Setanta 4.pdf

Setanta IVSetanta IV

1

Ceacht 30 Cainteoir úr - líne úr.

Scríobh an t-alt seo leis na comharthaí poncaíochta is

ceart, agus an t-alt leagtha amach mar is ceart.

Cé rinne sin arsa Méabh nuair a bhuail an chloch an fear

mór. Níl a fhios agam arsa Mac Roth tháinig sé ó bharr an

chnoic sin thall. Mise a rinne é arsa Cú Chulainn agus

mholfainn duit agus d'arm s'agat filleadh abhaile. Cé a

shíleann tú is tú? Is mise Méabh banríon na gConnachtach

agus níl ionat ach gasúr beag gan úsáid. An dá thuras ort!

arsa Cú Chulainn agus thosaigh sé ag caitheamh na gcloch

ar Mhéabh agus ar a harm. Cuir stad leis an fhear sin arsa

Méabh agus a sáith feirge anois uirthi. Cuir stad leis nó

beidh muid uilig marbh aige.

Pointe gramadaí le treisiú:

Na briathra mírialta san Aimsir Chaite.

Chuaigh na blianta thart. D'fhás an gasúr aníos. Ní Setanta

a bhí anois air, ach Cú Chulainn. Bhí Cú Chulainn cróga

agus calma. Tháinig fir a throid leis. Rinne siad iarracht ach

chuaigh siad ar ais agus iad buailte. Chonaic siad Cú

Chulainn agus tháinig eagla orthu. Dúirt Cú Chulainn leo

nach raibh troid uaidh.

dúirt mé chonaic siad chuala sí

thug siad rinne tú d'ith siad

fuair sé tháinig siad chuaigh siad


2 59

Ceacht 29 Briathra leis an réamhfhocal ar

Amharc ar na frásaí seo agus críochnaigh iad ar do

rogha dóigh.

1. Thosaigh mé ar

2. Chuimhnigh mé ar

3. Casadh an cailín orm.

4. Bhuaigh muid orthu.

5. Bíonn sí ag cur isteach orm.

6. Tugadh leasainm orm.

7. Rug mé ar an liathróid.

8. Theip ort sa scrúdú.

9. Scairt sí orm.

10. D'iarr sé orm


An t-ainmfhocal (firinscneach agus baininscneach).

Bhí banríon i gConnachta ag an am seo. Méabh an t-ainm

a bhí uirthi. Bean láidir chruálach a bhí ann. Bhí maoin an

tsaoil aici. Bhí fear aici a raibh Ailill air. Bhí sé féin an-

saibhir go deo. Ba mhinic an bheirt acu ag argóint faoin

airgead agus faoin saibhreas a bhí acu.

"Tá i bhfad níos mó agam ná mar atá agat féin," a dúirt

Méabh leis lá.

banríon an bheirt cruálach

an bhanríon maoin airgead

saibhir an t-airgead


358

Thug siad beirt a saibhreas go dtí caisleán Mhéabha. Chuir

siad coirn, slabhraí, ornáidí agus dealga ar an bhord. Bhí an

oiread céanna acu beirt. Chomhair siad na ba, na muca

agus na capaill a bhí acu agus arís bhí an uimhir chéanna

acu. Ach thug Ailill faoi deara go raibh rud aige nach raibh

ag Méabh. Bhí tarbh aige! Bhuail taom feirge Méabh. Bhí an

bua ag Ailill.

Ceacht 28

Cuir isteach lánstad, comhartha ceiste nó comhartha

uaillbhreasa.

*1. An dá thuras ort

*2. Chan ag magadh atá sé

*3. Mínítear na ceisteanna go soiléir

*4. Fuair mé an nuacht go mall aréir

*5. Slán an scéalaí

*6. Cé dúirt leat go raibh mé tinn

*7. Ní fear mór é, an ea

*8. Go stróca tú is go stialla tú é

*9. Faightear móin sa phortach

*10. Ní gan fáth a rinne sé é

*11. An bhfaca tú sin

*12. Tórramh portáin ort

*13. Ní raibh an t-ádh leis le fada

*14. Briseadh isteach sa teach aréir

*15. Druidtear an scoil gach lá

*16. Seasamh fada ar chosa laga chugat

*17. An maith leat uisce fuar

*18 Go Corcaigh a chuaigh sé inné

*19. Bás na bpisín chugat

*20. An raibh a fhios agat sin

bhuail sí ghlan sí thug sí

thóg sí chomhair sí d'éist sí

chuir sí d'imigh sí


An Aimsir Chaite --- le séimhiú.


4 57

Ceacht 27 An Tuiseal Ginideach

Scríobh na habairtí leis an fhoirm cheart de na focail atá

idir lúibíní.

1. Sheas siad i lár (an tsráid).

2. Tháinig an cuairteoir i lár (an tseachtain).

3. Bhí an múinteoir ag doras (an scoil).

4. Sheas an bhean óg ar bord (long).

5. Bhí na buachaillí ag imirt (peil).

6. Bhí siad ag bualadh (an liathróid).

7. Bhí solas (an ghrian) an-gheal ar maidin.

8. D'éirigh mé amach as an leaba ar béal (maidin).

9. Tús maith leath (an obair).

10. Bhí siad ag ithe (an t-arán).

11. Bhí sé ag cur (fearthainn) aréir.

12. Sin é teach (an múinteoir).

13. Chonaic mé madadh nua (an buachaill).

14. Bíonn an Nollaig ann ag deireadh (an bhliain).

15. Bhí gasúir (an scoil) i lár (an pháirc).

Bhí Méabh ar buile leis an fhearg a tháinig uirthi. Shiúil sí

chuig an fhuinneog. D'amharc sí síos ar an pháirc. Chonaic

sí a teachtaire Mac Roth ann. Chuir sí fios ar an fhear.

"Cá bhfaighinn tarbh chomh maith leis an cheann atá

ag Ailill?"

"Níl ach tarbh amháin atá inchurtha leis. Tá an tarbh

sin i gCuailgne i gCúige Uladh. An Donn Cuailgne atá air,"

arsa Mac Roth.

"Cé leis an tarbh?" arsa Méabh.

"Is le fear a bhfuil Dáire air é."

ag an fhear leis an cheann leis an fhuinneog

ag an gheata leis an fhearg ar an bhord

chuig an fhuinneog


An Tuiseal Tabharthach.


556

"Caithfidh mé an tarbh sin a fháil. Imigh leat gan mhoill

agus ceannaigh an tarbh más féidir," arsa Méabh.

D'imigh Mac Roth leis. Labhair sé le Dáire agus rinneadh

margadh. Bhí go maith is ní raibh go holc. Thug Dáire féasta

dó. Bhí Mac Roth súgach go maith faoin am seo agus ar

seisean,

"Is maith an rud gur dhíol tú an tarbh linn. Mura ndíolfá,

thiocfadh sí agus thógfadh sí léi é."

"Sin rud nach ndéanfadh sí ná duine ar bith eile

agaibh, nó ní ligfeadh an rí Conchúr mac Neasa di!" arsa

Dáire.

Ceacht 26

Mínigh na seanfhocail seo.

1. Is fearr clú maith ná saibhreas an domhain.

2. Ní bhíonn fear náireach éadálach.

3. Is buaine clú ná saol.

4. Seanamadán an t-amadán is measa.

5. Ní ualach do dhuine an fhoghlaim.

6. Is fada a leanas an dúchas.

7. Drochubh drochéan.

8. Aithníonn ciaróg ciaróg eile.

9. Tá nead bheag níos teo ná nead mhór.

10. Ní fheiceann an duine a locht féin.

dhéanfadh sí ligfeadh sí thiocfadh sí

bhrisfeadh sé thógfadh sí dhíolfadh sé

rithfeadh sé


An Modh Coinníollach.


6 55

Ceacht 25

Scríobh san Aimsir Chaite san Fhoirm Dhiúltach.

1. Tógfaidh muid an bothán sin.

2. Déanfaidh sí a hobair baile.

3. Feicfidh tú an cluiche iomána.

4. Críochnóidh mé an obair go mall.

5. Scaipfear soir siar iad.

6. Éireoidh sibh ar a hocht.

7. Ólfaidh an leanbh go leor bainne.

8. Léifidh an mac léinn an nuachtán.

9. Rachaidh Caoimhín go Corcaigh ag deireadh na

seachtaine.

10. Tiocfaidh Liam go Béal Feirste Dé Máirt.

Tugadh bata is bóthar do Mhac Roth. Chuaigh sé caol

díreach ar ais chuig Méabh.

"Ní dhíolfaidh sé an tarbh! Beidh daor air. Rachaidh

mé chucu faoi rún. Tiocfaidh mé aniar aduaidh orthu. Íocfaidh

siad go daor as an mhasla seo. Gheobhaidh mé laochra

Chonnachta le chéile. Beidh orm a bheith cliste. Glaoigh ar

an draoi. Tá gnó agam leis," arsa an bhanríon.

díolfaidh sé íocfaidh siad rachaidh sé

beidh mé tiocfaidh mé déanfaidh mé

gheobhaidh mé feicfidh mé déarfaidh mé


An Aimsir Fháistineach agus an Modh Coinníollach.


754

Tháinig an draoi a fhad léi. Mhínigh sí dó go raibh fadhb aici.

Dúirt sí leis go raibh sí ag dul a throid leis na hUltaigh. Dúirt

sí leis go raibh an bua de dhíth uirthi. Thuig an draoi seo

agus mhínigh sé di go raibh sé ábalta codladh draíochta a

chur orthu.

Ceacht 24 An Tuiseal Tabharthach

Ceartaigh más gá.

*a. ar an bhuachaill *b. as bhaile

ag an ghasúr ar an hardán

leis an cat leis an fear

faoin tábla den leabhar

don fhilíocht faoin thuath

*c. san dath *d. ag an bhainis

don fíon ag an cluiche

ag an fiaclóir sa cistin

sa cuibhreann le na mná

don seanbhean ar an úll.agam agat aige aici

dom duit dó di


Na réamhfhocail shimplí seo thuas a úsáid i samplaí.


8 53

Ceacht 23

Ainmfhoca i l Fh i r inscneacha agus A inmfhoca i l

Bhaininscneacha.

Déan dhá liosta agus cuir an dá inscne ina liosta féin.

an bhróg an deasc

an crann an leabhar

an fhuinneog an chasóg

an rinceoir an mála

an bád an tine

an fear an fíon

an trá an fhadhb

an pháirc an t-uisce

an gual an seomra

an tAifreann an carr

an tsráid an rothar

an lá an ordóg

an tseachtain an chailc

an scoil an bhainis

Ag an am seo bhí fleá agus féasta ag na hUltaigh in

Eamhain Macha. Dún mór láidir daingean a bhí ann. Bhí

arm na nUltach go léir ann. Bhí siad ag ól agus ag ceol. Bhí

rogha gach bia agus togha gach dí ann. Nuair a d'ól siad

fíon thit siad ina gcodladh. D'imir an draoi a chleas orthu.

Thit gach duine ina chodladh ach fear amháin.

d'ól siad chaoin siad thit siad

d'imir siad cheol siad bhuail siad

d'ith siad chaith siad chnag siad


Dul siar ar an aimsir chaite agus séimhiú.


952

Ceacht 23

Cuir isteach comharthaí poncaíochta.

*1. Níl mé cinnte faoi sin arsa Ailill

*2. Theip orm sa phlean sin arsa Méabh

*3. Cá ndeachaigh an tarbh arsa Mac Roth

*4. Thaitin an leabhar liom arsa Liam

*5. Ná bain leis an iarann te arsa Ferdia

*6. Thug an cú sin fúm arsa Colm

*7. Bhuail mé le Colm inné arsa Setanta

*8. Inis dúinn cad é a tharla arsa Méabh

*9. Gheall sé dom go mbeadh sé ann in am arsa Conchúr

*10. Bíonn fear ann chun aire thabhairt dó arsa Aintín Úna

an fear na fir

airde an fhir dún na bhfear

ag an fhear ag na fir

a fhir a fheara


Deilbhíocht an ainmfhocail.

Cú Chulainn an t-ainm a bhí ar an fhear sin. Fear mór láidir.

Bhí sé róláidir don draíocht. Togha fir a bhí ann. Bhí sé níos

láidre ná na fir eile. Bhí an deoch dhraíochta ag obair ar na

fir eile faoin am seo. Mheas Méabh go mbeadh sí slán ach

ní raibh a fhios aici go raibh Cú Chulainn múscailte go fóill.


10 51

Ceacht 21

Cuir isteach an fhoirm cheart den fhocal fear sna

habairtí seo a leanas.

1. Chonaic mé ______ beag ag obair ann.

2. Bhí na ______ ag ól sa teach.

3. Ní bhíonn obair na ______ déanta in am ar bith.

4. A ______, tagaigí anseo anois!

5. Nach maith iad na ______ sin?

6. A ______ bhig, cad é atá ort?

7. Chaill mé leabhair na ______ sin.

8. Bhí casúr an ______ ina luí ar an bhóthar.

9. Bhí Méabha ag caint leis an ______ sin.

10. An raibh tú leis na ______ aréir?

Chruinnigh Méabh arm s'aici le chéile. Bhí fir mhóra agus fir

bheaga ann. Bhí fir óga agus fir nach raibh chomh hóg sin

ann. Tháinig siad le chéile agus ar aghaidh leo. Thaistil siad

go cionn seachtaine. Ní raibh an aimsir go maith. Bhí siad

fuar agus fliuch agus tuirseach ar an bhóthar. Bhí na

hoícheanta fuar agus na laethanta dorcha.

fir mhóra báid bheaga

fir bheaga boird mhaithe

capaill bhána gasúir mhóra

crainn ghlasa focail fhada


Séimhiú ar an aidiacht san uimhir iolra.


1150

Nuair a bhain siad Cúige Uladh amach bhí laochra Uladh

ina gcodladh go fóill. Bhí imní ar Chú Chulainn mar nach

raibh tacaíocht ar bith aige.

"Ní minic fear náireach éadálach," arsa an Cú leis féin.

"Beidh orm mo chairde a chosaint. Déanfaidh mé mo chuid

arm a chruinniú."

Rinne sé amhlaidh. Nuair a bhí sin déanta d'fhan sé le harm

Mhéabha.

Ceacht 20

Scríobh an t-alt seo arís ag cur isteach na gcomharthaí

poncaíochta mar is cóir.

tháinig an dá laoch le chéile ag an abhainn a fherdia a chara

is oth liom seo a dhéanamh ach níl an dara suí sa bhuaile

againn arsa cú chulainn bheadh náire go deo orainn beirt

mura dtroidimis le chéile tuigim sin go maith a chara ach ta

se doiligh agam gan cuimhniú ar na laethanta sona a bhí

againn beirt i bhfad ó shin agus muid ar altramas le chéile

arsa ferdia chroith siad lámh lena chéile agus chuaigh

amach go lár na habhann áit ar thosaigh an troid mhair an

troid trí lá agus ba mheasa i bhfad an tríú lá ná an chéad lá.

déanaim ag déanamh rinne mé

déanfaidh mé déanta dhéanfainn


Cleachtaí a bhunú ar 'déan '.


12 49

Ceacht 19

Scríobh na habairtí seo san fhoirm cheisteach.

1. Déanfaidh sé an obair amárach.

2. Díolfaidh sé na ba ar an aonach.

3. Rachaidh mé go Baile Átha Cliath Dé Sathairn.

4. Tiocfaidh Seán ar cuairt anocht.

5. Gheobhaidh sé obair baile ag deireadh an lae.

6. Íocfaidh siad go daor as sin a dhéanamh.

7. Beidh leabhar le léamh aige.

8. Feicfidh muid an scannán anocht.

9. Déarfaidh Síle a paidreacha anocht.

10. Tabharfaidh mé bronntanas di amárach.

D'fhan Cú Chulainn sa bhearna. Níorbh fhada gur tháinig

arm Mhéabha. Bhí na mílte acu ann. Bhí a chroí ina bhéal

ag Cú Chulainn. Thug sé ruball a shúile thart agus chonaic

sé cloch mhór ar an talamh. Cloch bhreá throm a bhí ann.

Thóg sé bun na cloiche agus chaith sé uaidh í. Thit an

chloch sa mhullach orthu. Maraíodh roinnt acu.

an chloch na clocha

bun na cloiche bun na gcloch

ag an chloch ag na clocha


Deilbhíocht an ainmfhocail sa dara díochlaonadh.


1348

Ceacht 18

Cuir isteach an síneadh fada.

*1. Ta se ag leamh an leabhair.

*2. Sheas Cu Chulainn in aice an tsleibhe.

*3. Leigh Meabh an teachtaireacht a thainig chuici.

*4. Lean an comhrac ar feadh tri la eatarthu.

*5. Stad Cu Chulainn den troid go cionn nóiméidín.

*6. Bhi Meabh i gcruachas aris.

*7. B'eigean don laoch breag a inse di.

*8. B'fhearr lei saighdiuir amhain a chailleadh gach la.

*9. Chuir si teachtairi chun an tarbh a fhail.

*10. Ba leir do go bhfuair a chara bas.

i mo chodladh inár gcodladh

i do chodladh i bhur gcodladh

ina chodladh ina gcodladh

ina codladh


Na hAidiachtaí Sealbhacha.

Nach orthu a bhí iontas an domhain! Bhí fearg as cuimse ar

Mhéabh. Dar léi go raibh fir Uladh ina dtoirchim suain. Chuir

sí fios ar an draoi. Bhí sí ar buile leis an draoi.

"Dúirt tú liom go raibh siad go léir ina gcodladh! Cé hé

an laoch sin?"

"Níl sé ina chodladh mar nach féidir liom draíocht a

chur air. Tá sé róláidir! Cú Chulainn atá air."


14 47

Ceacht 17

Scríobh na focail seo san Uimhir Iolra.

1. cos, béal, lámh, ceann, méar.

2. bróg, cóta, hata, geansaí, léine.

3. teach, coill, páirc, bó, teilifíseán.

4. craolachán, guthán, bád, carr, leoraí.

5. maidin, lá, tráthnóna, seachtain, bliain.

6. liathróid, camán, slat, crann, mac.

7. gleann, guth, mí, am, rud.

8. aill, aois, caint, duais, oifig.

9. arán, casúr, cnoc, cupán, gort.

10. rinceoir, cainteoir, feirmeoir, péintéir, táilliúir."Níl ann ach laoch amháin!" arsa an draoi. "Stopfaidh

cúpla laoch dár gcuid é."

Rinne siad ionsaí air ach mharaigh sé iad go léir. Maraigh

sé ocht gcinn acu le chéile. Bhí náire ar Mhéabh. Shéid sí

ar adharc agus chúlaigh a laochra. Bhí radharc uafásach

ann. Bhí an talamh ar maos le fuil.

adharc radharc damhsa ramhar

slaghdán Samhradh aghaidh domhan


An réamhfhocal simplí 'ar' a scrúdú.


1546

Ceacht 16


1. As na bailte beaga a níthear na bailte móra.

2. Ní fhaigheann duine eolas in aisce.

3. Is trian den obair tús a chur.

4. An té nach gcuireann san earrach ní bhaineann sé

san fhómhar.

5. Fear óg falsa, seanfhear bocht.

6. Beagán go minic a líonas an sparán.

7. Is fusa scaipeadh ná cruinniú.

8. Is fearr sona ná saibhir.

9. Marbh le bród is marbh le bochtanas.

10. Is é do phóca do chara.

gan dabht comhartha dabhach dochar

comhairle saighdiúir amharc amháin


Tá . . . . . orm . M.sh. brón, imní, tuirse , srl.

Tús maith leath na hoibre, dar le Cú Chulainn, agus é ag

amharc ar an dochar a bhí déanta aige. Bhí imní anois ar

Mhéabh gan dabht. D'iarr sí comhairle ar an draoi. An raibh

comhartha ar bith ann? An raibh saighdiúir ar bith aici a bhí

inchurtha le Cú Chulainn?

"Tá fear amháin agat," arsa an draoi, "agus Ferdia atá

air."


16 45

Ceacht 15 An Tuiseal Ginideach.

Scríobh an fhoirm cheart den fhocal idir lúibíní agus

scríobh an abairt amach mar is cóir.

1. Sin iad bróga (an gasúr).

2. Chonaic mé nead (an t-éan).

3. Mhothaigh Cú Chulainn arm (Méabh).

4. Sin freagra (an cheist).

5. Bhí siad ag troid ag bun (an cnoc).

6. Tá crann ag fás ag bun (an gairdín).

7. Bhí gúna (an cailín) salach.

8. Chonaic Setanta óg seo (an bád).

9. Throid an dá laoch i lár (an abhainn).

10. Tá béal (an buachaill) ag cur fola.


An Aimsir Fháistineach --- an fhoirm cheisteach.

Cuireadh fios ar an laoch. Tháinig sé chuici.

"An dtroidfidh tú le Cú Chulainn?" arsa an bhanríon

leis.

"Ní féidir liom. Is cairde sinn."

"An bhfuil tú ag inse dom go bhfuil sé róláidir agat?"

Thosaigh Méabh ag magadh faoi ach ba chuma le Ferdia.

"Is cladhaire thú!" arsa an bhanríon.

"Ní hea, ach cara maith," arsa an laoch.

an ndéanfaidh tú? an gcluinfidh tú? an dtiocfaidh tú?

an gcaillfidh tú? an ndruidfidh tú? an bhfeicfidh tú?

an dtabharfaidh tú?


1744

Ceacht 14 An Tuiseal Tabharthach.

Leanann séimhiú na réamhfhocail shimplí agus an t-alt

uatha.

Mar shampla:

a. ar an chrann c. den gheata

b. ag an bhord d. chuig an pháirc

Scríobh an fhoirm cheart den ainmfhocal.

1. ag an : bata, buachaill,cailín, bord.

2. ar an : cathaoir, talamh, capall, doras.

3. ag an : geata, pictiúrlann, bialann, sliabh.

4. leis an : fear, bean, eagla, freagra.

5. faoin : muinéal, Cáisc, srón, loch.

6. as an: focal, baile, coill, áit.

7. den : geata, teach, lá, píopa.

8. ón : díon, plúr, póca, rás.leis an bhéal ag an gheata ón choill ó mhaidin

ar an chara roimh Fherdia faoin bhord trí Ghaeilge


Dul siar ar an Tuiseal Tabharthach.

Thriail Méabh Ferdia a mhealladh leis an bhéal bhán. Sa

deireadh ghéill sé di agus ar aghaidh leis a fhad leis an áit

a raibh Cú Chulainn. Bhí leisc ar an laoch seo a dhéanamh.

Bhí imní ar Chú Chulainn. Seo cara s'aige. Ní raibh fonn

troda air.

"Ní mian liom seo a dhéanamh," arsa Ferdia.


18 43

Ceacht 13

Scríobh an t-alt seo arís ag cur isteach na poncaíochta

mar is cóir.

shuigh cú chulainn ar bharr an chnoic bhí imní air ní

fhaca sé an oiread sin laochra riamh cad é a dhéanfaidh

mé ar seisean os ard leis féin tháinig arm mhéabha

níos cóngaraí dó d'éirigh sé ina sheasamh stadaigí

anois ar seisean in ard a chinn nó beidh daor oraibh

bhris méabh amach ag gáire go dímheasúil cad é is

féidir le stócach a dhéanamh inár gcoinne ar aghaidh

linn chrom cú chulainn anuas gur thóg sé cloch mhór

chaith sé í sa mhullach orthu maraíodh seisear acu an

stadfaidh sibh anois bhí fearg as cuimse ar an bhanríon.

"A Shetanta, a chara, ní thig liom troid a dhéanamh

leat. Is cairde sinn ach muna dtroidim leat beidh mé náirithe,"

arsa Ferdia.

"Is amhlaidh an cás liom féin, a chara. Níl an dara suí

sa bhuaile againn."

Thosaigh an troid go mall fadálach. Ní raibh croíthe na

laochra sa troid. Thosaigh arm Mhéabha ag maslú Fherdia.

D'éirigh an troid fíochmhar.

a Choilm a Phóil a Sheáin A Fherdia

a Mhéabh a chara a bhean a mhic


An Tuiseal Gairmeach.


1942

Ceacht 12 An Tuiseal Gairmeach.

Athscríobh na habairtí seo ag baint úsáide as an Tuiseal

Gairmeach.

*1. "Ferdia, cá bhfuil tú ag dul?"

*2. "Colm, ar mhaith leat cluiche iomána?"

*3. "Cú Chulainn, tá arm Mhéabha ann."

*4. "Méabh, chonaic mé Ailill."

*5. "Seán, ar léigh tú an scéal?"

*6. "Síle, tá Róise do do lorg."

*7. "Pól, tá an obair déanta."

*8. "Máire, an ndearna tú cupán tae?"

*9. Tomás, ní bheidh mé ar scoil inniu."

*10. "Liam, tá do chara ag an doras."

fear ag bualadh an fhir

laoch ag gortú an laoich

doras ag druid an dorais

fuinneog ag glanadh na fuinneoige


An tAinm Briathartha + an tuiseal ginideach.

Bhí siad ag troid trí lá. Bhí fear amháin ag bualadh an fhir

eile. Bhí laoch amháin ag gortú an laoich eile. Throid siad

ar feadh lae. Stad siad go mall an oíche sin. Bhí an bheirt

gortaithe go dona. Rinne siad tine agus shuigh siad síos.

Thug siad deoch dá chéile. D'ith siad bia le chéile.


20 41

Ceacht 11

Na hAidiachtaí Sealbhacha, i + Ainm Briathartha.

Cuir isteach i mo, i do, ina, inár nó in bhur sna bearnaí,

agus déan aon athrú is gá ar na focail idir lúibíní.

1. Tá Seán _____ (cónaí) i mBéal Feirste.

2. Bhí Mac Roth _____ (suí) ar an chathaoir.

3. Bhí Méabh _____ (seasamh) ar bharr an chnoic.

5. Bhí na gasúir _____ (codladh) aréir.

6. Bhí Conchúr mac Neasa _____ (suí) i lár an urláir.

7. Cá raibh Ailill _____ (cónaí)?

8. Bhí na feirmeoirí _____ (seasamh) ag an gheata.

9. Bhí Méabh _____ (dúiseacht) go luath an lá sin.

10. Bhí Ferdia _____ (suí) ar an bhruach.

D'éirigh an bheirt acu an lá arna mhárach. Dúirt Cú Chulainn

go raibh imní air, agus go raibh air a chara a mharú. Mhínigh

Ferdia dá chara nach mbeadh sé marbh ag deireadh an lae

ach go mbeadh Cú Chulainn sínte ar an talamh roimhe. Bhí

scaifte ar thaobh an átha ag féachaint orthu. Throid siad cos

le cois agus corp le corp. Mhair an troid lá eile.

lá laethanta corp coirp fuil na gcorp

lár an lae mhínigh sé ag féachaint


Claoninsint.


2140

Throid siad chomh fíochmhar sin gur briseadh a gcuid

claimhte. Buaileadh Ferdia go holc. Gortaíodh Cú Chulainn.

Chonacthas go raibh an troid ag dul in olcas. Níor maraíodh

duine ar bith. Tugadh faoi deara go raibh fuath anois acu dá

chéile. Ag deireadh an lae sin níor cuireadh luibheanna ná

bia anonn ná anall dá chéile.

Ceacht 10

Mallachtaí agus Beannachtaí.

Sa teanga Gaeilge tá a lán cor cainte a bhfuil baint acu le

dea-mhian agus drochmhian. Seo thíos cuid acu. Pléigh

leis an mhúinteoir iad.

1. Grásta Dé chugainn agus bás in Éirinn!

2. Go maire tú is go gcaithe tú é!

3. Go maire an lánúin a saol úr!

4. Do Dhia is do Mhuire tú!

5. An dá thuras ort!

6. Scrios ón Ardrí go dtite ar do dhream!

7. Luí gan éirí chugat!

8. Dia idir sinn agus an urchóid!

9. Scread mhaidne ort!

10. Maise lá fuar ort!

buaileadh chonacthas rinneadh gortaíodh

tugadh cuireadh tógadh fuarthas


An Briathar Saor.


22 39

Ceacht 9

Cuir "Dúirt sé" roimh na habairtí seo a leanas agus

athraigh dá réir.

1. Bhí sé tinn aréir.

2. Fuair sé leabhar nua.

3. Thuig mé an dán sin.

4. Rinne Seán an gníomh sin.

5. Thug Dáire an tarbh dó.

6. Chuala sé ceol binn na n-éan.

7. Chonaic Cú Chulainn arm Mhéabha.

8. D'ith Mac Roth bia sa dún.

9. Tháinig arm Mhéabha a fhad le Cúige Uladh.

10. Chuaigh Cú Chulainn amach rompu.

Ní raibh arm ar bith fágtha ag Cú Chulainn ach an tsleá

dhraíochta, an Ga Bolga. Bhí draíocht nach beag ag baint

léi, an tsleá seo. Bhí leisc air a húsáid. Bhí eagla air go

mbeadh an dochar déanta aige. Bhí imní air roimh

chumhachtaí a airm ach bhí fearg air leis an bhanríon agus

lena harm.

bhí fearg air bhí náire air bhí tart air

bhí tinneas air bhí eagla air bhí leisc air

bhí áthas air bhí uafás air


Dul siar ar na mothúcháin.


2338

Ceacht 8

Scríobh na habairtí seo san fhoirm cheisteach.

1. Is fear mór maith é.

2. Bhí siad ag an amharclann aréir.

3. Chonaic tú an scannán sin.

4. Chuala mé na héin ag ceol.

5. Ní fhaca mé an laoch rua.

6. Fuair mé deoch bainne inné.

7. Gheobhaidh mé pá ag deireadh na seachtaine.

8. Nigh mé m'aghaidh ansin.

9. Is iontach an duine é.

10. Ólfaidh Seán an cupán tae sin.

ar feadh tamaill i gceann uaire ar son Dé

i measc na gcapall i lár na habhann in aice láimhe

go ceann seachtaine ar fud na háite


An Tuiseal Ginideach --- na réamhfhocail chomhshuite.

Bhí na tonnta uisce dearg le fuil agus iad ag troid i lár na

habhann. Ghoin siad agus stróic siad a chéile. Bhí an

t-uisce ina chúr craorac timpeall orthu. Thóg Cú Chulainn

an Ga Bolga. Stad sé ar feadh tamaill bhig. Bhí uafás air.

Chaith sé an tsleá agus leag sé a chara. Ní raibh Ferdia in

ann é féin a chosaint. Thit sé maol marbh.


24 37

Ceacht 7


1. Is fearr rith maith ná drochsheasamh.

2. An rud is annamh is iontach.

3. Ní bhíonn in aon rud ach seal.

4. Níor bhris focal maith fiacail riamh.

5. Filleann an feall ar an fheallaire.

6. Is gaire cabhair Dé ná an doras.

7. Tús maith leath na hoibre.

8. Is iomaí sórt duine ag Dia ann.

9. Is ait an mac an saol.

10. Bíonn adharca fada ar na ba thar lear.

Nach ar Chú Chulainn a bhí an brón. Chaoin sé uisce a

chinn. Chuaigh sé síos gur thóg sé a chara. Bhí uafás ar

Mhéabh. Bhí a laoch buailte. Shiúil Cú Chulainn go mall

brónach leis an chorp anall ar a thaobh féin den abhainn.Bhí

a chroí briste. Bhí an bhanríon an-uaibhreach dar leis. Ní

bheadh suaimhneas aigne air go deo arís.

uisce a chinn uaibhreach brónach

suaimhneas suaimhneas aigne

chaoin sé uafás buailte


An gaol idir ainmfhocal agus aidiacht: brón, brónach, srl.


2536

Ceacht 6

Freagair na ceisteanna seo a leanas.

1. Cad é a dhéanfá dá mbeadh tart ort?

2. Cad é a dhéanfá dá mbeadh tuirse ort?

3. Cad é a dhéanfá dá mbeadh eagla ort?

4. Cad é a dhéanfá dá mbeadh ocras ort?

5. Cad é a dhéanfá dá mbeadh slaghdán ort?

6. Cad é a dhéanfá dá gcaillfeá deich bpunt?

7. Cad é a dhéanfá dá mbeadh airgead uait?

8. Cad é a dhéanfá dá mbeadh an scoil druidte?

9. Cad é mar a dhéanfá cupán tae?

10. Cad é a dhéanfá dá bhfágfá do lón sa bhaile?

laochra an t-iontas toirchim an t-uafás

suan mhúscail athrú

chomh lag le sop


Dul siar ar an Aimsir Chaite.

"Níl mé ábalta troid a dhéanamh níos mó," arsa Cú

Chulainn. "Gabh go teach an rí agus múscail na laochra."

Tháinig athrú mór ar chúrsaí an chatha. Bhí an toirchim

suain tar éis imeacht d'fhir Uladh. Mhúscail Conchúr Mac

Neasa. Nach air a bhí an t-iontas! Nach air a bhí an t-uafás!

"Cá bhfuil Cú Chulainn?" arsa Conchúr. Bhí Cú

Chulainn chomh lag le sop.


26 35

Ceacht 5.

Cuir isteach an síneadh fada.

* Bhi Meabh agus a fear ceile ag caint oiche

amhain. Bhi argoint eatarthu. Duirt an bhanrion go

raibh sise nios saibhre na Ailill. Nior aontaigh a fear

ceile leis sin. Chomhair siad gach uile rud a bhi acu

beirt. Bhi an oiread ceanna acu ach bhi rud eigin ag

Ailill nach raibh ag a bhean. Bhi tarbh aige. Bhi

fearg uirthi. Scread si agus bheic si amach in ard a

cinn agus a gutha. Ni raibh foighid ar bith aici.

Chruinnigh na hUltaigh a neart. Thug siad ionsaí ar arm

Mhéabha. Bhí na Connachtaigh ag baint go dtáinig Cú

Chulainn amach i lár an chatha ar chúl an charbaid. Nuair

a chonaic na Connachtaigh teacht an laoich theith siad leo.

Ruaig na hUltaigh siar thar an tSionainn iad.

na hUltaigh na Connachtaigh theith siad

lár an lae lár an chatha ar chúl an charbaid

ruaig siad iad


Dul siar ar an Ghinideach.


2734

Ceacht 4

Ceartaigh na habairtí más gá.

1. Is ceist fada í.

2. Is bean mhór maith í.

3. Siúil mé abhaile go mall aréir.

4. Ní maith liom an duine dolba sin.

5. Cé acu is fearr leat tae nó caífé?

6. Is fear chiúin é.

7. Scríobh sé filíocht deas.

8. Is fadhb an-mhór é.

9. Níl Cú Chulainn an fear a rinne é.

10. Tá sé gasúr maith.

stopaigí stadaigí tagaigí déanaigí

cuirigí bainigí druidigí brisigí


An Modh Ordaitheach.

Ag imeacht d'arm Mhéabha tháinig siad chuig Cuailgne

agus chonaic siad an Donn Chuailgne. Ábhar a sainte a bhí

ann.

"Tógaigí é!" arsa Méabh.

Rinne Dáire iarracht an tarbh a thabhairt leis.

"Stadaigí é sin! Bainigí a cheann de."

Rinne siad amhlaidh. Fágadh Dáire marbh ina ndiaidh.


28 33

Ceacht 3

Scríobh na habairtí seo san Aimsir Fháistineach.

1. Rinne Cú Chulainn an troid leis.

2. Rith Mac Roth ar ais go Méabh.

3. Bhí maoin an tsaoil aici.

4. Thug siad an tarbh abhaile leo.

5. D'inis sé bréag don bhanríon.

6. D'fhan siad ar thaobh an átha.

7. D'iarr sí comhairle ón draoi.

8. Fuair Cú Chulainn deoch fíona.

9. Bhris siad isteach sa dún.

10. Phill Cú Chulainn abhaile go mall.

Tháinig Méabh abhaile sa deireadh. Bhí a harm briste,

brúite, brónach, buartha, buailte. Ach bhí an bhean féin

suarach, santach, salach, gránna. Bhí áthas an tsaoil uirthi.

Bhí na mílte marbh ach ba chuma léi. Bhí tarbh aici a bhí

níos fearr ná tarbh a fir.

"Níl tarbh s'agatsa chomh mór ná chomh láidir leis

seo," ar sise go huaibhreach.

briste brúite brónach buartha buailte

suarach salach santach salach gránna


Úsáid na haidiachta.


2932

Ceacht 2 An Chopail

Líon isteach na bearnaí.

1. Cé hé sin? ______ Setanta ______ .

2. Cé hí sin? ______ Méabh ______.

3. An fear Setanta? ______, ach gasúr.

4. An olc an gníomh é? ______, go dona ar fad.

5. An leatsa an claíomh seo? Ní ______.

6. Nach iontach an tarbh é? Is ______, go díreach.

7. Cé acu fear nó bean an teachtaire? ______ fear _____.

8. An cailín é sin sa chlós? Ní ______ ach gasúr.

9. An bean dheas í? Ní ______, ach bean chruálach.

10. An duine olc an laoch? ______, ach duine breá.

Tá tarbh s'agam níos fearr ná sin," arsa Ailill. Tugadh an

tarbh ina láthair. An Fionnbheannach a bhí ar an tarbh seo.

Lig na tairbh búir astu nuair a chonaic siad a chéile. Tháinig

eagla ar Mhéabh agus ar Ailill. D'imigh siad leo amach as an

bhealach. Rinne an dá tharbh comhrac uafásach in aghaidh

a chéile. Níor stad an troid gur thit Fionnbheannach marbh.

na cait na cinn na goirt na leabhair

na dinnéir na héin na cupáin na béil


Ainmfhocail sa Chéad Díochlaonadh, caol san iolra.


30 31

LLLLLLeeeeee

aaaaaabbbbbb hhhhhh aaaaaa rrrrrr OOOOOO iiiiii

bbbbbbrrrrrr

eeeeee

Ceacht 1

Cuir isteach na comharthaí cainte.

*1. Níor mhaith liom troid leat arsa Cú Chulainn.

*2. Tá i bhfad níos mó agam arsa Méabh.

*3. Ní shílim go bhfuil an ceart agat arsa Ailill.

*4. Ní dhíolfaidh sé an tarbh arsa Mac Roth.

*5. Beidh daor orthu arsa an bhanríon.

*6. Tá gnó agam leis an draoi ar sise.

*7. Is leis an fhear sin é arsa an draoi.

*8. Tá mé níos saibhre ná tú arsa Ailill.

*9. Cuir fios ar an draoi arsa Mac Roth.

*10. Caithfidh mé an tarbh sin a fháil ar sise.

Chaith Cú Chulainn seachtainí fada sa leaba ansin. Bhí sé

lag gan bhrí. Ní dhearna sé dearmad dá chara. Ní tháinig

leis a bheith suaimhneach ina intinn féin. Ní raibh sé gan

buaireamh faoi. Ní fhaca sé ná níor chuala sé a chairde eile

go ceann i bhfad ina dhiaidh sin. Ach diaidh ar ndiaidh

tháinig biseach air.

ní fhaca ní tháinig níor chuala níor ith

ní bhfuair níor thug ní dhearna níor rug

ní raibh ní dúirt


Briathra Neamhrialta, Aimsir Chaite, foirm dhiúltach.


31

SetantaLeabhar IV

An TáinLeabhar Deachtaithe i gcomhair Rang 7

le

Diarmuid Ó Tuama

1993

Léaráidí le Nóirín Nic Alastair


32

Intreoir

Cuireadh na leabhair seo le chéile le cuidiú le litriú in

Eochairchéim 2 i nGaelscoileanna. Deachtú agus litriú atá

in achan cheacht, ach chomh maith leis seo tá ceachtanna

Gaeilge agus obair phoncaíochta ag deireadh na leabhar.

Tá iarracht déanta sna leabhair cora cainte agus

seanfhocail a chur os comhair na ndaltaí chomh maith.

Tá dul siar ann go measartha minic sa dóigh go mbeidh

seans ag na daltaí litriú s'acu a dhaingniú.

Tá na leabhair bunaithe ar scéal Shetanta óna óige go

dtí an Táin.

D. Ó Tuama

Samhradh 1993

Documents

Setanta 4.pdf