexa causarum,ille est prima omnium causa, ex qua ceterae pendent.

Quaecumque voles, illi nomina propria aptabis,vim aliquam effectumque caelestium rerum continentia;tot appellationes eius possunt esse quot munera.

Hunc et Liberum Patrem, et Herculem et Mercurium nostri putant:

LIBERUM PATREM, quia omnium parens sit,quoi primum inventa seminum vis est,consultura per voluptatem vitae perpetuitati;

HERCULEM, quia vis eius invicta sit,quandoque lassata fuerit operibus editis, in ignem recessura;

MERCURIUM, quia ratio penes illum est numerusque et ordo et scientia.

Quocumque te flexeris, ibi ILLUM videbis occurrentem tibi;nihil ab illo vacat, opus suum ipse implet. *

Ergo nihil agis, ingratissime mortalium,qui te negas DEO debere, sed NATURAE,quia nec NATURA sine DEO est, nec DEUS sine NATURA,SED IDEM EST UTRUMQUE, DISTAT OFFICIO.

Si, quod a Seneca accepisses, Annaeo te debere diceres vel Lucio,non creditorem mutares, sed nomen,quoniam sive praenomen sive nomen dixisses sive cognomen,idem tamen ille esset.

OMNIA EIUSDEM DEI NOMINA SUNT varie utentis sua potestate.

Et iustitia, probitas, prudentia, fortitudo, frugalitas,

Page 3: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

UNIUS animi bona sunt;quidquid horum tibi placuit, ANIMUS placet.

IV De Beneficiis, VIII

__________

* A proposito di un testo così chiaro, voglio ricordare che, forse mentre Seneca pubblicava questi suoi trattati, Paolo di Tarso predicava -niente-meno, all'Areopago di Atene!- che Dio dobbiamo riconoscerlo entro e fuori di noi, in ipso enim vivimus, movemur et sumus !

SEN 081 Inquietante problema Estne DEUS

"incomprehensibilis" ?

Le molte e significative frasi che a Seneca sfuggono nella sua ininterrotta e istintiva ricerca di DIO, potremmo noi sentirci offesi se mai sembri di finire nell'apparente rinuncia a ulteriori sforzi, e volerci strappare un definitivo INCOMPREHENSIBILIS DEUS, che -lo vogliamo o no, così sarà, poiché è così anche per i maggiori TEOLOGI moderni, che scoprono di continuo che Dio è SEMPER MAIOR, cioè più grande di quanto avevamo capito fino a ieri-. Ciò vuol dire, in buona logica, che la grandezza di DIO va ridimensionata alla misura della nostra cangiante e progressiva conoscenza. La NOSTRA umana ricerca sarà sempre incapace di afferrare il divino. Quindi, mettiamo l'anima in pace e stralciamo a questo punto un bellissimo brano delle Q.N. VII, De Cometis III,IV.

Neque enim omnia DEUS homini fecit !Quota pars operis tanti nobis committitur ?

IPSE, qui ista tractat, qui condidit, qui totum hoc fundavit deditque circa SE,MAIORQUE EST PARS SUI OPERIS AC MELIOR, effugit oculos, cogitatione visendus est !

Page 4: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Multa praeterea cognata numini summo et vicinam sortita potentiam,obscura sunt, aut fortasse -quod magis mireris-oculos nostros et implent et fugiunt ,sive illis tanta subtilitas est quantam consequi acies humana non possit,sive in sanctiore seccessu MAIESTAS TANTA delituit et REGNUM suum, id est SE, regit nec ulli dat aditum nisi animo,

Quid sit hoc sine quo nihil est, SCIRE NON POSSUMUS,et miramur, si quos igniculos novimus,cum MAXIMA pars mundi, DEUS, lateat ?

SEN 082 Dilatiamo almeno il nostro orizzonte, se mai...

Se dunque Dio è incomprehensibilis, occorrerà quanto prima dilatare l'orizzonte, in modo da dover destreggiarsi con maggiore visibilità ! Ragiona cioè SENECA "a tutto campo"; anzi scopre quanto siano spiritualmente dinamici e fecondi, e anche sportivi, i nostro "perché". Peccato che non abbia rivolto a sè stesso quell'altro possibile problemino: siamo o non siamo noi per caso i soli interlocutori di questo Dio? Come mai è così difficile la scoperta di un linguaggio che ci renda capaci di interloquire senza fili? Non sarà poi vero che DIO ci capisce meglio dal nostro silenzio, oppure dal nostro dialetto personale? Una siffata domanda ci porterebbe ad una valanga di nuovi perché! Tuttavia resta chiaro che in questa ricerca SENECA diventa pioniere ! (Ad Lucilium, 65)

Poco più avanti, nella Pagina 083, dovremo assistere al suo silenzio su una sfumatura di linguaggio sulla quale egli scivola senza scoprirne la profondità: parlando di Dio, lo sente tanto vicino, da scambiare l'appellativo di PATER con PARENS NOSTER, un linguaggio che solo oggi -pressione del femminismo- ci sta portando ad accettare consensualmente che DIO possa indistintamente essere invocato sia come PATER, sia come MATER ( in altre parole ciò si trova nel Catechismo della Chiesa Cattolica, al num.239 ). Seneca perciò -possiamo dirlo così- sta già rasentando sfumature da "scolastica superiore" !

Page 5: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Interdicis mihi inspectionem rerum naturae...?A TOTO abductum redigis in PARTEM ?

Ego non quaeram- quae sint initia universorum,- quis rerum formator,- quis omnia in uno mersa et materia inerti

convoluta discreverit ?Non quaeram

- quis sit istius artifex mundi,- qua ratione tanta magnitudo in legem et ordinem

venerit,- quis sparsa collegerit, confusa distinxerit,

- in una deformitate iacentibus faciem diviserit,- unde LUX TANTA fundatur: - ignis sit an aliquid IGNE LUCIDIUS ?

Ego ista non quaeram? Ego nesciam unde descenderim ?

- semel haec mihi videnda sint an saepe nascendum ?

- quo HINC iturus sim ?- quae sedes exspectet ANIMAM, solutam legibus

servitutis humanae ?Vetas me caelo interesse, id est, iubes me VIVERE CAPITE DEMISSO ?

MAIOR SUM, et AD MAIORA GENITUS, quam ut mancipium sim mei corporis,quod equidem non aliter aspicio quam vinculum aliquod libertati meae circumdatum !SEN 083

Si dovrà anche ridimensionare la nostra presuntuosa SAPIENTIA !

Se ne è accorto Seneca che nel nostro mondo interiore c'è uno spazio dove poter ragionare, dedurre, tirare le conseguenze delle nostre limitate certezze. Sta egli scoprendo quella che per i Greci era la SOPHIA -che la scuola romana ha scelto di latinizzare con SAPIENTIA-. La quale però, a ritmo di maggioranze, diventerà presto PHILOSOPHIA. Poi, essendo sempre pressante e prioritario il problema di Dio, visto dalla nostra

Page 6: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

angolatura (de DIVINIS HUMANISQUE), matureranno da soli i tempi della TEOLOGIA.

Ad Lucilium, 88

Magna et speciosa res est SAPIENTIA: vacuo illi loco opus est:de DIVINIS HUMAMISque discendum est,de praeteritis, de futuris, de caducis, de aeternis, de tempore.

De quo uno vide quam multa quaerantur;- primum, an per se sit aliquid;- deinde an aliquid ante tempus sit sine tempore;- cum mundo coeperit an etiam ante mundum, quia fuerit aliquid, fuerit et tempus...

Innumerabiles quaestiones sunt DE ANIMO tantum:- unde sit, qualis sit, quando esse incipiat, quandiu sit,- aliunde alio transeat et domicilia mutet in alias animalium formas aliasque coniectus,- an non amplius quam semel serviat et emissus vagetur in toto; - utrum corpus sit an non sit;- quid sit facturus cum per nos aliquid facere desierit;- quomodo libertate sua usurus cum ex hac effugerit cavea;- an obliviscatur priorum et illinc nosse se incipiat unde -corpori abductus- in sublime secessit.

Quamcunque partem rerum humanarum divinarumque comprehenderis,ingenti copia quaerendorum ac discendorum fatigaberis.

Haec tam multa, tam magna, ut habere possint liberum hospitium,supervacua ex animo tollenda sunt !

Page 7: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

SEN 084 Cosa fare quando tutto va in degrado

?

Ancora in questa PAGINA giovanile compare in primo piano la profetica fede degli stoici in una palingenesi che forse anche noi crediamo si stia già affacciando al nostro orizzonte, e che sarà il vero sconquasso finale, il popolare "finimondo", l'esperienza più traumatizzante. E poichè oggi è comune l'impressione che tutto va in degrado, tocchiamo ferro e... che Dio ce la mandi buona !

SENECA, Ad Marciam, De consolatione, XXVI

Nam si tibi potest solatio esse desiderii tui commune fatum, nihil quo stat loco stabit; OMNIA sternet abducetque secum vetustas !

Nec hominibus solum ( quota enim ista fortuitae potentiae portio est? ) ,sed locis, sed regionibus, sed mundi partibus ludet.

Totos supprimet montes et alibi rupes in altum novas exprimet; maria sorbebit, flumina evertet et, commercio gentium rupto,societatem generis humani coetumque dissolvet.

Alibi hiatibus vastis subducet urbes, tremoribus quatietet ex infimo pestilentiae halitus mittet,et inundationibus quidquid habitatur obducet, necabitque omne animal orbe submerso,et ignibus vastis torrebit incendetque mortalia.

Et cum tempus advenerit quo se mundus renovaturus extinguat, viribus ista se suis caedent et sidera sideribus incurrent, et omni flagrante materia,uno igne quidquid nunc ex disposito lucet ardebit.

Nos quoque, felices animae et aeterna sortitae,

Page 8: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

cum DEO visum erit iterum ista moliri, labentibus cunctis,et ipsae parva ruinae ingentis accessio, in antiqua elementa vertemur. Felicem filium tuum, Marcia, qui ista non novit !

Attenti alla PAGINA seguente: misurate bene l’identificazione del nome di DioPer la nostra catechesi è stato da sempre PATER noster.Ma DEUS è anche per Seneca PARENS noster !

SEN 085 DEUS, PARENS NOSTER, necessaria in proximo posuit !

Nec intra haec humani ingenii sagacitas sistitur : prospicere et ultra libet, quo feratur, unde surrexerit, in quem exitum tanta rerum velocitas properet.

Ab hac divina contemplatione abductum animumin sordida et humilia pertraximus, ut avaritiae serviret, ut,relicto mundo terminisque eius et dominis cuncta versantibus, terram rimaretur et quaereret quid ex illa effoderet, non contentus oblatis.

Quidquid nobis bono futurum erat, DEUS et PARENS NOSTER in proximo posuit.Non exspectavit inquisitionem nostram, sed ultro dedit : NOCITURA in alto pressit !

Nihil nisi de nobis queri possumus:ea quibus periremur, nolente rerum natura et abscondente, protulimus.Addiximus animum voluptati, cui indulgere... initium omnium malorum est. Tradidimus ambitioni et famae, ceteris aeque vanis et inanibus.

Page 9: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Quid ergo nunc te hortor ut facias ?Nihil novi -nec enim novis malis remedia quaeruntur- sed hoc primum:ut tecum ipse dispicias quid sit necessarium, quid supervacuum.

Necessaria tibi ubique occurrent: supervacua et semper et toto animo quaerenda sunt.Non est autem quod te nimis laudessi contempseris aureos lectos et gemmeam supellectilem:quae est enim virtus, supervacua contemnere ?Tum te admirare cum contempseris necessaria !

Non magnam rem facis quod vivere sine magno apparatu potes,quod non desideras milliarios apros nec linguas phoenicopterorumet alia portenta luxuriae, iam TOTA animalia fastidientiset certa membra ex singulis eligentis ;tum te admirabo si contempseris etiam sordidum panem,si tibi persuaseris herbam ubi necesse est, non pecori tantum sed homini nasci;si scieris cacumina arborum explementum esse ventris,in quem pretiosa congerimus, tamquam recepta servantem.Sine fastidio implendus est: quid enim ad rem pertinet quid accipiat, perditurus quidquid acceperit ?

Delectant te disposita quae terra marique capiuntur,alia eo gratiora si recentia perferuntur ad mensam,alia si diu pasta et coacta pinguescere fluunt ac vix saginam continent suam:delectat te nidor horum arte quaesitus.At mehercules ista, sollicite scrutata varieque condita,cum subierint ventrem, una atque eadem foeditas occupabit.Vis ciborum voluptatem contemnere ? exitum specta !

Page 10: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

SEN 086LA VECCHIA MINIERA introduce altro tema: LA PAURA DELL'INFERNO

Nunc mihi permitte narrare fabulam.

Asclepiodotus auctor est demissos quam plurimos a Philippo in metallum antiquum olim destitutum,ut explorarent quae ubertas eius esset, quis status,an aliquid futuris reliquisset vetus avaritia.

Descendisse illos cum multo lumine et multos duraturo dies,deinde longa via fatigatosvidisse flumina ingentia et conceptus aquarum inertium vastos,pares nostris nec compressos quidem terra supereminentesed liberae laxitatis, non sine horrore visos.

Cum magna hoc legi voluptate. Intellexi enim saeculum nostrumnon NOVIS VITIIS sed iam inde antiquitus traditis laborare,nec nostra aetate primum avaritiam, venas terrarum lapidumque rimatam,in tenebris male abstrusa quaesisse :illi maiores nostri, quos celebramus laudibus,quibus dissimiles esse nos querimur,spe ducti montes ceciderunt et supra lucrum sub ruina steterunt.

Ante Philippum Macedonum regem fuere qui pecuniam in altissimis usque latebris sequerenturet recto spiritu liberoque in illos se demitterent specusin quos nullum perveniret noctium dierumque discrimen.

Page 11: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

A TERGO LUCEM RELINQUERE quae tanta spes fuit ? quae tanta necessitas hominem, ad sidera ereptum, incurvavit et defoditet in fundum telluris intimae mersit, UT ERUERET AURUMnon minore periculo quaerendum quam possidendum ?

Propter hoc cuniculos egitet circa praedam lutulentam incertamque reptavit oblitus dierum, oblitus rerum naturae melioris, a qua se avertit.

Ulli ergo mortuo terra tam gravis estquam istis supra quos avaritia ingens terrarum pondus iniecit,QUIBUS ABSTULIT CAELUM,quos in imo, ubi illud malum virus latitat, infodit?Illo descendere ausi sunt ubi novam rerum positionem,terrarum pendentium habitus ventosque per caecum inanes experirenturet aquarum nulli fluentium horridos fonteset ALTERAM PERPETUAMQUE NOCTEM;deinde, cum ista fecerunt, INFEROS METUUNT !

N.Q. V De Ventis XV.

SEN 087 Da un polo all'altro !

Ci siamo incontrati ieri con una sconvolgente risposta di un cacique Guaranì, di nome Ychoalay, che tradiva lo "zero assoluto" intorno a cogni-zioni intellettuali e a preoccupazioni metafisiche. Metteremo oggi a con-fronto con quel vuoto da vertigine due opposte testimonianze di Seneca (databili quindi al 60 d.C., cioè a 1700 anni prima!), che ci orientano con pari rigore scientifico sia alle nostre esigenze intellettuali (perché l'homo sapiens è anzi tutto l'uomo pensante, cioè l'uomo degli infaticabili perché), sia alla sete di autentica ricerca (laica, se così vogliamo, ma trascendente, se religiosa), dove l'interrogativo su Dio si affaccia subito ai primi passi.

Page 12: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Ma il nostro missionario aveva puntualmente additato la causa del ri-tardato sviluppo scientifico e religioso degli Indios: Ratiocinatio molesta illis et fere peregrina ! E` proprio questa RATIOCINATIO quella che fa le differenze, tra l'uomo civilizzato e quello che, lo si voglia o no, qualifichiamo come barbaro o selvaggio; dove barbaro è quello che stenta a oltrepassare nelle sue risposte il bla bla bla; selvaggio invece quello che è cresciuto nella giungla, in silva, senza sapere a che cosa serve la scuola, a che scopo sono state fondate le Università. Dalle quali si attende, e il solo nome lo dice, la visione completa universalis o universorum, di quanto scoprono i nostri occhi, principalmente quelli interiori, nell'insieme del mondo in cui viviamo.

Rientro volentieri in questa Pagina in occasione della morte di Corrado (8.VI.1999), famoso presentatore di Radio e TV in Italia per quasi mezzo secolo: i giornali del giorno dopo non si rendevano conto di star infangando la sua fama, quando si affrettavano a raccogliere alcune delle sue "confessioni" professionali: tra le quali -e io non aggiungerò altro- questa: "Per il pubblico di Radio e Tv, l'importante è assistere a qualcosa che non faccia pensare". Da questa nostra pagina di oggi sprizza invece un'automatico segnale di allarme; perchè siamo oggi -i patiti di Radio e TV- al di sotto degli indigeni più rozzi che diciamo "aver scoperto" nelle Americhe: Ratiocinatio enim nobis etiam... molesta et peregrina! Proprio alla fine del 1998, leggevamo sul TEMPO (p.17) il bilancio più scoraggiante sulle programmazioni TV, "sempre più volgari, violente, deliranti e di insulsa stupidità" (sic).

Quando a scuola mi capitava di offrire ai miei allievi la Prefazione di Seneca alle NATURALES QUAESTIONES, ero solito dire che quella pagina poteva da sola accelerare la loro maturità (e una sua continuazione riapparirà in un contesto più ampio in data 9 novembre). L'intero brano di Seneca risulta così, nella sua gratuità, la più bella sfida per chi oggi, vuoto di metafisica e tronfio di orgoglio di basso prezzo, si pavoneggia di potersi accontentare con le sole e tangibili meraviglie del nostro mondo tecnologico, non resosi conto che potenzialmente esse esistevano già al tempo di Adamo, ma che lui, che homo sapiens già era, doveva aspettare con pazienza, tanti secoli !

Meno male che, per quanti i "grandi sogni" sono ormai al tramonto, Seneca sottoscrive ancora una delle sue trascendentali trovate: Illuc eundum est ubi ista propius adspicias !

Et tamen, quousque vivimus?Omnium rerum cognitione fruiti sumus!

SCIMUS- a quibus principiis natura se attollat;- quemadmodum ordinet mundum;

Page 13: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

- per quas annum vices revocet;- quemadmodum omnia quae usquam erunt cluserit, et se ipsam finem sui fecerit.

SCIMUS

- sidera impetu suo vadere; praeter terram (!) nihil stare;- cetera continua velocitate decurrere.

SCIMUS

- quemadmodum solem luna praetereat;- quare tardior velociorem post se relinquat;- quomodo lumen accipiat aut perdat;- quae causa inducat noctem, quae reducat diem...

ILLUC EUNDUM EST UBI ISTA PROPIUS ASPICIAS ! Equidem tunc rerum naturae gratias agocum illam non ab hac parte video qua publica est,sed CUM SECRETIORA EIUS INTRAVI.

CUM DISCO:- quae universi materia sit,- quis auctor et custos,- quid sit Deus,- totus in se tendat an et ad nos aliquando respiciat;- faciat cotidie aliquid an semel fecerit,- pars mundi sit an mundus,- liceat illi hodieque decernere et ex lege fatorum aliquid derogare, an maiestatis deminutio sit et confessio erroris mutanda fecisse.

NISI AD HAEC ADMITTERER, NON TANTI FUERAT NASCI !....

O QUAM CONTEMPTA RES EST HOMO NISI SUPRA HUMANA SURREXERIT !

Page 14: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

SEN 088 In definitiva: QUID EST HOMO?

"Basta uno scossone per lasciarlo fuori gioco!" Così, senza esitazioni di sorta, l'impietosa analisi di Seneca. Che poi sarà ancora più cupa!

Questa pagina l'avevo piazzato nel BREVITER alla vigilia del Natale, e si indovina facilmente la deliberata intenzione! Intendevo lasciar cadere almeno un appello intellegibile contro l'inquinamento consumistico che sta paganizzando la più religiosa delle festività cristiane. Raccomandabile forma di "ritiro spirituale" per il Santo Natale sarebbe lo studio di questa NATURA UMANA, fortemente negativa per Seneca, e che noi, a Natale, scopriamo assunta dal Figlio di Dio.

L'uomo potremo noi descriverlo con l'elenco delle sue grandezze: sono disponibili perfino alcuni ben noti passaggi biblici. Ma sarà anche utile lasciarci guidare da questa realistica descrizione dell'uomo, firmata SENECA! Ne vale la pena. Anzi, nella sequenza delle Pagine del Breviter, veniva a ruota una pagina di S.Leone Magno che anche qui cascherebbe a pennello: Suscepta est a Maiestate humilitas, a virtute infirmitas, ab aeternitate mortalitas !

Nè sarà fuori contesto paragonare queste humilitas, infirmitas, mortalitas con le umilianti qualifiche con le quali descrive Seneca la nostra condizione umana: Omnis dies, omnis hora QUAM NIHIL SUMUS ostendit, et aliquo argumento recenti admonet FRAGILITATIS OBLITOS ! (Ad Lucilium, 101). Per quanto poi si collega con la mortalitas, basta una frase qualsiasi del nostro SENECA: Miramur in hoc mortem, quae unius singultus opus est?

Circumspicite quam levibus causis discutiamur !(non cibus nobis, non umor, non vigilia,non somnus sine mensura quadam salubria sunt) iam intelligetisNUGATORIA ESSE NOS ET IMBECILLA CORPUSCULA,fluida, non magna molitione perdenda. E ben si capirà allora la limpidissima e affascinante conclusione: Quam contempta (= contemptibilis!) res est homo, nisi supra humana surrexerit !

Nella visione cristiana invece, il mistero dell'uomo è troppo vasto. Potevo nel BREVITER rimandare i miei lettori a quel grande filone di ricerca che è per i credenti la Costituzione Conciliare Gaudium et Spes, protesa appunto verso questa problematica: in questa Antologia di Seneca siamo

Page 15: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

in prospettiva laica: tuttavia un buon commento non da fastidio a nessuno.

Homo igitur, et quidem unus ac totus, cum corpore et anima, corde et conscientia, mente et voluntate, totius nostrae explanationis cardo erit (n.3);

e più avanti, con definitoria convinzione: Reapse in mysterio Verbi Incarnati mysterium hominis vere clarescit. Il che significa che, nella visione cristiana l'uomo sarà sempre il valore più alto: interioritate enim sua universitatem rerum excedit. Nè va dimenticato che Dio l'ha nobilitato al massimo quando, nel crearci libero, ci ha garantizzato che attende pazientemente la nostra risposta, anche sbagliata. --- Cerchiamo ora di capire il passaggio di Seneca, che viene da: Ad Marciam, De Consolatione, XI

Quolibet quassu vas et quolibet facile iactatu !Non tempestate magna ut dissiperis opus est;ubicumque arietaveris, solvéris.

QUID EST HOMO? Imbecillum corpus et fragile, nudum, suapte natura inerme,alienae opis indigens, ad omnes fortunae contumelias proiectum.Cum bene lacertos exercuit, cuiuslibet ferae pabulum, cuiuslibet victima...!

Ex infirmis fluidisque contextum et lineamentis exterioribus nitidum,frigoris, aestus, laboris impatiens,ipso rursus situ et otio iturum in tabem.

Alimenta metuens sua, quorum modo inopia deficit, modo copia rumpitur;anxiae sollicitaeque tutelae, precarii spiritus et male haerentis,quem ex improviso sonus auribus gravis excutit;periculi semper sibi nutrimentum vitiosum et inutile !

Miramur in hoc MORTEM, quae unius singultus opus est ?Numquid enim, ut concidat, magni res molimenti est ?Odor illi saporque et lassitudo et vigilia et humor et cibus

Page 16: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

et sine quibus vivere non potest, mortifera sunt !Quocumque se movit, statim infirmitatis suae conscium;non omne caelum ferens, aquarum novitatibus flatuque non familiaris auraeet tenuissimis casibus atque offensionibus morbidum !

Putre, causarium, fletu vitam auspicatum...cum interim quantos tumultus hoc tam contemptum animal movet,in quantas cogitationes, oblitus condicionis suae, venit !

Immortalia, aeterna volutat animo et in nepotes pronepotesque disponit...cum interim longa conantem eum mors opprimit:et hoc quod senectus vocatur paucissimorum est circuitus annorum ! ----------

Non ANGELIS subiecit Deus ORBEM TERRAE futurum... (sed HOMINI !)Quid est HOMO quod memor es eius,aut filius hominis quoniam visitas eum ?Minuisti eum paulo minus ab ANGELIS; gloria et honore coronasti eum,et constituisti eum SUPER OPERA MANUUM TUARUM:omnia subiecisti sub pedibus eius.

Pertinent haec ad Epistulam ad Hebraeos, 2,5Vi ricalco una suggestiva domandina già fatta al 079: Sapete voi se da qualche parte abbia DIO altri interlocutori ?

SEN 089 Hac via factus est Seneca "Contemplativus in actione"

Duas res publicas animo complectamur: alteram magnam et vere publicam, qua DII atque HOMINES continentur, in qua non ad hunc angulum respicimus aut illum,

Page 17: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

sed terminos CIVITATIS nostrae cum sole metimur;alteram, cui nos ascripsit condicio nascendi.Haec aut Atheniensium erit aut Carthaginiensium aut alterius alicuius urbis,quae non ad omnes pertineat homines, sed ad certos.

Quidam eodem tempore UTRIQUE reipublicae dant operam, maiori minorique; quidam tantum minori, quidam tantum maiori.

Huic maiori reipublicae et in otio deservire possumus, immo vero, nescio an in otio melius, ut quaeramus - quid sit virtus, - una pluresne sint, - natura an ars bonos viros faciat;- unum sit hoc quod maria terrasque et mari ac terris inserta complectitur, an multa eiusmodi corpora deus sparserit,- continua sit omnis et plena materia ex qua cuncta gignuntur, an diducta et solidis inane permixtum;- quae sit DEI sedes, - opus suum spectet an tractet,- utrumne extrinsecus illi circumfusus sit an toti inditus;- immortalis sit mundus an inter caduca et ad tempus nata numerandus.

Haec qui contemplatur quid DEO praestat ?NE TANTA EIUS OPERA SINE TESTE SIT !

Solemus dicere summum bonum esse secundum naturam vivere:natura nos ad utrumque genuit: ET CONTEMPLATIONI RERUM ET ACTIONI !

Nunc id probemus quod prius diximus

De otio IV. A questo punto, chi, dopo il SENECARE.TER, vorrà leggere un Seneca "diverso" che lo risvegli a questa sete di vita contemplativa, lo

Page 18: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

cerchi tra gli ultimi consigli ch' egli regala a PAOLINO, al quale rivolge, alla fine del DE BREVITATE VITAE, tutta una esortazione programmatica di molteplice uso... magari anche per una scelta di vita consacrata.

Le due PAGINE che qui si succedono appartengono allo stesso "valore".

SEN 090Quel senso religioso dei boschi..!

Un giorno si sentirà Seneca folgorato dal "aria sacrale" che si respira nel fitto dei boschi, silenziosi quanto si voglia, ma pieni di vita e anche di misteriose voci che occorre quindi saper decifrare.

Ci sorprenderà la profondità di questa esperienza. Ma non è stato Seneca l'unico ad averla fatto. Dall'aria sacrale dei boschi si arriva facilmente al "sentore di un DIO vicino a noi". Ma, se stiamo attenti, forse mentre Seneca fissava in latino questa sua esperienza di Dio in una gita -io ve la consiglierei, alla faggetta del Cimmino-, S.Paolo parlava agli Ateniesi del Areopago, che in realtà Dio è ancor più vicino a noi di quanto possa esserlo quel DIO SCONOSCIUTO al quale era dedicato l'altare da lui oppor-tunissimamente scoperto, forse in qualche sperduto angolo dell'agorà: In IPSO enim vivimus, movemur et sumus !

Questa Lettera a Lucilio, data la pienezza delle consolanti esperienze di Seneca, io me la sentirei di raccomandarla a chi fosse disponibile per un weekend di ritiro spirituale, e non soltanto a livello laico, ma anche per coloro che pur consecrati a Dio, sapranno scartare automaticamente quanto di sbagliato si possa ritrovare in questo grandissimo pagano. Ad Lucilium, 41

Facis rem optimam et tibi salutarem si, ut scribis,perseveras ire AD BONAM MENTEM, quam stultum est optare cum possis a te impetrare.

Non sunt ad caelum elevandae manus, nec exorandus aedituus ut nos ad aurem simulacri, quasi magis audiri possimus, admittat.

Page 19: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

PROPE EST A TE DEUS, TECUM EST, INTUS EST ! Ita dico, Lucili : sacer intra nos spiritus sedet, malorum bonorumque nostrorum observator et custos:hic, prout a nobis tractatus est, ita nos ipse tractat.

Bonus vero vir sine Deo NEMO est ;an potest aliquis supra fortunam nisi ab illo adiutus exsurgere ?Ille dat consilia magnifica et erecta !in unoquoque virorum bonorum ( quis deus incertum est ) habitat DEUS !

Si tibi occurrit vetustis arboribus et solitam altitudinem egressis frequens lucuset conspectum caeli ramorum, aliorum alios protegentium, submovens obtentu, illa proceritas silvae et secretum loci et admiratio umbrae in aperto tam densae atque continuaefidem tibi NUMINIS facit !

Et si quis specus, saxis penitus exesis, montem suspenderit,non manu factus sed naturalibus causis in tantam laxitatem excavatus,animum tuum quadam religionis suspicione percutiet.

SEN 091 Non solo i grandi fiumi: anche i piccoli :

e perché no, le sorprendenti sorgenti del Clitumno ?

Magnorum fluminum capita veneramur;subita ex abdito vasti amnis eruptio aras habet;coluntur aquarum calentium fontes,

Page 20: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

et stagna quaedam vel opacitas vel inmensa altitudo sacravit.

Si hominem videris interritum periculis, intactum cupiditatibus, inter adversa felicem, in mediis tempestatibus placidum, ex superiore loco homines videntem, ex aequo deos...NON SUBIBIT TE VENERATIO EIUS ?

Non dices: "Ista res maior est altiorque quam ut credi similis huic in quo est corpusculo possit ?Vis isto divina descendit ! “

Animum excellentem, moderatum, omnia tamquam minora transeuntem, quidquid timemus optamusque ridentem, caelestis potentia agitat !

Non potest res tanta sine adminiculo numinis stare:itaque maiore sui parte illic est, unde descendit !

Quemadmodum radii solis contingunt quidem terram, sed ibi sunt unde mittuntur, sic animus magnus ac sacer, et in hoc demissus ut PROPIUS quaedam divina nossemus,conversatur quidem nobiscum, sed haeret origine suae: illinc pendet, illuc spectat ac nititur, nostris tamquam melior interest !

( omissis hic paucis lineolis, sic Seneca prosequitur )

Propria virtus est in vite fertilitas:in homine quoque id laudandum est, quod ipsius est.Familiam formonsam habet et domum pulchram; multum serit, multum fenerat...

Nihil horum IN IPSO est, sed CIRCA IPSUM. Lauda in illo quod nec eripi potest nec dari, quod PROPRIUM HOMINIS est.

Quaeris quid sit ? ANIMUS et RATIO in animo perfecta:( rationale enim animal est homo! )

Page 21: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Consummatur itaque bonum eius, si id implevit cui nascitur.Quid est autem quod ab illo haec ratio exigat ?Rem facillimam: secundum naturam suam vivere !Sed hanc difficilem facit communis insania: IN VITIA alter alterum trudimus !

SEN 092Contemplativo al 100%.. verso un CIELO che non basta fotografare col telescopio !

E questa confessione, inserita da Seneca con esultanti parole nella Consolatio ad Helviam (VII,4ss) ha un doppio risvolto. Infatti, dove il paessaggio è brullo come quello della Corsica, egli scopre una doppia bellezza che ci stordisce: prima, quella del ANIMUS HUMANUS (più verace dal telescopio, essendo contemplator admiratorque mundi, pars eius magnificentissima), e poi la totale visibilità del cielo, leggibile da quelle parti in tutte le sue coordinate. Che importa allora in quale parte del mundo poggiano i nostri piedi? Quantum refert mea quid calcem? Due sono gli interlocutori in questo dialogo: il MONDO in sè stesso, costruito come un accumulo di meraviglie, e l'ANIMUS, il solo capace di interpretarle:

MUNDUS HIC, quo nihil neque maius neque ornatius rerum natura genuit,ANIMUS, contemplator admiratorque mundi...

-------

Alacres itaque et erecti, quocumque res tulerit,intrepido gradu properemus.

Emetiamur quascumque terras: nullum inveniri EXSILIUM potest.Undecumque ex aequo ad caelum erigitur acies.Paribus intervallis omnia divina ab omnibus humanis distant !

Proinde,

Page 22: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

dum oculi mei ab illo spectaculo -cuius insatiabiles sunt- non abducantur,dum mihi SOLEM LUNAMQUE intueri liceat,dum ceteris inhaerere sideribus,dum ortus eorum occasusque et intervalla et causas investigare,vel ocius meandi vel tardius spectare tot per noctem stellas micantes,et alias immobiles, alias non in magnum spatium exeuntessed intra suum se circumagentes vestigium,quasdam subito erumpentes,quasdam, igne fuso perstringentes aciem,quasi decidant vel longo tractu cum luce multa praetervolantes...

Dum cum his sim, et caelestibus -qua hominis fas est- immiscear,dum animum, ad cognatarum rerum conspectum tendentem,in sublimi semper habeam,QUANTUM REFERT MEA QUID CALCEM ?

All'ascendente percorso intelletuale del nostro Seneca possiamo ora affiancare -unam tantum- altra PAGINA che non è sua, ma che egli stesso avrebbe potuto vergare se il suo fratello maggiore, Pollione ( che dalla Palestina dovette portare a Roma quell' inquieto Paolo di Tarso dinanzi al tribunale di Cesare ) qualcosa gli avrà potuto raccontare sulle dottrine nuove che agitavano l'Oriente. Non gli avrà almeno accennato ai Libri Sacri degli Ebrei, e in concreto una parola sul suggestivo Libro di Giobbe, tematicamente e letterariamente così vicino a Lucio Anneo Seneca ?

Proprio in quel libro didascalico viene sceneggiato uno schiacciante dialogo tra l' Eterno e il provato Giobbe. Ed è proprio l'Eterno, chi sfida il povero uomo con un' interminabile sequenza di domande sul perchè e come degli impenetrabili misteri della natura, dei quali l' uomo non è capace di capire nè il meccanismo nè l'origine.

Sta il fatto che questo Libro di Job, anche stilisticamente, potrebbe essere stato redatto da qualche avvantaggiato lettore di Seneca, assuefatto alle sue insistenti domande e perché.

Page 23: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Ecco dunque la Pagina che ora offro, e che ciascuno potrà piazzare entro un più dilatato contesto. Viene dal Cap.38 De libro JOB, e la riprendo dalla più recente edizione Vaticana Bibliorum Sacrorum, 1986 (p.865).

Respondens autem Dominus Job de turbine dixit:

"Quis est iste obscurans consilium sermonibus imperitis ? Accinge sicut vir lumbos tuos: interrogabo te, et edoce me.

Ubi eras quando ponebam fundamenta terrae ?Indica mihi, si habes intelligentiam.Quis posuit mensuras eius, si nosti? vel quis tetendit super eam lineam ?Super quo bases illius solidatae sunt?Aut quis demisit lapidem angularem eius cum clamarent simul astra matutina et iubilarent omnes filii Dei.

Quis conclusit ostiis mare quando erumpebat quasi de visceribus procedens,cum ponerem nubem vestimentum eius et caligine illud quasi fascia obvolverem ?Definivi illud terminis meis et posui vectem et ostia et dixi:Usque huc venies et non procedes amplius et hic confringes tumentes fluctus tuos !

Numquid in diebus tuis praecepisti diluculo et assignasti aurorae locum suum et cum extrema terrae teneres, excussi sunt impii ex ea ?Vertetur in lutum signatum et stabit sicut vestimentum. Cohibetur ab impiis lux sua et brachium excelsum confringetur.

Numquid ingressus es scaturigines maris et in novissimis abyssi deambulasti ?Numquid apertae sunt tibi portae mortis et ostia tenebrosa vidisti ?Numquid considerasti latitudinem terrae ?

Page 24: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Indica mihi, si nosti omnia: in qua via lux habitet et tenebrarum quis locus sit: ut ducas unumquodque ad terminos suos et intellegas semitas domus eius ?Novisti, nam tunc natus eras, et numerus dierum tuorum multus !

Numquid ingressus es thesauros nivis aut thesauros grandinis aspexisti ?quae praeparavi in tempus angustiae, in diem pugnae et belli ?

Per quam viam spargitur lux, diffunditur ventus urens super terram ?Quis dedit vehementissimo imbri cursum, et viam fulmini tonanti, ut plueret super terram absque homine, in deserto ubi nullus mortalium commoratur,ut impleret inviam et desolatam et produceret herbas in terra arida ?

Quis est pluviae pater vel quis genuit stillas roris ?De cuius sinu egressa est glacies et pruinam de caelo quis genuit ? In similitudines lapidis aquae durantur et superficies abyssi constringitur.

Numquid coniungere valebis nexus stellarum Pleiadumaut funiculum Arcturi poteris solvere ?Numquid produces Coronam in tempore suo, et Ursam cum filiis ducis tu ?Numquid nosti leges caeli et pones scripturam eius in terra ?Numquid elevabis in nebula vocem tuam et impetus aquarum operiet te ?Numquid mittes fulgura, et ibunt: et dicent tibi: Adsumus ?

Quis posuit in visceribus ibis sapientiamet quis dedit gallo intelligentiam ?

Page 25: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Quis recensebit nubes in sapientia et utres caeli quis declinabit?quando funditur pulvis in solidum et glebae compinguntur

Numquid capies leaenae praedam et animam catulorum eius implebisquando cubant in antris et in specubus insidiantur ?

Quis praeparat corvo escam suam,quando pulli eius clamant ad Deum vagantes, eo quod non habeant cibos ?

Numquid nosti tempus partus ibicum in petrisvel parturientes cervas observasti ?Dinumerasti menses conceptus earum et scisti tempus partus earumIncurvantur ad fetum et pariunt et fetus suos emittunt.Impinguantur filii earum et adolescunt in campo,egrediuntur et non revertuntur ad eas.

Quis dimisit onagrum liberum et vincula ipsius quis solvit ?Cui dedi in solitudine domum et tabernacula eius in terra salsuginis.Contemnit multitudinem civitatis, clamorem exactoris non audit.Explorat montes pascuae suae et virentia quaeque perquirit.

Numquid volet taurus ferus servire tibi aut morabitur ad praesepe tuum ?Numquid alligabis taurum ferum ad arandum loco tuoaut confringet glebas vallium post te?....

SEN 093Un'uomo inquieto chiede aiuto a

Seneca ! Basterà come risposta

Page 26: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Il DE TRANQUILLITATE ANIMI ?

Le sorprese in Seneca non finiscono mai. Altro che saepe noster ! Egli è così vicino al Cristianesimo che, con solo chiudere un occhio sulla terminologia che non può non usare, o sull' elenco dei Santi che egli conosce - i grandi "santoni" dello stoicismo - riusciamo a scoprire che la sua testa è governata dai medesimi principi eterni sui quali noi fondiamo l'elevazione dell'uomo.

E` capitato proprio a me ( sacerdote, e per di più, di quelli impegnati a tempi nel sacro ufficio sacerdotale di assolvere le anime pentite nel confessionale ) di giungere alla lettura del De Tranquillitate Animi, proprio quando qualche buon cristiano, sensibile alla voce della coscienza o agli appelli del Concilio, veniva da me a sollecitare una guida spirituale per ritrovare se stesso; un aiuto per interpretare con esattezza le sue voci interiori, per programmare una strategia concreta e fattiva di "riconversione".

Guarda caso: quell'identico rendiconto di coscienza, quelle medesime autocritiche contro la conformistica tiepidezza in cui si vive, quella umilissima disposizione interiore di volersi dare finalmente un deciso scossone... me le ritrovo tutte ad litteram, in quel brano che Seneca premette al suo De Tranquillitate Animi, attribuendolo ad uno sconosciuto Serenus. Un discorso così moderno e vivo, da ricalcare tutte le angoscie interiori di una vera e propria confessione generale. E` costui un peccatore che ha deciso di non ingannarsi più, di convertirsi per davvero, di "impegnarsi". Ad analizzare a fondo questa lettura scopriremo che da qui è riconoscibile un primo indizio di vocazione alla vita consacrata !

Avrei preferito, dato il metodo di questa Antologia, fermarmi entro i limiti di una pagina. Perché non è facile sopprimere una sola frase di una così calda e coraggiosa autocritica: nè fare a meno di uno solo dei gradini che percorre quest'uomo sincero, deciso a spalancare la sua conturbata coscienza: Rogo itaque, si quod habes remedium quo hanc fluctuationem meam sistam, dignum me putes qui TIBI tranquillitatem meam debeam. E ancora con frase più sanguinante ( tale quale, la stessissima di chi voleva far di me il suo direttore spirituale ), ut vera tibi similitudine id de quo queror exprimam, non tempestate vexor sed nausea ! Dove, anche se "nausea" è in realtà il "mal di mare", puoi tuttavia tradurre "psicologicamente" come "sono nauseato di me stesso!"

Meraviglioso e veritiero rendiconto di coscienza. Vi si scorgono i risvolti delle cose valide in aeternum. E farete bene a cercare, in lettura integrale, la risposta che Seneca da a questo cercatore di serenità interiore, al quale per giunta sfugge lo straziante grido finale: da una mano a questo indebolito naufrago che rischia di non raggiungere la riva !

Page 27: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Dove le parole ET SUCCURRE IN CONSPECTU TERRARUM LABORANTI, sono -in smagliante latino- parole da brivido ! De Tranquillitate Animi, I

Inquirenti mihi in me QUAEDAM vitia apparebant, Seneca, in aperto posita, quae manu prehenderem;QUAEDAM obscuriora et in recessu;QUAEDAM non continua sed ex intervallis redeuntia,quae vel molestissima dixerim,ut hostes vagos et ex occasionibus assilientes.

Per quos neutrum licet,nec tanquam in bello paratum esse, nec tanquam in pace securum.

Illum tamen habitum in me maxime deprehendo( quare enim non verum ut medico fatear ? ),nec bona fide liberatum me iis quae timebam et oderam,nec rursus obnoxium. In statu, ut non pessimo, ita maxime querulo et moroso positus sum: NEC aegroto, NEC valeo !

Non est quod dicas omnium virtutum tenera esse principia,tempore illis duramentum et robur accedere.

Non ignoro etiam quae in specie laborant,- dignitatem dico et eloquentiae famam,et quidquid ad alienum suffragium venit- mora convalescere.Et quae veras vires parantet quae, ad placendum, fuco quodam subornanturexspectant annos donec paulatim colorem diuturnitas ducat.

Sed ego vereor ne consuetudo, quae rebus affert constantiam,hoc vitium mihi altius figat:tam malorum quam bonorum longa conversatio amorem induit.

Haec animi inter utrumque dubii,

Page 28: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

nec ad recta fortiter nec ad prava vergentis, INFIRMITAS qualis sit,non tam semel tibi possum quam per partes ostendere. Dicam QUAE ACCIDANT MIHI- TU MORBO NOMEN INVENIES.

Tenet me summus amor parsimoniae, fateor:PLACET non in ambitionem cubile compositum,non ex arcula prolata vestis,non ponderibus ac mille tormentis splendere cogentibus expressa,sed domestica et vilis, nec servata nec sumenda sollicite.PLACET cibus quem nec parent familiae nec spectent,non ante multos imperatus dies nec multorum manibus ministratus,sed parabilis facilisque, nihil habens arcessiti pretiosive,ubilibet non defuturus, nec patrimonio nec corpori gravis,non rediturus qua intraverit...PLACET minister incultus et rudis vernula,argentum grave rustici patris, sine ullo nomine artificis,et mensa non varietate macularum conspicuanec per multas dominorum elegantium successiones civitati nota,sed in usum posita, quae nullius convivae oculosnec voluptate moretur nec accendat invidia.

Cum bene ista placuerunt, praestringit animumapparatus alicuius paedagogii,diligentius quam in tralatu vestitaet auro culta mancipia et agmen servorum nitentium.

Iam domus, etiam qua calcatur, pretiosaet, divitiis per omnes angulos dissipatis, tecta ipsa fulgentia,et assectator comesque patrimoniorum pereuntium populus.

Quid perlucentes ad imum aquas et circumfluentes ipsa convivia?Quid epulas loquar scaena sua dignas ?

Page 29: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Circumfudit me ex longo frugalitatis situ venientemmulto splendore luxuria, et undique circumsonuit: paulum titubat acies,facilius adversus illam animum quam oculos attollo.

Recedo itaque non peior, sed tristior,nec inter illa frivola mea tam altus incedo,tacitusque morsus subit et dubitatio numquid illa meliora sint.Nihil horum me mutat, nihil tamen non concutit.

PLACET vim praeceptorum sequi et in mediam ire rem publicam;PLACET honores fascesque( non scilicet purpura aut virgis abductum ) capessere,sed ut amicis propinquisque et omnibus civibus,omnibus deinde mortalibus paratior utiliorque sim.

Promptus, imperitus, sequor Zenona, Cleanthen, Chrysippum,quorum tamen nemo ad rem publicam accessit, et nemo non misit !

Ubi aliquid animum insolitum arietari percussit, ubi aliquid occurritaut indignum, ut in omni vita humana multa sunt,aut parum ex facili fluens,aut multum temporis res non magno aestimandae poposcerunt,ad otium convertor, et quemadmodum pecoribus, fatigatis quoque, velocior domum gradus est.

PLACET intra parietes rursus vitam coercere:nemo ullum auferat diem, nihil dignum tanto impendio rediturus;sibi ipse animus haereat, se colat, nihil alieni agat,nihil quod ad iudicem spectet;ametur expers publicae privataeque curae tranquillitas !...

Sed, ubi lectio fortior erexit animum

Page 30: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

et aculeos subdiderunt exempla nobilia,prosilire iubet in forum, commodare alteri vocem, alteri operam,etiam si nihil profuturam, tamen conaturam prodesse,alicuius coercere in foro superbiam male secundis rebus elati.

In studiis puto mehercule melius esseres ipsas intueri et harum causa loqui, ceterum verba rebus permittere,ut qua duxerint, hac inelaborata sequatur oratio.

Quid opus est saeculis duratura componere ?Vis tu non id agere ne te posteri taceant ?Morti natus es; minus molestiarum habet funus tacitum !

Itaque occupandi temporis causa in usum tuum, non in praeconium,aliquid simplici stilo scribe : minore labore opus est studentibus in diem.

Rursus ubi se animus cogitationum magnitudine levavit,ambitiosus in verba est, altiusque ut spirare ita eloqui gestit,et ad dignitatem rerum exit oratio.Oblitus tum legis pressiorisque iudicii, sublimius feror et ore iam non meo.

Ne singula diutius persequar,in omnibus rebus haec me sequitur bonae mentis infirmitas,cui ne paulatim defluam vereor,aut quod est sollicitius, ne semper casuro similis pendeamet plus fortasse sit quam quod ipse pervideo:familiariter enim domestica aspicimus, et semper iudicio favor officit.

Puto multos potuisse ad sapientiam pervenire,nisi putassent se pervenisse, ni quaedam in se dissimulassent,

Page 31: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

quaedam opertis oculis transiluissent.Non est enim quod magis aliena iudices adulatione nos perire quam nostra !Quis sibi verum dicere ausus est ?Quis non inter laudantium blandientiumque positus gregesplurimum tamen sibi ipse assentatus est ?

ROGO ITAQUE SI QUOD HABES REMEDIUMquo hanc fluctuationem meam sistas, dignum me putesqui tibi tranquillitatem debeam.Non esse periculosos hos motus animinec quidquam tumultuosi afferentes scio.

Ut vera similitudine id de quo queror exprimam,NON TEMPESTATE VEXOR, SED NAUSEA:detrahe ergo quidquid hoc est mali,ET SUCCURRE IN CONSPECTU TERRARUM LABORANTI.

SEN 094 Un'impegnativa "MEDITAZIONE DEI

PECCATI"

Oserei dire, senza paura di essere contraddetto, che con le tre pagine che ora seguiranno ci sentiremo sprofondare negli Esercizi Spirituali di Sant'Ignazio. Ovviamente, non a livello di pari a pari, ma a quell'unico livello possibile di un precursore geniale che, prima della rivelazione cristiana, riesce tuttavia, dalla sola inquietudine e insoddisfazione interna, a raggiungere altezze molto vicine a quelle che oggi occupano soltanto i filosofi più sinceri o i mistici più illuminati.

Quel grande maestro di spiritualità che è Sant'Ignazio, consiglia che, prima di iniziare la scalata a Dio, si faccia con cura non solo la "meditazione con la tre potenze sul primo, secondo e terzo peccato" (angeli, protoparenti e un qualsiasi peccatore) bensì, per una sicura purificazione interiore, un'altra meditazione sui peccati "propri e personali" con ripetizione di ambedue questi "esercizi". Queste meditazioni dovranno poi chiudersi in tali modo che l'esercitante, cadendo ai piedi del Crocefisso, vi faccia quel "colloquio" che è stato da sempre ritenuto uno dei più efficaci momenti forti della spiritualità ignaziana.

Qui invece la lettura di Seneca, nel diventare, secondo il nostro metodo, materia per tre pagine progressive, potrebbe snodarsi in "tre meditazioni sul peccato". Al posto del colloquio finale -impensabile in Seneca- troveremo, a modo di surrogato, quel meraviglioso bagliore di Dio che ci

Page 32: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

sorprenderà all'inizio della prima pagina, e dal quale deriveranno le considerazioni che avremmo potuto dare spezzetate in tre pagine.

Ovviamente non siamo tanto audaci da pretendere che Seneca sia ricollocato alla sorgente degli Esercizi. Nemmeno è il caso di tirare in ballo insinuazioni di vere e precise analogie. Ci dovremo accontentare di asserire che, venendo questa voce dalle tenebre del pre-cristianesimo, l'altezza raggiunta da Seneca -o dagli autori ai quali egli aggiunge qualità e smalto- sia da ritenersi quanto meno provvidenziale.

La prima e inaspettata pagina di Seneca va da lui inquadrata non, come è capitato altre volte, in un trattato di Scienze Naturali, ma nel trattato De Ira, al suo libro II. Una pagina così non ci sorprenderebbe nei nostri asceti tradizionali del secolo XVI, anzi, possiamo essere sicuri che questo stesso passaggio avrà un suo sviluppo parallelo nel classico spagnolo Fray Luis de Granada (che è notissimo saccheggiatore di Seneca).

A me l'inaspettata profondità di questo brano si è rivelata in un secondo tempo, voglio dire, quando, segnalato il suo valore alla prima lettura, son passato a ricopiare il brano, migliorandolo con l'impaginazione adottata per questa raccolta. Rileggetelo, prego, a singhiozzi, a piccoli sorsi, frase per frase: vi verrà voglia di rintracciare in una edizione tradizionale ciò che precede e ciò che segue. Ma, anche senza quel ragionavole proposito, avrete intanto in questa sola pagina quanto basta a rabbrividire.

Hoc maiores nostri questi sunt, hoc nos querimur, hoc posteri nostri querentur:EVERSOS MORES, REGNARE NEQUITIAM,IN DETERIUS RES HUMANAS ET OMNE NEFAS LABI !

At ista eodem stant loco stabuntque,paulum dumtaxat ULTRA aut CITRA mota, ut fluctus, quos aestus ACCEDENS longius extulit, RECEDENS interiore litorum vestigio tenuit.

Nunc in adulteria magis quam in alia peccabitur abrumpetque frenos pudicitia; nunc conviviorum vigebit furor, et foedissimum patrimoniorum exitium, culina; nunc cultus corporum nimius et formae cura, prae se ferens animi deformitatem; nunc in petulantiam et audaciam erumpet male dispensata libertas; nunc in crudelitatem privatam ac publicam ibitur bellorumque civilium insaniam,

Page 33: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

qua omne sacrum ac sanctum profanetur; habebitur aliquando ebrietati honor, et plurimum meri cepisse VIRTUS erit !

Non exspectant uno loco vitia, sed mobilia et inter se dissidentia, tumultuantur, pellunt invicem fuganturque.

Ceterum idem semper de nobis pronuntiare debebimus,MALOS ESSE NOS, MALOS FUISSE; invitus adiciam, ET FUTUROS ESSE !

Erunt homicidae, Tyranni, fures, adulteri,raptores, sacrilegi, proditores...

Infra omnia ista, ingratus est, nisi quod omnia ista ab ingrato sunt,sine quo vix ullum magnum facinus adcrevit.

De beneficiis I, X.

SEN 095 In realtà, siamo tutti peccatori ! Mettiamolo

bene in testa,NEMINEM NOSTRUM ESSE SINE CULPA

Se la Teologia cristiana, cercando di depurare il concetto di Dio, riesce a liberarlo da ogni volontà di farci del male, anzi a riscoprire che l'essenza stessa della divinità, è un'esigenza inseparabile dell'AMORE, pensiamo quanto ci sia avvicinato al vero concetto di DIO il nostro Seneca quando, senza nemmeno sentirsi coinvolto in nessuna polemica di così vertiginosa profondità, ci dice en passant, all'inizio di questa prima pagina:

Quaedam /alcuni esseri / sunt quae nocere non possunt, nullamque vim nisi beneficam et salutarem habent, ut dii inmortales, qui nec volunt obesse nec possunt; natura enim illis mitis et placida est, tam longe remota ab aliena iniuria quam a sua.

Ma continuate a leggere, perchè il seguito è quanto di più eterno abbiamo nella nostra esperienza di Dio... fino a quel sorprendente finale

Page 34: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

che è sempre di Seneca: "con Dio tutti abbiamo un conto in rosso ! anzi, se vogliamo che trionfi la pura verità, troveremo ben più pesante il proceso a nostro carico". Il resto... un pò più avanti, perchè la Meditazione del Peccato si snoderà in tre pagine.

Dementes itaque et ignari veritatisillis imputant saevitiam maris, immodicos imbres, pertinaciam hiemis,cum interim nihil omnium quae nobis nocent prosuntquead nos proprie derigatur.

Non enim nos causa mundi sumus hiemem aestatemque referendi:suas ista leges habent quibus divina exercentur.Nimis nos suspicimus si digni nobis videmur propter quos tanta moveantur.Nihil ergo horum in nostram iniuriam fit, immo contra nihil non ad salutem.

Quaedam esse diximus quae nocere non possint, quaedam quae nolint.In iis erunt boni magistratus parentesque et praeceptores et iudices,quorum castigatio sic accipienda estquomodo scalpellum et abstinentia et alia quae profutura torquent.

Affecti sumus poena: succurrat non tantum quid patiamur,sed quid fecerimus, in consilium de vita nostra mittamur;si modo verum ipsi nobis dicere valuerimus,PLURIS LITEM NOSTRAM AESTIMABIMUS !

Si volumus aequi rerum omnium iudices esse,HOC PRIMUM NOBIS PERSUADEAMUS NEMINEM NOSTRUM ESSE SINE CULPA !

Page 35: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

SEN 096 Ecco ora… un Seneca di taglio "ignaziano" ante tempus.

Siamo dunque TUTTI PECCATORI ! Anzi, a partire di qua, diventa superfluo ogni commentario, poiché la voce diretta di Seneca suonerà a quaresimale ( e sto accennando a quella tradizione predicatoria italiana, che riempive le chiese nelle serate, scomparsa dopo l'arrivo della Radio e TV ). Mi permetto soltanto, per maggiore chiarezza e per supplire all'unica frase saltata tra questa pagina e la precedente, di aggiungere a mio rischio quell'ais della prima riga, che criticamente dovrebbe essere: NIHIL PECCAVI, et NIHIL FECI.

Voglio soltanto attirare l'attenzione sulla raffinatissima esigenza morale alla quale mira Seneca, quando ci dice che "oltre alle norme di legge, scritte nei bronzi pubblici, ci sono le esigenze obiettive della pietas, dell'humanitas, della liberalitas, della iustitia, della fides... E osservate quanto egli riesca ancora in seguito a inerpicarsi oltre a questo altissimo traguardo!

"Nihil peccavi, ais, nihil feci!" Immo NIHIL FATERIS !Indignamur aliqua admonitione aut coercitione nos castigatos,cum illo ipso tempore peccemus,quod adicimus malefactis arrogantiam et contumaciam.Quis est iste qui se profitetur OMNIBUS LEGIBUS INNOCENTEM ?Ut hoc ita sit, quam angusta innocentia est hac lege bonum esse !Quanto latius officiorum patet quam iuris regula !Quam multa pietas, humanitas, liberalitas, iustitia, fides exigunt,quae omnia extra publicas tabulas sunt !

Sed ne ad illam quidem artissimam innocentiae formulam praestare nos possumus: alia fecimus, alia cogitavimus, alia optavimus, aliis favimus; in quibusdam innocentes sumus, quia non successit !Hoc cogitantes aequiores simus delinquentibus, credamus obiurgantibus; utique bonis ne irascamur (cui enim non, si bonis quoque?), minime diis;non enim illorum, sed lege mortalitatis patimur quidquid incommodi accidit.

Page 36: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

- At morbi doloresque incurrunt!-Utique, aliquo defungendum est domicilium purtre sortitis !

Dicetur aliquis male de te locutus:cogita an prior feceris, cogita de quam multis loquaris.Cogitemus, inquam, alios non facere iniuriam sed reponere,alios pro nobis facere, alios coactos facere, alios ignorantes,etiam eos qui volentes scientesque faciunt,ex iniuria nostra non ipsam iniuriam petere:aut dulcedine urbanitatis prolapsus est,aut fecit aliquid, non ut nobis obesset,sed quia consequi ipse non poterat nisi nos repulisset;saepe adulatio dum blanditur offendit.

SEN 097 Siamo non solo peccatori..

ma anche farisei !

Anche qui il testo parla da solo. Vorrei soltanto aggiungere una consi-derazione forse utile per i biografi di Seneca, tentati di credere all'ob-iettività di quell'accusa che fu la causa del suo esilio nella Corsica, cioè un presunto adulterio con una sorella di Caligola.

E` ben noto che le accuse a Seneca ricompaiono in Tacito con tutto il colore di un "empeachment", cioè l'aggravante di essere state pubblicizzate in un regolare processo, poco prima della caduta nella disgrazia di Nerone, da un tale che lo rinfacciava con moderna schiettezza: "Non mi venire a dire che quel famoso adulterio non corrisponda al cento per cento al vero!".

Noi oggi, a freddo, o meglio, per la forza stessa di questa pagina che stiamo per leggere, non ci crediamo ancora. Come mai, infatti, se Seneca avesse avuto, come si suol dire, "il tetto di vetro" oppure "la coda di paglia", avrebbe scriveto concetti tanto autoaccusatori quali qui troviamo ?

Li antecipiamo in traduzione: "Colui che desidera sempre la moglie dell'altro, e su di essa avventa le sue peccaminose voglie soltanto perché è dell'altro, vuole poi che sulla sua nessuno indirizzi gli occhi!". E più in

Page 37: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

basso: "E poi non lascia passare agli altri nessun eccesso lussurioso, quando a sè si è concesso tutto!"

Quisquis ad se rettulerit, quotiens ipse in suspicionem falsam inciderit,quam multis officiis suis fortuna speciem iniuriae induerit,quam multos post odium amare coeperit, poterit non statim irasci,utique si sibi tacitus ad singula quibus offenditur dixerit:"HOC ET IPSE COMMISI !"

Sed ubi tam aequum iudicem invenies?Is qui nullius non uxorem concupiscitet satis iustas causas putat amandi quod aliena est,idem uxorem suam aspici non vult;et fidei acerrimus exactor est perfidus,et mendacia persequitur ipse periurus,et litem sibi inferri aegerrime calumniator patitur;pudicitiam servulorum suorum attemptari non vult qui non pepercit suae.

Aliena vitia in oculis habemus, a tergo nostra sunt;inde est quod tempestiva filii convivia pater deterior filio castigat,et nihil alienae luxuriae ignoscit qui nihil suae negavit,et homicidae tyrannus irascitur et punit furta sacrilegus.Magna pars hominum est quae non peccatis irascitur sed peccantibus.

Faciet nos moderatiores respectus nostri, si consuluerimus nos:Numquid et ipsi aliquid tale commisimus ? Numquid sic erravimus ?Expeditne nobis ista damnare ?

Page 38: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

SEN 098 SENECA però non sa uscire dal

DETERMINISMO. Errare humanum est.

E sarà anche vero, ma non a questo prezzo, da sentirsi privi della nostra libertà... e responsabilità !

Un grave divario ricompare nelle ricerche di Seneca, tra le sue conclusioni e le nostre oramai indiscusse definizioni di DEUS. Se DEUS è insieme UNICUS, non fa più senso dirlo SUMMUS; summus comporta gradualità o livello in una serie plurale.

E poi donde spunta quel FATUM, che il più delle volte compare nei testi di Seneca al di sopra del DEUS ?

Ci si vuole qui un Tommaso d'Aquino per districare questa matassa, analoga in qualche modo alla scomparsa del nostro TEMPO, graduale necessariamente e ben distinto come passato, presente e futuro nei nostri cronometri, ma che poi risulta simultaneo e omnipresente in Dio, per il quale tutto è insieme in un indivisibile attimo. Ricordate l' incontro di Gesù con la samaritana del pozzo: senza che di questo argomento fosse stato fatto un cenno, Gesù "scopre gli altarini" di quella povera e disinvolta femina, dimostrandogli di possedere il filmato dei suoi 5 matrimoni... con l'aggiunta precisa che l'attuale marito non è proprio il suo.

Analogo problema suscita Seneca con queste riflessioni, pregne di drammaticità; quando egli riconosce che per Dio tutto è già scritto (anche il futuro), meno male che non per questo precipita nel caos fatalistico che ci paralizzerebbe svuotando la sportività permanente di quella sfida alla quale assiste l'ETERNO lasciandoci scegliere anche in modo sbagliato. Dio è decisamente rispettoso della nostra libertà, ma faremo con lui l' ultimo conto...

Insomma, vi metto dinanzi ad una PAGINA ( del De Providentia, cap.V ), che potrà aiutarvi a progredire e maturare: magari sia alta la percentuale di calorie che vi proporzioni il bel latino di questo brano.

Nihil cogor, nihil patior invitus, nec SERVIO Deo, sed ASSENTIOR,eo quidem magis, quod scio OMNIA certe et in aeternum DICTA LEGE decurrere.

FATA NOS DUCUNT et quantum cuique temporis restat, prima nascentium hora disposuit.

Page 39: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo
Page 40: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Causa pendet ex causa: privata ac publica longus ordo rerum trahit.Ideo fortiter omne patiendum est,quia non, ut putamus, INCIDUNT cuncta, sed VENIUNT.Olim constitutum est quid gaudeas, quid fleas,et, quamvis magna videatur varietate singulorum vita distingui,summa in unum venit: accipimus peritura PERITURI !

Quid itaque indignamur? quid quaerimur? Ad hoc parti sumus.Utatur ut vult suis natura corporibus;nos, laeti ad omnia et fortes, cogitemus nihil perire de nostro.

Quid est boni viri ?Praebere se fato. Grande solatium est cum universo rapi:quidquid est quod nos sic vivere, sic mori iussit,eadem necessitate et deos alligat (!!!);irrevocabilis humana pariter et divina cursus vehit.

Ille ipse omnium Conditor et Rectorscripsit quidem FATA, sed sequitur; semper paret, semel iussit.

"Quare tamen DEUS tam iniquus in distributione fati fuit,ut bonis paupertatem et vulnera et acerba funera adscriberet ?

Non potest artifex mutare materiam.Hoc pactum est: quaedam separari a quibusdam non possunt,cohaerent, individua sunt.Languida ingenia, et in somnum itura aut in vigiliam sonno simillimam,inertibus nectuntur elementis.Ut efficiatur vir cum cura ducendus, fortiore texto opus est.

Non erit illi planum iter:

Page 41: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

sursum oportet et deorsum eat,fluctuetur ac navigium in turbido regat;contra fortunam illi tenendus est cursus.

Multa accident dura, aspera,sed quae molliat et complanet ipse.Ignis aurum probat, miseria fortes viros.

Vide quam alte escendere debeat virtus: scies illi non per secura vadendum.

Page 42: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

SEN 099Compatibile con quest' aria di fatalismola prassi "pre-ignaziana" di Seneca

di "mettere ordine negli affetti disordinati" ?

Entriamo con questa pagina in un binario parallelo a quello che nella grande ascetica cristiana ci insegnano a percorrere, con traguardi più alti, gli Esercizi Spirituali di Sant'Ignazio. Anche Seneca è praticante del ESAME DI COSCIENZA!

Ci sono però delle grosse differenze, riconoscibili a chi ha un minimo di allenamento ascetico. Più vistosa, quella dello stile letterario: che in Sant'Ignazio è scarno e senza nessun smalto particolare, in Seneca invece lampeggiante, communicativo, diretto: direi anche, personale, poichè non ci da soltanto la fotografia del momento in cui egli fa l'esame: a letto, a luce spenta, cum conticuit uxor, ma ci descrive perfino in tono esaltante l'effetto immediato della predica che ha rivolto a se stesso: Quam tranquillus, quam altus ac liber somnus !

( Nessuno dei nostri classici ci ha offerto una foto personale delle sue intimità : Seneca è moderno anche in questo; si è fatto fotografare a letto, perfino con la moglie accanto ! Ma…a luci spente! )

OMNES SENSUS PERDUCENDI SUNT AD FIRMITATEM;natura patientes sunt si animus illos desiit corrumpere. QUI proindeCOTIDIE AD RATIONEM REDDENDAM VOCANDUS EST .

Faciebat hoc Sextius, ut consummato die,cum se ad nocturnam quietem recepisset, interrogaret animum suum :Quod hodie malum tuum sanasti? Cui vitio obstitisti? qua parte melior es ?

Desinet ira et moderatior eritquae sciet sibi cotidie ad iudicem esse veniendum.

Quidquam ergo pulchrius hac consuetudine excutiendi totum diem ?Qualis ille somnus post recognitionem sui sequitur !Quam tranquillus, quam altus ac liber,cum aut laudatus est animus aut admonitus

Page 43: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

et speculator sui censorque secretus cognovit de moribus suis !

Utor hac potestate et cotidie apud me causam dico.

Cum sublatum e conspectu lumen est et conticuit uxor moris mei iam conscia, totum diem meum scrutor factaque ac dicta mea remetior;nihil mihi ipsi abscondo, nihil transeo.

Quare enim quidquam ex erroribus meis timeam, cum possim dicere:vide ne istud amplius facias, nunc tibi ignosco.

In illa disputatione pugnacius locutus es:noli postea congredi cum imperitis; nolunt discere quae numquam didicerunt !

Illum liberius admonuisti quam debebas, itaque non emendasti, sed offendisti; de cetero vide, non tantum an verum sit quod dicis, sed an ille cui dicitur veri patiens sit;admoneri gaudet bonus, pessimus quisque rectorem asperrime patitur!....

( prosequitur sui admonitio, in III De Ira, XXXVI ).

SEN 100 Cosa si cerca negli ESERCIZI SPIRITUALI ?Seneca avrebbe una sua proposta tecnica sul mettere ordine negli "affetti disordinati"

(sic) !

Con questa lettera Seneca avrebbe potuto presentarsi a concorso e vincere una pregiata catedra come MORALISTA. E altre scoperte faranno in essa coloro che di Seneca pensavano di poter fare a meno. Io però, da solo "assaggiatore" e ammiratore di questi valori, mi limito qui a richiamare l'attenzione dei miei confratelli, equipaggiati oggi di nuovissime tecniche o modi di proporre o dirigere i classici Esercizi Spirituali di S.Ignazio, sul ricco materiale di prima mano, disponibile in

Page 44: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

questa digeribilissima "Lettera" che apre, da pioniere, il tema degli "affetti disordinati".

Sfumature indubbiamente utili, se non altro, da precursore; da un uomo inquieto dinanzi al problema del male, che inquina o disordina il nostro mondo interiore, e che attende ancora una metodologia scientifica qualificata.

In ogni caso, la dottrina di Seneca, per quanto possa uscire da questa sede qualificata come un bonario "saggio" da principiante, qualche peso potrà avere tra i professionali di questa branca della "vita interiore".

Utrum satius sit MODICOS habere affectus an NULLOS,saepe quaesitum est: nostri illos expellunt, Peripatetici temperant.Ego non video quomodo salubris esse aut utilis possit ulla MEDIOCRITAS morbi.Noli timere : nihil eorum quae tibi non vis negari, eripio.

Facilem me indulgentemque praebebo rebusad quas tendis et quas aut necessarias vitae aut utiles aut iucundas putas ;detraham vitium.

Nam cum tibi cupere interdixero, velle permittam,ut eadem illa intrepidus facias aut certiore consilio,ut voluptates ipsas magis sentias:quidni ad te magis perventurae sint, si illas imperabis an si servies ?

"Sed naturale es -inquis- ut desiderio amici torquear:da ius lacrimis tam iuste cadentibus.Naturale est opinionibus hominum tangi et adversis contristari:quare mihi non permittas hunc tam honestum malae opinionis metum?" Nullum est vitium sine patrocinio:nulli non initium verecundum est et exorabile, sed ab hoc latius funditur.Non obtinebis ut desinat, si incipere permiseris.

Imbecillus est primo omnis adfectus;deinde ipse se concitat et vires, dum procedit, parat:

Page 45: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

excluditur facilius quam expellitur. SENECA, Ad Lucilium 116

Quis negat omnes adfectusa quodam quasi naturali fluere principio ?Curam nobis nostri natura mandavit,sed huic ubi nimium indulseris, vitium est.

Voluptatem natura necessariis rebus admiscuit,non ut illam peteremus, sed ut ea, sine quibus non possumus vivere,gratiora nobis illius faceret accessio: suo veniat iure, luxuria est !Ergo intrantibus resistamus,quia facilius, ut dixi, non recipiuntur quam exeunt.

"Aliquatenus -inquis- DOLERE, aliquatenus TIMERE permitte."Sed illud "aliquatenus" longe producitur, nec ubi vis accipit finem.Sapienti non sollicite se custodire tutum est,et lacrimas suas et voluptates ubi volet sistet:nobis, quia non est regredi facile, optimum est omnino non progredi.

Eleganter mihi videtur Panaetius respondisse adulescentulo quidamquaerenti an sapiens amaturus esset.

"De sapienti -inquit, videbimus; mihi et tibi, qui adhuc a sapiente longe absumus, non est committendum ut incidamus in rem commotam, impotentem, alteri emancupatam, vilem sibi.Sive enim nos respicit, humanitate eius inritamur,sive contempsit, superbia accendimur.

Aeque facilitas amoris quam difficultas nocet:facilitate capimur, cum difficultate certamus.Itaque conscii nobis imbecillitatis nostrae quiescamus:nec vino infirmum animum committamus

Page 46: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

nec formae nec adulatioini nec ullis rebus blande trahentibus."

Quod Panaetius de amore quaerenti respondit,hoc ego de omnibus affectibus dico. Quantum possumus, nos a lubrico recedamus: in sicco quoque parum fortiter stamus !

Occurres hoc loco mihi illa publica contra Stoicos voce:"Nimis magna promittitis, nimis dura praecipitis.Nos homunciones sumus, omnia nobis negare non possumus.Dolebimus, sed parum: concupiscemus, sed temperate, irascemur, sed placabimur".

Scis quare non possumus ista? quia nos posse non credimus.Immo mehercules aliud est in re: vitia nostra quia amamus, defendimus,et malumus excusare illa quam excutere.

Satis natura homini dedit roboris, si illo utamur, si vires nostras colligamus ac totas pro nobis,certe non contra nos concitemus.NOLLE in causa est, NON POSSE praetenditur. VALE.

SEN 101 Seneca si azzarda fino all'abbozzodi un vero "design" del SANTO. Ma dove

trovarlo ?

Il SANTO in realtà, Seneca non lo trovava per le strade di Roma: lo aveva solo in testa, ma lo voleva costruire passo passo con quel suo carteggio spirituale, che nessuno sa ancora dirci se sia indirizzato ad un Lucilio di carne e ossa o ad un futuribile archetipo dell'uomo a dovere, che non sarebbe spuntato in quella babilonica Roma neroniana. La risposta della Provvidenza, che ci sorprende con questa tematica in un Seneca che mai e da nessuno ci è stato presentato come uno "stinco di santo",... non sarà per caso arrivata, in ritardo però, concretizzata nei nostri tempi in Pier Giorgio Frassati ?

Page 47: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Proprio in questa chiave di lettura risulterà una gradita scoperta la Lettera 115 di Seneca, che Vi consiglio di leggere dall'inizio alla fine. Qui, per forza del nostro metodo, dovremo accontentarci di un breve assaggio. Ho il sentore che Lucilio abbia imparato presto il trucco per strappare al suo direttore spirituale le più alte lezioni: basta infatti dichiarargli una qualsiasi "imperfezione", e automaticamente il discorso morale prenderà quota e si perderà in meravigliose altissime orbite !

Ecco l'avvio del discorso: ha chiesto Lucilio un consiglio per la sua sospetta vocazione di scrittore: seguire o non seguire i parametri dei migliori? "Nemmeno per sogno" è la veloce risposta di Seneca: "Non pensare affatto alla forma, pensa ai contenuti; e pensa ad applicarli a te, al tuo miglioramento". E`già balenata alla sua mente la figura ideale del Santo! Ma prima di disegnarla, non può rinunciare a questa bella frecciata, con la quale dichiara fuori gioco i giovani del suo tempo ( comptulos = raffinati nella pettinatura, e anche de capsula totos = imbottiti di cosmetici ).

Nosti comptulos iuvenes, barba et coma nitidos, de capsula totos:NIHIL ab illis speraveris FORTE, NIHIL SOLIDUM.ORATIO ( il modo di scrivere ) cultus animi est:si circumtonsa est et fucata et manu facta,ostendit illum quoque non esse sincerum et habere aliquid fracti.Non est ornamentum virile concinnitas !

Dopo lo sfogo liberatorio, ecco l' identikit del "santo", di splendido taglio precristiano, ovviamente, ma in tanti punti compatibile ! Incomincia Seneca a forgiarlo, dalla tradizionale "aureola"; che proviene poi dalle quattro virtù che noi oggi denominiamo "cardinali": PRUDENZA, GIUSTIZIA, FORTEZZA, TEMPERANZA. Ne aggiungerà altre cinque: frugalitas, continentia, tolerantia, liberalitas, comitas; per dare l' ultimo tocco al suo santo, ecco la HUMANITAS. Ce ne sono ancora altre virtù, come in ogni agiografia che si rispetta: providentia, elegantia, magnanimitas, dalle quali spiccheranno decor, pondus, gravitas. E per finire, anche la gratia con l'auctoritas... Il resto a voi; siete ormai sulla pista buona !

Ad Lucilium, 115

Si nobis ANIMUM BONI VIRI liceret inspicere,o quam pulchram faciem, quam sanctam,quam ex magnifico placidoque fulgentem videremus,

Page 48: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

hinc IUSTITIA, illinc FORTITUDINE,hinc TEMPERANTIA PRUDENTIAque lucentibus !Praeter has, FRUGALITAS et CONTINENTIA, et TOLERANTIA,et LIBERALITAS COMITASqueet -quis credat?- in homine rarum, HUMANITAS, bonum,splendorem illi suum adfunderent !Tunc PROVIDENTIA cum ELEGANTIA,et ex istis MAGNANIMITAS eminentissima,quantum, di boni, DECORIS illi, quantum PONDERIS GRAVITATISque adderent ! Quanta esset cum GRATIA AUCTORITAS !Nemo illam amabilem, qui non simul venerabilem diceret.Si quis viderit hanc faciemaltiorem fulgentioremque quam cerni inter humana consuevit,nonne velut numinis occursu obstupefactus resistatet ut "fas sit vidisse" tacitus precetur ?

Tum evocante ipsa vultus benignitateproductus adoret ac supplicet; et diu contemplatusmultum exstantem superque mensuram solitorum inter nos aspici elatam,oculis mite quiddam, sed nihilominus vivido igne flagrantibus;tunc deinde illam Vergilii nostri vocemverens atque attonitus emittat !

O... quam te memorem, virgo? namque haud tibi vultusmortalis nec vox hominem sonat...Sis felix nostrumque leves quaecumque laborem.

Aderit levabitque, si colere eam voluerimus.Colitur autem non taurorum opimis corporibus contrucidatis,nec auro argentoque suspenso, nec in thesauros stipe infusa,sed PIA ET RECTA VOLUNTATE.

Nemo, inquam, non amore eius arderet,si nobis illam videre contingeret.

Page 49: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Nunc enim multa obstrigillant et aciem nostramaut splendore nimio repercutiunt aut obscuro retinent.

Sed si, quemadmodum visus oculorumquibusdam medicamentis acui solet et repurgari,sic nos aciem animi liberare impedimentis voluerimus,poterimus perspicere VIRTUTEMetiam obrutam corpore, etiam paupertate opposita,etiam humilitate et infamia obiacentibus:cernemus, inquam, PULCHRITUDINEM ILLAM,quamvis sordido obtectam.

SEN 102 Un'eccezione, non recente però.

Erano i tempi di Caligola !

Analogo desiderio di poter regalarci un disegno di SANTO, trapela in Seneca nella sua giovanile Consolatio ad Marciam. A questa sconsolata vedova, figlia a sua volta di una vittima di Seiano e Caligola (lo storico Cremuzio Cordo) erano morti giovanissimi i due figli maschi. Il pianto per il secondo, di nome Metilius, dura ormai da tre anni. Seneca dà fondo a tutte le sue riflessioni per consolare questa dolente vedova, e avremo noi così 26 capitoli di lampeggiante prosa.

Ecco come, coi ricordi di quella giovinezza esemplare, ci prova Seneca a tracciare in chiave "edificante" un profilo di quelle, non proprio virtù eroiche, ma almeno santità dei costumi, che in qualche modo avvicina quel giovane romano ad alcuni dei nostri Santi "recentiores".

Il trattato AD MARCIAM DE CONSOLATIONE, essendo databile all'incirca al 49-50 p.C., contiene, come ultimo elemento di datazione, un accenno a fatti del 37. Questa Marcia, quando Caligola aveva dato l'ordine di bruciare gli scritti di Cremuzio Cordo, era riuscita a salvare il testo, che fu in seguito pubblicato senza quei passaggi che avevano scatenato l'ira dell'imperatore e, prima di tutto, di Seiano. Più avanti, al cap.XXVI, ci dirà Seneca quale sia stata la colpa di Cremuzio Cordo: cioè l'aver scritto, illo ingenio quo civilia bella deflevit, quo proscribentes in aeternum ipse proscripsit.

Page 50: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Ecco ora come è introdotta la descrizione di quella giovinezza "edificante", con una frase che rieccheggia quasi letteralmente il biblico: Consummatus in brevi, explevit tempora multa. Dice infatti testualmente il nostro Seneca: Incipe VIRTUTIBUS illum, non ANNIS aestimare: satis diu vixit...

Ad Marciam, De Consolatione, XXIII

Pupillus relictussub tutorum cura usque ad quartum decimum annum fuit,SUB MATRIS TUTELA SEMPER.

Cum haberet suos penates, relinquere tuos noluitET IN MATERNO CONTUBERNIO (cum vix paternum liberi ferunt)PERSEVERAVIT ADULESCENS.

Statura, pulchritudine, latere castris natus,militiam recusavit, NE A TE DISCEDERET.

Computa, Marcia, quam raro liberos videantquae in diversis domibus habitant;cogita tot illos perire annos matribus et per sollicitudinem exigi,quibus filios in exercitu habent :scies multum patuisse hoc tempus, ex quo nihil perdidisti.NUMQUAM A CONSPECTU TUO RECESSIT;SUB OCULIS TUIS STUDIA FORMAVITexcellentis ingenii et aequaturi avum,nisi obstitisset verecundia,quae multorum profectus silentio pressit.

Adulescens rarissimae formae, in tam magna feminarum turba viros corrumpentiumnullius se spei praebuit, et cum quarundam usque ad tentandum pervenisset improbitas, erubuit, quasi peccasset quod placuerat.

Hac sanctitate morum effecit ut, puer admodum, dignus sacerdocio videretur,

Page 51: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

materna sine dubio suffragatione; sed ne mater quidem nisi pro bono candidato valuisset.

Harum contemplatione virtutum filium gere quasi sinu !

Nunc ille tibi magis vacat, nunc nihil habet quo avocetur; numquam tibi sollicitudini, numquam moerori erit.

Quod unum ex tam bono filio poteras dolere, doluisti: cetera, exempta casibus, plena voluptatis sunt, si modo uti filio scis, si modo quid in illo pretiosissimum fuerit intellegis.

SEN 103Seneca però, il SANTO lo vuole

ancora !Ma... perché non ci ha dato quel

nome ?

Nella lettera 120 a Lucilio, perdendosi forse nelle troppo profonde ricerche sulla nostra nozioni di HONESTUM e BONUM, ci si arriva per vie traverse e complicate: non dimenticate -sembra dirci- che questo mondo è prolifico in inganni: Sunt enim, ut scis, virtutibus vitia confinia, et perditis quoque ac turpibus RECTI similitudo est. Quindi, una prima cautela: facciamo un sano discernimento. E arriva subito ad una severa cernita: il primo identikit di Santo non passa: resta a punti 7; solo al secondo, vero campione di SANTO, punti 10:

Coepimus adnotare quis rem aliquam generoso animo fecisset et magno impetu, sed semel !Hunc vidimus in bello fortem, in foro timidum,animose paupertatem ferentem, humiliter infamiam:factum laudavimus, contempsimus virum. ( Qualifica: 7 )

Alium vidimus adversus amicos benignum, adversus inimicos temperatum,et publica et privata sancte ac religiose administrantem, non deesse ei in is quae toleranda erant patientiam,

Page 52: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

in is quae agenda prudentiam. ( Qualifica: 10 )

A questo punto, e sicuro di se, incomincia a descriverci il vero suo SANTO, che egli ha visto non ci dice dove, e il cui identikit è tracciato con pennellate da artista. Con misure di puntigliosa precisione nonché con una memoria di ferro: si direbbe abbia Seneca filmato quel SANTO ad alta definizione nei suoi ricordi.

Ci domandiamo: perché mai non ci ha voluto dare nome e cognome? Eccolo a tutto tondo: e notate che, con il solo elenco totale delle identiche quattro VIRTU, che noi cristiani denominiamo CARDINALI, avrebbe potuto forse inserire quel nome nel nostro calendario santorale.

Vidimus UBI TRIBUENDUM esset, plena manu dantem;UBI LABORANDUM, pertinacem et obnixum et lassitudinem corporis animo sublevantem.

Praeterea idem erat semper et in omni actu par sibi,iam non consilio bonus sed more eo perductusut non tantum RECTE facere posset, sed NISI RECTE facere non posset.Intelleximus in illo PERFECTAM ESSE VIRTUTEM.

Hanc in partes divisimus: oportebat cupiditates refrenari, metus comprimi, facienda provideri, reddenda distribui.

ComprehendimusTEMPERANTIAM, FORTITUDINEM, PRUDENTIAM, IUSTITIAM… et suum cuique dedimus officium.Ex quo ergo virtutem intelleximus ?

Ostendit illam nobis ordo eius et decor et constantiaet omnium inter se actionum concordia et magnitudo super omnia efferens sese.

Hinc intellecta est illa beata vita, secundo deffluens cursu, arbitrii sui tota.

Quomodo ergo hoc ipsum nobis apparuit ? Dicam.

Page 53: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Numquam vir ille perfectus adeptusque virtutem fortunae maledixit,numquam accidentia tristis excepit,civem esse se universi et militem credens, labores velut imperatos subiit.Quidquid inciderat, non tamquam malum aspernatus est et in se casu delatum,sed quasi delegatum sibi.

Hoc qualecumque -inquit- meum est: sed asperum est, durum est?In hoc ipso navemus operam.

Necessario itaque magnus apparuit qui numquam malis ingemuit, numquam de fato suo questus est:fecit multis intellectum sui et, non aliter quam in tenebris,lumen effulsit advertitque in se omnium animos,cum esset placidus et lenis, humanis divinisque rebus pariter aequus.

Habebat perfectum animum et ad summam sui adductum,supra quam nihil est nisi MENS DEI,ex quo pars et in hoc pectus mortale defluxit:quod numquam magis divinum est quam ubi mortalitatem suam cogitat et scit in hoc natum hominem, ut vita defungeretur,nec domum esse hoc corpus sed hospitium, et quidem breve hospitium quod relinquendum estubi te gravem esse hospiti videas.

SEN 104Dolorosa scoperta:Un giorno con l'altro... invecchiamo !

Page 54: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Anzi, come lo stesso Seneca ricorda a quanti rispondono alla domanda sulla età contando gli anni "che hanno", è sempre opportuna l'arguzia attribuita a Lelio. Infatti

Eleganter enim ille Laelius sapiens,dicenti cuidam "sexaginta annos habeo","hos -inquit- dicis sexaginta, QUOS NON HABES !"

Vi confesso che, dinanzi alla prospettiva di chiudere il dialogo che così spontaneamente ho protratto con voi, stavo quasi cadendo nella tentazione di riversare su di voi le puntualissime riflessioni raccolte da Seneca nel suo DE BREVITATE VITAE... sui limiti della vita umana. Vi assicuro che da ogni capitolo avrei potuto trarre una intera pagina. Scelgo invece, come congedo, le serene riflessioni di chi scopre finalmente "che sta invecchiando".

( E` andato qui, perduta, altra citzione ) .

Poi, aggancieremo a questa scoperta la sua reazione terapeutica, cioè una accorta metodologia di passeggiate e bagni... e, riportandosi questo pensiero ad altro analogo di Plinio, ci sentiremo anche lieti di "finire in bellezza".

Le confidenze di Seneca provengono di una delle solite lettere a Lucilio, la 12, che faresti bene a ricercare nel suo contesto totale. Io, proprio all'ultimo minuto, farò ancora uno sforzino per far rientrare in pagina alcuni dei suoi ammonimenti... salutari.

Quocumque me verti, argumenta senectutis meae video !

Veneram in suburbanum meumet querebar de impensis aedificii dilabentis.Ait villicus mihi "non esse neglegentiae suae vitium",omnia se facere, sed VILLAM ESSE VETEREM !

Haec villa inter manus meas crevit !Quid mihi futurum est si tam putria sunt aetatis meae saxa ?

Iratus illi proximam occasionem stomachandi arripio:Apparet, inquam, has platanos neglegi; nullas habent frondes !Quam nodosi sunt et retorridi rami, quam tristes et squalidi trunci !

Page 55: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Hoc non accideret, si quis has circumfoderet, si irrigaret !

Iurat per Genium meum se omnia facere,in nulla re cessare curam suam, sed ILLAS VETULAS ESSE !( Quod intra nos sit, ego illas posueram,ego illarum primum videram folium ! )

Conversus ad ianuam:Quis est iste, inquam, iste decrepitus et merito ad ostium admotus ?( foras enim spectat) ; unde istum nactus es ? quid te delectavit alienum mortuum tollere ?

At ille : Non cognoscis me? -inquit- ego sum Felicio,cui solebas sigillaria afferre !Ego sum Filositi villici filius, deliciolum tuum !Perfecte, inquam, iste delirat !Pupulus, etiam delicium meum, factus est !Prorsus potest fieri, dentes illi cum maxime cadunt..!

Debeo hoc suburbano meo,quod mihi SENECTUS MEA, quocumque adverteram, APPARUIT !

Complectamur illam et amemus: plena est voluptatis, si illa scias uti.Gratissima sunt poma, cum fugiunt;pueritiae maximus in exitu decor est...

Iucundissima est aetas devexa iam, non tamen praeceps,et illam quoque in extrema tegula stantemiudico habere suas voluptates:aut hoc ipsum succedit in locum voluptatium, nullis egere !

Quam dulce est cupiditates fatigasse ac reliquisse!

Molestum est -inquis- mortem ante oculos habere!

Page 56: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Primum ista tam seni ante oculos debet esse quam iuveni:non enim citamur ex censu.

Deinde nemo tam senex est, ut improbe unum diem speret.

SEN 105

QUAM BENE VIVAS REFERT, NON QUAM DIU !

Omnis dies, omnis hora, QUAM NIHIL SUMUS, ostenditet aliquo argumento recenti admonet FRAGILITATIS OBLITOS !Tum aeterna meditatos, respicere cogit ad MORTEM.

Quid sibi ISTUD PRINCIPIUM velit quaeris ?

Senecionem Cornelium, equitem romanum splendidum et officiosum, noveras:ex tenui principio se ipse promoverat,et iam illi declivis erat cursus ad cetera( facilius enim crescit dignitas, quam incipit:pecunia quoque circa paupertatem plurimum morae habet;dum ex illa erepat, haeret ) .

Iam Senecio divitiis imminebat ,ad quas illum duae res ducebant efficacissime:et quaerendi et custodiendi scientia ;quarum vel altera locupletem facere potuisset.

Hic homo summae frugalitatis,non minus patrimonii quam corporis diligens,cum me ex consuetudine mane vidisset, cum per totum diem amico graviter affecto et sine spe iacenti

Page 57: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

usque in noctem adsedisset, cum hilaris cenasset...genere valitudinis praecipiti arreptus, angina,vix compressum artatis faucibus spiritum traxit in lucem.

Intra paucissimas ergo horas, quam omnibus erat sani ac valentis officiis functus, decessit.

Ille qui et mari et terra pecuniam agitabat,qui ad publica quoquenullum relinquens inexpertum genus quaestus acceserat,in ipso actu bene sedentium rerum,in ipso procurrentis pecuniae impetu, raptus est.

"Insere nunc, Melibee, piros, pone ordine vites!"

Quam stultum est aetatem disponere, ne crastini quidem dominum !O quanta dementia est spes longas inchoantium:emam, aedificabo, credam, exigam, honores geram,tum deinde lassam et plenam senectutem in otium referam..!

Omnia, mihi crede, etiam felicibus dubia sunt !Nihil sibi quisquam de futuro debet promittere;id quoque, quod tenetur, per manus exit,et ipsam quam premimus horam casus incidit.

Volvitur tempus rata quidem lege, sed per obscurum:quid autem ad me, an naturae certum sit quod mihi incertum est ?

Navigationes longas et pererratis litoribus alienisseros in patriam reditus proponimus,militiam et castrensium laborum tarda manupretia,procurationes officiorumque per officia processus,cum interim ad latus MORS est, quae quoniam numquam cogitatur nisi aliena,subide nobis ingeruntur mortalitatis exempla,non diutius quam dum miramur, haesura.

Page 58: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Quid autem stultius quam mirariid ullo die factum quod omni potest fieri ?

Stat quidem terminus nobis,ubi illum inexorabilis fatorum necessitas fixit,sed nemo scit nostrum quam prope versetur terminum.

Sic itaque formemus animum tamquam ad extrema ventum sit.Nihil differamus: cotidie cum vita paria faciamus.Maximum vitae vitium est, quod imperfecta semper est,quod aliquid ex illa differtur.Qui cotidie vitae suae summam manum imposuit, non indiget tempore.Ex hac autem indigentia timor nascituret cupiditas futuri, exedens animum.

Nihil est miserius dubitatione venientium, quorsus evadant:quantum sit illud quod restat aut quale,sollicita mens inexplicabili formidine agitatur.

Quo modo effugiemus hanc volutationem ?Uno, si vita nostra non prominebit, si in se colligitur.Ille enim ex futuro suspenditur, cui irritum est praesens.

Ubi vero, quidquid mihi debui, redditum est,ubi stabilita mens sit nihil interesse inter diem et saeculum,quidquid deinceps dierum rerumque venturum est,ex alto prospicit et cum multo risu seriem temporum cogitat.Quid enim varietas mobilitasque casuum perturbabit,si certus sis adversus incerta ?

Ideo propera, Lucili mi, vivere et singulos dies singulas vitas puta.Qui hoc modo se aptavit, cui vita sua cotidie fuit tota, securus est:in spem viventibus proximum quodque tempus elabitur,subitque aviditas, ac miserrima omnia efficiens, metus mortis !

Page 59: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Inde illud Maecenatis turpissimum votum,quo et debilitatem non recusat et deformitatemet novissime acutam crucem,dummodo inter haec mala spiritus prorogetur :

Debilem facito manu, debilem pede coxo, tuber adstrue gibberum, lubricos quate

dentes: vita dum superest, bene est; hanc mihi, vel

acuta si sedeam cruce, sustine.

Quod miserrimum erat, si incidisset, optatur,et tamquam vita petitur supplicii mora !Contempsissimum putarem, si vivere vellet usque ad crucem:

"Tu vero -inquit- me debilites licet,dum spiritus in corpore fracto et inutili maneat;depraves licet, dum monstroso et distorto temporis aliquid accedat;suffigas licet et acutam sessuro crucem subdas."

Est tanti vulnus suum premere et patibulo pendere districtum,dum differat id, quod est in malis optimum, supplicii finem ?Est tanti habere animam, ut agam ?

Quid huic optes, nisi deos faciles ?Quid sibi vult ista carminis effeminati turpitudo ?Quid timoris dementissimi pactio ? Quid tam foeda vitae mendicatio ?Huic putes umquam recitasse Virgilium:"Usque adeone mori miserum est ?"

Optat ultima malorum et quae pati gravissimum est, extendi ac sustineri cupit: qua mercede? Scilicet VITAE LONGIORIS !

Quod autem vivere est DIU MORI? Invenitur aliquis,

Page 60: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

qui velit inter supplicia tabescere et perire membratim,et toties per stillicidia emittere animam, quam semel exhalare ?

Invenitur qui velit adactus ad illud infelix lignum, iam debilis,iam pravus et in foedum scapularum ac pectoris tuber elisus,cui multae moriendi causae, etiam citra crucem fuerant,trahere animam tot tormenta tracturam ?Nega nunc magnum beneficium esse naturae QUOD NECESSE EST MORI !

Multi peiora adhuc pacisci parati sunt:etiam amicum prodere, ut diutius vivant,et liberos ad stuprum manu sua tradere,ut contingat lucem videre tot consciam scelerum !

Excutienda vitae cupido est, discendumque nihil interesse, QUANDO patiaris, QUOD quandoque patiendum est.QUAM BENE VIVAS REFERT, NON QUAM DIU !

Saepe autem in hoc est BENE, ne DIU. Vale. SENECA, Ad Luc.101)

SEN 106 SENECA si confronta col problema

dell'aldilà...! Incredulo… lui o qualche suo

personaggio ?Perché aveva lasciato dire alle TROIANE...?

Il SENECA che ora voglio "recuperare" comparirà nelle SUE vere confessioni. Alle quale sono io arrivato inaspettatamente, quando cioè sembrava SENECA averci detto chiaro e tondo che "dopo la morte ci aspetta il nulla". Parole sacrileghe indubbiamente, ma... non sue! sfoghi normali dei personaggi tragici! Come può sembrare blasfemo il grido di Medea quando invita Giasone, che sta per partire sul carro di fuoco tra le

Page 61: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

galassie: testare NULLOS esse, quo veheris, DEOS. Analogo apparirà qui il grido delle TROIANE; dopo la morte...il NULLA !

E` ben noto ad ogni studioso del mondo classico il ruolo portante del CORO nella tragedia greca. Ad esso sembra sia riservato far emergere dal profondo di ogni uomo, per proclamarle enfaticamente senza ritegno, le più inquietanti domande della nostra esistenza, le critiche che il convenzionalismo sociale ci obbliga a soffocare, i dolori più indefinibili, i sospetti più geniali; magari le invereconde proteste che il "senso tragico della vita" ci spinge a gridare in faccia agli dèi.

Seneca ci prova ad imitare i Greci anche in questo campo minato e, non sappiamo se per convincimento esterno oppure per convenzione letteraria, affida ai cori delle sue tragedie la voce più libera della sensibilità umana.

Uno di questi cori, che avevo precedentemente predestinato per queste pagine per il suo sorprendente e cupo colore, nonché per la sua profondità umana ed eterna, lo trovai inaspettatamente scelto per un saggio drammatico della Festa del Latino, che ogni anno organizza nel Palazzo della Cancelleria la vaticana LATINITAS. L'anno 88 si volle affidare un pezzo di bravura al Gruppo Drammatico Giovanile ARISTA, il quale presentò, nell'originale latino e con meritevole impegno e dignità, una HECUBA, ricavata da tre lunghi passaggi delle TROADI di Seneca.

Orbene, il pezzo (in se stesso dissacrante, sebbene comprensibile in bocca a quelle donne, partenti per l'esilio) era questo coro che, proposto qui ad una attenta rilettura, colpirà non poco quei lettori che sapranno misurare il contrasto tra le bellezze letterarie e il cupo nichilismo che in esso ostentatamente si professa riguardo all'inquietante problema della nostra sopravvivenza, della fede in un indescrivibile aldilà: nell'aldilà delle TROADI c'è soltanto il NULLA !

Non voglio credere che queste espressioni (al limite della bestemmia) traducano le vere idee di Seneca: non sarà difficile ritrovare il suo vero e personale pensiero, esposto in momenti meno legati alla convenzione letteraria. Qui sarà anche vanto suo aver saputo dare una limata e perfettissima forma a questo dilacerante grido. Le disperate donne di Troia, dopo il doppio massacro ( di Astianatte e Polissena, che stanno per avviarsi, prigioniere, verso un ignoto futuro. TROADES 361-408 )

Uscirete riconciliati con Seneca con le sole TRE PAGINE che a questa seguiranno. Tutte e tre sono già comparse nel mio BREVITER in INTERNET, ma in ordine sparso. Saranno qui invece il miglior modo di chiudere in bellezza questa suggestiva "autobiografia" ascensionale che stiamo per concludere.

Verum est an timidos fabula decipitANIMAS corporibus VIVERE conditis ?

Page 62: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Cum coniunx oculis imposuit manum,supremusque dies solibus obstitit et tristis cineres urna coercuit,num prodest animam tradere funerised restat miseris vivere longius ?

An toti morimur nullaque pars manetnostri, cum profugo spiritus halitu immixtus nebulis cessit in aëraet nudum tetigit subdita fax latus ?

Quidquid sol oriens, quidque et occidensnovit, caeruleis Oceanus fretisquidquid bis veniens et fugiens lavat,AETAS PEGASEO CORRIPIET GRADU !

Quo bis sena volant sidera turbine,quo cursu properat volvere saeculaastrorum dominus, qui properat modo obliquis Hecate currere flexibus:HOC OMNES PETIMUS FATA, NEC AMPLIUSIURATOS SUPERIS QUI TETIGIT LACUS USQUAM EST.

Ut calidis fumus ab ignibus vanescit, spatium per breve sordidus;ut nubes, gravidas quas modo vidimus,arctoi Boreae disicit impetus;SIC HIC, quo regimur, SPIRITUS EFFLUET !

Post mortem NIHIL est: ipsaque mors NIHIL,VELOCIS SPATII META NOVISSIMA !Spem ponant avidi, solliciti metum:TEMPUS NOS AVIDUM DEVORAT ET CHAOS !

Mors individua est, noxia CORPORI nec parcens ANIMAE. Taenara et aspero regnum sub domino, limen et obsidenscustos non facili Cerberus ostio...

RUMORES VACUI VERBAQUE INANIAET PAR SOLLICITO FABULA SOMNIO !

Page 63: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Quaeris quo iaceas post obitum loco ? QUO NON NATA IACENT !

SEN 107 In realtà, DA FILOSOFO, Seneca aveva affrontato il problema dell' im-

mortalità.

Proprio come mi ripromettevo! Al Seneca che, per bocca dei suoi per-sonaggi tragici, lanciava senza reticenze quel dissacrante grido, che "dopo la morte c'è soltanto il nulla", succede il vero Seneca, il filosofo che ragiona con la sua testa e che fruga nei più oscuri meandri della sua coscienza ALLA RICERCA DI UNA FEDE (sorpresa: ritrova anche la SPERANZA). Anzi Seneca ci affida quel suo segreto: che proprio allora, quando andava scoprendo il gusto di approfondire questo problema, gli è stata recapitata la lettera di Lucilio -niente altro che bagatelle-, che l'hanno risvegliato dal suo sogno !

Risuoneranno ora, da quella meditazione, mirabili espressioni, parallele, o quasi, a quelle del linguaggio liturgico cristiano: non siamo ancora esattamente al vita mutatur, non tollitur, ma è ugualmente valida la fede che ci descrive l'inizio delle vita eterna, entro una luce nuova, raggiunta attraverso un inaspettato "secondo parto".

Quomodo molestus est iucundum somnium videnti qui excitat( aufert enim voluptatem, etiam si falsam,effectum tamen vere habentem ) sic epistula tua mihi fecit iniuriam.Revocavit enim me cogitationi aptae traditumet iturum, si licuisset, ulterius:iuvabat de aeternitate animarum quaerere, IMMO MEHERCULES CREDERE !

Praebebam enim me facilem opinionibus magnorum virorumrem gratissimam promittentium magis quam probantium.Dabam me SPEI TANTAE:

Page 64: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

iam eram fastidio mihi, iam reliquias aetatis infractae contemnebam,in immensum illud tempus et in possessionem omnis aevi transiturus:cum subito experrectus sum epistula tua acceptaet TAM BELLUM SOMNIUM perdidi !

Si sofferma poi Seneca su alcuni dei punti tematici che Lucilio gli ha esposto: cavilli dialettici e problematica a vuoto! Anzi, con quel tipo di filosofia, altro non facciamo se non implicare sempre di più i contorti e labirintici percorsi che sono il pasto dell'ANIMUS HUMANUS, qui sibi ipse flexus disponit, quos cum magna molestia debeas relegere !

E`qui la prima intuizione: Seneca riscopre che la partenza filosofica va posta nella totale immersione dell'uomo nell'universo; Dic potius quam naturale sit in immensum mentem suam extendere! Proprio quello, cui si accennava qualche giorno fa: cultura universitaria, cioè, non sol-tanto qualità, ma universalità dell'intricata problematica soggiacente al mistero, dell'uomo e di Dio ! Gioverà ripeterci qui quella sua favolosa scoperta: Quam contempta res est homo, nisi supra humana surrexerit !

Ad Lucilium, 102.

Magna et generosa res est humanus animus:nullos sibi poni, nisi COMMUNES ET CUM DEO terminos patitur.

Primum humilem non accipit patriam, Ephesum aut Alexandriamaut si quod est etiamnunc frequentius accolis laetiusve tectis solum.

Patria est illiquodcumque, suprema et universa, circuitu suo cingit HOC OMNE CONVEXUM,intra quod iacent maria cum terris,intra quod aër, humanis divina secernens, etiam coniungit,in quo disposita tot lumina in actus suos excubant.

Deinde ARCTAM AETATEM sibi dari non sinit:

"Omnes -inquit- anni mei sunt:nullum saeculum magnis ingeniis clusum est,nullum non cogitationi pervium tempus.

Page 65: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Cum venerit dies ille qui mixtum hoc divini humanique secernat,CORPUS... hic ubi inveni relinquam; IPSE ME DIIS REDDAM !Nec nunc sine illis sum, sed gravi terrenoque detineor".

Per has mortalis aevi morasilli MELIORI vitae LONGIORIque proluditur.

Quemadmodum enim decem mensibus tenet nos maternus uteruset praeparat non sibi, sed illi loco in quem videmur emitti,iam idonei spiritum trahere et in aperto durare,sic per hoc spatium, quod ab infantia patet in senectutem,IN ALIUM MATURESCIMUS PARTUM !

ALIA ORIGO nos expectat, ALIUS RERUM STATUS.Nondum caelum nisi ex intervallo pati possumus.

Proinde intrepidus illam HORAM DECRETORIAM prospice.Non est ANIMO suprema, sed CORPORI.Quidquid circa te iacet rerum, tamquam HOSPITALIS LOCI SARCINAS specta.

Transeundum est !

SEN 108 Finalmente... un Seneca sublime, sull´immortalità dell’ anima , Capace di affiancarsi al DANTE ! Avevo quasi deciso di congedare a questo punto il nostro Seneca, perchè in realtà ci ha già confessato la sua fede nell'immortalità, ma non resisto a inoltrarmi nella stessa lettera fino a offrirvi le bellissime espressioni

Page 66: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

nelle quali egli intravede la necessaria metamorfosi che in noi si dovrà verificare. L'uomo dovrà, nel trapasso, perdere LA SUA CORPOREITA`, e soltanto allora si troverà attrezzato per quella immersione nel divino (nella LUCE che con esso si identifica, secondo gli stoici). Quest'espressione servirà poi in pieno a San Giovanni, e con lui, a tutta la riflessione cristiana. Ma anche a Seneca; per il quale la tragica hora decretoria sarà conseguentemente il momento felice di ogni larva, che diventa crisalide per iniziare una vita superiore. Concetto superbamente cesellato dall'Alighieri:

Non v'accorgete voi che noi siam vermi,nati a formar l'angelica farfalla,che vola alla giustizia senza schermi? (Purgat. X 124)

Non potremo mai dire di aver trovato in Seneca la definitiva formulazione della fede nell'immortalità dell'anima. Questa realtà sarà sempre superiore ad ogni linguaggio umano, e nemmeno il Cristianesimo saprà dirci in termini umani quale sarà la concreta portata di quella ineffabile trasformazione, alla quale si accontenta di applicare un'arcana definizione negativa, che in genere serve per il mondo misterioso di Dio. Mai saremo capaci di chiarirlo in parole "nostre":

Sapientiam autem loquimur inter perfectos,sapientiam vero non huius saeculineque principum huius saeculi, qui destruuntur,sed loquimur Dei sapientiam in mysterio...Quod oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis

ascendit,quae praeparavit Deus his qui diligunt illum. (1 Cor 6 ss).

Tuttavia Seneca indovina felicemente per noi, nel definire quel trapasso che radicalmente ci trasforma, la consolante formula cristiana, secondo la quale il DIES MORTIS è in realtà un DIES NATALIS ! Anzi, con puntigliosa precisione: Illa... dies AETERNI NATALIS est !

Non saprei dirvi quanti specialisti di Seneca siano riusciti a leggere questa PAGINA senza uscirne travolti. A me è venuta la vertigine, par-ticolarmente dopo la frase, da brivido, che descrive la nostra immersione definitiva in Dio, con la scenografia sublime delle galassie "illuminate tutte a festa".

Quantus ille fulgor, tot sideribus inter se lumen miscentibus...quando cioè TE LUX UNDIQUE CLARA PERCUTIET !

Ad Lucilium 102

Excutit REDEUNTEM natura sicut INTRANTEM.Non licet plus efferre quam intuleris,

Page 67: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

immo etiam ex eo quod ad vitam attulisti, pars magna ponenda est.

Detrahetur tibi haec circumiecta ( novissimum velamentum tui ) CUTIS.Detrahetur CARO et suffusus SANGUIS discurrensque per totum.Detrahentur OSSA NERVIque, firmamenta fluidorum ac labentium.

Dies iste, quem tamquam extremum reformidas,AETERNI NATALIS EST. Depone onus !Quid cunctaris, tamquam non prius quoque,relicto in quo latebas corpore, exieris ?

Haeres, reluctaris: tum quoque magno nisu matris expulsus es.Gemis, ploras: et hoc ipsum flere nascentis est,sed tum debebat ignosci: rudis et imperitus omnium veneras.Ex maternorum viscerum calido mollique fomento emissum,afflavit aura liberior; deinde offendit durae manus tactus.Tenerque adhuc, et nullius rei gnarus, obstupuisti inter ignota.

Nunc tibi non est novum separari ab eo cuius ante pars fueris !Aequo animo membra iam supervacua dimitte,et istud corpus -inhabitatum diu- pone.Scindetur, obruetur, abolebitur. Quid contristaris ? Ita solet fieri: pereunt tempore velamenta nascentium.

Quid ista sic diligis, quasi tua ?Istis OPERTUS ES : veniet qui te revellat dieset ex contubernio foedi atque olidi ventris educat.

Hinc nunc quoque tu, quantus potes, subsilivoluptatique, nisi quae necessariis rectisque cohaerebit, alienusiam hinc altius aliquid sublimiusque meditare:

Page 68: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

aliquando NATURAE tibi arcana retegentur,discutietur ista caligo, te LUX UNDIQUE CLARA percutiet.

Imaginare tecum quantus ille sit fulgor,TOT SIDERIBUS INTER SE LUMEN MISCENTIBUS !Nulla serenum umbra turbabit : aequaliter splendebit omne coeli latus :( dies et nox aëris infimi vices sunt ).

Tunc in tenebris vixisse te dices cum TOTAM lucem et TOTUS aspexeris,quam nunc per angustissimas oculorum vias obscure intueris,et tamen admiraris illam iam procul.Quid tibi videbitur DIVINA LUX, cum illam suo loco videris ?

HAEC COGITATIO nihil sordidum animo subsidere sinet, nihil humile, nihil crudele...

SEN 109 E` quella LUCE di Seneca la stessa di

S.Agostino ?una LUCE, nella quale il cristiano è chiamato a VIVERE

immerso ?

Quella LUCE, incorporea, è sentita, ad altissimo livello di consolazione spirituale, da Sant'Agostino, guidato -e non poteva essere diversamente- da San Giovanni. E quello che egli ha sentito, sprofondando in quella LUCE assoluta alla quale lo guidano i testi sacri, l'ha poi cercato di inserire in un suo Trattato, del quale possiamo qui presentare oggi un brano, a confronto con gli immani, ma sterili sforzi di un Seneca, che sente sì nel suo profondo che deve esserci una sorgente di Luce superiore e si orienta disperatamente eo unde lucet. Ma non è egli in grado di conquistare da solo quella gioia strarripante che vediamo invece in modo tangibile nelle ultime parole di Sant'Agostino, quelle cioé di un congedo, rimasto ancora

Page 69: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

vivo nella versione scritta: parole commoventi, che sembrano dette con la lacrime, ancora calde, di un'ineffabile consolazione:

Sentio vestros affectus attolli mecum in superna;

sed corpus quod corrumpitur, aggravat animam:

et deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitantem.

Depositurus sum et ego codicem istum,discessuri estis et vos quisque ad sua.Bene nobis fuit in Luce communi,bene gavisi sumus, bene exsultavimus.Sed cum ab invicem recedimus,Ab ILLO non recedamus !

Parole sublimi, a conferma delle quali la liturgia cattolica aggancia subito, nel brevissimo Responsorium che tradizionalmente segue alle letture del Breviarium, due asserzioni, stupendamente sintetiche, dell'Apocalisse:

Nox ultra non erit, et non egebunt lumine lucernae neque lumine solis, quoniam Dominus Deus illuminabit illos, et regnabunt in saecula saeculorum..

DIVI AUGUSTINI, Tract.35,8-9; CCL 36, 321,323

Nos ipsi, CHRISTIANI, in comparatione quidem infidelium, LUX IAM SUMUS.Unde dicit Apostolus:Fuistis enim aliquando tenebrae, nunc autem lux in Domino;Sicut FILII LUCIS ambulate !

Et alibi dixerat : Nox praecessit, dies autem appropinquavit;abiciamus ergo opera tenebrarum et induamus nos arma lucis ;sicut in die, honeste ambulemus !

Page 70: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Tamen, quia in comparatione illius LUCIS ad quam venturi sumus,adhuc nox est etiam dies in quo sumus,audi Petrum Apostolum:delatam dicit Domino Christo vocem de magnifica potestate:Tu es Filius meus dilectus, in quo bene sensi.Hanc vocem -inquit- nos de caelo audivimus delatam,cum essemus cum Illo in monte sancto.

Sed quia nos non ibi fuimuset istam vocem de caelo tunc non audivimus, ait ad nos ipse Petrus : Et habemus certiorem propheticum sermonem,cui bene facitis attendentes,sicut lucernae in obscuro loco, donec dies lucescatet lucifer oriatur in cordibus vestris.

Quando ergo Dominus noster Iesus Christus venerit...tunc praesente tali die lucernae non erunt necessariae:non legetur nobis propheta, non aperietur codex Apostoli,non requiremus testimonium Ioannis,non ipso indigebimus Evangelio.

Ergo omnes Scripturae tollentur de medio, quae nobis in huius saeculi nocte tamquam lucernae accendebantur,ne in tenebris remaneremus.

Istis omnibus sublatis... et ipsis hominibus Dei, per quos haec ministrata sunt,nobiscum lumen illud clarumque videntibus,remotis ergo his adiumentis, QUID VIDEBIMUS ?

Unde pascetur mens nostra?unde obtutus ille laetabitur? unde erit illud gaudiumquod nec oculus vidit, nec auris audivit,nec in cor hominis ascendit ?

QUID VIDEBIMUS?... VIDEBIMUS EUM SICUTI EST !

Page 71: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

SEN 110Siete preavvertiti !Da questa PAGINA potresti uscire K.O. !

Non vi consiglierei di scansare questa sfida. Al limite, se siete veramente un principiante in Latino, arrendetevi in partenza e lasciate il rischio a chi, sportivamente più coraggioso, vorrà sottoporsi alla prova.

Immaginate che siete stati voi ad indirizzare a Seneca quella eterna e imbarazzante domanda: "Mi hai chiesto, Lucilio, perché, se è vera l'ipotesi che siano gli Déi a governare il mondo, accadano AI BUONI tante disgrazie..." Quaesisti a me, Lucili, quid ita si PROVIDENTIA mundus regeretur, multa bonis viris mala acciderent.

Inizia proprio così il brevissimo trattato di Seneca DE PROVIDENTIA, che potresti perfino leggere per intero in poco più di mezz'ora. Io raggiungo il mio scopo se vi ammannisco una PAGINA che sarà ricordata, me lo auguro, tra le migliori. Che poi, sarà anche breve e fittissima di idee, di vocaboli, di dignitas et amoenitas; direi anche di concinnitas, nonostante che sia stato proprio Seneca a sottoscrivere quella esplicita condanna: non est ornamentum virile concinnitas.

(Ad Lucilium, 115). E per incominciare, guardate con quanta chiarezza sapevano quegli autori antichi circoscrivere un argomento e guidarci sull'andamento delle sue parti: Hoc commodius in contextu operis redderetur, cum PRAEESSE UNIVERSIS PROVIDENTIAM pro-baremus, et INTERESSE NOBIS DEUM.

Subito, e ancor più chiara, la prima mossa dialettica: Sed, quoniam a toto particulam revelli placet et UNAM CONTRADICTIONEM, manente lite integra, solvere, faciam rem non difficilem: causam deorum agam.

Ora, procedendo senza omissis, cioè, senza saltare una sola riga, la sconvolgente e schiacciante risposta. Vi aiuterò a incorniciarla entro un preciso giudizio, prospettico o sinottico, cioè, con riguardo ai tempi e luoghi; questa luminosa risposta è databile agli anni 64-65 p.C.; cioè, se ne stava forse limando lo stile nello scriptorium di Seneca, mentre fuori, Suburra e dintorni, Pietro e Paolo saggiavano se mai Roma fosse matura per ricevere il Vangelo.

In realtà, e con un anticipo di più di anni 100 su Seneca, aveva già Cicerone preso la difesa della Provvidenza, nel libro III del suo De Natura Deorum. Purtroppo a noi quel terzo dialogo, concesso agli Stoici, è

Page 72: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

pervenuto quasi totalmente privo di questo sviluppo. Se ne indovina tuttavia qualcosa nella riassuntiva frase finale, ben conservata; Cicerone, che si è schierato da sempre con gli scettici Aristotelici, confessa che ita discessimus ut... mihi Balbi disceptatio ad veritatis similitudinem videretur propensior. E Balbo era proprio, in questo dialogo, il portavoce convinto della fede stoica ! Seneca, in compenso, ci promette di più: non gli basta un consenso speculativo: ci garantisce una riconciliazione con gli Dei: in gratiam te reducam cum diis !

Supervacuum est in praesentia ostenderenon sine aliquo custode tantum opus stare,nec hunc siderum coetum discursumque fortuiti impetus esse.Et quae casus incitat saepe turbari et cito arietare.

Hanc inoffensam velocitatem procedere aeternae legis imperio,tantum rerum terra marique gestantem,tantum clarissimorum luminum et ex disposito relucentium.

Non esse materiae errantis hunc ordinem.Nec quae temere coierunt tanta arte pendere,ut terrarum gravissimum pondus sedeat immotumet circa se properantis caeli fugam spectet.

Ut infusa vallibus maria molliant terras.Nec ullum incrementum fluminum sentiant.

Ut ex minimis seminibus nascantur ingentia.

Ne illa quidem quae videntur confusa et incerta,pluvias dico nubesque et elisorum fulminum iactuset incendia ruptis montium verticibus effusa,tremores labantis soli aliaque quae tumultuosa pars rerum circa terras movet,sine ratione, quamvis subita sint, accidunt.

Sed suas et illa causas habent,non minus quam quae, alienis locis conspecta, miraculo sunt,ut in mediis fluctibus calentes aquaeet nova insularum in vasto exsilientium mari spatia.

Page 73: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Iam vero, si quis observaverit nudari litora, pelago in se recedente,eademque intra exiguum tempus operiri,credet caeca quadam volutationemodo contrahi undas et introrsus agi,modo erumpere et magno cursu repetere sedem suam ?

Cum interim illae portionibus crescunt et ad horam et diem subeunt,ampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit,ad cuius arbitrium Oceanus exundat !

Suo ista tempori reserventur, eo quidem magisquod tu non dubitas DE PROVIDENTIA, sed quereris !

In gratiam te reducam cum diis, adversus optimos optimis...

SEN 111 Un Seneca da superfavola !

C'è una Provvidenza anche per i sottosviluppati !

E ringrazio il cielo per averlo trovato al momento giusto: mi sembra perfino di poter dimostrare che Seneca, quando incastona questa modernissima pagina nel suo De Providentia, sta proprio rileggendo in sottofondo una pagina vergiliana che ci mette in primo piano gli "extracomunitari", che vengono dal freddo. Ma Seneca è piazzato su una scala di valori diversa da quella di Virgilio, e ci regala una predica che non è estetica soltanto: essa ha una raffinata carattura ascetica, protesa ad una formazione morale che resta fuori dall'orizzonte virgiliano.

E` proprio questa la mia sorpresa, che Seneca, pur proponendosi di dimostrarci soltanto quanto siano prive di valore dialettico le nostre obie-zioni sulla indiscriminata spartizione del male fisico tra buoni e cattivi, si concede una pausa per farci vedere proprio quel mondo che noi oggi defi-niamo come "sottosviluppato" e in esso la sofferenza, la povertà, gli sten-ti, il destino insomma di quelle genti che egli stesso colloca al di fuori del nostro Primo Mondo, ponendoli in un Terzo Mondo (gentes in quibus

Page 74: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Romana pax desinit). Meno male che vi si sente la presenza di uno spirito alquanto solidale, e un cuore aperto.

Non sarò io a scaricare su di voi l'intera predica: sarete voi stessi, se vi riuscirà di leggere questa pagina senza soffocare la voce che si alzerà automaticamente dalla vostra coscienza.

I precedenti gradini dialettici di Seneca in questo saggio sulla Provvidenza sembrano ispirati: perfino contestatarii riguardo ai recenti rittocchi al Pa-ter Noster, dal quale si è voluta cancellare l'idea che sia Dio ad avere bisogno di indurre nos in tentationem! Quid mirum si dure generosos spiritus DEUS TENTAT? Non c'è disprezzo del male se prima non lo si sopporta, e non si misura di quanta pazienza sia capace l'uomo, osservando quanto renda la fatica a quei popoli CHE SONO PRIVI DI OGNI COSA, proprio perché FATTI DURI DAL BISOGNO: si aspexeris quantum nationibus nudis ( et inopia fortioribus ) labor praestet.----

Ecco a questo punto la stoccata morale della pagina odierna. E invado lo spazio disponibile per regalarvi una saporita spiegazione semantica: di-cono gli intenditori che calamitas, venendo da calamus, rispecchia una concretissima "calamità": quel ventaccio cioè che rovina le mesi quando già la spiga incomincia a spuntare dal gambo, fusto o stelo ( il calamus ), quando incominciava a sorridere il padrone.

( Altro doveroso aiuto: non tutti sapranno cogliere la frecciata nascosta in quel videant et in fornice! = vedano come i soldi... vanno a finire nei prostiboli! Da fornix, infatti, viene il frequentativo fornicari, e si indovina bene per quali vie semantiche: perché ci fa vedere in azione i "frequentatori" di quei nascondigli! ). De Providentia, IV, 14

Omnes considera gentes in quibus ROMANA PAX desinit,Germanos dico et quicquid circa Histrum vagarum gentium occursat.

Perpetuo illos hiems, triste caelum premit,maligne solum sterile sustentat; imbrem culmo aut fronde defendunt,super durata glacie stagna persultant, in alimentum feras captant.

Miseri tibi videntur ?Nihil miserum est quod in naturam consuetudo perduxit;

Page 75: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

paulatim enim voluptati sunt quae necessitate coeperunt.

Nulla illis domicilia nullaeque sedes suntnisi quas lassitudo in dies posuit; vilis, et hic quaerendus manu, victus;horrenda iniquitas caeli, intecta corpora...Hoc quod tibi calamitas videtur... TOT GENTIUM VITA EST.

Quid miraris bonos viros ut confirmentur concuti ?Non est arbor solida nec fortisnisi in quam frequens ventus incursat:ipsa enim vexatione constringitur et radices certius figit;fragiles sunt quae in aprica valle creverunt.

Pro ipsis ergo bonis viris est, ut esse interriti possint,multum inter formidulosa versariet aequo animo ferre quae non sunt mala nisi male sustinenti.

Adice nunc quod pro omnibus estoptimum quemque, ut ita dicam, militare et edere operas.Hoc est propositum DEO quod sapienti viro:ostendere haec quae vulgus appetit, quae reformidat,NEC BONA ESSE NEC MALA.

Apparebit autem BONA esse si illa nonnisi bonis viris tribuerit,et MALA esse si tantum malis irrogaverit.DETESTABILIS erit caecitas,si nemo oculos perdiderit nisi cui eruendi sunt:itaque careant luce Appius et Metellus.

Non sunt divitiae BONUM: itaque habeat illas et Elius leno,ut homines pecuniam,cum in TEMPLIS consecraverint, videant et in FORNICE.Nullo modo magis potest deus concupita traducere,quam si illa ad turpissimos defert, ab optimis abigit...

Page 76: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

SEN 112IRATIS DIIS PROPITIISVE... MORIENDUM EST !

Una sola parola serve per introdurre questa PAGINA. E`da sola intellegibile dinanzi ai dati storici che abbiamo a nostra disposizione, ma una frase è in essa di capitale importanza, e questa voglio sottolineare: Quid interest utrum ad mortem IUSSI EAMUS AN NATI ? Si indovina perfino la freddezza con la quale è disponibile ad eseguire il perentorio ordine di Nerone... che ormai sta per arrivare; anzi, vi segnalo l'umoristico rilievo dell'ultima sua riga: non esige che venga preceduto dai tuoni !

Cogitemus nos, quantum ad mortem,PERDITOS ESSE. ET SUMUS !

Ita est, Lucili, OMNES reservamur ad mortem.

Totum hunc quem vides populum, totumque quem usquam cogitas esse,cito natura revocabit et condet, nec de re sed de die quaeritur; eodem CITIUS TARDIUS veniendum est.

Quid ergo?non tibi timidissimus omnium videtur et insipientissimusqui magno ambitu rogat moram mortis? Nonne contemneres eum qui, inter perituros constitutus,beneficii loco peteret... ut ULTIMUS cervicem praeberet? Idem facimus; magno aestimamus mori tardius.

In omnes constitutum est capitale supplicium, ET QUIDEM CONSTITUTIONE IUSTISSIMA,quod maximum solet esse solatium extrema passuris;Quorum enim causa, sors eadem est.Sequeremur traditi a iudice aut magistratu

Page 77: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

et carnefici nostro praestaremus obsequium; quid interest utrum ad mortem IUSSI EAMUS AN NATI ?

O te dementem et oblitum fragilitatis tuae.si tum mortem times CUM TONAT !

Q.N. II, 6ss.

SEN 113

Una giornata normale di un Seneca alla "terza età"

Passeggiate, footing, ginnastica...

Ecco oggi l'ultima "resistenza" di Seneca, umanissima del resto e comune ad ogni mortale, per sottrarsi a questo nostro fatale destino che nessuna teologia -nè pagana nè cristiana- potrà mettere in discussione.

Finiremo questa cronaca latina riflettendo per ben due giorni sulla vecchiaia. Forse qualcuno ritroverà la forza de riannodare il ricordo di quella bella lettura "giovanile" che fu, al tempo del Liceo, il "De Senectute" di Cicerone.

Nel BREVITER SED QUOTIDIE ho seguito altro percorso: essendo condizionato ad una obbligata ricerca di amenità, preferivo -nella introduzione di questa pagina- fotografare questi vecchietti: tanto modernizzati, da tentare (già allora!) un'efficace resistenza al logorio degli anni con quelle metodologie che oggi, americanizzati, usiamo definire footing o jogging. Osserverete che, data la vicinanza dei tempi tra Seneca e Plinio il Giovane (che anche lui amava le lunghe passeggiate), avremo scoperto che "i tempi incominciavano già allora a cambiare".

Fate anche prima un'altra sosta su questa puntuale notizia: Seneca, che si vanta da vecchio di essere stato un famoso psychrolutes, vale a dire "amico del bagno in acqua fredda", si dimostra precursore dei campioni nostrani teverini che scelgono il Capodanno per lo spettacolare tuffo dal Ponte Cavour ! Con qualche differenza però ! Seneca preferiva l'euripus dell'Acqua Vergine; e non andate oltre, perché travolgeremmo la storia se volessimo insinuare che si tuffava proprio nella Fontana di Trevi, che di quella Acqua Vergine è il più privilegiato scenario. L'AQUA VIRGO fu portata a Roma da C.Agrippa, da 20 km, per le sue terme; col decorrere dei secoli fu ridistribuita dai papi tra le più famose fontane.

Page 78: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Ad Lucilium, 83

Vi aggiungo oggi qualche aiuto:progymnasta = allenatorehieran facere = pareggiarepsychrolutes = chi preferisce far il bagno in acqua frescaun tuffo in Virginem = nell'acqua vergine ( fu una fanciulla a mostrarne la sorgente ai soldati romani assetati).

Hodiernus dies solidus est, nemo ex illo quidquam mihi eripuit.Totus inter stratum lectionemque divisus est,minimum exercitationi corporis datum,et hoc nomine ago gratias SENECTUTI:non magno mihi constat; cum me movi, lassus sum !

Hic autem est exercitationis, etiam fortissimis, finis.Progymnastas meos quaeris?unus mihi sufficit, Pharius, puer ut scis amabilis,sed mutabitur: iam aliquem teneriorem quaero !Hic quidem ait nos eamdem crisin habere, quia utrique dentes cadunt.

Sed iam vix illum assequor currentemet intra paucissimos dies non potero:vide quid exercitatio cotidiana proficiat.Cito magnum intervallum fit inter duos in diversum euntes:eodem tempore ille ascendit, ego descendo,nec ignoras quanto ex his velocius alterum fiat.Mentitus sum: iam enim aetas nostra non descendit, sed cadit !

Quomodo tamen hodiernum certamen nobis cesserit, quaeris ?Quod raro cursoribus evenit, hieran fecimus !

Ab hac fatigatione magis quam exercitationein frigidam descendi: ( hoc apud me vocatur parum calida ).Ille tantus psychrolutes,qui Kalendis ianuariis euripum salutabam,qui Anno Novo,

Page 79: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

quemadmodum legere, scribere, dicere aliquidsic auspicabar in Virginem desilire,primum ad Tyberim transtuli castra,deinde ad hoc solium,quod cum fortissimus sum et omnia bona fide fiunt, sol temperat:non multum mihi ad balneum superest.

Panis deinde siccus et sine mensa prandium,post quod non sunt lavandae manus.

Dormio minimum: consuetudinem meam nosti,brevissimo somno utor et quasi interiungo.Satis est mihi vigilare desiisse;aliquando dormisse me scio, aliquando suspicor.

Ecce circensium obstrepit clamor !subita aliqua et universa voce feriuntur aures meae,nec cogitationem meam excutiunt, ne interrumpunt quidem.Fremitum patientissime fero: multae voces in unum confusaepro fluctu mihi sunt aut vento silvam verberanteet ceteris sine intellectu sonantibus...

SEN 114Tra un footing e l'altro...Ultimi e assennati consigli a Lucilio !

Ubi illa prudentia tua ? ubi in dispiciendis rebus subtilitas? ubi magnitudo ?Iam PUSILLA te RES tangit !Servi occupationes tuas occasionem fugae putaverunt !Sic AMICI deceperint- habeant sane nomen quod illis noster error imposuit, et ita vocentur quo turpius non sint-.… (paucissimae hic lineolae omittentur).

Page 80: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Novam viam ingressus es : et labaris oportet et arietes et cadas,et lasseris et exclames: "O mors!" (id est, mentiaris).Alio loco comitem relinques, alio efferes, alio timebis:per huiusmodi offensas emetiendum est confragosum hoc iter.Mori vult? Praeparetur animus contra omnia:sciat se venisse ubi pertonat, ubi fulminat: sciat se venisse ubi

Luctus et ultrices posuere cubilia curae,pallentesque habitant morbi tristisque senectus.

In hoc contubernio vita degenda est.Effugere ista non potes, CONTEMNERE potes.Contemnes autem si saepe cogitaveris et futura praesumpseris.Nemo non fortius ad id, cui diu se composuerat accessitet duris quoque, si praemeditata erant, obstitit:at contra, imparatus etiam levissima expavit !

Id agendum est ne quid nobis inopinatum sit;et quia omnia novitate graviora sunt, hoc cogitatio assidua praestabit, ut nulli sis malo tiro.

"Servi me reliquerunt !" Alium compilaverunt, alium accusaverunt, alium occiderunt, alium prodiderunt, alium calcaverunt;alium veneno, alium criminatione petierunt !

Quidquid dixeris, multis accidit deincepsque accidet !Multa et varia sunt quae in nos deriguntur;quaedam in nos fixa sunt, quaedam vibrant et cum maxime veniunt,quaedam, in alios perventura, nos stringunt.Nihil miremur eorum ad quae nati sumus,quae ideo nulli querenda, quia paria sunt omnibus.

Ita dico: PARIA SUNT. Nam etiam quod effugit aliquis, pati potuit !

Page 81: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Aequum autem ius est non quo omnes usi sunt, sed quod omnibus latum est !Imperetur aequitas animo et sine querella mortalitatis tributa pendamus.Hiems frigora adducit: algendum est.Aestas calores refert: aestuandum est.Intemperies caeli valitudinem temptat: aegrotandum est.

Et fera nobis aliquo loco occurret, et homo perniciosior feris omnibus.Alium aqua, alium ignis eripiet.Hanc rerum condicionem mutare non possumus:illud possumus, magnum sumere animum et viro bono dignum,ut fortiter fortuita patiamur et naturae consentiamus.

Natura autem hoc quod vides regnum mutationibus temperat:nubilo serena succedunt; turbantur maria cum quieverunt; flant in vicem venti;noctem dies sequitur; pars caeli consurgit, pars mergitur...Contrariis rerum aeternitas constat.

Ad hanc legem animus noster aptandus est; hanc sequatur, huic pareat;et quaecumque fiunt, debuisse fieri putet nec velit obiurgare naturam.Optimum est pati quod emendare non possis,et DEUM, quo auctore cuncta proveniunt, sine murmuratione comitari:malus miles est qui imperatorem gemens sequitur.

Quare impigri atque alacres excipiamus imperia,nec deseramus hunc operis pulcherrimi cursum cui quidquid patiemur intextum est.Et sic alloquamur IOVEM, cuius gubernaculo moles ista derigitur,quemadmodum Cleanthes noster versibus disertissimis alloquitur:...

Page 82: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Duc, o PARENS celsique dominator poli,quocumque placuit: nulla parendi mora est, adsum impiger. Fac nolle, comitabor gemensmalusque patiar, facere quod licuit bono.Ducunt volentem fata, nolentem trahunt.

Sic vivamus, sic loquamur. Paratos nos inveniat atque impigros fatum.Hic est magnus animo, qui se Ei tradidit;at contra ille pusillus et degener qui obluctatur etde ordine mundi male existimat et emmendare mavult deos quam se.

VALE.

SEN 115Le malattie strappano a Senecaconfidenze autentiche sulla morte.

Il pensiero di Seneca sulla morte e la sua disponibilità per affrettarla con quella libera scelta che oggi denominiamo "eutanasia" meriterebbe forse una tesi di laurea. (E al polo opposto uscirebbero ben illuminate le nostre pie confraternite "Della Buona Morte", che vivono dal religiosissimo ideale di sentirsi piazzati in modo permanente nella direzione del nostro irremovibile destino).

Per me e a questo punto, ritengo sicuro il vostro gradimento verso le due pagine che all'ultimo momento decido inserire; l'una prima, l'altra dopo il resoconto storico di Tacito sul "suicidio a commando" deciso da Nerone.

Manca un riferimento preciso della datazione di questi due brani che strapperò da due diverse lettere (101 e 104). Nella prima trovo un atteggiamento sereno, per niente inquinato da eventuali paure per la decisione ancora imprevedibile del tiranno; nella seconda invece (che collocherò dopo il resoconto di Tacito) sulle dichiarazioni esplicite di "preoccupazioni" per l'eventuale ruolo di coprotagonista che potrà essere riservato alla moglie Paulina.

Forse scopriremo in queste due citazioni i due scorci più autobiografici di Seneca (oltre al sua naufragio a Posillipo -cf.SEN 007- e ad una patetica descrizione di un attacco di asma, che avrebbe fatto buona figura in questa selezione monografica).

Veniamo ora alla prima delle due PAGINE che vi sto promettendo. Essa provieme da un momento di crisi febrile, con relativo allarme medico, che obbliga il nostro Seneca a scappare dallo smog di Roma.

Page 83: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Ho già saccheggiato questa informazione quando raccoglievo le accuse alle raffinatezze gastronomiche, che riapparivano per l'appunto nel denso odore delle cucine, impegnate a ritmo pieno, culinarum fumantium.

Il secondo testo, guardacaso, lo troveremo alla fine di quell'altra lettera, la mirabile 102, dove più esplicita ricompare la fede di Seneca nella sua sicura "immersione" nel DIVINUM. Certezza totale senza ombra di tentennamenti ! Oggi avrebbe usato la parola TRASCENDENZA !

Sarà la lettera 103. Nella quale troverete per tre volte il nome della moglie: PAULINA.

In Nomentanum meum fugi, quid putas URBEM ?Immo FEBREM et quidem subrepentem ; iam manum mihi (mors?) iniecerat !Medicus initia esse dicebat motis venis et incertis,et naturalem turbantibus modum.Protinus itaque parari vehiculum iussi.Paulina mea retinente, exire perseveravi:illud mihi in ore erat domini mei Gallionis,quicum in Achaia febrem habere coepisset, protinus navem ascendit,clamitans non corporis esse, sed loci morbum.

Hoc ego Paulinae meae dixi, quae mihi valitudinem meam commendat.Nam cum sciam spiritum illius in meo verti,incipio -ut illi consulam- mihi consulere:et cum me fortiorem senectus ad multa reddiderit,hoc beneficium aetatis amitto.

Venit enim mihi in mentem, in hoc sene et adulescentem esse, cui parcitur.Itaque, quoniam ego ab illa non impetro ut me fortius amet,impetrat a me illa ut me diligentius amem.Indulgendum est enim honestis adfectibus:et interdum, etiam si premunt causae, spiritus in honorem suorum vel cum tormento revocandus et in ipso ore retinendus est;

Page 84: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

cum bono viro vivendum sit non quandiu iuvat, sed quandiu oportet !

Ille qui non amicum tanti putat ut diutius in vita commoretur,qui perseveravit mori, delicatus est.

Hoc quoque imperet sibi animus ubi utilitas suorum exigit,nec tantum si vult mori, sed si coepit, intermittat et suis se commodet.Ingentis animi est aliena causa (in) vitam reverti,quod magni viri saepe fecerunt.

Sed hoc quoque summae humanitatis existimo SENECTUTEM SUAM,cuius maximus fructus est securior sui tutela et vitae usus animosior,ATTENTIUS custodire si scias alicui id tuorum esse dulce, utile, optabile.

Habet praeterea in se non mediocre ista res gaudium: quid enim iucundius quam uxori tam carum esse, ut propter hoc tibi carior fias ?

Potest itaque Paulina mea non tantum suum mihi timorem imputare, sed etiam meum !

Quaeris ergo, quomodo mihi consilium profectionis cesserit ?...

( Quae sequuntur, non hic ad rem, sed ubi de "smog" culinarum fumantium iam egimus, SEN 011 )

SEN 116 MORTE DI SENECA (TACITO)

Page 85: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

ANNALIUM lib.XV, cap.60 ( dopo poche altre righe su Plauzio Laterano ).

Sequitur caedes Annaei Senecae, laetissima principi,,non quia coniurationis manifestum compererat, sed ut ferro grassaretur, quando venenum non processerat.

Solus quippe Natalis et hactenus prompsit "missum se ad aegrotum Senecam uti viseret" conquerereturque cur Pisonem aditu arceret:melius fore si amicitiam familiari congressu exercuissent;et respondisse Senecam "sermones mutuos et crebra conloquia neutri conducere"; ceterum salutem suam incolumitate Pisonis inniti.

Haec ferre Gavius Silvanus tribunus praetoriae cohortiset an dicta Natalis suaque noscere percontari Senecam iubetur.Is, forte an prudens, ad eum diem ex Campania remeaveratquartumque apud lapidem suburbano rure substiterat.

Illo propinqua vespera tribunus venit et villam globis militum saepsit;tum ipsi, cum Pompeia Paulina uxore et amicis duobus epulanti,mandata imperatoris edidit.

Seneca missum ad se Natalem conquestumque nomine Pisonisquod a visendo eo prohiberetur,seque rationem valetudinis et amorem quietis excusavisse respondit.Cur salutem privati hominis incolumitati suae anteferret,causam non habuisse; nec sibi promptum in adulationes ingenium !Idque nulli magis gnarum quam Neroni,qui saepius libertatem Senecae quam servitium expertus esset.

Page 86: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Ubi haec a tribuno relata sunt, Poppaea et Tigellino coram,quod erat saevienti principi intimum consiliorum,interrogat an Seneca voluntariam mortem pararet.Tum tribunus nulla pavoris signa, nihil triste in verbis eius aut vultu deprensum confirmavit.Ergo regredi et indicere mortem iubetur.

Tradit Fabius Rusticus non eo quo venerat itinere reditum,sed flexisse ad Foenium praefectum, et expositis Caesaris iussis,an obtemperaret interrogavisse, monitumque ab eo ut exequeretur, fatali omnium ignavia.Nam et Silvanus inter coniuratos erat augebatque scelerain quorum ultionem consenserat.Voci tamen et aspectui pepercit, intromisitque ad Senecam unum ex centurionibus qui necessitatem ultimam denuntiaret.

Page 87: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Ille interritus poscit testamenti tabulas;ac, denegante centurione, conversus ad amicos,quando meritis eorum referre gratiam prohiberetur,quod unum iam et tamen pulcherrimum habeat, IMAGINEM VITAE SUAE, relinquere testatur, cuius, si memores essent,bonarum artium famam fructum constantis amicitiae laturos.

Simul lacrimas eorum modo sermone, modo intentior in modum coercentis, ad firmitudinem revocat, rogitans ubi praecepta sapientiae, ubi tot per annos meditata ratio adversus imminentia ?

Cui enim ignaram fuisse saevitiam NERONIS ?Neque aliud superesse, post matrem fratremque interfectos,quam ut educatoris praeceptorisque necem adiceret !

Ubi haec atque talia velut in commune disseruit,complectitur uxorem, et paululum adversus praesentem fortitudinem mollitus,rogat oratque temperet dolori, neu aeternum susciperet,sed in contemplatione vitae per virtutem actae desiderium maritisolaciis honestis toleraret.

Illa contra sibi quoque destinatam mortem adseverat,manumque percussoris exposcit.

Tum Seneca, gloriae eius non adversus, simul amore,ne sibi unice dilectam ad iniurias relinqueret,

"Viae -inquit- delenimenta monstraveram tibi, tu mortis decus mavis: non invidebo exemplo.Sit huius tam fortis exitus constantia penes utrosque par,claritudinis plus in tuo fine".

Post quae eodem ictu brachia ferro exsolvunt.

Page 88: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Seneca, quoniam senile corpus et parco victu tenuatumlenta effugia sanguini praebebat,crurum quoque et poplitum venas abrumpit;saevisque cruciatibus defessus, ne dolori suo animum uxoris infringeretatque ipse visendo eius tormenta ad impatientiam delaberetur,suadet in aliud cubiculum abscedere.

Et novissimo quoque momento, suppeditante eloquentia,advocatis scriptoribus pleraque tradiditquae in vulgus edita eius verbis invertere supersedeo.

( cf. DIONE Cassio, Storia Romana LXII 25 ).

At Nero, nullo in Paulinam proprio odio ac ne glisceret invidia crudelitatis, iubet inhiberi mortem.

Hortantibus militibus, servi libertique obligant brachia, premunt sanguinem, incertum an ignarae. Nam ut est vulgus ad deteriora promptum,non defuere qui crederent, donec implacabilem Neronem timuerit,famam sociatae cum marito mortis petivisse,deinde oblata mitiore spe, blandimentis vitae evictam;cui addidit paucos postea annos, laudabili in maritum memoriaet ore ac membris in eum pallorem albentibus ut ostentui esset multum vitalis spiritus egestum.

SENECA interim, durante tractu et lentitudine mortis, Statium Annaeum,diu sibi amicitiae fide et arte medicinae probatum, orat provisum pridem venenum quo damnati publico Atheniensium iudicio extinguerentur, promeret;adlatumque hausit frustra, frigidus iam artus et cluso corpore adversum vim veneni.

Page 89: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Postremo stagnum calidae aquae introiit, respergens proximos servorum, addita voce "libare se liquorem illum Iovi Liberatori".

Exin, balneo inlatus et vapore eius exanimatus,sine ullo funeris sollemni crematur.Ita codicillis praescripserat,cum etiam tum praedives et praepotens supremis suis consuleret.

FAMA FUIT Subrium Flavium cum centurionibus,occulto consilio, neque tamen ignorante Seneca,destinavisse ut, post occisum opera Pisonis Nerone,Piso quoque interficeretur, tradereturque imperium Senecae,quasi insontibus, claritudine virtutum ad summum fastigium delecto.

Quin et verba Flavii vulgabantur,non referre dedecori si citharoedus demoveretur et tragoedus succederet,quia ut Nero cithara, ita Piso tragico ornatu canebat.

SEN 117 PATIENTIAM IN ME HABEASCon questa PAGINA dovrei congedarmi dai miei pazienti lettori. Ma, poiché li ritengo contagiati dalla mia stessa "euforia" nell'aver scoperto un SENECA superiore a se stesso, mi permetto di uscire con un PROLOGO ALLA ROVESCIA ! Di ricordi…poco gradevoli !

Vi voglio raccontare lo scossone culturale sperimentato da me nella prima visita alla MOSTRA BIBLIOGRAFICA E ICONOGRAFICA, offerta dalla Biblioteca Nazionale Centrale di Roma in occasione del Bimillenario della

Page 90: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

Nascita di Lucio Anneo Seneca ( feb.e marzo 1999, nel Teatro dei Dioscuri ).

Alle congratulazioni sincere che da qui rivolgo agli organizzatori, aggiungo la spiegazione della mia "crisi interiore", suscitata lì da una parola di troppo, che per il mio sperticato amore per Seneca e per il suo Latino, diventava una travolgente sfida. Una di quelle ponderatissime cartelle-guida della Mostra risultava esultante per la precisione con la quale si offriva una dignitosa PRESENZA di Seneca... Ma che dire della seconda parola, di sapore arcaizzante, la FRUIZIONE ? Quale fruizione, gioia, o goduria che dir si voglia, garantiscono all'uomo moderno quei tesori librai, CHIUSI IN VETRINA...? Il visitante nostalgico, puntuale a quell'appuntamento con Seneca... scopriva subito, che, almeno nella MOSTRA, non poteva LEGGERNE una sola riga, al di fuori dei titoli vistosamente scoperti, ma anche protetti e magari con nascosto impianto di allarme. E non voglio offendere nessuno tirando in ballo la nettissima differenza tra LEGGERE questi autori NELL'ORIGINALE o LEGGERLI in traduzione... Da così a così !!!

Immaginate però la mia sofferenza. Io, che per Seneca avevo scelto ben 36 PAGINE, seminate alla rinfusa nel BREVITER, e avevo in cantiere altre 90-100 da inserire in un eventuale secondo ciclo, tutte già corredate dalla relativa introduzione e dall'impaginazione (che poi è quella che ai testi da il loro autentico smalto) mi sentivo tradito da quella FRUIZIONE, promessa a vuoto. Avessero almeno, in occasione della mostra, offerto a qualche libraio o editore l'opportunità di imbastire una tavola di ghiottonerie... Capisco il punto di vista della Biblioteca Nazionale, ma non mi riesce di ingoiare l'inganno: fruizione non c'è, dove c'è la sola fredda visione esteriore dei cimeli che i passati secoli ci hanno tramandato!

Mi sono poi bastati pochi giorni per smaltire i miei bollori interiori, finché la miracolistica facilità della telematica mi ha incoraggiato a compilare, prima della

Page 91: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

chiusura della mostra di Seneca, questa ANTOLOGIA in diskette, che sarà... quel che sarà. A me basta che la mia offerta, che non da fastidio a nessuno, non sembri vuota a media dozzina di buoni amici. Essa sarà -per altri- un'avventura fuori del nostro tempo; per altri, una goduria di alto valore e di profumati "sapori antichi". Prosit in ogni caso !

Non intendo muovere nessun meccanismo commerciale. Preferisco affidarmi al miracolismo della telematica. I 600.000 bytes dei miei SENECARE.UNO, BIS e TER, vi lasciano ancora libero un mezzo milione di bytes in un diskette 3M, che oggi si acquista con meno di MILLE lire (una tazzina di caffè o una corsa in autobus!).

Non essendoci poi nessun COPYRIGHT, poichè io sono all'antica -gratis date quod gratis accepistis- potrete clonare il tutto appena abbiate il sentore che un vostro amico sarebbe felice di averlo. AUGURI!

SEN 118 ( Quest'altra "aggiunta" -extra numerum- sarà invece di Minutius Felix )

L'euforia che in voi avranno suscitato le tre ultime PAGINE, precedenti al brano tragico de Tacito, mi consente la familiarità di fare una scappata culturale a caccia di una citazione che potrebbe avere in voi analoga risonanza. Voglio trasmettervi l'arrogante baldanza con la quale il protagonista vincente del famoso OCTAVIUS, chiude il suo schiacciante intervento "apologetico".

Premetto -per chi non ne fosse iniziato- una brevissima indicazione sull'OCTAVIUS. E`il resoconto di un ampio dibattito, tenutosi sul lido di Ostia (fine del sec.II p.C.n.? tra alcuni magistrati romani, sicuramente extracomunitari perché africani, che proprio nel celebrare il ritorno dall'Africa di uno di loro, e scoperto da un segnale chiaro -un bacio inviato con la mano ad una statua di Serapide- che "uno degli amici" (Cecilius) è ancora legato a quelle pratiche pagane, si sfidano ad una gara dialettica,

Page 92: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

iniziatasi subito al placido ronzio delle addormentate onde sul bagnasciuga, e finita poi -con la seconda parte- su una scogliera.

Ben sapete che l'oratoria di allora non risparmiava parole, e se ne dicono di tutti i colori pro e contro, anche se si tratta di discutere serenamente su religione tradizionale e cristianesimo. Magari basti questo per invogliarvi a leggerlo. Qui, il mio compito si esaurisce con il brevisimo brano della perorata di Octavius, che precede a brevisima distanza le ultime righe di chiusura.

Proinde Socrates, scurra atticus!, viderit, NIHIL SE SCIRE confessus,testimonio licet fallacissimi daemonis gloriosus, Arcesilas quoqueet Carneades et Pyrrho et omnis Academicorum multitudo deliberet,Simonides etiam in perpetuum comperendinet.

Philosophorum supercilia contemnimus, quos corruptores et adulterosnovimus et tyrannos, et semper adversus sua vitia facundos.

Nos non habitu SAPIENTIAM, sed mente praeferimus; non eloquimur magna, sed vivimus; gloriamur nos consecutos quod illi summa intentione quaesiverunt... nec invenire potuerunt !Quid ingrati sumus, quid nobis invidemur,si VERITAS DIVINITATIS nostri temporis aetate maturuit ?

Fruamur * bono nostro et recti sententiam temperemus.Cohibeatur superstitio, impietas expietur, vera religio reservetur.__________________

* Guarda chi si vede, proprio nella penultima riga, il verbo FRUOR ! onde la mancata FRUIZIONE, che io spero di aver restituito a più di uno. Non reclamo per questo una valanga di assensi, avendo ancora tante altre cose da fare. Con i miei 80 anni, senza E-Mail e senza segretaria, è più giudizioso per me ripagarvi a occhi chiusi con una preghiera, via satellitare! Lassù

Page 93: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

questa "POSTA" arriva sempre puntuale. ( FSV, 8 maggio 1999 ) Le ultimissime modifiche però, nonchè i colori, sono del 2004, quando i miei anni stanno già per superare quota 85.

SEN 119Il mio conclusivo GRAZIE! sarà firmato:

SENECA ! ----------------------------------------------------------------------------

Mi manca la parola finale. Essa sarà, non un caldo GRAZIE, detto da me, bensì un'ultima pagina di SENECA. Le sue TRE GRAZIE occupano nel mio situs in Internet l'angolo più aleatorio, quello del 29 Febbraio, il "giorno che quest'anno forse non esiste". E lo stavo dimenticando anch'io, quando ho scoperto che anche questa lieta FINE poteva portare la firma di Seneca. ( Autenticabile nel suo De beneficiis I,3, 2-5 )

Altra introduzione -loquacior, e forse per questo meno necessaria- è sempre ritrovabile nel BREVITER, alla già indicata data del 29 Febbraio. Qui vi basta l' interpretazione del mito, non sempre ben conosciuto.

Quare TRES Gratiae, et quare SORORES sint, et quare MANIBUS IMPLEXIS ?Et quare RIDENTES, et IUVENES, et VIRGINES,SOLUTAQUE ac PERLUCIDA VESTE ?

Alii quidem videri volunt unam esse quae DET beneficium,alteram quae ACCIPIAT, tertiam quae REDDAT.

Alii tria beneficiorum esse genera,PROMERENTIUM, REDDENTIUM, SIMUL ACCIPIENTIUM - REDDENTIUMQUE.

Sed utrumlibet ex istis iudicaverunt : quid ista nos scientia iuvat ?quid ille consertis manibus in se redeuntium chorus ?

Ob hoc, quod ordo beneficii per manus transeuntis

Page 94: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo

nihilominus ad dantem revertituret totius speciem perdit si unquam interruptus est ;pulcherrimus, si cohaeret interim et vices servat.In eo est aliqua tamen maioris dignatio, sicut promerentium.

VULTU HILARI SUNT, quales esse solent qui dant vel accipiunt beneficia ;IUVENES, quia non debet beneficiorum memoria senescere ;VIRGINES, quia incorrupta beneficia sunt et sincera et omnibus sancta;in quibus nihil esse alligati decet nec adstricti ;SOLUTIS itaque TUNICIS utuntur ; PERLUCIDIS autem, quia beneficia conspici volunt !

Page 95: SEN 078 - Siti Xoomxoomer.virgilio.it/blasius2/quotidie/SENECARE-TER.doc · Web viewampliores minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat ! Suo