SES BİLGİSİ

OKYAY DAĞLAR DERSHANESİOKYAY DAĞLAR DERSHANESİ 11

SES BİLGİSİSES BİLGİSİ


SESSES Kulağımızla duyabildiğimiz, Kulağımızla duyabildiğimiz, doğadaki titreşimlere ses doğadaki titreşimlere ses denir.denir.


HARFHARF

Seslerin yazıdaki Seslerin yazıdaki karşılığına harf denir.karşılığına harf denir.


ABECE (ALFABE)ABECE (ALFABE) Bir dildeki harflerin belirli bir dizi Bir dildeki harflerin belirli bir dizi

halinde sıralandığı diziye denir.halinde sıralandığı diziye denir.

Türkçedeki Türkçedeki harflerinharflerin dizisine dizisine Abece denir. Abece denir.

Türk Abece’si Latin harfleri esas Türk Abece’si Latin harfleri esas alınarak oluşturulmuş ve 29 alınarak oluşturulmuş ve 29 harften oluşan bir alfabedir. harften oluşan bir alfabedir.


NEDEN ABECE DİYORUZ ?NEDEN ABECE DİYORUZ ?

Latin harflerinin dizisine; Latincenin Latin harflerinin dizisine; Latincenin ilk iki harfi olan a: alpha(alfa) ve b: ilk iki harfi olan a: alpha(alfa) ve b: beta birleştirilerek oluşturulmuştur.beta birleştirilerek oluşturulmuştur.

Osmanlı döneminde ise Arap Osmanlı döneminde ise Arap harfleri esasına dayalı Elifbe denilen harfleri esasına dayalı Elifbe denilen harf dizisi kullanılıyordu ki Elifbe de harf dizisi kullanılıyordu ki Elifbe de Arap harflerinin ilk ikisinin adıdır. Biz Arap harflerinin ilk ikisinin adıdır. Biz de bu mantıkla kullandığımız harf de bu mantıkla kullandığımız harf dizisine Türk Abece’sidizisine Türk Abece’si diyoruz.diyoruz.


TÜRK ABECE’SİTÜRK ABECE’Sİ

“ “A – B – C – Ç – D – E – F – G – Ğ – H – A – B – C – Ç – D – E – F – G – Ğ – H – I İ – J – K – L – M – N – O – Ö – P – R – I İ – J – K – L – M – N – O – Ö – P – R – S Ş – T – U – Ü – V – Y – Z”S Ş – T – U – Ü – V – Y – Z”


HARFLERİN ÖZELLİKLERİHARFLERİN ÖZELLİKLERİ

Türk Abece’sindeki harfleri Türk Abece’sindeki harfleri ünlüler ve ünsüzler olmak ünlüler ve ünsüzler olmak üzere iki gruba ayırırız.üzere iki gruba ayırırız.


ÜNLÜLERÜNLÜLER

A,E,I,İ,O,Ö,U,ÜA,E,I,İ,O,Ö,U,Ü


ÜNLÜLERİN ÖZELLİKLERİÜNLÜLERİN ÖZELLİKLERİ

Ses yolunda herhangi bir engele Ses yolunda herhangi bir engele çarpmadan çıkan seslere ünlü denir.çarpmadan çıkan seslere ünlü denir.


ÜNLÜLERİN NİTELİKLERİÜNLÜLERİN NİTELİKLERİ

DÜZDÜZ YUVARLAKYUVARLAK

GENİŞGENİŞ DARDAR GENİGENİŞŞ

DARDAR

KALINKALIN AA II OO UU

İNCEİNCE EE İİ ÖÖ ÜÜ


ÜNLÜLER ŞU BİÇİMDE ÜNLÜLER ŞU BİÇİMDE SINIFLANDIRILIRSINIFLANDIRILIR

A.A. ÇIKIŞ YERİ VE DİLİN DURUMUNA GÖREÇIKIŞ YERİ VE DİLİN DURUMUNA GÖRE1.1. KALIN ÜNLÜLER:KALIN ÜNLÜLER: a,ı,o,ua,ı,o,u2.2. İNCE ÜNLÜLER :İNCE ÜNLÜLER : e,i,ö,üe,i,ö,üB.B. DUDAKLARIN DURUMUNA GÖREDUDAKLARIN DURUMUNA GÖRE1.1. DÜZ ÜNLÜLER:DÜZ ÜNLÜLER: a,e,ı,ia,e,ı,i2.2. YUVARLAK ÜNLÜLER: YUVARLAK ÜNLÜLER: o,ö,u,üo,ö,u,üC.C. AĞZIN AÇIKLIĞINA GÖREAĞZIN AÇIKLIĞINA GÖRE1.1. GENİŞ ÜNLÜLER:GENİŞ ÜNLÜLER: a,e,o,öa,e,o,ö2.2. DAR ÜNLÜLER:DAR ÜNLÜLER: ı,i,u,üı,i,u,ü


ÜNLÜ UYUMLARIÜNLÜ UYUMLARI

1.1. BÜYÜK ÜNLÜ UYUMUBÜYÜK ÜNLÜ UYUMU

2.2. KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUKÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU


1- BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU1- BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU Türkçe bir sözcükte kalın ünlüler ile Türkçe bir sözcükte kalın ünlüler ile ince ünlüler bir arada bulunmaz. ince ünlüler bir arada bulunmaz. Bulunursa o sözcük büyük ünlü uyumuna Bulunursa o sözcük büyük ünlü uyumuna uymaz.uymaz.

Diğer bir ifade ile; Türkçe bir sözcüğün Diğer bir ifade ile; Türkçe bir sözcüğün ilk hecesince kalın bir ünlü varsa sonraki ilk hecesince kalın bir ünlü varsa sonraki ünlüler de kalın olur; sözcüğün ilk ünlüler de kalın olur; sözcüğün ilk hecesinde ince bir ünlü varsa da sonraki hecesinde ince bir ünlü varsa da sonraki ünlüler ince olur. Aksi halde o sözcük ünlüler ince olur. Aksi halde o sözcük B.Ü.U’na uymuyor denir.B.Ü.U’na uymuyor denir.


ÖRNEKLERÖRNEKLER "öğrenci, gözlem, diken, değirmen, "öğrenci, gözlem, diken, değirmen,

bilgin, bülten, gemi, girişken "bilgin, bülten, gemi, girişken " sözcüklerinin bütün ünlüleri ince, sözcüklerinin bütün ünlüleri ince, "başkanlık, kalabalık, koyu, boyunduruk, "başkanlık, kalabalık, koyu, boyunduruk, somurtkan"somurtkan" sözcüklerinin bütün ünlüleri sözcüklerinin bütün ünlüleri kalındır. Her sözcük grubu da bu kurala kalındır. Her sözcük grubu da bu kurala uyar. uyar. "meraklı, kitap, dünya, hakim, "meraklı, kitap, dünya, hakim, misal"misal" sözcüklerinde inceyle kalın sözcüklerinde inceyle kalın ünlüler bir arada bulunduğu için kurala ünlüler bir arada bulunduğu için kurala uymaz.uymaz.


11☻☻ UYARI ! ! !UYARI ! ! !

Tek heceli sözcüklerde, birleşik Tek heceli sözcüklerde, birleşik sözcüklerde ve özel isimlerde sözcüklerde ve özel isimlerde ünlü uyumları aranmaz.ünlü uyumları aranmaz.

““tek, gel, bak, iç, kurt, yurt; tek, gel, bak, iç, kurt, yurt; bakabilmek, gecekondu, bakabilmek, gecekondu, karaciğer karaciğer

bilgisayar, hanımeli…”bilgisayar, hanımeli…”


22☻☻ UYARI ! ! !UYARI ! ! !

Büyük ünlü uyumu Türkçe Büyük ünlü uyumu Türkçe kelimeler için geçerlidir. Türkçe kelimeler için geçerlidir. Türkçe oldukları halde asılları değişmiş oldukları halde asılları değişmiş olduğu için bu kurala uymayan olduğu için bu kurala uymayan bazı sözcükler vardır:bazı sözcükler vardır:

elma (alma), anne (ana), kardeş elma (alma), anne (ana), kardeş (karındaş), hangi (kangı), ateş (karındaş), hangi (kangı), ateş (ataş), gibi.(ataş), gibi.


33☻☻ UYARI ! ! !UYARI ! ! ! Türkçede ekler sözcüklerin son hecelerine uyar.Türkçede ekler sözcüklerin son hecelerine uyar. Örneğin; -ler, -lar çokluk eki ince ünlüyle biten Örneğin; -ler, -lar çokluk eki ince ünlüyle biten

sözcüğe eklendiğinde -ler, kalın ünlüyle biten sözcüğe eklendiğinde -ler, kalın ünlüyle biten sözcüğe eklendiğinde -lar şeklinde birleşir.sözcüğe eklendiğinde -lar şeklinde birleşir.

bilezik-ler, araba-lar…bilezik-ler, araba-lar… -de, -da kalma-bulunma hali ekleri de -de, -da kalma-bulunma hali ekleri de

kendilerini eklendikleri kelimelerin son ünlüsüne kendilerini eklendikleri kelimelerin son ünlüsüne uygun olarak kalın ya da ince olarak gelir.uygun olarak kalın ya da ince olarak gelir.

okul-da, ev-de, içer-de, dışarı-da…okul-da, ev-de, içer-de, dışarı-da… Bu durum Türkçenin hemen hemen bütün Bu durum Türkçenin hemen hemen bütün

ekleri için geçerlidir. Yani eklerin hem ince hem ekleri için geçerlidir. Yani eklerin hem ince hem de kalın ünlülü biçimleri vardır.de kalın ünlülü biçimleri vardır.


44☻☻ UYARI ! ! ! UYARI ! ! ! Ancak bazı eklerin hem kalın hem de ince Ancak bazı eklerin hem kalın hem de ince biçimleri yoktur. Bu sebeple bu ekler bazı biçimleri yoktur. Bu sebeple bu ekler bazı durumlarda uyuma aykırı duruma düşerler.durumlarda uyuma aykırı duruma düşerler.

Bu ekler şunlardır:Bu ekler şunlardır: - - daş (-taş):daş (-taş): gönüldaş, meslektaş gönüldaş, meslektaş

- - ken:ken: bakarken, koşarken bakarken, koşarken - - gil:gil: dayımgil, halamgil dayımgil, halamgil

- - ki:ki: kapıdaki, akşamki kapıdaki, akşamki- - leyin:leyin: sabahleyin, akşamleyin sabahleyin, akşamleyin

- - ımtrak:ımtrak: mavimtrak, yeşilimtrak mavimtrak, yeşilimtrak - - yor:yor: geliyor, düşünüyor. geliyor, düşünüyor.


““-daş” eki-daş” eki

““-daş”-daş” ekinin ünlüsü kalındır. Bu ek ekinin ünlüsü kalındır. Bu ek kalın ünlü bulunan sözcüklerde uyuma kalın ünlü bulunan sözcüklerde uyuma aykırı değilken, ince ünlü bulunan aykırı değilken, ince ünlü bulunan kelimelerde uyuma aykırı olur.kelimelerde uyuma aykırı olur.

““meslek-taş, gönül-daş, dert-taş” meslek-taş, gönül-daş, dert-taş” sözcüklerinde uyuma aykırıdır.sözcüklerinde uyuma aykırıdır.

Ancak; Ancak; ““yol-daş, sır-daş, arka-daş” yol-daş, sır-daş, arka-daş”

sözcüklerinde uyuma aykırı değildir. sözcüklerinde uyuma aykırı değildir.


““-ken” eki-ken” eki““-ken”-ken” ekinin ünlüsü incedir. Bu ek ince ekinin ünlüsü incedir. Bu ek ince

ünlü bulunan sözcüklerde uyuma aykırı ünlü bulunan sözcüklerde uyuma aykırı değilken, kalın ünlü bulunan değilken, kalın ünlü bulunan kelimelerde uyuma aykırı olur.kelimelerde uyuma aykırı olur.

““bakar-ken, alır-ken, satar-ken, yatar-bakar-ken, alır-ken, satar-ken, yatar-ken” sözcüklerinde uyuma aykırıdır.ken” sözcüklerinde uyuma aykırıdır.

Ancak; Ancak; ““gelir-ken, sever-ken, güler-ken, verir-gelir-ken, sever-ken, güler-ken, verir-

ken” sözcüklerinde uyuma aykırı ken” sözcüklerinde uyuma aykırı değildir. değildir.


““-gil” eki-gil” eki““-gil”-gil” ekinin ünlüsü incedir. Bu ek ince ekinin ünlüsü incedir. Bu ek ince

ünlü bulunan sözcüklerde uyuma ünlü bulunan sözcüklerde uyuma aykırı değilken, kalın ünlü bulunan aykırı değilken, kalın ünlü bulunan kelimelerde uyuma aykırı olur.kelimelerde uyuma aykırı olur.

““dayım-gil, halam-gil, amcam-gil, ” dayım-gil, halam-gil, amcam-gil, ” sözcüklerinde uyuma aykırıdır.sözcüklerinde uyuma aykırıdır.

Ancak; Ancak; ““emmim-gil, teyzem-gil, yengem-gil” emmim-gil, teyzem-gil, yengem-gil”



““-ki” eki-ki” eki

““-ki”-ki” ekinin ünlüsü incedir. Bu ek ince ekinin ünlüsü incedir. Bu ek ince ünlü bulunan sözcüklerde uyuma ünlü bulunan sözcüklerde uyuma aykırı değilken, kalın ünlü bulunan aykırı değilken, kalın ünlü bulunan kelimelerde uyuma aykırı olur.kelimelerde uyuma aykırı olur.

““akşam-ki, sabah-ki, aşağıda-ki” akşam-ki, sabah-ki, aşağıda-ki” sözcüklerinde uyuma aykırıdır.sözcüklerinde uyuma aykırıdır.

Ancak; Ancak; ““demin-ki, öğlen-ki, önce-ki” demin-ki, öğlen-ki, önce-ki”



““-leyin” eki-leyin” eki

““-leyin”-leyin” ekinin ünlüsü incedir. Bu ek ekinin ünlüsü incedir. Bu ek ince ünlü bulunan sözcüklerde uyuma ince ünlü bulunan sözcüklerde uyuma aykırı değilken, kalın ünlü bulunan aykırı değilken, kalın ünlü bulunan kelimelerde uyuma aykırı olur.kelimelerde uyuma aykırı olur.

““akşam-leyin, sabah-leyin, ” akşam-leyin, sabah-leyin, ” sözcüklerinde uyuma aykırıdır.sözcüklerinde uyuma aykırıdır.

Ancak; Ancak; ““öğlen-leyin, gündüz-leyin ” öğlen-leyin, gündüz-leyin ”



““-ımtırak” eki-ımtırak” eki

““-ımtırak”-ımtırak” ekinin ünlüleri kalındır. Bu ek ekinin ünlüleri kalındır. Bu ek kalın ünlü bulunan sözcüklerde uyuma kalın ünlü bulunan sözcüklerde uyuma aykırı değilken, ince ünlü bulunan aykırı değilken, ince ünlü bulunan kelimelerde uyuma aykırı olur.kelimelerde uyuma aykırı olur.

“ “yeşil-imtırak, ekşi-mtırak” yeşil-imtırak, ekşi-mtırak” sözcüklerinde uyuma aykırıdır.sözcüklerinde uyuma aykırıdır.

Ancak; Ancak; ““sarı-mtırak, mor-umtırak, acı-mtırak”sarı-mtırak, mor-umtırak, acı-mtırak”



““-yor” eki-yor” eki

-yor:-yor: ekinin durumu diğer eklere ekinin durumu diğer eklere göre daha farklıdır. göre daha farklıdır. Türkçede geniş yuvarlak Türkçede geniş yuvarlak ünlüler ünlüler “o,ö”“o,ö” sadece birinci sadece birinci hecede bulunur.hecede bulunur. Dolayısıyla Dolayısıyla –yor–yor eki hangi eki hangi sözcüğe gelirse gelsin uyuma sözcüğe gelirse gelsin uyuma aykırı olur. aykırı olur.


2- KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU 2- KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU (DÜZLÜK-YUVARLAKLIK (DÜZLÜK-YUVARLAKLIK

UYUMU)UYUMU)Türkçe sözcüklerdeki ünlülerin Türkçe sözcüklerdeki ünlülerin düzlük-yuvarlaklıkdüzlük-yuvarlaklık ve ve genişlik-genişlik-darlıkdarlık yönünden uyumuna küçük yönünden uyumuna küçük ünlü uyumu denir. ünlü uyumu denir.


KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU İKİ KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU İKİ YÖNLÜDÜRYÖNLÜDÜR

1.1. Türkçe bir sözcüğün ilk Türkçe bir sözcüğün ilk hecesinde düz bir ünlü varsa; hecesinde düz bir ünlü varsa; (a,ı (a,ı /e,i)/e,i) sonraki hecelerdeki ünlüler de sonraki hecelerdeki ünlüler de düz ünlü düz ünlü (a,ı /e,i)(a,ı /e,i) olmalıdır. olmalıdır.

örnek: örnek: "incelik, sessizlik, arabacı, "incelik, sessizlik, arabacı, ılıklaşmak, çiçek" sözcüklerinde ılıklaşmak, çiçek" sözcüklerinde olduğu gibi.olduğu gibi.


2.2. Türkçe bir sözcüğün ilk Türkçe bir sözcüğün ilk hecesinde yuvarlak bir ünlü hecesinde yuvarlak bir ünlü varsa; varsa; (O,U /Ö,Ü)(O,U /Ö,Ü) sonraki sonraki hecelerdeki ünlüler ya dar hecelerdeki ünlüler ya dar yuvarlak yuvarlak (u / ü )(u / ü ) ya da geniş ya da geniş düz düz (a /e )(a /e ) olur. olur.

ÖRNEK:ÖRNEK: "çocuk, yumurta, "çocuk, yumurta, bozulmak, ufaklık" bozulmak, ufaklık" sözcüklerinde olduğu gibi.sözcüklerinde olduğu gibi.


☻☻ UYARI ! ! !UYARI ! ! ! - 1 - 1 Bir sözcüğün küçük ünlü Bir sözcüğün küçük ünlü

uyumuna uyması için önce büyük uyumuna uyması için önce büyük ünlü uyumuna uyması gerekir. ünlü uyumuna uyması gerekir. Yani bir sözcük büyük ünlü Yani bir sözcük büyük ünlü uyumuna uymuyorsa küçük ünlü uyumuna uymuyorsa küçük ünlü uyumuna da uymaz.uyumuna da uymaz.


☻☻ UYARI ! ! ! – 2 UYARI ! ! ! – 2

Büyük ünlü uyumunda bir Büyük ünlü uyumunda bir sözcükteki ünlüler bir bütün olarak sözcükteki ünlüler bir bütün olarak değerlendirilir. Yani bir sözcüğün ilk değerlendirilir. Yani bir sözcüğün ilk hecesindeki ince ya da kalın ünlü 2., hecesindeki ince ya da kalın ünlü 2., 3., 4. hecelerdeki ünlüleri de etkiler. 3., 4. hecelerdeki ünlüleri de etkiler.

Küçük ünlü uyumunda ise hecelere Küçük ünlü uyumunda ise hecelere sırayla bakılır. Hep bir önceki heceye sırayla bakılır. Hep bir önceki heceye bakılarak uyuma aykırı olup bakılarak uyuma aykırı olup olmadığına bakılır.olmadığına bakılır.


ÖRNEKÖRNEK““yumurta”yumurta” sözcüğünü ele alalım. sözcüğünü ele alalım. İlk hecesinde İlk hecesinde “u”“u” yuvarlak bir ünlü var. yuvarlak bir ünlü var. Bu heceden sonraki hecede ya dar Bu heceden sonraki hecede ya dar yuvarlak olan yuvarlak olan “u”“u” gelmeli ya da geniş gelmeli ya da geniş düz olan düz olan “a”“a” gelmelidir. Ki ikinci gelmelidir. Ki ikinci hecede zaten hecede zaten “u”“u” gelmiş. gelmiş. İkinci heceden sonra da aynı sisteme İkinci heceden sonra da aynı sisteme göre baktığımızda göre baktığımızda “a”“a” gelmesi de gelmesi de K.Ü.U.’na aykırı değildir.K.Ü.U.’na aykırı değildir.


““yumurta”yumurta” sözcüğü yukarıda sözcüğü yukarıda belirtildiği gibi K.Ü.U.’na belirtildiği gibi K.Ü.U.’na uymaktadır.uymaktadır. Asıl sorun buradan sonra Asıl sorun buradan sonra ortaya çıkar. Çünkü ortaya çıkar. Çünkü “yumurta”“yumurta” sözcüğünün son hecesinde sözcüğünün son hecesinde “a”“a” düz ünlüsü var; peki “yumurta” düz ünlüsü var; peki “yumurta” sözcüğü bundan sonra bir ek sözcüğü bundan sonra bir ek alırsa hangi ünlü ya da ünlüler alırsa hangi ünlü ya da ünlüler gelebilir?gelebilir? U+U+A+?U+U+A+?


CEVAP:CEVAP: “yumurta” sözcüğü bir “yumurta” sözcüğü bir ek alırsa küçük ünlü uyumuna ek alırsa küçük ünlü uyumuna göre, hep bir önceki heceye göre, hep bir önceki heceye bakılır ve o heceye göre bakılır ve o heceye göre değerlendirilir.değerlendirilir. Dolayısıyla son hecede düz bir Dolayısıyla son hecede düz bir ünlü olduğundan bundan sonra ünlü olduğundan bundan sonra gelebilecek ünlüler de düz gelebilecek ünlüler de düz “a “a veya ı”veya ı” ünlü olmak zorundadır. ünlü olmak zorundadır. Y Yuummuurtrtaa – l – lıık ........k ........U+U+A+IU+U+A+I


ÖRNEKLERÖRNEKLEROOsmsmaanlnlııllaarrOOrmrmaanlnlıığğıınnııSSööylyleeşşiiKKoollaaylylııkkKKuuklklaaccııBBöörreekçkçiiKKoorkrkuulluukk Sözcüklerinin hepsi de küçük ünlü Sözcüklerinin hepsi de küçük ünlü

uyumuna uyar.uyumuna uyar.


☻☻ UYARI ! ! !UYARI ! ! !

Geniş yuvarlak ünlüler olan Geniş yuvarlak ünlüler olan “o,ö”“o,ö” Türkçe sözcüklerde sadece birinci Türkçe sözcüklerde sadece birinci hecede bulunur. Bu ünlüler birinci hecede bulunur. Bu ünlüler birinci heceden sonraki hecelerde bulunursa heceden sonraki hecelerde bulunursa ünlü uyumlarının her ikisine de aykırı ünlü uyumlarının her ikisine de aykırı olur.olur.

Aşağıdaki sözcükler yukarıda belirtilen Aşağıdaki sözcükler yukarıda belirtilen sebepten dolayı ünlü uyumlarına sebepten dolayı ünlü uyumlarına aykırıdır.aykırıdır.

““doktor, horoz, kamyon, kanyon, radyo, doktor, horoz, kamyon, kanyon, radyo, oto, psikolog...oto, psikolog...


Aşağıdaki cümlelerdeki uyuma aykırı olan sözcükleri Aşağıdaki cümlelerdeki uyuma aykırı olan sözcükleri bulunuz.bulunuz.

Ucuzca bir otel arıyorum.bir otel arıyorum. Başını Başını hafifçe öne eğdi. öne eğdi. Kente yağmur yağıyor ruhumun Kente yağmur yağıyor ruhumun

göklerinden.göklerinden. Cankuşum, sel gidiyor bahtımın Cankuşum, sel gidiyor bahtımın

gözlerinden.gözlerinden. Kuraklığa karşı alınacak önlemleri Kuraklığa karşı alınacak önlemleri

sabırla dinliyor. sabırla dinliyor. Şoför, karşı kaldırıma kamyonu bırakıp Şoför, karşı kaldırıma kamyonu bırakıp

gitti.gitti.



Umutlarımız bizi daima sonsuzluğa taşır.Umutlarımız bizi daima sonsuzluğa taşır.Çocukların çamurdan yaptıkları pastalar, Çocukların çamurdan yaptıkları pastalar,

salatalar, yemekler, onları hayata salatalar, yemekler, onları hayata hazırlıyor.hazırlıyor.

Dünkü yağmur sokakları harabeye Dünkü yağmur sokakları harabeye çevirdi.çevirdi.

Doktorlar, havucun göze iyi geldiğini Doktorlar, havucun göze iyi geldiğini söylüyorlar.söylüyorlar.

Ağaçların kabuklarından elde edilen Ağaçların kabuklarından elde edilen boyaları kullanıyoruz.boyaları kullanıyoruz.



Ucuzca bir bir otelotel arıyorum.arıyorum. Başını Başını hafifçe öne eğdi. öne eğdi. Kente Kente yağmuryağmur yağıyoryağıyor ruhumun ruhumun

göklerinden.göklerinden. Cankuşum, sel Cankuşum, sel gidiyorgidiyor bahtımın bahtımın

gözlerinden.gözlerinden. KuraklığaKuraklığa karşı alınacak önlemleri karşı alınacak önlemleri

sabırla sabırla dinliyor.dinliyor. Şoför,Şoför, karşı kaldırıma karşı kaldırıma kamyonukamyonu bırakıp bırakıp

gitti.gitti.



Umutlarımız bizi Umutlarımız bizi daimadaima sonsuzluğa taşır. sonsuzluğa taşır.Çocukların Çocukların çamurdançamurdan yaptıkları pastalar, yaptıkları pastalar,

salatalar, yemekler, onları hayata salatalar, yemekler, onları hayata hazırlıyorhazırlıyor..

Dünkü Dünkü yağmuryağmur sokakları sokakları harabeyeharabeye çevirdi. çevirdi.DoktorlarDoktorlar, , havucunhavucun göze iyi geldiğini göze iyi geldiğini

söylüyorlar.söylüyorlar.Ağaçların Ağaçların kabuklarındankabuklarından elde edilen elde edilen

boyaları kullanıyoruz.boyaları kullanıyoruz.


☻☻ UYARI ! ! !UYARI ! ! !

İstisnalar dışında Türkçe sözcükler ünlü İstisnalar dışında Türkçe sözcükler ünlü uyumlarına uyarlar.uyumlarına uyarlar.

Bir sözcük ünlü uyumlarına uymuyorsa, Bir sözcük ünlü uyumlarına uymuyorsa, “Bu sözcük Türkçe kökenli değildir.” “Bu sözcük Türkçe kökenli değildir.” deriz.deriz.

Bir sözcük ünlü uyumlarına uyuyorsa, Bir sözcük ünlü uyumlarına uyuyorsa, “Bu sözcük Türkçe kökenli olabilir.” deriz.“Bu sözcük Türkçe kökenli olabilir.” deriz.


ÜNSÜZLERİN NİTELİKLERİÜNSÜZLERİN NİTELİKLERİ

SÜREKSİZSÜREKSİZ SÜREKLİSÜREKLİ

SERTSERT P,Ç,T,KP,Ç,T,K F,H,S,ŞF,H,S,Ş

YUMUŞAKYUMUŞAK B,C,D,GB,C,D,G Ğ,J,L,M,N,R,V,Y,ZĞ,J,L,M,N,R,V,Y,Z


ÜNSÜZLERLE İLGİLİ BAZI KURALLARÜNSÜZLERLE İLGİLİ BAZI KURALLAR

Türkçe sözcüklerde ünsüzler ile Türkçe sözcüklerde ünsüzler ile ilgili çeşitli kurallar vardır. Türkçe ilgili çeşitli kurallar vardır. Türkçe sözcükler bu kurallara genellikle sözcükler bu kurallara genellikle uyar.uyar.


Bu Kuralların Bazıları Bu Kuralların Bazıları Şunlardır:Şunlardır:

1.1. Türkçe sözcüklerde kelime başında Türkçe sözcüklerde kelime başında iki ünsüz yan yana gelmez. iki ünsüz yan yana gelmez. (kelimenin ortasında ya da sonunda (kelimenin ortasında ya da sonunda farklı ünsüzler yan yana gelebilir.farklı ünsüzler yan yana gelebilir.

ÖRNEK:ÖRNEK: ““trtren, en, spspor, or, grgrup, up, krkroki, oki, krkral, al, frfren, en, grgri, i, klklan, an, ststar, ar, ststres, res, grgrev, ev, krkrom...om...


2.2. Türkçe sözcüklerin Türkçe sözcüklerin kökünde aynı ünsüz (ikiz kökünde aynı ünsüz (ikiz ünsüz) yan yana ünsüz) yan yana bulunmaz.bulunmaz.

ÖRNEK:ÖRNEK: “mi“millet, kuet, kuvvvvet, et, şişiddddet, hiet, hiddddet, sıet, sıhhhhat, at, miminnnnet, iet, illllet...et...


3.3. Türkçe sözcüklerin sonunda Türkçe sözcüklerin sonunda “b,c,d,g”“b,c,d,g” süreksiz yumuşak süreksiz yumuşak ünsüzleri bulunmaz. ünsüzleri bulunmaz. Dilimize özellikle Arapçadan ve Dilimize özellikle Arapçadan ve Farsçadan giren bazı sözcüklerin Farsçadan giren bazı sözcüklerin sonundaki bu sonundaki bu “b,c,d,g”“b,c,d,g” ünsüzleri ünsüzleri süreksiz sert olan süreksiz sert olan “p,ç,t,k”“p,ç,t,k” olarak olarak değiştirilmiştir.değiştirilmiştir.

ÖRNEK: kitab/kitap, amac/amaçÖRNEK: kitab/kitap, amac/amaçAhmed/Ahmet, Mehmed/Mehmet...Ahmed/Ahmet, Mehmed/Mehmet...


4.4. Türkçe sözcükler istisnalar Türkçe sözcükler istisnalar dışında dışında “m,ğ,l,c,f,r,v,j,p,ş,h,n,z”“m,ğ,l,c,f,r,v,j,p,ş,h,n,z” ünsüzleriyle başlamaz.ünsüzleriyle başlamaz.

Bu harfleri şu şekilde Bu harfleri şu şekilde şifreleyebiliriz: şifreleyebiliriz: “moğol cafer ve jip şehnaz”“moğol cafer ve jip şehnaz”


ÜNSÜZ UYUMLARIÜNSÜZ UYUMLARI

1- 1- ÜNSÜZ BENZEŞMESİ ÜNSÜZ BENZEŞMESİ

(ÜNSÜZ SERTLEŞMESİ)(ÜNSÜZ SERTLEŞMESİ)

2-2- ÜNSÜZ YUMUŞAMASI ÜNSÜZ YUMUŞAMASI


1- 1- ÜNSÜZ BENZEŞMESİ ÜNSÜZ BENZEŞMESİ

(ÜNSÜZ SERTLEŞMESİ) (ÜNSÜZ SERTLEŞMESİ) Sonu sert ünsüzlerden Sonu sert ünsüzlerden (F,S,T,K,Ç,Ş,H,P)(F,S,T,K,Ç,Ş,H,P) (FıSTıKÇı ŞaHaP )(FıSTıKÇı ŞaHaP ) biriyle biten bir sözcük (c, d, g) ile biriyle biten bir sözcük (c, d, g) ile başlayan bir ek aldığında başlayan bir ek aldığında c c ç‘ç‘ ye ye d d t‘ t‘ ye ye g g k k‘ ye dönüşür. ‘ ye dönüşür. Buna Buna ünsüz sertleşmesiünsüz sertleşmesi (benzeşmesi)(benzeşmesi) denir. denir.


ÖRNEKÖRNEK "tabak" sözcüğü sert ünsüzle bitmiştir. Buna "tabak" sözcüğü sert ünsüzle bitmiştir. Buna

"-da" ekini getirirsek ekin başındaki d "-da" ekini getirirsek ekin başındaki d t'ye t'ye dönüşür. Tabakda değil tabakta olur.dönüşür. Tabakda değil tabakta olur.

kitap kitap + + cıcı > > kitapkitapççıı çalışçalış + + gangan > > çalışçalışkkanan sokaksokak + + dandan > > sokaksokakttanan çiçek çiçek ++ dede >> çiçekçiçekttenen dost dost ++ ca ca >> dosdosttçaça basbas ++ gın gın >> bas baskkının 1995’1995’ ++ denden >> 1995’ 1995’ ttenen


☻☻ UYARI ! ! ! UYARI ! ! !

Birleşik sözcüklerde ünsüz Birleşik sözcüklerde ünsüz benzeşmesi gerçekleşmez.benzeşmesi gerçekleşmez.

Ak + deniz > AkdenizAk + deniz > Akdeniz

dik + dörtgen > dikdörtgen,dik + dörtgen > dikdörtgen,

üst + geçit > üstgeçitüst + geçit > üstgeçit


ÖRNEK SORUÖRNEK SORU

Aşağıdaki cümlelerin Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı hangisinde yazım yanlışı yokturyoktur??

A)A) Ucuzca bir otel arıyorum.Ucuzca bir otel arıyorum.

B)B) Ahbapca bir tutum takındı.Ahbapca bir tutum takındı.

C)C) Kendisinden yaşca hayli Kendisinden yaşca hayli küçüktü.küçüktü.

D)D) Başını hafifce öne eğdi.Başını hafifce öne eğdi.


☻ ☻ ÇÖZÜMÇÖZÜM

B, C, D, seçeneklerindeki altı çizili B, C, D, seçeneklerindeki altı çizili sözcükler, sert sessizle bittiği halde sözcükler, sert sessizle bittiği halde ek ek "-ce""-ce" olarak gelmiştir. Oysa, olarak gelmiştir. Oysa, ahbap - ahbap - ça,ça, yaş - yaş - çaça, hafif - , hafif - çeçe, , biçiminde olması gerekirdi.biçiminde olması gerekirdi.

A'da "ucuz" sözcüğü sert sessizle A'da "ucuz" sözcüğü sert sessizle bitmediği için, "ucuzca" yazılması bitmediği için, "ucuzca" yazılması doğrudur.doğrudur.

☻☻ Cevap A Cevap A


ÜNSÜZ YUMUŞAMASIÜNSÜZ YUMUŞAMASI

Sonu (p, ç, t, k) sert ünsüzleri ile Sonu (p, ç, t, k) sert ünsüzleri ile biten bir sözcük ünlü ile başlayan bir biten bir sözcük ünlü ile başlayan bir ek aldığında "pek aldığında "pb'ye, çb'ye, çc'ye, t c'ye, t d'ye, k d'ye, k g, ğ'ye" dönüşür. Bu kurala g, ğ'ye" dönüşür. Bu kurala ünsüz yumuşaması ünsüz yumuşaması denir.denir.


ÖRNEKÖRNEK

"ekmek" sözcüğüne "-e" hal ekini "ekmek" sözcüğüne "-e" hal ekini getirirsek sözcüğün sonundaki "k" getirirsek sözcüğün sonundaki "k" sert ünsüzü "ğ"ye dönüşür.sert ünsüzü "ğ"ye dönüşür.

ekmeke değil, ekmeğe olur.ekmeke değil, ekmeğe olur.

dönemeç + i > dönemecidönemeç + i > dönemeci

ceket + e > cekedeceket + e > cekede

çorap + ı > çorabıçorap + ı > çorabı


Tek heceli ve yabancı sözcüklerin Tek heceli ve yabancı sözcüklerin bazılarında yumuşama olur, bazılarında yumuşama olur,

bazılarında ise olmaz.bazılarında ise olmaz.suç>suç – u saç>saç - ı suç>suç – u saç>saç - ı

süt>süt – ü kök>kök – ü süt>süt – ü kök>kök – ü

hukuk>hukuk – u cumhuriyet> cumhuriyet-hukuk>hukuk – u cumhuriyet> cumhuriyet-inin

ahlak>ahlak – ı ek>ek – in ahlak>ahlak – ı ek>ek – in

millet>millet – i saat>saat – in millet>millet – i saat>saat – in

devlet>devlet – i üç>üç – üncüdevlet>devlet – i üç>üç – üncü

Örneklerinde yumuşama gerçekleşmemiştir.Örneklerinde yumuşama gerçekleşmemiştir.


çok>çoğuçok>çoğukap>kabıkap>kabıcep>cebicep>cebi

Sözcükleri tek heceli Sözcükleri tek heceli olmalarına rağmen olmalarına rağmen

yumuşama olmuştur.yumuşama olmuştur.


Özel isimlerin sonunda kesinlikle Özel isimlerin sonunda kesinlikle yumuşama olmaz. Bu sözcükler olduğu yumuşama olmaz. Bu sözcükler olduğu

gibi yazılır.gibi yazılır.

Kızılırmak'a (Kızılırmağ'a Kızılırmak'a (Kızılırmağ'a yanlış)yanlış)

Mehmet'e (Mehmed'e Mehmet'e (Mehmed'e yanlış) yanlış) Sinop'u (Sinob'u Sinop'u (Sinob'u yanlış) yanlış) Zonguldak'ı (Zonguldağ'ı Zonguldak'ı (Zonguldağ'ı

yanlış)yanlış)


UYARI:UYARI:

““p,ç,t,k” ünsüzleriyle biten p,ç,t,k” ünsüzleriyle biten özel isimler ünlü ile başlayan özel isimler ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında yazımda bir ek aldıklarında yazımda yumuşama olmaz; ancak yumuşama olmaz; ancak okunuşta yumuşama yapılarak okunuşta yumuşama yapılarak okunur.okunur.


ÖRNEKÖRNEKKızılırmak'a (yazılır)Kızılırmak'a (yazılır) Kızılırmağa (okunur)Kızılırmağa (okunur)Mehmet'e (yazılır)Mehmet'e (yazılır) Mehmede (okunur)Mehmede (okunur)Sinop'u (yazılır)Sinop'u (yazılır) Sinobu (okunur)Sinobu (okunur)Zonguldak'ı (yazılır)Zonguldak'ı (yazılır) Zonguldağı (okunur)Zonguldağı (okunur)Uşak’ a (yazılır)Uşak’ a (yazılır) Uşağa (okunur)Uşağa (okunur)Bilecik’eBilecik’e (yazılır)(yazılır) Bileciğe (okunur) Bileciğe (okunur)Serap’ın (yazılır)Serap’ın (yazılır) Serabın (okunur) Serabın (okunur)


SES DÜŞMESİSES DÜŞMESİ

1-1- Ünlü DüşmesiÜnlü Düşmesi2-2- Ünsüz DüşmesiÜnsüz Düşmesi


1-1- ÜNLÜ DÜŞMESİÜNLÜ DÜŞMESİ

Son hecelerinde dar “ı,i,u,ü” Son hecelerinde dar “ı,i,u,ü” ünlü bulunan kimi sözcüklere ünlü bulunan kimi sözcüklere ünlü ile başlayan ek ünlü ile başlayan ek getirildiğinde son hecedeki dar getirildiğinde son hecedeki dar ünlü düşer. Buna ünlü (hece) ünlü düşer. Buna ünlü (hece) düşmesi denir. Ünlü düşmesi düşmesi denir. Ünlü düşmesi çeşitli sebeplerle gerçekleşebilir.çeşitli sebeplerle gerçekleşebilir.


a. Bazı organ adları ile akrabalık a. Bazı organ adları ile akrabalık bildiren sözcüklere ünlü ile bildiren sözcüklere ünlü ile

başlayan ekler geldiğinde ünlü başlayan ekler geldiğinde ünlü düşmesi olabilirdüşmesi olabilir

ağız + ıağız + ı > ağzı > ağzı oğul + uoğul + u > oğlu > oğlu

beyin + ibeyin + i > beyni > beyni boyun + uboyun + u > boynu > boynu

burun + uburun + u > burnu > burnu gönül + ügönül + ü > gönlü > gönlü

akıl + ıakıl + ı > aklı > aklı bağır + ımbağır + ım >bağrım >bağrım

devir + idevir + i > devri > devri karın + ıkarın + ı > karnı > karnı

oğul + umoğul + um >oğlum >oğlum göğüs +ügöğüs +ü > göğsü > göğsü


b. b. Bazı sözcükler ünlü ile başlayan Bazı sözcükler ünlü ile başlayan yapım eki aldıklarında ünlü düşmesi yapım eki aldıklarında ünlü düşmesi

olabilir.olabilir.

ayırmak ayırmak Çocuklar arasında ayrım Çocuklar arasında ayrım yapmasın.yapmasın.

savurmak savurmak Sözcükleri çok savruk Sözcükleri çok savruk kullanıyor.kullanıyor.

sıyırmak sıyırmak Dizinde küçük bir sıyrık var. Dizinde küçük bir sıyrık var.oyun oyun Çocuklar bahçede oynuyor. Çocuklar bahçede oynuyor.


c. Etmek, olmak yardımcı c. Etmek, olmak yardımcı eylemleriyle oluşturulan birleşik eylemleriyle oluşturulan birleşik eylemlerde ünlü düşmesi olabilir.eylemlerde ünlü düşmesi olabilir.

sabır + etmeksabır + etmek sabretmek sabretmekkahır + olmakkahır + olmak kahrolmak kahrolmakemir + etmekemir + etmek emretmek emretmekkahır +etmekkahır +etmek kahretmek kahretmekdevdeviir + etmekr + etmek devretmek devretmekdefdefiin + olmakn + olmak defnolmak defnolmak


ç. Sözcüklerin birleşmesi ç. Sözcüklerin birleşmesi esnasında da ünlü düşmesi esnasında da ünlü düşmesi

olabilir.olabilir.cuma + ertesicuma + ertesi cumartesi cumartesipazar +ertesipazar +ertesi pazartesipazartesikayın + anakayın + ana kaynanakaynanakahve +altıkahve +altı kahvaltıkahvaltı


2-2- ÜNSÜZ DÜŞMESİÜNSÜZ DÜŞMESİ Bazı sözcükler küçültme eki (-cık, -Bazı sözcükler küçültme eki (-cık, -

cik, -cek, -cak) veya -l eki aldığında cik, -cek, -cak) veya -l eki aldığında adların sonunda "k" varsa düşer:adların sonunda "k" varsa düşer:

yumuşak + cıkyumuşak + cık yumuşacık yumuşacık alçak + cıkalçak + cık alçacık alçacık küçük + cükküçük + cük küçücük küçücük ufak + lufak + l ufaldı ufaldı yüksek + lyüksek + l yükseldik yükseldik küçük + lküçük + l küçülmüş küçülmüş


ÖRNEK SORUÖRNEK SORU

Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin hangisinde farklı bir ses olayı vardır?hangisinde farklı bir ses olayı vardır?

A) A) ÇocukluğumÇocukluğum dağlık bir yerde geçti. dağlık bir yerde geçti.

B) B) GüldüğüGüldüğü zaman yüzünde güller açar. zaman yüzünde güller açar.

C) Nereye gitsem bir uçarılık C) Nereye gitsem bir uçarılık yüreğimdeyüreğimde..

D) D) ŞehriŞehri adeta seçilemeyecek bir hale adeta seçilemeyecek bir hale getirmişti.getirmişti.


ÇözümÇözüm A, B, C, seçeneklerindeki altı çizili A, B, C, seçeneklerindeki altı çizili

sözcüklerde ünsüz yumuşaması olmuştur.sözcüklerde ünsüz yumuşaması olmuştur. güldük-ü güldük-ü güldüğü güldüğü çocukluk+um çocukluk+um çocukluğum çocukluğum yürek+im yürek+im yüreğim yüreğim Görüldüğü gibi bu sözcükler sert Görüldüğü gibi bu sözcükler sert

ünsüzle bittiği halde ünlüyle başlayan bir ünsüzle bittiği halde ünlüyle başlayan bir ek aldığında sondaki sert ünsüz ek aldığında sondaki sert ünsüz yumuşamıştır.yumuşamıştır.

D seçeneğindeki kelimede ise ünlü D seçeneğindeki kelimede ise ünlü düşmesi görülmektedir.düşmesi görülmektedir.

Şehir + i Şehir + i şehri şehri


SES TÜREMESİSES TÜREMESİ

1-1- Ünlü TüremesiÜnlü Türemesi

2-2- Ünsüz TüremesiÜnsüz Türemesi


1-1- ÜNLÜ TÜREMESİÜNLÜ TÜREMESİ Dilimizde kimi sözcükler küçültme eki Dilimizde kimi sözcükler küçültme eki

aldıklarında veya sözcüklerin pekiştirilmesi aldıklarında veya sözcüklerin pekiştirilmesi sırasında fazladan bir ses ortaya çıkar. Bu sırasında fazladan bir ses ortaya çıkar. Bu ses olayına ünlü türemesi denir.ses olayına ünlü türemesi denir.

bir + cik bir + cik bir bir i i cikcik genç + cik genç + cik genc genc e e cikcik dar + cık dar + cık dar dar a a cıkcık Pekiştirme sırasında ise:Pekiştirme sırasında ise: güp + gündüz güp + gündüz güp güp e e gündüzgündüz sap + sağlam sap + sağlam sap sap a a sağlamsağlam yap + yalnız yap + yalnız yap yap a a yalnızyalnız


2-2- ÜNSÜZ TÜREMESİÜNSÜZ TÜREMESİ

Türkçe kelimelerde kelime kökünde aynı Türkçe kelimelerde kelime kökünde aynı cinsten iki ünsüz yan yana bulunmaz. cinsten iki ünsüz yan yana bulunmaz. Ancak bazı yabancı asıllı kelimeler Ancak bazı yabancı asıllı kelimeler asıllarında ikinci ünsüzleri bulunduğu halde asıllarında ikinci ünsüzleri bulunduğu halde Türkçede tek ünsüz ile yazılır. Bu kelimelere Türkçede tek ünsüz ile yazılır. Bu kelimelere ünlü ile başlayan ekler getirildiğinde ise ünlü ile başlayan ekler getirildiğinde ise asıllarındaki ikinci ünsüzler ortaya çıkar. asıllarındaki ikinci ünsüzler ortaya çıkar. Buna Buna ünsüz türemesiünsüz türemesi denir. denir.

his + i his + i his hisssii red etmek red etmek red redddetmeketmek zan etmek zan etmek zan zannnetmeketmek af olunmak af olunmak af afffolunmakolunmak


ÜNLÜ DARLAŞMASIÜNLÜ DARLAŞMASI Dilimizde Dilimizde "-yor""-yor" eki kendinden önceki eki kendinden önceki

"a, e""a, e" ünlülerini daraltarak ünlülerini daraltarak "ı, i, u, ü”"ı, i, u, ü” ye ye dönüştürür. Buna dönüştürür. Buna ünlü darlaşmasıünlü darlaşması denir. denir.

Topla - yor Topla - yor topl topluuyoryor başla - yor başla - yor başl başlııyoryor besle - yor besle - yor besl besliiyoryor çalışma - yor çalışma - yor çalışm çalışmııyoryor Bunların dışında "y" ünsüzünün Bunların dışında "y" ünsüzünün

etkisiyle "ye- ve de-" fiillerinde de etkisiyle "ye- ve de-" fiillerinde de darlaşma görülebilir.darlaşma görülebilir.

de - y - ecek de - y - ecek d diiyecekyecek ye - ye - ecek ye - ye - ecek y yiiyecekyecek


KAYNAŞTIRMAKAYNAŞTIRMA Türkçede iki ünlü yan yana gelmez. Türkçede iki ünlü yan yana gelmez.

Onun için ünlü ile biten bir sözcük ünlü ile Onun için ünlü ile biten bir sözcük ünlü ile başlayan bir ek aldığında "başlayan bir ek aldığında "y, ş, s, ny, ş, s, n" " ((YYaaŞŞaaSSııNN) ünsüzlerinden biri girer. Buna ) ünsüzlerinden biri girer. Buna kaynaştırmakaynaştırma denir. denir.

elma - ı elma - ı elma - elma - yy - ı - ı iki - er iki - er iki - iki - şş - er - er kapı - ı kapı - ı kapı - kapı - ss - ı - ı dünya - ın dünya - ın dünya - dünya - nn - ın - ın

Not:Not: Kaynaştırma mutlaka iki ünlü Kaynaştırma mutlaka iki ünlü arasında gerçekleştirilir.arasında gerçekleştirilir.


ULAMAULAMA

Sonu ünsüzle biten bir sözcüğün son sesini, Sonu ünsüzle biten bir sözcüğün son sesini, ünlü ile başlayan bir sözcüğün ilk sesine ünlü ile başlayan bir sözcüğün ilk sesine bağlanmasına denir. Ulama yazıya geçmez, bağlanmasına denir. Ulama yazıya geçmez, sadece seste gerçekleşen bir olaydır.sadece seste gerçekleşen bir olaydır.

Benim memleketim yanar kavrulur şimdiBenim memleketim yanar kavrulur şimdi BıçakBıçak__açmazaçmaz__ağızları, her günağızları, her gün__ayrı bir ayrı bir

matemdir.matemdir. Yağmur değil, alev yağar, ölüm göklerdenYağmur değil, alev yağar, ölüm göklerden Ağustos burda cennet, orda cehennemdir.Ağustos burda cennet, orda cehennemdir.


☻☻ UYARIUYARI

Sözcükler arasında herhangi bir Sözcükler arasında herhangi bir noktalama işareti varsa ulama noktalama işareti varsa ulama yapılmaz.yapılmaz.


ÖRNEKLERÖRNEKLER

Benim memleketim yanar kavrulur şimdiBenim memleketim yanar kavrulur şimdi

BıçakBıçak açmazaçmaz ağızları, her günağızları, her gün ayrı bir ayrı bir matemdir.matemdir.

Yağmur değil, alev yağar, ölüm göklerdenYağmur değil, alev yağar, ölüm göklerden

Ağustos burada cennet, orda Ağustos burada cennet, orda cehennemdir. cehennemdir.


ÇÖZÜMÇÖZÜM

Benim memleketim yanar kavrulur şimdiBenim memleketim yanar kavrulur şimdi

BıçaBıçakk aaçmaçmazz aağızları, her güğızları, her günn aayrı bir yrı bir matemdir.matemdir.

Yağmur değil, alev yağar, ölüm göklerdenYağmur değil, alev yağar, ölüm göklerden

Ağustos burada cennet, orda cehennemdir.Ağustos burada cennet, orda cehennemdir.


SES BİLGİSİ İLE İLGİSİ TEST SES BİLGİSİ İLE İLGİSİ TEST SORULARISORULARI


Aşağıdaki cümlelerin Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı hangisinde bir yazım yanlışı

vardır?vardır?A)A) Zonguldak'a giderken Zonguldak'a giderken Karabük'den geçecek miyiz?Karabük'den geçecek miyiz?

B)B) Otobüs Ankara'dan saat kaçta Otobüs Ankara'dan saat kaçta hareket edecekti?hareket edecekti?

C)C) İzmit'ten Ankara'ya kaç saatte İzmit'ten Ankara'ya kaç saatte geldiniz?geldiniz?

D)D) Kars'tan İstanbul'a otobüsle mi Kars'tan İstanbul'a otobüsle mi döneceksiniz?döneceksiniz?


CEVAPCEVAP

A)A) Zonguldak'a giderken Zonguldak'a giderken Karabük'den Karabük'den geçecek miyiz?geçecek miyiz?


Aşağıdaki dizelerin Aşağıdaki dizelerin hangisinde hangisinde "ulama""ulama"ya bir ya bir

örnek vardır?örnek vardır?A)A) Sabahtan uğradım ben bir fidanaSabahtan uğradım ben bir fidana

B)B) Çıkıp şu dağlara yaslanmalıdırÇıkıp şu dağlara yaslanmalıdır

C)C) Gönlümüz bağlandı zülfün telineGönlümüz bağlandı zülfün teline

D)D) Al benim derdimi götür yere ver.Al benim derdimi götür yere ver.


CEVAPCEVAP

A)A) SabahtaSabahtan un uğradım ben bir ğradım ben bir fidanafidana


Aşağıdakilerden hangisinde Aşağıdakilerden hangisinde bir yazım yanlışı vardır?bir yazım yanlışı vardır?

A) Şemsiyesini kaybettiğini eve dönünce anladı.A) Şemsiyesini kaybettiğini eve dönünce anladı.

B) Trafik cezasının af edilmesini bekliyormuş.B) Trafik cezasının af edilmesini bekliyormuş.

C) Bize, şiirlerinden söz etmek istediğini söyledi.C) Bize, şiirlerinden söz etmek istediğini söyledi.

D) Arkadaşımız bu cezayı hak etmemişti.D) Arkadaşımız bu cezayı hak etmemişti.


CEVAPCEVAP

B) Trafik cezasının B) Trafik cezasının af edilmesiniaf edilmesini bekliyormuş.bekliyormuş.


Türkçede ad tamlamalarında Türkçede ad tamlamalarında kaynaştırma sesleri n ve s'dirkaynaştırma sesleri n ve s'dir

Aşağıdaki sözcüklerden Aşağıdaki sözcüklerden hangisiyle bir ad tamlaması hangisiyle bir ad tamlaması

yapılırken bu kurala yapılırken bu kurala uyulmazuyulmaz??

A) elmaA) elma B) yaraB) yara

C) su C) su D) yazıD) yazı


CEVAPCEVAP

C) SuC) Su

AÇIKLAMA: “su” kelimesi bir AÇIKLAMA: “su” kelimesi bir tamlamada diğer sözcüklerden farklı tamlamada diğer sözcüklerden farklı olarak “y” kaynaştırma harfini alır.olarak “y” kaynaştırma harfini alır.


Sonunda süreksiz sert Sonunda süreksiz sert ünsüzlerinden (p, ç, t, k) biri ünsüzlerinden (p, ç, t, k) biri bulunan sözcük, ünlü ile başlayan bulunan sözcük, ünlü ile başlayan bir ek aldığında sonundaki sert bir ek aldığında sonundaki sert ses yumuşar.ses yumuşar.

Aşağıdaki sözcüklerden hangisi Aşağıdaki sözcüklerden hangisi bu kurala bu kurala uymazuymaz??

A) koç A) koç B) araçB) araç

C) söğüt C) söğüt D) dolapD) dolap


CEVAPCEVAP

A) koçA) koç


Aşağıdaki cümlelerin Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcük ek hangisindeki altı çizili sözcük ek

alırken bu sözcüğün alırken bu sözcüğün ünsüzlerinden biri düşmüştür?ünsüzlerinden biri düşmüştür?

A)A) Susuzluktan balkondaki tüm çiçekler Susuzluktan balkondaki tüm çiçekler sararmışsararmış..B)B) Yaşar, bu romanında çok fazla Yaşar, bu romanında çok fazla devrikdevrik cümle cümle kullanmış.kullanmış.C)C) Soğuktan Soğuktan burnuburnu kıpkırmızı olmuş. kıpkırmızı olmuş.D)D) Otobüsümüz, adını bilmediğim Otobüsümüz, adını bilmediğim büyücekbüyücek bir bir kasabadan geçti.kasabadan geçti.


CEVAPCEVAP

D) Otobüsümüz, adını bilmediğim D) Otobüsümüz, adını bilmediğim büyücekbüyücek bir bir kasabadan geçti.kasabadan geçti.


Aşağıdaki cümlelerin Aşağıdaki cümlelerin hangisinde süreksiz sert hangisinde süreksiz sert

ünsüzlerin yumuşamasına bir ünsüzlerin yumuşamasına bir örnek vardır?örnek vardır?

A) Gelecek ay yayımlanacak dergimizin A) Gelecek ay yayımlanacak dergimizin kapağı, kapağı, öğrencilerimiz tarafından öğrencilerimiz tarafından hazırlanacak.hazırlanacak.

B) Bu araştırma sonuçları, öğrencilerin B) Bu araştırma sonuçları, öğrencilerin görüşlerini yansıtmaktadır.görüşlerini yansıtmaktadır.

C) Siyasal reklamcılık, Türkiye'nin siyasal C) Siyasal reklamcılık, Türkiye'nin siyasal kültürüne yeni bir boyut getirmiştir.kültürüne yeni bir boyut getirmiştir.

D) Son yıllarda demokrasi, bir siyasal sistem D) Son yıllarda demokrasi, bir siyasal sistem olarak yeni anlamlar kazanmıştır.olarak yeni anlamlar kazanmıştır.


CEVAPCEVAP

A) Gelecek ay yayımlanacak A) Gelecek ay yayımlanacak dergimizin kapadergimizin kapağğı, ı, öğrencilerimiz öğrencilerimiz tarafından hazırlanacak.tarafından hazırlanacak.


“ “Örttü üstüne yıldızlı yorganını Örttü üstüne yıldızlı yorganını gece,gece,

Bir başından bir başına göğün.”Bir başından bir başına göğün.”Bu dizelerde Bu dizelerde

aşağıdakilerden hangisi aşağıdakilerden hangisi yokturyoktur??

A) A) Ses düşmesiSes düşmesi

B)B) Ünsüz yumuşaması Ünsüz yumuşaması

C)C) Kaynaştırma harfiKaynaştırma harfi

D)D) Ünsüz benzeşmesiÜnsüz benzeşmesi


CEVAPCEVAP

A) A) Ses düşmesiSes düşmesi


"Merve Hanım, odayı "Merve Hanım, odayı temizliyortemizliyor."."cümlesinde altı çizili cümlesinde altı çizili

sözcükteki ses olayı sözcükteki ses olayı aşağıdakilerin hangisinde aşağıdakilerin hangisinde

vardır?vardır?

A)A) Dede, torununa masal Dede, torununa masal anlatıyoranlatıyor..

B)B) Emre, bahçede Emre, bahçede dolaşıyordolaşıyor..

C)C) Bilal, ödevini Bilal, ödevini hazırlıyorhazırlıyor..

D)D) Bu akşam annem Bu akşam annem geliyorgeliyor..


CEVAPCEVAP "Merve Hanım, odayı "Merve Hanım, odayı temizltemizliiyoryor."."

“temizliyor” sözcüğünde “temizl“temizliyor” sözcüğünde “temizlee” ” sözcüğü “-yor” şimdiki zaman eki almış sözcüğü “-yor” şimdiki zaman eki almış ve sondaki “e” geniş ünlüsü daralmış ve ve sondaki “e” geniş ünlüsü daralmış ve “i” şekline dönüşmüştür. Bu sebeple “ünlü “i” şekline dönüşmüştür. Bu sebeple “ünlü darlaşması” ses olayı vardır.darlaşması” ses olayı vardır.

Aynı ses olayı: Aynı ses olayı:

C) Bilal, ödevini C) Bilal, ödevini hazırlhazırlııyoryor.. seçeneğinde de vardır.seçeneğinde de vardır.


Aşağıdaki cümlelerin Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hangisinde "ünsüz "ünsüz

düşmesi"düşmesi"nene uğramış bir uğramış bir sözcük vardır?sözcük vardır?

A)A) Bir şarkıyı söyler gibi kırlarda böcekler.Bir şarkıyı söyler gibi kırlarda böcekler.

B)B) Uçun kuşlar uçun doğduğum yere.Uçun kuşlar uçun doğduğum yere.

C)C) Ufacık bir gülümsemendir benim ilacım.Ufacık bir gülümsemendir benim ilacım.

D)D) Durdukça bu hasret bağrımı yakar.Durdukça bu hasret bağrımı yakar.


CEVAPCEVAP

C) C) UfacıkUfacık bir gülümsemendir bir gülümsemendir benim ilacım.benim ilacım.


"Kurnaz olan dilediğini baştan "Kurnaz olan dilediğini baştan çıkarır."çıkarır."

Verilen cümledeki ses Verilen cümledeki ses olaylarınınolaylarının aynısı aynısı

aşağıdakilerden hangisinde aşağıdakilerden hangisinde vardır?vardır?

A)A) Kötü patron, doğru söyleyeni işten Kötü patron, doğru söyleyeni işten çıkarır.çıkarır.

B)B) Er olan ekmeğini taştan çıkarır.Er olan ekmeğini taştan çıkarır.

C)C) Cesaretten güç alır her başarı.Cesaretten güç alır her başarı.

D)D) Dikenlerin içinde küçücük bir gül Dikenlerin içinde küçücük bir gül vardır.vardır.


CEVAPCEVAP

"Kurna"Kurnaz oz olan diledilan dilediğğini baini baştştan çıkarır."an çıkarır." ulama yumuşama benzeşmeulama yumuşama benzeşme

B)B) EErr oolan ekmelan ekmeğğini taini taştştan çıkarır.an çıkarır.

ulama yumuşama benzeşmeulama yumuşama benzeşme

Documents

SES BİLGİSİ