D A R Y N A T U R Y

2 & 3

CO TO J E ST NATU R A 2 0 0 0?Natura 2000 jest podstawą polityki Unii Europejskiej w zakresie ochrony przyrody. Stra-

tegicznym celem jest: „przyczynienie się do zapewnienia różnorodności biologicznej po-

przez ochronę siedlisk przyrodniczych oraz dziko żyjących roślin i zwierząt na europej-

skim terytorium Państw Członkowskich, (...).”(Art 2.1. Dyrektywy Siedliskowej).

Natura 2000 to europejska ekologiczna sieć obszarów chronionych, wyznaczonych przez

państwa członkowskie w oparciu o wiążące akty prawa europejskiego: Dyrektywę Sied-

liskową i Dyrektywę Ptasią. Sieć obejmuje dwa typy obszarów chronionych: Specjalne

Obszary Ochrony (SOO) wyznaczone w nawiązaniu do zapisów Dyrektywy Siedliskowej

oraz Obszary Specjalnej Ochrony (OSO) asygnowane na podstawie Dyrektywy Ptasiej.

Państwa członkowskie zobowiązane są do podjęcia wszelkich niezbędnych działań gwaran-

tujących skuteczną ochronę tych obszarów i zapobiegających pogorszeniu ich stanu.

WST ĘPGłówną siłą napędową społeczeństwa XXI-go wieku jest nieustanne dążenie do

podnoszenia standardów życia, przede wszystkim ekonomicznych oraz socjalnych.

Przejawia się to wzrostem produkcji i konsumpcji dóbr i usług, co często przyczynia

się do degradacji ekosystemów wokół nas. Można powiedzieć, że gdy koniunktura

wzrasta – przyroda traci.

Czy wyginięcie kilku nieznanych bliżej gatunków motyli ma rzeczywiście istotne

znaczenie dla człowieka? Czy może jest coś więcej do stracenia?

Coraz więcej dowodów naukowych świadczy, że wraz z takimi motylami, robakami lub

roślinami możemy stracić znacznie więcej. Zdegradowane ekosystemy tracą zdolność

pełnienia funkcji, na których nam zależy - np. oczyszczania zanieczyszczonej wody,

zagwarantowania zapylania roślin uprawnych, minimalizowania skutków naturalnych

katastrof czy ograniczania i buforowania konsekwencji zmian klimatycznych.

Unia Europejska rozpoznała to zagrożenie i podjęła działania zapobiegające utracie

różnorodności biologicznej oraz zaburzeniom funkcji ekosystemów. Najważniej-

szym z tych działań jest ustanowienie europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000.

Na tą sieć składają się obszary wyznaczone we wszystkich 27 państwach Unii, a ich

łączna powierzchnia jest mniej więcej równa dwukrotnej powierzchni terytorium

Niemiec! Jak podkreślono ostatnio, właściwa ochrona i zarządzanie tymi obszarami

jest znaczącym wkładem w przeciwdziałanie ginięciu przyrody i w podtrzymanie

ważnych dla naszego życia funkcji ekosystemów.

Ta broszurka jest wprowadzeniem do zagadnienia „usług ekosystemowych”, z

zaakcentowaniem zależności pomiędzy ochroną i zarządzaniem obszarami Natura

2000 a utrzymaniem ważnych dla nas funkcji ekosystemów.

W szczególności chcielibyśmy odpowiedzieć na następujące pytania:

» Jakie zależności istnieją pomiędzy ochroną zwierząt i roślin a dobrą „jakością

życia” ludzi?

» Co Unia Europejska robi, by zachować przyrodę oraz ważne funkcje ekosystemów?

» Jak możemy utrzymać prawidłowe funkcjonowanie ekosystemów przez właściwe gos-

podarowanie?

» Jakie są pozytywne przykłady takich praktyk w Europie?

4 & 5

PR ZY K ŁADY Poniższe przykłady ilustrują w jaki sposób prawidłowe zarządzanie obszarami Natura

2000 przyczynia się do zabezpieczenia usług ekosystemowych świadczonych człowiekowi

przez różne ekosystemy.

Poniżej przedstawiono pięć przykładów pochodzących z różnych części Europy. Każdy z nich

składa się z krótkiego opisu dotyczącego najważniejszych informacji o projekcie oraz prezen-

tacji jednej z ważniejszych usług ekosystemowych świadczonych przez dany typ ekosystemu.

W celu ułatwienia zrozumienia istoty przekazu, tylko jedna usługa ekosystemowa została

szerzej opisana. Równocześnie należy pamiętać, iż jeden ekosystem zapewnia szeroki zakres

różnorodnych korzyści. Ekosystem leśny może służyć jako źródło żywicy, drewna, jagód, ziół,

z drugiej strony może stanowić cel podróży turystycznych. Poza bezpośrednimi usługami,

biotopy leśne pełnią wiele funkcji pośrednich, takich jak: ochrona osad ludzkich przed skut-

kami żywiołów (np. burz, lawin), oczyszczanie powietrza i wody dla lokalnej społeczności, a

w globalnym znaczeniu regulacja zmian klimatycznych. W celu dokładniejszego zobrazowa-

nia korzyści dostarczanych ludzkości przez właściwe użytkowanie ekosystemów, do każdego

przykładu została dołączona lista pozostałych usług ekosystemowych.»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»

CO TO SĄ US ŁUGI EKOSYST EMOW E?Dobre życie na wiele sposobów zależy od “usług” dostarczanych przez ekosystemy.

Zdrowa żywność która jemy, woda którą pijemy, naturalne paliwa czy naturalne włók-

na to bezpośrednie korzyści z przyrody. Ponadto, wykorzystujemy inne „dary natury”

będące rezultatem skomplikowanych procesów i interakcji, takich jak: tworzenie gleb,

neutralizacja zanieczyszczeń, ochrona przed żywiołami (np. wichury, powodzie) oraz

stabilizacja klimatu Ziemi. Usługi ekosystemowe to wszystkie dobra i usługi natury,

które są ważne dla życia człowieka.

Naturalny, stabilny ekosystem rzeczny to miejsce życia wielu gatunków roślin i zwierząt.

Jednocześnie, funkcjonuje jako naturalny układ oczyszczający zanieczyszczoną wodę

odprowadzaną do niego. Jednakże, zdegradowany nie jest zdolny dostarczać nam ryb,

wody pitnej, ani oczyszczać ścieków.

„Usługi ekosystemowe” są różnorodne. Zgodnie z „Milenijną Oceną Ekosystemów

Narodów Zjednoczonych”1 usługi ekosystemowe podzielono na:

USŁUGA

EKOSYSTEMOWA

OPIS PRZYKŁAD

USŁUGI

WSPOMAGAJĄCE

Usługi, które są niezbędne

do funkcjonowania innych

usług ekosystemowych

Procesy glebotwórcze, fotosynteza, pro-

dukcja pierwotna, krążenie materii, obieg

pierwiastków

USŁUGI

ZAOPATRZENIOWE

Produkty uzyskane z eko-

systemów

Żywność, paliwa, włókna, zasoby genetycz-

ne, substancje biochemiczne, naturalne far-

maceutyki, zasoby wody, zasoby surowców

naturalnych na potrzeby sztuki, kultury,

np. drewno do wyrobu zdobień, rzeźb, etc.

USŁUGI

REGULACYJNE

Korzyści uzyskane z

regulacji/kontroli procesów

wewnątrz i pomiędzy eko-

systemami

Regulacja jakości powietrza, regulacja kli-

matu, regulacja jakości wody, oczyszczanie

wody, kontrola erozji, łagodzenie skutków

klęsk żywiołowych, kontrola zanie-

czyszczeń, proces zapylania

USŁUGI

KULTUROWE

Korzyści niematerialne

uzyskane z ekosystemów

Wartość poznawcza, rekreacyjna, refl eksyj-

na, doznania estetyczne i wzbogacenie

duchowe

Tabela 1. Źródło informacji: www.ecosystemservices.org.uk

PR Z Y K Ł AD 1 P R O D U K C J A Ż Y W N O Ś C I

16 & 7

KORZYŚCI EKOSYSTEMOWE,

NA KTÓRE WARTO ZWRÓCIĆ

UWAGĘ: PRODUKCJA ŻYWNOŚCI

Rezultaty projektu są korzystne nie tylko dla

przyrody, ale również dla miejscowej ludności,

która uzyskała możliwość nabycia wołowiny

wysokiej jakości. Mimo, że standardy tej ho-

dowli nie są w pełni dostosowane do reguł orga-

nicznego chowu zwierząt, na obszarze Natura

2000 nie stosuje się żadnych pestycydów oraz

nawozów sztucznych. Rodzime rasy bydła

są lepiej przystosowane do trudnych warun-

ków pogodowych, umożliwia to dłuższy czas

wypasu (na nienawożonych murawach), tym

samym skracając okres przebywania zwierząt

w oborze. Wstępne badania wskazują, że

mięso wyprodukowane ze zwierząt hodo-

wanych w celu ochrony muraw jest zdrowsze

i smaczniejsze od produktu wytworzonego

metodą konwencjonalną. Nowe, dopiero co

rozpoczęte, badania nad jakością mięsa mają

na celu porównanie wołowiny „komercyjnej” z

wołowiną pochodzącą z obszaru Natura 2000,

np. poprzez porównanie składu n-3 (omega-3)

polinienasyconych kwasów tłuszczowych oraz

zawartości witaminy E. Planuje się również

przeanalizowanie różnic w jakości oraz walo-

rach zdrowotnych mięsa pochodzącego od

poszczególnych ras bydła.

WPROWADZENIE Region Yorkshire Dale leży w północnej części Wielkiej Brytanii.

Jest miejscem dobrze znanym ze względu na swój urokliwy, pagórkowaty krajobraz oraz na długą

tradycję pasterską. Silne pofałdowanie terenu, a także słaba klasa ziemi czyni ten teren szczegól-

nie odpowiednim pod wypas. Przetrwanie charakterystycznych gatunków roślin i zwierząt jest

w zupełności zależne od sposobu prowadzenia wypasu. Zwierzęta gospodarskie są niezbędne

do ochrony muraw przed zarastaniem przez krzewy i drzewa. Prymitywne, lokalne rasy bydła są

najbardziej odpowiednie dla tych celów. Charakteryzuje je wysoka odporność na trudne warunki

klimatyczne, dzięki czemu mogą być trzymane na zewnątrz niemalże przez cały rok.

W przeciągu ostatnich 40 lat doszło do zmian w sposobie prowadzenia wypasu, rolnicy przestawi-

li swoją działalność z tradycyjnego, ekstensywnego wypasu bydła na bardziej intensywną, ho-

dowlę owiec. Zmiana systemu zarządzania ziemią, poprzez wzrost pogłowia owiec na jednostkę

powierzchni przyczyniła się do obniżenia wartości przyrodniczych tego obszaru.

Przy fi nansowym wsparciu Unii Europejskiej w 2002 rozpoczęto projekt, którego głównym

celem było zachowanie i ochrona lokalnych zasobów dzikiej fl ory i fauny. Zamierzenie zostało

zrealizowane poprzez przywrócenie tradycyjnego wypasu z użyciem lokalnych odmian bydła.

Finansowe wsparcie udzielone rolnikom biorącym udział w projekcie przyczyniło się do powrotu

rodzimych ras krów na murawy, ponadto zapewniło odpowiednią infrastrukturę wspomagającą

ich hodowlę i wypas. Piętnaście gospodarstw rolnych zaadaptowano do bardziej właściwego sys-

temu wypasu, tzw. mieszanego. Projekt pomógł odtworzyć i utrzymać we właściwym stanie 1800

ha muraw w obrębie dwóch obszarów sieci Natura 2000. Wyniki prowadzonych w międzyczasie

badań ilościowych i jakościowych nad elementami fl ory i fauny tego terenu pokazują wyraźny

wzrost liczby rzadkich gatunków roślin.

DODATKOWE KORZYŚCI I USŁUGI EKOSYSTEMOWE» Czysta woda i gleba » Brak nawożenia pastwisk » woda gruntowa, powierzchni-

owa oraz gleba niezanieczyszczone » pasza i wołowina nie zawiera pozostałości

nawozów czy pestycydów

» Korzyści socjoekonomiczne » Nowy, wysokiej jakości produkt lokalny oraz nowy

rynek zbytu » rolnicy uzyskują możliwość zbytu ekologicznej wołowiny po cenach

preferencyjnych » poprawa warunków życia wiejskiej społeczności

» Zasoby genetyczne » Chów tradycyjnych, rodzimych ras krów » zachowana

różnorodność genetyczna zwierząt do dalszych celów hodowlanych

Ż Y W N O Ś C IP R O D U K C J A

PR Z Y K Ł AD 2 . O C H RO NA PR Z E C I W P OWOD Z IOWA

28 & 9

KORZYŚCI EKOSYSTEMOWE, NA KTÓRE WARTO ZWRÓCIĆ UWAGĘ:

OCHRONA PRZECIWPOWODZIOWA

Już w 1990 roku sporządzono plan renaturalizacji całej doliny rzecznej w celu wstrzymania degradującej siedliska

podmokłe praktyki rolnej oraz w celu przywrócenia początkowego poziomu różnorodności biologicznej. Niestety

zamiar ten spotkał się z ostrym sprzeciwem lokalnych organizacji agrarnych. W międzyczasie nastąpiły dwie fatalne w

skutkach powodzie: w 1993 oraz w 2005 roku. Następstwa katastrof przyczyniły się w znacznym stopniu do zawarcia

porozumienia pomiędzy stronami: ustanowiono Yzerbroeken obszarem ochrony przyrody oraz obszarem ochrony

przeciwpowodziowej. W wyniku tych decyzji wprowadzono zakaz budowy nowych rowów oraz obowiązek uwzględni-

ania zasad „dobrej praktyki rolnej” gwarantujących prawidłowe funkcjonowanie terenów zalewowych. Lokalna lud-

ność przekonała się, iż gospodarowanie gruntem w zgodzie z prawami natury przynosi korzyści nie tylko przyrodzie,

ale także dostarcza istotną z punktu widzenia człowieka usługę ekosystemową: ochronę przeciwpowodziową.

WPROWADZENIE Yzerbroeken, to nazwa obszaru zalewowego rzeki Yzer przepływa-

jącej przez zachodnią części Belgii, niedaleko granicy z Francją. Teren ten będący istotnym miej-

scem żerowania, rozrodu i migracji ptaków wodno-błotnych został objęty ochroną na podstawie

aktów prawa międzynarodowego: Konwencji Ramsarskiej2 oraz Dyrektywy Ptasiej. Obszar ten,

o powierzchni niemalże 4000 ha, jest istotny nie tylko ze względu na swoje walory przyrodnicze,

ale również z racji swych funkcji usługowych - służył człowiekowi od wieków jako zabezpieczenie

przeciwpowodziowe.

Obszar położony jest 25 km od morza w głąb lądu. Krajobraz pomiędzy Yzerbroeken a morzem

ma charakter równinny. Na granicy tego terenu znajduje się Yzerbroeken. Wraz z powodzią

ogromne ilości wody szybko przybywają na ten obszar, są one tak znaczne, iż rzeka nie jest w sta-

nie wystarczająco prędko oddać tej masy morzu. Naturalna „bariera” w postaci terasy zalewowej

przeciwdziała powstaniu groźnego stanu powodziowego. Nadmiar wody rozlewa się właśnie na ten

teren. Ponadto, nadwyżka wody w ujściu rzeki może zostać przekazana morzu wyłącznie w czasie

odpływów. W związku z tym, w czasie wysokich pływów (przypływów) rzeka musi czekać wylewa-

jąc nadmiar wody w głębi lądu. Powódź na tym obszarze jest zjawiskiem naturalnym i pożądanym,

występuje i występowała tu od wieków, umożliwiając wykształcenie się specyfi cznych typów sied-

lisk, tj.: solnisk czy wilgotnych łąk - atrakcyjnych dla wielu dziko żyjących gatunków zwierząt.

W przeciągu kilku ostatnich dziesięcioleci krajobraz terasy zalewowej rzeki Yzer poddano dyna-

micznym przekształceniom wynikającym z intensyfi kacji gospodarki rolnej. Wykopano znaczną

liczbę rowów odwadniających w celu ochrony przed nadmiarem wody, teren zdrenowano, co spowo-

dowało obniżenie poziomu wód – wszystkie te zmiany miały bardzo negatywny wpływ na war-

tości przyrodnicze, a w szczególności na awifaunę. Dodatkowo bardziej intensywna gospodarka

agrarna, niedopuszczająca do wylewu rzeki na pola, podniosła ryzyko powodzi w innych miejscach

(miastach) zlokalizowanych wzdłuż koryta rzeki, gdzie zjawisko to wcześniej nie miało miejsca.

DODATKOWE KORZYŚCI I USŁUGI EKOSYSTEMOWE» Rekreacja » Rewitalizacja obszaru zalewowego » piękny krajobraz » możliwości

rekreacyjne dla lokalnej ludności oraz turystów

» Czysta woda » Naturalny ekosystem rzeczny » dekompozycja oraz fi ltracja zanie-

czyszczeń zawartych w wodzie rzecznej » zaopatrzenie ludności w zdatną wodę

(np. wodę do picia, do kąpieli)

» Adaptacja do zmian klimatu » Zmiany klimatyczne » wzrost poziomu morza,

bardziej niecodzienne zjawiska pogodowe » wzrost zapotrzebowania na tereny

gromadzące nadmiar wody (terasy zalewowe rzek)

PRZECIWP OWODZIOWAO C H R O N A

PR Z Y K Ł AD 3 . W Y P O C Z Y N E K / R E K R E A C J A

31 0 & 1 1

KORZYŚCI EKOSYSTEMOWE,

NA KTÓRE WARTO ZWRÓCIĆ

UWAGĘ: REKREACJA

Poprawa warunków ekologicznych,

takich jak, polepszenie przezroczys-

tości wody oraz zmniejszenie liczeb-

ności glonów, przyniosła bezpośrednie

korzyści ludziom, wpłynęła na podni-

esienie wartości turystycznej zbiorni-

ka. Okoliczni mieszkańcy bez obaw

mogą korzystać z usług rekreacyjnych

zapewnionych w rezultacie procesu

rewitalizacji, takich jak: wędkowanie,

pływanie, żeglowanie i inne. Rów-

nież działalność handlowa bazująca

na wartościach rekreacyjnych jeziora

(np. wypożyczalnie sprzętu wodne-

go) zyskała z racji poprawy warun-

ków ekologicznych.3 Dofi nansowany

przez Unię Europejską projekt rena-

turalizacji oraz zachowania wartości

przyrodniczych obszaru Natura 2000

zwiększył możliwości rekreacyjnego

wykorzystania omawianego obiektu.

WPROWADZENIE Jezioro Fure, jest największym naturalnym zbiornikiem wodnym

Danii, o pojemności 940 ha. Jeszcze na początku XX-go wieku jego wartość ekologiczna stanowiła

cel podróży nie tylko mieszkańców Kopenhagi (cel rekreacyjny), ale również wielu gatunków

ptactwa wodnego. Jezioro obfi towało w cenne gatunki ryb słodkowodnych. Niestety niekontrolo-

wany odpływ zanieczyszczeń komunalnych z wysoko zurbanizowanej okolicy zaburzył naturalne

cykle oraz doprowadził do załamania funkcji ekosystemu jeziora Fure. Na skutek przeżyźnienia

nastąpił silny rozwój fi toplanktonu (glonów, głównie sinic), przyczyniło się to do wzrostu liczeb-

ności populacji ryb planktonożernych. Dalszymi konsekwencjami był spadek stężenia tlenu roz-

puszczonego w wodzie oraz zmniejszona przezroczystość wody, zanikła również cenna przyrod-

niczo roślinność wodna. Mimo to, ze względu na obecność wartościowych przyrodniczo elementów

dawnego ekosystemu jeziornego, zbiornik został wpisany na listę obszarów Natura 2000, zarówno

jako obszar ptasi jak i siedliskowy.

Dzięki funduszom z LIFE, w latach 2002-2007 podjęto próbę przywrócenia ekosystemu jeziora

do stanu z początku XX-go wieku. Celem projektu było przywrócenie równowagi pomiędzy natu-

ralnymi procesami ekologicznymi poprzez zmniejszenie i ustabilizowanie populacji ryb plankto-

nożernych oraz poprzez rewitalizację naturalnej roślinności brzeżnej i pływającej. Spływ biogenów

został ograniczony, osiągnięto lepsze natlenienie wody. Poprawa warunków ekologicznych jeziora

wpłynęła wyraźnie na poprawę czystości wody poprzez zmniejszenie liczby planktonożerców

oraz wyeliminowanie masowych zakwitów glonów. Naturalna roślinność powoli odtwarza się.

Chociaż przezroczystość wody nadal nie jest najlepsza, a liczebność glonów osiąga wartości wyż-

sze od pożądanych, projekt zasługuje na uznanie. Minie kilkanaście lat zanim będziemy w stanie

zaobserwować końcowe rezultaty projektu. Działania dotyczące poprawy warunków tlenowych

jeziora mają być kontynuowane do roku 2012.

DODATKOWE KORZYŚCI I USŁUGI EKOSYSTEMOWE» Regulacja stężenia biogenów » Odtworzenie naturalnych funkcji ekosystemu » rozkład

martwej materii, neutralizacja zanieczyszczeń » recykling pierwiastków tj. fosfor, azot

» Produkcja żywności » Poprawa jakości wody » więcej gatunków ryb » zdrowsze ryby »

zdrowsza żywność

» Nauka i edukacja » Odtworzenie „pierwotnego“ składu gatunkowego ichtiofauny jeziora

oraz naturalnej roślinności, a także funkcji ekosystemowych » Naukowa Stacja Limnolo-

giczna » badania ekosystemów wodnych i edukacja

» Korzyści społeczne » Czystsza woda » powrót pożądanych przez rybaków gatunków ryb »

lepsze prosperowanie stowarzyszeń rybaków

W Y P O C Z Y N E K

R E K R E A C J A

PR Z Y K Ł AD 4 . Z A P Y L A N I E

41 2 & 1 3

KORZYŚCI EKOSYSTEMOWE, NA KTÓRE WARTO ZWRÓCIĆ UWAGĘ:

ZAPYLANIE

Utrzymanie właściwego stanu ochrony wrzosowisk jest ważne nie tylko z eko-

logicznego punktu widzenia, stanowi również istotę utrzymania lokalnych

pszczelarzy. Rozległe kwitnące wrzosowiska są miejscem żerowania pszczół

produkujących miód. Bez odpowiednich zabiegów pielęgnacyjnych (usuwanie

drzew i krzewów) nastąpi ekspansja drzew, a lokalni producenci miodu stracą

pracę. Poprzez udział w zachowaniu i utrzymaniu siedliska Natura 2000 ho-

dowcy pszczół tak naprawdę chronią podstawę swojej egzystencji. Ekologiczny

miód wrzosowy jest oznakowany jako produkt regionalny, co jest pomocne w

uzyskaniu godziwych dochodów.

WPROWADZENIE Dochodowa produkcja miodu może wydawać się dla wielu z nas nie

do pogodzenia z jednoczesną ochroną przyrody. Polski przykład pokazuje, iż współpraca pomięd-

zy lokalnymi producentami miodu oraz działaczami na rzecz ochrony środowiska jest możliwa,

co więcej kooperacja ta przynosi wymierne korzyści zarówno hodowcom pszczół jak i przyrodzie.

W południowo-zachodniej części Polski, w mieście Przemków, kilkoro kreatywnych pszczelarzy

przy współpracy z dwiema organizacjami pozarządowymi oraz przedstawicielami parku krajo-

brazowego4 podjęło interesującą inicjatywę. W tym czasie produkcja miodu była mało opłacal-

na. Podstawowym zamierzeniem było zagwarantowanie pszczelarzom zatrudnienia oraz godnego

wynagrodzenia za pracę. Stworzenie rynku zbytu dla nowych produktów pszczelich wydaje się

być doskonałą możliwością.

Pszczelarze zostali włączeni w aktywny sposób w utrzymanie wrzosowisk w obszarze Natura

2000 „Wrzosowiska Przemkowskie”. Wrzosowiska, pozostałe po starym poligonie wojskowym, są

rzadkim i zagrożonym siedliskiem, podlegającym ochronie zgodnie z prawem europejskim (Dyrek-

tywa Siedliskowa). Zarastanie brzozą jest ich największym zagrożeniem. Zadaniem pszczelarzy

jest utrzymanie powierzchni otwartych poprzez wycinanie nalotu drzew i krzewów, w ten sposób

aktywnie przyczyniają się do ochrony zasobów przyrody o znaczeniu europejskim.

Miód produkowany na tym obszarze posiada gwarancję jakości przyznaną przez Unię Europejską,

jest oznakowany jako produkt lokalny – „Miód Wrzosowy z Borów Dolnośląskich”. Aby sprostać

wymaganiom produktu regionalnego standardy jakości muszą być zachowane, m.in. udział pyłku

wrzosowego w miodzie musi przekraczać 50%. Fakt, iż miód jest produkowany na terenie objętym

ochroną prawną, co jest zaznaczone na etykietce opakowania, jest gwarancją jego wysokiej jakości

oraz obecności składników zdrowotnych, w związku z tym producenci mogą sprzedawać miód po

wyższej cenie. Przykład ten pokazuje, iż objęcie ochroną prawną wrzosowisk, jako siedliska Natura

2000, pomogło producentom miodu znaleźć dogodną niszę na rynku zbytu oraz posłużyło jako

narzędzie promujące regionalne marki.

DODATKOWE KORZYŚCI I USŁUGI EKOSYSTEMOWE» Produkcja żywności » Zdrowy, wysokiej jakości produkt regionalny » miód ekologiczny oraz

inne produkty pszczele

» Produkcja naturalnych farmaceutyków » Biochemiczne związki zawarte w miodzie

» Korzyści społeczne » Promocja miodu wrzosowego » stworzenie produktu regionalnego »

dochody » podtrzymanie działalności specjalistycznej grupy społecznej – pszczelarzy, tym

samym lokalnej społeczności

» Korzyści kulturowe » Coroczna organizacja festynu Miodu i Wina » zachowanie tradycji i

zwyczajów lokalnych, dziedzictwa kulturowego

Z A P Y L A N I E

PR Z Y K Ł AD 5 . ŁAGODZENIE ZMIAN KLIMATU

51 4 & 1 5

KORZYŚCI EKOSYSTEMOWE, NA KTÓRE WARTO ZWRÓCIĆ UWAGĘ:

ŁAGODZENIE ZMIAN KLIMATU

Kompleks torfowisk Lubana magazynuje ogromną ilość węgla. Jeśli torfowiska zostałyby

zniszczone w skutek odwodnienia i osuszenia spowodowałoby to znaczną emisję węgla

do atmosfery, przyczyniając się tym samym do ocieplenia klimatu. W 2003 roku lokalne

władze zjednoczyły siły w celu odbudowy reżimu hydrologicznego całego kompleksu oraz

przywrócenia torfowisk do właściwego stanu ochrony. Rowy zostały zablokowane, zbudo-

wano zastawki i śluzy - zmniejszając odpływ wody z powierzchni prawie 1000 ha. Działania

te przyczynią się do odtworzenia właściwego stanu torfowisk i zapewnienia im odpowied-

niej ochrony, tak by nadal mogły pełnić istotne funkcje ekosystemowe – magazynowanie

węgla i łagodzenia zmian klimatycznych.6

WPROWADZENIE Obszary podmokłe stanowią charakterystyczny element łotewskiego

krajobrazu (zajmują około 10% całkowitej powierzchni kraju). W granicach państwa można wyróżnić

sześć dużych kompleksów siedlisk podmokłych, jednym z nich jest Lubana Kompleks, o powierzchni

przekraczającej 40000 ha. Udział wszystkich typów torfowisk wynosi ponad 10%. W przeszłości

teren był wykorzystywany rolniczo. Osuszanie części torfowisk oraz wilgotnych łąk na skutek wybu-

dowania systemu rowów odwadniających doprowadziło do degradacji siedlisk i ich zarastania. Przy-

czyniło się to do znacznej utraty wartości przyrodniczych, jak również do uwalniania dwutlenku

węgla i metanu na skutek mineralizacji torfu. Torfowiska to unikatowe ekosystemy mokradłowe,

charakterystyczne dla Europy Północnej, Wielkiej Brytanii, jak również dla północnych regionów

Niemiec i Polski. Na skutek panujących tu warunków beztlenowych oraz niskiego pH (kwaśne)

szczątki roślin i zwierząt nie podlegają całkowitemu rozkładowi, lecz tworzą torf. Torfowiska sta-

nowią miejsce bytowania specyfi cznych, nie spotykanych gdzie indziej gatunków roślin i zwierząt.

Do najbardziej interesujących organizmów, które można spotkać na torfowiskach należą: specyfi cz-

ne gatunki ważek, motyli oraz rośliny owadożerne. Ze względu na wysoką wartość przyrodniczą

oraz pełnione funkcje ekosystemowe biotopy torfowiskowe podlegają ochronie prawnej zgodnie z

normami Dyrektywy Siedliskowej. W dobie wyraźnych zmian klimatycznych coraz większą uwagę

poświęca się ochronie ekosystemów mokradłowych i pełnionych przez nie funkcji usługowych wobec

społeczeństwa. Naukowcy dowiedli, iż torfowiska we właściwym stanie zachowania stanowią jeden

z najważniejszych i największych magazynów węgla na Ziemi.5 Wielka Brytania posiada ponad

15% całkowitego światowego areału torfowisk magazynujących ilość węgla odpowiadającą wartości

przemysłowej emisji CO2 w ostatnich dwudziestu latach w Wielkiej Brytanii. Niezniszczone, dobrze

zachowane torfowiska wiążą i gromadzą węgiel, zdegradowane – emitują znaczne ilości gazów cie-

plarnianych. Osuszenie torfowisk w celu uproduktywnienia ich na potrzeby, np. rolnictwa lub innej

gałęzi gospodarki sprawia, iż zgromadzony w nich węgiel jest uwalniany do atmosfery w postaci

gazów cieplarnianych, a tym samym przyczynia się do globalnego ocieplenia klimatu. Stąd też, nie

tylko względy przyrodnicze przemawiają za ochroną torfowisk. Zachowanie ich we właściwym stanie

ekologicznym przyczynia się do stabilizacji zmieniających się warunków klimatycznych Ziemi.

DODATKOWE KORZYŚCI I USŁUGI EKOSYSTEMOWE» Oczyszczanie wody » Zniszczone, osuszone torfowiska » uwalniane węgla do wody w postaci

Rozpuszczalnego Węgla Organicznego (DOS) » brunatnie zabarwiona woda, niezdatna do

picia. Zdrowe torfowiska » magazynowanie węgla i fi ltracja wody » czysta woda

» Funkcje kulturalne i estetyczne » Magiczne, tajemnicze miejsca będące w zainteresowaniu

turystów i młodzieży szkolnej (wilkołaki, duchy, itp.), a także tereny ciekawych obserwacji

przyrodniczych, np. roślin chwytających owady, ptaków

» Żywność » Pozyskiwanie ziół oraz owoców leśnych przez ludność lokalną.

Ł A G O D Z E N I E Z M I A N

K L I M A T U

1 6 & 1 7P

rzyk

ład

y –

Ko

nta

kty

i st

ron

y In

tern

etow

ePrzykład 1. Produkcja żywności » Paul Evans (Nature England), Paul.Evans@naturalengland.org.uk, www.limestone-country.org.uk

Przykład 2. Ochrona przeciwpowodziowa » Floris Verhaeghe (Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap),

fl oris.verhaeghe@lin.vlaanderen.be, www.framebpm.net,

www.natuurpunt.be/download/activecontents/ac882paper.pdf

Przykład 3. Wypoczynek » Peer Skaarup peska@sns.dk, www.furesoeprojekt.dk

Przykładc4. Zapylenie » Andrzej Ruszlewicz (Fundacja Zielona Akcja), Andrzej.Ruszlewicz@wp.pl,

www.eko.org.pl/kropla/23/miod.html

Przykład 5. Łagodzenie zmian klimatu » Dace Arina (Project Manager), daces@email.com;

Ugis Bergmanis, bergmanis.teici@apollo.lv, www.madona.lv/lubans/l_zinojumi_a.html

Nature & Biodiversity strona Komisji Europejskiej » http://ec.europa.eu/environment/nature/index_en.htm

Informacje narodowe nt. Sieci Natura 2000 » http://natura2000.mos.gov.pl/natura2000/index.php,

http://www.natura2000.org.pl, http://kp.org.pl/n2k/index.html

Dobre przykłady zarządzania obszarami Natura 2000 »

http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/gp/index.html

„Czas jest życiem” CD ROM przygotowane przez CEEWEB, 2006.

Znaczenie różnorodności biologicznej – dokument prezentujący przykłady z krajów UE gdzie spadek różnorodności biologicznej

spowodował utratę usług ekosystemowych. Raport końcowy przygotowany na zlecenie Komisji Europejskiej Kettunen, M. & ten

Brink, P., Institute for European Environmental Policy (IEEP), 2006, Brussels, Belgium. 131 pp.

1 Rashid Hassan, Robert Scholes, Neville Ash. (red.) 2005. Ekosystemy i dobre życie: stan obecny i tendencje. W: Millennium Ecosystem

Assessment.

2 Konwencja mówiąca o ochronie siedlisk mokradłowych istotnych dla całej Wspólnoty Europejskiej, w szczególności jako siedliska ptactwa

wodnego, o znaczeniu edukacyjnym, naukowym i kulturowym (UNESCO).

3 Studia wykazały, iż jakość wody w celach rekreacyjnych jest szacowana od 10$ do 80$ na rok, (Adamowicz, 1991, US).

4 Fundacja Zielona Akcja, Fundacja Partnerstwo dla Środowiska, Przemkowski Park Krajobrazowy.

5 Oszacowane na podstawie rocznej ilości węgla globalnie magazynowanego przez torfowiska 120-400 Gt (Franzén 1994; Franzén et al. 1996;

Ajtay et al.1979; Sjörs 1980, 1982; Adams et al. 1990).

6 Międzynarodowy Zespół ds. Czwartego Raportu Oceny Zmian Klimatycznych, 2007.

Photo credits: Front cover photo – Lyndon Bartsch; Page 3 upper left – Rurik Tullio;

page 17 bottom middle – Marcos Santos. All other photos are from www.sxc.hu.

Wię

cej i

nfo

rmac

ji P

rzyp

isy

DA RY NATU RY W jaki sposób sieć Natura 2000 przyczynia się do lepszego życia?

» Publikacja została przygotowana przez CEEweb for Biodiversity. Napisana przez Urszulę Biereżnoj i Saroltę Tripolszky. Tłumaczenie:

Urszula Biereżnoj, Klub Przyrodników, Polska (www.kp.org.pl).

» CEEweb for Biodiversity jest siecią organizacji pozarządowych z Europy Centralnej i Wschodniej (Central and Eastern European -

CEE). Misją tej sieci jest zachowanie zasobów różnorodności biologicznej przez promowanie zrównoważonego rozwoju.

PODZIĘKOWANIA

Chcielibyśmy wyrazić swoją wdzięczność i uznanie wszystkim, którzy przyczynili się do powstania tej publikacji.

REDAKTOR NACZELNY: Klára Hajdu, CEEweb for Biodiversity, 2007

Adres: Kuruclesi út 11/a | 1021 Budapest » Tel: +36 1 398 0135 » Fax: +36 1 398 0136

E-mail: ceeweb@ceeweb.org » Website: www.ceeweb.org

CEEweb for Biodiversity pragnie serdecznie podziękować Dyrekcji Generalnej Środowiska Komisji Europejskiej za udziele-

nie wsparcia fi nansowego umożliwiającego przygotowanie tej publikacji. Jednocześnie Komisja Europejska nie ponosi odpo-

wiedzialności za wyrażone poniżej treści oraz za sposób ich wykorzystania.

D A R Y N A T U R Y