14
Serie 5 ELIS LAKONIKE, 8/7 Olympia ELIS, 12 juli De Olympische Spelen – Naar Olympia Io en de Ionische Zee – Museum en beeld van Zeus Een antieke toerist in Olympia Oinomaos en Pelops Herakles en Augias – Interessante lezingen Griekse vrouwen en sport Xenophanes: niet overdrijven! – Op de site – Afscheid. Helaas!!

Serie 5 ia ELIS - Uitgeverij Hermaion · 122 ELIS ELIS 123 De Olympische Spelen De volgende morgen is Roel al vroeg op. Vandaag vertrekt hij met de anderen, die intussen goede vriendinnen

  • Upload
    others

  • View
    14

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Serie 5 ia ELIS - Uitgeverij Hermaion · 122 ELIS ELIS 123 De Olympische Spelen De volgende morgen is Roel al vroeg op. Vandaag vertrekt hij met de anderen, die intussen goede vriendinnen

Serie 5

ELIS

LAKONIKE, 8/7

Olympia

ELIS, 12 juliDe Olympische Spelen– Naar OlympiaIo en de Ionische Zee– Museum en beeld van ZeusEen antieke toerist in OlympiaOinomaos en PelopsHerakles en Augias– Interessante lezingen Griekse vrouwen en sportXenophanes: niet overdrijven!– Op de site– Afscheid. Helaas!!

Page 2: Serie 5 ia ELIS - Uitgeverij Hermaion · 122 ELIS ELIS 123 De Olympische Spelen De volgende morgen is Roel al vroeg op. Vandaag vertrekt hij met de anderen, die intussen goede vriendinnen

122 ELIS ELIS 123

De Olympische SpelenDe volgende morgen is Roel al vroeg op. Vandaag vertrekt hij met de anderen, die intussen goede vriendinnen van hem zijn geworden, naar Olympia. Op het bezoek aan die beroemde plaats heeft hij zich al tijden verheugd. Hij is een groot sportliefhebber en tijdens uitzendingen van de Olympische Spelen heeft hij heel wat tijd voor de tv doorgebracht.

De Olympische Spelen waren toen, evenals nu, een groots gebeuren waarbij heel veel staten waren betrokken. Om de vier jaar trokken de mensen van heinde en verre naar het heilige terrein op de Peloponnesos met de grote tempel van Zeus en de sportvelden. Ze konden dat ongehinderd en zonder gevaar doen, want drie maanden van tevoren waren herauten door de hele Griekse wereld getrokken om ‘de heilige vrede’ af te kondigen. Vanaf de lente tot het einde van de zomer mocht er geen oorlog worden gevoerd en werden alle vijandelijkheden gestaakt. Als een staat toch de doortocht verhinderde, kreeg hij een zware geldboete opge-legd. Zolang deze niet was betaald, was het verboden deel te nemen aan de Spelen en het ora-kel van Delphi te raadplegen. In grote aantallen stroomde het publiek toe, wel 45.000 mannen namen aan het festival deel dat een dag of vijf duurde. Alleen voor de happy few was er een hotel, de anderen kampeer-den in de openlucht. Omdat de Spelen in hartje zomer plaatsvonden, was dat geen bezwaar. Er stroomden twee rivieren langs de vlakte, dus dorst werd er niet geleden. De Spelen waren dé gelegenheid voor de Grieken om elkaar weer te zien en te spreken. Het was hun nationale feest en daarbij waren vreemdelingen ongewenst. Ook slaven mochten er niet bij zijn, uitslui-tend vrije burgers kregen toegang. Hartstochtelijk werden de kampioenen toegejuicht, vooral door de toeschouwers die uit dezelfde stad of streek afkomstig waren. De overwinnaars wer-den hemelhoog geprezen, bijna letterlijk, want ze kregen een goddelijke status en genoten de speciale bescherming van oppergod Zeus.

ZEE VANMARMARA

ZWARTE ZEE

MIDDELLANDSE ZEE

IONISCHEZEE

ADRIATISCHEZEE

Dardanellen

Bosporus

S t r a a t v a n Ot r a n

t o

Akra Drepano

Akra Kafireas

Akra Maleas

Akra Spatha

Akra Krios

Akra Lithino

Akra Sideros

Akra Prasonisi

Akra Tainaro

LakonikosKolpos

M i r t o o n

P e l a g o s

Argolikos

Kolpos

Vorios Evvoikos Kolpos

ThermaïkosKolpos

KolposAgiou Orous

KolposOrfanou

T hr a k i k o n P e l a g o s

Korinthiakos Kolpos

EG

SC

HE

Z

EE

Noordelijke Spora

den

Io

ni

sc

he

Do

de

ka

ne

s o s

Thasos

Lesbos

Limnos

EuboeaChios

Samos

Kos

Anafi

Rhodos

Megisti(Greece)

Karpathos

Skyros

Andros

IkariaTinos

NaxosParos

Zakynthos

Kefalonia

Kerkyra

Lefkas

Kythira

Milos

Samothraki

Agios Efstratios

Gioura

Alonnisos

SkopelosSkiathos

Gyaros

Kyra Panagia

Antipsara

SyrosKea

Ydra

Paxi

Ithaki

Antipaxoi

OthonoiEreikoussa

Mathraki

Kythnos

Serifos

Sifnos

SikinosFolegandrosAnanes

Elafonisos

Schiza

Strofades

Sapientza

Proti

MykonosMakronisi

Agathonisi

Leipsoi

Syrna

ZaforaKaravonisia

DivouniaAstakida

Elasa

KoufonisiChrysi

Avgo

Dragonada

Chamili

Chalki

Kasos

Gavdos

Antikythira

Dia

Patmos

Kalymnos

Thira

Kreta

Leros

Nisyros

Tilos

SymiAmorgos

Astypalaia

Donoussa

Antiparos

IosC Y C L A D E N

Ei

la

nd

en

Prespameer

Limni MikriPrespa

L. Dojran

L. Trichonida

Ardas

Pineios

Acheloos

Gediz

Sinav

Büyük Menderes

Arachthos

Spercheios

Evrotas

Axios

Strimonas

Nestos

Aliak

monas

Tavr

opos

Kifisos

Alfeios

Evro

s

Olympos2030Athos

2029

2520

2052

2524

2194

1091

1165

1127

1956

2212

1511 1827

1611

430

792

680

2637Smolikas

1627

1158

2221Erymanthos

1981

2404

1199

1113

2374Kyllini

1224

1215

2456Psiloritis

507

2452Samaria

1215

600

1001771 821

2315

2042

21842393

906

1748

650

735

566

690

751

994

2510Giona

2469

17431343

1978

1615

1726

1297

530

1434

1033

968

800

698

846

2917

Attavyros

Pi

nd

o

s

P e l o p o n n e s o s

Komotini

Kosani

Ioannina

Kerkyra

Lamia

TripoliErmoupoli

Mytilini

Alexandroupoli

XanthiDramaSerres

PolygyrosKaterini

Trikala

Veroia

ChiosChalkida

Korinthos(Corinth)

Pyrgos

Kalamata

Rhodos

Agios Dimitrios

TiranaIstanbul

BursaTaranto

Izmir

ATHENE

Thessaloniki

Piraeus

Larissa

Heraklion

Patras

Kavala

Volos

Chania

Orestiada

DidymoteichoLavara

Soufli

TykheroSapes

Iasmos

Xylagani

Echinos

AgiosCharalamposKeramoti

Chrysoupoli

IrakleiaSidirokastro

KatoNevrokopi

Arnissa Edessa

Aridaia Kilkis

Platy

Korinos

LeptokaryaPlatamonas

Elassona

Farkadhon

KarditsaFarsala

Neo MonastiriDomokos

SofadesKallifoni

Makrakomi

Karpenisi

Kalampaka

Pyli

Grevena

Filiates

Paramythia

Lefkimmi

Kanallaki

Krikellos

AmfilochiaVonitsaPreveza

Lefkada

Liapades

Palairos

Agrinio

Ithaki

Argostoli SamiPoros

KatastariZakynthos

Arta

Parga

Igoumenitsa Pramanta

Servia

Amyntaio

PtolemaïdaManiakoi

Konitsa

Florina

MetsovoTyrnavos

Nikaia

Almyros

Skyros

Thermo

Itea

Kato Tithorea

LevadeiaAliartos

Akraifnio

Thiva SchimatariErythres

LoutraAidipsou

Psachna

EretriaKrieza

Almyropotamos

Karystos

Lavrio

Oxylithos

Patitiri

Plaka

Moudros

Kymi

Molos

Agios Konstantinos

NafpaktosAstakos Aitoliko

Mesolongi

Amfissa

Agios Efstratios

Myrina

Sigri

Mithymna

Samothraki

MandraMegara

Zevgolatio

ArgosLevidiTropaia

VardaLechaina

AmaliadaPlatanos

Megalopoli

Arfara Sparti

Skala

Monemvasia

Neapoli

KaravasPotamos

Palaiochora

Souda

Sfakia

PeramaRethymno

Anogeia

AnoViannos

Arkalochori

Malia

Ierapetra

Palaikastro

Karpathos

Kalymnos

KamirosTrianta

Diafani

Kattavia

Lindos

Archangelos

Kefalos Kardamaina

Christos

Naxos

Thira

Emporeio

Milos

Kamares

Serifos

Kanala

Loutra

Kea

Gavrio

Sikinos

Anafi

Paros

PoseidoniaMykonos

Tinos

Andros

AgiosKirykos

Pyrgi

MarmaroPsara

EresosPolichnitos

Plomari

SamosNeo Karlovasi

Ios

Volissos

Kos

Afantou

Vatio

Zakros

SiteiaAgiosNikolaos

Kalo Chorio

Asimi

Kythira

Kastelli

Tympaki

Elos

MolaoiGytheio

Areopoli

Vathia

Koroni

ZacharoKato

FigaleiaKyparissia

Gargalianoi

Pylos Longa

Messini

Methoni

Astros

Leonidi

Kalavryta

AigioKato Achaïa

Kamares

Lygourio

YdraKranidi

Spetses

PorosNafplio

Sofiko

Kiato

PalaiaFokaia

Salamina

Mantoudi

Agia

Argalasti

Aiginio

Alexandreia

Mesimeri

NeaMoudania

Kassandreia

Paliouri

VasilikaGalatista

Arnaia

Asprovalta

NeaRoda

Sikea

Karyes

PortoKarras

Giannitsa Nea Santa LagkadasMavrothalassa

Nigrita

Rodopoli

Polykastro

Mikropoli

Thasos

Limenaria

Feres

ALBANIË

ITALIË

BULGARIJETURKIJE

TURKIJE

Macedonië

DYTIKIMAKEDONIA

Centraal-Macedonië

AGIONOROS(Mont Athos)

IPEIROS

Arkadia

KRETA

NOTIO AIGAIO

THESSALIA

STEREA

ELLAS

ATTIKI

ATTIKI

ELIS

DYTIKI

VOREIO AIGAIO

Griekenland

NL_NT_GR_765

•Olympia

1 Ter ere van welke god hield men de Spelen?2 Welke straffen konden bij het schenden van de ‘heilige vrede’ worden opgelegd?3 Waaruit blijkt dat ‘sportbobo’s’ zich ook al in de Oudheid onderscheidden van de door-

snee bezoeker?4 Roel heeft zich verdiept in de overeenkomsten en verschillen tussen de huidige

Olympische Spelen en die uit de Oudheid. Welke kun jij bedenken?5 Verklaar het woordje ‘dus’ in de zin aan het slot: ‘en dus ook de Spelen te Olympia’.6* a Wat bewoog de Fransman Pierre de Coubertin om in 1886 opnieuw met de

Olympische Spelen te beginnen? b Begrijp je nu ook dat een bekende uitspraak van hem is ‘deelnemen is belangrijker

dan winnen’?

De Olympische Spelen hebben eeuwenlang standgehouden, tot 392 n.Chr. Toen verbood de christelijke keizer Theodosius alle ‘heidense’ godsdiensten in zijn rijk en dus ook de aan Zeus gewijde Spelen te Olympia.

‘Luchtfoto’ van het terrein met de Zeus-tempel te Olympia. Linksboven de tempel van Hera, daarnaast de schathuisjes van verschillende steden (met geschenken aan het heiligdom); links-boven (buiten beeld) het gymnasion en de palaistra; middenon-der het hotel; rechts-boven een zuilengang met daarachter het stadion.

Postzegel uit 1987, uitgegeven ter gelegenheid van het vijftigste sterfjaar van Pierre de Coubertin (1863-1937), die in 1886 de Olympische spelen weer nieuw leven heeft ingeblazen.

Page 3: Serie 5 ia ELIS - Uitgeverij Hermaion · 122 ELIS ELIS 123 De Olympische Spelen De volgende morgen is Roel al vroeg op. Vandaag vertrekt hij met de anderen, die intussen goede vriendinnen

ZEE VANMARMARA

ZWARTE ZEE

MIDDELLANDSE ZEE

IONISCHEZEE

ADRIATISCHEZEE

Dardanellen

Bosporus

S t r a a t v a n Ot r a n

t o

Akra Drepano

Akra Kafireas

Akra Maleas

Akra Spatha

Akra Krios

Akra Lithino

Akra Sideros

Akra Prasonisi

Akra Tainaro

LakonikosKolpos

M i r t o o n

P e l a g o s

Argolikos

Kolpos

Vorios Evvoikos Kolpos

ThermaïkosKolpos

KolposAgiou Orous

KolposOrfanou

T hr a k i k o n P e l a g o s

Korinthiakos Kolpos

EG

SC

HE

Z

EE

Noordelijke Spora

den

Io

ni

sc

he

Do

de

ka

ne

s o s

Thasos

Lesbos

Limnos

EuboeaChios

Samos

Kos

Anafi

Rhodos

Megisti(Greece)

Karpathos

Skyros

Andros

IkariaTinos

NaxosParos

Zakynthos

Kefalonia

Kerkyra

Lefkas

Kythira

Milos

Samothraki

Agios Efstratios

Gioura

Alonnisos

SkopelosSkiathos

Gyaros

Kyra Panagia

Antipsara

SyrosKea

Ydra

Paxi

Ithaki

Antipaxoi

OthonoiEreikoussa

Mathraki

Kythnos

Serifos

Sifnos

SikinosFolegandrosAnanes

Elafonisos

Schiza

Strofades

Sapientza

Proti

MykonosMakronisi

Agathonisi

Leipsoi

Syrna

ZaforaKaravonisia

DivouniaAstakida

Elasa

KoufonisiChrysi

Avgo

Dragonada

Chamili

Chalki

Kasos

Gavdos

Antikythira

Dia

Patmos

Kalymnos

Thira

Kreta

Leros

Nisyros

Tilos

SymiAmorgos

Astypalaia

Donoussa

Antiparos

IosC Y C L A D E N

Ei

la

nd

en

Prespameer

Limni MikriPrespa

L. Dojran

L. Trichonida

Ardas

Pineios

Acheloos

Gediz

Sinav

Büyük Menderes

Arachthos

Spercheios

Evrotas

Axios

Strimonas

Nestos

Aliak

monas

Tavr

opos

Kifisos

Alfeios

Evro

s

Olympos2030Athos

2029

2520

2052

2524

2194

1091

1165

1127

1956

2212

1511 1827

1611

430

792

680

2637Smolikas

1627

1158

2221Erymanthos

1981

2404

1199

1113

2374Kyllini

1224

1215

2456Psiloritis

507

2452Samaria

1215

600

1001771 821

2315

2042

21842393

906

1748

650

735

566

690

751

994

2510Giona

2469

17431343

1978

1615

1726

1297

530

1434

1033

968

800

698

846

2917

Attavyros

Pi

nd

o

s

P e l o p o n n e s o s

Komotini

Kosani

Ioannina

Kerkyra

Lamia

TripoliErmoupoli

Mytilini

Alexandroupoli

XanthiDramaSerres

PolygyrosKaterini

Trikala

Veroia

ChiosChalkida

Korinthos(Corinth)

Pyrgos

Kalamata

Rhodos

Agios Dimitrios

TiranaIstanbul

BursaTaranto

Izmir

ATHENE

Thessaloniki

Piraeus

Larissa

Heraklion

Patras

Kavala

Volos

Chania

Orestiada

DidymoteichoLavara

Soufli

TykheroSapes

Iasmos

Xylagani

Echinos

AgiosCharalamposKeramoti

Chrysoupoli

IrakleiaSidirokastro

KatoNevrokopi

Arnissa Edessa

Aridaia Kilkis

Platy

Korinos

LeptokaryaPlatamonas

Elassona

Farkadhon

KarditsaFarsala

Neo MonastiriDomokos

SofadesKallifoni

Makrakomi

Karpenisi

Kalampaka

Pyli

Grevena

Filiates

Paramythia

Lefkimmi

Kanallaki

Krikellos

AmfilochiaVonitsaPreveza

Lefkada

Liapades

Palairos

Agrinio

Ithaki

Argostoli SamiPoros

KatastariZakynthos

Arta

Parga

Igoumenitsa Pramanta

Servia

Amyntaio

PtolemaïdaManiakoi

Konitsa

Florina

MetsovoTyrnavos

Nikaia

Almyros

Skyros

Thermo

Itea

Kato Tithorea

LevadeiaAliartos

Akraifnio

Thiva SchimatariErythres

LoutraAidipsou

Psachna

EretriaKrieza

Almyropotamos

Karystos

Lavrio

Oxylithos

Patitiri

Plaka

Moudros

Kymi

Molos

Agios Konstantinos

NafpaktosAstakos Aitoliko

Mesolongi

Amfissa

Agios Efstratios

Myrina

Sigri

Mithymna

Samothraki

MandraMegara

Zevgolatio

ArgosLevidiTropaia

VardaLechaina

AmaliadaPlatanos

Megalopoli

Arfara Sparti

Skala

Monemvasia

Neapoli

KaravasPotamos

Palaiochora

Souda

Sfakia

PeramaRethymno

Anogeia

AnoViannos

Arkalochori

Malia

Ierapetra

Palaikastro

Karpathos

Kalymnos

KamirosTrianta

Diafani

Kattavia

Lindos

Archangelos

Kefalos Kardamaina

Christos

Naxos

Thira

Emporeio

Milos

Kamares

Serifos

Kanala

Loutra

Kea

Gavrio

Sikinos

Anafi

Paros

PoseidoniaMykonos

Tinos

Andros

AgiosKirykos

Pyrgi

MarmaroPsara

EresosPolichnitos

Plomari

SamosNeo Karlovasi

Ios

Volissos

Kos

Afantou

Vatio

Zakros

SiteiaAgiosNikolaos

Kalo Chorio

Asimi

Kythira

Kastelli

Tympaki

Elos

MolaoiGytheio

Areopoli

Vathia

Koroni

ZacharoKato

FigaleiaKyparissia

Gargalianoi

Pylos Longa

Messini

Methoni

Astros

Leonidi

Kalavryta

AigioKato Achaïa

Kamares

Lygourio

YdraKranidi

Spetses

PorosNafplio

Sofiko

Kiato

PalaiaFokaia

Salamina

Mantoudi

Agia

Argalasti

Aiginio

Alexandreia

Mesimeri

NeaMoudania

Kassandreia

Paliouri

VasilikaGalatista

Arnaia

Asprovalta

NeaRoda

Sikea

Karyes

PortoKarras

Giannitsa Nea Santa LagkadasMavrothalassa

Nigrita

Rodopoli

Polykastro

Mikropoli

Thasos

Limenaria

Feres

ALBANIË

ITALIË

BULGARIJETURKIJE

TURKIJE

Macedonië

DYTIKIMAKEDONIA

Centraal-Macedonië

AGIONOROS(Mont Athos)

IPEIROS

Arkadia

KRETA

NOTIO AIGAIO

THESSALIA

STEREA

ELLAS

ATTIKI

ATTIKI

ELIS

DYTIKI

VOREIO AIGAIO

Griekenland

NL_NT_GR_765

ELIS 125124 ELIS

Ἐν τῷδε τῷ τόπῳ, ὃς ἱερός ἐστι Διός, διὰ πέμπτου ἐνιαυτοῦ1 ἄγεται μεγάλη ἑορτή, ἐν ᾗ οἱ νεανίαι ἀγωνιζόμενοι θεραπεύουσι τὸν Δία.

3 Πρὸ δὲ τῶν ἄθλων ἄγγελοί τινες καθ’ ὅλην τὴν χώραν πορευόμενοι κηρύττουσιν εἰρήνην, ἣ ἐκεχειρία2 λέγεται. Ἔπειτα δὲ ἁθροίζονται ἐνθάδε οἵτινες ἐθέλουσι σπουδάζειν περὶ νίκης τε καὶ δόξης.6 Ἀλλὰ βαρβάροις τε καὶ δούλοις οὐκ ἔξεστι παραγίγνεσθαι τοῖς ἄθλοις, ὧν τὴν εὐδοξίαν3 φυλάττειν χρή.

Καὶ ἔρχονται πολλοὶ εἰς τόδε τὸ στάδιον, ἐν ᾧ οἱ ἀθληταὶ ἀγωνίζονται9 πολλῇ σπουδῇ. Ὅστις δὲ περιγίγνεται τῶν ἄλλων, ἐν μεγάλῃ τιμῇ ἐστι καὶ θαυμάζεται ὑπὸ τῶν πολιτῶν. Μακάριός ἐστιν, ᾧτινι τὴν νίκην παρέχει ὁ Ζεύς.

1 διὰ πέμπτου ἐνιαυτοῦ: om de vier jaar 2 wapenstilstand 3 ἡ εὐδοξία: goede naam

Om de meisjes te verrassen gaat Roel in alle vroegte naar de bakker en groenteman, hij bestelt spinazie- en kaasbroodjes en slaat een flinke hoeveelheid sinaasappels in, want in de winkel wordt hem gezegd dat de citrusvruchten uit deze streek de lekkerste van heel Griekenland zijn. Voor onderweg neemt hij flessen water en blikjes frisdrank mee, en bij de banketbakker koopt hij verse roombroodjes en baklava. Trots komt hij met zijn boodschappen aanlopen, en het lijkt wel of hij een Olympisch kampioen is, want hij wordt met gejuich en applaus ontvangen. Na het ontbijt en het inladen van de bagage kan de rit naar Olympia beginnen. De stemming is weer opperbest. Een van de meisjes heeft een cd gekocht met Greek Summer Hits; moderne popmu-ziek, maar met een zomerse, Griekse sound. Het ligt allemaal lekker in het gehoor en het duurt niet lang of het hele busje galmt luidkeels mee met popsterren als Nikos Ikonomopoulos en Giorgos Sabanis.

30Vertaalhulp 303 waarom καθ’ en niet κατ’? καθ’: welke vertaling bij πορευόμενοι?5 περὶ: niet ‘over’, maar …8 οἱ ἀθληταὶ: zijn natuurlijk de …………9 ἐν μεγάλῃ τιμῇ ἐστι: letterlijk: …………,

wat vrijer vertaald: …………

Constructies 30ἱερὸς θεοῦ aan een god gewijd

Παραγίγνομαι τῷ δείπνῳ. Ik ben aanwezig bij de maaltijd.

Περιγιγνόμεθα τῶν πολεμίων. Wij winnen van de vijanden.

Oude bekenden 30ἐθέλω willen, bereid zijnπαρέχω geven, verschaffen, bezorgenἔξεστι(ν) (+ inf.) het is mogelijk (te …)

het is toegestaan (te …)ἀγωνίζομαι strijden

een wedstrijd houdenπορεύομαι gaan, reizen, trekkenὁ γεωργός boerὁ ὀφθαλμός oogὁ πολίτης, -ου burger τὸ δῶρον geschenkἡ νίκη overwinningἡ ἑορτή feestὅλος heel, geheelἡμέτερος ons, onze, van onsκοινός gemeenschappelijk ἄξιος + gen. waard, waardigαὖθις opnieuw, weer

Na het vertalen 301 r. 4 κηρύττουσιν εἰρήνην:

Waarom vonden ze dit nodig?

2 r. 4 Wat is het verschil tussen ἐκεχειρία en εἰρήνη?

3 Uit welke twee regels blijkt dat op alle ter-reinen van het leven (en dus ook dat van de sport) godsdienst een belangrijke rol speelde. Citeer het Grieks.

Nieuwe woorden 30 1 ὁ τόπος plaats ὅς ἥ ὅ die, dat, wie, wat ἱερός + gen. gewijd aan, heilig Ζεύς, Διός, Διί, Δία Zeus 4 κηρύττω afkondigen, verkondigen

bekendmaken ἡ εἰρήνη vrede ἁθροίζω verzamelen ἁθροίζομαι zich verzamelen,

bijeenkomen 5 ὅστις ἥτις ὅτι hij/ieder die, al wie, al wat

wie, wat σπουδάζω zich inspannen

6 ὁ βάρβαρος niet-Griek, vreemdeling barbaar

παραγίγνομαι + dat. erbij komen, verschijnen aanwezig zijn bij

8 ἔρχομαι komen, gaan 9 ἡ σπουδή inspanning περιγίγνομαι + gen. overtreffen, overwinnen

winnen van; overleven10 μακάριος gelukkig

* λαμβάνω nemen, pakken, grijpen veroveren, krijgen

Page 4: Serie 5 ia ELIS - Uitgeverij Hermaion · 122 ELIS ELIS 123 De Olympische Spelen De volgende morgen is Roel al vroeg op. Vandaag vertrekt hij met de anderen, die intussen goede vriendinnen

126 ELIS ELIS 127

Het verhaal van IoDe tocht gaat langs de kust van de Ionische zee waar de golven soms hoog tegenaan slaan. ‘Weten jullie waarom die zee zo is genoemd?’, vraagt Roel.‘ Geen flauw idee.’ ‘Als jullie het wil-len horen, wil ik het wel vertellen. Zeggen jullie het maar.’ ‘Ja, doe maar. Als het weer zo’n leuke mythe is …’ Dat laat hij zich geen tweede keer zeggen.‘Zoals in zoveel mythen begint ook deze met een van de amoureuze avonturen van Zeus en de jaloezie van zijn vrouw Hera. Ditmaal had Zeus zijn oog laten vallen op de priesteres van Hera, Io geheten. Zij bedreven zelfs de liefde in haar heiligdom. Vandaar dat Hera haar man ter ver-antwoording riep, maar hij ontkende in alle toonaarden. Om zijn vrouw op een dwaalspoor te brengen, veranderde hij Io in een witte koe met kromme hoorns. Bovendien hulde hij zichzelf en Io in een laaghangende wolk, telkens als hij met Io een aangenaam uurtje wilde doorbren-gen. Hera zag echter met haar scherpe blik wat er loos was en zij eiste van haar man dat hij de koe aan haar cadeau gaf. Zeus kon niet veel anders dan toegeven, waarna Hera het dier liet bewaken door de reus Argos, bijgenaamd de Alziende, omdat hij niet minder dan honderd ogen over zijn hele lichaam bezat. Zelfs wanneer hij sliep, waren altijd wel twee ogen open zodat hij toch nog een oogje in het zeil kon houden. Verliefd als hij was, stuurde Zeus zijn zoon Hermes op de bewaker af. Deze bracht de waak-zame Argos met de tonen van zijn kalmerende fluitspel in een diepe slaap. Hij verbrijzelde zijn schedel met een kei en sneed het hoofd met een scherp mes af. De geschrokken Hera haalde alle ogen van de dode man af en bevestigde die aan de staart van de pauw, de aan haar gewijde vogel. Maar zij was niet van plan om zich zomaar gewonnen te geven en broedde op wraak. Na enig nadenken kwam ze op het idee om een agressieve horzel op Io af te sturen.

Die moest de koe net zolang achtervolgen en steken totdat het dier dol was geworden. Zo is het gekomen dat de geplaagde koe bij de kust kwam van deze zee

die sindsdien de Ionische Zee wordt genoemd. Het is pas veel en veel later goed gekomen met haar. Na

lange omzwervingen bereikte zij Egypte en pas daar kreeg zij haar mensengestalte terug,

nadat Zeus onder ede aan zijn vrouw had beloofd nooit meer overspel te plegen. Zij geloofde hem voor deze ene keer, maar dat had ze beter niet

kunnen doen, want in een mum van tijd was hij zijn belofte alweer vergeten.’

Hermes doodt Argos. Zeus (geheel rechts op een klapstoel) kijkt toe. Vaas uit ca. 450 v.Chr.

Archaia Olympia Intussen zijn ze al flink opgeschoten en overal zijn borden te zien die de weg naar Archaia Olympia, het antieke Olympia, aangeven. Op voorstel van Roel gaan ze na aankomst eerst lunchen in het restaurant vlakbij de parkeerplaats. Daar genieten ze van dolmades (rijst met gehakt in wijnbladeren), tzatziki (yoghurt met geraspte komkommer en knoflook), knapperig witbrood en de salade die de specialiteit van het huis is. Terwijl de anderen natafelen, gaat Roel op zoek naar een bruikbare gids en komt terug met een in het Nederlands vertaald boekje dat de eenvoudige titel Olympia heeft. ‘Laten we maar met het museum beginnen,’ zegt hij, ‘daar zullen we heel wat tijd in doorbrengen als ik het zo zie in deze gids. Ik ben benieuwd

hoe het grote beeld van Zeus er uitzag. In de Oudheid was het een toeristische trekpleister en een van de zeven wereldwonderen. Morgenvroeg kunnen we dan op ons gemak de opgraving doen.’ Het museum is een modern gebouw waar de voorwerpen op overzichtelijke manier zijn tentoongesteld. Om een eerste globale indruk op te doen, lopen ze wat in de verschillende zalen rond en komen ogen tekort: wat een fantastische collectie!

1 Hoe groot schat je de afstand tussen Pylos en Olympia?2 Welke twee ‘slimmigheidjes’ bedacht Zeus om zijn onderonsjes met Io voor Hera te ver-

bergen?3 Waarom was Argos de perfecte oplossing voor Hera?4* Verklaar de uitdrukking ’Met argusogen naar iets kijken’?5 Bij wat voor bedrijf zou de naam ‘Argos’ goed passen?6 Wat is de rol van Hermes in dit verhaal? 7 Hoe verklaarden de Grieken dat een pauw zulke mooie ‘ogen’ in de veren van zijn staart

heeft?8 Geef een korte verklaring voor de naam Ionische zee.

Het archeolo-gisch museum van Olympia.

Page 5: Serie 5 ia ELIS - Uitgeverij Hermaion · 122 ELIS ELIS 123 De Olympische Spelen De volgende morgen is Roel al vroeg op. Vandaag vertrekt hij met de anderen, die intussen goede vriendinnen

ZEE VANMARMARA

ZWARTE ZEE

MIDDELLANDSE ZEE

IONISCHEZEE

ADRIATISCHEZEE

Dardanellen

Bosporus

S t r a a t v a n Ot r a n

t o

Akra Drepano

Akra Kafireas

Akra Maleas

Akra Spatha

Akra Krios

Akra Lithino

Akra Sideros

Akra Prasonisi

Akra Tainaro

LakonikosKolpos

M i r t o o n

P e l a g o s

Argolikos

Kolpos

Vorios Evvoikos Kolpos

ThermaïkosKolpos

KolposAgiou Orous

KolposOrfanou

T hr a k i k o n P e l a g o s

Korinthiakos Kolpos

EG

SC

HE

Z

EE

Noordelijke Spora

den

Io

ni

sc

he

Do

de

ka

ne

s o s

Thasos

Lesbos

Limnos

EuboeaChios

Samos

Kos

Anafi

Rhodos

Megisti(Greece)

Karpathos

Skyros

Andros

IkariaTinos

NaxosParos

Zakynthos

Kefalonia

Kerkyra

Lefkas

Kythira

Milos

Samothraki

Agios Efstratios

Gioura

Alonnisos

SkopelosSkiathos

Gyaros

Kyra Panagia

Antipsara

SyrosKea

Ydra

Paxi

Ithaki

Antipaxoi

OthonoiEreikoussa

Mathraki

Kythnos

Serifos

Sifnos

SikinosFolegandrosAnanes

Elafonisos

Schiza

Strofades

Sapientza

Proti

MykonosMakronisi

Agathonisi

Leipsoi

Syrna

ZaforaKaravonisia

DivouniaAstakida

Elasa

KoufonisiChrysi

Avgo

Dragonada

Chamili

Chalki

Kasos

Gavdos

Antikythira

Dia

Patmos

Kalymnos

Thira

Kreta

Leros

Nisyros

Tilos

SymiAmorgos

Astypalaia

Donoussa

Antiparos

IosC Y C L A D E N

Ei

la

nd

en

Prespameer

Limni MikriPrespa

L. Dojran

L. Trichonida

Ardas

Pineios

Acheloos

Gediz

Sinav

Büyük Menderes

Arachthos

Spercheios

Evrotas

Axios

Strimonas

Nestos

Aliak

monas

Tavr

opos

Kifisos

Alfeios

Evro

s

Olympos2030Athos

2029

2520

2052

2524

2194

1091

1165

1127

1956

2212

1511 1827

1611

430

792

680

2637Smolikas

1627

1158

2221Erymanthos

1981

2404

1199

1113

2374Kyllini

1224

1215

2456Psiloritis

507

2452Samaria

1215

600

1001771 821

2315

2042

21842393

906

1748

650

735

566

690

751

994

2510Giona

2469

17431343

1978

1615

1726

1297

530

1434

1033

968

800

698

846

2917

Attavyros

Pi

nd

o

s

P e l o p o n n e s o s

Komotini

Kosani

Ioannina

Kerkyra

Lamia

TripoliErmoupoli

Mytilini

Alexandroupoli

XanthiDramaSerres

PolygyrosKaterini

Trikala

Veroia

ChiosChalkida

Korinthos(Corinth)

Pyrgos

Kalamata

Rhodos

Agios Dimitrios

TiranaIstanbul

BursaTaranto

Izmir

ATHENE

Thessaloniki

Piraeus

Larissa

Heraklion

Patras

Kavala

Volos

Chania

Orestiada

DidymoteichoLavara

Soufli

TykheroSapes

Iasmos

Xylagani

Echinos

AgiosCharalamposKeramoti

Chrysoupoli

IrakleiaSidirokastro

KatoNevrokopi

Arnissa Edessa

Aridaia Kilkis

Platy

Korinos

LeptokaryaPlatamonas

Elassona

Farkadhon

KarditsaFarsala

Neo MonastiriDomokos

SofadesKallifoni

Makrakomi

Karpenisi

Kalampaka

Pyli

Grevena

Filiates

Paramythia

Lefkimmi

Kanallaki

Krikellos

AmfilochiaVonitsaPreveza

Lefkada

Liapades

Palairos

Agrinio

Ithaki

Argostoli SamiPoros

KatastariZakynthos

Arta

Parga

Igoumenitsa Pramanta

Servia

Amyntaio

PtolemaïdaManiakoi

Konitsa

Florina

MetsovoTyrnavos

Nikaia

Almyros

Skyros

Thermo

Itea

Kato Tithorea

LevadeiaAliartos

Akraifnio

Thiva SchimatariErythres

LoutraAidipsou

Psachna

EretriaKrieza

Almyropotamos

Karystos

Lavrio

Oxylithos

Patitiri

Plaka

Moudros

Kymi

Molos

Agios Konstantinos

NafpaktosAstakos Aitoliko

Mesolongi

Amfissa

Agios Efstratios

Myrina

Sigri

Mithymna

Samothraki

MandraMegara

Zevgolatio

ArgosLevidiTropaia

VardaLechaina

AmaliadaPlatanos

Megalopoli

Arfara Sparti

Skala

Monemvasia

Neapoli

KaravasPotamos

Palaiochora

Souda

Sfakia

PeramaRethymno

Anogeia

AnoViannos

Arkalochori

Malia

Ierapetra

Palaikastro

Karpathos

Kalymnos

KamirosTrianta

Diafani

Kattavia

Lindos

Archangelos

Kefalos Kardamaina

Christos

Naxos

Thira

Emporeio

Milos

Kamares

Serifos

Kanala

Loutra

Kea

Gavrio

Sikinos

Anafi

Paros

PoseidoniaMykonos

Tinos

Andros

AgiosKirykos

Pyrgi

MarmaroPsara

EresosPolichnitos

Plomari

SamosNeo Karlovasi

Ios

Volissos

Kos

Afantou

Vatio

Zakros

SiteiaAgiosNikolaos

Kalo Chorio

Asimi

Kythira

Kastelli

Tympaki

Elos

MolaoiGytheio

Areopoli

Vathia

Koroni

ZacharoKato

FigaleiaKyparissia

Gargalianoi

Pylos Longa

Messini

Methoni

Astros

Leonidi

Kalavryta

AigioKato Achaïa

Kamares

Lygourio

YdraKranidi

Spetses

PorosNafplio

Sofiko

Kiato

PalaiaFokaia

Salamina

Mantoudi

Agia

Argalasti

Aiginio

Alexandreia

Mesimeri

NeaMoudania

Kassandreia

Paliouri

VasilikaGalatista

Arnaia

Asprovalta

NeaRoda

Sikea

Karyes

PortoKarras

Giannitsa Nea Santa LagkadasMavrothalassa

Nigrita

Rodopoli

Polykastro

Mikropoli

Thasos

Limenaria

Feres

ALBANIË

ITALIË

BULGARIJETURKIJE

TURKIJE

Macedonië

DYTIKIMAKEDONIA

Centraal-Macedonië

AGIONOROS(Mont Athos)

IPEIROS

Arkadia

KRETA

NOTIO AIGAIO

THESSALIA

STEREA

ELLAS

ATTIKI

ATTIKI

ELIS

DYTIKI

VOREIO AIGAIO

Griekenland

NL_NT_GR_765

ELIS 129128 ELIS

Het beeld van ZeusIn zaal 7 waar wordt uitgelegd hoe het grote Zeusbeeld was gemaakt, ziet Roel een dame lopen die hier kennelijk vaker komt, want de suppoosten blijken haar te kennen. Hij stapt op haar af en vraagt: ‘Can I ask you something? I am here for the first time, can you tell me something about the statue of Zeus?’ Tot zijn verbazing antwoordt zij in het Nederlands: ‘Ja dat kan ik zeker, dat heb je goed geraden. Ik kom ook uit Nederland en ben archeo-loog. Nu woon ik in het moderne Olympia. Zo nu en dan verzorg ik een rondleiding in dit museum en op de site. ’k Heb nu een uurtje pauze en dus wel even wat tijd voor je. Zeg het maar. Wat wil je weten?’ ‘Ik vraag me af’, vervolgt Roel, ‘of bekend is wie dat giganti-sche beeld heeft gemaakt en hoe het er oorspronkelijk heeft uitgezien.’ ‘We weten dat de Atheense kunstenaar Pheidias hier aan het werk is geweest. De magistraten van de provin-cie Elis waarin Olympia ligt, hadden hem de vrije hand gegeven en hij heeft van de kost-baarste materialen die hij tot zijn beschikking had dat Zeusbeeld gemaakt, vooral goud en ivoor. Kijk, daar zie je de reconstructietekening met de oppergod op zijn troon. Het moet destijds ongelooflijk veel indruk hebben gemaakt en sommige bezoekers zeiden dat het maar beter was dat Zeus nooit van zijn troon zou opstaan, anders zou hij met zijn hoofd door het dak steken. Heb jij op het gymnasium gezeten en Homeros gelezen? Dan weet je dat Zeus door hem ‘vader van goden en mensen’ werd genoemd, een god die iedereen overtrof in wijsheid en kracht. De mensen van die tijd zullen in dit wereldwonder deze woorden herkend hebben, denk je niet? Hierna moet je echt de grote zaal in het midden van dit museum gaan bekijken, want daar zijn de vondsten te zien die bij de opgraving van de tempel van Zeus zijn ontdekt. Ik moet me sterk vergissen als jij daar niet heel wat bekende scènes zult tegenkomen waarover je al eerder hebt gehoord of gelezen. Veel ple-zier ermee!’

Ξένος Πόσα εἴδωλα ἔστιν ἐν τῷδε τῷ ἱερῷ, οἷ ἁθροίζονται τοσοῦτοι ἄνθρωποι; 3 Πέριηγητης1 Πολλὰ μέν, τὸ δὲ μέγιστον ἔστι ἐν τῷ ναῷ, οὗ θεραπεύεται ὁ Ζεύς. Ξένος Πῶς λέγεις2; Ποῦ ἐστιν οὗτος ὁ ναός; Ποῖόν ἐστιν ἐκεῖνο τὸ εἴδωλον καὶ τίς ἠργάσατο αὐτό;

De gids neemt de bezoeker mee naar het tempelgebouw.

6 Πέριηγητης Ἐνθάδε δὴ ὁ ναός. Φειδίας δὲ δημιουργός ἐστι τοῦ εἰδώλου· ἠργάσατο τὸν ἐν θρόνῳ καθήμενον3 Δία τοσοῦτον μέν, ὥστε σχεδὸν ψαύει τῆς στέγης4, τοσαύτῃ δὲ τέχνῃ, 9 ὥστε οἱ σκεπτόμενοι οἴονται αὐτὸν ζῳὸν5 εἶναι. Ὅσοι δὲ εἶδον αὐτόν, λέγουσιν αὐτὸν τοιοῦτον εἶναι, οἷον

λέγει ὁ Ὅμηρος.12 Ξένος Πότε ἐγένετο τὸ εἴδωλον; Πόθεν ἦν ὁ Φειδίας; Πέριηγητης Οἱ Ἠλεῖοι τότε, ὅτε ὁ ναὸς ἤδη ἐκτισμένος6 ἦν, μετεπέμψαντο Φειδίαν Ἀθήνηθεν7, ὅθεν ἔρχονται πολλοὶ καὶ ἀγαθοὶ δημιουργοί.

1 gids 2 λέγω: bedoelen 3 κάθημαι: zitten 4 ψαύει τῆς στέγης: (hij) raakt het dak 5 ζῳός: levend 6 gebouwd 7 uit Athene

31

Reconstructie van het beeld van Zeus in het Hermitagemuseum te Sint Petersburg.

Vertaalhulp 31 6 Ἐνθάδε δὴ ὁ ναός.: welke persoonsvorm is weggelaten? 9 αὐτὸν: verwijst naar …10 Ὅσοι: zie Constructies13 zet de bijzin vooraan

Constructies 31Ὅσοι ἀγωνίζονται ἐν Ὀλυμπίᾳ ὑπὸ τῶν ἄνθρώπων θαυμάζονται.Zo velen als er / Allen die in Olympia aan de wedstrijden deelnemen, worden door de mensen bewonderd.

Oude bekenden 31ἀφανίζω laten verdwijnen

vernietigen, verwoesten, dodenοἴομαι denken, menen, vindenὁ θρόνος stoel, zetel, troonμέγιστος grootst, belangrijkstἐμός mijn, van mijποῦ waar?ὥστε zodat

Na het vertalen 311 In welke regel blijkt dat het beeld van Zeus zeer

groot was? Citeer de Griekse woorden waarmee dit wordt aangegeven.

2 r. 10-11 οἷον λέγει ὁ Ὅμηρος: Wat zegt Homeros?

3* r. 12 Beantwoord deze twee vragen.

Nieuwe woorden 31 1 πόσος; hoe groot? hoe veel? τὸ εἴδωλον beeld οἷ waarheen τοσοῦτος m zo groot, zo veel τοσαύτη v τοσοῦτο(ν) o 3 οὗ waar 4 πῶς; hoe? 5 ποῖος; hoedanig? wat voor? ἐργάζομαι maken 6 ὁ δημιουργός handwerker, maker

9 σκέπτομαι bekijken10 ὅσος (zo groot / veel) als τοιοῦτος m zodanig, zulk, zo’n τοιαύτη v τοιοῦτο(ν) o οἷος (zodanig) als, zoals12 πότε; wanneer? πόθεν; vanwaar? waarvandaan?14 ὅθεν vanwaar, waarvandaan

* λύω losmaken, verwoesten een einde maken aan

εἰσέρχομαι naar binnen gaan binnengaan, -komen

Page 6: Serie 5 ia ELIS - Uitgeverij Hermaion · 122 ELIS ELIS 123 De Olympische Spelen De volgende morgen is Roel al vroeg op. Vandaag vertrekt hij met de anderen, die intussen goede vriendinnen

130 ELIS ELIS 131

Roel zoekt de anderen weer op die intussen al doorgelopen zijn naar de volgende zalen en ver-telt wat hij zojuist over het beeld van Zeus heeft gehoord. ‘Gaan jullie mee naar de zaal met de gevels en metopen? Dat moet volgens die gids het hoogtepunt van de collectie zijn.’ Inderdaad was er geen woord aan verzonnen: wat een prachtige opstelling en wat een unieke beelden! Aan de linkerkant valt meteen het statige beeld van Apollo op, met een kalme blik neerkijkend op de gevechten die links en rechts van hem geleverd worden door de helden met de Ken-tauren, de vreemde wezens die niet van de vrou-wen konden afblijven.

Een reconstructietekening ‘in full colour’ van de Zeustempel in Olympia. Het driehoekige tympanon van de westgevel was versierd met een beeldengroep die de strijd tussen de Lapithen en Kentauren voorstelde. Een foto van de restanten zie je hieronder. In welke stijl is deze tempel gebouwd?

De wagenren van Oinomaos en PelopsAan de overzijde zijn de brokstukken van de oostgevel neergezet en met enige moeite zijn de 21 figuren te zien. Het bijschrift spreekt over de wagenren van Pelops en Oinomaos. ‘Dat zoeken we op,’ zei Roel, ‘ik heb niet voor niets deze gids gekocht.’ En hij begint voor te lezen: “In die tijd heerste koning Oinomaos over de streek. Ooit had hij tot zijn grote schrik van een orakel vernomen dat hij moest verhinderen dat zijn beeldschone dochter Hippodameia zou trouwen, want haar toekomstige echtgenoot zou zijn dood worden. Toen het meisje huwbaar was, kon de vorst niet voorkomen dat er jongemannen kwamen die om haar hand vroegen.

Nu had Oinomaos in het verleden twee uitzonderlijke paarden van de god Ares gekregen die niet in snelheid te overtreffen waren. Dit bracht hem op de gedachte te bepalen dat ieder die met zijn dochter wilde trouwen, pas als schoonzoon zou worden geaccepteerd wanneer hij de overwinning in een wedren had behaald. Het was voor de jongens een onbegonnen zaak. Want ook al kregen zij een voorsprong van een half uur, de koning haalde hen altijd in en stootte dan een lans tussen hun schouderbladen. Van het lijk sneed hij dan ook nog eens het hoofd af. Inmiddels waren al dertien kandidaten op deze wijze de dood ingejaagd en hun afge-hakte hoofden hingen aan de paleismuur.” ‘Doorgaan?’ vraagt Roel op een pesterig toontje. ‘Ja, heerlijk,’ klinkt het in koor, waarop Roel vervolgt: “Op zekere dag meldde Pelops, de zoon van Tantalos, zich in de troonzaal. Naast haar vader zat prinses Hippodameia en zij werd op het eerste gezicht verliefd op hem. Heimelijk stuurde ze hem ’s avonds een boodschap waarin ze liet weten dat hij slechts kans op de overwinning maakte als hij goede maatjes werd met de wagenmenner van haar vader. Deze man, Myrtilos, liet zich zonder veel moeite omkopen en maakte de wagen van zijn meester onklaar. Hij verving de bronzen pennen die de wielen op de as hielden, door staafjes was. Het effect van deze ingreep bleek al spoedig. Want toen de wedren in volle gang was, smolt de was en maakte Oinomaos een dodelijke val van zijn wagen. Op die manier werd Pelops de man van de kroonprinses en kreeg hij de macht over de hele landstreek. Tijdens het bruiloftsfeest liet hij sportwedstrijden houden en volgens een van de legenden zijn die de oorsprong van de Olympische Spelen.”

1 Welke taferelen waren er te zien in de tympana van de Zeustempel?2 Stel je voor: Het verhaal van De Wagenren van Oinomaos en Pelops wordt verfilmd voor

een spectaculaire serie over de Griekse Oudheid. Geef kort zes scènes aan die naar jouw idee in het draaiboek uitgewerkt moeten worden.

Het tympanon van de oostgevel bevat een beeldengroep die een scène uit het verhaal van de wagen-race van Pelops en Oinomaos laat zien. Ook hiervan zijn slechts de brokstukken bewaard.

Page 7: Serie 5 ia ELIS - Uitgeverij Hermaion · 122 ELIS ELIS 123 De Olympische Spelen De volgende morgen is Roel al vroeg op. Vandaag vertrekt hij met de anderen, die intussen goede vriendinnen

ZEE VANMARMARA

ZWARTE ZEE

MIDDELLANDSE ZEE

IONISCHEZEE

ADRIATISCHEZEE

Dardanellen

Bosporus

S t r a a t v a n Ot r a n

t o

Akra Drepano

Akra Kafireas

Akra Maleas

Akra Spatha

Akra Krios

Akra Lithino

Akra Sideros

Akra Prasonisi

Akra Tainaro

LakonikosKolpos

M i r t o o n

P e l a g o s

Argolikos

Kolpos

Vorios Evvoikos Kolpos

ThermaïkosKolpos

KolposAgiou Orous

KolposOrfanou

T hr a k i k o n P e l a g o s

Korinthiakos Kolpos

EG

SC

HE

Z

EE

Noordelijke Spora

den

Io

ni

sc

he

Do

de

ka

ne

s o s

Thasos

Lesbos

Limnos

EuboeaChios

Samos

Kos

Anafi

Rhodos

Megisti(Greece)

Karpathos

Skyros

Andros

IkariaTinos

NaxosParos

Zakynthos

Kefalonia

Kerkyra

Lefkas

Kythira

Milos

Samothraki

Agios Efstratios

Gioura

Alonnisos

SkopelosSkiathos

Gyaros

Kyra Panagia

Antipsara

SyrosKea

Ydra

Paxi

Ithaki

Antipaxoi

OthonoiEreikoussa

Mathraki

Kythnos

Serifos

Sifnos

SikinosFolegandrosAnanes

Elafonisos

Schiza

Strofades

Sapientza

Proti

MykonosMakronisi

Agathonisi

Leipsoi

Syrna

ZaforaKaravonisia

DivouniaAstakida

Elasa

KoufonisiChrysi

Avgo

Dragonada

Chamili

Chalki

Kasos

Gavdos

Antikythira

Dia

Patmos

Kalymnos

Thira

Kreta

Leros

Nisyros

Tilos

SymiAmorgos

Astypalaia

Donoussa

Antiparos

IosC Y C L A D E N

Ei

la

nd

en

Prespameer

Limni MikriPrespa

L. Dojran

L. Trichonida

Ardas

Pineios

Acheloos

Gediz

Sinav

Büyük Menderes

Arachthos

Spercheios

Evrotas

Axios

Strimonas

Nestos

Aliak

monas

Tavr

opos

Kifisos

Alfeios

Evro

s

Olympos2030Athos

2029

2520

2052

2524

2194

1091

1165

1127

1956

2212

1511 1827

1611

430

792

680

2637Smolikas

1627

1158

2221Erymanthos

1981

2404

1199

1113

2374Kyllini

1224

1215

2456Psiloritis

507

2452Samaria

1215

600

1001771 821

2315

2042

21842393

906

1748

650

735

566

690

751

994

2510Giona

2469

17431343

1978

1615

1726

1297

530

1434

1033

968

800

698

846

2917

Attavyros

Pi

nd

o

s

P e l o p o n n e s o s

Komotini

Kosani

Ioannina

Kerkyra

Lamia

TripoliErmoupoli

Mytilini

Alexandroupoli

XanthiDramaSerres

PolygyrosKaterini

Trikala

Veroia

ChiosChalkida

Korinthos(Corinth)

Pyrgos

Kalamata

Rhodos

Agios Dimitrios

TiranaIstanbul

BursaTaranto

Izmir

ATHENE

Thessaloniki

Piraeus

Larissa

Heraklion

Patras

Kavala

Volos

Chania

Orestiada

DidymoteichoLavara

Soufli

TykheroSapes

Iasmos

Xylagani

Echinos

AgiosCharalamposKeramoti

Chrysoupoli

IrakleiaSidirokastro

KatoNevrokopi

Arnissa Edessa

Aridaia Kilkis

Platy

Korinos

LeptokaryaPlatamonas

Elassona

Farkadhon

KarditsaFarsala

Neo MonastiriDomokos

SofadesKallifoni

Makrakomi

Karpenisi

Kalampaka

Pyli

Grevena

Filiates

Paramythia

Lefkimmi

Kanallaki

Krikellos

AmfilochiaVonitsaPreveza

Lefkada

Liapades

Palairos

Agrinio

Ithaki

Argostoli SamiPoros

KatastariZakynthos

Arta

Parga

Igoumenitsa Pramanta

Servia

Amyntaio

PtolemaïdaManiakoi

Konitsa

Florina

MetsovoTyrnavos

Nikaia

Almyros

Skyros

Thermo

Itea

Kato Tithorea

LevadeiaAliartos

Akraifnio

Thiva SchimatariErythres

LoutraAidipsou

Psachna

EretriaKrieza

Almyropotamos

Karystos

Lavrio

Oxylithos

Patitiri

Plaka

Moudros

Kymi

Molos

Agios Konstantinos

NafpaktosAstakos Aitoliko

Mesolongi

Amfissa

Agios Efstratios

Myrina

Sigri

Mithymna

Samothraki

MandraMegara

Zevgolatio

ArgosLevidiTropaia

VardaLechaina

AmaliadaPlatanos

Megalopoli

Arfara Sparti

Skala

Monemvasia

Neapoli

KaravasPotamos

Palaiochora

Souda

Sfakia

PeramaRethymno

Anogeia

AnoViannos

Arkalochori

Malia

Ierapetra

Palaikastro

Karpathos

Kalymnos

KamirosTrianta

Diafani

Kattavia

Lindos

Archangelos

Kefalos Kardamaina

Christos

Naxos

Thira

Emporeio

Milos

Kamares

Serifos

Kanala

Loutra

Kea

Gavrio

Sikinos

Anafi

Paros

PoseidoniaMykonos

Tinos

Andros

AgiosKirykos

Pyrgi

MarmaroPsara

EresosPolichnitos

Plomari

SamosNeo Karlovasi

Ios

Volissos

Kos

Afantou

Vatio

Zakros

SiteiaAgiosNikolaos

Kalo Chorio

Asimi

Kythira

Kastelli

Tympaki

Elos

MolaoiGytheio

Areopoli

Vathia

Koroni

ZacharoKato

FigaleiaKyparissia

Gargalianoi

Pylos Longa

Messini

Methoni

Astros

Leonidi

Kalavryta

AigioKato Achaïa

Kamares

Lygourio

YdraKranidi

Spetses

PorosNafplio

Sofiko

Kiato

PalaiaFokaia

Salamina

Mantoudi

Agia

Argalasti

Aiginio

Alexandreia

Mesimeri

NeaMoudania

Kassandreia

Paliouri

VasilikaGalatista

Arnaia

Asprovalta

NeaRoda

Sikea

Karyes

PortoKarras

Giannitsa Nea Santa LagkadasMavrothalassa

Nigrita

Rodopoli

Polykastro

Mikropoli

Thasos

Limenaria

Feres

ALBANIË

ITALIË

BULGARIJETURKIJE

TURKIJE

Macedonië

DYTIKIMAKEDONIA

Centraal-Macedonië

AGIONOROS(Mont Athos)

IPEIROS

Arkadia

KRETA

NOTIO AIGAIO

THESSALIA

STEREA

ELLAS

ATTIKI

ATTIKI

ELIS

DYTIKI

VOREIO AIGAIO

Griekenland

NL_NT_GR_765

ELIS 133132 ELIS

Τῷ Οἰνομάῳ ἦν καλὴ κόρη, ἣ ὠνομάζετο Ἱπποδάμεια. Ἐπεὶ δὲ ὁ Οἰνόμαος μαντευόμενος ἐπύθετο, ὅτι ὁ γαμβρὸς1 φονεύσει αὐτόν, 3 φόβος ἐπῆλθεν αὐτῷ. Διὸ ἐκήρυξεν· «Δεῖ τὸν νεανίαν, ὅστις μέλλει ἔσεσθαί μοι γαμβρός1, περιγενέσθαι μου ἱπποδρομίᾳ2.» 6 Ἤλπιζε γὰρ οὕτως ἀποτρέψειν τὴν συμφοράν, ἐπειδὴ ἐν τῷ δρόμῳ3 κατηργάζετο τοὺς νεανίας.

Πέλοψ δὲ ὁ Ταντάλου ἐβουλεύσατο τάδε· 9 «Περιγενόμενος Οἰνομάου ἄξομαι οἴκαδε τὴν Ἱπποδάμειαν, ἧς μάλα μέλει μοι, καὶ ἔσομαι κύριος τῆσδε τῆς χώρας. Δώροις γὰρ πείσω Μυρτίλον, τὸν τοῦ Οἰνομάου ἡνίοχον4, ἐπίκουρόν μοι ἔσεσθαι.»12 Καὶ μὴν ἐν τῷ ἄθλῳ ὁ Οἰνόμαος μηχανῇ τοῦ Μυρτίλου ἔπεσεν ἐκ τοῦ δίφρου5. Ὁ δὲ Πέλοψ κατεργασάμενος τὸν ἡνίοχον4 ἔλαβεν τήν τε κόρην καὶ τὴν βασιλείαν.

1 schoonzoon 2 ἡ ἱπποδρομία: wagenrennen 3 ὁ δρόμος: renbaan 4 ὁ ἡνίοχος: wagenmenner 5 ὁ δίφρος: wagen(bak)

Herakles en de stallen van AugiasRoel staat nog wat verder te lezen in de gids, als een van de meisjes hem roept: ‘Hé Roel, hier zien we allemaal reliëfs met een goede bekende van jou: je vriendje Herakles. Het zijn twaalf afbeeldingen, zie ik, dus dat moet wel samenhangen met die twaalf opdrachten die Herakles van die slappe neef had gekregen. Hoe heette hij ook weer? Eurysus of zoiets.’ ‘Eurystheus’, verbetert Roel en loopt nieuwsgierig op de vierkante reliëfs af. Een ervan laat een scène zien die hij direct herkent. Je ziet daarop de held met een schop, terwijl de godin Athena met haar speer de plaats aanwijst waar hij moet graven. ‘Ha, die ken ik,’ roept Roel, ‘dit zijn de stallen van Augias.’ Niet begrijpend kijken de anderen hem aan. Ze weten intussen al dat Roel bijna alles over Herakles weet en ze hoeven daarom niet om uitleg te vragen, want die geeft hij

32

Na zijn overwinning op Oinomaos vertrekt Pelops in volle vaart met zijn bruid Hippodameia. Tekening naar een vaas uit ca. 400 v.Chr.

Vertaalhulp 32 2 φονεύσει: in de verleden tijd wordt ‘zal’ … 3 φόβος ἐπῆλθεν αὐτῷ: maak er wat moois van! 8 Πέλοψ ὁ Ταντάλου: zie onderste kader, pag. 88 9 ἄξομαι οἴκαδε: medium > naar wiens huis?10 γάρ: is niet altijd ‘want’

Constructies 32

Οἱ ὁπλῖται ἐπέρχονται τοῖς πολεμίοις. De hoplieten gaan op de vijanden af.Δεῖ τοῖς νέοις παιδείας. De jongemannen hebben onderwijs nodig.Μέλει μοι τῆς σωτηρίας σου. Jouw redding gaat mij ter harteπαραγίγνομαι τῇ ἑορτῇ het feest bijwonen

Na het vertalen 321 r. 4-5 Δεῖ τὸν νεανίαν ... περιγενέσθαι μου:

Waarom kon Oinomaos er zeker van zijn dat hem dit nooit zou lukken?

2 r. 6 τὴν συμφοράν: Waar verwijst dit naar?

3 r. 6 κατηργάζετο: Hoe deed hij dat?

4 r. 8 Πέλοψ: De hoeveelste kandidaat is hij?

5 r. 9 ἧς μάλα μέλει μοι: Was dit wederzijds?

6 r. 10 τῆσδε τῆς χώρας: Welk ‘land’ is dit?

7 r. 10-11 Welke definitie van corruptie kun je uit deze regels afleiden?

8 r. 12 μηχανῇ: Door welke list?

Oude bekenden 32συμβουλεύω aanraden, raadgevenἀπολύω verlossen, bevrijdenκωλύω verhinderenστρατεύω optrekken, ten strijde trekkenῥίπτω werpen, gooienἐπαγγέλλομαι belovenβουλεύομαι overwegen, overleggen

besluiten ὁ σῖτος graan, brood, eten ἰσχυρός sterk, krachtigἕτερος de een, de ander (van twee)

een van beide

Nieuwe woorden 32 3 ἐπέρχομαι + dat. komen naar/bij/tot

naderen 4 δεῖ + a.c.i. het is nodig, het moet δεῖ μοι + gen. ik heb nodig μέλλω + inf. fut. van plan zijn, zullen, willen

op het punt staan 6 ἐλπίζω + inf. fut. hopen, verwachten ἀποτρέπω afwenden, afweren ἡ συμφορά lot, ongeluk, onheil, ramp

ἐπειδή toen, nadat κατεργάζομαι bewerken, voltooien

volbrengen, afmaken doden

9 οἴκαδε naar huis μάλα bijw. zeer μέλει μοι + gen. het gaat mij ter harte

ik interesseer mij voor ik zorg voor

13 ἡ βασιλεία koningschap, koninkrijk

* μηκέτι niet meer, niet langer

Page 8: Serie 5 ia ELIS - Uitgeverij Hermaion · 122 ELIS ELIS 123 De Olympische Spelen De volgende morgen is Roel al vroeg op. Vandaag vertrekt hij met de anderen, die intussen goede vriendinnen

ZEE VANMARMARA

ZWARTE ZEE

MIDDELLANDSE ZEE

IONISCHEZEE

ADRIATISCHEZEE

Dardanellen

Bosporus

S t r a a t v a n Ot r a n

t o

Akra Drepano

Akra Kafireas

Akra Maleas

Akra Spatha

Akra Krios

Akra Lithino

Akra Sideros

Akra Prasonisi

Akra Tainaro

LakonikosKolpos

M i r t o o n

P e l a g o s

Argolikos

Kolpos

Vorios Evvoikos Kolpos

ThermaïkosKolpos

KolposAgiou Orous

KolposOrfanou

T hr a k i k o n P e l a g o s

Korinthiakos Kolpos

EG

SC

HE

Z

EE

Noordelijke Spora

den

Io

ni

sc

he

Do

de

ka

ne

s o s

Thasos

Lesbos

Limnos

EuboeaChios

Samos

Kos

Anafi

Rhodos

Megisti(Greece)

Karpathos

Skyros

Andros

IkariaTinos

NaxosParos

Zakynthos

Kefalonia

Kerkyra

Lefkas

Kythira

Milos

Samothraki

Agios Efstratios

Gioura

Alonnisos

SkopelosSkiathos

Gyaros

Kyra Panagia

Antipsara

SyrosKea

Ydra

Paxi

Ithaki

Antipaxoi

OthonoiEreikoussa

Mathraki

Kythnos

Serifos

Sifnos

SikinosFolegandrosAnanes

Elafonisos

Schiza

Strofades

Sapientza

Proti

MykonosMakronisi

Agathonisi

Leipsoi

Syrna

ZaforaKaravonisia

DivouniaAstakida

Elasa

KoufonisiChrysi

Avgo

Dragonada

Chamili

Chalki

Kasos

Gavdos

Antikythira

Dia

Patmos

Kalymnos

Thira

Kreta

Leros

Nisyros

Tilos

SymiAmorgos

Astypalaia

Donoussa

Antiparos

IosC Y C L A D E N

Ei

la

nd

en

Prespameer

Limni MikriPrespa

L. Dojran

L. Trichonida

Ardas

Pineios

Acheloos

Gediz

Sinav

Büyük Menderes

Arachthos

Spercheios

Evrotas

Axios

Strimonas

Nestos

Aliak

monas

Tavr

opos

Kifisos

Alfeios

Evro

s

Olympos2030Athos

2029

2520

2052

2524

2194

1091

1165

1127

1956

2212

1511 1827

1611

430

792

680

2637Smolikas

1627

1158

2221Erymanthos

1981

2404

1199

1113

2374Kyllini

1224

1215

2456Psiloritis

507

2452Samaria

1215

600

1001771 821

2315

2042

21842393

906

1748

650

735

566

690

751

994

2510Giona

2469

17431343

1978

1615

1726

1297

530

1434

1033

968

800

698

846

2917

Attavyros

Pi

nd

o

s

P e l o p o n n e s o s

Komotini

Kosani

Ioannina

Kerkyra

Lamia

TripoliErmoupoli

Mytilini

Alexandroupoli

XanthiDramaSerres

PolygyrosKaterini

Trikala

Veroia

ChiosChalkida

Korinthos(Corinth)

Pyrgos

Kalamata

Rhodos

Agios Dimitrios

TiranaIstanbul

BursaTaranto

Izmir

ATHENE

Thessaloniki

Piraeus

Larissa

Heraklion

Patras

Kavala

Volos

Chania

Orestiada

DidymoteichoLavara

Soufli

TykheroSapes

Iasmos

Xylagani

Echinos

AgiosCharalamposKeramoti

Chrysoupoli

IrakleiaSidirokastro

KatoNevrokopi

Arnissa Edessa

Aridaia Kilkis

Platy

Korinos

LeptokaryaPlatamonas

Elassona

Farkadhon

KarditsaFarsala

Neo MonastiriDomokos

SofadesKallifoni

Makrakomi

Karpenisi

Kalampaka

Pyli

Grevena

Filiates

Paramythia

Lefkimmi

Kanallaki

Krikellos

AmfilochiaVonitsaPreveza

Lefkada

Liapades

Palairos

Agrinio

Ithaki

Argostoli SamiPoros

KatastariZakynthos

Arta

Parga

Igoumenitsa Pramanta

Servia

Amyntaio

PtolemaïdaManiakoi

Konitsa

Florina

MetsovoTyrnavos

Nikaia

Almyros

Skyros

Thermo

Itea

Kato Tithorea

LevadeiaAliartos

Akraifnio

Thiva SchimatariErythres

LoutraAidipsou

Psachna

EretriaKrieza

Almyropotamos

Karystos

Lavrio

Oxylithos

Patitiri

Plaka

Moudros

Kymi

Molos

Agios Konstantinos

NafpaktosAstakos Aitoliko

Mesolongi

Amfissa

Agios Efstratios

Myrina

Sigri

Mithymna

Samothraki

MandraMegara

Zevgolatio

ArgosLevidiTropaia

VardaLechaina

AmaliadaPlatanos

Megalopoli

Arfara Sparti

Skala

Monemvasia

Neapoli

KaravasPotamos

Palaiochora

Souda

Sfakia

PeramaRethymno

Anogeia

AnoViannos

Arkalochori

Malia

Ierapetra

Palaikastro

Karpathos

Kalymnos

KamirosTrianta

Diafani

Kattavia

Lindos

Archangelos

Kefalos Kardamaina

Christos

Naxos

Thira

Emporeio

Milos

Kamares

Serifos

Kanala

Loutra

Kea

Gavrio

Sikinos

Anafi

Paros

PoseidoniaMykonos

Tinos

Andros

AgiosKirykos

Pyrgi

MarmaroPsara

EresosPolichnitos

Plomari

SamosNeo Karlovasi

Ios

Volissos

Kos

Afantou

Vatio

Zakros

SiteiaAgiosNikolaos

Kalo Chorio

Asimi

Kythira

Kastelli

Tympaki

Elos

MolaoiGytheio

Areopoli

Vathia

Koroni

ZacharoKato

FigaleiaKyparissia

Gargalianoi

Pylos Longa

Messini

Methoni

Astros

Leonidi

Kalavryta

AigioKato Achaïa

Kamares

Lygourio

YdraKranidi

Spetses

PorosNafplio

Sofiko

Kiato

PalaiaFokaia

Salamina

Mantoudi

Agia

Argalasti

Aiginio

Alexandreia

Mesimeri

NeaMoudania

Kassandreia

Paliouri

VasilikaGalatista

Arnaia

Asprovalta

NeaRoda

Sikea

Karyes

PortoKarras

Giannitsa Nea Santa LagkadasMavrothalassa

Nigrita

Rodopoli

Polykastro

Mikropoli

Thasos

Limenaria

Feres

ALBANIË

ITALIË

BULGARIJETURKIJE

TURKIJE

Macedonië

DYTIKIMAKEDONIA

Centraal-Macedonië

AGIONOROS(Mont Athos)

IPEIROS

Arkadia

KRETA

NOTIO AIGAIO

THESSALIA

STEREA

ELLAS

ATTIKI

ATTIKI

ELIS

DYTIKI

VOREIO AIGAIO

Griekenland

NL_NT_GR_765

ELIS 135134 ELIS

uit zichzelf wel. ‘Augias,’ zegt hij, ‘was koning van deze streek. Hij was van hoge afkomst, zijn vader was niemand minder dan de Zonnegod. Ook in andere opzich-ten was hij een gezegend man: hij was trots op zijn zoon Phyleus en zijn rijkdom. Hij bezat namelijk de grootste veestapel van het schiereiland: ontelbaar veel geiten en koeien en driehonderd zwarte stieren met witte poten, tweehonderd rode fokstieren en twaalf zilverwitte. Zijn stallen waren in geen dertig jaar schoon-gemaakt en de stank was over de hele Peloponnesos te ruiken. Herakles moest zich bij hem melden voor zijn volgende opdracht en hij kreeg het bevel om die stallen binnen één etmaal te reinigen. De koning beloofde hem gouden bergen als het hem zou lukken, maar in zijn hart was hij ervan overtuigd dat dit onmogelijk was. Nu was Herakles niet alleen sterk, hij was ook slim. Hij verlegde de loop van de rivier Alpheios die daar stroomde en leidde die door de stallen heen, zodat alle mest en viezigheid werden weggespoeld. Binnen twaalf uur was de taak volbracht. Maar nu weigerde Augias zijn belofte na te komen en hij ontkende glashard dat hij en Herakles een overeenkomst hadden gesloten, ja, hij wilde hem zelfs uit zijn land verbannen, omdat niet Herakles, maar de rivier het schoonmaakwerk had gedaan. Daarop verzamelde de held een paar kameraden en wist na een hevig

gevecht Augias te verslaan. Hij bracht vervolgens een dankoffer aan zijn vader Zeus en volgens een andere legende was hij het, en niet Pelops, die toen de Olympische Spelen heeft ingesteld. We zullen wel nooit te weten komen wie in het verre verleden het initiatief voor dit nationale sportevenement heeft genomen.’

Ἤκουσα ῥήτορός τινος τάδε λέγοντος· Τὸν Ἡρακλέα χρῆν1 καθαίρειν τοὺς τοῦ Αὐγείου σταθμούς2. Ὁ δὲ τὸν τοῦ Διὸς 3 παῖδα ἠνάγκασεν ἐκκομίζειν ὅλην τὴν κόπρον3 μόναις ταῖς χερσίν. Τῷ δὲ Αὐγείᾳ, ὃς εἶχε μεγάλα βουκόλια4 καὶ πολλὰς αἶγας5, πατέρα εἶναι τὸν Ἥλιον λέγουσι καὶ μητέρα Ναυπιαδάμην. 6 Ἐκ δὲ τῆς γυναικὸς ἐγένετο αὐτῷ παῖς, ᾧ τὸ ὄνομα Φυλεὺς ἦν. Ἐπεὶ δὲ ὁ Αὐγείας χάριν ὑπέσχετο ἐπὶ τοῦ παιδὸς μάρτυρος, ὁ Ἡρακλῆς ἐξέτρεψεν6 τὸν Ἀλφειὸν ποταμὸν διὰ τῶν σταθμῶν2

9 καὶ οὕτως κατηργάσατο τὸ ἔργον. Ὡς δὲ ὁ Αὐγείας τὸν μισθὸν οὐ παρεῖχεν, συνέλεξεν ὁ Ἡρακλῆς ἄνδρας τινὰς καὶ ἔπαυσεν τὴν τοῦ Αὐγείου βασιλείαν πολέμῳ.12 Τότε δὴ ἔθυσε Διὶ τῷ πατρὶ καὶ ἤγαγεν τὰ πρῶτα Ὀλύμπια.

1 χρῆν: het was nodig 2 ὁ σταθμός: stal 3 ἡ κόπρος: mest 4 τὸ βουκόλιον: kudde koeien 5 ἡ αἶξ, αἰγός: geit 6 ἐκτρεπω: leiden

33

1* Wat zijn metopen? 2 Welke taferelen waren er op die metopen in de Zeustempel te zien?3 Om welke drie redenen kon koning Augias zich een gezegend mens noemen?4 Waarom begon Herakles (met zijn kameraden) een oorlog met Augias?

Een beschadigde metoop met Herakles in actie in de stal van Augias. Links kijkt Athena toe.

Vertaalhulp 332 Ἡρακλέα: welke naamval? hoe weet je dat? Ὁ δὲ: wie? τὸν τοῦ Διὸς παῖδα: wie?3 ἠνάγκασεν: wie dwingt wie tot wat? ἐκκομίζω: = κομίζω ἐκ = naar buiten …4 Τῷ δὲ Αὐγείᾳ: welke naamval? welke functie?

probeer met ‘hebben als …’ of met ‘zijn van …’5 λέγουσι: wat is het subject? zie kader pag. 1406 zo zeiden ze dat toen!7 ἐπὶ τοῦ παιδὸς μάρτυρος: met zijn …… als ……

Na het vertalen 331 r. 2 χρῆν: Waarom moest dat?

2* r. 2 τὸν τοῦ Διὸς παῖδα: Hoe was Herakles dit geworden?

3 r. 7 ἐπὶ τοῦ παιδὸς μάρτυρος: Waarom zou Augias dat gedaan hebben?

4 r. 10 μισθὸν οὐ παρεῖχεν: Welke smoes had Augias hiervoor bedacht? Of had hij wel een beetje gelijk?

5* Een metafoor is een figuurlijke uitdrukking, berustend op een vergelijking. Welke metafoor hebben wij aan dit verhaal ont-leend? Wat bedoelen we ermee?

6 r. 12 τὰ πρῶτα Ὀλύμπια: Voer een discussie over de vraag welk verhaal over de eerste Olympische Spelen het waarschijnlijkst is, dit over Herakles of het vorige over Pelops? Kies een klasgenoot die het niet met je eens is. Zoek naar goede argumenten!

Constructies 33

Ἠκούσατέ μου τὴν ἀλήθειαν. Jullie hoorden van mij de waarheid.Ὁ φίλος ὑπέσχετο δέξεσθαι τοὺς ξένους. De vriend beloofde de gasten te (zullen) ontvangenδιὰ τοῦ πόντου door/over de zeeδιὰ τοὺς ἐχθρούς vanwege de vijanden

Oude bekenden 33καθαίρω reinigen, schoonmakenἀναγκάζω dwingenσυλλέγω verzamelenπαύω (laten) stoppen, beëindigen

een einde maken aanὁ πλοῦς vaart, zeereis ἡ ἀνδρεία dapperheid, moedἡ σιγή het zwijgen, stilteἡ δόξα aanzien, roemδή 1 dus, dan (ook), inderdaad

2 nadruk op voorafgaande woord ὡς dat, omdat; zoals

Nieuwe woorden 33 1 ὁ ῥήτωρ, ῥήτορος redenaar, spreker 3 ὁ/ἡ παῖς, παιδός kind, zoon, dochter

jongen, meisje ἡ χείρ, χειρός hand dat. mv χερσίν 5 ὁ πατήρ, πατρός vader ἡ μήτηρ, μητρός moeder 6 ἡ γυνή, γυναικός vrouw τὸ ὄνομα, -ατος naam

7 ἡ χάρις, χάριτος dank acc. ev χάριν ὑπεσχόμην aor. ik beloofde ὁ μάρτυς, μάρτυρος getuige 8 ὁ ποταμός rivier10 ὁ μισθός loon, soldij ὁ ἀνήρ, ἀνδρός man

Page 9: Serie 5 ia ELIS - Uitgeverij Hermaion · 122 ELIS ELIS 123 De Olympische Spelen De volgende morgen is Roel al vroeg op. Vandaag vertrekt hij met de anderen, die intussen goede vriendinnen

136 ELIS

Roels gids vermeldt nog veel meer bezienswaardigheden en vol interesse werken ze hun route af. Weer buiten gaan ze op een bank voor het museum zitten en zoeken in hun Lonely Planet naar een slaapadres. Ook Olympia is een camping rijk: ‘a well-run place with delightful owners’ staat erbij en dat belooft veel goeds. Ook de naam van de plek, Diana, spreekt de dames aan en zij rijden erheen om te kijken hoe het eruitziet. De camping is prachtig gelegen in een bos-rijke omgeving. Ze checken vlug in. De aangeprezen eigenaars beginnen meteen van alles te vragen en als ze in de gaten krijgen dat de bezoekers meer dan gewone interesse tonen, wijzen ze hen op een tweetal lezingen die dezelfde avond in het stadje gegeven zullen worden. Er wordt een internationaal congres gehouden, maar de voordrachten zijn voor iedereen gratis toegankelijk. Voor vanavond is eerst een praatje over de aanwezigheid van vrouwen bij de antieke Olympische Spelen aangekondigd. Na de pauze zal iemand spreken over de kritiek van de kant van de wijsgeren op de sportgekte en op de afgodische verering van de kampioenen. De onvermoeibare Roel heeft hier wel oren naar, maar uit de reactie van de anderen begrijpt hij dat hij er alleen heen moet. Ze hebben voor vandaag genoeg gehoord en gezien. Geen pro-bleem, hij zal ze na afloop wel verslag uitbrengen – als ze dat willen.

De Olympische Spelen – alleen voor mannen!Roel wandelt op zijn gemak terug naar Olympia, koopt onderweg een snelle hap en gaat op weg naar het hotel waar intussen al een groepje luisteraars klaar zit in de lounge. Tot zijn verrassing ziet Roel dat dezelfde dame met wie hij die middag heeft gesproken, als eerste zal optreden. Zij begint te vertellen dat zij en de andere gidsen vaak vragen krijgen over het onderwerp van vanavond: wat deden de vrouwen tijdens de Olympische Spelen? Eerst schetst zij de onvergetelijke ervaringen die iedere bezoeker van deze Spelen onderging. Dat behelsde niet alleen de sportwedstrijden en de paardenrennen, maar ook het optreden van redenaars die een staaltje van hun kunnen ten beste gaven. Bovendien konden ze in de gewijde ruimte of Altis volop genieten van de magnifieke tempels die door de beste architecten waren ontwor-pen. Na deze inleiding komt ze bij de kern van haar betoog: vrouwen werden niet toegelaten, erger nog, als ze toch werden betrapt, riskeerden zij de doodstraf. Mogelijk was hiervoor de reden dat alle mannelijke atleten naakt sportten en dat dit ongepast werd geacht voor vrou-welijke blikken. Aan dit verbod werd eeuwenlang strikt de hand gehouden. En toch is er een vrouw geweest die zich onder het mannenpubliek heeft gewaagd. Zij had haar eigen zoon getraind en was daar zo trots op dat ze er hoe dan ook bij wilde zijn als hij meedeed. Daarom had ze haar haren afgeknipt en een mannenkleed aangetrokken. Inderdaad zegevierde haar jongen bij het boksen en ze was zo blij dat ze naar hem toe wilde rennen. Helaas bleef haar kleed aan de omheining hangen en stond ze spiernaakt te kijk in het stadion. De scheidsrech-ters waren aanvankelijk woedend, ze spraken er schande van en schreeuwden dat die vrouw onmiddellijk afgevoerd moest worden. Maar toen zij zich verdedigde met het argument dat veel van haar familieleden Olympisch kampioen waren, streek de leiding de hand over het hart. Alleen werd er wel bepaald dat ook de trainers voortaan in hun blootje op het sportveld moesten verschijnen.

1 Waarvan kon je tijdens de Spelen in Olympia nog meer geieten dan van sportwedstrijden?2 Uit dit verhaal blijkt dat de roem van Olympische kampioenen ook afstraalde op mensen

in hun directe omgeving. Leg uit.

OLYMPIA 12/7

Een van de zalen in het museum.

Een aan het heiligdom gewijde stier.

Een kast vol helmen.

Keizer Hadrianus.

De camping.Hermes met baby Dionysos.

Page 10: Serie 5 ia ELIS - Uitgeverij Hermaion · 122 ELIS ELIS 123 De Olympische Spelen De volgende morgen is Roel al vroeg op. Vandaag vertrekt hij met de anderen, die intussen goede vriendinnen

ZEE VANMARMARA

ZWARTE ZEE

MIDDELLANDSE ZEE

IONISCHEZEE

ADRIATISCHEZEE

Dardanellen

Bosporus

S t r a a t v a n Ot r a n

t o

Akra Drepano

Akra Kafireas

Akra Maleas

Akra Spatha

Akra Krios

Akra Lithino

Akra Sideros

Akra Prasonisi

Akra Tainaro

LakonikosKolpos

M i r t o o n

P e l a g o s

Argolikos

Kolpos

Vorios Evvoikos Kolpos

ThermaïkosKolpos

KolposAgiou Orous

KolposOrfanou

T hr a k i k o n P e l a g o s

Korinthiakos Kolpos

EG

SC

HE

Z

EE

Noordelijke Spora

den

Io

ni

sc

he

Do

de

ka

ne

s o s

Thasos

Lesbos

Limnos

EuboeaChios

Samos

Kos

Anafi

Rhodos

Megisti(Greece)

Karpathos

Skyros

Andros

IkariaTinos

NaxosParos

Zakynthos

Kefalonia

Kerkyra

Lefkas

Kythira

Milos

Samothraki

Agios Efstratios

Gioura

Alonnisos

SkopelosSkiathos

Gyaros

Kyra Panagia

Antipsara

SyrosKea

Ydra

Paxi

Ithaki

Antipaxoi

OthonoiEreikoussa

Mathraki

Kythnos

Serifos

Sifnos

SikinosFolegandrosAnanes

Elafonisos

Schiza

Strofades

Sapientza

Proti

MykonosMakronisi

Agathonisi

Leipsoi

Syrna

ZaforaKaravonisia

DivouniaAstakida

Elasa

KoufonisiChrysi

Avgo

Dragonada

Chamili

Chalki

Kasos

Gavdos

Antikythira

Dia

Patmos

Kalymnos

Thira

Kreta

Leros

Nisyros

Tilos

SymiAmorgos

Astypalaia

Donoussa

Antiparos

IosC Y C L A D E N

Ei

la

nd

en

Prespameer

Limni MikriPrespa

L. Dojran

L. Trichonida

Ardas

Pineios

Acheloos

Gediz

Sinav

Büyük Menderes

Arachthos

Spercheios

Evrotas

Axios

Strimonas

Nestos

Aliak

monas

Tavr

opos

Kifisos

Alfeios

Evro

s

Olympos2030Athos

2029

2520

2052

2524

2194

1091

1165

1127

1956

2212

1511 1827

1611

430

792

680

2637Smolikas

1627

1158

2221Erymanthos

1981

2404

1199

1113

2374Kyllini

1224

1215

2456Psiloritis

507

2452Samaria

1215

600

1001771 821

2315

2042

21842393

906

1748

650

735

566

690

751

994

2510Giona

2469

17431343

1978

1615

1726

1297

530

1434

1033

968

800

698

846

2917

Attavyros

Pi

nd

o

s

P e l o p o n n e s o s

Komotini

Kosani

Ioannina

Kerkyra

Lamia

TripoliErmoupoli

Mytilini

Alexandroupoli

XanthiDramaSerres

PolygyrosKaterini

Trikala

Veroia

ChiosChalkida

Korinthos(Corinth)

Pyrgos

Kalamata

Rhodos

Agios Dimitrios

TiranaIstanbul

BursaTaranto

Izmir

ATHENE

Thessaloniki

Piraeus

Larissa

Heraklion

Patras

Kavala

Volos

Chania

Orestiada

DidymoteichoLavara

Soufli

TykheroSapes

Iasmos

Xylagani

Echinos

AgiosCharalamposKeramoti

Chrysoupoli

IrakleiaSidirokastro

KatoNevrokopi

Arnissa Edessa

Aridaia Kilkis

Platy

Korinos

LeptokaryaPlatamonas

Elassona

Farkadhon

KarditsaFarsala

Neo MonastiriDomokos

SofadesKallifoni

Makrakomi

Karpenisi

Kalampaka

Pyli

Grevena

Filiates

Paramythia

Lefkimmi

Kanallaki

Krikellos

AmfilochiaVonitsaPreveza

Lefkada

Liapades

Palairos

Agrinio

Ithaki

Argostoli SamiPoros

KatastariZakynthos

Arta

Parga

Igoumenitsa Pramanta

Servia

Amyntaio

PtolemaïdaManiakoi

Konitsa

Florina

MetsovoTyrnavos

Nikaia

Almyros

Skyros

Thermo

Itea

Kato Tithorea

LevadeiaAliartos

Akraifnio

Thiva SchimatariErythres

LoutraAidipsou

Psachna

EretriaKrieza

Almyropotamos

Karystos

Lavrio

Oxylithos

Patitiri

Plaka

Moudros

Kymi

Molos

Agios Konstantinos

NafpaktosAstakos Aitoliko

Mesolongi

Amfissa

Agios Efstratios

Myrina

Sigri

Mithymna

Samothraki

MandraMegara

Zevgolatio

ArgosLevidiTropaia

VardaLechaina

AmaliadaPlatanos

Megalopoli

Arfara Sparti

Skala

Monemvasia

Neapoli

KaravasPotamos

Palaiochora

Souda

Sfakia

PeramaRethymno

Anogeia

AnoViannos

Arkalochori

Malia

Ierapetra

Palaikastro

Karpathos

Kalymnos

KamirosTrianta

Diafani

Kattavia

Lindos

Archangelos

Kefalos Kardamaina

Christos

Naxos

Thira

Emporeio

Milos

Kamares

Serifos

Kanala

Loutra

Kea

Gavrio

Sikinos

Anafi

Paros

PoseidoniaMykonos

Tinos

Andros

AgiosKirykos

Pyrgi

MarmaroPsara

EresosPolichnitos

Plomari

SamosNeo Karlovasi

Ios

Volissos

Kos

Afantou

Vatio

Zakros

SiteiaAgiosNikolaos

Kalo Chorio

Asimi

Kythira

Kastelli

Tympaki

Elos

MolaoiGytheio

Areopoli

Vathia

Koroni

ZacharoKato

FigaleiaKyparissia

Gargalianoi

Pylos Longa

Messini

Methoni

Astros

Leonidi

Kalavryta

AigioKato Achaïa

Kamares

Lygourio

YdraKranidi

Spetses

PorosNafplio

Sofiko

Kiato

PalaiaFokaia

Salamina

Mantoudi

Agia

Argalasti

Aiginio

Alexandreia

Mesimeri

NeaMoudania

Kassandreia

Paliouri

VasilikaGalatista

Arnaia

Asprovalta

NeaRoda

Sikea

Karyes

PortoKarras

Giannitsa Nea Santa LagkadasMavrothalassa

Nigrita

Rodopoli

Polykastro

Mikropoli

Thasos

Limenaria

Feres

ALBANIË

ITALIË

BULGARIJETURKIJE

TURKIJE

Macedonië

DYTIKIMAKEDONIA

Centraal-Macedonië

AGIONOROS(Mont Athos)

IPEIROS

Arkadia

KRETA

NOTIO AIGAIO

THESSALIA

STEREA

ELLAS

ATTIKI

ATTIKI

ELIS

DYTIKI

VOREIO AIGAIO

Griekenland

NL_NT_GR_765

ELIS 139138 ELIS

Τῶν ἡγεμόνων πυνθανόμεθα τάδε· Ὅτε τὰ Ὀλύμπια ἄγεται, ἁθροίζονται πολλοὶ Ἕλληνες βουλόμενοι σκέπτεσθαι 3 τοὺς ἀθλητάς. Ἔστι δὲ μὴ μόνον χαίρειν γυμνικοῖς1 καὶ ἱππικοῖς2 ἀγῶσιν, ἀλλὰ καὶ ἀκούειν ῥητόρων καὶ κηρύκων νίκης ὀρεγομένων. Ἐν δὲ τῇ λεγομένῃ Ἄλτει ἔξεστι ναοὺς θαυμάζειν, οὓς ἠργάσαντο οἱ ἄριστοι3

6 τέκτονες. Ἀλλὰ νόμος ἐστὶν εἴργειν γυναῖκας τοῦ σταδίου, οὗ οἱ ἀθληταὶ γυμνοὶ ἀγωνίζονται.

Λέγεται δὲ γυνή ποτε παραγενέσθαι τοῖς ὁσίοις4 ἀγῶσιν μετὰ τῶν ἀνδρῶν. 9 Οἱ δὲ Ἑλλανοδίκαι5, ἐπεὶ εἶδον αὐτήν, ἐμέμψαντο· «Ἄφρων εἶ καὶ ἀνόσιος6

παραγενομένη ἐνθάδε. Ἄμεινόν ἐστιν ἀπολιπεῖν σε τὸ στάδιον.» Ἡ δὲ ἀποκρινομένη εἶπεν· «Οὐκ, ἀλλὰ σώφρων εἰμὶ καὶ μετὰ δίκης παραγίγνομαι,12 ὡς καὶ πατέρα καὶ ἀδελφοὺς Ὀλυμπιονίκας7 ἔχω καὶ νῦν παῖδα ἐπ’ Ὀλύμπια ἄγω.»

1 γυμνικός: gymnastisch 2 ἱππικός: hippisch 3 ἄριστος: best 4 ὅσιος: gewijd 5 οἱ Ἑλλανοδίκαι: scheidsrechters 6 ἀνόσιος: goddeloos 7 ὁ Ὀλυμπιονίκης, -ου: Olympisch kampioen

In de pauze wordt deze vorm van discriminatie druk bediscussieerd. Vooral de dames winden zich erover op en noemen het een absurde regeling dat het voor vrouwen verboden was aan-wezig te zijn bij sportwedstrijden. En waarom mochten vrouwen en meisjes niet deelnemen aan de Spelen? Waarom werd hun het recht ontzegd om te sporten? Een van de heren valt hen in de rede. Hij verklaart historicus te zijn en zich enige tijd met dit onderwerp te hebben bezig-gehouden. Hem is gebleken dat ook voor de vrouwen een soort Olympische Spelen werden georganiseerd. ‘Het fijne weten we er niet van,’ zegt hij, ‘maar zeker is wel dat ter ere van Hera, de zuster en vrouw van Zeus, aparte sportwedstrijden werden gehouden. Deze spelen, die Heraia of Hera-feesten werden genoemd, vonden eveneens eenmaal in de vier jaar plaats, maar op een ander tijdstip dan de officiële Spelen. De organisatie was in handen van zestien vrouwen

34

Boksen en worstelen waren bij de Grieken zeer populair. Bij het pankrateion was bijna alles toegestaan behalve bijten en de ogen uitdrukken. De rechtse worstelaar heeft het niet best en overtreedt beide regels. De scheidsrechter grijpt in en slaat er met zijn stok op los. Links twee boksers met boksriemen om de handen. Schaal uit ca. 490 v.Chr.

Vertaalhulp 342 ἁθροίζονται: medium of passivum? σκέπτεσθαι: hoe zou je dit in een door jezelf

geschreven verhaal zeggen?4 νίκης: welke naamval? waarom?5 Ἄλτει: welke naamval? hoe weet je dat?9 ἐμέμψαντο: wat/wie vul je als object aan?

Oude bekenden 34προτρέπω aansporen εἶπον aor. ← λέγωὁ ἀδελφός broer ἡ θύρα deurἡ πολιτεία staatsvorm

staatsinrichtingπαντοῖος allerlei, gevarieerdσύ jij, uοὗ waarἐνίοτε somsποτέ eens, ooitὅτε toen, wanneerνῦν nuμετά + gen. (samen) metμετά + acc. na

Na het vertalen 341 r. 5 Ἄλτει: Wat wordt met dit woord aangeduid?

2 Welke in deze tekst genoemde sport ontbreekt op de moderne Olympische Spelen?

3 r. 6 νόμος ἐστὶν εἴργειν γυναῖκας τοῦ σταδίου: Waarom was deze bepaling ingevoerd?

4 r. 8 γυνή ποτε παραγενέσθαι: Welke reden had zij om dat te doen?

5 r. 9 ἐπεὶ εἶδον αὐτήν: Hoe konden ze dat zien?

6 a Hoe liep het af met deze sportieve moeder? b Welke maatregel werd genomen om herhaling

van dit incident te voorkomen?

Nieuwe woorden 34 1 ὁ ἡγεμών, -όνος gids, leider, aanvoerder 3 ὁ ἀγών, -ῶνος strijd, wedstrijd 4 ἀκούω + acc./gen. horen, luisteren naar ὁ κῆρυξ, -υκος heraut, gezant 6 ὁ τέκτων, -ονος handwerker, bouwer εἴργω + gen. weren uit, uitsluiten van

9 ἄφρων, -ονος onverstandig, dom10 ἀμείνων, -ονος beter ἀπολείπω verlaten, achterlaten aor. ἀπέλιπον11 ἀποκρίνομαι antwoorden σώφρων, -ονος verstandig, wijs ἡ δίκη recht

* κάμνω zich inspannen + ptc. moe worden (van/om)

Page 11: Serie 5 ia ELIS - Uitgeverij Hermaion · 122 ELIS ELIS 123 De Olympische Spelen De volgende morgen is Roel al vroeg op. Vandaag vertrekt hij met de anderen, die intussen goede vriendinnen

140 ELIS ELIS 141

1 Waarom is het weren van vrouwen tijdens de Spelen een vorm van discriminatie?2* Hoe staat de vrouwenemancipatie in de sport er tegenwoordig voor? Denk aan de media.3 Geef kort aan wat de Heraia inhielden.4 Noem minstens drie verschillen tussen de Spelen voor mannen en die voor vrouwen.

en er was maar één wedstrijd: hardlopen over een beperkte afstand van 160 meter voor drie leeftijdscategorieën. De meisjes en vrouwen droegen een kort jurkje dat tot boven de knie reikte en de rechterschouder en -borst bloot hield, terwijl het haar los over de schou-ders hing. De prijs bestond uit een olijfkrans, net zoals bij de mannen, maar ook uit een deel van de koe die aan Hera was geofferd. Verder mocht elke winnares een geschilderd

portret van zichzelf aan de muren van de tempel van deze godin laten ophangen. Men vermoedt dat vooral Spartaanse atletes de overwinning in de wacht sleepten, want in Sparta werd, in tegenstelling tot in de rest van Griekenland, ook door meisjes gesport.’

De laatste opmerking komt Roel niet onbekend voor.

BeeldhouwkunstGriekse beelden zijn meestal vrijstaand en de mannelijke personages bijna altijd naakt en op het hoogtepunt van hun leven.In de ontwikkeling van de beeldhouwkunst kunnen we drie perioden onderscheiden:

1 de Archaïsche periode (ca. 650-480 v.Chr.), bijvoorbeeld Kleobis krachtige lichaamsbouw lichaams-as verticaal houding symmetrisch armen licht gebogen handen tot vuisten gebald tegen dijbeen beide voeten stevig op de grond, linkervoet iets naar voren ogen wijd geopend en blik gericht op de toeschouwer ‘archaïsche’ glimlach haren gestileerd

2 de Klassieke periode (ca. 500-300 v.Chr.), bijvoorbeeld Apollo Omphalos contrapost: lichaamsas licht S-vormig lichaamsgewicht op het gestrekte been: het standbeen andere been (speelbeen) iets gebogen en naar achteren, raakt gedeeltelijk de grond de schouders en bekken nemen een houding in tegengestelde richting aan handen vrij hoofd iets schuin of gedraaid ernstige of melancholische blik 3 de Hellenistische periode (ca. 330-30 v.Chr), bijv. de Laokoön-groep verschillende lichaams-assen en -houdingen houding en beweging vaak op dramatisch moment Zoek bij bovenstaande omschrijvingen de bijbehorende beelden (1-c enz.).

1 32

a b

c

d

g

f

e

Page 12: Serie 5 ia ELIS - Uitgeverij Hermaion · 122 ELIS ELIS 123 De Olympische Spelen De volgende morgen is Roel al vroeg op. Vandaag vertrekt hij met de anderen, die intussen goede vriendinnen

ZEE VANMARMARA

ZWARTE ZEE

MIDDELLANDSE ZEE

IONISCHEZEE

ADRIATISCHEZEE

Dardanellen

Bosporus

S t r a a t v a n Ot r a n

t o

Akra Drepano

Akra Kafireas

Akra Maleas

Akra Spatha

Akra Krios

Akra Lithino

Akra Sideros

Akra Prasonisi

Akra Tainaro

LakonikosKolpos

M i r t o o n

P e l a g o s

Argolikos

Kolpos

Vorios Evvoikos Kolpos

ThermaïkosKolpos

KolposAgiou Orous

KolposOrfanou

T hr a k i k o n P e l a g o s

Korinthiakos Kolpos

EG

SC

HE

Z

EE

Noordelijke Spora

den

Io

ni

sc

he

Do

de

ka

ne

s o s

Thasos

Lesbos

Limnos

EuboeaChios

Samos

Kos

Anafi

Rhodos

Megisti(Greece)

Karpathos

Skyros

Andros

IkariaTinos

NaxosParos

Zakynthos

Kefalonia

Kerkyra

Lefkas

Kythira

Milos

Samothraki

Agios Efstratios

Gioura

Alonnisos

SkopelosSkiathos

Gyaros

Kyra Panagia

Antipsara

SyrosKea

Ydra

Paxi

Ithaki

Antipaxoi

OthonoiEreikoussa

Mathraki

Kythnos

Serifos

Sifnos

SikinosFolegandrosAnanes

Elafonisos

Schiza

Strofades

Sapientza

Proti

MykonosMakronisi

Agathonisi

Leipsoi

Syrna

ZaforaKaravonisia

DivouniaAstakida

Elasa

KoufonisiChrysi

Avgo

Dragonada

Chamili

Chalki

Kasos

Gavdos

Antikythira

Dia

Patmos

Kalymnos

Thira

Kreta

Leros

Nisyros

Tilos

SymiAmorgos

Astypalaia

Donoussa

Antiparos

IosC Y C L A D E N

Ei

la

nd

en

Prespameer

Limni MikriPrespa

L. Dojran

L. Trichonida

Ardas

Pineios

Acheloos

Gediz

Sinav

Büyük Menderes

Arachthos

Spercheios

Evrotas

Axios

Strimonas

Nestos

Aliak

monas

Tavr

opos

Kifisos

Alfeios

Evro

s

Olympos2030Athos

2029

2520

2052

2524

2194

1091

1165

1127

1956

2212

1511 1827

1611

430

792

680

2637Smolikas

1627

1158

2221Erymanthos

1981

2404

1199

1113

2374Kyllini

1224

1215

2456Psiloritis

507

2452Samaria

1215

600

1001771 821

2315

2042

21842393

906

1748

650

735

566

690

751

994

2510Giona

2469

17431343

1978

1615

1726

1297

530

1434

1033

968

800

698

846

2917

Attavyros

Pi

nd

o

s

P e l o p o n n e s o s

Komotini

Kosani

Ioannina

Kerkyra

Lamia

TripoliErmoupoli

Mytilini

Alexandroupoli

XanthiDramaSerres

PolygyrosKaterini

Trikala

Veroia

ChiosChalkida

Korinthos(Corinth)

Pyrgos

Kalamata

Rhodos

Agios Dimitrios

TiranaIstanbul

BursaTaranto

Izmir

ATHENE

Thessaloniki

Piraeus

Larissa

Heraklion

Patras

Kavala

Volos

Chania

Orestiada

DidymoteichoLavara

Soufli

TykheroSapes

Iasmos

Xylagani

Echinos

AgiosCharalamposKeramoti

Chrysoupoli

IrakleiaSidirokastro

KatoNevrokopi

Arnissa Edessa

Aridaia Kilkis

Platy

Korinos

LeptokaryaPlatamonas

Elassona

Farkadhon

KarditsaFarsala

Neo MonastiriDomokos

SofadesKallifoni

Makrakomi

Karpenisi

Kalampaka

Pyli

Grevena

Filiates

Paramythia

Lefkimmi

Kanallaki

Krikellos

AmfilochiaVonitsaPreveza

Lefkada

Liapades

Palairos

Agrinio

Ithaki

Argostoli SamiPoros

KatastariZakynthos

Arta

Parga

Igoumenitsa Pramanta

Servia

Amyntaio

PtolemaïdaManiakoi

Konitsa

Florina

MetsovoTyrnavos

Nikaia

Almyros

Skyros

Thermo

Itea

Kato Tithorea

LevadeiaAliartos

Akraifnio

Thiva SchimatariErythres

LoutraAidipsou

Psachna

EretriaKrieza

Almyropotamos

Karystos

Lavrio

Oxylithos

Patitiri

Plaka

Moudros

Kymi

Molos

Agios Konstantinos

NafpaktosAstakos Aitoliko

Mesolongi

Amfissa

Agios Efstratios

Myrina

Sigri

Mithymna

Samothraki

MandraMegara

Zevgolatio

ArgosLevidiTropaia

VardaLechaina

AmaliadaPlatanos

Megalopoli

Arfara Sparti

Skala

Monemvasia

Neapoli

KaravasPotamos

Palaiochora

Souda

Sfakia

PeramaRethymno

Anogeia

AnoViannos

Arkalochori

Malia

Ierapetra

Palaikastro

Karpathos

Kalymnos

KamirosTrianta

Diafani

Kattavia

Lindos

Archangelos

Kefalos Kardamaina

Christos

Naxos

Thira

Emporeio

Milos

Kamares

Serifos

Kanala

Loutra

Kea

Gavrio

Sikinos

Anafi

Paros

PoseidoniaMykonos

Tinos

Andros

AgiosKirykos

Pyrgi

MarmaroPsara

EresosPolichnitos

Plomari

SamosNeo Karlovasi

Ios

Volissos

Kos

Afantou

Vatio

Zakros

SiteiaAgiosNikolaos

Kalo Chorio

Asimi

Kythira

Kastelli

Tympaki

Elos

MolaoiGytheio

Areopoli

Vathia

Koroni

ZacharoKato

FigaleiaKyparissia

Gargalianoi

Pylos Longa

Messini

Methoni

Astros

Leonidi

Kalavryta

AigioKato Achaïa

Kamares

Lygourio

YdraKranidi

Spetses

PorosNafplio

Sofiko

Kiato

PalaiaFokaia

Salamina

Mantoudi

Agia

Argalasti

Aiginio

Alexandreia

Mesimeri

NeaMoudania

Kassandreia

Paliouri

VasilikaGalatista

Arnaia

Asprovalta

NeaRoda

Sikea

Karyes

PortoKarras

Giannitsa Nea Santa LagkadasMavrothalassa

Nigrita

Rodopoli

Polykastro

Mikropoli

Thasos

Limenaria

Feres

ALBANIË

ITALIË

BULGARIJETURKIJE

TURKIJE

Macedonië

DYTIKIMAKEDONIA

Centraal-Macedonië

AGIONOROS(Mont Athos)

IPEIROS

Arkadia

KRETA

NOTIO AIGAIO

THESSALIA

STEREA

ELLAS

ATTIKI

ATTIKI

ELIS

DYTIKI

VOREIO AIGAIO

Griekenland

NL_NT_GR_765

ELIS 143142 ELIS

Xenophanes: ‘Wijsheid is sterker dan kracht!’De pauze is voorbij en nu neemt de tweede spreker het woord. Hij stelt zich voor als auteur die zich gespecialiseerd heeft in de vroegste wijsgeren. Een van hen was een zekere Xenopha-nes, die zijn opmerkingen uitsluitend in versvorm heeft genoteerd. Welnu, deze Xenophanes heeft op overduidelijke wijze kritiek uitgeoefend op de overdreven eer die kampioenen ten deel viel. Ze werden als godenzonen beschouwd, als bovenmenselijke figuren die alles voor het zeggen kregen en overladen werden met goud en zilver. Tijdens de toneelvoorstellingen zaten zij naast de hoogste magistraten op de voorste plaatsen in het theater. Xenophanes noemt het een blamage en een bewijs dat de mensen hun verstand verliezen als ze de Spelen bijwonen en als bezetenen juichen. De staat is niet gebaat bij kransen en records van de atleten, beweert hij, nee, het welzijn van de gemeenschap hangt af van het inzicht dat alleen de wijzen en ver-standigen bezitten. De oude wijsgeer eindigt zijn vermaning met de woorden: ‘Wijsheid telt meer dan een gespierd lijf.’

Ἐν ἐλεγείῳ1 τινὶ ὁ Ξενοφάνης ἐμέμψατο τοῖς τότε ἀνθρώποις, γέρουσί τε καὶ νέοις, τοῖσδε τοῖς λόγοις·

3 «Διὰ τί ἀθλητάς, οἳ νίκην ἔφερον ἀγωνιζόμενοι, σέβεσθε ὥσπερ θεούς; Οὐκ ἄκοντες γὰρ παρέχετε αὐτοῖς μεγίστας τιμάς· δέχεσθε αὐτοὺς ὥσπερ ἄρχοντας ὑμῶν αὐτῶν,6 οἱ δὲ λαμβάνουσιν οὐ μόνον στεφάνους, ἀλλὰ καὶ δῶρα λαμπρά, ἔτι δὲ χρυσόν τε καὶ ἀργύριον. Ἐνίοτε τυγχάνουσι καὶ προεδριῶν2. Ἐν τούτῳ δὲ ἄφρονες τε καὶ καταγέλαστοί ἐστε καὶ ἐπαίνου οὐκ ἄξιοι·9 ἡ γὰρ πόλις οὐ βέβαια ἔσται οὔτε ταῖς τῶν ἀθλητῶν νίκαις οὔτε τῇ δόξῃ αὐτῶν, ἀλλὰ μᾶλλον τῇ τῶν σοφῶν ἐπιστήμῃ καὶ ταῖς τῶν σωφρόνων διανοίαις. Ἡ δὴ ἐμὴ σοφία πολὺ κρείττων ἐστὶ τῆς τῶν ἀθλητῶν ῥώμης.»

1 τὸ ἐλεγεῖον: gedicht 2 ἡ προεδρία: ereplaats

Daarmee konden de toehoorders van Xenophanes het doen. Maar of ze zich van deze les iets hebben aangetrokken, valt zeer te betwijfelen. Na de dood van deze filosoof hebben de Olym-pische Spelen nog 900 jaar bestaan, ruim 200 maal zijn er kampioenen geweest die op han-den werden gedragen, voor wie standbeelden werden gemaakt en die als ereburgers werden gehuldigd. Ze mochten hun verdere leven gratis eten in het gemeentehuis en elk jaar werd het overwinningsfeest herhaald.

Met een hartelijk applaus bedankt het publiek beide sprekers en iedereen verlaat de hal van het hotel. Op zijn gemak loopt Roel terug naar de camping om daar te ontdekken dat zijn reisgenotes al in diepe slaap zijn. Roel besluit hun voorbeeld te volgen, maar kan niet zo snel de slaap vatten. Hij heeft zoveel indrukken opgedaan en moet die even laten bezinken. Toch komt Morpheus, de god van de dromen, ook bij hem en sluit hem in zijn armen.

35

Vertaalhulp 353 ἔφερον: kies een passende vertaling bij νίκην6 οἱ δὲ: wie worden bedoeld?8 Ἐν τούτῳ: vertaal met één woord: D……9 οὐ ... οὔτε ... οὔτε

Oude bekenden 35ἱκετεύω smekenφροντίζω + gen. zich bekommeren om

zorgen voorὁ κόσμος orde, kosmos, wereld, sieraadἤ εὐχή gebed, wensἡ σοφία wijsheid, slimheid μᾶλλον meer, liever, eerder ὥσπερ zoals, als

Na het vertalen 351 r. 1 Ἐν ἐλεγείῳ: Was Xenophanes een dichter?

2 r. 7 προεδριῶν: Wat waren dat voor plaatsen?

3 r. 11 πολὺ κρείττων: Wat bedoelt Xenophanes hiermee?

4 Vind je dat de visie van Xenophanes in r. 3-7 ook in onze tijd van toepassing is? Licht toe.

5 Maak in navolging van Xenophanes een kort rijmpje over de huidige ‘sportverdwazing’ rondom WK’s voetbal, Tour de France, Olympische Spelen enz.

6 Neem een standpunt (voor of tegen) in tegen-over de uitspraak van Xenophanes in regel 9-10.Zoek een klasgenoot die het niet met je eens is en start een debat met slimme argumenten.

Nieuwe woorden 35 1 ὁ γέρων, -οντος oude man, grijsaard 3 σέβομαι eren, vereren 4 ἄκων, ἄκοντος met tegenzin 5 ὁ ἄρχων, -οντος archont1, bestuurder 6 ὁ στέφανος krans 7 ὁ χρυσός goud τὸ ἀργύριον zilver, geld

8 καταγέλαστος belachelijk 2 uitg.2

ὁ ἔπαινος lof(rede) 9 βέβαιος sterk, betrouwbaar10 ἡ ἐπιστήμη kennis, wetenschap ἡ διάνοια gedachte, mening 11 κρείττων, -ονος sterker, beter

* ἑκών, ἑκόντος vrijwillig, graag

1 lid van het hoogste bestuurscollege in Athene; er waren negen archonten

2 2 uitg. wil zeggen dat de vormen voor het vrou-welijk gelijk zijn aan die van het mannelijk.

Page 13: Serie 5 ia ELIS - Uitgeverij Hermaion · 122 ELIS ELIS 123 De Olympische Spelen De volgende morgen is Roel al vroeg op. Vandaag vertrekt hij met de anderen, die intussen goede vriendinnen

144 ELIS ELIS 145

Op de site van OlympiaHet is een stralende ochtend en iedereen is al vroeg op. Voor het begin van de morgen staat een bezoek aan de opgraving van Olympia gepland. Op weg daarheen lopen ze langs het kleine station dat in neoclassicistische stijl met sierlijke zuilen en gevels is opgetrokken. Het is rond 1880 gebouwd ter ere van het bezoek van Keizer Wilhelm II die kwam kijken hoe de Duitse archeologen vorderden met hun opgravingen. Roel informeert er naar de treintijden, want hij is van plan richting Korinthe te gaan en zijn tocht zoveel mogelijk per trein af te leggen. De eerste vertrekt tegen tienen naar de kustplaats Pyrgos. Ze hebben dus nog ruim de tijd voor een bezoek aan de site en een kop koffie.

Het is een minuut of tien lopen naar het beboste terrein waar intussen al heel wat toeristen staan die met bussen vanaf de grote cruiseboot hierheen zijn gebracht. Roel stelt voor gewoon wat rond te wandelen zodat ze een indruk krijgen van de sportvelden en tempels. Ze passeren eerst het gymnasion, de palaistra (de worstelplaats, waar ook gebokst werd), zien in de verte het hotel liggen voor de belangrijke gasten van destijds en betreden dan het heilige domein, de Altis, met de tempels voor Zeus en zijn vrouw Hera. Langs de sokkels voor de standbeel-den van de atleten lopend komen ze via een tunnel in het stadion. Natuurlijk moeten ze hier een wedstrijdje hardlopen houden over de al in de Oudheid vastgestelde afstand van 192,28 meter. Tot zijn verbazing wordt Roel er door Julie finaal uitgelopen. De anderen ‘troosten’ hem met de mededeling dat Julie veel aan sport doet en lid is van een atletiekvereniging. Met een ‘Dat moeten we dan maar vieren!’ biedt Roel met een royaal gebaar een rondje koffie met gebak aan in de plaatselijke zacharoplasteio. Dat vinden ze een prima idee en even later zitten ze met z’n vijven op een terrasje na te praten over hun gezamenlijke ervaringen in de afgelo-pen dagen. E-mailadressen worden uitgewisseld en elkaars telefoonnummers in de mobieltjes opgeslagen. Uiteindelijk is het zover: hun wegen scheiden zich. De meisjes zijn van plan vanaf Kilini de ferry naar Zakynthos te nemen en vandaar naar Italië over te steken. Hun vakantie zit er bijna op. Roel zal in z’n eentje verder trekken. Hij zwaait ze lang na. Nu moet hij weer alleen eten, bezienswaardigheden aflopen en zelf voor vervoer zorgen. Maar hij zal vast nog wel meer interessante mensen op zijn reis ontmoeten.

Dit is er over van de indrukwekkende tempel van Zeus, de god aan wie de Spelen waren gewijd.

1 Aan welk medicijn moet je denken als je de naam Morpheus hoort? Waarom?2 Wat heeft het station van Olympia met keizer Wilhelm II van Duitsland te maken?3* Waarom is een station in neoclassicistische stijl op deze plek geen toeval? 4* Ga eens na of in jouw woonplaats een neoclassicistisch gebouw staat.5 Wijs op de maquette op pag. 121 aan welke route ons gezelschap over de site van Olympia

volgt en wat ze daar zien. 6 Waarom kijken ze niet naar prachtige standbeelden van bijvoorbeeld discuswerpende

atleten?7* Geef een verklaring voor de merkwaardige loopafstand van 192,28 meter.

Gymnasion en palaistra te Olympia. Hier trainden de hardlopers, verspringers, speer- en discuswerpers, de boksers en worstelaars.

Page 14: Serie 5 ia ELIS - Uitgeverij Hermaion · 122 ELIS ELIS 123 De Olympische Spelen De volgende morgen is Roel al vroeg op. Vandaag vertrekt hij met de anderen, die intussen goede vriendinnen

146 ELIS

Restanten van de tempel van Hera, de vrouw van Zeus.

Begin van de tunnel die toegang gaf tot het stadion.

Het stadion, met op de voorgrond de start-plaats. Was de start-houding in de Oudheid dezelfde als in onze tijd?