ŞEYH İBRAHİM OCAĞININ TALİBİ OLAN OYMAK VE OBALARIN TARİHİ

EYH BRAHM OCAININ TALB OLAN OYMAK VE OBALARIN TARH

Hamza AKST

ZET

Bu yazda, eyh brahim Ocann talibi olan oymak ve obalarn sosyal ve coraf kkenleri sunulacaktr. Ayrca; Ocan merkezi olan Malatyann Hekimhan ilesinin Merzirme (yeni ad Ballkaya) kynn tarihine yer verilecektir. Byk bir tartma konusu olan ocak kurucusunun kimlii ve ocan hiyerarik konumu bu yaznn kapsam dndadr.

ABSTRACT

In this article, social and geographical origins of scouts and group of nomands, demanding to be family

of Sheikh Ibrahim, will be presented. Moreover, the history of Merzirme, a vilage of Hekimhan, ( recently named

Ballkaya ) district of Malatya, the center of family, will be dealt with. The identity of the family founder and familys hierarchical status, which are great argument subjects, are out of scope in this article.

Anahtar Kelimeler: eyh brahim, Salmanl, Demirci, anak, Dedeli, Evci, lmin, Geygel, Merzirme

Key Words: Sheikh brahim, Salmanl, Demirci, anak, Dedeli, Evci, lmin, Geygel Merzirme

Giri

eyh brahim, yeleri ve talipleri Anadolunun birok yerine dalm bir ocak olduundan titizlikle aratrlmas gereken bir yapya sahiptir. Ocan bu dankl, bizi ayrntlarda baz yanlglara drebilir. zelikle ocaa bal kylerin listesinde baz yanllarn olabileceini pein olarak kabullenmek gerekir. Bu yanlg bizim deil, kaynak kiilerin tutumunun bir sonucu olacaktr. Buna karn biz yine de ocaa bal olarak sunulan, ancak ocaa bal olmayan ky saysnn birka taneden fazla olmadn dnyoruz. Asl belirtmemiz gereken, ocaa bal olup da saptayamadmz kylerdir ki, bu kylerin says fazla olabilir.

Bu yaznn konusu, eyh brahim Ocana bal topluluklarla snrldr. Dolaysyla, ocak kurucusunun kimlii bu yaznn kapsam dndadr. Ocan dede ocaklar hiyerarisindeki konumu, yani, pir-mrit yaplanmas ve Safevilerle kurumsal ilgisi olup olmad da kapsam dndadr.

1- Ocaa Bal Yerleimler

Ocak yelerinden derlenen bilgilere gre ocaa bal yerleimler unlardr:

Malatya-Hekimhanda: Kozdere, rck, anakpnar, Karakcek(bir blm), Mihail, Kyl,

Merzirme, dir, Saz(bir slle)

Malatya-Arguvanda: Aa Slmenli, Yukar Slmenli(bir blm), saky(bir blm), Kzk,

Eymr, Akviran, Asar(bir blm)

Malatya-Yazhanda: Fethiye kasabas(bir blm), Eribk(bir blm), ermige (bir blm)

Malatya-Doanehirde: Karaterzi

Malatya-Arapkirde: Gebk, Eynir, inir, Semeyi

Malatya-Kuluncakta: Alvar, Baren, Bicir kylerinin ok az bir blm

Sivas-Kangalda: Mama, Sinekli, Hamal, Yellce, Karanlk, Bulak, Yortan kylerinin bir

blm

elde: Yenice, Kefeli

Denizlide: Dereky, Dereiftlik

Aydnda: Sarcaova

Maran ve Manisa-Akhisarn baz kyleri

Merzirme kkenli bir dedenin verdii bilgiye gre Amasyann Kk Kzlca, Kalfal, Geygel kylerinde ocan talipleri vardr.

Ayn kaynaa gre Pazarcktaki Demirciler adl topluluk ve Geygel ky eyh brahim Ocann talibidir. Demirciler, Yozgat ve orum yresindeki Salmanl topluluunun bir koludur. Aada bu topluluklar hakknda bilgi sunulacaktr.

Kangaln Hamal kyndeki Merzirme kkenli bir ocak yesinin verdii bilgiye gre ocak yeleri, Gaziantep, Kilis, Ouzeli, Pazarck, Mara ve Suriyeye de grme giderdi.

orumdaki bir ocak yesinin verdii bilgiye gre, orumdaki Krk, Kaml, Evci-yeni-kla, Dedeli, anak, mat, aak, Elemen, Dereky, Yeniky, Hacbey, Ferhatl, Zekerhac (ekerhac); Yozgatta Darc; Amasyada Halifeli; Tokatta Balldere, Eskiehirde Kayapnar kyleri eyh brahim Ocann talibidir. Yldzelinin Ergele (yeni ad Doanl) kynde ocan hem talipleri hem de yeleri olduu sylenmektedir.

Ocan Asl Ad ah brahim Deil, eyh brahimdir.

Konumuz olan Dede oca, son yllarda ah brahim olarak telffuz ediliyorsa da ocan

geleneksel ad, eyh brahimdir. eyh, dede ocaklarnn tarih sahnesine kt corafyann ad olan

Ceziredeki Trkmenlerin komu Arap airetlerinden ald bir szcktr. Trkmenlerde boy ve oymak

bakanna boy beyi ya da Araplardaki gibi eyh denirdi. Yani, eyh szc yalnzca dinsel bir unvan

deil, gebe birimin bakannn da unvanyd. Nitekim, aada grlecei gibi eyh brahim Oca

yelerinin birou yzyllarca aa olarak nitelenmitir.

Ocak yelerinin Hac Bekta Ocandan ald icazetnamelerde de eyh szcnn

kullanld grlmektedir. 1894 tarihli icazetnamede, eyh brahim Veli evldndan Gazi olu Bende

Aann olu Musa Dede ibaresi kullanlmtr. 1742 tarihini tayan bir belgede ise eyh brahim

Sultan evldndan Murteza Halife ve Veli Halife ibaresi yer almaktadr.

eyh ad tayan ocak yalnzca eyh brahim deildir. rnein, rnein, eyh azeli byle bir ocaktr. eyh oban, eyh Beyaz Veli gibi ocaklar da eyh ad tamaktadr.

Konumuz olan ocan asl adnn eyh brahim olmasna karn biz, metinde kaynak kiilerin nitelemesine bal kalmak kaygsyla ah brahim adn da kullandk.

2- Merzirme Kynn Tarihi

Yukarda da belirttiimiz gibi ocan merkezi, Malatyann Hekimhan ilesinin Merzirme (yeni

ad Ballkaya) kydr. Anadolunun drt bir yanna dalm olan ocak yelerinin tm Merzirme

ky kkenlidir. Dedelerin bu kye ne zaman ve nereden geldii konusunda eitli sylentiler

vardr:

a- Merzirme kyne ilknce dede gelmitir ve bunlar grev blm yapmtr. h Dede,

hastalar, zellikle felli hastalar iyiletirmeyi; ah Veli Dede, pirlik hakk toplamay; Cura Dede ise

grgy slenmitir. Bunlarn geli yeri Isfahan ve Erdebildir.

Bunlardan Cura, Dede Garkn Oca ad vurma geleneinde de yer alan adlardandr. rnein;

1822 ve 1823 tarihli iki belgede Dede Garkn evldndan Cura Mehmed Baba ve Seyyid eyh Cafer

Dede bin Cura Dede ifadeleri yer almaktadr.

b- Ocak yelerinden Baaa, on dokuzuncu yzyln ilk yarsnda Keskinden Merzirmeye gelip

yerlemitir. Baaann olu olmutur: Ali Aa, Abidin Aa, bir Aa. Dedelerin aa olarak

nitelenmesi, Dede Garkn Oca yelerinde de rastladmz bir durumdur. orumdaki eyh brahim

Oca yelerinin byk bir blm de aa olarak nitelenmektedir. Keskinden gelen dedelerden nce

de kyde dedeler vard.

c- Merzirme kynden baka bir kaynak kiiye gre, ah brahim, ah Velidir. ah Veli,

Erdebilden Elazn Sn kyne gelmi, buradan da Arguvann Eymir kyne gelmitir. Daha sonra

Hekimhann Kozdere kyne gelen ah Veli, sonunda, kendisine bal be talibin bulunduu

Merzirme kyne gelip yerlemitir. Yedi kez Kerbelaya gitmi, Kerbelaya son gidiinde olu ah

Hseyinle vedalaarak pabucunu ve asasn brakm ve bir daha Merzirmeye gelmemitir.

- Arguvan kylerinden Yukar Slmenlide, eyh brahim Oca dedelerinin soyuna hl

denmektedir. Resm kaytlarda eyhl olarak ad geen hl, Bozulus Trkmenleri arasnda yer alan

etkin bir topluluktur. Bunlarn ilk yurdu, Bismildeki eyhlu-i Bzrk ve eyhlu-i Kk kyleriydi.

eyhlnn bir kolu Safevi Devletinin kuruluunda yer ald. aldran savanda len korucuba Sar

Pire ile kardei Mentee Sultan, eyhldendi. eyhlnn bir kolu sonraki yzyllarda Keskin

yresindeki Bozulus mandesi iinde yer ald. Bunlar, anigir kprs yaknlarnda ve Aksarayda

klyor, Erciyes danda yaylyordu. Obann bir kolu ise Yeni-l Trkmenleri arasndayd.

Merzirme kyne Keskinden geldii sylenen dede grubu Keskindeki bu eyhlilerden

olabilir. Tm bu bilgilere karn hl ad, kye ilk olarak gelen dededen biri olduu sylenen h

Dede ile de ilgili olabilir.

d- Merzirme kyne gelen ilk dede ah Velidir. ah Veli, talipleriyle birlikte Horasandan

gelmitir ve yedi olu olmutur.

e- ah brahim Veli, XIV. yzylda orum ve Yozgat zerinden Mezirmeye gelmitir. orumda

bir ly diriltmitir. orum ve Yozgat'ta talip edinerek beraberinde getirdii Karadireki, Mezirmeye

dikmitir. Erdebilin balants olan Karadirek tekkesini kurmutur. Orada bulunan yedi Trkmen

topluluunu talip edinmitir. Bunlar Slkoullar, Kroullar gibi topluluklardr. ah brahim Veli bir

mddet sonra tekrar Erdebile gitmitir.

f- ah Veli Dede, olu ah Hseyin ile Merzirmeye gelmitir. Erdebile yedi kez gidip gelmitir.

Son gidiinde olu ah Hseyini Mezirmede brakmtr. ah brahim'in Yaylasna birka topluluk

yerlemitir. Bunlar, on sekizinci yzylda Keskinden Mezirmeye gelen taliplerdir.

g- Merzirmeye ilk gelen dede grubu Ceneferlerdir. Bunlar, talipleriyle birlikte Horasandan

gelmitir.

Grld gibi, dedelerin Merzirmeyi yurt tutmasnn ayrntlar hakkndaki sylentiler birbiriyle uyumlu deildir. Ancak, bunlarn tmnde ortak olan eren ah Velidir. Bu sylentilerin tarihsel gerekle ne lde uyumlu olduu, bu yaznn kapsam dnda olduundan konuyla ilgili yorumu baka bir yazda ele alacaz.

Merzirme kynde talipler de vardr. Taliplerin bir blm Salmanl oymandandr.

Konunun burasnda on altnc yzyl tahrir kaytlarnda Merzirme kyne bakmak yararl

olacaktr. Sz konusu yzylda Merzirme, Arguvan nahiyesinde yer alan bir kyd. 1520 ve 1530

yazmlarnda kyn vergi nfusu, 10 hane + 1 mcerred = 11 idi. 1547 yazmnda nfus, 15 hane + 4

mcerred = 19 idi. 1560 ylnda bu say, 21 hane + 16 mcerred = 37 idi.

1560 yl tahrir kaydna gre Merzirme kyndeki vergi nfusunun ad listesi yledir:

Arab olu Mustafa, Mustafann olu Sddk

Arab olu Mehmed

Arab olu Seydi Ahmed

Arabn oullar Ali ve Ahmed

Alinin oullar Tanrverdi, Hasan, brahim, Kadirverdi, Hseyin Kulu ve Emir Kulu

brahim olu Halil

Halil olu Yol Kulu

Mustafann oullar smail ve ah Kulu

Kemal olu smail

Mustafa olu Hac Kara

Seydi olu mam Kulu

Ahmedin oullar Cneyd, Veli ve Cneyd

Hasan olu Dursun, Ali-...

brahim olu mirze

Ahmed olu Hzr

Seydi Ahmed olu Resul

Kse olu Mehmed ve Maksud

Kse olu Hseyin ve Hseyinin olu Mustafa

Timur olu ?..

Musann oullar Nefis Kulu ve Mahmud

Yusufun oullar Hseyin-?.. ve Kulu

Listedeki adlardan en dikkat ekici olan Arabdr. orumdaki ocak yelerinin dzenledii

ecerede bu ada kere rastlanmaktadr. Baka bir ilgin ad, Cneyddir. Ahmed adl bir Merzirmeli,

olundan ikisine Cneyd adn vurmutur. Bilindii gibi, eyh Cneyd, Safevi ailesindendir ve

Anadoluya gelen ilk Safevidir.

On altnc yzylda Merzirme ky ve evresinde ilgin mezra (ekinlik) adlar vard. Bunlardan

biri, Arap Viran idi. Arapl adl bir oba, Yeni-l Trkmenleri iindeki Bedili boyundand. Bu oba,

Kangaln Yellce kynde yaylyordu. Ad listesinde bu obann adn tayan kiilerin yer almas dikkat

ekicidir. teki mezra (ekinlik) adlar, Etek, Alho, Toluca, Karacaren, Venk, Kilisecik, Gedik-Ard,

Ulupnar, Bakrlca, Pkrce, Sar Dam, Aln Pnar, Gedge, Ziyaret ve eki idi. Bunlardan eki, koni

biiminde bir da-ziyarettir.

Merzirme kyndeki baka bir yer ad Yazrdr. Bilindii gibi Yazr, 24 Ouz boyundan biridir.

Kydeki Krolu, Bykolu, Gilikolu, Ekmekyemez gibi yer adlar da incelemeye deer. Krolu,

ocan taliplerinden bir topluluk olarak anlatlmaktadr. Byk obas, Yeni-lde Yukar ve Aa Byk

adl iki yerde yurt tutmutu. Bu yerleimler, Malatyann Kuluncak ilesi yresindeydi. Ekmek-yemez;

Bozoktaki Peynir-yemez, Bal-yemez gibi obalar anmsatmaktadr.

Merzirme kynn kuzeyinde yer alan Srakayann bir parasna Pir Sultan denmektedir. Bu

ad, nl halk ozan Pir Sultann, eyh brahim talibi olduu biiminde yorumlama eilimi gze

arpmaktadr. Ne var ki, bu adn, dedelerden birinin Pir Sultan dnde grmesiyle olutuu yaygn

bir sylentidir.

Merzirmedeki en nl ziyaret Karadirektir. Anlatldna gre eyh brahim Veli asasn

buraya brakmtr. Ayrca, eyh brahim Velinin hrkas ve pabucunun teki buradadr. Dedelere gre

Karadirek, eyh brahim Velinin kendisi ya da simgesidir. Karadirek, son yllarda onarlm, modern

bir yapya kavumutur.

Kydeki baka bir ziyaret, Vaylo Dededir. Vaylo Dedenin asl ad Mustafa, soyad Tunadr.

Sylentiye gre, trkleri Vay lo diye balayarak syledii iin ad Vaylo kalmtr. Vaylo, yrede

yaygn bir ad hline gelmitir. Doan ocuklara Vaylo ad vurulmakta, ancak, resm ad olarak

Mustafa kullanlmaktadr. Vaylo Dede iin son yllarda bir trbe yaplmtr. Trbedeki yazya gre

doum tarihi 1311 (1895), lm tarihi 1971dir. Baba ad Murtaza, ana ad nsaftr. Cenefer Dedenin

soyundan olduu sylenmektedir.

Merzirmedeki en eski ziyaretlerden biri Karayusuftur. Buray urak(fel) hastalar ziyaret

eder.

3- Ocaa Bal Baz Topluluklarn Tarihi

Bir ocan tarihini aratrrken, ocan talip topluluklarnn tarihini de kesinlikle aratrmak gerekir. nk; boy, oymak, oba

biiminde karmza kan talip topluluklarla dedeler ayn ortamda hareket etmektedir. Bilim kamuoyunun son yllarda benimsediinin

tersine, gerek kurucu erenler, gerekse dedeler marjinal kiiler deildir. Yani bu kiiler, yesi olduu ya da sorumluluunu stlendii bu

birimlerin dna karak Kalenderiler, Vefailer, Haydariler gibi ky ky ya da kent kent rastgele gezen insanlar deildir. Dedelerin bu

topluluklardaki grevi hukuk uygulaycl ve dinsel rehberliktir. Yerleik gebelikte oluan bu yap, kylle geite de byk oranda

korunmu ve gnmze ulamtr ki; bu ok ilgintir.

Bu saptamadan hareketle bu blmde, ocaa bal topluluklardan bazlarnn sosyal ve coraf kkenlerini inceleyeceiz.

Kukusuz, ocaa bal topluluklar bunlarla snrl deildir. Ancak, biz bunlarn iinden en nllerini izleyerek ocan sosyal ve corafi

kkeni ile bu topluluklarn kkeninin uyumunu sorgulayacaz.

a- Selmanl / Salmanl

Ocan en byk talip grubu olan Selmanl oyma Nusaybin kkenlidir. Selmanllar gnmzde Kahramanmara, Yozgat, orum, Sivas ve Malatya yrelerindedir. Kahramanmarataki Demirciler, Salmanl oymandandr. Salmanllar, Bozokta geni bir alanda yurt tutmutur. Yozgatn ve orumun birer nahiyesi Selmanl adn tamaktadr. Yozgattaki Karayakup ky, orumun Sungurlu ilesinin Kaml, ukurluky ve Krk kyleri Salmanl topluluundandr.

Sivasn Kangal ilesinde de hatr saylr bir Selmanl nfusunun barnd anlalmaktadr.

Yakn zamana kadar Kangaldaki eyh brahim Oca dedeleri orumun kylerine grme

gitmekteydi.

Malatyadaki Selmanl kyleri unlardr: Arapkirde, Semeyi (Boazl), Gebk; Hekimhanda

Merzirme, Kozdere; Yazhanda Asar. Bunlardan baka, Tarsusun Balarba, Mersinin Dalakdere

halk da Selmanldandr.

Selmanl oymandan olan bir ozann deyiinin konusu, Merzirmeye ilk gelen dede olduu sylenen ah Veliyi imdada

armaktr. ah Veli Dede ve talipleri Horasandan gelirken kafile bakan Tozanlolu adl birisiymi. Tozanlolunun kundakta bir olu

varm. Bebek, katarn en gerisinde ve bir devenin zerindeki adrdaym. Deveyi de Tozanlolunun kars ekiyormu. Deve bir

uurumdan yuvarlanm. Kadn alamaya balam. Tozanlolu kafilenin bir sonunu bir nn denetliyormu. Biricik olunun dt

durumu grnce ah Veli Dedeyi imdada arm:

Gurbet elde bir hl geldi bama

Gel bize yetigr ah Veli Dedem

Kimim yok kimsem yok sora hatrm


ah Veli Dedemin Ball Kayas

Katara dzlm trl mayas

Kerbelada yatan kerem aas


Yaz gnne konar Deirmioba

Sahil ellerinde kalmazm tvbe

Gllce danda ah Kulu Baba


Yen iinde srn yolun dorusun

inizde koman surat urusun

Sen ezelden ah brahim olusun


Ykseine kp ttm gibi

aran kullara yettiin gibi

El-aman diyenler(e) el att()n gibi


Bize de Selmanl()olu derler ezelde

Garip baa bir hl geldi bu demde

Akda, Tocahdereyi dola da


Bu yakar zerine ah Veli Dede, imdada yetiiyor. Devenin yuvarland yere inen Selmanllar, ocuun sapasalam olduunu gryorlar. Bu iirin farkl ykleri de vardr. Mersindeki Salmanllarca retildii sylenmektedir. iirde ad geen Deirmioba ky Mersindedir ve halk Alevidir.

Salmanl topluluu, on altnc yzyl kaytlarna gre Mara, Sivas ve Bozok (orum, Yozgat, Sivasn bir blm) yrelerinde gebe olarak yaamaktadr. Selmanllarn, Malatya, Menemen gibi yrelerde ise yerleik olduu grlmektedir. Bu kaytlarda Salmanlnn Alevi olduuna ilikin ifadelere rastlanmaktadr. rnein; 1592 ylnda Malatya Beine ve ilgili kadlara yazlan bir emirde yle deniyor:

... taife-i Trkmandan Selmanl nam kabile bir yerden (beriyyeden) yaylaa ve yaylaktan beriyyeye gittiklerinde malikanesine mutasarrf olduumuz Beksemre nam karyeye geldiklerinde reayann mal ve erzaklarn garet ve bazlarn katlden hali deillerdir deyu ekva eylediklerinden etraf karyelerden gelen cemm-i gafir, taife-i mezbure in refizilerdir, sebb-i ar- yar- gzin edip ehl-i snnete ve cemaate adavet ve ihanetleri mukarrerdir deyu ehadet eylemekle bu babda her birinz mstakilen mukayyed olup gresiz arz olunduu gibi ise mezburlar buldurup zerlerine sabit olan hukuku hkmedip alverdikten sonra er ile haklarndan gelesiz. 7 evval 1003 (1592)

Bu Selmanllar, Sivasn Kangal yresindeki Alacahanda yaylayan Selmanllar olmaldr. nk,

1723 ylnda tutulan bir kaytta, Selmanlnn eskiden beri Alacahan yresinde dolat

belirtilmektedir.

Selmanlnn bir blm, on altnc yzylda Maran Zamant kazasnn (Kayserinin Pnarba

yresi) Kalelce kynde klyor ve tarmla urayordu. Ayrca; Gvercinlik kazasnda Selmen Deresi

adl bir ekinlik vard. Buras, Selmanllarn gnmzdeki yurdundadr.

Baka bir kaytta Selmanlnn, Mara Trkmenlerine tbi olduu yazldr. Bu Salmanllar, Besni

kazasndaki ekek kynde klamaktayd. Bu kyn ad, hem Nusaybindeki aa suyunu, hem de

orumdaki aak kyn anmsatmas ynyle dikkat ekicidir.

Selmanl topluluunun byk bir blm ise on altnc yzylda Bozokta yurt tutmutu ve bir

nahiyeye ad vermiti. Buras, Yozgatn batsnda bugn de Salmanl adn tayan yredir. Aa Kanak

nahiyesine bal Krk Pnar ve Karaca Viran; Delce z nahiyesine bal Cecel, Krpel; Selmanlu

nahiyesine bal Kara Yakublu gibi kyler Salmanlnn yurtlaryd.

Bunlardan Kara Yakublu obas zellikle dikkat ekicidir. Kara Yakub, Mardinin Duraclu

nahiyesinde, yani Nusaybin yresinde bir ky adyd. Yeri tam olarak saptanamayan Kara Yakub ky,

Suriye topraklarnda kalm olmaldr. Bozok defterinde, Yakublunun, Selmanlu obalarndan olduu

ayrca kaydedilmitir. Ayrca; Mardinin gneyindeki Dinabi nahiyesinde Yakub obasnn kalnts olan

Yakub Viran ve Kzl Yakub kyleri vard. Yozgattaki Karayakup ky ve Yldzeli ilesindeki Yakupky

ky bu obann kalntlar olmaldr.

1696 ylnda Mamalu oymann iskn iin Sorgunda dzenlenen bir tutanakta oymaa bal

Salman Fakl adl bir oba yer almaktadr ki; bu oba Salmanlnn bir kolu olmaldr. Selman Faklnn

perakendeleri (obadan kopmu aileler) de ayn yere iskn edildi. Selman Fakl ve perakendeleri, teki

obalarla birlikte iskndan katlarsa da bir sre sonra yakalanarak iskna raz oldular. Salmanl

obalarndan Yakublu da ayn ileme tbi tutuldu.

Salmanlnn Nusaybinde kendi adn brakt yerler ise Selman (Til Arus-Gelin Tepesi yaknnda) ve Yenicenin yanndaki Sleyman Hac / Selman Hac idi.

Bozoktaki Emlak yresinin Mescit kynde gnmzde Salman Baba adl bir yatr vardr.

Ayrca; Divriideki Kara Yakub trbesi bu obann adn tamaktadr. Trbe, Ern ile Odur kyleri

arasnda olup evredeki Alevi kylerin ziyaret yeridir.

Salmanl topluluunun Menemen yresinde de izine rastlanmaktadr. 1575 ylna ait bir

kaytta Salmanl ky yer almaktadr. Kyn Saruhanl dneminde de (on drdnc yzylda) var

olduu ileri srlmektedir. Orta dnem Osmanl kaynaklarnda Danimendli Trkmenlerinden

Sleymanl topluluunun (Selmanl olarak da okunabilir.) Grdk ve Demirci kazalar ile Aydnn Tire

kazasnda iskn edildii kaytldr. Osmanl dneminde Selmanl kynde yaya askerler ve yamaklar

barnmaktadr. Kyde gnmzde yedi slle yaamaktadr ve bunlarn ok eskiden beri burada

yerleik olduu sylenmektedir. Sllelerden Solakl nl bir Alevi obasnn adn tamakla birlikte, bu

adn kkeni, Osmanl dneminde geri hizmet erbabnn bir kolu da olabilir.

Menemendeki bu kyn Nusaybin kkenli Salmanllarca kurulduunu rahatlkla

syleyebiliriz. nk; ayn yrede Selmanlnn Kara Yakup obasnca kurulan Kara Yakub ky vard. Bu

ky, 1530 ylnda 30 vergi nfusluydu.

Devlet, Selmanly, Kangaln gneydousundaki Alacahana yerletirmek iin 1729 ylnda

karar karm; ancak bu karar, ilgili mutasarrfn iltimas nedeniyle uygulanmamtr. (Bu

konunun ayrntsn aada Dedeli blmnde sunacaz.)

Bir baka Osmanl kaydna gre Salmanl topluluu Mamalu Trkmenlerindendir ve Bozok

sancann Kocal kazasna iskn edilmitir. Baz kaytlarda ise, Salmanl Avarndan sz edilmektedir.

Bu ifadeye bakarak Salmanlnn, Avar obalarndan olup olmad hakknda bir fikir yrtmek, doru

deildir. nk bunlar, Salmanl nahiyesindeki Avarlar olabilir.

Selmann bir obas, Diyarbekir eyaletindeki olup Bozulus Trkmenlerindendir. Bilindii gibi,

Diyarbekir eyaleti, Nusaybini de kapsamaktayd. Selman adl bir baka yerleim, Savur yresindeki

Brazi nahiyesindeydi. Bozulus Trkmenleri iinde Sleyman / Selman Haclu adl bir oba daha vard ki;

bu oba kukusuz, Selmanlnn bir koluydu. 1540 ylnda 151 hane ve 20 mcerred nfusa sahip olan

oba, Urfa kazasndaki Sanducak ky ve Cullab nahiyesindeki Dier Akviran kylerini kurmutu.

Obann bir blm ise on yedinci yzyl sonlarnda Karamana gitmi, burada yerleik yaama

gemitir. Bunlar zaman zaman Rakkaya srgnle tehdit edilmitir.

Salman Deresi adn tayan bir yer Tuncelinin Hozat yresindedir. Cemal Abdal Ocann

yeleri bir zamanlar bu yrede oturmutur.

Ocaa bal kylerden Arguvann Yukar ve Aa Slmenli kylerinin Salmanl

topluluuyla ilgisi olmaldr. Tahrirde bu kyler, Selman- lya ve Selman- Sfla olarak

kaytldr. 1560 tahririnde Selman- lya ky 39, Selman- Sfla ky ise 61 vergi nfusluydu.

Yukarda da belirttiimiz gibi bu iki kyde ocan yeleri ve talipleri vardr.

Ksacas, Pazarck, Yozgat, orum, Sivas ve Malatya yrelerindeki Salmanl topluluu,

Nusaybin kkenlidir ve bu topluluun ad Nusaybindeki Selman Pak trbesiyle ilgilidir. Salmanllar,

Nusaybin yresinden hareketlenerek Malatya ve Maraa gemi, daha sonra, bunlardan ayrlan

gruplar, Malatya, Mara, Sivas, Yozgat, Menemen ve oruma yerlemitir.

Selmanlnn Nusaybin kkenli olmas bir rastlant deildir. Nusaybin, on ikinci yzylda

birok Alevi ziyaretin ve trbenin bulunduu bir yerdi. Ebul Hasan Ali bin Ebu Bekr al-Herevi

(lm 1215) adl bir gezginin, 1173-1192 yllar arasnda gezdii yerler hakknda yazd El-Ziyara

adl yapta gre Nusaybindeki trbe ve ziyaretlerden bazlar unlardr:

Nisibin ehrinde kendine ait hikyesi bulunan ide aac ile Ali bin Ebi Talibin (Hz. Alinin)

makam,

Babur Rumdaki (Rum Kapsndaki) mescitte Ali bin Ebi Talibin elinin izi,

Zeynel Abidin mescidi,

Okular arsnda, esirlerin (Kerbelada esir alnan Hz. Alinin kz ve Hz. Hseyinin bacs

Zeynep, mam Zeynel Abidin ve aile bireyleri) ama gtrl esnasnda Hseyinin bann

asld yer olduu sylenen Mehedur-Res (Ba Ziyaret),

Hseyinin kellesinin kanndan bir damlann dt yer olan Mehedn Nukte.

Nusaybinde gnmze ulam bir Selman Pak Trbesi vardr. On altnc yzyl kaytlarna

gre Tural nahiyesinde Selman Pak adl bir yerleim vard. Tural nahiyesi, Nusaybin ve yresini

kapsamaktadr. Ad geen yerleim, imdiki Selman Pak Trbesinin bulunduu yer olmaldr.

Nusaybinde trbesi bulunan Selman- Pakn, Anadolu Aleviliinde zel bir yeri vardr. rnein; on

beinci yzylda yazlan ve Anadolu Alevilerince en ok okunan kitaplardan olan Faziletnamede,

Selman- Paka bir blm ayrlmtr. Ayrca; Selman- Pak, on yedi kemerbesttendir, ve cemde

sprgecidir. Irakta, Salman Pak adl bir blge vardr.

b- Bir Salmanl Obas Olan Demirci

Demirci, Salmanlnn obasdr. rnein; Pazarck yresindeki Demircilerin, orumdaki

Salmanl topluluundan kopma olduu sylenmektedir. Demircilerin dede oca, eyh brahimdir.

Anlatlanlara gre, Selmanlnn Demirciler kolu Horasandan Cenefer Dede ile gelmitir.

Demirciler, Cenefer Dedenin talibidir. Cenefer, merak konusu bir ad olmakla birlikte, Baraklardaki

Delferi artrmaktadr. Ceneferin douta taklan bir ad olmayp sosyal bir ad olduunu

dnmek gerekir. Ceneferlerin eskiden beri Merzirmede olduu sylenmektedir.

Demirciler, Safevilerde, Dulkadrl grubunda yer alan oymaklardandr. ah Abbas zamannda

Fars beylerbeyi Bnyad Be bu obadand.

On altnc yzylda Demirc obasnn Anadoludaki yurtlar Dulkadr Devleti

topraklarndayd. Bunlardan en nls, Elbistan ovasndaki Demircilik kasabasdr. Demircilik, on

altnc yzylda 17 neferanl bir kyd. Demircil topluluu, Hurman nahiyesine bal ycek rdekl,

Krtnl (den Atlu Hanlu), Kalecik Kaya, Karacaviran kylerinde, Zamant kazasnn Hnzri

nahiyesinde yer alan Tersakan, Kaynar Pnar, Sarm Be Viran (teki ad Ebul Hayr Klas) kylerinde

yurt tutmutu. Ayrca, Karahayt nahiyesindeki Geit Hy kynde 12 neferanl bir Demircil

topluluu vard.

Demircilerin obas Tarsus yresindeydi. Ok Demircil obas, Kusun oyma iinde; Demircil obas, Gzne ve Yalak mezralarnda tarmla urayordu. Demirc Halil obas da Gzne mezrasnda tarmla urayordu.

Ceyhan kasabasnn gneyindeki yrenin ad olan Berendi nahiyesinde de Demrciler 18 neferanlyd.

Demirci topluluunun ilk yurdu, Viranehir ve Bismil krsalnda, Alevi erenlerin klak

kylerinin youn olduu yredeydi. Topluluk burada Demrc Viran Demirl-i lya, Demrl-i Sfla

yerleimlerine ad babal yapmt. Demircinin, Bismil yresindeki yurdu ise Demrci Viran idi.

Yerleim adlarndaki viran szc, topluluun buralar terk ettiinin ifadesidir.

Demirci, Akkoyunlu devletinde etkin bir obayd. Bu obadan Ali-yi Demirci, Uzun Hasan Be ile Karakoyunlu Rstem arasndaki savata nde gelen komutanlardand.

Gnmzde, Demircilerin bir blm, Malatyann Kuluncak ilesinin Tersahan (yeni ad

Konaktepe) kyndedir. Bunlardan kopan bir grup, Kayserinin Sarolan ilesinin Karaz

kyne/kasabasna, bir baka grup ise Malatyann Hekimhan ilesinin Czngt (yeni ad Gzelyurt)

kasabasnn ermik mahallesine yerlemitir. Yozgattaki Sarmbeyli ky halk da Demirci

obasndandr. orumdaki Evciyenikla kynde de Demircilerin olduu sylenmektedir. Elbistann

Demircilik kasabasna ek olarak, Pazarcktaki Kpraz-demirciler ky de Kahramanmarataki

Demircileri oluturmaktadr.

Ksacas, bir Salmanl obas olan Demirci, bal olduu oymak gibi Mardin kkenlidir.

c- anak

orumdaki ocak yelerinin dzenledii soy ktne gre, Merzirme kynden orum

yresine gelen ilk dede Bau (Bao?) Aadr ve anak kyne yerlemitir.

anak, Nusaybin kkenli bir obadr. Tahrir kaytlarna gre anaklar, Nusaybin yresini

kapsayan Tural nahiyesindeki anak, anak Durcu ve anak Durcu-u Dier yerleimlerini

kurmutu. Yine bu yrede, Karakepez nahiyesinde anakdepe adl bir yerleim vard.

te yandan; Alevi obalarn youn biimde yurt tuttuu Diyarbakrn Bismil yresinde de

anak adl bir ky vard.

anak obas, Elbistandaki Eshabl Kef vakfna bal anak ekinliinde bir sre barnmt.

Obann Hsn- Mansur (Adyaman) yresinde ise anak Dede adl bir zaviyesi vard. anaklarn bir

kolunun ise emikezek sancanda (Tunceli yresi) Yukar ve Aa anak kylerini kurduu

grlyor.

anak obas, on altnc yzylda Bozok yresinde yerde barnyordu. Bunlardan birinci

anak obas, Znnunolu adl Alevi ayaklanmasn karan Hisar Bel oyma

iindeydi. Bozoktaki bir baka anak obas, Alk nahiyesinde ve yine Hisar Belu oyma

iindeydi. Bozoktaki bir nc anak obas, Emlak nahiyesinin (arkla ve Gemerekte

Kzlrmakn sa kylar) kuzey kesimindeki anak kyndeydi.

Merzirmeden oruma ilk gelen dedelerden smail Aann yerletii kyn ad aaktr.

Bu ad, Nusaybindeki aa ayn anmsatmaktadr.

d- Dedeli

orumun skilip yresinde yurt tutmu olan Dedeli topluluunun bir blm, tahrir

kaytlarna gre Mara yrklerine bal Gndeli Trkmenleri iindeydi. Bu Dedeliler,

Adyamann Behisni(Besni) kazasnn Beydili kynde ve Keysun nahiyesinde klyordu.

Dedeliler, 1711 ylnda ekyalkla sulanarak Rakkaya srld. 1714 ylnda alnan bir

kararla Bozoktaki Dedelinin, Salmanlyla birlikte Yeni-l kalemine alnmas yrrle kondu. 1721

ylnda150 hanelik bir Dedel obasnn, Halebin l ksmna iskan iin ferman karld. Bu

Dedeller, eski Darende sakinlerinden eyh-oullarnn malikanesi idiler. Bu isknn baarsz

olaca anlalnca karar yrrlkten kaldrld.

1730 ylnda, Mara sakinlerinden Gndeli Trkmenlerine bal Dedeli ve Selmanl

obalarn, Sivas-Malatya yolundaki Alacahan derbendine yerletirmek iin karar alnd. Bu karardan

nce, Alacahann eski sakinlerinden olan Salmanl, Ayubasan, rk obalarnn da ayn yere

iskn iin karar alnmt. Bu topluluklara Hasanelebi ile Kangal arasndaki yrenin asayi grevi

verildi. Ad geen bu topluluklar, 1730dan 1734 ylna kadar birka kez iskandan affedildi.

Sonunda bu topluluklar Alacahandan kat. Bunun zerine, 1734 ylnda topluluk kethdalar

yakalanarak Sivas kalesine hapsedildi. Devlet bu kez Dede Garkn topluluunu Alacahana

yerletirmek iin aba harcad, fakat bunda da baarl olamad.

Grld gibi, Dedeli topluluu, eyh brahim talibi teki topluluklarla ayn

corafyalarda yaam ve ayn gemii paylamtr.

e- Evci

Evciler, gnmzde orum, Yozgat, Adana ve Denizlide yaamaktadr. Denizlideki Evciler,

Alaehir taraflarndadr. Bunlarn eyhlerine hem Gz Kzl Oullar hem de ah brahimli denir.

Bunlar, Tahtac saylmayan Evcilerdir. Tahtaclar, kendileriyle ayn gruptan olan Evcilerin, Adanada

ve Kayserideki Everek, Yaylac ve Bular taraflarnda oturduunu sylemektedir.

ukurovada ve Toros dalarnda oturan Trkmenlerden derlenen bilgilerde ise topak ev

denen ve airetin dn ve konuk evi olarak kulland adr, Evciler airetinin Kzlba olan Tatevci

oyma hazrlamaktadr. (Bilgi verenlerin iinde Alevi olan Honaml oymandan akr brahim Aa da

vardr.)

Evci topluluunun Mara ve Antep yrelerinde de yurt tuttuu grlmektedir. Mara tahrir kaydnda, Elbistan kazasnn Sarsab nahiyesinde Evci yi adl bir ky kaytldr. Tarsustaki Evci obas, Kusun oyma iindeydi ve Kesri, Dehni, emk, Fenk Srt, Tagarsak mezralarnda tarmla urayor, n Olukta yaylyordu. te yandan; Tahtaclarn iki ocandan biri olan Yanyatrn Ceyhan yaknlarndaki merkezi olan Durhasandede kynn eski adnn Evci olduu sylenmektedir.

Adanann Tufanbeyli ilesine bal Evci ky halk kukusuz bu topluluktandr. Evci ky halk

Alevidir.

Gz-Kzl-oullar esas olarak Sivasta olmakla birlikte, Gaziantepin Milelis kynde ve

Nizipe bal Akakyde oturan Musa Kazm oullar ile akrabadr. Kzmllarn ulusu Milelisli Halil

Dedenin, ziyaret amacyla gittii Evcinin ukurren kynde lmesi zerine yaklan bir at, Evci

topluluuyla bu dede ocann ilikisini belirtmektedir:

Bin dokuz yz krk bir, eyll on bei

Bir pazar gnnde bitirdi ii

Kldlar namazn ei yolda

Koydular tabuta ald gidiyor

Trene bineyim varaym demi

Akda Yaylasn greyim demi

Bir zaman Evcide duraym demi

Elenmedi tezce geldi gidiyor

orumdaki Evciler ise eyh brahim Ocann talibidir ve kyde yurt tutmutur. Oysa;

Yozgattaki Evciler, baka bir Musa Kzml ocaa baldr. Bu durumu, bir zanaatkr oba olmas

nedeniyle Evcilerin her boy ya da oymakta yer alm olmasyla aklayabiliriz.

f- Elemen (lmin)

Yukarda on drdnc yzyln ilk yarsnda yazlm olan bir kitapta bu topluluun adnn

getiine deinmitik. Gnmzde, Aydnn Koarl ilesinde ve orumda lmin adl kyler vardr.

Aydndaki ky Tahtacdr. orumdaki Elemen ky ise eyh brahim Ocann talibidir. Ayrca; Emlak

yresinde Alaman adl bir ky vardr ki; konumuz olan toplulukla ilgili olabilir.

lmin topluluu, lemin, Elemen, Enemen biimlerinde kaydedilmitir. Malatya tahririne gre, imdiki Yeilyurt ilesinde

Yukar ve Aa Enemendik adl iki ky vard. On altnc yzylda Yukar Enemendik kynde Harbendel topluluuna bal Alaca-Atl

obas barnyordu. Gnmzde buras bir yer ad olup evre kylerin halknca Elemendik biiminde telffuz edilmektedir.

Gebeler iin tutulan kaytlara gre l-Eminl obas, Dulkadr ulusunun Dokuz oymana bal olup Birecikte (Berriyecik

olmal) klyor ve Malatya yresinde yaylyordu.

Yine bu kaytlara gre leminlinin bir kolu, klas Diyarbekir olan Bozulus Trkmenleri iindeydi. Elemen adl baka bir yer,

Harputun Uluabad nahiyesindeydi.

Grld gibi lmin, en azndan on drdnc yzyla kadar izlenebilen nl bir obadr.

g- Geygel

Kahramanmarataki ve Amasyadaki Geygel adl kylerin eyh brahim ocana bal olduunu yukarda belirtmitik. Geygelin anlam ve sosyal kkeni tartma konusudur. Malatyann Hasanelebi kasabas ve yresinde kibirli insanlara Geygel gibi denir. Merzirme kyndeki dedeler ise bu szc Giyin, gel. olarak aklamaktadr.

Tahtaclar, Denizli ve Salihlideki Alclara, Gegel demektedir. Baladaki Snni Bayatlar, Alevi Bayatlara Gegel demektedir.

Tahtac saylmayan bu Alclar, Musa Kzm evldndandr. Bilindii gibi, eyh brahim oca ve Gaziantepteki Gzkzllar, Musa Kzm evldndan saylmaktadr. Eskiehirin Sarkavak kynde de Geygeller vardr.

Geygeller, 1720 ylndan nce Malatyann Kuluncak ilesindeydi. 40-50 hane olan bu Geygeller, Darende sakini eyh-oullarnn malikanesiydiler. Geygeller iin Hama ve Humusa srgn karar ktysa da bu karar uygulanamad.

h- ekerhacl

ekerhacllar gnmzde orumdadr. ekerhac obasnn ilk yurdu, Kzltepe ve Viranehir yrelerini kapsayan Berriyecik kazasna bal Til-Bism nahiyesindeki eker, Bismildeki eker Viran, Diyarbakr yaknndaki Tlekren nahiyesindeki eker adl yerleimlerdi. eker-hacl, eker obasnn bir koludur.

ekerhac obasnn bir kolu, on altnc yzylda Malatyann Kuluncak yresindeki Zekeriya zde barnyordu.

ncelediimiz bu oymak ve obalara ukurluyu da ekleyebiliriz. orumdaki eyh brahim talibi olan ukurlukyn adalar on altnc yzyl kaytlarna gre Nusaybin yresinde ska rastlanan adlardandr. Dinabide ukur Viran; Dihlegide ukurdepe; kszalda ukurviran; Sahra-i Mardinde ukur-Viran; Karakepezde ukur-Viran ve ukur Viran; Dralde ukur-Viran ve ukurviran; Toancukta Til ukur (ukur Tepesi). ukurlu-kyn kk ukurdur ve bu ad, corafi bir ekil anlamnda deildir. nk; kyn ad ukurky deil, ukur-lu-kydr. Yani, ukurlu, bir oba addr.

Malatyadaki eyh brahim Oca talipleri arasnda Ouz boylarnn adn tayan dir, Eymr, Kzk, Acaknk kyleri vardr. Bu kylerin kurucularnn eyh brahim talipleri olup olmad hakknda kesin bilgi olmad iin ad geen Ouz boylarnn tmnn eyh brahime ball kukuludur. nk bu kylerde baka dede ocaklarnn da talibi vardr.

SONU

Ocaa bal topluluklarn tarih boyunca belli corafyalarda younlat grlmektedir. Topluluklarn Anadoludaki ilk yurdu, Nusaybin, Kzltepe ve Bismil yresidir. Bu yrede, Salmanl, Demirci, ukurlu, anak, Elemen, Slkl, eker adl oymak ve obalarn izini yakalam durumdayz.

Topluluklarn bundan sonra yurt tuttuu corafya Malatya, Mara, Sivas, Adana, Tarsus ve Menemendir. Buralarda Salmanl, Demirci, Elemen, Evci, anak, brahimli, Zekeriya (eker) Hacl, Dedeli, Geygel, Slkl, Bykl obalar barnmtr ve barnmaktadr. Malatyann Arapkir, Arguvan, Hekimhan ve Kuluncak yreleri, Maran Pazarck ve Elbistan yreleri bu oymak ve obalarn youn biimde yurt tuttuu yerlerdir. Sivasta ise Kangal yresi ne kmaktadr.

orum ve Yozgat yrelerindeki Salmanl, anak, Demirci obalar on altnc yzyldan nce buralar yurt tutmu, on sekizinci yzyldan itibaren ise Dedeli, Salmanl, lmin, anak, Evci, Geygel oymak ve obalarnn bir blm Malatya, Mara ve Kangaldan buralara ynelmitir.

Ocan taliplerinin tm Trktr.

DPNOTLAR

Kyn Yukar mahallesi ah brahimlidir. 1950lerde Kangaldan Kurt Veli Dede ve Kk eyh smail Dede bata olmak zere ah brahim oca yeleri Eribke grme gelirdi. lhan lhan, Baraj Altnda Kalan Eribk, s. 29, Mart Matbaaclk, stanbul.

Bu ky Dede Garknldr.

Bedili boyunun Yell obasnca kurulan bu ky, eyh azeli Ocann merkezidir.

Bu kye Arguvann Kzk kynden be aile yllar nce g etmitir. Bunlarn soyu eyh brahim talibidir. nl sanat Sabahat Akkirazn ailesi bunlardandr.

Bu kyn eyh brahim Ocana bal olup olmad aratrlmaldr.

Manisadaki kyler de yerinde aratrlmaldr.

Kaynak kii, Celal zkan, Merzirme kkenli, Yazhan ilesinin ermige (yeni ad Bereketli) ky doumlu, ayrca, Kuluncak-Alvar ky doumlu Hamdullah alkan Dede.

Almanyadan Ali Akn Dedenin (Merzirmeden Kangal-Hamal kyne gen bir ocak yesinin torunu) Haziran 2004 tarihli e-maili

Kaynak kii, orumun Evciyenikla kynden Arap Ali Dede. Eskiehirdeki kyn yerinde incelenmesi gerekir.

Ergele kynden brahim Kl, 1951 doumlu. Kaynak kiiye gre bu kydeki ocak yeleri, Merzirmede soyad Baaran olan gruptan kopmadr.

Cezire, kabaca, Kuzey Mezopotamya yresidir; yani, Mardin, Diyarbakr ve anlurfa yreleridir.

Cengiz Orhonlu, Osmanl mparatorluunda Airetlerin skan, s.14, Eren Yaynclk, stanbul, 1987. Gnmz kuaklar, eyh szcnn Alevi terminolojisinde yerinin olmadn, bunun yerine ah unvannn kullanldn sanarak eyh unvann Alevi erenlerin n adndan karma eilimindedir. Tarihsel gerekle ilgisi olmayan bu tutumun Alevi kkenli aratrmaclarca da benimsenmesi, daha da nemlisi; kurucusu eyh unvan tayan dede oca yelerinin dahi eyhi, ahla deitirme operasyonuna destek vermesi artcdr. Dede Garkn, Baba l yas, eyh azeli, Baba shak gibi erenler iin eyh unvannn kullanldn yazl ve szl kaynaklardan biliyoruz. rnein, on drdnc yzyln ilk yarsnda yazlan ve Baba lyas ailesini anlatan menkbenin birok beytinde Dede Garkn ve Baba lyas, eyh olarak nitelenmitir. Konu, eyh szcyle snrl deildir. Molla unvanyla nitelenen erenler ve halk ozanlar iin ne demek gerekir? azeli Ocann Yellice kyndeki temsilcisi Molla Yakupun, halk ozan Molla Mustafann ve Molla Bektan unvanlarn hangi unvanla deitireceiz?.. Belirttiimiz gibi; eyh, Aleviliin kurulduu yer olan Mardin, Diyarbakr ve Urfadaki topluluklarn tmnn kulland bir unvandr. Bu nedenle, Alevi erenlerin eyh unvan tamasndan daha doal bir ey olamaz.

orumun Evciyenikla kynden Arap Ali Gaziolu tarafndan Gazi niversitesi Hac Bekta Veli Aratrma Merkezine gnderilen icazetname.

Rahime Klal-Ali Yeilyurt, ayn yapt, s.151-152

Merzirme kynde anlatlanlara gre bu grup Keskinin evirme kynden gelmitir.

smail ztrk Dedede (1934 doumlu) bulunan ecere zeti. pirin, Merzirme ve evresinde geleneksel bir ad olduu sylenmektedir. Kaynak kii, pir Aa soyundandr: pir Aa, Bekta Aa, Hafz Mustafa, Hafz Ali ztrk, Paa ztrk, smail ztrk, Rfat ztrk-Mustafa ztrk.

Dede Garkn Ocann merkezi olan Malatyadaki Dedegarkn kyndeki dedeler ve Kuluncakn Bicir kyndeki dedeler aa olarak nitelenmektedir.

Kaynak kii, Merzirme kynden Hasan Yldrm Dede

Tufan Gndz, ayn yapt, s.99

Mehdi lhan, ayn yaz, s.424 dipnot,

Faruk Smer, Safevi Devletinin Kuruluunda Anadolu Trklerinin Rol, s.45-46, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1992

Tufan. Gndz, ayn yapt, s.100-101

Kaynak kii, Celal zkan

ah Hseyin, Merzirmenin komusu ve eyh brahimin talibi olan dir kynde bir ziyarettir. Baka bir ah Hseyin ziyareti, Hekimhann Haclar kyndedir. Hekimhann Haclar ky, Hacm Sultan talibidir. dirin yannda on altnc yzylda Haclar ky vard. Bizce, ah Hseyin, bu iki ky kuran Haclar obasnn bir makam ziyaretidir.

Gknur Gebakan, XVI. Yzylda Malatya Kazas, s.233, Malatya Belediyesi Yaynlar, Malatya, 2002

Tapu ve Kadastro Genel Mdrl, Kuyud- Kadime Arivi, 142 Numaral Malatya Tahrir Defteri, varak:107; Hamza Akst, Anadolu Aleviliinin Sosyal ve Coraf Kkenleri, s.329, Art Basn-Yayn, Ankara, 2002

orumdaki ocak yelerinin dzenledii ecere.

eyh Cneyd hakknda ayrntl bilgi iin baknz, Faruk Smer, Safevi Devletinin Kuruluunda Anadolu Trklerinin Rol, s.10-11

Refet Yinan-Mesut Elibyk, Kanuni Devri Malatya Tahrir Defteri, s.189

Faruk Smer, Bozoklu Ouz Boylarna Dair, s.98, Dil ve Tarih Corafya Fakltesi Dergisi, XI, s.65-103 Yellice kynde eyh brahim ocann talipleri olduunu yukarda belirtmitik.

Refet Yina-Mesut Elibyk, Kanuni Devri Malatya Tahrir Defteri, s.163, 191, 187

Tapu ve Kadastro Genel Mdrl, Kuyud- Kadime Arivi, 153 numaral Divrii-Derende Tahrir Defteri, Ayvalu nahiyesi blm. Ayrca baknz, H. Akst, Anadolu Aleviliinin Sosyal ve Corafi Kkenleri, s.337

Faruk Smer, Bozok Tarihine Dair Aratrmalar, s.318, 325, Cumhuriyetin 50. Yl Armaan Kitab, Ankara 1974

Kaynak kii, Vaylo Dedein olu lyas Tuna

Ayhan Aydn, Ali Haydar Karaynl le Rportaj (nternetten alnmtr.).

Ayhan Aydn, ayn rportaj.

Arapkirden Asar kyne gen bir ailenin ocuu olan tiyatro sanats lyas Salmann soyad, Salmanl oymann yadigardr.

Kaynak kii, Merzirme kynden Hasan Yldrm Dede

Merzirme kynn yaknndaki Srakayann ad Ballkayadr.

Gllce da, Hekimhann Kozdere kyndedir. Bu kyde ah Kulu Baba ziyareti vardr. Ky halknn bir blm Salmanl oymandandr.

Tocahdere, Adyamandaki bir derenin ad olup Trkmenlerin ana g yolu bu dereyi izleyerek Malatyann Doanehir ilesindeki Polat kasabasndan geiyor ve Yeni-l yaylalarna uzanyordu. Baraklardan derlenen iirlerde de bu yer adlarna rastlanyor. Ayrca, Bozok yresinde bu adda bir dere olup olmadn aratrmak gerekir. Merzirme kynden Hasan Yldrm Dede ise Tocah dann Mersinin kuzeyinde Toroslarda olduunu sylemektedir.

Gknur Gebakan, ayn yapt, s.203

Cengiz Orhonlu, Osmanl mparatorluunda Airetlerin skan, s.111, Eren Yaynclk, stanbul, 1990

Gvercinlik, Gaziantepin Islahiye ilesindedir.

Refet Yinan-Mesut Elibyk, Mara Tahrir Defteri, s.688

Mehmet Tatemir, XVI. Yzylda Adyaman, s.111, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Anakara, 1999

Faruk Smer, Bozok Tarihine Dair Aratrmalar, s.314

Faruk Smer, ayn yaz, s.325-326

N. Gyn, ayn yapt, s.64; M. Salih Erpolat, ayn tez, s.132

M. S. Erpolat, ayn tez, s.132

Ahmet Gkbel, Yldzeli lesinin nan Corafyas ve Bu Yrede Yaayan Alevilerde Yer-Su nancnn zleri, Folklor Edebiyat dergisi, S. 2002/2, s.85-101

Cengiz Orhonlu, ayn yapt, s.84-85

Cengiz Orhonlu, ayn yapt, s.86-87

M. Salih Erpolat, ayn tez, s.154

Salahaddin Bekki, Nevruz Kurban likisi ve Kurbana Bal Olarak Yaplan Ritler Pratikler, Hac Bekta Veli Aratrma Dergisi, 2004/29, s.15

Nejat Birdoan, ayn eser, s.184

Ersin Der, Menemen Tarihi, s.254, Sergi Yaynevi, zmir, 1998

Ersin Der, Menemen Tarihi, s.254; . Gken, Tarihte Saruhan Kyleri adl kitaptan naklen s.45

Cengiz Trkay, s. 686

Ersin Der, ayn yapt, s.255

Solakl obas iin baknz, Hamza Akst, Safevi Trkmenlerinin Trkiyedeki Emmidalar, I. ah smail (Hatai) Sempozyumu Bildirileri, s.17-28, Yol Yaynevi, Ankara, 2004

Ersin Der, ayn yapt, s.237

Yusuf. Halaolu, ayn yapt, s.107

Cengiz. Trkay, ayn yapt, s.644

Cengiz. Trkay, ayn yapt, s.667

M. Salih. Erpolat, s.82

Tufan Gndz, ayn yapt, s.98-99

Nejat. Birdoan ayn yapt, s.154-155

Mesut Elibyk-Refet Yinan, Kanuni Devri Malatya Tahrir Defteri, s.125-134. Bu kylerin tarihi iin baknz, Hamza Akst, ayn yapt, s.233-234, 267-269

Nusaybindeki Salman Pak Trbesi (makam da denebilir) gnmze ulamtr. Zeynel Abidin Trbesi de gnmze ulaan ve ziyaret edilen bir yerdir. Selman Pakn Nusaybinde birka yl kald sylenmektedir.

Nusaybindeki Zeynel Abidin trbesi gnmzde nl bir ziyarettir. Kitabesine gre, trbede yatan eren, mam Zeynel Abdinin on ikinci gbekten torunu olan Zeynel Abidindir. Trbeye XX. yzylda bir cami eklenmitir.

smet Kayaolu, XII. Yzylda Anadoluda Ziyaret Yerleri, XI. Trk Tarih Kongresi, 5-9 Eyll 1990, II. Cilt, s.739, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, 1994


Selman- Pak, Isfahanda dodu, bir Mecusi iken Hristiyan oldu, ama giderek bir rahibin hizmetine girdi. Rahibin lm zerine Musula, oradan da Amuriyeye gitti. Arabistanda bir peygamberin ortaya ktn duyunca yola kt, yolda bir Yahudiye satld. Hicretten sonra Hz. Muhammetle gren Selmann klelii kaldrld. Hendek savanda hendek kazma dncesini ortaya att. Peygamberin lmnden sonraki ekime ve sava srecinde srekli mam Alinin yannda yer ald. Bu nedenle, iilere gre Ekran- Erbaadan, yani, drt direkten biridir. Hz. Muhammeti tra ettii iin berberlerin piri saylr. 656 ylnda len Selmann mezar, Medayindedir ve tm iilerce ziyaret edilir. Selman Pak, iilerin yurdu olan Irakta bir yre addr.

Yemini, Faziletname, s.209-222, dzenleyen:Fevzi Grgen, A Neriyat, stanbul, 1960

Ali Torun, Trk Edebiyatnda Trke Ftvvet-nameler, s.154, 159, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara, 1988

Konumuz olan topluluu Nusaybine dek izleyebiliyorsak da, Iraktaki bu blgeyi de dikkate almak gerektii dncesindeyiz.

Delferler, Barak Trkmenlerinde boybeyi ailesinden sonra ikinci derecede yetkili bir gruptu. Savata kahramanlarn bakan olan Atmaca beyleri Delfer oullarndand. Baraklar Yozgattayken bu iblm geerliydi. mer zba, Gaziantep Dolaylarnda Trkmenler ve Baraklar, s.14, Gaziantep Kltr Dernei Yaynlar, Gaziantep, 1958

Faruk Smer, Safevi Devletinin Kuruluunda Anadolu Trklerinin Rol, s.180


Refet Yinan-Mesut Elibyk, ayn yapt, s.657, 661, 675, 677, 802, 803, 804

Refet Yinan-Mesut Elibyk, ayn yapt, s.177

M. Salih Erpolat, XVI. Yzylda Siverek Sancanda skan ve Nfus, Tarihte Siverek Sempozyumu bildirisi 2001; Mehdi lhan, ayn yaz, ilgili harita

M. Salih Erpolat, ayn tez, s.142. Tahrir kaydnda Demrl- Sfla (Aa Demrl) kynn komusunun Dedegarkn ky olmas dikkat ekicidir.


Ahmet zerdem, Karaz, s.61, Cem Matbaaclk, Ankara, 1994

Demirci, Musulda bir yerleim ve yre addr. Demircinin izini Mardine dek srebiliyorsak da bu obann bir nceki yurdu, Musuldaki bu yer olabilir. Obann bal olduu oyman da bir nceki yurdunun Iraktaki Salman Pak yresi olabileceini yukarda belirtmitik. Irak corafyasnn ayrntlarna ulama olana bulduumuzda bu durumu netletirebileceimizi dnyorum.

Kaynak kii, Ali Gnday

M. Salih Erpolat, ayn tez, s.136, 170


Bismil yresinde kmelenen Alevi-Trkmen obalar iin baknz, Hamza Akst, Aleviliin Oluum Yerlerinden Birisi Olarak Diyarbakr, Diyarbakr Valilii-Ouzlardan Osmanlya Diyarbakr Sempozyumu bildirisi, 21-22 Mays 2004 Diyarbakr



73-Mehmet Tatemir, ayn yapt, s: 245. Bu yrede, Fratn kolu olan anak adl bir ay vardr.

75-Mehmet Ali nal, XVI. Yzylda emikezek Sanca, s.94, 280, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1999

Faruk Smer, ayn yaz, s:317, 326-327, 328

Kaynak kii, orumdaki ocak yelerinden Ali Gnday

Mehmet Tatemir, XVI. Yzylda Adyaman, s.111, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1999

Yusuf Halaolu, XVIII. Yzylda Osmanl mparatorluunun skan Siyaseti ve Airetlerin Yerletirilmesi, s.135-136, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1991

Yusuf Halaolu, ayn yapt, s.53

Cengiz Orhonlu, ayn yapt, s.97

Ayubasan, Kuluncak yresinde bir kyd. Tapu ve Kadastro Genel Mdrl Kuyud- Kadime Arivi, 153 numaral Divrii-Derende Defteri, Ayvalu Nahiyesi blm; Hamza Akst, ayn yapt, s.337

Cengiz Orhonlu, Derbent Tekilt, s.110-111, Eren Yaynclk, stanbul, 1990



Yusuf Ziya Yrkan, Anadoluda Aleviler ve Tahtaclar, s.158, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara, 1998

Yusuf Ziya Yrkan, ayn yapt, s.157-158

Ali Rza Yalkn, Cenupta Trkmen Oymaklar, C. II, s.419, 422, 423, dzenleyen:Sabahat Emir, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara, 1977


Devlet statistik Enstits, 1969 Milletvekili Seimi Sonular, s.28

Rahime Klal-Ali Yeilyurt, ayn yapt, s.174-175. eyh brahim oca eceresinin mam Musa Kazmdan ayrldn belirtmitik.

Yozgatn Boazlyan ilesindeki Evci ve ukurren kyleri. ukur-renliler, Evci obasndan olsa gerek ki; Evcinin ukur-ren nitelemesi kullanlyor.

Rahime Klal-Ali Yeilyurt, ayn yapt, s.196-197

Ali Akst, nce Trkmen Sonra Tahtac, s.229, Kayhan Matbaas, stanbul, 2003

Harbendel, Halep Trkmenlerinin drt ana kolundan biri olup Akkoyunlularda etkin bir oymakt. Faruk Smer, Ouzlar, s.146. Harbendeli oymandan olan Anadoludaki Alevi kyler ve bunlarn Azerbaycandaki emmidalar iin baknz, Hamza Akst, Safevi Trkmenlerinin Trkiyedeki Emmidalar, I. Uluslararas ah Hatai Sempozyumu Bildirileri, 9-10-11 Ekim 2003, s.19-20

Refet Yinan-Mesut Elibyk, Kanuni Devri Malatya Tahrir Defteri, s.46, 48

Berriyecik, Viranehir ile Kzltepe arasndaki yrenin adyd. Berriyecikin, Birecik biiminde yanl okunmas hakknda baknz, Nejat Gyn, ayn yapt, s.41-42

Tufan Gndz, ayn yapt, s.77

Yusuf Halaolu, ayn yapt, s.33, 127

Mehmet Ali nal, XVI. Yzylda Harput Sanca, s.158, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1989

M. Salih Erpolat, ayn tez, Dinabide ukur Viran s.169, Dihlegide ukurdepe s.139, kszalda ukurviran s.139, Sahra-i Mardinde ukur-Viran s.161, Karakepezde ukur-Viran ve ukur Viran s.167, Dralde ukur-Viran ve ukurviran s.171, Toancukta Til ukur (ukur Tepesi) s.174

Documents

ŞEYH İBRAHİM OCAĞININ TALİBİ OLAN OYMAK VE OBALARIN TARİHİ