Shenja

2 ��

Uji i milingonës Editorial:

�� !��"#��$%�� &�� $%�� !�� '&�� !��(�� #��)�� !�� !��

% ��*��+�,��-�� ./�� 0�� 1 �� !��!�� 2� �� *��

3�� *��1 �� 4�� 5�� %�� 5��6 �� 7��6 ��8��9 �� !��!�� 2��#��0�� *�� 4�� *�� 0��1 �� 6 �� 2��!�� * ��!�� #�� )�� !��

%� � �� 1 �� !�� *�� !��2�� !��(�� 6 �� "�� "�� %�� "�� 9 �� " ��"�� 6 ��8��#� ��)��#��

4�� 0�� #��8�� 2�� (�� 2� �� 1 �� :�� %��"� ��

�� !�� )�� !��#��!�� #��)��

�� #�� !�� * �� ,�� 6��*�!�� 0�� 2��!��

(�� !� �� *�� 3�� )�� -��<�� 0��

Themeluesit: � � � � � � � � ��

�� 3

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Përmbajtja6

12

33

9

42

Nga shtyrja deri te bojkoti

ENIS SULSTAROVA

Intenca e dialogut Kosovë-Serbi

SYLË UKSHINI

Pika e parë e rendit të ditës: integrimet Brendashqiptare

XHABIR AHMETI

Të kapur në pezhishkën e Gruevskit

KIM MEHMETI

Nga mamuthi, te Zogu i Zi dhe lepuri

ERVIN HATIBI

TEMA E MUAJITShumë sfida e pak zgjidhje - Rizvan SULEJMANI ......................... 16Matanë mureve të kalasë - Latif MUSTAFA .............................17-20PERSONALITETI I MUAJITKRESHNIK SPAHIU një hero i kohës sonë .............................. .21-23EKONOMIA SHQIPTAREShqiptarët në ekonomi i bashkon ndarja! - Alban BALA ...........24-26EKONOMIA MAQEDONIDilemat hamletiane të ekonomisë së Maqedonisë- Bilall KASAMI.................................................. 27-30OPINIONKa vetëm një zgjidhje, Shqipëri Natyrale - Koço DANAJ ............31-32Si të kuptohemi më mirë ndërmjet vete?- Nexhat IBRAHIMI......38-41Nga mamuthi, te Zogu i Zi dhe lepuri - Ervin HATIBI................42-45Politika shqiptare (në Maqedoni) dhe nusja shtatzënë!- Ismail SINANI...................................................................46-48MARSI SHQIPTARDemonstratat e ’81-shit - Marenglen VERLI, Shqipëri...............61-62QYTETET SHQIPTAREAromë orienti në banesat karakteristike të Gjirokastrës .........64-65GLOBIRevolucioni nuk është islamik- Olivier ROY.............................66-69Revolucionet arabe dhe modeli turk - Besnik SINANI................70-73ESE(Alter)arti urban ose grafitti (sub)kultura - Ali PAJAZITI...........76-77Lëkundjet e lavjerrësit - Redi SHEHU......................................78-79LIBRIUragani i diplomacisë turke – në gjuhën shqipe - Lirim GASHI & Nuridin AHMETI............................................82-84ARSIMI SHQIPTARArsimi jo robotizmit shabllonizmit - Musa KRAJA.....................85-88ARSIMI MAQEDONIShkollimi si në komunizëm - Laura PAPRANIKU.......................88-90KULTURA MAQEDONIKultura e ngujuar në baltën e injorancës- Shkëlzen HALIMI......91-92KULTURA SHQIPËRI Ekspozohet “drama”e trashëgimisë “Dosja K”,premierë në Tiranë....................................................................93Tirana bëhet me “Shekspir” Marsi, muaji i grave kineaste............94KULTURA KOSOVË Fillon karvani “Agim Deva” Vjen kompleti i veprave te akademik - Rexhep Qosjes.........................................................95BOTIME TË REJA.......................................................................96KULTURA MAQEDONI Ekspozitë me motive evropiane Laborator i ri për konservim..........97“Artanët” kremtojnë 25 vjetorin“Karnavali i Bozovcës” – traditë qindravjeçare................................................................98ALBANOLOGJIDysorët e përftuar nga purizmi - Xhevat LLOSHI....................99-101LETËRSIA SHQIPTARE Burimi i deformimit të historisë së letërsisë shqipe - Milazim KRASNIQI.................................................102-107TRADITA SHQIPTARESimbolika e disa riteve të Ditës së Verës..............................108-110HISTORIKur historia ndau dy popuj fqinj............................................111-113ARKIVIOrganizata kombëtare shqiptare LIRIA (1946-1952) - Qerim LITA...........................................114-117YJET SHQIPTAREALI KASTRATI askush si ai!..................................................118-119FEMRA SHQIPTARE Në vargonjtë e lirisë- Evis HALILI........................................120-121FAQET E LEHTA ................................................................122-126

4 ��

Impresum:

50

54

58

Adem Jashari, komandanti legjendar i UÇK-së ISMAIL SYLA

Adem Jashari, me të vëllain, Hamzën, të atin, Shabanin dhe shumë anëtarë të familjes së tyre ...

Revolta e akumuluar ndër brezaSABILE KEÇMEZI-BASHA, KOSOVË

Demonstratata e vitit 1981 do të konsiderohen se ishin demonstratat më të mëdha në Gadishullin Ballkanik dhe...

Bashkimi i idealistëve shqiptarë SAFET HYSENI

Në demonstratën e 26 marsit, ku merrnin pjesë gati të gjithë studentët e UP-së, u vërejtën edhe nxënësit e shkollave të mesme dhe aty-këtu ...

Shqipëri-Kosovë-Maqedoni

www.revistashenja.com

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Revista “Shenja” është revistë e përmuajshme mbarëkombëtare politike, ekonomike dhe kulturore.Boton: Shoqata Qytetare Kulturore “Vizioni M” – Shkup

Themelues: Zeqirija Ibrahimi & Afrim GashiKryeredaktor: Afrim Gashi

Kolegjiumi redaktues: Ermir Hoxha (Shqipëri), Nada Dosti (Shqipëri), Nuredin Ahmeti (Kosovë), Zeqirija Ibrahimi (Maqedoni)Redaktor artistik & teknik: Halil Berisha

Tirazhi: 5000 kopje

Adresa: rr. Samoilova nr. 6 – 1000 – Shkup, Republika e Maqedonisëwww.revistashenja.com

e-mail: [email protected]; [email protected] �� 5

Shumica dërrmuese e popullit të Shqipërisë e ka identite-tin e tij kombëtar, të cilin qeveria dhe institucionet e tjera shtetërore duhet ta mbrojnë e jo ta nëpërkëmbin. Bojkoti i regjistrimit të popullsisë do të jetë një akt kombëtar, por edhe një akt i qytetarisë përballë një qeverie që e ka har-ruar se detyra më e shenjtë dhe më e lartë është mbrojtja e interesave kombëtare dhe e sovranitetit.

� Enis SULSTAROVA

N�� 2��-��-��

��6 ��* �� 5�� -�� !�� !�� *�� *�� !�� )� �� *�� 3� 6 �� !�� -�� 0�� !��

�� 3�� 0 �� !��

�� (�� 3�� " �� *�� -�� -�� * ��2�� *� ��- �� 2��!��6 �� 0 �� 6 �� -��

�� *��#�� -�� "� � � �� 0�� 0�� '�6�� *�� 6 �� -� �� -��0 � �� !�� -�� 0��

TEMA

E M

UAJIT

REGJISTRIMI I POPULLSISË

Nga shtyrja deri te bojkoti

6 ��

të zgjedhura shtetërore, atëherë kur këto të fundit nuk i mbrojnë interesat kombëtare.

Regjistrimi në Shqipëri

Le të marrim rastin e regjistrimit të popullsisë në Shqipëri, ku dhunimi i interesit kombëtar duket më hapur. Dihet botërisht se që nga rënia e ko-munizmit, në krahinat e jugut të Shqipërisë ka vepruar një fushatë sistematike dhe e pandalshme e kon-vertimit në grekë të qytetarëve me kombësi shqiptare. Në shumicën dër-rmuese të rasteve nuk kemi të bëjmë aspak me ushtrim të lirë të vullnetit të qytetarëve, por veprime të tilla janë kryer nën trysninë e shtrëngesës

��2�� 2-time afatshkurtra materiale. Një rol të dorës së parë për ndërrimin e kombë-sisë së fesë dhe kombësisë së shumë qytetarëve shqiptarë ka luajtur diskri-minimi dhe përndjekja sistematike që kanë pësuar emigrantët ekonomikë shqiptarë në Greqi për shumë vite me radhë, si edhe praktikat e dhënies së ashtuquajturave “karta të homogjen-itetit” nga organet greke për qytetarët në jug të Shqipërisë.

Ka pasur një nxitje të hapur nga vetë Greqia për të realizuar konver-timin në grekë të sa më shumë sh-qiptarëve dhe kjo dëshmohet nga pjesëmarrja e konsullatave greke në këtë proces. Shteti grek vazhdimisht ka pretenduar se në Shqipëri jetojnë deri në 300.000 grekë dhe kjo shifër e fantazuar duhej patjetër të mbështetej deri diku nga realiteti në terren. Për-faqësues të shtetit grek janë shpre-hur vazhdimisht për ekzistencën e “Vorio-Epirit” dhe ata kanë pasur nevojë ta mbështetin projektin e tyre ekspansionist me anë të “mbjelljes” së grekëve në treva të Shqipërisë ku nuk ka pasur komunitete historike etnike greke: krahina e Bregdetit, qytetet e Gjirokastrës, Korçës, Beratit etj.

Shteti shqiptar ka qenë thuajse jo i pranishëm dhe nuk ka bërë hapa për ta frenuar këtë dukuri ku janë kom-promentuar dhe korruptuar institu-0�� )�� !� �� 0��ashtu dhe gjykatat.

Alarmet janë dhënë vazhdimisht nga qytetarë të thjeshtë, politika-në, deputetë, gazetarë dhe organi-zata joqeveritare, por institucionet shtetërore nuk kanë mbajtur qën-drim. Sa për të cituar një rast, në prill të vitit 2008 Klubi Kombëtar, një or-ganizatë joqeveritare, me anë të një ��0�� 2�� )� � ��-qiptarë, u ka kërkuar organeve më të larta të shtetit shqiptar që të ndë-rhyjnë për frenimin e kësaj dukurie. Reagimi i tanishëm i zv./Kryetarit të Këshillit të Lartë të Drejtësisë është për t’u lavdëruar, por gjithsesi i vonu-ar, ngaqë siç e deklaron edhe ai vetë, dukuria e ndërrimit të kombësisë dhe emrave ka marrë përmasa të mëdha.

Deklarimi etnik dhe fetar

Regjistrimi me vetëdeklarim i et-nisë dhe i fesë së qytetarëve të Sh-qipërisë do ta legjitimonte procesin e deritanishëm të shkombëtarizimit që edhe pse i paligjshëm, është lejuar të ndodhë në Shqipëri. Padyshim që zyrtarizmi u intereson interesave greke për kantonizimin e Shqipërisë dhe realizimin e Projektit të Korfuzit për gjoja autonominë e të ashtuqua-��$:��(��&��5�� 20� ��numrit të pakicës greke me anë të një regjistrimi të tillë të gabuar nga shteti shqiptar, do t’i jepte besueshmëri tezës se gjoja shteti dhe shoqëria sh-qiptare janë shumetnike.

Në kushtet e tanishme të Shqipërisë vendosja e pyetjes për vetëdeklarimin e etnisë në pyetësorin e regjistrimit të popullsisë i tradhton përpjekjet dhe theroritë më shumë se njëshek-ullore të shqiptarëve të krahinave ju-gore për ta mbrojtur atdheun dhe të vërtetën përballë pretendimeve sho-viniste greke. Është një turp që atë që andartët e Vorio-Epirit nuk e arritën me zjarr e hekur dhe me protokolle ndërkombëtare, të lejohet sot që të re-alizohet pjesërisht nga vetë shteti sh-qiptar, gjoja në emër të të drejtave të njeriut! Dhe, kjo vetëm e vetëm sepse sot ka qëlluar që shumë shqiptarë �� #� � ��)� �� për bukën e gojës dhe shtetarët tanë nuk bëjnë as përpjekjen më të vogël për t’u ngjarë burrave që dikur e bënë Shqipërinë! Mirëpo, gjendja nuk do të jetë gjithmonë kështu dhe në fakt pozita e shqiptarëve në Ballkan ka ni-sur të forcohet. Prandaj dhe nxitohen grekët për të realizuar sa më shpejt synimet e tyre në Shqipëri.

Në shkurt 2010 ministri Genc Pollo, i ngarkuar me kryerjen e regjistrimit të popullsisë, e quante legjendë ur-bane rrezikun që i vjen sovranitetit të vendit nga deklarimi i rremë i etnisë. Pas një viti konsulli grek në Korçë dhe politikanët e pakicës greke në Sh-qipëri e nxorën të vërtetë “legjendën urbane”, duke e shpallur hapur se reg-jistrimin e etnisë me vetëdeklarim ata e kanë kërkuar prej kohësh! Kuptohet tashmë nga të gjithë se regjistrimi i et-

�� 7

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

nisë me vetëdeklarim është shërbimi i radhës që institucionet shtetërore sh-qiptare po i bëjnë greqizmit të pjesës jugore të vendit. Tani Pollos mund t’i ��U �� duke i ndryshuar paksa: “Koha po e tregon se ç’fshihte dinakëria dje”. 5�� !�� !�� i leverdis qeverisë dhe opozitës që të përqendrohen në fushatën zgjed-hore. Ajo i leverdis qeverisë edhe për të fashitur kundërshtimin e fortë qytetar që ka ngjallur pyetësori. Tash-më po reagojnë edhe disa institucione shtetërore: Gjykata Kushtetuese pritet të japë një vendim lidhur me një ligj shumë të dyshimtë që lejon ndërrimin e kombësisë me vendim gjykate. Koha ��2�� !��për t’u organizuar sa më mirë edhe � � � � �!�� 0�� parti politike që janë shprehur kundër dy pyetjeve të pyetësorit. Deri tani kri-tikat dhe thirrjet e tyre kanë qenë drej-�� trysnia nga poshtë do ta detyrojë që të heqë dy pyetjet nga pyetësori. Prandaj ��)�� të lodhur nga shurdhësia e qever-�� pyetësorit të tanishëm do të duhet të kthehen nga populli.

Pyetësorët

Nëse qeveria vazhdon të këmbën-gulë në të sajën dhe një ditë pyetësori i pandryshuar u paraqitet për plotësim �!�� *�-

dit do të jenë para një përgjegjësie të madhe kombëtare dhe historike. Rrallëherë ndodh që fatet e vendit të vendosen bashkërisht nga anëtarët e kombit dhe ky është një rast ku trego-het vullneti i përbashkët. Rrallëherë qëllon që populli ta ushtrojë drejt-�� )� �� regjistrimit do të jetë një shans. Dita e regjistrimit duhet të kthehet në një ditë referendumi. Të gjithë ata që ndjehen shqiptarë dhe nuk duan ta pranojnë tjetërsimin e një pjese së at-��!�� detyrë ta bojkotojnë të gjithë pyetësor-in në shenjë proteste. Refuzimi për t’iu përgjigjur veç dy pyetjeve është �� *�-zimi për të plotësuar pyetësorin është një akt i pastër politik që tregon se në fund të fundit një qeveri e zgjedhur nuk mund të vendosë kundër popul-�� 0 � �� )� ��-�� 0�� 0��e tjera shtetërore duhet ta mbrojnë e jo ta nëpërkëmbin. Bojkoti i regjis-trimit të popullsisë do të jetë një akt �� !�� përballë një qeverie që e ka harruar se detyra më e shenjtë dhe më e lartë është mbrojtja e interesave kombëtare dhe e sovranitetit.

Me bojkotin e regjistrimit të popull-�� !�� bëjnë asgjë më shumë se sa kanë bërë më parë bashkëkombësit e tyre në Ko-sovë dhe në Maqedoni në rrethana të ngjashme kur pushteti kërkonte të ma-�� 2��

Ndoshta është rastësi që regjistrimet e popullsisë në tri shtete të banuara nga kombi shqiptar po zhvillohen thuajse njëkohësisht. Ndoshta është një shenjë për të mobilizuar pjesët e kombit rreth të njëjtit shqetësim. Më .W� �� ./X/� � �� )� �� 5��Y�� Z55Y [\�� 0�� shoqatash e lëvizjesh qytetare nga �� 0�� -tave civile dhe qytetarëve shqiptarë në shtetet përkatëse që t’u kushtonin përgjegjësi dhe vëmendje maksimale proceseve të regjistrimit të popull-�� 6 �� -�� 55Y []�� ^� $_�� -ur parasysh kontekstet politike dhe ��0�2�� !�� 0�� vendet përkatëse duhet që proceset e numërimit të popullsisë shqiptare të shprehin gjendjen reale në terren dhe të mos manipulohen në dëm të intere-save kombëtare shqiptare”. Qytetarët dhe institucionet shqiptare tani duhet � � �� !�� -katëse në interes të kombit. Disa e kanë quajnë kombësinë si rastësi me të cilën individi vjen në jetë. Kjo i bën ata të gatshëm për ta tregtuar identitetin �� 2�� " �� 6�� individi tregon ndaj kombit dhe at-�� "��për ta kthyer rastësinë në një fat të përbashkët. �

Tema e muajit

8 ��

Tema e muajit

Të kapur në pezhishkën e GRUEVSKIT

Për të mos u lodhur duke i përsëritur gjërat që qin-dra herë i kam thënë, e pranoj se nuk e di, porse jam i sigurt se ajo i harx-hoi të gjitha mundësitë që të ndërtohet si një shtet unitar i qytetarëve të barabartë dhe se tani i ka mbetur ta provojë vetëm edhe formulën e shtetit dyetnik. Pastaj u them se këto do jenë zgjedhje par-lamentare në të cilat do të fitojë ajo parti shqiptare që do t’i tregojë qartë këtij populli se si e paramen-don “Shqipërinë” e Maqe-donisë.

� Kim MEHMETI

�� 9

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Kur më pyesin njerëzit se pse nuk shkruaj më shpesh si dikur, se pse jam heshtur, u them: “Vallë, a nuk e shih-

��U �� "�� më shumë ndjehemi si në shkretëtirë �� -� �� &��Shpesh më pyesin edhe pse nuk ak-�� përgjigjem me kundërpyetje: “Vallë, �� !��-�� "�� w� �� #�� w��-�� #{'&��*�� "� � �� !�� Ndërsa unë gjithnjë e më pak ndjej ��#�� 0�� % �� #� � ��-�� $�� &�� -pur në pezhishkën e kësaj mendësie, �� 0�� 6 �� 0�� -�� !�� !�� * ��*��0�� )� �� _�� * ��6 �� %� �� !�� "� � �� ,�-inë time për ta përshkruar gjendjen e � ��0�� $�� &�� 0�� ,�� 0�� !��

� _ �� !�� 0�� *��

�� 0�� #��|�� #� � �� -�� -�� #��*�� #�� _��*�-�� )�� 2�� $(0��-�� &��0��*!�� *��-�� %� ��#�� ^� � �� me të arrirat e asaj garniture pushtet-�� "�� !*!�!�� !��* ��

�_ �� *��-�� !�� !��"� �� *�� _��-��|�� $�� &��_��%�� 4��* ��!��6 ��-�� -�� 2�� _�� * �-�� 6 �� !� �� $ �� ./X}&�� _�� ~-�� !�� -��2�� 3�4Y]��1(]��

Tema e muajit

10 ��

e maqedonas të vëllazëruar. Por, ndërkohë, duke menduar se ne nuk e dimë që vëllezërit janë vëllezër, por kuletat kurrë nuk janë motra dhe se vëlla i madh quhet ai që e kontrollon thesarin e shtëpisë e nuk të pyet si do ta harxhojë atë.

Gazetarëve dhe miqve ua shpjegoj se, për ta kuptuar pozitën e BDI-së � �� _�� ,�� shohësh pushtetarët shqiptarë që janë ��*�� *�� !��2- 0� �� ,��2��se si sillen gjykatat e Gruevskit ndaj shqiptarëve që morën pjesë në pro-testat e paradokohshme në Kalanë e Shkupit, të shohësh si dënohet me tre vite burg prindi i nënkryetarit të BDI-së, mbase vetëm sa për t’ia thyer boshtin kurrizor një përfaqësuesi më të spikatur e më të guximshëm të kësaj partie. Dhe, kur të përballesh me të gjitha këto të vërteta, do arrish deri te pyetja e logjikshme: si mund t’i mbrojë interesat e popullit një parti që nuk mund t’i mbrojë as anëtarët e vet partiakë, një parti e cila të vetmen që i lejohet ta bëjë është të largojë nga puna ose të pranojë në punë dhjetëra shqiptarë!? Andaj, u them gazetarëve e miqve: “Ali Ahmeti është viktimë që i kanoset çdo vasali të cilin e mban nën kontroll sunduesi, të cilit sun-duesi ia di të gjitha dhe ia kontrollon çdo lëvizje, ndërsa ai – vasali – nuk di asgjë lidhur me atë se çka i ka kurdis-ur sunduesi”. Pastaj i them gazetares e miqve se inferioriteti i BDI-së në qeveri është pagë e pashmangshme që e paguajnë injorantët politikë, injo-rantët që shpeshherë i ngjajnë njeriut që nuk di të lexojë, andaj edhe nuk e kupton se vallë është duke shkelur mbi ndonjë libër të rëndomtë ose mbi Kuran e Bibël.

Miqtë dhe gazetarët më pyesin edhe se çka mendoj lidhur me spekulimet se në një nga takimet mes liderëve partiakë, i pyetur se çka mendon lid-hur me bllokimin e xhiro-llogarive të televizionit A1 dhe të gazetave “të Ramkovskit”, Ali Ahmeti paska thënë: “Mirë e kanë, se gazeta ‘Koha e re’ më ka shpallë shitës të interesave shqiptare”. Miqve dhe gazetarëve u them se është e padrejtë dhe jokor-rekte që Ali Ahmetin ta shpallësh

shitës të interesave shqiptare, se ai e do popullin e vet mbase më shumë se gjithë ne të tjerët dhe se në qeverinë e Gruevskit ai as shet as blen, por vetëm pret ditën fatlume kur Maqe-donia do të bëhet anëtare e NATO-së dhe BE-së, ndërsa Gruevski, në anën tjetër, ndërton objekte që do ta shëno-jnë kohën kur ky kryeministër e sfor-conte boshtin kurrizor të popullit të vet duke e asgjësuar shtetin dhe duke i frustruar shqiptarët e këtushëm. U them pra se njerëzit tanë, ata që na përfaqësojnë nëpër institucionet më të larta shtetërore, nuk duhet emër-tuar gabimisht, por vetëm me emrin e duhur “injorantë politikë”, që nuk e kuptojnë se edhe Gruevski e di se kjo Maqedoni një ditë do duhet të veprojë ndryshe. Por, duke e pritur atë ditë, ai punon dhe i harxhon edhe paratë e taksapaguesve shqiptarë, me çka humbësi dihet që tani dhe nuk ka nevojë të pritet dita e “vëllazërim bashkimit” që ta kuptosh se cili nga vëllezërit do të përballet me humbjen që nuk kompensohet.

Ditëve të fundit gazetarë e miq më lodhën me pyetjet nga është ka-tandisur Maqedonia. Për të mos u lodhur duke i përsëritur gjërat që qin-dra herë i kam thënë, e pranoj se nuk e di, porse jam i sigurt se ajo i harx-hoi të gjitha mundësitë që të ndër-tohet si një shtet unitar i qytetarëve të barabartë dhe se tani i ka mbetur ta provojë vetëm edhe formulën e

shtetit dyetnik. Pastaj u them se këto do jenë zgjedhje parlamentare në të 0�� 2�� #�� )��e paramendon “Shqipërinë” e Maqe-donisë. Mbase, u shpjegoj gazetarëve e miqve, kësaj radhe shqiptarët e kë-tushëm do jenë aq të mençur sa t’i pyesin kryesuesit e partive të tyre se në ç’mënyrë do të dalin nga pozita vasale përballë sunduesit maqedonas, në bazë të cilës platforme do të bënin koalicione qeverisëse dhe a do pra-nonin ata të bëheshin zëvendës të kry-eministrave, që të mos fshihen edhe më tej pas injorancës së të zgjedhurve të tyre. Por, gazetarët janë kureshtarë e miqtë dinë edhe të të mbivlerësojnë, e më pyesin se çka do të ndodhë nëse Gruevski vazhdon të ndërtojë kisha e përmendore, ndërsa pushtetarët sh-qiptarë edhe më tej mbeten të kënaqur me një sekretareshë dhe një veturë luksoze. Për çudi, unë nuk ndjehem i privilegjuar pse ata më pyesin për gjërat që i di vetëm Zoti, por sinqer-isht u them: “Nëse ky shtet vazhdon rrugës që është katandisur, ai do të zhbëhet. Dhe, mbase kjo do jetë mer-ita e vetme me të cilën do mund të mburren edhe partitë shqiptare dhe mbase atëherë kryesuesit e partive të këtushme shqiptare sërish do ta shpallin vetveten heronj e do thonë se e kanë pranuar rolin e vasalit, ngaqë e kanë ditur se ‘perandoria’ një ditë do shkatërrohet”. �

Tema e muajit

�� 11

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Tema e muajit

� Sylë UKSHINI

Në çështjen e dialogut Kosovë –Serbi vërehet një nxitim i papërmbajtur i Bashkimit Ev-ropian dhe i Beogradit zyrtar, pasi përmes këtij procesi synohet të hapet porta për statusin e kandidatit për Serbinë. Në anën tjetër, Kosova ende nuk e ka katalogun e çështjeve të cilat do të dialogohen me palën serbe dhe pikërisht për këtë nuk asnjë arsye të lëshoj pe dhe të nxitohet në këtë dialog.

INTENCA e dialogut Kosovë-Serbi

ÇËSHTJE SHQIPTARE

Më 10 shtator 2010 Asambleja e Përgjithshme e OKB-së miratoi re-zolutën për Kosovën, e cila ishte in-icuar nga Serbia dhe më pas teksti

i saj ishte harmonizuar me përfaqësuesit e BE-së. �� U �� “Asambleja e Përgjithshme e OKB-së e përshën-det gatishmërinë e Bashkimit Evropian për ta lehtësuar procesin e dialogut ndërmjet palëve”, si dhe mbështetej mendimi këshillëdhënës i GJND-së për përputhshmërinë e Deklaratës së Pavarësisë së Kosovës me të Drejtën Ndërkombë-tare. “Procesi i dialogut do të ishte faktor i paqes,

12 ��

Tema e muajit

stabilitetit dhe sigurisë në rajon. Ky dialog do të kishte për qëllim përpa-rimin e bashkëpunimit, të realizojë progres në rrugën drejt Bashkimit Evropian dhe ta përmirësojë jetën e njerëzve”, thuhej në rezolutën e ndry-shuar.

Rezoluta

Megjithëse thuhej se rezoluta e hap rrugën e një dialogu të ri mes Kos-ovës dhe Serbisë, qëndrimi i Beogra-dit zyrtar linte pak për të shpresuar se politika serbe ka gatishmëri për të hequr dorë nga planet dhe projektet hegjemoniste të së kaluarës. Sidomos pas shpalljes së pavarësisë të Kos-ovës udhëheqja serbe ka shpërfaqur qëndrimin i cili demanton deklar-imin e saj se Serbia donte të ndry-shonte mënyrën si ajo tradicionalisht �� ish-Jugosllavi, një ndryshim nga po-zicioni i zakonshëm i përdorimit të dhunës. Megjithatë, Beogradi zyrtar �� , �� 2 0�� -turat paralele“, përfshirë shërbimin inteligjent, përmes të cilave ka pa-mundësuar funksionimin normal të institucioneve të shtetit të Kosovës dhe të misionit të BE-së në Kosovë, EULEX.

Në anën tjetër, diplomatë ndërkom-bëtarë shpresonin se kjo rezolutë dhe mendimi i Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë do ta detyronin Serbinë ta ndryshonte kursin e saj agresiv ndaj Kosovës. Madje, shprehej besimi se ka ardhur koha që të shikohet përpara dhe të ndërtohen marrëdhënie të reja që hapin perspektivën e përmirësimit të kushteve të jetës në Kosovë dhe të anëtarësimit të rajonit në BE. Në këtë linjë ambasadori i Britanisë së Madhe në Kombet e Bashkuara, Mark Lyall Grant, pati deklaruar se rezoluta e ar-ritur me konsensus përbën “një hap të rëndësishëm dhe shumë të mirëprit-�� $� ��2��një faze të re në marrëdhëniet ndërm-jet Kosovës dhe Serbisë.”

Edhe Bashkimi Evropian në konkluzionet për procesin e zgjerimit dhe stabilizim-asociimit bëri thir-

rje që të niste dialogu Kosovë-Serbi dhe, në këtë kuadër, si ndërmjetësues kryesor e caktoi diplomatin britanik, Robert Cooper. Megjithatë me këtë dialog duket se nuk do të ketë ndonjë rezultat konkret, pasi që Serbia synon që përmes çështjeve teknike, të hyjë në aranzhime politike për veriun e �� )��e një entiteti serb si element konsti-tuiv i shtetit të Kosovës, në mënyrë që ashtu të paralizohet funksionimi i shteti të Kosovës. Dhe, intencë tjetër do të ishte që përmes bisedimeve të �� )�� 2�� kandidatin për anëtarësim në BE dhe, njëkohësisht, ta mbajë Kosovën bren-da sistemit të OKB-së, duke synuar që Kosova të rrëshqasë drejt të qenit shtet i dështuar ose “i papërfunduar” sa më gjatë që të jetë e mundur.

Qasjet

Duke pasur parasysh qasjen e der-itanishme të Beogradit ndaj Kosovës, respektivisht pretendimet e hapura territoriale të shtetit serb ndaj Ko-sovës dhe veçanërisht përvoja nga negociatat shqiptaro-serbe në të kalu-arën, kur asnjëherë nuk pati ujdi, mbetet pak për të shpresuar se nga këto negociata Kosovë-Serbi mund të arrihet ndonjë marrëveshje konkrete. Por, Serbisë i duhet të paktën profor-ma të dialogojë me Kosovën pa qenë �� )�� të prekshme. Po të ishte ndryshe, BE-ja dhe qendrat e tjera ndërkombëtare të vendosjes do të kërkonin nga Ser-bia respektimin e Planit të Ahtisarit, të cilin ajo e ka refuzuar, ashtu siç ishte kërkuar nga Millosheviqi që ta pranonte Marrëveshjen e Rambujesë si kusht për përfundimin e fushatë ajrore të NATO-s. Në vend të kësaj, në çdo variant nga ky dialog kërkohet të arrihet një kompromis në llogari të Kosovës, pra nga pala shqiptare, e cila pas Pakos së Ahtisarit ishte e detyruar që në heshtje ta pranonte “Planin Gjashtëpikësh” si parakusht për vendosjes e EULEX-it me man-dat neutral ndaj statusit. Ndërkaq BE-ja, duke mos qenë unike rreth

shtetësisë së Kosovës, pasi pesë ven-det anëtare të BE-së ende nuk e kanë njohur Kosovën dhe refuzojnë t’i bashkohen konsensusit të shumicës dhe kanë penguar kështu një qën-��2�� 1(]��jetë në gjendje të ushtrojë trysni mbi 1�� ,�� ,�� -pektuar atë, pasi Brukselit i mungon komponenti i detyrimit.

Në anën tjetër Kosova pa liber-alizim të vizave dhe si e fundit në procesin e Stabilizim Asociimit (ajo nuk është as afër nënshkrimit të Mar-rëveshjes së Stabilizim-Asociimit), me institucione të brishta, me prob-lemet e njohura në fushën e sundimit të ligjit, me shkallë të lartë të kor-rupsionit dhe, së fundi, me imazhin e dëmtuar në planin ndërkombëtar për shkak të shkrimeve tejet negative të disa mediumeve ndërkombëtare, ndodhet në një pozicion defanziv, për çka përgjegjësinë e bartin krahas lid-ershipit vendor, edhe BE-ja, e cila me qëndrimin e saj jounik dhe të paqartë ka pranuar lojën e Serbisë që Kosova të trajtohet si një çështje akoma “e papërfunduar”. Në këtë kuadër, edhe misioni evropian për sundimin e ligjit në Kosovë, EULEX, pos premtimeve �� U �� dhe, në shumë pikëpamje, i ngjason UNMIK-ut. Bile, nëse i krahasojmë rrethanat e veprimit, bilanci i mis-ionit evropian për sundimin e ligjit mbase do të dilte me një bilanc edhe më të varfër. Shikuar në këtë dioptri, dialogu i shumëpritur midis Kosovës dhe Serbisë, i sponsorizuar nga BE-ja dhe i mandatuar përmes Rezolutës së Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së në shtatorin e vitit të kaluar, nuk do �� 2��konkret për Kosovën. Përkundrazi, Kosova në vend se të fokusohet në ��,� �� -limit ekonomik e mirëqenies sociale, edhe për një kohë do të mbetet peng e agjendave të mëdha nacionale, rreth të cilave në fund do të jetë e detyruar të bëjë kompromise të dhimbshme. Edhe nga BE-ja nuk ka ndonjë sinjal �� "* ��2��-sova nga ky dialog, pos ripërsëritjes

�� 13

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Tema e muajit

së thënieve tepër të përgjithësuara se “dialogu do t’i ndihmojë të dyja palët që të lëvizin drejt rrugës për në BE”. Aq më tepër që, nëse çështja e dialogut Kosovë-Serbi mbetet nën mentorim (ose monitorim) të BE-së, atëherë që tani mund të themi se ��)�� Nga qëndrimet e deritanishme Beo-gradi ka insistuar që Kosovën ta traj-tojë si një “shtet të papërfunduar” me synimin përfundimtar që të realizojë �!��)��*�� ^��)��entitetit serb të dytë në Kosovë, ashtu si në Bosnjë e Hercegovinë që ka kri-juar dhunshëm “Republikën serbe” ��)�� e veriut të Kosovës. Kërkesat e palës serbe në çdo opsion që ofron Prishtina do të jenë pa fund deri sa të mos jetë realizuar planimetria strategjike e Be-ogradit. Jemi të mendimit se apetitet e Beogradit janë rritur edhe për fak-tin se Prishtina zyrtare ka ndjekur një hap të gabuar në implementimin e % �� ^�� të duhej të ndiqte strategjinë e përm-��)��-�� )��vendbanimet kosovare ku nuk kanë mundur të veprojnë institucionet ile-� �� )� �� tani veriu i Kosovës të bëhet çështje ku dokumenti i Ahtisarit është refu-zuar plotësisht. Po kështu dinamika e përmbushjes së menjëhershme të dokumentit të Ahtisarit ka qenë e � �� )� ��hapësirë që komuniteti serb të kërko-jë më shumë. Pra, në vend se serbët dhe bashkësia ndërkombëtare të ishin pala që do të kërkonte dhe bënte trysni mbi autoritetet shtetërore të Kosovës për përmbushjen e Plani të Ahtisarit, ashtu siç kërkojnë sot sh-qiptarët dhe ndërkombëtarët nga maqedonasit përmbushjen e Mar-rëveshjes së Ohrit edhe dhjetë vite pas nënshkrimit të saj, Prishtina zyr-tare me një shpejtësi të pabesueshme përmbushi pikë për pike dokumentin i cili komunitetit serb i garantonte privilegje dhe vetëvendosje të madhe, si edhe lidhje vertikale dhe horizon-tale me Serbinë. Prandaj, pikërisht mungesa e një strategji të qartë se si

do të duhej t’i qasemi dokumentit të Ahtisarit, i ka dhënë mundësi Serbisë dhe komunitetit serb që këtë doku-ment ta pranojë në mënyrë selektive, vetëm në brendësi të Kosovës, derisa në veri është refuzuar tërësisht, duke synuar që atje të nxirren koncesione shtesë.

Prandaj, për ta parandaluar këtë, Prishtina duhet t’ua bëjë të qartë SHBA-ve dhe BE-së se lëshimet e saj � ��2��-�� 2�� 0��dhimbshme me Planin e Ahtisarit dhe lëshimeve të tjera që pasuan më vonë.

Agjenda

Edhe pse kanë kaluar disa muaj prej se është miratuar Rezoluta e Asamblesë së Përgjithshme e OKB-së, të cilën e kanë përkrahur 27 shtetet e BE-së, asnjëherë nuk është thënë qartë dhe pa ekuivokë, as në Prishtinë, as në Beograd, as në Bruk-

sel e as në Uashington se cila do të jetë agjenda e bisedimeve midis dy shteteve fqinje, Kosovës dhe Serbisë, respektivisht pse bëhet kaq zhurmë �� )� �� -kohësisht nuk precizohet se cilat janë temat “e vogla” dhe “të mëdha”. Nuk �� ,�� *��se “veriu është dhe do të mbetet pjesë e Kosovës“ dhe se “integriteti i Kos-ovës është i paprekshëm”. Veç kësaj, bisedimet nuk mund të jenë teknike, sepse Serbia e trajton Kosovën edhe më tej si pjesë integrale, domethënë ajo nuk e njeh shtetin e Kosovës dhe, si rrjedhim, nuk do të nënshkruante asgjë me palën e kosovare që do ta bënte atë të barabartë në këto nego-ciata. Pra, bisedimet nuk janë teknike, sepse në raportet Kosovë-Serbi çdo gjë është politike dhe, aq më tepër, Serbia nuk e njeh shtetin e Kosovës. Madje, Bashkimi Evropian nuk është fare neutral, pasi me neutralitetin ndaj statusit të Kosovës, apriori e

14 ��

Tema e muajit

vë Kosovën në një pozicion më infe-rior në raport me Serbisë, e cila krejt hapur angazhohet për zhbërjen e shtetit të Kosovës.

Ndërkohë, derisa pala kosovare e ripërsërit refrenin se “nuk do të ketë negociata për statusin e Kosovës”, mbetet pikëpyetje e madhe dhe hapë-sirë e gjerë mes kësaj që deklarohet dhe çështjeve të cilat mund të hapen ndërkohë me insistimin e Serbisë dhe të bashkësisë ndërkombëtare. Pala kosovare do të duhej gjithsesi të mos hiqte dorë nga pozicioni i vitit 2007, që përtej Planit të Ahtisarit nuk mund të ketë më kompromise, edhe për fak-tin se pavarësia dhe njohja ndërkom-bëtare e shtetit të Kosovës u bë duke përdorur si referencë dhe argument dokumentin e Ahtisarin dhe shterjen e të gjitha mundësive për të gjetur një zgjidhje politike me Beogradin. Shi-kuar në këtë linjë, Beogradi nuk ka ndryshuar nga pozicioni i vitit 2007. Madje, Serbia, e cila deri më tani ka ar-ritur ta mbajë Kosovën në kategorinë e një çështje akoma “të papërfunduar”, �� )�� reja kur kihet parasysh fakti se deri më tani Bashkimi Evropian nuk ka shpër-faqur një qëndrim unik dhe të qartë rreth statusit të Kosovës, madje ai më tepër është parë në një pozicion im-ponues prej pesë vendeve evropiane që nuk e kanë njohur shtetin e Kos-ovës. Kështu BE-ja, në njërën anë, e ka pranuar qëndrimin e Serbisë, ndërsa, në anën tjetër, Beogradi zyrtar e ka sabotuar misionin evropian në Kos-ovë dhe ka vazhduar me insistimin �� 2�� BE. Dhe, pikërisht në këtë sfond duhet parë edhe nxitimin e Serbisë për të nisur dialogun me Kosovën, dhe jo si ndonjë vullnet të mirë për të zgjidhur kontestet fqinjësore me Kosovën, ndaj së cilës nuk ka ndërruar qëllimet, por vetëm mënyrat dhe mjetet e veprimit.

Por, Serbia ka edhe një synim – që nga temat e teknike të kalohet në te-mat politike, respektivisht te bised-imet për veriun e Kosovës, ku synohet të çimentohet dhe thellohet ndarja e �� )�� entitetit autonom serb në veri e të cilit pastaj do të mund t’i bashkoheshin

edhe komunat e reja të formuara sipas Planit të Ahtisarit, duke synuar që në një të ardhme jo të largët të amtutohet (ose amputohet) tërësia territoriale dhe shtetërore e Kosovës, synim ky i kahershëm tradicional i qarqeve poli-tike dhe akademike serbe.

BE - Vendimet

Në këtë kontekst nuk janë aspak inkurajues as qëndrimet e BE-së, e 0�� 2�� ]Serbi, megjithëse pranon se palët do të trajtohen si të barabarta në dialog, nuk deklarohet qartë se statusi dhe integriteti territorial i Kosovës nuk mund të jenë pjesë e dialogut. Sado që një opsion i tillë duket i pamun-dur, nga deklarimet e zëdhënëses së përfaqësueses së lartë për Politikë të Jashtme dhe të Sigurisë, lidhur me agjendën e bisedimeve, se “vendimet në Bashkimin Evropiane merren me konsensus të të gjitha vendeve të saj anëtare”, lë për të nënkuptuar se 5 vendet anëtare të BE-së, që nuk e kanë njohur pavarësinë e Kosovës, ia kanë imponuar lojën e tyre 22 vendeve të tjera që Kosova të trajtohet edhe më tej si një problem “i hapur”. Ky qëndri-mi i paqartë i BE-së është në kundër-shtim me linjën që përfaqëson Grupi Drejtues Ndërkombëtar, i cili edhe në deklaratën nga takimi më i fun-dit në Bruksel nënvizoi se ky dialog duhet të jetë „midis dy shteteve të pa-varura dhe sovrane”, duke përsëritur mbështetjen e plotë për tërësinë ter-ritoriale të Kosovës. Po kështu edhe pse në BE deklarativisht shprehet me entuziazëm për mbështetjen që shpre-hin Shtetet e Bashkuara të Amerikës për dialogun që do ta ndihmojë BE-ja mes Prishtinës dhe Beogradit, janë evidente dallimet që ekzistojnë në këtë pikë, por duket se për veriun ka një pajtueshmëri si në Uashington ashtu edhe në Bruksel, gjë që lë të kupto-het se kjo nuk do të kundërshtohet as nga Prishtina. Shikuar nga deklarimet e zyrtarëve të lartë amerikanë dhe, veçanërisht, nga ambasadori ameri-kan në Kosovë, Christopher Dell, duket e qartë që tani se bilanci i bisedi-meve Kosovë-Serbi do të jetë një sta-

tus special për komunitetin serb. Dhe, ky kompromis nuk do të arrihej pa bekimin e amerikanëve të cilët janë të vetmit që mund ta bindin lidershipin e Kosovës për të bërë një koncesion të tillë. Këtë e ka paralajmëruar Christo-pher Dell, i cili pos që ka ripërsëritur qëndrimin se SHBA-të do të luajnë një rol konstruktiv dhe të dobishëm në bi-sedimet mes Kosovës dhe Serbisë, ka vënë në dukje mundësinë e negociat-ave për veriun dhe për një status tjetër të serbëve në këtë pjesë të Kosovës. “Sa i përket veriut, ne e kemi thënë shumë qartë. Së pari, veriu është dhe do të mbetet pjesë e Kosovës. Në të njëjtën kohë ne e kuptojmë se kjo pjesë është e ndryshme në disa aspekte nga pjesa tjetër e Kosovës, pasi ajo ka një shumicë serbe”, ka theksuar Dell.

Natyrisht, shumë gjëra, përfshirë edhe rrjedhën e negociatave Kosovë-Serbi, varen nga qëndrimi i qendrave ndërkombëtare të vendosjes, por në fund të fundit, një qëndrim këmbën-gulës dhe parimor i palës kosovare mund të jetë përcaktues, pasi si zgjid-hje dhe kornizë e vetme do të mund të shërbente Plani i Ahtisarit. Ndërsa �� )��-titet politik për serbët në Kosovë, që përveç Bosnjë e Hercegovinën, ta kon-trollojë edhe Kosovën, duke provuar që Beogradi të shpërfaqet si faktor i fuqishëm për stabilitetin në rajon, një primat që e gëzonte në kohën e konf-liktit Lindje-Perëndim.

Por, pa marrë parasysh këto in-tenca të Beogradit ndaj Kosovës dhe vendeve të tjera fqinje, të gjitha proce-set politike evropiane dhe ndërkom-bëtare, që nga rënia e Murit të Berlinit e këndej, janë në divergjencë të plotë me ideologjitë dhe politikat e vjetra hegjemoniste të Serbisë. Prandaj, edhe suksesin e bisedimeve të ardhshme Kosovë-Serbi duhet trajtuar jo vetëm � �� )� �� Beogradi, por gjithsesi duhet bartur brenda kontekstit të procesit të integ-rimit evropian, që do të nënkuptonte njëkohësisht anëtarësim të vendeve �� ,� ��]tjetrit. �

(Autori është Drejtor i Arkivit Shtetëror të Kosovës)

�� 15

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

� Shprehet: Rizvan SULEJMANI, ligjërues i shkencave politike

Shumë sfida e pak zgjidhje

Fatkeqësisht në trevjetorin e pavarësisë së saj Re-publika e Kosova u ballafaqua me një krizë sa in-stitucionale, aq edhe politike. Themi institucion-

ale, ngase raporti i forcave politike të dala nga zgjedhjet parlamentare dhe orientimet politike të shtruara si plat-forma parazgjedhore në shumë pika ishin kundërshtuese. Kishim rastin që një numër i subjekteve politike që para përfundimit të fushatës parazgjedhore u deklaruan se nuk do të bëjë koalicion me partinë më të madhe, PDK-në, kurse disa të tjera u deklaruan se nuk do të hyjnë në qeveri që do të udhëhiqej nga Kryeministri Hashim Thaçi. Megjithatë numrat e mandateve që dolën nga zgjedhjet, % �� 2��-in hapësirë për manovrim. Ajo realisht e kishte vetëm një opsion të mundësohem – koalicion me partinë Aleanca e Re të z. Bexhet Pacolli dhe minoritetet. Ky i fundit që më herët kishte deklaruar se do të marrë pjesë në koalicion �� )�� %��të shtetit. AKR-ja si parti, përveçse kishte një legjitimitet të vogël që buronte nga zgjedhjet, kryetari i saj u ballafaqua edhe me kritika të ashpra nga opinioni publik.

Atë e kontestuan në mënyrë të drejtpërdrejtë si shoqatat �� , �� -torit qeveritar e joqeveritar. Me këtë rast dëgjuan tone kri-tike edhe nga disa anëtarë shumë me peshë të partisë së z. Thaçi.

%�� )�� -rime publike të z. Bexhetit para se të bëhej president i shtetit. E gjendur në këtë situatë, PDK-ja dhe lideri i saj nuk kishin shumë zgjidhje tjetër: o do të duhej të futej në krizë institucionale pse jo edhe politike, o të pranoheshin kushtet e AKR-së. Por, çmimi i krizës institucionale ishte shumë i lartë.

Në një vit krize i ekonomisë globale që shumë ashpër �� ~��

�� 2�� -�� )��destabilitet social e ekonomik që më vonë detyrimisht do të ketë edhe pasoja politike.

Nga ana tjetër, me një qeveri me legjitimitet të limituar, veçanërisht në kampin shqiptar dhe me një president të kontestuar për afërsi me Rusinë, të futesh në qeveri dhe të 2��1�� sa kriza institucionale. Thjesht PDK-ja duhej të zgjedh �� !� �� ) �� 3� �� ~��politik janë të ndarë kështu, nuk të mbetet gjë tjetër veçse të luash lojë me rrezik shumë të lartë. Kjo situatë sado që ��2��Asaj, sipas meje i mbeten dy mundësi për ta zvogëluar ��^��20�� 2� �� dhe të përgatisë zgjedhje të reja për një kohë të shkurtër dhe të kërkoj legjitimitet më të gjerë. Ekziston edhe një op-�� 20��-itetit ta kompensojë me ndonjë qeveri teknike ose qeveri të koalicionit të gjerë, që do të kishte mandat t’i kryejë bi-sedimet me Serbinë dhe pas saj të shkohet në zgjedhje të parakohshme.

Personalisht nuk besoj se ky raport forcash në parla-ment dhe qeveri ka mundësi reale për të bërë negociata serioze me Serbinë, në çka insiston faktori ndërkombëtarë. Ky pesimizëm vjen edhe nga deklarimi i Vetëvendosjes se ��2��0� � �� -rime jashtë institucionale.

6��U �� 5�� 2� �� shihet. Unë nuk i parashoh jetë të gjatë kësaj qeverie. �

Tema e muajit

16 ��

� Latif MUSTAFA

Nga çështje politike më e reja është se në bisedimet teknike që po mbahen në mes Serbisë dhe Kosovës, asnjëra nga palët nuk ka dëshiruar të shohë përfaqësuesit e Luginës së Preshevës në këto bisedime. Madje, as faktori ndërkombëtar nuk ka pa të arsyeshme një gjë të tillë, me gjithë insistimet e deputetit të popullit Riza Halimit, si dhe shumë përfaqësuesve të partive tjera.

Matanë mureve të kalasë

REFLEKSIONREFLEKSION

Tema e muajit

�� 17

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Edhe pse e vërteta gjendet jashtë realitetit që e jetojmë, shpeshherë mishërimi i fu-qishëm me realitetin të bën

ta harrosh të njëmendtën dhe të shpie në një gjendje shpirtërore, saqë njeriu ��w�)��demarkacionit’ në mes të vërtetës dhe realitetit që e zotëron atë. Kur përdit-shmëria bëhet e vërteta e përjetshme për njeriun, e mira dhe keqja, e drejta dhe e padrejta, bëhen të panevojshme për qenien, ajo realizohet vetëm përmes të konstantes. Ndryshimi për qenien është i huaj.

Më 21 maj 2011 bëhen 10 vite që nga nënshkrimi i Marrëveshjes së Konçu-lit, e arritur në mes palës shqiptare, faktorit ndërkombëtar dhe Beogradit. Kjo marrëveshje e detyroi, UÇPMB-në t’i ulë armët dhe zgjidhjen e prob-lemeve të shqiptarëve të Luginës së Preshevës ta kërkojë përmes rrugëve politike. Por, shqiptarët e kësaj ane akoma nuk po mund ta marrin veten �� *�� -matosur në mes forcave Serbe dhe forcave guerile shqiptare. Kështu deri më sot nga faktori ndërkombëtar, si palë ndërmjetësuese dhe garantuese e Marrëveshjes, akoma nuk është bërë asnjë rivlerësim në terren rreth arritje-ve konkrete të realizimit të të drejtave të shqiptarëve të përcaktuar sipas Marrëveshjes. Problemet e shumta sociale dhe ekonomike dhe presioni sistematik nga qeveria e Serbisë e ka bërë jetën të padurueshme në këtë

zonë, gjë që ka shkaktuar një shpopul-lim pasiv të këtyre trojeve. Me liber-alizimin e vizave, që në javët e para u � � �� ]kërkuesve, gjë që ngjalli kureshtjen e shumë mediave evropiane. Gjithë ai �� ]�� 0�2�� %�� Bujanoci dhe Medvegja, komunat më të prapambetura në Serbi. Të gjithë donin të iknin në kërkim të një jete më të mirë, pa e çarë kokën për kujtesën historike.

Papunësia

Faktori kryesor, i cili e ka ngulfa-tur jetën e shqiptarëve të Luginës së Preshevës ëshët pa dyshim. Edhe �� përmasime në aspektin infrastruk-turor, por pa investime ekonomike. Burimet jetësore të qytetarëve të kësaj ane janë nga punësimi i njerëzve në administratën komunale, në shkolla, polici dhe gjykatë. Burim tjetër i të ardhurave janë nga mërgimtarët. Pu-nësia e shqiptarëve është dispropor-cionale me përqindjen e shqiptarëve ndaj serbëve në Luginën e Preshevës. Në vend që në polici të Komunës së Preshevës të ketë 90% policë shqiptarë dhe 10% serbë e romë, në këtë polici ka 50% serbë dhe 50% shqiptarë dhe romë. Në gjykatën komunale, edhe pse kishte një disproporcion të thek-suar, tashmë aty nuk punon asnjë sh-qiptar, pasi që kompetencat e saj janë

bartur të gjitha në gjykatën komunale të Vranjës.

Politika

Në Republikën e Serbisë janë të regjistruara gjithsej 75 parti politike. Nga numri i përgjithshëm i tyre, 42 parti politike janë të formuara nga pakicat kombëtare që jetojnë në Serbi. Kështu në Preshevë dhe Bujanoc janë gjashtë parti politike: Partia për Vep-rim Demokratik, Partia Demokratike Shqiptare, Unioni Demokratik i Sh-qiptarëve, Bashkimi Demokratik i Luginës, Lëvizja e Progresit Demokra-tik dhe Lëvizja Kombëtare Shqiptare.

Shqiptarët e Luginës së Preshevës po ashtu përfaqësohen edhe në Kuv-endin Popullor të Republikës së Ser-bisë përmes deputetit republikan z. Riza Halimi, ish-kryetar i Komunës së Preshevës dhe kryetar i Partisë për Veprim Demokratik. Edhe pse i kontestuar nga disa parti kryesore dhe organizata joqeveritare, deputeti 5�� [ �� )�pa pengesa deri më sot. Lugina e Pre-shevës disponon edhe me Këshillin e Kuvendarëve të të tria komunave: Preshevë, Bujanoc dhe Medvegjë. Për-pos deklaratave, të cilat nga qeveria e Beogradit janë konsideruar të pal-igjshme, nuk ka pasur ndonjë rezultat domethënës nga ky këshill i tre kuv-endeve.

Lugina e Preshevës disponon edhe me Këshillin Nacional të Sh-qiptarëve, i cili u konstituua në verën e vitit të kaluar nga Partia për Veprim Demokratik e Riza Halimit si parti �� <�0� �� )�� Këshillit Nacional e përkrahën të gji-�� 2�� )�� -siderueshme nga të gjitha partitë. Për ta bojkotuar këtë këshill, tabori i par-tive opozitare qëndronte në idenë se të drejtat e shqiptarëve duhet të realizo-heshin në saje të ligjeve të kushtetutës që ofron shteti i Serbisë për minoritetet ��*�!��2� �� 6��)��3 -cional, sipas opozitarëve, në njëfarë �!�� ,�� *��për bashkim me Kosovën, i mbajtur

Tema e muajit

18 ��

më 1 e 2 mars të vitit 1992. Nga çështje politike më e reja është

se në bisedimet teknike që po mbahen në mes Serbisë dhe Kosovës, asnjëra nga palët nuk ka dëshiruar të shohë përfaqësuesit e Luginës së Preshevës në këto bisedime. Madje, as faktori ndërkombëtar nuk ka pa të arsyeshme një gjë të tillë, me gjithë insistimet e deputetit të popullit Riza Halimit, si dhe shumë përfaqësuesve të partive tjera.

Arsimi dhe rinia Qyteti më i ri në Serbi është Novi

Pazari me një mesatare të moshës prej 33 vjet, kurse komuna më e re në Serbi i përket Preshevës me mesatare prej 29.51 vjet, thuhet në raportin e Institutit Republikan për Statistika. Menjëherë pas Preshevës, si komuna më të reja në Serbi radhiten Tutini, Bu-janoca, Sienica, pastaj Priepolja, Stara Pazova dhe qyteti i Vranjës. Mosha mesatare në këto Komuna sillet prej 30 deri në 38 vjet.

Komuna e Preshevës i ka gjith-

�� 2�� !� �� të mesme: gjimnazin “Skenderbeu” dhe Shkollën e Mesme Teknike “Pre-sheva”. Ndërkaq Komuna e Bujanocit �� X.� �� 2��!�shkolla të mesme: “Sveti Sava” dhe gjimnazin “Sezai Surroi”.

Sa i përket arsimimit në Komunën e Medvegjës, gjendja është më e rën-duar, pasi që nga dyndjet e shumta, numri i nxënësve shqiptarë nuk e kalon as 30 sosh. Brenga më e mdhe e Medvegjës është shpërngulja e sh-qiptarëve. Vetëm në vitin 1999-2000 nga Medvegja janë shpërngulur 7500 shqiptarë. Sipas shifrave zyrtare, Medvegja numëron sot mbi 10.000 banorë, ndërsa numri i banorëve sh-qiptarë arrin diku mbi 700 banorë. Në Medvegjë gjendet Fakulteti Ekonomik dhe Juridik, dega e Universitetit të Ni-shit, Shkolla e Mesme Teknike “Nikol-� �4�� 2��

Nga Lugina e Preshevës çdo vit ma-turojnë rreth 1000 nxënës shqiptarë, shumica prej të cilëve ia mësyjnë tri kryeqendrave; Prishtinë, Tiranë dhe Tetovë. Përmes një kontigjenti të cak-

tuar prej 4-6 nxënësish, për çdo vit Ambasada e Republikës së Turqisë ofron mundësi për të studiuar edhe në qytetet e ndryshme të Turqisë.

Problemet të cilat shfaqen fushën e arsimit janë politizimi i saj nga partitë politike shqiptare, si dhe çështja e tek-steve mësimore, që çdo vit shkakton huti: të mësohet me tekste të Kosovës, sidomos me librat e gjuhës shqipe dhe të historisë, ose me ato të Serbisë. Këtu mund të themi se deri më tash nuk ka pasur ndonjë përpjekje serioze nga Ambasada e Republikës së Shqipërisë për përafrimin e teksteve që do ta kishin lehtësuar njëjtësimin kulturor e arsimor të shqiptarëve të Luginës së Preshevës me shqiptarët e Kosovës e të Shqipërisë.

Diplomat

Problemi i mospranimit të diplo-mave të Republikës së Kosovës nga Ministria e Arsimit në Beograd ka bërë që shumë të rinj, pasi që t’i kenë kryer universitetet, mos të kthehen fare në Preshevë pikërisht për shkak

Tema e muajit

�� 19

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

�� )� �� |�� %�� 0��0��-�� ]7�� % � �� )� ��0�� -�� %�� *�� %�� %��-�� 6�� 3��%�� !�� -�� +�� %�� !��

Prania e forcave ushtarake serbe

% �� *�� +�� %�� *��0 �� *��0 �� !�� !�� 6 �� * �� 0� �� -� �� 1�� 6 �� -�� $1��&� �� *��!��1�� 0�� $7|_&��

�!� �� !��

�� .//��*��W�� 0�� 0�� }}� � � �� ..�///� �� %� � ��*��0 �� +��%�� !��

101 vjet burg

% �� *�� -� �� +�� %��-�� 2�� $�� &�� 2�� -� �� * ��-�� %�� 2�� 1�� -��.��.//��*��0 ��-0� �� !�� -��X�� +�� %��

_�� -�� $_�� _�� &�� ]�� |9�]�� X�� *��,�� _�!� � � �� +�,��

�1�� X�� $_�� _�� &^�� 6�� XW� �� [ �� XW�� !�� XW� �� - �� [ �� X/��[ � ��X/��3 ��*�[ � ��X/��1��- -�� X/� �� -�� [ �� 6�� +�� %�� +�� 0�� !�-�� 0�� 0�� #�/]� �

3� ��, �� -�� +��%�� -�� !�� #�� * �� < �� !�� -0� �� * �� !�� -�� +�� %�� * �� 2�� +�� %�� 3� � �� 5�� 2�� +��%��

%�� 6��$4��&�� #�� !�� )� �� )�� 3�� -��

��)�� 2�� %��!�� 0�� )�� !�� *�� )�� 4��{{{��

20 ��

PROFIL

KRESHNIK SPAHIU një hero i kohës sonë

Ato shtete që nuk kujdesen ose që nuk e respektojnë kombin dhe legjislacionin, nuk kanë të ardhme.

PERS

ONAL

ITETI

I MUA

JIT

� Ermir HOXHA�� 21

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Tù futesh si pykë lajmeve të barsura me politikë këto kohë në Tiranë, nuk është diçka e lehtë; mos e dhëntë

Zoti, por veçse një gjëmë e madhe mund “ta konkurrojë” zhurmërimën e liderëve politikë, të cilët ngufasin bashkështetasit e tyre, nganjëherë ��U �� <� �� 3 ��!�� + ��të Drejtësisë, i cili një ditë prej ditësh, i ra fort një kambane të harruar: asaj të shkombëtarizimit, mes ca hileve ligjore, në një shtet me instanca deri �� gjykatë më gjykatë në jug të vendit, duke evidentuar – po tamam një �� 2�� 0 � �� çuditshme në ligjin mbi gjendjen civile, por dhe prej një aradhe

nëpunësish e gjykatësish pa skrupuj, �� brenda disa ditëve, doli në pah një ��*��U ��$��*&�� $��*��&� 2 �� procesin e pritshëm të regjistrimit të popullsisë, me deklarim kombësie e feje, në këngën morte të ikjes prej �� "¡��ndodhur nëpër gjykata e regjistra ��0��.//��

Spahiu tashmë nuk është një individ: ai është një lëvizje! Një lëvizje, më së pari për ta bërë një shtet të denjë, prej së cilit do të burojnë ��

Po cili është Kreshnik Spahiu?

��4�� .X��X��* �� %�*��

studimet e larta për Drejtësi pranë |�� 4�� X��X�dhe menjëherë u emërua gjykatës në Gjykatën e Rrethit Tiranë, ku një vit më vonë mori rolin e n/kryetarit ��_�!� ��%��X��}��me radhë, punoi në Universitetin e 4�� %��0��

3��X�� 8��6�� +��$+��&� �� +�� 6�� 3� �� .///� �� 1 �� 4�� .//}� �� !�� 1�� 0��

�� (�� 8!�� 6�� !�� Z86�\��W��

Personaliteti i muajti

22 ��

BISEDËvitit 2001. Më pas zgjidhet drejtor i Transparency International Albania, post prej të cilit dorëhiqet në vitin .//�� )�� % �� Shqiptar si anëtar i Këshillit të Lartë të Drejtësisë (KLD). Që prej vitit 2007 Kreshnik Spahiu është zgjedhur N/Kryetar i KLD-së me një mandat 5 vjeçar.

%�� pasur profesionale, ai përfaqëson modelin e një zyrtari korrekt, pa ��)�� po edhe në atë publike. Racional në mendime, i qartë në të shprehur, pa teprime dhe teatralitete në komunikim dhe kumtin të ideve dhe opinioneve, Kreshnik Spahiu përfaqëson sot një personalitet të dëshiruar për atë se çfarë duhet të rrezatojë një zyrtar ose shtetar shqiptar. �

Shenja: z. Spahiu, ç`ju ngacmoi për të dhënë alarmin në lidhje më ndërrimin e kombësisë: vetë akti i disa individëve, papërgjegjshmëria e gjykatësve në procese të tilla apo diçka tej këtyre?K. Spahiu: Denoncimi erdhi një ditë pasi Nikolas Geixh u bëri thirrje sh-qiptarëve të mos kenë frikë për tù deklaruar grekë gjatë regjistrimit të popullsisë. Së dyti, ne sapo ishim njohur me një fenomen në rritje të kërkesave në gjykata për ndryshim kombësie dhe një sërë parregullsish në proceset gjyqësore dhe, së treti, një numër i lartë gjyqtarësh ishin të shqetësuar për anti-kushtetueshmëri-në e një ligji, të cilin prej disa vitesh kishin qenë të detyruar ta zbatonin. Ndryshimi i kombësisë në konceptin e komunitetit të gjyqtarëve është një frymë e gabuar e ligjvënësve, e cila i hapi rrugë edhe abuzimit.

Shenja: Për shumëkënd, ju jeni një atdhetar a patriot tashmë. Në fakt, cili është koncepti juaj për këto dy cilësime? K. Spahiu:� %�� studiuar dhe e kam pasion të drejtën ndërkombëtare. Në të gjithë historinë e shtetit dhe së drejtës më ka rezultuar ��,�� )� ��

dhe sisteme politike të ndryshme. Në ndryshim me të gjitha këto pikë-pamje, unë e konceptoj një shtet të fortë dhe demokratik kur bazohet te kombi dhe kushtetuta. Ato shtete që nuk kujdesen ose që nuk e respekto-jnë kombin dhe legjislacionin, nuk � �� %�� modern duhet të jetë një qasje juridike qe të priret drejt këtyre dy faktorëve jetikë si kombi dhe kushtetuta.

Shenja: Dhe, një pyetje tej pro-�� rrezikon më së shumti sot në këto �� ishte shpëtimi i saj? K. Spahiu: Në këto momente qenien shqiptare e rrezikon mungesa e in-tegritetit qeverisës dhe parimet mbi të cilat funksionojnë sistemet poli-�� "�� +�, �brenda llojit është shndërruar në një vullkan shumë të rrezikshëm, ku ethet e pushtetit politik nuk le-jojnë konsolidimin e një shoqërie të hapur e demokratike. Këtu përf-shihet, natyrisht, edhe mungesa e konsolidimit të shtetit juridik në Sh-qipëri, Kosovë e Maqedoni. Ndërsa bashkëjetesa është zëvendësuar nga urrejtja dhe në dashurinë për at-�� , � ��pushtet.

Spahiu: Ja përse i rashë kambanës së shkombëtarizimit

Personaliteti i muajti

�� 23

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

� Alban BALA

SHQIPTARËT në ekonomi i bashkon ndarja!

ANALIZË

EKON

OMIA

SH

QIPT

ARE

24 ��

“Në Shqipëri, Kosovë – e ndoshta deri diku edhe në Maqedoni, të fitosh do të thotë “të fitosh mbi dikë” – jo përkrah të tjerëve. Kjo është një tjetër e metë e tregjeve tona, veç e veç e së bashku”

Në fund të vjeshtës së vitit të kaluar Top Channel bëri �� )�� -tare po pengonte hyrjen e

patates dhe nënprodukteve të saj nga Kosova, duke zbatuar një tarifë dog-anore abuzive në kundërshtim deri edhe me marrëveshjet ndërkombëtare të tregtisë së lirë. Kjo përpjekje bëhej �� 0�� 2�� -tuesve vendas, shumica të lidhur me _�� 0�� - �� *�� presioni – sipas saj – për të mos cenuar imazhin e mirë të bashkëpunimit mes dy vendeve. Edhe njëherë tjetër folk-��2�� 0-inë ekonomike.

4�� nga Kosova nuk e kaluan dot as sivjet ��2�� ¢(-4�]�� *�� W�

vitesh. Prodhimi i begatë i rrushit nga Rahoveci, perimet e të gjitha llojeve, produktet e llojllojshme të bulmetit të Kosovës – mbeten ende jashtë regjimit preferencial të bashkëpunimit mes dy �� ,�� )�� -ovës, sesa nga vizioni dritëshkurtër i �� -jnë palët vendimmarrëse në të dy anët ��2��

Shqipëri - Kosovë

� �� me këtë çështje i kanë rënë shkurt duke thënë se “...ekonomitë e të dyja �� pothuajse ekonomi agrare dhe shkalla e industrializimit, ashtu si në të gji-tha vendet ballkanike, është ende e ulët…”. Por, ky nuk është shpjegimi i "�� *�� -bit të problemit. Të angazhuar brenda �� !� �� humbur më shumë energji të bindin palë të treta se nuk kanë ndër mend të bashkohen në një shtet të ri – gjithësh-�� -ale drejt një bashkëpunimi normal.

��!��X�� dhe Kosova po humbin me dashje një seri shansesh reale për ndërtimin e një ekonomie komplementare, duke mbetur peng të importeve masive dhe �� *�� #�� borxhet politike te trau i doganës.

3�� "�� *-�� ngritjen e horizontit të bashkëpunimit ekonomik. Edhe pse të dyja vendet e kanë shpallur integrimin europian përparësi sunduese, përsëri tenden-cat e tregjeve të ndara karakterizojnë vendim-marrjen. Kështu disa muaj më parë, importuesit e mishit në Ko-�� *�� !�� #�� atje me mish brazilian. Kjo ndodh në kushtet kur Kosova shpenzon �� W//� �� -�� *�� importeve. Besnikëria ndaj markave “ish-jugosllave” ka prodhuar në Kos-ovë një situatë, ku sa më shumë shahet �� “buka” e saj.

Ndërsa BE-ja ka promovuar një

�� 25

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Ekonomia shqiptare

sërë nismash, që mbështesin bashkëpunimin ndër-rajonal dhe që favorizojnë investimet prodhuese duke promovuar sisteme prodhimi që integrojnë tregjet e lëndëve të para e ndihmëse, Shqipëria dhe Kosova mbesin në këtë rrafsh larg njëra tjetrës dhe ç’është më e keqja, ato janë dy shtet konkur-rente të varfra të një tregu të pasur rajonal, ku kryesojnë Rumania dhe Serbia.

Në vitin 2007 GTZ-ja zbuloi se Shqipëria kishte një per-ceptim dhe shkallë njohjeje më të ulët se fqinjët e saj mbi fa-voret ekonomike të Marrëveshjes së CEFTA-s. Kjo shkallë e njohjes ishte rreth 25% më e ulët se ajo e biznesit në Kosovë ��/¤�� )�studimi, Shqipëria dëshmohej si krejt e papërgatitur për ek-�� 2��nga CEFTA. Vetëm 7,4% e kompanive shqiptare dukeshin të shqetësuara nga kërkesat për standard ushqimor ose standard Bio të produkteve të tyre, përballë 99% të nivelit të �� 6 �� *��¤��)�shqetësimi të gjetur në Serbi.

Shqipëria madje u shfaq e papërgatitur – më shumë se krejt mesatarja e bizneseve të rajonit – të sipërmerrte im-porte domethënëse duke deklaruar pafuqi për të përballuar pagesa në avance të mallrave të importuara. Kjo nënkupton që importuesit shqiptarë në njëfarë mënyre e kanë blerë e blejnë më shtrenjtë, sepse nuk u përgjigjen dot standardeve 2 0� ��!�� -liku.

Shqipëri - Maqedoni

Në këtë dritë mund të lexohen edhe marrëdhëniet e Sh-qipërisë me Maqedoninë. Importet intensive të pemëve e perimeve nga Maqedonia deri tani kanë prodhuar frenim të produktit të brendshëm bujqësor, por jo edhe presion negativ për çmimet e aplikuara nga prodhuesit vendas. Edhe pse Maqedonia njihet si një treg i pasur me materiale ndërtimi, shqiptarët nuk kanë importuar të tilla nga fqinji juglindor, duke preferuar Greqinë, madje në disa raste edhe Italinë. Rënia e kohëve të fundit në sektorin e ndërtimit ka sjellë në buzë të falimentimit pjesën kryesore të prodhuesve të materialeve të ndërtimit në Shqipëri.

Komunikimet me Maqedoninë u bënë të rëndësishme për turizmin shqiptar pas hyrjes së Bullgarisë në parad-homën e anëtarëve të BE-së dhe në periudhën e shkurtër

përpara liberalizimit të vizave. Kjo prirje nuk dihet nëse do të vazhdojë. Në Shqipëri, Kosovë, e ndoshta deri diku edhe �6 ��2��$��2��&��përkrah të tjerëve. Kjo është një e metë tjetër e tregjeve tona, veç e veç e së bashku.

Ngjarjet politike në Maqedoni dhe situata jo e favorshme e shqiptarëve atje ka prodhuar një frenim të arsyeshëm të shtrirjes së interesave të grupeve ekonomike nga Shqipëria ��*��,�� 3��mesatar në ndërtim – i një grupi miks investitorësh pranë Strugës, nuk njohu shkëlqimin e pritur të shitjeve. Nisma të veçuara me mbështetjen e politikës lokale – më shumë alla-shqiptare sesa pro-shqiptare, nuk përbëjnë një prirje për marrëdhënie të rëndësishme ekonomike.

�,�� së sherrit politik në shtëpi, u ka munguar të gjitha grupeve udhëheqëse në territoret shqiptare deri më sot. Nismat pje-��)� �� *� �� komunikimit ekonomik, kërkojnë gjithashtu instrumente 2 0� ��në këto vende. Kosovarët ama nuk mund të sjellin në Sh-qipëri mallra kineze dhe ata sot për sot, hiq produktet e tyre bujqësore, nuk kanë mallra të tjera të gatshme për eksport. Kooperimi mbi incentiva mungon jo se mungon vullneti për këtë, por sepse mungojnë incentivat.

Traseja e një tregu të përbashkët shqiptar në Ballkan nuk ka nisur ende as të shestohet, me gjithë teoritë e një rrjeti të ��2�� 0� ��të energjisë elektrike, ofrimit të një porti për Kosovën në veri të Shqipërisë apo të rihapjes së rrugës së Arbrit si kor-ridori lindje perëndim. Shqiptarët kanë sot nevojë për një projekt të ri ekonomik, i cili është gjithëshqiptar, sepse e �� !��1(�� 2� �� 2�� shumë më të avancuar – në shanse dhe në potenciale. Por, njohja e fuqive konkurruese të shqiptarëve lejon sot vetëm leximin e dobësive të (mos)zhvillimit tonë.

Shqiptarët janë një popullatë e re – që ka shkëlqyer deri më sot në braktisjen e shkollës dhe të cilësisë së arsimit, janë një grup etnik tejet aktiv që ka prodhuar shumë para’, por pak mirëqenie dhe ca më pak respekt për veten. Ata kanë ndërtuar një mjedis parapolitik, të cilin e bashkon parimi i �� ,�� -iteteve.

Sipërmarrësit shqiptarë – të paktën deri tani – e konsid-��2��* �� 2��

E fundit – vetëm për nga radha: nëse ne nuk e shohim fu-qinë brenda dimensionit tonë të përbashkët rajonal, ne nuk kemi asnjë shans për ta matur fuqinë tonë ekonomike dhe as atë politike. Ajo do të shuhet në një mikrotreg, që përditë e më shumë zvogëlohet, sa më shumë rritet konkurenca dhe hapësira e shkëmbimeve të lira. E nëse për të sjellë sot nga Kosova në Shqipëri një mall vendas nuk është e lehtë, ta sjellësh atë nga Greqia, Italia apo Danimarka është real-isht jo e vështirë. Kjo duhet t’i turpërojë shqiptarët. �

Ekonomia shqiptare

26 ��

DILEMAT hamletiane të ekonomisë së

Maqedonisë

ANALIZË

EKON

OMIA

MA

QEDO

NI

� Bilall KASAMI

�� 27

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Ekonomia Maqedoni

28 ��

Maqedonia si një shtet në konceptimin e sotëm të shteteve ka një të kaluar të shkurtër, por

interesante. Veçanërisht është intere-sant për analizë e kaluara ekonomike �� )� �� zemër të Ballkanit të trazuar. Në his-torinë më të re, Maqedonia shtetësinë �� +�1]��*��-�� 7�� 4�� 7�� -�� 6 �� *�� parasysh se arsyet për themelimin e �� -�� -qiste ndonjë tërësi të qëndrueshme �� *�� shkaku se themelet e Maqedonisë �� përvetësuar këtë territor, të cilin ata e �� 1 �� 7�� 1�� !�� )�� 6 ��Një emër i cili rrënjët e veta do t’i �� +��6 ��

_� �� ]7�� 0�� 6 �� 2�� !�� 1�� 3� �� të këtyre politikave ekonomike në çdo qytet të Maqedonisë u ndërtua së paku një kapacitet i industrisë së tekstilit, ku do të punësoheshin ��!�� *�� -sisht i përkisnin etnisë maqedonase, ndërsa në qytetet më të mëdha u in-staluan edhe kapacitete të industrisë së rëndë.

��

�� 0�� solli ndërtimin e një sistemi jo të qëndrueshëm ekonomik të Maqe-�� 0�� në Maqedoni kryesisht ishin pjesë e tërësisë së kapaciteteve ekonomike �� 7�� *�� 6 ��-nia ishte pjesë e një tërësie dhe derisa politikat ekonomike të një ekonomie �� 2�� "� �� 1�� %�� * �� 6 �� -�� 1�� 0�� 6 ��kryhej vetëm në pjesë e procesit të �� 0��*��-siononin vetëm si një pjesë e tërësisë. % �� rënda, do të ndjeheshin vetëm pas � � �� 6 �� 7�-��

Maqedonia e tranzicionit ekonomik (1990-2010)

Njëzet vite tranzicion për Maqe-��* �� -*�� )��*�� )� � � �� 6 �� analistët e çështjeve ekonomike është �� 6 �� jo privatizim të kapitalit shoqëror. (�� plaçkitjes së kapitalit shoqëror, ishte �� !� � �� 5�� ishte përqendrimi i kapitalit në disa �� nacionaliste të një pjese të popullsisë,

�� "��0�� *�� !��

�� 6 ��-donisë pas viteve të nëntëdhjeta, �� ndryshua tërësisht, si në aspekt të pronësisë së kapitalit, ashtu edhe në ��0�� ]7�-��

Diversiteti kulturor i Maqedonisë paraqet pasuri, e jo pengesë të zhvillimit ekonomik. Maqedonasit dhe shqiptarët, si dy etnitete bartëse të sovranitetit të këtij shteti të përbashkët, paraqesin elementë më shumë komplementarë sesa konkurrues të njëri-tjetrit. Kështu duhet të kundrohen edhe gjatë përgatitjes së strategjive zhvillimore në nivel nacional.

Ekonomia Maqedoni

�� 29

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

pa ndonjë pronar të veçantë, pas pa-varësimit të Maqedonisë për një pe-riudhë të shkurtër pothuajse gjithçka që mund të privatizohej kaloi në pro-nësi private. Në anën tjetër, derisa në kuadër të Jugosllavisë ekonomia e Maqedonisë paraqiste një pjesë të tërësisë ekonomike të Jugosllavisë, pas pavarësimit, bartësit e privatizi-mit pothuajse fare nuk u morën me problematikën e pozicionimit të sis-temit ekonomik në rrethanat e reja ballkanike. Siç duket, ata ishin të zënë me punë shumë më të rëndë-sishme për ta – plaçkitjen e kapitalit �� )� �� pesë dekada nga të gjithë qytetarët e Maqedonisë.

Gjatë kësaj periudhe gati

njëzetvjeçare të tranzicionit ekono-mik, ekonomia e Maqedonisë nuk arriti të marrë pamjen e një ekono-mie që është e gatshme për të qenë pjesë e tregut të përbashkët europi-an. Duke e pasur parasysh faktin se ekonomia e Maqedonisë deri në vitet e nëntëdhjeta ishte pjesë e një sistemi ekonomik siç ishte Jugosllavia, me një politikë më të mençur mendoj se shumë më lehtë do të përgatitej që të ishte pjesë e një sistemi ekonomik që do të funksionojë edhe në kuadër të Bashkimit Evropian. Sikur bar-tësit e privatizimit të mos të ishin të preokupuar me plaçkitjen e kapitalit shoqëror, një proces i cili kryesisht u realizua përmes shkatërrimit dhe nënvlerësimit të kapaciteteve ka-

�� )� � �� vjet, por të kishin përgatitur një strat-egji se si ekonomia e Maqedonisë të jetë pjesë përbërëse e ekonomisë �� !�� )�shteti do të ishim pjesë e familjes së madhe evropiane dhe në gjendje shumë më të favorshme politike.

Ardhmëria e ekonomisë së Maqedonisë

Në kuadër të proceseve globale, për të qenë kapacitetet ekonomike konkurruese në sistemin e ri ekono-mik botëror, ato duhet të jenë pjesë e një tërësie. Në këtë kontekst ka-pacitetet ekonomike të Maqedonisë duhet të përshtaten me kërkesat e tregut të përbashkët europian. Sot, pas gati njëzet viteve tranzicion, mund të konkludojmë se ekonomia e Maqedonisë jo që nuk ka ecur para, por fatkeqësisht nuk gjendet as në pozitën qe e ka pasur kur doli nga tërësia e sistemit ekonomik të ish-Jugosllavisë.

Që kjo analizë të mos duket tepër abstrakte dhe e pakapshme, do të bëjmë vetëm një krahasim mes dy re-publikave që gjendeshin në margjinat e ish-shtetit të përbashkët: Sllovenisë dhe Maqedonisë. Edhe pse Sllovenia edhe në kuadër të Jugosllavisë ishte ndër republikat më të zhvilluara dhe, konform kësaj, kishte sistem më të zhvilluar ekonomik se Maqedonia, ky dallim ekonomik u theksua edhe më shumë në këto njëzet vite tranzi-cion. Dhe, si rezultat i kësaj, derisa Sllovenia në vitin 1990 (si republika e parë që u shkëput nga Jugosllavia) kishte një prodhim vendor bruto për kokë banori prej 8.700,00 dollarë amerikanë, Maqedonia po të njëjtin vit kishte një prodhim vendor bruto për kokë banori prej 4.400,00 dol-larë amerikanë. Këtë vit Sllovenia ��!2��-dhimit vendor bruto për kokë banori të Maqedonisë. Në vitin 2008 dal-limi mes këtyre dy republikave, tani �� )�treguesi ishte shumë më i theksuar. Sllovenia kishte një prodhim vendor bruto për kokë banori më shumë se

Ekonomia Maqedoni

tre herë më të lartë se Maqedonia (Sllovenia – 27.140,00 dollarë ameri-kanë, ndërsa Maqedonia – 8.430,00 dollarë amerikanë). Ky indikator �� ,�� nevojat e kësaj analize që më së miri �� !�� ndryshme ekonomike: atë të Sllo-�� 0�� ekonomike dhe atë të Maqedonisë si �� -�� 1 ��(�� -hmja e Maqedonisë vazhdon të mbe-��

�� !�� -�� 6 �� -�� angazhimit të tyre në trasimin e ��6 �� !��Maqedoninë si tërësi dhe jo interesat e njërit etnitet karshi etniteteve tjera. 7��ekonominë e Maqedon-isë, si një ekonomi e �� *��zhvillimit ekonomik, është jetike anëtarësimi i saj në 1 �� (�� 3��

��"� �� !�� 1(]�� * �� -monë ka qenë në dëm të zhvillimit ekonomik.

(�� 6 ��-�� 1(]�� !�� * �� !�� )� �� lehtë. Me anëtarësimin e Maqedon-�� 1(]�� 6 �� -

�� " �� )� � � 1(]� �� )�anëtarësimi është edhe kontingjenti i madh i mërgimtarëve nga Maqe-�� 1(�� * �� e zhvillimit ekonomik të Maqedon-�� *�� 6 �� *�� -egji të zhvillimit ekonomik.

�� -�� 6 �� !� * ��* ��6 ��-�� të zhvillimit ekonomik. Maqedo-

�� !� �� )�

�� -�� ]�� -gatitjes së strategjive zhvil-�� 0�� 3��

do të vazhdojmë me dështime ��

edhe në atë shoqëror. �

30 ��

OPIN

ION

Koço DANAJ

Ka vetëm një zgjidhje, Shqipëri Natyrale

KRIZA KOMBËTARE

Kërkesa për bashkim me Shqipërinë jo vetëm do zgjidhë krizën në Kosovë, por do ta ndihmojë edhe Tiranën të zgjidhë krizën e saj. Pasi do ta detyrojë, do ta kalojë në plan të dytë luftën e egër për pushtet, duke nxjerrë në mënyrë të detyrueshme diskutimin e kërkesës për bashkim.

�� 31

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Përkundër deklarimeve se gjendja në Kosovë u sta-bilizua, realiteti tregon të kundërtën. Në Kosovë po thellohet destabilizimi. Një qeveri me një pa-kicë shqiptare që mbahet në këmbë nga deputetë

serbë dhe që mund të bjerë në çastin kur këta deputetë të marrin porosi nga Beogradi për t’u tërhequr nga qeve-ria. Një president që përfaqëson vetëm dy për qind të vo-tave të shqiptarëve vazhdon të kontestohet në Gjykatën Kushtetuese dhe që mund të rrëzohet në çastin që bashkë-sia ndërkombëtare do ta gjykojë të arsyeshme. Dhe, kjo për faktin se edhe në Gjykatën Kushtetuese, shqiptarët janë pakicë. Nga 9 anëtarë, katër janë shqiptarë dhe pesë janë të huaj. Një EULEX që ndaj statusit të Kosovës vazh-don të mbajë qëndrim neutral, domethënë se nuk e njeh pavarësinë e saj dhe që kohët e fundit ka ndërmarrë një �� ]��,� ��|9�]��3��%��që megjithëse doli forca e parë politike, duket pas daljes në skenë të Vetëvendosjes me 14 deputetë dhe veçanërisht pas arrestimit të dytë të Fatmir Limajt, po shkon drejt ndarjes në dy pjesë. Duke iu referuar realitetit, një territor i tërë si Veriu i Kosovës vazhdon të jetë nën vartësinë e ��%��

Ky është realiteti politik i Kosovës. Duke i shtuar edhe realitetin social, ku varfëria vazhdon të thellohet, atë gje-opolitik ku shqiptarët e Kosovës janë një ishull i izoluar nga Europa, pasi janë të vetmit që duhet të qarkullojnë me viza, mund të nxjerrim konkluzionin se deklarimet janë * �� ,� �� )� � � �� ,� �� )� � � �� diplomatë perëndimorë, janë një mbulesë e dobët, që nuk e fshehin dot këtë realitet përkeqësues të gjendjes politike dhe sociale të Kosovës. Një popull, deri dje i shtypur, i persekutuar, sot përjeton realitet tjetër, atë të shtypësit dhe persekutorit. Raporti i Dik Martit, arrestimet e dhjetëra ��,� ��|9�]��!�� janë disa prej dëshmive të pohimit të sipërthënë. Dhe, në ��,�� -�� )��këta politikanë kanë dalë nga ky popull, janë votuar prej ��)� �� %�� fakti se arrestimet e bëra së fundi, nuk janë për korrup-��0�� ,�� |9�]�� ,�� 6��-��"��%� ��!�� në tërësi.

Cila është pasoja? Janë dy: E para kjo situatë te një pjesë politikanësh që drejtojnë aktualisht Kosovën dhe që kanë 2�� të japë pushteti, do të sjellë lëshimet që do t’i vuajë shteti dhe populli.

E dyta do të thellojë pakënaqësinë në shtresa të gjera të shqiptareve, e cila pakënaqësi do të vazhdojë të thellohet. Aktualisht kjo pakënaqësi po thellohet ndaj EULEX-it, pra ndaj BE-së. E paprekur ka mbetur vetëm SHBA-ja.

Fshehja e realitetit do thellojë pakënaqësinë që nesër mund të shpërthejë me shumë se protestat e deritanishme.

%� � 1(]� � �� *��dhe të kapur fort pas pushtetit po e çon Kosovën drejt shpërthimit, që kur ai të ndodhë, të fajësojë shqiptarët dhe rehabilitojë plotësisht serbët. Duket se në Bruksel ka ako-ma simpatizantë të Gjorgjeviçit dhe Millosheviçit.

%�� '�� 8�� Kosovë nuk është edhe...edhe. Ajo është vetëm ose...ose.

Cila është ajo? Bashkimi me Shqipërinë është e vet-mja zgjidhje që Kosova të kapërcejë krizën ku është futur. Vetëvendosja, Lëvizja për Bashkim, deputetët �� %��+��% �� -tivit të bashkimit mes njëri-tjetrit dhe kërkesës zyrtare për bashkim me Shqipërinë.

Kërkesa për bashkim me Shqipërinë jo vetëm do zgjid-hë krizën në Kosovë, por do ta ndihmojë edhe Tiranën të �� % �� !�� !��,��~��!��të detyrueshme diskutimin e kërkesës për bashkim. Dhe, në fund nuk duhet të harrojmë historinë: në vitin 1912, Shqipëria natyrale që u shpall në Vlorë nga Ismail Qemali, �� [ � �%�� <� �1��

32 ��

Opinion

PASQYRIME SHQIPTARE

Xhabir AHMETIPika e parë e rendit të ditës: integrimet brendashqiptare

�� 33

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Opinion

Integrime, integrime... Jemi në një kohë kur elitat tona politike e kanë bërë shumë të madhe punën e integrimeve evropiane.

Natyrisht mirë është të integrohemi në të ashtuquajturën familje të madhe evropiane, por jo me çdo kusht, jo pa �� 2��0��dhe pa një program të hollësishëm ku do të vihen në plan të parë interesat kombëtare shqiptare. Kurrsesi nuk duhet lejuar të shkohet në dëm të interesave tona të përgjithshme vetëm për hatër të pikëve për rejtingun e politikanëve ose për shkak të ndonjë trysnie që vjen nga jashtë. Në këtë kohë të turbullirave të mëdha ekonomike në botë, kur shtetet deri dje të varfra ngrihen e bëhen viganë �� U � � �� 5�� India, Brazili e ndonjë tjetër duhet ��0 �� do të shkojmë, kah do t’ia mbajmë, si do të hapim shtigje në kushtet e reja

historike e ekonomike që do t’i sjellë e ardhmja e shpejtë, por pa e prishur �� 0� �� [1�]�� 3�4Y3��por edhe marrëdhëniet e mira me 1(]'� �� !��dallimet në zhvillimet e traditave, pa marrë parasysh zhvillimet ekonomike e politike në botë, fati ynë është i lidhur me këtë pjesë të botës, pra me Perëndimin. Mirëpo, kjo nuk do të thotë se ne duhet të pranojmë gjithçka që na vihet në tabaka nga gjithkush.

Me veprimet dhe me strategjinë tonë kombëtare duhet të japim prova se ne jemi faktor i paqes në këtë anë të Evropës, se nuk jemi siç na paraqet propaganda e fqinjëve, se ne jemi të

��0��demokratike e ekonomike, se jemi të çliruar nga paragjykimet dhe stereotipat ndaj fqinjëve, për dallim �� 0�� dalë nga shekulli i nëntëmbëdhjetë me antishqiptarizmin e saj që arrin shkallën e absurdit. Natyrisht, ne nuk duhet t’i dorëzohemi heshtjes kur çohet peshë propaganda serbe e ruse, sepse heshtja do të thotë pranim i të pavërtetave që thuhen �� 3�� të përgjigjemi me argumente të forta përmes gojës së elitave tona politike, të ekspertëve të lëmenjve �� !�� 0�� bashkuar kombëtare rreth interesit të

Mendja ma thotë se është koha që in-teligjencia ta gjejë formën t’u bëjë presion politikanëve të sillen me përgjegjësi për të ardhmen dhe jo vetëm t’i ruajnë ato vlera që u arritën në shekullin njëzet, por të angazho-hen e të krijojnë kushte që shteti shqiptar ta shpejtojë ndërtimin e kësaj ngrehine shpirtërore e historike, e cila çdo pëllëmbë të saj gjeografike e ka të larë me gjak.

34 ��

Opinion

përgjithshëm të të gjithë shqiptarëve të ndarë thuajse në të gjitha shtetet ballkanike ku jetojnë si jetojnë, diku më mirë, diku më keq e diku keq e më keq.

Shqipëria – rolin kryesor Për fat të keq, Shqipëria këtë

detyrim historik ende nuk e ka vënë në agjendën e punëve madhore. Nuk e ka marrë seriozisht si shtyllë kryesore të ekzistencës së shtetit dhe të popullit shqiptar, në përgjithësi. Tash elitat e atjeshme politike merren �� ,�� )��për pushtet e vetëm për pushtet. Nuk na ka rënë të lexojmë e të dëgjojmë

nga goja e pozitës dhe e opozitës thuajse asnjëherë se ne shqiptarët, me gjithë lëvizjet e pamohueshme pozitive, vazhdojmë t’i përjetojmë padrejtësitë më të mëdha mbi kurrizin tonë, veçanërisht shqiptarët � �� 2�� Por, nga Shqipëria zyrtare vetëm përsëritet si ndonjë pllakë e prishur magnetofoni se do të bashkohemi në Evropën e bashkuar. Në këtë pikë demagogjike politikanët tonë të përçarë skajshmërish bashkohen: do të qenkemi tok në BE. Pas kësaj përralle ku takohen e të cilën e pëlqejnë, vazhdimisht grinden për gjëra qesharake dhe harrojnë zot e atdhe.

Dhe, sa zihen e grinden kot liderët shqiptarë në Tiranë duke humbur �� )� " �� ata duhet t’i përveshin krahët dhe ta bëjnë e ta shpallin Programin Kombëtar për zhvillim dhe për integrim brendashqiptar, para se të derdhin energji për gjëra të tjera, të cilat janë aq të parëndësishme në krahasim me këtë program, përkatësisht me interesat kombëtare. Veç kësaj, ata duhet të gjejnë mënyra t’i afrojnë qëndrimet politike të �� 2��politikë të Shqipërisë. Dhe, të gjitha këto të jenë të shkruara në Programin e integrimeve brendakombëtare, duke gjetur mënyrën që ato të jenë të detyrueshme. Vështirë është të realizohet kjo punë, por kur dikush i del zot udhëheqjes së një partie duhet ta ketë parasysh këtë fakt. Në radhë të parë duhet ta kenë parasysh të gjithë ata që kanë pasur qejf dhe janë bërë burra shteti. Të jesh në ballë të rrjedhës së jetës së një shteti do të thotë �� 20 � �� 2� �� (� �� 2� � ��!�� %�� integrime kombëtare.

Në Programin Kombëtar duhet të thuhet qartë se elita politike shqiptare e ka detyrë të qëndrojë pranë popullit, të jetojë me popullin, �� )�� #�� )�� !�� 2�� ndajnë dhe mos të lejojë që të jemi, si tash, të fyer nga nëntoka ballkanike dhe nga fryma komuniste e cila e ka bërë shtratin në qenien tonë, duke na e imponuar kozmopolitizmin dhe internacionalizmin proletar, duke na mbajtur në gëzhojën e psikologjisë �� )�� mëparshëm.

Zhgënjimi nga politika

Populli shqiptar tash, në përgjithësi, është zhgënjyer thellë nga elitat �� )� �� institucionet arsimore, kulturore dhe shkencore, sepse ato nuk kanë bërë thuajse asgjë, për njëzet vjet me radhë pas përmbysjes së komunizmit, në drejtim të rrënimit të mureve që na

�� 35

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.comOpinion

ndajnë. Deri më tash nuk u bë asnjë �� 2� ��për qarkullim të lirë të njerëzve të �� ,�� mallrave dhe të vlerave kulturore e shpirtërore. Shqiptari ende nuk ka mundësi që mallin të cilin e prodhon në Kosovë ta shesë në �� sot e kësaj dite dyqanet thuajse nuk � � �� "�� ,�� Serbie. Shqiptari nga Shqipëria e ka thuajse të pamundshme të investojë � 6 �� shqiptari nga Maqedonia nuk mund të pingërojë në tregjet e qyteteve të Shqipërisë. Ironia më e madhe është ��)�� 4�� %�� botuar në Kosovë a në Maqedoni as me qiri nuk e gjen dot.

�� * �� nuk ka bërë kurrfarë përpjekjesh për të gjetur një zgjidhje që disa lëndë arsimore (në mos të gjitha) të shkojnë e të mbahen me një program të cilin �� 4�� %�� 0�� *�� 4�� #�� një sy teksteve shkollore nga të cilat �� *�)�� (� �� shumë më të mira as programet shkollore në të cilat nuk theksohet �� :�"�� shumë media mundohen ta vënë në bisht të lahutës të kaluarën tonë dhe gjithë atë që e bën shqiptarin shqiptar.

Ne në këto çaste e kemi hall të madh me neglizhencën e faktorëve �� 0�� në pyetje këmbimi i nxënësve dhe �� %�� )��është i dëshpëruar thellë me autoritetet të cilat na e mbajnë rininë �� " �� * �� është i dëshpëruar me partitë politike pse nuk afrohen me njëra-tjetrën e �� 0��* ��që vihen në shërbim të armiqve të ��*��0��

�� !�� !�� perëndimi. Politikanëve tonë as që u bëhet vonë se kështu vihet në pyetje edhe ekzistenca biologjike e popullit tonë dhe paraqitet rreziku �� * �� mjerimi. Nëpër fshatra prej pa �� ~�� mbeten pa u martuar sepse djemtë � � �� 1(]�� shpesh martohen me gra plaka për �� një shteg të ngjashëm: shkojnë dhe �� 2�� kështu që të ngjallen oxhaqet e tyre �� #� � ~�� !�� 0��3�� *�)��më ose tym oxhaku.

Ulja në një tavolinë

Politikanët tonë nuk gjetën fuqi që �� !�� të gjithë ata që mbajnë kolltuqe �� #� ��)��]�� *�� "��U �� U ��0�� prej këtyre politikanëve madje për decenie të tëra nuk çeli një përvojë e �� ruajt me xhelozi niveli i odave dhe i folklorit. Ata presin që i ashtuquajturi * �� #��

Opinion

36 ��

�� #�� )� � �� 6�� U ��

9� � � �� 6�� 0� � � � �� *�� #�� #�� )�� 0�� "�� 2��

3�� #�� !��

�� 0�� *��

3�� )�� )�� 0�� *!�� #�� *�� " �� 0�� 0�� *�� 0 �� 0�� $��&� ��

% ��%�� 0 ��!� ��(� � � �� " ��¥��!� �� 0�� 0�� Z� � �� -� ��0�� ~�� (0�� \¥�� Z��!�� 0�� \�� 0�� *��¥� �� ~��

��6 ��¥�� 6 �� 6 ��8�� 2�� Z�� \�� !��Z�� \�� "�� 6 ��¥� �� )�� 0�� * �� #�� *�� !�� 2�� ¥�� 6 �� 0�� ¥�� 0� �� *�� *�� "� �� *�� *�� #�� -� 0��_�� ¥�� !�� 1(�� !�� ¥�� 0�� 0 �� U ��!��"�� 0� �� %� �� 0��

��!��"�� 0�� _�� !�� 1(��%�� !�� #�� !�� 1(�� !�� ,� �� *�� )�� !��1(��

� %�*�� ^� ��

Opinion

�� 37

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Si të kuptohemi më mirë NDËRMJET VETE?

Nexhat IBRAHIMI

“Kush bën apel në emër të qytetërimit për kon-fliktin e qytetërimeve dhe të kulturave, ai është thjesht protagonist i barbarizmit. Kush bën apel në emër të fesë për konflikt me fenë – ai në të vërtetë është mohues i Zotit.”

Opinion

38 ��

Në jetë, sidomos në men-talitetin tonë ballkanik, por edhe më gjerë, ekzis-tojnë disa konstanta të

cilat paraqiten si pengesa apo bar-riera për mirëkuptimin, besimin dhe pajtimin ndërmjet popujve, feve dhe kulturave ekzistuese. Këto konstanta, respektivisht modele të fuqishme të mendimit, besimit dhe mirësjelljes, mund të kategorizohen në tre: Tradi-cionalizmi; mentaliteti autoritar dhe (jo)kultura politike, antiintelektualizmi, paragjykimet e mosekzistimi i opinionit kritik.

Këto konstanta, historiani i njohur francez Fernan Brodel, do t’i quajë si nocione me jetëgjatësi të madhe. Mirëpo, meqë secili nga këto terma ngërthen në vete thesar të pasur in-terpretimesh, në vazhdim në mënyrë të përmbledhur do të fokusohemi vetëm në gjerat më relevante.

I. Konstanta e parë - Historia

Trajtimi i historisë në pikëpamje të trajtimit tonë imponon dallimin e rreptë ndërmjet tri nocioneve: të kalu-arës, traditës dhe tradicionalizmit.

Ç’është e kaluara? E kaluara është çdo gjë që ka ndod-

hur dhe që vetvetiu nuk nënkupton se tërë e kaluara është pozitive dhe e pranueshme për brezin tonë. Prandaj, ��2�� 2�� 2�� me shpresat edhe me pësimet, edhe me ngritjet edhe me rëniet, të cilat janë pjesë përbërëse të jetës. Mirëpo, ndjenja e humbjes dhe e pësimit ��2��dhe shpresës dhe na shtyn që të kalu- �� 2��mënyrë kritike. Këtë mendim diç më

ndryshe e thotë sociologu francez Robert N. Belah: “Vetëm nëpërmjet ndjenjës së tragjedisë ka mundësi të mëso-het diç nga e kaluara”, për të vazhduar të qortojë duke thënë se “fryma jonë e sëmurë e kohës sonë nuk ka as raport të drejtë ndaj të kaluarës as qëndrim korrekt ndaj të ardhmes”.

Ç’është tradita? Traditë quajmë të gjitha gjerat e

vlefshme për mësim dhe kujtesë që i kemi zgjedhur nëpërmjet kritereve bashkëkohore të nacionalitetit dhe humanitetit. Po ashtu, traditë është çdo gjë e mirë që është thënë dhe vepruar, e që është ruajtur e kon-�� )�� (��0�2�� traditë është çdo gjë nga shkenca, �� 2��2 � �� që merret për të konstituuar rend të qëndrueshëm dhe vlera të qën-drueshme kundrejt kalueshmërisë ditore dhe “vlerave” boshe. Kjo më së shumti ruhet në traditën e folur, atë të gjuhës, e të cilën Martin Hajdegeri e ��2��!��)��^�$Tra-�� të qenë amshueshëm e re”, sepse të men-dosh prapthi është kujtesë dhe të men-dosh para është shpresë. Nga kujtesa prapthi kërkojmë të gjitha të vërtetat, të mirat, të bukurat dhe të shenjtën për t’i shërbyer të tashmes se pran-ishme dhe të ardhmes si shpresë.

Ç’është tradicionalizmi? Tradicionalizëm e quajmë ideologji-

në e cila pasardhësve ua imponon idetë, bindjet, vlerat dhe normat e të parëve të tyre, pa diskutime dhe pa kundërshtime, pa marrë parasysh ndryshimet mjedisore apo përvo-jën e brendshme. Këtë Gj. Shushn-jiq e quan �� dhe ��!"��#� �!�#� ��suksesshëm”, si me të kaluarën vetjake ashtu edhe me popujt dhe kulturat e �!��%�� )��udhëton prapthi nëpër kohë, duke u ngatërruar me kalimtarët e rastit. Në histori ky perceptim i botës, d.m.th. kur ideja për vlerën ekskluzive të tra-ditës së vet kalon në normë, atëherë kemi të bëjmë me tradicionalizmin si ideologji.

�� 39

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

II. Konstanta e dytë - Ç’është mentaliteti autoritar?

Brezi i njerëzve që jetoi gjatë shek-ullit XX pjesërisht jetoi në atmosferë autoritare familjare e pjesërisht në atë autoritare shtetërore, si organizatë politike e shoqërisë, e ka të vështirë që brenda natës ta orientojë veten në të menduarit dialogues, demokratik në aspekt të të përsiaturit, bindjeve dhe mirësjelljes. Nëse kjo kategori njerëzish më shumë u beson liderëve sesa ligjeve, atëherë sërish ekziston rreziku që ata t’i bashkëngjiten ndon-jë lideri në gjendje të caktuar politike e shoqërore kundër të tjerëve dhe atyre që janë ndryshe neve. Për fat të keq, në nënqiellin tonë ballkanik, edhe pushteti, por edhe opozita, janë �� *�!�� )�� Konsekuenca e kësaj është se të tillët nuk mund të udhëheqin dialog e ko-munikim të shëndoshë e të pjekur brendashoqëror në fushën e të men-duarit, besimit dhe mirësjelljes, sepse ai tjetri dhe ajo ndryshe nuk kuptohet si plotësim e vlerë, por si armiq e kundërshtarë.

III. Konstanta e tretë – (jo)kultu-ra politike, antiintelektualizmi, paragjykimet dhe opinioni kritik

Ç’është (jo)kultura politike? Pengesa e tretë për të cilën për-

plasen tentimet e të kuptuarit, bes-imit dhe pajtimit është (jo)kultura �� 0�� ,�rezistuese dhe ekziston vetëm për ose kundër, sepse të tillët nuk kanë edhe alternativën e tretë: ndërmjet; në mes; kompromis. Kjo mundësi e tezës ose antitezës është e rrezikshme, sepse nuk lë hapësirë për ndërmjetësim, për kompromis, por i ashpërson an-tipodet për dhe kundër � ��Kjo është periudhë e zhurmaxhinjve në mungesë të të urtëve, periudhë e dështakëve në mungesë të njerëzve prosperues. Nëse burimi i kësaj gjendje është injoranca dhe fanatizmi, atëherë rrugëdalja nga kjo gjendje është edukimi dhe arsimimi.

Ç’është antiintelektualizmi ?Gjatë historisë kemi pak bashkësi

shoqërore që kanë pasur admirim e simpati për njerëzit e ideve, edhe pse idetë kanë qenë forca lëvizëse e shoqërisë, që përkthyer me gjuhën e përditshme ky fenomen quhet anti-intelektualizëm��3��2��idesë zakonisht janë kalbur nëpër er-rësira burgjesh, deri sa njerëzit e (jo)idesë kanë madhëruar veten; të parët në pakicë absolute, të dytët në masa të jashtëzakonshme. Elita shoqërore përbën 1% të shoqërisë, kurse 99% �� 2��racore, klasore dhe nacionale, ndërsa synimi i shumicës nuk është zbulimi i të vërtetës, por realizimi i dobisë, siç ndodhë me shtetet agresive. Të urtit e mëvonshëm nuk e ndoqën Sokratin, por Platonin. I pari iu kundërvu shtet-

it, kurse i dyti bashkëpunoi, sepse “e vërteta është e fuqishme sipas qëllimit, por e pafuqishme sipas veprimit: prania e saj në botën aktuale duket e rastit.”

Ç’janë paragjykimet? I huaji në sytë e vendorëve zakon-

isht shihet si i dyshimtë dhe, natyrisht, i paragjykuar. Ekzistojnë dyshime e paragjykime ndaj individit, grupit, racës, gjinisë, popullit ose ndaj fesë. Paragjykimi ndaj tjetrit� �� )�ndryshe nuk mënjanohet assesi, pos me njohjen e njëri-tjetrit. Kjo për ar-sye se paragjykimet nuk janë rezul-tat i njohjes racionale, të qetë dhe të urtë, por rezultat i njohjes emocionale dhe produktit të emocioneve. Ai, par-agjykimi, është elementi i fortë, stabil dhe rezistues në ndryshimet e mar-rëdhënieve ndërnjerëzore dhe ndër-

Opinion

40 ��

fetare. Prandaj, nevojitet shumë pak motiv për t’i nxitur kundërshtimet �� 0��-ale, fetare dhe kulturore. Për këtë ar-sye, nëse bota bashkëkohore dëshiron mirëkuptim e pajtim, atëherë duhet mënjanuar klithmën eskatologjike pa-liane “Çdo gjë duhet të shkojë nën kokën e Krishtit!” (Ef., 1, 19), për të ndërtuar ëndrrat biblike në histori, pa pyetur ��"��)� � ��

Ç’është opinioni kritik?Numri ose përqindja e atyre që

mendojnë me kokën e vet është e ulët, kundrejt atyre që përbëjnë masën �� 0� ��të popullsisë, por për fat të keq ata � � � � �� -tat i klasës sunduese, i shtresës së �� 0�� *�� -

ion të tillë që di të duartrokasë e bër-� ��*��por jo edhe të mendojë e meditojë për çështjet që e preokupojnë e rrethojnë në pikëpamje individuale, grupore, por edhe kolektive. Opinioni kritik më nuk dëgjohet, por ai sajohet. Realite-��2�� -ktuale e shoqërisë por elita pushte-tare e vendit, prandaj edhe opinioni kritik publik në aspektin psikologjik është superior, por në aspektin gno-seologjik është i pavlerë. Me rëndësi, sipas tyre, është të sundohet sipas vullnetit të pushtetarëve të tyre dhe pa ndihmën e të vërtetës. Me këtë rast identiteti ndrydhet në dobi të identi-2�� 0�� 2��-��0�� -tik ndaj ideologjisë që e përvetëson.

Me këtë hap ai bënë veprim tradhtie � �� grupit. Kjo gjendje, sidomos në Perën-�� )� �� njëpasnjëshme, sikurse: të drejtat e femrës, të drejtat e shtazëve, dikur më vonë edhe të drejtat e njeriut, të drejtat �� , duke harruar të drejtën / të drejtat e Zotit. Kjo harresë, respektiv-isht mungesa e opinionit kritik��)��rrëmujë në të gjitha fushat e jetës, si � �� përgjithshme nga ana e njeriut shek-ullarist.

Në vend të përmbylljesPengesat e pranishme në shoqëri

��)��*�!�� -ferë defetiste në shpirtrat dhe kokat �� 0�� -jeje, të na shtyjë në bindjen se duhet hequr dorë nga përpjekja për ndry-shimin e ideve, bindjeve dhe vlerave �� )� �� 0�� -tur individët, grupet dhe shoqëritë e tëra. Është e qartë se çdo përpjekje për përmirësim asnjëherë nuk do të ketë sukses, por edhe pa përpjekje për sukses, nuk do të ketë sukses. Prandaj, �� !� ��!-shimi të bëhet me dituri dhe urtësi. Për të pasur sukses reforma e synuar, �� 2�� "�� - ��)�� 0� ��2��si milje politik i saj.

Intelektuali kroat dr. Josip Sabol në ��)��$�� e ardhmja” ndër të tjera shkruan: “... Shenjat e relativizmit, individualizmit, nihilizmit, amoralizmit, hedonizmit, materializmit janë aq të fuqishme në qytetërimin e tanishëm euro-amerikan, �� #�� po i humb forca jetësore në mënyrë të ngadalshme, por të sigurt. Kujt i përket �� %�&#��'�� *�� !�� #�� +�shkolla, rrugë të qyteteve dhe fshatrave u siguron hapësira për zhvillimin e tyre të gjithanshëm harmonik...”. �

p.s. Poshtëshënimet janë hequr për shkak të natyrës së revistës.

Opinion

�� 41

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Nga mamuthi, te Zogu i Zi dhe lepuri

Ervin HATIBI

Për të cituar vetëm rastet më flagrante ku kafshërimit i shkohet deri në skaj, kujtojmë si politikanit e botuesit të njohur Nikollë Lesi me kohë kundërshtarët ia deformuan mbiemrin në “Lehësi” e po ashtu sesi ko-legut të tij, Sokol Olldashit, vite më parë ia çaftësuan përkohësisht mbiemrin në “Oll-delja”. Fundi i verës 2010 në Shqipërinë

e mediave dhe politikës, e pruri Zodiakun nën shenjën e lepurit. ��

të pamundur të mos lexoje tituj të mëdhenj që merrnin hov në faqe të para, duke iu ��U ��të urta të mundshme me lepur të shqipes artizanale: “Korrupsioni i lejeve të ndërtimit i fut Edvinit lepurin në bark”, (22-08-2010/Gazeta 55); “0�� #��!�� 1�� !��familjen e Kryeministrit”, (26-08-2010/Shqip); “Bogdani-Ramës: Dil nga vrima e lepurit dhe ballafaqohu me akuzat për korrupsion”. (31-08-2010/ Gazeta 55); “Xhaçka: Berisha, ferra që fsheh lepurin e korrupsionit”. (26-08-2010/ Gazeta Shqiptare); “Vokshi: Rama frikë nga

denoncimet, kërcënon se vetëm ai dhe lepujt duhet të merren me biznes në Shqipëri”, (25-08-2010/Gazeta 55), etj., etj..

Gjithë kjo larmi e gëzueshme, gati fëminore, që ilustroi gjatë gjithë gushtit e ��)��* �� Shqipëri, i detyrohet një personazhi nga �� prej të interesuarve me pseudonimin Tan Lep(u)ri, i cili u përfol si i lidhur me grupe të politizuara të korrupsionit �� 3�¦ � �� *��nën prozhektorë mediatikë nga zëdhënës të dy kampeve kryesore partiake, u përdor 2�� )� ��

Opinion

42 ��

�� ¥� �� 2�� !��*��¦ ��* �� u rimor për të goditur të djathtët, si të qe ndonjë shënjues arketipal për korrupsionin politiko-�� -�� U �� 0��kronikën, i humbi lidhjet me ndonjë person konkret të mbiquajtur rastësisht Lepuri dhe me konsensus u kthye provizorisht në një simbol të lidhjes së elitës politike me krimin ekonomik, në një vegël akuze e sulmi retorik ndaj korrupsionit të kundërshtarit, kushdo që të ishte ky.

Dimë se kafshët që zgjidhen e stërviten për �� 2�� 2�� "� ��"�� !�� nga rrezikshmëria, ashtu edhe për nga pesha. Për më tepër, kafshët e sulmit plotësojnë si kategori �� 0!��pra më tepër të hanë sesa mund t’i hash (përjashto këtu zonat ku operon horoskopi kinez); (përjashto prej liste edhe dashin, që me brirët e insistimin në sherr, i jepte emrin një lloj havani me kokë të hekurt, përdorur dikur për të shpërthyer porta � �� \�� 6�� )�� !�� "� � �� ashpër ku palët godasin njëra-tjetrën me lepur. Për ta thënë ndryshe, bile për të thënë se edhe ��U �� paraqet dy palë që “godasin me pambuk” njëra-tjetrën, me të njëjtën gjë të bardhë e të butë.

* * *

Spektakli ndërpartiak që zëvendëson përballjen ideologjike, programative midis kampeve, ka �� 0�� "�� që konkurron për vëmendje; ndërkaq, ekipeve të �� !� �� U ��ofroi vetëm trukun e radhës për më tepër argëtim se dje, por njëkohësisht, duke e stërpropozuar �� 2�� 0 �� dëshiruar parashkollor për debatin publik dhe të zbrazin sa mundin nga mprehtësia dukurinë e lidhjeve korruptive politikë-biznes, duke e barazlarguar në të njëjtën maskotë trivialiteti. Figura e repertorit të folklorit qytetas, rrjedhur padashje në kronikën mediatike, funksionalizuar �� ,� �� ,�� – dukurisë më të përfolur nga propaganda e përditshme, tregon asgjë më shumë se një lloj përmbajtje, një lloj hezitimi, një lloj mëshire për veten përmes butësisë në sulmin ndaj tjetrit. Figura, krejt duke ndjekur hullinë që i kanë hapur në shekuj përrallat, vulnerabilizon kundërshtarin, �� 2��

Opinion

�� 43

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

pranuar edhe mbi vete të njëjtën çehre të brishtë vulnerabilizmi. Lepuri empatik hyn midis dy supefuqive si një cak detante kështu, në një parodi shtantazhi MAD (Mutually Assured Destruction), veshur me pellushin S(acher)-M(asoch).

* * *

Mungesa ulëritëse e kafshëve �� kësaj fundvere, patjetër që do të bëjë përshtypje ndër spektatorët, dhe ja si e nënvizon këtë mungesë në një artikull shkrimtari e komentatori Kiço Blushi: “Ndërsa në Spanjë po diskutohet ndalimi me ligj i ndeshjeve tradicionale me dema, në Shqipëri po promovohet një sport i ri, i paparë dhe samëska fantazmagorik: përditë e përnatë po shohim e dëgjojmë nëpër ekrane, gazeta e foltore kacafytje mes lepujsh dhe lepurushësh partiakë të hakërryer si kurrë ndonjëherë. (… ) As nuk rrihen dhe as nuk zihen për fyti e për qimesh lepujt tanë të telekomanduar që shfaqen në publik me ngulmin të provojnë dhe të na bindin se korrupsionin në këtë vend e paskan bërë ata vetë, natyrisht jo luanët dhe as ujqërit, d.m.th. shefat e tyre …”� Z5 �� ,� ��lepuj e lepurushe. 08.09.’10/Gazeta Shqiptare)

Por, ende më domethënës për të rrëfyer mungesën e kafshëve të duhura në tropet e politikës së sotme tiranase më duket ky pasazh nga kolumnisti Artan Lame: “Saliu vërtet është mësues i keq, por është nxënës i shkëlqyer ama. Kuptoi se, në donte ta shihte edhe një herë vehten në pushtet, këtë mund ta bënte vetëm duke lënë mënjanë kalin e ngordhur të lirive dhe duke i hipur kalit të furishëm të anti-korrupsionit. As �� !� �� #�� #�� !�� 2��për Mamuthin e Korrupsionit, për Cacin �� +� �� 3��!+� �� 32�!� ��Kuqe, për dreqin e për të birin. E pra ky kalë që e solli në pushtet në vitin 2005, �� #�� !��+� �� !�� më pas, për t’ju futur nën të, barkut të lopës së pushtetit dhe për t’ja shtrydhur e ndukur gjinjtë me të dyja duart”. (Lopa e korrupsionit dhe kali i anti-korrupsionit. 29.09.’10/ Shqip)

Komentatori i njohur brenda pak ��U �� gjithë teknikat klasike në voodoo-n �� )�� në Shqipëri, që nga kafshërimi �� )� Z6 ��\�� Z�� 6 2 \�� reduktues/ zhburrërimi (nga Anastas në Caci) demonizimi/kripto-racizmi (Caci i Zi), orientalizimi/islamizimi si cen (nga Ilir Meta në Metullah) dhe, patjetër, përgjakja e kundërshtarit me pak konspiracion �� $�� &� �� Z6 2 �e Kuqe). Komentatori ama nënvizon se, gjithsesi kjo është teknika e vjetër: �� mamuthë. Ndonëse nuk e përmend në artikull lepurin gjëkundi, sërish Lame rendit vetë nja dy kafshë të tjera të buta, “kalin” dhe “lopën e korrupsionit”, duke dhënë në vetë të parë dëshmi të ndërrimit të

përgjithshëm të koleksionit zoo-politik në ligjërimin e sotëm.

Nëse vite më parë kishim në publik mamuthë, merimanga e hiena ose bisha komuniste, sot me lepurin ose me lopën matriarkale të korrupsionit e kalin, jemi padyshim në një epokë të re politike. Zbutja e kafshëve, edhe pse e pashoqëruar detyrimisht me zbutje toni në debat, shndërrimi i tyre në shtëpiake e të padëmshme, na e bie vetë termin domestikim, negativisht, për të shpjeguar ç’ka ndodhur me politikanët e djeshëm të ndjeshëm ndaj korrupsionit e krimit ekonomik. Përderisa oksimoroni i lepurit zgjidhet për të goditur korrupsionin e kundërshtarit, e si vallë ky kundërshtari do jetë kaq i keq sa mos të të përgjigjet me të njëjtën monedhë, po aq butësisht, siç edhe ndodhi në fakt me palët që gjatë gjithë debatit zgjodhën të shohin po lepurin te njëra-tjetra?!

* * *

Kalimi gjithsesi evolutiv nga Mamuthi i Korrupsionit (i premtuar për zhdukje që në emër) te Lopa e Lepuri i Korrupsionit nuk është e thënë të tregojë se patjetër edhe korrupsioni është bërë më i vogël ose më i butë, po të paktën është bërë më familjar dhe aspak i frikshëm. Ajo çka mund të kuptojmë pa drojë është si minimum trajektorja nga skenari i pyllit drejt një mjedisi politik metaforash më pak agresive, më pranë qendrave të banuara.

Por megjithatë, pasi ka përmendur edhe “Fermën e Kafshëve”, shkrimtari Kiço Blushi i shkon pranë një përfundimi më kritik: “E pra, morali i kësaj fabule me lepura e lepurushe të politikës është fare i qartë: kur janë kaq të babëzitur, d.m.th. kaq të korruptuar lepurushët partiakë, si mund të fajësohen ujqërit, dhelprat, derrat ose ��#��#��&��7��"��%8�9

Për sa i takon vështrimit formalist të spektaklit politik, ujqit nuk na interesojnë këtu; çështja është e � �� ,��vetëm me ç’po nxjerrin zyrtarisht prej kapelave prestidigjiatorët në

Opinion

44 ��

foltoret me emblema partiake, se ajo çka përcakton gjuhën politike në vend është rezultat direkt i faunës që ata autorizojnë për qarkullim me ligjërimin e tyre normativ, institucional. Sa kohë ata citojnë kafshë të buta, s’ka panik në tregje, nuk ia vlen të mbushësh shtëpinë �� , �0�� )�� %�� fakti se e vetmja kafshë ogurzezë që ende po përmendet politikisht prej politikanësh në vend është krokodili, sipas emrit të restorantit frëng ku u takuan nën presion ndërkombëtar dy kryepartiakët shqiptarë, që të shtrëngoheshin �� )�� U �� * ��një rrezik të huaj e irracional, atë tradicionalin që vjen prej fuqive të mëdha, të cilat janë të vetmet që u prishin pushtetmbajtësve dekorin e idilit ekologjik në vend.

* * *

%�� 2�� imazheri më paqësor kafshësh për �� pak viteve më parë midis të majtës dhe të djathtës, mbi një nga ato çështjet që periodikisht bëjnë gjithë dallimin mes tyre: prishja ose ruajtja e një mbikalimi automobilistik te vendi i mbiquajtur Zogu i Zi � 4�� %�� përfaqësues të të dyja kampeve, gjatë debateve pro a kundër shkatërrimit, e gjetën veten duke u kërkuar fundin po ashtu gjithë degëzimeve kuptimore të zogut, për të ndërtuar fabula juridike a për shpotitur oponentin me to. Duke shkërbyer termat shtëpiake të edukimit seksual për të mitur, nuk mundën të mungojnë as dykuptimshmëritë turbulluese në përmendjen e zogut prej politikanëve të përfshirë në debate të mediatizuara. Kështu, nuk do të harrohet dot nënqeshja profesionale e një kryetari të thinjur partie kur qortoi oponentët në një emision televiziv live me diçka si, “po ju mbeti zogu në gojë, more!”. Debati i qendërzuar mbi një zog

toponimie, që u ul papritmas në fushëbetejat partiake për fonde publike, pasuroi komunikimin midis palëve me përmasa të panjohura fëminore, lojcake e seksualizante �� %��"� �� zakonshëm paternalist, edukativ, argëtues, performuar para një publiku që do mbajtur në limitet e politikes, diskutimi mbi zogun � �� ,�� pafajësuese e zbutëse edhe te vetë diskutuesit partiakë. Në përmasën �� )� �� ,�� 2�� “ndryshe”, një afri më intime brenda kastës partiake.

* * *

%�� të mundshme dehumanizuese ose nga zhvillime të paparashikuara metaforike, kampet politike në �� 2�� *��¥�e kjo që kur nisi loja politike në vend, kështu që në asnjë libër historie e në asnjë listë elektorale nuk do të gjeni dot politikanë me mbiemra të tillë si � ��%�� 1�� e Çakalli me shokë, të cilët mbiemra, përndryshe popullorë, do të mund të gjenden lehtësisht në Facebook ose në çdo numërator telefonik. I pari dhe i fundit që prishi rregullin, qe mbreti Zog, kur shkurtoi mbiemrin Zogolli e nuk vuajti fare nga kjo, sa kohë që �� )� �� aksionit kombëtarizues në gjuhësi dhe gjithsesi, paralelja me shpendët përfundonte pa dalje në kafazin �� ¥� Z*�� monarkut e subjekteve duhet të jetë kategorik e mitik në radhë të parë, si ai midis njerëzve, në këtë rast, me ��)�� \��

%�� sidomos në atë më domethënësen socialiste, shoqëruar me rritjen e pandalshme të komunikimit vizual, mbi kafshët u testua gjithë imazheria ��*��,�� *��U �� kukullash, ndërtuar mbi përvojat e freskëta blegtorale të shumicës

së komisarëve të propagandës. %��0� �� të kafshëve u kompromentuan edhe më tej në funksione ideologjizimi e poshtërimi për dekada me radhë dhe me këtë traditë hymë në kapitalizëm e demokraci. Në ligjërimin socialist për shoqërinë kapitalisto-pluraliste, kjo e fundit ishte një “xhungël” ku mbretëronte “ligji i xhunglës” dhe $�� &¥� �� këtë skript në dorë shqiptarët nxituan �#��*�� Z �� 1 �� !�� një lloj profecie vetëpërmbushëse egërsinë e kapitalizmit të sotëm shqiptar, lëvruar rëndshëm nga ish-$��&\��

%�� !��gazetareske pak gjë do të ndryshonte nga ditët e vjetra kur armiku dehumanizohej mes brohoritjesh, kur kafshërohej për ta vrarë pa të �� %��0�� *��i shkohet deri në skaj, kujtojmë si politikanit e botuesit të njohur Nikollë Lesi me kohë kundërshtarët ia deformuan mbiemrin në “Lehësi” �� )�� Y�� " ,�� përkohësisht mbiemrin në “Oll-delja”.

%� � �� )� �� spektaklin politik partitë protagoniste insistojnë fort në dallimin e qartë midis njeriut e shtazës në radhët e tyre, duke i mbajtur glosarët të mbyllur për emra problematikë, gjithë duke mos harruar, me dorën tjetër, veterinaren, të provojnë çdo mundësi për të shartuar gjallesa gjithfarë mbi kundërshtarë. Nëse sot u ka ardhur ora për të emërtuar �� 0 � ��)�� ,� �� maksimalisht me përkëdheli e butësi Z��#��\��~� �� )�� ¥� �� !��për këtë rihumanizim të pjesshëm të kundërshtarit i do njohur urbanitetit me qerpiç të Tiranës, qytetit ku ndodh politika, i cili ia heq cepat sa herë i �� e vet rrumbullak. �

Opinion

�� 45

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Nga viti 1991 e këndej ne tundemi duke u vënë gjithmonë para akteve të kryera, të cilat nuk na kanë siguruar ndonjë perspektivë të shëndoshë.

POLITIKA SHQIPTARE (në Maqedoni) dhe nusja shtatzënë!

DYFYTYRËSIA POLITIKE

Ismail SINANI

Opinion

46 ��

Lexues i nderuar, ne sh-qiptarët, të ndarë në troje jemi një fenomen. Për pasojë, ne si komb mund të analizohemi

dhe studiohemi në dimensione nga më të ndryshmet: politike, ekono-mike, shoqërore…, saqë nuk besoj se dikush tjetër në botë e ka një fat ��* ��§� ��,��kësaj radhe do të merrem me ca prob-leme të shoqërisë shqiptare, të ndër-lidhura drejtpërdrejtë me lidershipin politik në Maqedoni. Këtë do ta bëj jo se nuk më intereson pjesa tjetër shqiptare, por për shkak se ndjej një obligim moral të jap vlerësim deter-minues për atë që na ka ndodhur.

Duke qenë se jetojmë me një pop-ull me të cilin ndajmë ajrin, politika shqiptare në Maqedoni është dashur të jetë shumë më syçelë karshi proce-seve politike…, por ja që nuk ka qenë gjithmonë kështu. Nga viti 1991 e këndej ne tundemi duke u vënë gjith-monë para akteve të kryera, të cilat nuk na kanë siguruar ndonjë pers-pektivë të shëndoshë.

Fillimisht ne kishim Partinë për Prosperitet Demokratik (PPD), e cila bashkë me Lidhjen Demokratike të Kosovës, ishin pishtarët e pluralizmit

në kohën e kalimit nga sistemi monist në atë gjoja demokratik.

Por ndodhi si ndodhi, ky subjekt përmes shantazheve nga më të ndry-shmet, humbi vrullin e vet, por t’u shndërruar vetëm pas disa vitesh në 2�� +�� 0� �]�� Maqedonisë, një parti recidiv i Partisë Komuniste. Funksionarët e PPD-së, në të shumtën e rasteve ose të pak-tën ata që drejtonin partinë, u bënë puthadorët më të mëdhenj të një di-naku siç ishte Kiro Gligorovi.

Kjo ngulfatje e politikës detyrimisht polli Partinë Demokratike Shqiptare (PDSH) me në krye Arbën Xhaferi, i cili pretendonte se do t’i zgjidhte të gjitha problemet në rrafshin kom-bëtar. Mirëpo, fatkeqësisht premtimet mbetën ëndrra të dëshiruara. Ndaj në *��.//X��menduar se përgjithmonë i erdhi fun-di poltronizmit.

Por, ja që kishte qenë gabim. Nga .//X]�� X/�� "� �� .//.].//�� -lafaqohen me situata, të cilat në të shumtën e rasteve i kthejnë ata madje �� .//X]��{

Sot shqiptari i kësaj pjese të tro-jeve tona, nuk e ka ende të qartë se

ku mund ta përdorë gjuhën shqipe, �� -bëtar… sot shqiptari (i Maqedonisë) është i diskriminuar në ushtri, polici, bankë, administratë, universitet, aka-demi, teatër, Kryeministri, Kuvend dhe Presidencë…

Sot, pra, jemi këtu ku jemi falë � �� ) � �� numërua më lart.

Alternativa!

Bashkimi Demokratik për Integ-rim (BDI) i Ali Ahmetit ka kohë që e ka harruar qëllimin e paraqitjes në skenë. Ky subjekt politik i dalë nga ��, � �� *�� -tur t’i mbrojë në politikë shqiptarët nga agresioni pan-sllavist që ua bën Gruevski përmes projekteve nacion-aliste me karakter sllav. BDI-ja as për së afërmi nuk po arrin ta përcaktojë agjendën politike, e cila shqiptarët do t’i shpinte në rrugë drejt integrimit europian.

PDSH-ja, tanimë e Menduh Thaçit, e cila aktualisht gjendet në opozitë, shtiret se mban kursin kombëtar. Ky formacion politik sillet sikur të gjithë ne të tjerët kemi ardhur dje nga diku

Opinion

�� 47

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

jashtë dhe nuk e dimë se kush është ose se kush ka qenë. Vetëm 5 vjet më parë, në rivotimin që u bë në Malësi-në e Sharrit, ku këmba e maqedonasit nuk ka shkelur kurrë, kjo parti për të ndërtuar raporte më miqësore me VMRO DPMNE-në e Gruevskit, ishte në gjendje të votonte një kandidat maqedonas për deputet vetëm për inat të Ali Ahmetit! Shembuj si ky ka shumë, por ky ishte ndoshta më i miri �� 0 �� 2�� politik të PDSH-së dhe të liderit të � �� )� �� -tishqiptar e pro maqedonas, Thaçi, nga anëtarësia e VMRO-DPMNE-së e mori titullin “ e nderit” VOJVODË.

Figurat tjera

3��!�2�� tjera, që na paraqiten si kombëtare. I pari është Imer Selmani, karriera e të cilit është e mbushur përplot me deklarata dhe sjellje kontroverse. �� )�� 4� "�� )�� 0� �e Re, solli në skenë një subjekt, i cili ��2��)�� afër me politikën maqedonase. Mad-je, Selmanin pa e detyruar askush, publikisht pati deklaruar se Gruevs-

kin e ka “mik shpie!”. Me gjasë kjo edhe duhet të jetë arsyeja kryesore që në zgjedhjet presidenciale të vitit 2009 �� #��W/��)�� -�� X//� �)� � �� Fenomen ky të cilin nuk e kishim parë në këto treva që nga koha e Jugosllav-isë kur kishim politikanë shqiptar “të ndershëm”.

<��!��5�2�Y�� 3�� )��!��-tendon të futet në ambientin politik dhe të etablohet në të duke përdorur teknikat e njëjta.

�� 2�� )� �� 5�� Demokratike Kombëtare. Këtë, sipas ��0�� )�� -mirimi që ka për rilindësit shqiptar!? Por, pikërisht ky “rilindës” në asnjë paraqitje publike nuk e sheh të ar-syeshme të merret me politikat anti-shqiptare të Gruevskit. Madje, në disa � �� )��duke i cilësuar “reformat” e Gruevs-kit si të qëlluara dhe me perspektivë afatgjate! Po ky lider në perspektivë, është deklaruar se mbështet kursin e Gruevskin në mos-zgjidhjen e çështjes së emrit me Greqinë, që në përkthim do të thotë se ne shqiptarët duhet të ngelemi peng i politikave pan-sllav-

iste të kryeministrit. Dhe, pikërisht ky njeri e merr guximin që të akuzojë BE-në dhe NATO-n për standarde të dy-2�� 6 ��%� ��shihet qartë se që tani, duke u bërë më “katolik se vetë Papa”, ai synon �#��2�� )�nuk do të sjell diçka të veçantë për �� 6 �� *�� )� ��vetme politike, e proklamuar deri �� ^�$�� 2��1�<]�(Alinë)”. Asgjë më shumë.

6��U �� në këtë pjesë të Ballkanit është sikur puna e asaj vajzës që e kanë kërkuar për nuse. Prindërit e saj e lavdëro-�� ) � �� !�� #�� shtëpisë, di ta mjelë lopën, por ka vetëm një të metë të vogël – ajo kishte qëlluar pak shtatzëne!

PS. Për ta ilustruar këtë që shkrova më lart, kërkova në arkiv me qindra �� -heshin në një kuadër të bashkuar politikanët shqiptarë (të Maqedon-isë), por pa përjashtim të gjithë më dilnin në shoqëri ose me Gruevs-kin ose me Cërvenkovskin. Kërkoj ��

Opinion

48 ��

D E N T A L C L I N I C

+389 70 524 083, +389 76 298 334;John Kennedy 1/11, 1000 Skopje, Macedonia

“buzëqeshni”

Adem Jashari, me të vëllain, Hamzën, të atin, Shabanin dhe shumë anëtarë të familjes së tyre, që gjithsej ishin bërë 58 dëshmorë, në mesin e të cilëve edhe plot gra e fëmijë ranë që ashtu të shndërrohen në legjenda që do ta paralajmërojnë lirinë Kosovës. Me rënien e tyre Kosova e mundi frikën dhe kështu u hapën shtigje të reja të lirisë.

ADEM JASHARI, KOMANDANTI LEGJENDAR I UÇK-SË

13-VJETORI I EPOPESË SË UÇK-SËMA

RSI

SHQI

PTAR

� Ismail SYLA

50 �� 51

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Dalja në skenë e UÇK-së

Ndërkaq më 28 nëntor 1997, në var-rimin e mësuesit Halit Geci nga Llausha, i vrarë nga forcat serbe që tërhiqeshin pas dështimit dy ditë më parë, UÇK-ja doli publikisht në skenën politike dhe ushtarake të Kosovës. Dalja në skenë e UÇK-së bëri që forcat serbe të sigurisë të mos ndjenin më siguri në zonën e Drenicës. Ato filluan barrikadimin në punkte të caktuara dhe me përforcime të veçanta.

Adem Jashari, u lind më 28 nëntor 1955 në Prekaz, Drenicë, komuna e Skën-derajt. Ishte djali i tretë i

Shaban Jasharit dhe Zahide Jasharit. Ka mbaruar shkollën e mesme tekni-ke në Skënderaj. I ati, Shabani, pas +�,��!��1��-ar mësues në fshatra të Drenicës, por ��!�� -shëm për pushtuesin serb. Tradita at-dhetare në familjen Jashari ishte kul-tivuar në çdo kohë dhe nga të gjithë brezat.

Adem Jashari merr pjesë aktivisht në demonstratat e viti 1981. Rezist-�0 � � ��*�� )� 4 �� Nebih Meha kundër forcave poli-core jugosllave, la mbresa të thella në shpirtin dhe vendosmërinë e Sha-ban, Hamzë e Adem Jasharit, të cilët �� !�dëshmorëve. Të tre Jasharët u betuan para trupit të rënëve, gjegjësisht para �� 4 �� 6�� $+�,� ��e nise ti do ta vazhdojmë ne deri në pikën e fundit të gjakut.”

3� 2�� Adem Jashari ishte anëtar i organizat-ave të fshehta patriotike të kohës dhe kishte shpërndarë trakte, përmes të cilave kërkohej mobi-�� "�� !�grup përbëhej nga Adem Jashari, Ilaz Kodra, Jakup Nura, Sahit Jashari, Hashim Thaçi, Sami Lushtaku, Fadil Kodra etj. Ai do �� *��Skënderaj më 1989, në kohën kur �� *�� -ovës e vitit 1974.

Në vitin 1989 u bë shkrirja e disa grupeve klandestine të ��!�� jashtë Kosovës në Lëvizjen Pop-ullore të Kosovës. Veprimtarët �� +%�]�� ) � �� lëvizjes gjithëpopullore dhe të asaj �� % �� së të gjitha institucioneve të Kosovës më 1990, ideja për t’u organizuar në aspektin ushtarak merr një dimen-sion të ri nga LPK-ja, e cila atëbotë ende nuk vepronte krejt publikisht. 6��X��X��

shkoi një grup veprimtarësh për t’i ��!�� #�� ,�� -matosur. Në këtë grup bënin pjesë Adem Jashari, i cili i printe grupit, Ilaz Kodra, Sahit Jashari, Fadil Kodra dhe Murat Jashari. Pas përfundimit të ��!��X��X�kthehet në Drenicë, i pajisur edhe me �� !� � �� )� �� #�� %�� sekrete serbe i bien në gjurmë grupit të armatosur dhe policia serbe ia ��!�� )��6�30 dhjetor 1991 ekspedita policore-ushtarake serbe ndërmori aksion për zënien e grupit, por këta veprimtarë nuk ishin armatosur dhe nuk ishin stërvitur për t’u dorëzuar, siç shpre-hej vetë Adem Jashari. Adem Jashari, �� )�� -ime, Rifati, Hamzë Jashari, Fadil Kodra, Ilaz Kodra dhe Sahit Jashari, �� ,�� " ��rrethimin me çdo kusht. Pavarësisht se policia kishte angazhuar numër të madh njerëzish, madje edhe teknikë të rëndë, autoblinda dhe helikopterë, pas rezistencës së grupit, nuk ar-

��#��,� �� bëri jehonë të madhe – nga shumë anë të Drenicës kishin ardhur njerëz �� #�� rezistencës së Prekazit.

Pas kësaj përleshjeje me forcat e policisë serbe, tërë grupi i Adem Jasharit kalon në ilegalitet të plotë �� 2�� ,�� "��

në Kosovë. Në vitin 1992 në Tiranë Adem Jashari bëri përpjekjen e fun-�� !�� 1�� *�� )� � �� Pas kësaj përpjekje të pasuksesshme, Adem Jashari do të deklarojë se “i

gjallë nga Kosova nuk do të lar-gohem më”. Prandaj Adem Jasha-ri në shumë vende në Kosovë �� )� �� 3�� %�� edhe një strehimore – bunker.

Në muajin prill (5 prill) 1993 në shtëpinë e Adem Jasharit është mbajtur një takim i rëndësishëm. Përveç pjesëtarëve të formacionit të armatosur të Adem Jasharit, në këtë takim kishte edhe vep-rimtarë politikë. Në këtë takim �� *�� -cioni ushtarak. Pikërisht në këtë � ��7 �� !��të bëhen në emër të “Ushtrisë së

��&��3�� Komandant i Ushtrisë së Kosovës të emërohet Adem Jashari. Sulmet mbi forcat policore serbe tashmë kishin �� !� ��-dinim, zgjerim dhe strukturim të gru-peve të armatosura lidni edhe Ushtria Çlirimtare e Kosovës (1993).

Më vonë, më 1997, për shkak të

Marsi shqiptar

52 ��

ANGAZHIMI ILEGAL

Në fillim të viteve të tetëdhjeta Adem Jashari ishte anëtar i organiza-tave të fshehta patrio-tike të kohës dhe kishte shpërndarë trakte, përmes të cilave kërkohej mobilizi-mi i popullit për çlirim. Ky grup përbëhej nga Adem Jashari, Ilaz Kodra, Jakup Nura, Sahit Jashari, Hashim Thaçi, Sami Lushtaku, Fadil Kodra etj. Ai do të shquhet edhe në protes-tat e fuqishme popullore që u bënë në Skënderaj më 1989, në kohën kur u shfuqizua kushtetuta e Kosovës e vitit 1974.

aksioneve të armatosura, nga gjyka-ta e Qarkut të Prishtinës, këta vep-rimtarëve u dënuan me burg në mungesë: njëzet vjet për Adem Jasha-rin, Ilaz Kodrën, Sahit Jasharin, Fadil Kodrën, Jakup Nurën, Zenun Kodrën dhe Rexhep Selimin, ndërsa me 10 vjet “dënohet” Hashim Thaçi. Por, kjo nuk e ndaloi aspak Adem Jasharin ��)��6 ��gjithë njerëzit e interesuar që përmes kryengritjes së armatosur ta zgjidhin problemin e Kosovës, ishin të in-teresuar të kontaktonin personalisht me Adem Jasharin, i cili tashmë disa vite po qëndronte në Kosovë në baza �� 1�� )� ��, � �� )�� -shme për t’u rritur dhe për t’u zgje-ruar vazhdimisht.

<��2�� -�� |9�]�� 2�� shtatorit 1997 në 12 stacione policore. Nga aksionet e armatosura kundër forcave policore që kryente UÇK-ja, pas shtimit të dhunës sistematike të forcave serbe nëpër Kosovë, kalohet në një fazë tjetër, të ndeshjes së drejt-përdrejtë me forcat serbe. Kështu në fundin e nëntorit 1997 në Rezallë të 5��,��*��0 �� -cisë serbe. Në këtë betejë i ndërpritet rruga kolonës së armatosur rëndë të forcave serbe, që e kishin mësyrë një sulm në fshatin Vojnik, ku një ditë më parë patrullat e maskuara të policisë serbe ishin gjuajtur me armë zjarri � �� ,� �� të UÇK-së, Abedin Rexha – Sandoka-ni. Në këtë betejë printe Adem Jashari �� ,� �� 6�� -niqi, Rexhep Selimi, Sylejman Selimi, Ilaz Kodra, Ilaz Dërguti etj. Kjo është �� 2�� UÇK-së, e cila bëri jehonë të madhe në opinionin publik.

Ndërkaq më 28 nëntor 1997, në varrimin e mësuesit Halit Geci nga Llausha, i vrarë nga forcat serbe që tërhiqeshin pas dështimit dy ditë më parë, UÇK-ja doli publikisht në skenën politike dhe ushtarake të Ko-sovës. Dalja në skenë e UÇK-së bëri që forcat serbe të sigurisë të mos ndjenin më siguri në zonën e Dren-�0�� 2��

punkte të caktuara dhe me përfor-cime të veçanta. Por, aq sa fuqizohej dhe përhapej struktura e UÇK-së në terren, po aq shtoheshin edhe përfor-cimet serbe. Provokimet dhe tentim-sulmet e policisë serbe nuk pushuan. Policia serbe me njësitet e saj speciale organizoi një sulm mbi shtëpinë e Jasharëve më 22 janar 1998. Sulmi nisi në orët e hershme të mëngjesit, ishte i rrufeshëm, por hasi në rezist-encën dhe gatishmërinë e madhe të familjes Jashari, e cila ishte e përgati-

tur dhe gjithnjë kujdestaronte ditë e natë. Prandaj njësia speciale e koman-dosëve serbë tërhiqet pas gjysmë ore, sepse anëtarët e familjes Jashari që ishin brenda shtëpisë u kundërpërg-jigjën me zjarr. Ishte ky sulmi i dytë i forcave serbe mbi shtëpinë e Adem Jasharit. Në këtë përleshje plagosen dy vajza të reja të Jasharëve.

% �� |9�]�� 2��një fazë të re veprimi në territorin e Drenicës. Në Likoshan më 28 mars 1998 ndodh një përleshje midis njësi-tit të UÇK-së dhe tri patrullave serbe. Në këtë përleshje pësojnë katër policë serbë. Në shenjë hakmarrjeje policia speciale serbe bëri masakër në Liko-shan dhe Çirez mbi civilët e pafa-jshëm.

Sulmet serbe tashmë nuk kishin të ndalur më. Policia serbe kishte shën-�� 7 �� 6�5 mars 1998 që në orët e hershme for-ca të mëdha të policisë serbe e kishin mësyrë Prekazin. Një pikë zjarri, e sta-cionuar që herët në lokacionin e fab-rikës së municionit, që ishte në afërsi të shtëpisë së Jasharëve, ishte përfor-cuar me mjete të rënda artilerie. Për-forcimet e forcave serbe kishin ardhur �� 6��0��dhe Gllogovcit. Sulmi mbi Jasharët 2�� Në shtëpi ndodheshin pothuajse tërë anëtarët e familjes. Sulmi mbi Jasharët dhe qëndresa heroike e tyre zgjati tri ditë: prej 5 deri më 7 mars 1998. Kjo ��,��-ovës njihet me emrin “Epopeja e Ush-trisë Çlirimtare të Kosovës”. Në këtë betejë ra dëshmor Adem Jashari, me të vëllain, Hamzën, të atin, Shabanin dhe shumë anëtarë të familjes së tyre, që gjithsej ishin bërë 58 dëshmorë, në mesin e të cilëve edhe plot gra e *�)�� legjenda që do ta paralajmërojnë liri-��6��!�� e mundi frikën dhe kështu u hapën shtigje të reja të lirisë.

6�� %�� -ovës Adem Jashari është nderuar me titullin Hero i Kosovës. �

(Autori është letrar dhe publicist, aktualisht këshilltar politik i kryeministrit Hashim Thaçi)

Marsi shqiptar

�� 53

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Demonstratata

e vitit 1981 do të

konsiderohen se

ishin demonstratat

më të mëdha në

Gadishullin Ball-

kanik dhe në Ev-

ropën Lindore pas

Luftës së Dytë

Botërore. Në to në

forma të ndryshme

mori pjesë i gjithë

populli shqiptar

Revolta e akumuluar ndër breza

DEMONSTRATAT STUDENTORE

TË VITIT 1981

Marsi shqiptar

Sabile Keçmezi BASHA, Kosovë

54 ��

Demonstratat e 11 marsit të vitit 1981 nuk ishin ras-tësi në historikun tonë. Ato kishin një vazhdimësi qysh

nga orët e para të lëvizjes sonë për liri dhe pavarësi kombëtare. Dhe, ato do të paraqesin edhe një hallkë të rëndë-sishme në përpjekjet për çlirim të pop-ullit shqiptar të Kosovës dhe të viseve të tjera shqiptare nën ish-Jugosllavi.

Më 11 dhe 26 mars të vitit 1981 shpërthyen demonstratat studentore të Universitetit të Kosovës. Ishte kjo një revoltë e akumuluar ndër breza shekuj me radhë, duke kaluar nga vep-rimtaria e organizatave dhe e grupeve �� 2�� )�brezi u gjakosën, dolën përballë ar-matës jugosllave vetëm me forcën e shpirtit shqiptar. Rezistenca e tyre u parapriu të gjitha çështjeve të pazgjid-�� 0�� ,� �� në vitet që pasuan. Rinia shqiptare në ish-Jugosllavi zbuloi jo vetëm gjend-jen kritike të popullit të vet, por edhe �� shkallë universale historike njerëzore

dhe kombëtare në Ballkan. Në mënyrë ciklike studentët e populli, në forma të ndryshme, nëpër dekada shprehën e manifestuan pakënaqësinë e tyre. Dhe, mbeti i vetmi popull që më së shumti u ballafaqua me kërkesën legjitime për liri dhe pavarësi, si një çështje e ��)� ��0��-hor të padrejtësive historike. Ata, dy dekada para përfundimit të mileniu-mit që e kemi lënë pas, do të kërkonin vetëm atë që iu takonte – të drejtën e tyre, kërkonin që kjo pjesë e robëru- �� 2�� kërkesë shteteve të botës do u trokas në ndërgjegje si një vonesë historike. Vetëm pesë ditë pas, më 1 e më 2 prill, me kërkesat e demonstruesve u soli-darizua i gjithë populli. Sipas të dhë-nave zyrtare të asaj kohe, gjatë këtyre demonstratave pati 9 të vrarë dhe 15 të plagosur, ndërsa forcat e policisë serbe patën 2 të vrarë dhe 17 të plagosur.

Demonstratata e vitit 1981 do të kon-siderohen se ishin demonstratat më të mëdha në Gadishullin Ballkanik dhe �(��+�� +�,��!��Botërore. Në to në forma të ndryshme mori pjesë i gjithë populli shqiptar.

Kërkesat e rinisië

Në kërkesat e demonstruesve të rinisë në pranverën e vitit ’81 dominoi parulla “Kosova – Republikë”. Këtë e argumentojnë edhe parullat e tjera, siç ishin: “Kosova kosovarëve”, “Duam Republikë”, “Republikë kushtetutë, � �� ,&��$(�� -murin kombëtar”, “Duam bashkimin e trojeve shqiptare” e të tjera. Këtyre kërkesave të ligjshme të popullit sh-qiptar udhëheqja jugosllave iu përg-jigj me dhunë. Këto ngjarje qenë një paralajmërim që shënoi kthesë në his-torinë e ideologjisë komuniste dhe, në fund, përmbysjen e saj.

Më 2 prill 1981 Beogradi shpalli gjendjen e jashtëzakonshme në Kos-ovë dhe ndaloi qarkullimin e mbi dy vetave së bashku në vende publike. 3�� 2��në ato të mesme dhe në universitet. Mbylli konviktet e studentëve dhe të nxënësve në Prishtinë. Masa të njëjta u ndërmorën edhe në komunat e tjera të Kosovës. Megjithëkëtë, më 2 prill 1981 në Prishtinë tërë ditën kishin vazhduar demonstratat masive të shqiptarëve.

Marsi shqiptar

�� 55

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Po atë ditë demonstratat u organizuan edhe në Podujevë, në Gjilan, në Vush-trri dhe në Mitrovicë. Më 30 prill vazh-duan në Ferizaj, në Viti, përsëri vazh-duan në Vushtrri dhe në Mitrovicë. Më 30 prill u organizuan demonstrata në Deçan dhe në Istog. Me demon-strata e me protesta u vazhdua përsëri në Prishtinë edhe më 18 maj 1981. Në to më tepër se 1000 studentë dolën në oborrin e Qendrës së Studentëve dhe protestuan më shumë se një orë e gjysmë. Pas kësaj proteste, organet e pushtetit dhjetë ditë para afatit urd-hëruan përfundimin e ligjëratave në Universitet. U ndërpre qarkullimi i postës dhe të gjitha lidhjet telefonike. Patrullat e policisë dhe ato ushtarake kontrollonin të gjithë kalimtarët dhe automjetet në komunikacion. Kështu, Kosovën e izoluan nga pjesët e tjera të ish-Jugosllavisë, duke bërë përpjekje që të shkëputnin çdo lidhje të saj me botën.

Ndonëse opinioni ndërkombëtar këto demonstrata i cilësoi paqësore, sepse këto demonstrata kishin karak-ter demokratik, kombëtar e paqësor, në Kosovë nga çdo republikë ju-gosllave vërshuan njësi të shumta policësh dhe ushtarakësh. Kundër demonstruesve duarthatë u përdorën bomba gazi lotsjellës, shkopinj gome e kërbaçë, gazra helmuese kimike, armë zjarri, tanke, helikopterë, autoblinda, �� , � �� ]�� tipit MIG-21”. Në marshin protestues pati të vrarë dhe të plagosur, të arres-tuar dhe të arratisur jashtë atdheut në shtetet perëndimore, atje ku shpreso-hej në demokraci. Gati një brez i tërë �*�� !��0��-jua në altarin e shenjët të atdheut – për Kosovën Republikë.

Ndonëse kërkesat që u shtruan në demonstrata ishin të drejta, të ligjshme dhe nuk dilnin jashtë kornizave të Kushtetutës së RSFJ-së, megjithatë ato u cilësuan si “kundërrevolucionare”, ndërsa studentët dhe pjesëmarrësit u cilësuan “armiq”, “kundërrevolu-cionarë” dhe “irredentistë shqiptarë. Këto emërtime shërbenin si kategori themelore me të cilat përcaktoheshin, karakterizoheshin dhe dënoheshin demonstratat dhe demonstruesit dhe

ato u përdorën vetëm e vetëm që të �� 2��masat e mjetet e dhunës që i zbatonin në këto ngjarje. Ndaj “armiqve të popullit” okupuesi përdori masat më drastike: i rrahu, i keqtrajtoi, i torturoi, i arrestoi dhe i dënoi me burg të rëndë deri në 15 vjet, ndërsa ndaj familjeve të tyre u aplikua edhe masa e izolimit etj.

Shtypi i huaj për demonstratat 2� ��

bashkësinë jugosllave, por gjithë Ev-ropën. Ngjarjet e zhvilluara në Ko-sovë shtypi gjerman, ai francez dhe pothuajse e tërë bota demokratike e perëndimit i trajtuan me një ndjenjë admirimi.

Megjithëse Jugosllavia e kishte ��!�� 2�� !�� dalë të huajt në Kosovë, shtypi dhe gazetarët ndërkombëtarë e ndiqnin vazhdimisht situatën dhe zhvillimin e ngjarjeve në Kosovë. Për fat të keq, e shumta e informatave që jepeshin nga shtypi ndërkombëtar bazoheshin në komunikatat zyrtare të agjencisë jugosllave - Tanjug. Këto komuni-kata shpërndaheshin në tërë botën prej agjencive perëndimore, si U.P.I. (United Press International), Reuters, Agence France Presse etj. Megjithatë, e shumta e gazetave dhe e revistave amerikane, angleze, frënge, gjermane, belge, italiane e turke kanë botuar rregullisht informata dhe artikuj mbi ngjarjet e Kosovës. The Neë York Times, The Christian Science Moni-tor e të tjera gazeta amerikane, The Times, The Financial Times, The Daily Telegraph të Londrës, Le Figaro, Le Monde, Le France-Soir, LAurore, të Parisit, Le Soir, e Brukselit, Il Tempo,

në Romë, Il Corriere dela Sera, në Milano, Frankfurte Allgemeine Zei-tung, në Gjermani, Ege Telegraph, në Izmir, Cumhuriyet, në Stamboll, e të tjera gazeta turke e italiane, i kanë vëzhguar ngjarjet e Kosovës. Revistat, sikurse The Economist, në Londër, LExpress, në Paris, LEspresso, në Romë, Die Ëelt, në Frankfurt e të tjera, kanë botuar artikuj të gjatë mbi ngjar-jet e Kosovës.

Më 1981 (në qershor) një gazetë franceze për numrin e të dënuarve shkruante : “rreth 1.700 persona janë burgosur gjatë trazirave dhe 154 pritet të gjykohen”. Gazeta tjetër frënge, “Liberasion”, mes tjerash, shkruante: më shumë se 800 veta janë shpallur fa-jtorë, nga të cilët 400 kanë marrë dën-ime që janë në kompetencën e policisë, pra më pak se një vit”.

Po e përmendim revistën suedeze “Tempus”, e cila veç të tjerash, shkru-ante: “Njerëz të pafajshëm qëllohen me armë. Më shumë se 300 veta janë ��*�)�� -luar nga forcat e armatosura serbe. �� +�,��!��1��nuk ka ndodhur të jetë përdorur një dhunë e tillë në Jugosllavi kundër një grupi njerëzish, siç ndodhi në këtë rast kundër shqiptarëve. Njerëzit qël-loheshin nga helikopteri vetëm pse protestonin kundër politikës së pa-drejtë të regjimit të Beogradit”. Më 27 prill edhe gazeta gjermane “Frankfurt-ter Alemanje” shkruante: “Vrojtues të informuar jugosllavë numrin e të vrarëve e çonin në minimum , nga 30-40 veta, dhe të plagosur deri në 1000 veta”, ndërsa gazeta daneze “Arbei-deren” theksonte: “Këto masakra, ku janë vrarë me qindra veta dhe janë

Marsi shqiptar

56 ��

Tabela 9. Struktura gjinore e të burgosurve politikë gjatë viteve 1981- 1990

Gjinia 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990Femra - 7 4 4 6 9 3 9 4 6Meshkuj 37 284 123 240 120 188 124 132 82 102Të mitur 18 21 12 - - 17 14 4 7Gjithsej 37 309 148 256 126 197 144 155 90 115(Poshtëshënimet janë hequr për shkak të natyrës së revistës)

�� ) �� !�� 0�� !��(�� +�,��së Dytë Botërore”.

Proceset gjyqësore

� �� -�� ^��-�� -*��!�� $�� ]5��&�� *�� |��[��* ��0��

3� � �� !�� *�� *�� * �� "� �� i vëllezërve Tahir e Nebih Meha nga %�� 0��

�� 2��5 �� ^�7��*�_�� 8�� 1 ��_�� (�� [ �� 6� XX� � - �� X��}�� !� �� ^� 5�~�� 6 � � �� 3��1�� :� �� -�� *��

shekullit XX. 4�� X��-

�� X��X�� 1�� -�� ]��+�7]��3�� )� �� e ashtuquajtura “Platformë politike e +�7]�� "�� &�� 4��-�� *�� )�� -�� të jetojnë në “vëllazërim e bashkim” �� 3��%� �*��!�-�� +�7]�� !�� ^� $�� -��0�� &�� $��0��$�� 0�� &� �� 4�gjitha tezat e asaj platforme ishin të pa-�� -�� !��!�� #��0��!�� * �� "� ��6�� -tare tezat e këtilla nuk i përkrahën.

�� 1 �� (��

�� !�� -stratat shqiptare të vitit 1981 patën �� % �� w�X�$5�� ,&�� ,�� <�� !�� *��0��|9��Z|�� 9��-�� \�� * ��

�� -��"��"�� "�� * �� -�� X��X]X��/�� }�� 0� � �� X�� 0��X��*�)��6�� X�� 0�� }�� *�)� �� Sa për ilustrim po japim një statistikë të vrasjeve: më X��X�� X�� X��.�]�.��X��]�� X��}�]��X��W�]X��X��]��X��/�]�� %��të burgosurve politikë e përbënin per-�� X�]./� ��"�� .�¤��.X].}��"��.X¤��6�� XX� �� %�� *��-��X}]XW��"�� -��X�]X��"��-��XW��¤��3��-qiptarët i përjetuan pothuajse të gjitha *�� 6�� politikë gjatë viteve 1981-1990. �

Marsi shqiptar

�� 57

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Në demonstratën e 26 marsit, ku merrnin pjesë gati të gjithë studentët e UP-së, u vërejtën edhe nxënësit e shkollave të mesme dhe aty-këtu edhe grupe punëtorësh nga organizata të ndryshme jo për t’u solidarizuar, por për t’u dhënë mbështetje ideve që buruan nga kjo demonstratë që deri në atë kohë kishte qenë më masivja. Kësaj radhe lindi edhe ajo që ishte shkruar në programet e organizatave ilegale – avancimi i Kosovës në Republikë, e cila do bëhej e barabartë me republikat tjera.

� Safet HYSENI, Maqedoni

Bashkimi i idealistëve shqiptarë

30 VITE NGA ’81-SHI

Pas vitit 1968, kur doli në opin-ion mashtrimi i madh që u ishte bërë shqiptarëve, dhe kur politika e RSFJ-së nisi të

ndryshojë duke ua njohur shqiptarëve gjuhën, kulturën, traditën dhe, në disa segmente bëri ndryshime progresive sa i përket shkollimit dhe përdorimit të �� )� ��që rezistenca shqiptare në të ardhmen të jetë më e pasur me kuadër, më ma-sive dhe më e përgatitur. Kështu men-�� 2�� *�� organizata ilegale nga ish-veprimtarë dhe njëkohësisht edhe idealistë të rinj, të cilët rreth vetes tubonin ajkën kom-bëtare me qëllim të avancimit të sta-tusit të shqiptarëve si në Kosovë, ashtu edhe në viset e tjera që ishin ndarë nga trungu i Shqipërisë Etnike. Këto grupe dhe organizata shpeshherë me pam-�� !]��-

tushkë ilegale dilnin në opinion duke ��,� �� -jen në të cilën ndodhet, si dhe detyrat që dilnin përpara çdo shqiptari për ta ndryshuar këtë gjendje. Kosova, e cila tani kishte një statut pak më të avan-0� �� *�� *�� *�!�� -pambetjes së përgjithshme në krahasim me republikat e tjera dhe Krahinën e :�� *��mbi klasën punëtore të Kosovës, ashtu si rëndojnë prangat në duart e robit. Studentët e Universitetit të Kosovës, më vonë Universitetit të Prishtinës, e kishin kuptuar këtë shumë mirë në saje të gjendjes së tyre të mjeruar të banimit, ushqimit dhe kushteve edukativo-arsi-more. Edhe grupet dhe organizatat il-�� 0�� 0 ��*�� nga studentë, drejtoheshin te kjo klasë

��)�� për të ndryshuar gjendjen dhe statusin e popullit që kishte arritur në shkallën më të ulët të poshtërimit kombëtar, var-*��* ��

Revolta e studentëve

Nga pakënaqësia me gjendjen e asaj kohe, më 11 mars të vitit 1981 shpër-thyen demonstratat e para studentore, në të cilat u shpalosën kërkesat e tyre për kushte dhe barazi me studentët e vendeve të tjera ose të qendrave tjera. Ishte kjo demonstrata që zgjoi nga gjumi i thellë klasën politike shqiptare, e cila �� )��-shtypjen se ishte e kënaqur me gjend-jen aktuale dhe statusin e shqiptarëve. E gjendur ngushtë, kjo klasë politike nuk arriti kurrë të japë vlerësimin adekuat sa i përket problemit shqiptar

Marsi shqiptar

58 ��

dhe kërkesave të studentëve demon-strues. Demonstrata e 11 marsit, në të cilën një pjesë e konsiderueshme ishin studentë nga viset shqiptare të Maqe-donisë, kësaj klase politike i dha shkas që këtë revoltë të përgjithshme t’ua për-shkruante studentëve nga Maqedonia. Për këta studentë ishte një thikë me dy tehe, të cilën do e zbërthejmë më vonë.

Organizatorët e demonstratave, edhe pse qëllimin e tyre e kishin bërë të di-�� U ��të tyre përpara masës së studentëve, �� 2��!��qytetit, nuk u pajtuan me etiketat dhe vlerësimin që solli KEK-u (Këshilli Ekzekutiv i Kosovës) dhe KKLKK-ja (Komiteti Krahinor i Lidhjes së Komu-nistëve të Kosovës), andaj organizuan demonstratën e ardhshme, të shpallur publikisht për mbarë opinionin, atë të 26 marsit. Në këtë demonstratë ku mer-rnin pjesë gati të gjithë studentët e UP-së u vërejtën edhe nxënësit e shkollave të mesme dhe aty-këtu edhe grupe pu-nëtorësh nga organizata të ndryshme jo për t’u solidarizuar, por për t’u dhënë mbështetje ideve që buruan nga kjo demonstratë që deri në atë kohë kishte qenë më masivja. Kësaj radhe lindi edhe ajo që ishte shkruar në programet e or-ganizatave ilegale – avancimi i Kosovës në Republikë, e cila do bëhej e barabar-të me republikat tjera. Demonstrata u shpërnda me dhunë nga forcat policore republikane. Gjatë shpërndarjes nga brutaliteti u lënduan shumë studentë, madje shpejt u mor vesh se policia i kishte burgosur disa liderë të tyre. Ud-hëheqësi i policisë së Kosovës, Mustafa Sefedini, studentëve demonstrues ua

�� )�� $�� )� ��kushtet”. Kështu masa e studentëve për herë të parë ishin ndeshur me dhunën ��, � ��%��rruga e lirisë është e vështirë dhe me të papritura, ata vendosën që më 1 prill të kërkojnë mbështetjen e klasës punëtore të Kosovës në lirimin e shokëve dhe ud-hëheqësve të demonstratave. Demon-stratat e 1, 2 dhe 3 prillit nga ana e klasës politike u vlerësuan si armiqësore dhe, �� ,�� gjithë atyre që solidarizoheshin dhe i përkrahin ato.

Ndikimi i demonstratave në Maqedoni

Studentët nga Maqedonia, edhe pse � �� ,� �� !2�� 4� �� )�� shkollë, ata jetonin bodrumeve të lag-shta të Prishtinës. Por, përherë ishin të pranishëm në çdo organizim, ashtu siç ishin të pranishëm edhe në demon-stratat dhe nëpër organizatat dhe gru-pet ilegale. Studentët nga Maqedonia e pranuan si detyrim kombëtar idenë e demonstratave, andaj në emër të organ-izatave dhe grupeve ilegale me shumë vullnet dhe përkushtim formuan ce-lula, grupe, madje edhe organizata për ta avancuar çështjen kombëtare dhe për t’u çliruar nga prangat e robërisë. Demonstratat e vitit 1981 jo që u bënë detyrim kombëtar, por u pranuan si një ide e përbashkët në rrugën e mëtejme �� 20�� për ndryshime dhe realizim të aspirat- �� 2�� -

�� ]6 �� )�që nuk respektohej, se nga këto grupe �� 2�� 2�� !�vëllezër të një gjaku. Çdo celulë, grup ose organizatë që formohej në Kosovë kishte anëtarë dhe veprimtarë që vinin nga Maqedonia. Çdo grup ose organi-zatë që formohej në Maqedoni merrte këshillat ose udhëzimet nga grupet dhe organizatat që formoheshin në Kosovë. Vlerësimet e para politike nga organet �� ^� $�� )� � �Maqedonia për arsye të kushteve të vështira me të cilat përballen ata”. Ishte e vërtetë se studentët shqiptarë nga Maqedonia ishin pjesëmarrës në demonstrata. Ishte po ashtu e vërtetë se ata jetonin në kushte shumë të vështira, siç ishte shumë e vërtetë se vetëm stu-dentët shqiptarë nga Maqedonia nuk merrnin bursa studimi. Por, nuk ishte e vërtetë se ata ishin udhëheqës të një demonstrate në mes të Prishtinës, edhe pse çdokush do të dëshironte që të ishte njëri nga udhëheqësit. Madje, gjatë asaj kohe u dha një informatë shumë e vlef-shme se bursa e studentëve shqiptarë ishte 700 dinarë, ndërsa studentët e qendrave të tjera (në Jugosllavi) mer-rnin 3.000 dinarë, shumë kjo të cilën nuk e siguronte asnjë i punësuar në Ko-sovë. Vlerësimi që dhanë organet më të larta të Kosovës pati jehonë negative te kjo shtresë, por për të ardhmen dhe veprimtarinë ilegale kjo ishte ndikim pozitiv. Ajo çka ishte pozitive për këtë shtresë të shoqërisë, ishte fakti se ata detyroheshin të gjejnë rrugë alternative – ky ishte organizmi i përbashkët i një

Marsi shqiptar

�� 59

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

��,�� 0�� ]��:�� !�� 0�� ]�� *�� !�� ]��2�� 6 �� * ��!�� ]�� ,�� !��%� � ��!�� 0�� 3�� ]� �� 6 ��2��0��0�� 0�� !�� 6 ��6 �� 0�� 2�� ]��

Ilegaliteti – miqësi e përjetshme

:�� !�� !��%�� )�� !��* �� :�� 6 �� %��0��-�� " ��%�� 6 �� ^� �� !� ��7 �� )� �� 2�� ]�� )� �� 5 2�[ �� ©��%�� ©�� " ��_ *��+�� 6�� ª� *��_�� *�� !��

�� X��X�� 6 ��0�� )�� !�� *��]� �� ,�� !�� *� �� %�� ~�^� � ��.//X��!�� ]��5��

:�� 2��2�� #�/]� �� 0��"* ��

Marsi shqiptar

6�� /]�� X]��.�� 4�� $�/�� *�!��&�� ]�� !�� ª�� ]�� |9�]�� !�� 1�<]��

3� �� !�� ]�� "� �� ª�� 4�� ]��5 2�[ �� 6�� ]�� ]� � ��6�� U �� [!� ��[!��1 �� <�� ]��7 �� +�� ^� ��]�� % �� 6�� _�� 3�� 6 ��"��U �� %��]��

NË KUJTIM TË ’81-SHIT

30 pranvera frymëzim

60 ��

� Marenglen VERLI, ShqipëriPavarësisht nga mungesa e situ-atës së favorshme ndërkombëtare dhe nga për-dorimi i forcës më të ashpër për mbytjen me dhunë të gjithanshme të demonstratave të vitit 1981, goditja që pësuan të gjithë institucionet në Kosovë, një dhunë e cila do të arrinte kulmet në vitet 88-99, shqiptarët nuk u tërhoqën nga rruga e tyre.

KUSHTRIMI I LIRISË SË KOSOVËSKUKUKUSHHSHHHTRTRTRT IMIMIMIMMMMIII IIIIIIIIIII IIII IIIIIIIIIIIIIII I LLLLLLLIIIILLLLLLILLILILLLLLLILILLILILILIRRRRRIRIRIRIRIRRISËSËSËSËSËËSË S S SSËËËËË Ë KKKOKOKOKOSSOVËVËVËVËVËËSS

Në fund të viteve ’70 zhvillimit ekonomik të Jugosllavisë i kishte ardhur fundi. Vdekja e J. B. Titos e gjeti Federatën jo

vetëm me borxhe të mëdha, por edhe me ringjalljen e problemeve nacionale që do ta hidhnin në erë një dekadë më vonë.

Pas Plenumit të Brioneve, demonstrat-ave të vitit ’68 dhe Kushtetutës së 1974-ës, shqiptarët e Kosovës kishin punuar për të ngritur dhe konsoliduar institucionet politike, ekonomike, arsimore e kulturore të Krahinës, por pa arritur përfaqësimin proporcional sipas raporteve etnike dhe as përmirësimin konkret të gjendjes në fushat e sipërpërmendura në përmasat që u ishin premtuar. Pavarësisht nga shumë arritje, që kishin ndikuar në forcimin e ndërgjegjes kombëtare, për shumëkënd në Kosovë, veçanërisht për rininë e in-

teligjencën, por edhe për udhëheqjen politike shqiptare të Kosovës, statusi i au-�� ,��Arritja e statusit të republikës shihej si një domosdoshmëri për të përmirësuar real-isht situatën dhe për të ndaluar thellimin e hendekut midis Kosovës dhe njësive të tjera të Federatës, që ishte produkt i zba-timit të politikës shumëvjecare koloniale (Në vitin 1981 në fushën e ekonomisë llogaritej se të ardhurat për banor në Kos-ovë, krahasuar me mesataren federative, kishin zbritur në 28,1% nga rreth 50% që kishin qenë në vitin 1947). Pabarazia ekonomike, papunësia e madhe, niveli i ulët i jetesës, pengesat e shumanshme �� 2�� elementet që e bënë të përgjithshme te �� 2�� e Republikës Federative, që do t’i jepte

Marsi shqiptar

DEMONSTRATAT e ’81-shit

�� 61

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

“IRRENDENTISTËT” E PARË

Ende është vështirë të evidentohen me saktësi organizatorët e vërtetë të demonstratave. Të shumtë ishin ata që me këtë rast u dënuan si “irreden-tistë”, “kundër-revolucionarë” etj. dhe që njëherësh pranuan të mer-rnin përgjegjësinë për demonstratat. Me etiketimet e sipërpërmendura udhëheqja serbe e jugosllave kri-joi alibinë për të përligjur fillimin e fushatës së terrorit ndaj shqiptarëve, që nuk do të ndalej më, pa pasur nevojë të analizonte shkaqet e vërteta të demonstratave.

fund varësisë politike nga Serbia.Situatën e viteve të ’70-ta e

kontestonin jo vetën shqiptarët. Të pakënaqur, natyrisht nga një këndvështrim tjetër, me statusin e �� 2�� Kosova me Kushtetutën e vitit 1974, ishin edhe serbët. Proceset decentralizuese në Federatë dhe ato vetadministruese në republikat e kishin rritur agresivitetin e nacionalizmit serb, për të cilin zgjidhje ishte vetëm një Serbi e fortë me çka ��)��

Pakënaqësitë në të dy krahët e bënë ��!�� 2�� X��X�� )�viti nuk ishin rasti i parë i konfrontimit �� +�,��së Dytë Botërore. Pakënaqësitë dhe vlimet sociale e politike pas fasadës së autonomisë së Krahinës ishin shfaqur disa herë gjatë viteve të ’60-’70-ta, më 1968, 1971, 1975 dhe 1979. Shpërthimi i vitit 1981 ishte vazhdimi �� )� ��0�� 4� �� XX� � ��në Prishtinë nga studentët, si protestë sociale, demonstrata paqësore për shkak të dhunës policore, do të përsëritej e ridimensionuar më 25 mars dhe më tej në ditët e para të prillit, duke përfshirë të gjithë shtresat e popullsisë shqiptare. Protestat u përhapën në shumë qytete të Kosovës dhe evoluan drejt kërkesave politike. Nën një larmi ngjyrash ideologjike, në themel qëndronte kërkesa “Kosova-Republikë”, bartës të së cilës ishin dhe mbetën në radhë të parë studentët.

Ende është vështirë të evidentohen me saktësi organizatorët e vërtetë të demonstratave. Të shumtë ishin ata që me këtë rast u dënuan si “irredentistë”, “kundër-revolucionarë” etj. dhe që njëherësh pranuan të merrnin përgjegjësinë për demonstratat. Me etiketimet e sipërpërmendura udhëheqja serbe �� )�� 2��*�� ndaj shqiptarëve, që nuk do të ndalej më, pa pasur nevojë të analizonte shkaqet e vërteta të demonstratave. Elita politike serbe, për të arritur

synimet e veta, ishte e interesuar ta kërkonte të keqen te “liritë e tepërta” që u ishin “dhënë” shqiptarëve viteve të fundit dhe jo te mungesa e të drejtave të tyre në standardet e nevojshme. Krahas “larjes së hesapeve” me shqiptarët në Kosovë e më gjerë në Jugosllavi dhe likuidimit politik të elitës kryesore të udhëheqjes së atëhershme shqiptare krahinore, Beogradi fajësoi edhe Shqipërinë si ~�� )� ��

përkrahja publike që Tirana zyrtare u dha bashkëkombësve pas ngjarjeve �� ,�� % �� Shqipërisë dhe Kosovës u ringrit një “mur Berlini” dhe në Kosovë,

nën goditje u vu çdo aspekt i jetës shqiptare.

Reagimi i shqiptarëve në vitin 1981 pati jehonë jo të pakët edhe në Europë, e cila u vu në provë lidhur me respektimin e parimit të së drejtës së barazisë e vetëvendosjes së popujve e kombeve. Por, ndërkohë që në perëndim e në lindje ishin të interesuar për ekzistencën edhe më tej të Jugosllavisë shumëkombëshe, askush për momentin nuk e

� ��0�� 2�� injorimin e çështjes së Kosovës. Koha tregoi se, pavarësisht nga mungesa e situatës së favorshme ndërkombëtare dhe nga përdorimi i forcës më të ashpër për mbytjen me dhunë të gjithanshme të demonstratave të vitit 1981, goditja që pësuan të gjithë institucionet në Kosovë deri tek ato kulturore, arsimore, madje deri te diskutimi i simboleve kombëtare ose “diferencimi” masiv ideologjik e politik i intelektualëve shqiptarë etj., dhunë e cila do të arrinte kulmet në vitet 88-99, shqiptarët nuk u tërhoqën nga rruga e tyre.

Fryt i përpjekjeve dhe � ��20 �� të tyre, në një konjukturë ndërkombëtare të favorshme

��)��!��X��shkurt 2008, Republikës së Kosovës, të njohur deri tani nga 75 vende të botës dhe me perspektiva të qarta për të ardhmen. �

Marsi shqiptar

62 ��

UKA KOMERC, str.1 bb,Ljubin-Saraj,,1000 Skopje,Macedonia;

Tel.: + 389 (0) 2 20 57 700; + 389 (0) 2 20 57 700 Fax:+389 (0) 2 20 57 800;

E-mail:[email protected]; www.ukakomerc.com.mk

Tek më madhështorja, Zekatët, bien në sy vendqë-ndrimet e grave në odat tip hajate për gosti me miq e mysafirë, të ngjashme me mafilet e femrave nëpër xhami Aromë orienti në

banesat karakteristike të Gjirokastrës

REPORTAZH

QYTE

TET

SHQI

PTAR

E

64 ��

� Ermir HOXHA

Edhe pse banesat karakteristike të Gjirokastrës gati janë shenjtëruar për veçoritë dhe unikalitetin, në përshkrimin e tyre janë lënë mënjanë disa detaje, të cilat pa dyshim janë copëza të tërësisë, të mad-

hështisë që ato bartin e përçojnë. Të kërkosh të ngjashëm më Gjirokastrën zor se gjen, veç një sivëllai të saj si Berati. Dhe, për fat, të dyja këto qytetet monumentale janë ndër trashëgimitë më të qashtra të një tradite e kulture shqip-tare të ngjizur ndër shekuj. Të një tradite e kulture, të ndër-thurur me sa e sa elementë të një bote asnjëherë të rehat-shme, me marrje e dhënie në çdo kohë e në çdo gjë.

Ndaj, teksa i afrohesh një shtëpie gjirokastrite, aty është vërtet Gjirokastra, madje mund të thuhet shqiptaria, ndo-nëse do shohësh e dallosh shenja e simbole të një epoke gjurmëlënëse të sundimit dhe ndikimit otoman, me etikën, ��)��

Ja, ndalesh para portës hyrëse të shtëpisë së Zekatëve – Zeko, por më vonë Zekatë, ngaqë siç thotë një prej stërni-pave të asaj ‘dere’ të madhe, ishin njerëz që jepnin shumë zekat – dhe aty në portik, has në ballë të saj gdhendur në gur, mbishkrime në osmanisht me germa arabe, zbuku-�� 2��3� �� 2��qartë të gjithë germat prej ronitjes në vite.

Hyn brenda dhe ndjen aromën e një kohë sa të afërt, aq �� 1 �� !�� 8�� 2�� e saj në vitin 1812. Ajo sot nuk është më e banueshme, por shërben si një muze, ende pa biletë, ku mund të hyjë çdokush, duke marrë dashamirësisht çelësat e portës nga një pasardhës “i derës” që jeton aty pranë. Duke iu ngji-tur shkallëve të gurta brenda, kat pas kati sheh dhoma e ambiente për çdo funksion të ekzistencës, që nga qilarët për mbajtjen dhe ruajtjen e ushqimeve, e deri te hapësir- �� U�� ose ndenjen. Dhe, duke u ndalur te këto të fundit, has në ��" ��^�� 2�� %�� -2�� ¡�� * �� 2�� *�� !��– pra vendi në xhami ku rrinë e

falen gratë, duke qenë veçmas

burrave, por

thjesht për të ndenjur. �� 2�� !��-

tura e tyre ngjasojnë si dy pika uji me ato të xhamive. Janë �� 2��!�� derës së çdo ode, me funksion dhomë ndenje ose hajati, një variant i living room-it në anglisht, ndodhet e ngritur deri afër gjysmës së lartësisë së odës, vendi i qëndrimit të grave. Y�� *�� 2�� 3��tërësisht në dry, hapësira poshtë platformës së ndenjes ku � � �� ¡�� Ndërsa sipër tyre janë parmakët. Sipas arkitekt Martin Shameti, njohës u traditave osmane të jetesës dhe kulturës shtëpiake, ai stil që haset në odat e ndenjes të Zekatët, por dhe te disa banesa të tjera karëkteristike të Gjirokastrës, ka �� %� ��vjen nga një traditë osmane e gërshetuar me elementë të etikës religjioze. Në ato oda zakonisht priteshin miq, që mund të ishin burra e gra njëherësh, ku burrat rrinin me burra e gratë me gra. Duke qenë të tilla – për miq pra – ato zakonisht quheshin edhe oda ose hajate verore, jo në baza të stinës siç shpjegon Shameti, por në bazë të asaj se çka � ��)�� *�� -sumoheshin, paraqiteshin dhe në formë afreskesh murale, ��,��3� �� e mureve janë me të tilla afreske, një atmosferë e ngjashme me ato të xhamive tradicionale, duke shprehur një ndikim të besimit në stilin e jetës dhe elementëve estetikë të saj.

6 2�� !��shqiptare që rishtazi duhet të rinjihen. �

�� 65

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Qytetet shqiptare

66 ��

ANALIZË

REVOLUCIONI nuk është islamik

Kryengritjet në Egjipt dhe Tunizi tregojnë se Islami është tashmë më pak i fuqishëm poli-tikisht, edhe ndërsa rritet fuqia e tij

� Olivier ROY

GLOB

I

�� 67

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Kryengritjet në Afrikën e Ve-riut dhe Lindjen e Mesme në Europë janë interpretuar sipas një modeli të vjetëru-

ar të 30 viteve më parë: revolucionit islamik iranian të vitit 1979. Komen-tuesit kanë pritur t’i shohin grupet is-lamiste – Vëllezërit Myslimanë dhe të ngjashmit e tyre lokalë – ose në krye të lëvizjeve, ose në pritje, të gatshëm për të kapur pushtetin. Sakaq, dis-krecioni i Vëllezërve Myslimanë ka habitur dhe topitur: ku kanë humbur islamistët?

Le t’i hedhim një vështrim kry-engritësve. Këtu qartas kemi të bëjmë me një brez pas-islamist. Për ta, lëvizjet e mëdha revolucionare të viteve 1970 dhe 1980 janë histori e tejkaluar, e cila i përket brezit të prindërve të tyre. �� )� �� intereson ideologjia: sloganet e tyre janë pragmatike dhe konkrete: ‘Er-hal!’, ndryshe ‘Ik tani!’. Ndryshe nga pararendësit e tyre në Algjeri gjatë viteve 1980, ata nuk i bëjnë apel Is-

lamit; kundërshtojnë kryesisht dik-taturat e korruptuara dhe bëjnë thirrje për demokraci. Kjo nuk do të thotë se demonstruesit janë shekullarë, por operojnë në një hapësirë politike shekullare dhe nuk shohin në Islam �� ,�� )� ��botë më të mirë.

Teoritë komplotiste

E njëjta gjë ndodh edhe me ide-ologjitë e tjera: protestuesit janë na-0�� Z�� \��ndërkaq që thirrjet nacionaliste mun-gojnë. Tërheq veçanërisht vëmendjen braktisja e teorive komplotiste. Shtetet e Bashkuara dhe Izraeli – ose Franca, �� 4��2��-hen më si shkaqet e mjerimit njerëzor në botën arabe. Sloganet e pan-arabi-zmit po ashtu kanë munguar krejtë-sisht, edhe pse efekti i kopjes që ndolli në rrugë egjiptianët dhe jemenasit pas �� 4��,��w�� -abe’ është një realitet politik.

Ky brez është pluralist pa dyshim sepse është gjithashtu edhe individu-alist. Studimet sociologjike tregojnë se ky brez është arsimuar më mirë se pararendësit, më mirë i informuar dhe shpesh i lidhur mirë me mënyrat moderne të komunikimit, të cilat u mundësojnë individëve të ndërlidhen me njëri-tjetrin pa ndërmjetësimin e partive politike – që gjithsesi janë të ndaluara. Këta të rinj e dinë se regjimet islamiste janë shndërruar në diktat-ura; as Irani e as Arabia Saudite nuk ushtrojnë ndonjë magjepsje mbi ta. Në fakt, ata që manifestojnë në Egjipt janë të njëjtët lloje njerëzish që mbushën rrugët për të kundërshtuar Mahmut Amhadinexhadin më 2009. (Për ar-sye propagandistike, regjimi i Tehe-ranit është deklaruar në mbështetje të lëvizjes opozitare në Egjipt, edhe pse kjo është një tjetër mënyrë për të larë �� 6�� \� ��tyre janë besimtarë, por fenë e mba-jnë mënjanë kërkesave politike. Në këtë mënyrë lëvizja është ‘shekullare’. Praktikat fetare janë individualizuar.

Mbi të gjitha, njerëzit demonstrojnë për dinjitet dhe respekt, një parullë kjo e cila u shfaq në Algjeri në vitet 1990.

Dhe, vlerat në emër të të cilave bëhen thirrjet janë universale. Por, ‘demokra-cia’ për të cilën thirret, nuk është e huaj dhe në të qëndron edhe ndryshimi prej qasjes së administratës së Bushit për të promovuar demokracinë në Irak më 2003. Ajo nuk funksionoi, sepse i mun-gonte legjitimiteti politik dhe ishte e ndërlidhur me një ndërhyrje ushta-rake. Sot, paradoksalisht, është ulja e ��0�� 1 �� Lindjen e Mesme, së bashku me prag-matizmin e administratës së Obamës, që mundëson një kërkesë amtare dhe plotësisht legjitime në mënyrë që demokracia të shprehet.

Revolta – revolucioni

Sakaq, revolta nuk është revolucion. Lëvizja e re popullore nuk ka as ud-hëheqës, as strukturë, as parti politike, mungesa e të cilave do ta vështirësojë ndërmarrjen e ankorimit të demokra-cisë në këto vende ish-diktatoriale. Është e pangjashme që rënia e regji-meve të vjetra të sjellë automatikisht vendosjen në vend të tyre demokraci liberale, si kundër shpresonte dikur Uashingtoni se do të ndodhte në Irak.

Çfarë po ndodh me islamistët, ata që shohin tek Islami një ideologji �� ,��-lemet e shoqërisë? Nuk janë zhdukur, por kanë ndryshuar. Më radikalët mes tyre kanë marrë udhën e xhiha-dit ndërkombëtar. Ata janë në mes të shkretëtirës me Al Kaedën në Ma-grebin Islamik, në Pakistan ose në periferitë e Londrës. Ata nuk kanë asnjë bazë shoqërore apo politike. Në fakt xhihadi global është krejtësisht i shkëputur nga lëvizjet shoqërore dhe betejat kombëtare. Al Kaeda mundo-het ta përfaqësojë veten si pararoja e umetit� �� !�� ,� ��saj kundër shtypjes perëndimore, por pa sukses. Al Kaeda rekruton xhi-hadistë të rinj, të çrrënjosur, të cilët e kanë shkëputur veten plotësisht nga familjet dhe bashkësitë e tyre. Al Kaeda është e kapur peng pas logjikës së ‘propagandës së veprës’ dhe nuk është përpjekur asfare të ndërtojë struktura politike në gjirin e shoqërive myslimane.

68 ��

Për vetë faktin se Al Kaeda synon t’i përqendrojë veprimet e saj në Perën-dim ose qëmton ta godasë Perëndimin gjetkë, impakti i saj i vërtetë është pothuajsë zero. Është kësisoj e gabuar të lidhurit e riislamizimit që është vënë re në botën arabe gjatë 30 viteve të fundit dhe radikalizimit politik. Nëse shoqëritë arabe janë në pamje të parë më islamike se 30 apo 40 vite me parë, si shpjegohet mungesa e sllo-ganeve islamike ndër demonstruesit e sotëm? Paradoksi i islamizimit është se e ka depolitizuar islamin gjerë-sisht. Islamizimi shoqëror dhe kul-turor –mbulesa e kokës ose e fytyrës, rritja e numrit të xhamive, lulëzimi i predikuesve dhe kanaleve televizive myslimane – ka ngjarë pa ndërhyrjen e militantëve islamistë dhe ka hapur në fakt një ‘treg fetar’, monopolin e të cilit nuk e ka askush. Shkurt, is-lamistët kanë humbur prioritetin e shprehjes fetare në sferën publike, të cilën e gëzonin gjatë viteve 1980.

Islami konservator

Diktaturat në botën arabe, edhe pse jo në Tunizi, shpesh kanë favorizuar një islam konservator i cili është tejet i dukshëm, por jo detyrimisht poli-tik dhe që mbetet tërësisht i preoku-puar me kontrollin e moralit publik. (Mbajtja e mbulesës, për shembull, është përgjithësuar.) Kjo ka përkuar �� w��2��#��0�� riislamizimin e individëve më tepër se zhvillimin e lëvizjeve shoqërore. Ajo çka është perceptuar në Perëndim si vala e madhe, e blertë, e riislamizi-mit, nuk është në fakt veçse një trivi-alizim i islamit: gjithçka është bërë islamike, që nga ushqimi i shpejtë e deri në veshjen e grave. Megjithatë, format dhe strukturat e devocionit janë individualizuar dhe, kësisoj, � �� *�� )�� vetërealizim, sikurse egjiptiani Amr Halit, dhe duke e braktisur gjithë in-teresin në utopinë e një shteti islamik. ��2�� vlerave fetare dhe nuk kanë asnjë pro-gram politik. Për më tepër, rrymat e tjera fetare deri më tani të cilësuara në

�� 2�� e sipër. Rritja e diversitetit të besimit shkon përtej caqeve të islamit, sikurse është rasti në Algjeri dhe Iran, ku është vërejtur një valë konvertimesh në krishterim.

Është po ashtu e gabuar të shihen diktaturat si mbrojtëse të shekul-larizmit kundër fanatizmit fetar. Me përjashtim të Tunizisë, regjimet au-toritare në botën arabe nuk i kanë shekullarizuar shoqëritë, por në të kundërt kanë arritur të rehatohen me një formë neo-fundamentaliste të ri-islamizimit, nëpërmjet së cilës bëhet thirrje e detyrimit të ligjit të sheriatit,

në mungesë të cilitdo diskutim për natyrën e pushtetit politik. Institu-cionet zyrtare myslimane, bazuar në teologji konservatore të rreptë, kudo janë kooptuar nga shteti. Aq efektive �� )�� *�� tradicionalë, të trajnuar në Univer-sitetin e Ezherit në Kajro, nuk kanë më asgjë për të thënë rreth çështjeve kryesore shoqërore dhe politike të ditës. Nuk kanë më asgjë për t’i dhu-ruar brezit të ri në kërkim të mënyrave të përjetimit të fesë në një botë më të çlirë.

Brezi i ri i militantëve

Këto zhvillime i kanë ndikuar gjithashtu lëvizjet politike islamiste,

sikurse u dëshmua në ndryshimin �� 2�� :�� 6!�� në Egjipt dhe në El-Nahda, ‘festën e ��#��4��:��6!��-manë kanë ndryshuar në përgjigjet e tyre ndaj ngjarjeve shqetësuese, në atë çka shihej si sukses (Revolucioni Isla-mik i Iranit) dhe në dështim (shtypjen që u përhap kundër kujtdo). Brezi i ri i militantëve i ka nxjerrë mësimet prej tyre, gjithë sikurse veteranët, të tillë si Rashit Ganuçi, themeluesi i El-Nahdës. Ata e kanë kuptuar se mëtimi ndaj pushtetit në vigjilje të ��0��,��civile, ose drejt diktaturës. Dhe, në

��,��!�� rënë në kontakt me të tjera forca dhe formacione politike. Duke qenë se i njohin mirë shoqëritë e tyre, ata janë të ndërgjegjshëm se ideologjia zë pak vend ndër to. Ata kanë marrë mësim gjithashtu prej shembullit të Turqisë, ku Rexhep Erdogani dhe AKP-ja kanë triumfuar në bashkërendimin e demokracisë, suksesit elektoral, zhvillimin ekonomik dhe pavarësinë kombëtare me promovimin e vler-ave, të cilat nëse nuk janë islamike, së paku janë ‘autentike’.

6�� :��6!�� nuk janë më përkrahës të një modeli alternativ shoqëror dhe ekonomik. Vëllezërit janë bërë konservatorë në aspektin moral dhe liberalë në atë

Globi

�� 69

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

ekonomik. Ky mbetet padyshim zhvillimi më i jashtëzakonshëm në pamjen e tyre, sepse gjatë viteve 1980 islamistët bënin thirrje për të mbroj-tur interesat e klasave të shtypura, për pronësi shtetërore të ekonomisë dhe për rishpërndarjen e pasurive. Sot Vëllezërit Myslimanë në Egjipt i miratojnë kundër-reformat bujqësore të Mubarakut, të cilat ia kanë kthyer pronarëve të drejtën për të rritur çmimet dhe për të shpunësuar fsha-tarët qiraxhinj. Aq i plotë ka qenë ky transformim, sa që islamistët mun-gojnë tashmë krejtësisht në lëvizjet vepruese shoqërore në Luginën e

Nilit, ku ka pasur kryengritje të ‘së majtës’, veçanërisht të militantëve sindikalistë. Megjithatë, borgjezimi i islamistëve është në të njëjtën kohë edhe një aktiv për demokracinë, sepse i shtyn ata drejt pajtimit dhe kompromisit dhe drejt aleancave me forca të tjera politike. Kështu, çështja nuk shtrohet më për të kuptuar nëse diktaturat janë ose jo barriera më efektive kundër islamizmit; islam-istët janë bërë ndërkaq lojtarë në lo-jën demokratike. Natyrisht, që ata do të mundohen të ushtrojnë kontroll mbi moralin publik, por në mungesë të aparatit represiv që ekziston në Iran, ose të policisë fetare të modelit saudit, do të duhet t’i bëjnë ballë një kërkese për liri, e cila nuk e ndalon

të drejtën për të zgjedhur një parla-ment. Shkurt, islamistët ose do të ��2�� 2��konvencionale, duke braktisur gjatë procesit çdo pretendim për ta rikon-ceptuar vendin e islamit në moder-nitet ose do të përpiqen ta rimendo-jnë kuptimin e tyre të marrëdhënies midis fesë dhe politikës.

Në Egjipt Vëllezërit Myslimanë do të luajnë një rol qendror në ndry-shimet që priten, për sa kohë që revolta do të mbetet përgjithësisht apolitike. Aktualisht jemi ende në politikën e protestës; nuk jemi ende në vigjilje të një regjimi të ri. Më tej,

shoqëritë arabe mbeten përgjithë-sisht konservatore. Shtresat e mesme, që u ngritën pas periudhës së liberal-izmit ekonomik, duan stabilitet poli-tik. Këto të fundit protestojë para së gjithash kundër natyrës grabitqare të diktaturës. Dhe, këtu krahasimi midis Tunizisë dhe Egjiptit është ndriçues. Në Tunizi klani i zgjeruar i Ben Aliut i dobësoi të gjithë aleatët potencialë nëpërmjet refuzimit për të ndarë jo vetëm pushtetin, por edhe pasurinë. Shtresa sipërmarrëse u zh-vat nga familja në pushtet dhe ush-�� ,�� 2 0� �� |�� ishte e varfër dhe, kësisoj, kishte in-teres korporatist për ta mirëpritur ardhjen e një regjimi demokratik që

do mund t’i jepte një buxhet më të madh.

Egjipti –ushtria

Në Egjipt, në të kundërtën e kësaj, baza shoqërore e regjimit ishte më e madhe dhe ushtria ishte e përfshirë jo vetëm në shpëtimin e pushtetit politik, por edhe në administrimin e ��2�� -zonin prej saj. Në këtë këndvështrim Egjipti është një vend tipik i botës ar-abe. Lëvizjet demokratike përmes ra-jonit do t’i kundërvihen kështu lidhje-ve klienteliste tepër të rrënjosura. A �� ,�� 0��që t’i tejkalojë marrëveshjet e ndërli-kuara të besnikërive dhe përkatësive në ushtri midis klaneve dhe elitës politike? Në cilën masë regjimet do të mund t’i përdorin besnikëritë e vjetra – midis beduinëve në Jordani apo me tributë e Jemenit? Apo, në të kundërtën, a munden vallë grupe të tilla të bëhen vetë aktorë në një lëvizje për ndryshime demokratike? Dhe, si do t’i adaptohet feja situatës së re?

Procesi i ndryshimeve do të jetë padyshim i gjatë dhe kaotik, por një gjë është e sigurt: përjashtimi arabo-mysliman ka marrë fund. Ngjarjet e fundit tregojnë ndryshime të thella në shoqëritë arabe, të cilat kanë qenë në rrugë e sipër për një kohë të cak-tuar, por që deri tani janë errësuar nga optika e shtrembër e qëndrimeve perëndimore ndaj Lindjes së Mesme. �� "� � �,�� Egjipt dhe Tunizi është se popujt në këto vende i kanë nxjerrë mësimet prej historisë së tyre. Islami nuk ka marrë fund, kjo është e qartë, as është ‘demokracia liberale’ fundi i historisë, por duhet së paku të mësohemi ta mendojmë Islamin në raport me një kulturë ‘arabo-myslimane’, e cila sot nuk është më e mbyllur në vetvete – nëse kështu ka qenë ndonjëherë. �

Përktheu: Nermin Begzade

Marrë nga: www.neëstatesman.com/

religion/2011/02/ egypt-arab-tunisia-islamic

Globi

70 ��

Kur Evropa Lindore dhe Qendrore u përfshi në valën e transformimeve politike që do sillnin rrë-

zimin e bllokut lindor, shpërbërjen e Bashkimit Sovjetik dhe fundin ide-ologjik të socializmit si alternativë ndaj modelit perëndimor, ishte e qartë se kush ishte modeli që këto vende do emulonin: demokraci liberale dhe ekonomi e tregut të lirë. Francis Fukuyama, një studiues i shkencave politike në SHBA në atë kohë shkroi rreth fundit të evolucionit politik të shprehur si fundi i historisë, ide që �� !�model demokracie liberale, tregu të �� 2�� i vetmi model i mundshëm drejt të cilit herët a vonë do avancojnë të gji-tha shoqëritë.

Dy dekada më vonë, teksa bota vëren valën e revolucioneve që ka përfshirë shoqëritë arabe, modeli nuk është më i qartë për ato që shpresohet

të jenë demokracitë e reja të Lindjes së Mesme. Disa arsye përmenden për këtë pasiguri: Vetë Perëndimi nuk gëzon të njëjtën siguri si në epokën e optimizmit të viteve 1990, siç e quan atë kohë kolumnisti i Financial Times��_��5 0�� )�të fundit “Zero – Sum Future”. Kriza ekonomike, rënia e momentit uni-polar të SHBA-ve, rënia e besimit te modeli i globalizmit që supozohej të �� 2�� nga arsyet. Por, ka arsye të tjera lokale që lidhen me strukturën sociale speci-2�� +��së Mesme. Egjipti ka një shtresë të mesme profesionale shumë më të zhvilluar nga shoqëria me strukturë �� *�� 2�� 7�-meni. Mbretëri si Maroku nuk kanë ��2 0� �� saudite për ‘të blerë’ stabilitet. Por, një pyetje që ngrihet veçanërisht me urgjencë këto kohë nga sektorë të ndryshëm të shoqërive arabe, por dhe në Perëndim, ka të bëjë me rolin e forcave politike islamiste dhe se sa

janë të dedikuara ato ndaj proceseve demokratike.

Në shumë nga këto shoqëri repre-sioni politik i më shumë se gjysmë shekulli pavarësie nuk ka lejuar zh-villimin e forcave politike, nacion-alizmi arab i artikuluar nga Naser-izmi dhe partitë bathiste kanë marrë fund si ideologji në rajon dhe në këto kushte të vetmet forca politike të organizuara, edhe pse shpesh në gjysmë ilegalitet, kanë qenë partitë islamiste ku sigurisht përfaqësuesja kryesore është Vëllazëria Myslimane në Egjipt. Nëse këto forca dalin grupe ��2�� 0��arabe, çfarë vizioni politik kanë ato, kush ka qenë natyra e aktivizmit të tyre politik, çfarë vizioni kanë këto forca në lidhje me marrëdhëniet me grupe të tjera politike dhe sho-qërore? Sigurisht që shumë nga këto pyetje ngrihen duke pasur në mend eksperiencën e Revolucionit Iranian ku lëvizja popullore me përfshirjen e disa grupeve shoqërore që nga klerikët, komunistët e deri te grupet

LËVIZJET POLITIKE ISLAMELËVIZJET POLITIKE ISLAME

Revolucionet arabe dhe modeli turkVëllazëria Myslimane në Egjipt, në transformim të vazhdueshëm qysh nga theme-limi i saj, duket të jetë fokusuar politikisht në dy shtylla që e bëjnë të ngjajë shumë me islamistët në pushtet në Turqi: pragmatizëm politik dhe ekonomik i ndërthurur me konservatorizëm social.

� Besnik SINANI

Globi

�� 71

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

feministe, u mor nën kontroll nga pasuesit e Homenit që u kthye më � �� 0�� ,��aleatët e dikurshëm përfshi klerikët �� )�� 2�� politike, shoqërore dhe individuale. Disa nga intelektualët më të njohur të Lindjes së Mesme, si Fehmi Huejdi e të tjerë, kanë vite që ngulin këmbë se rasti i Iranit dhe shoqëria iraniane në 1979 ishte shumë më e ndryshme nga shoqëritë arabe sot. Por, një tjetër model duket të jetë shumë më rele-vant në këtë kontekst, ai i Turqisë, ku në një sistem demokratik gjendet në pushtet një parti me rrënjë islamiste e udhëhequr nga një lider populist, Rexhep Tajip Erdoan.

Dilema rreth islamistëve

�� !�� -tat i ambiguitetit dhe mosnjohjes që �� " �� %�� 9�� "�� -�� 0�2� ��0�� !�� 2��)�shkrimi. Megjithatë, për disa arsye, do të shërbente të fokusoheshim te Egjipti. Grupi më i rëndësishëm is-� ��(��:�� 6!�� -�� -� � �� gjerë dhe Egjipti ka një rol qendror në � �� 0��-rore e politike.

:�� 6!�� (��ka qenë objekt studimi i shumë aka-demikëve, e megjithatë vepra më e �� mbetet The Society of the Muslim Broth-ers e Richard P. Mitchell. Duhet vënë në dukje se me pak kritika ky tekst është pranuar dhe nga udhëheqësit ��6�� -jet e studiuara në libër nisin me theme-�� [ � � ��]1� �� X�.�� 20��lirë që morën pushtetin në Egjipt në X�W.�� - ��

Një tjetër plotësim i rëndësishëm kohëve të fundit është bërë nga his-

�� 1�!� ��+� ��0��librin The Society of the Muslim Broth-ers in Egypt: The Rise of an Islamic Mass Movement 1928 - 1942, i plotëson disa nga njohuritë e periudhës së parë qëkurse pati qasje në të dhe te arkiva �� * �� ]1� �� *�� ª�� ]1� �

Regjimi ushtarak i Egjiptit

�� 2��më të rëndësishme politike të rajonit që ndjek ngritjen politike dhe for-mulimin e mendimit politik të një ��-qërore në Lindjen e Mesme. Problemi

me këto studime, që në një pjesë të madhe ofrojnë informacionin më të detajuar në aktivitetin dhe mendimin �� "��deri në vitet ’50–’60, kur në fakt pas shtypjes nga regjimi ushtarak i Egji-��:�� 6!��-manëve kishte mbetur pjesë e histor-isë, por pa të ardhme politike.

Periudha kur shumë nga ud-hëheqësit përfunduan në burg dhe � �� regjimit të Naserit ka formësuar një pjesë të madhe të mendimit rreth kësaj �� 3� �� Egjiptit shkruhet edhe 3@�� H� ��tarik (Shenjat në rrugë) me autor Se-jid Kutb, i cili do konsiderohej prej disave si traktati intelektual i gjithë �� vinin më vonë si dhe kontributi më �� Por, Kutbi nuk bëhet vetëm autori më �� * �� 2�� politik në botë së bashku me Homein-in dhe Maududin në Pakistan, por �� )�� 3 ��4��)�si manifesti i një martiri potencohet dhe më tepër. Shenjat në Rrugë bëhet përgjigja ndaj represionit dhe dhu-nës që është përshkruar me imtësi drithëruese në librin e aktivistes së �� 8�� ]_� � ��në kujtimet e saj Ajam min hajati (Ditë nga Jeta Ime).

6�� !�� kohe është dashur të përballohet me peshën që marrin idetë e martirit të �� "� ��

KUSH ËSHTË “VËLLAZËRIA”?

Vëllazëria në shumë as-pekte ka kapërcyer kufijtë e një organizate politike, duke u bërë një shënjues i shtresave të gjera të klasës së mesme. Kur lëvizja u nxor jashtë ligjit nga regjimi i oficerëve të lirë kryesuar nga Naseri, ajo ishte organizata me më shumë anëtarë në Egjipt. Sot

Globi

72 ��

studiuesi francez Gilles Kepel në �� )� The Prophet and the Phar-aoh, statusi prej martiri i bëri gati të � �� )� �� ofronin argumentin për përdorimin e dhunës politike kundër regjimeve të Lindjes së Mesme. Përgjigja e Vëllazërisë Myslimane, përfshi atë të vëllait të Kutb, Muhamed Kutb, � ��Shenjat në rrugë është �� %�� burg dhe shkroi Shenjat në rrugë, një tjetër tekst i rëndësishëm u shkrua po në burg, nga kreu i atëhershëm i Lëvizjes, Hasan el-Hudajbi, i titulluar Du’at la Kudat (Predikues, jo gjykatës) �� bën kritikën esenciale të veprës së �)� �� Maududi.

Qysh nga ajo kohë vepra e Kutbit do të ruante aurën e veprës së mar-tirit dhe do frymëzonte shumë nga lëvizjet më të rëndësishme radikale �� :�� 6!��-� �� e tyre si të butë dhe oportunist. Vepra e el-Hudajbit nuk pati asn-jëherë famën e veprës së Kutbit, por u kthye në veprën më jetëgjatë në kuptimin e frymës politike të lëvizjes �� 0� �� angazhimit politik dhe social dhe larg radikalizmit politik. Kjo solli jo vetëm largimin e radikalëve, por ar-riti gjer në pikën kur numri dy i El-Kaidës deklaroi apostozinë e lëvizjes, i deklaroi ata jo-myslimanë dhe trad-htarë. Arsyeja kryesore është se lëviz-ja ka vendosur të jetë pjesë e sistemit �� (�]� �� -deron jo legjitim e detyrimisht edhe pjesëmarjen politike në të e ka kon-sideruar jolegjitime. Qëndrimi i gru-�� -meve të Lindjes së Mesme është për-pjekja për t’i rrëzuar ato me dhunë. Ngjarjet e fundit në Lindjen e Mesme treguan njëkohësisht dështimin e analizës të grupeve si El-Kaida teksa Vëllazëria Myslimane vazhdon të �� 0�� transformimin më të madh politik në (��!��!��

Aktiviteti politik i islamistëve

Në vitin 2005, me gjithë ndërhyrjet e zakonshme shtetërore në zgjedhjet në Egjipt, 88 anëtarë të Vëllazërisë Mysli-mane u bënë anëtarë të parlamentit të vendit me mbi 450 anëtarë. Sigurisht kjo nuk do sillte transformimin e regjimit, por solli, siç vënë në dukje Samer Shehata i Universitetit George-toën në SHBA dhe Joshua Stacher në artikullin e tyre The Brotherhood Goes to Parliament, energjizimin e jetës parlamentare në vend dhe aktiviteti i tyre shërbei si indikues i aktivitetit politik të Vëllazërisë Myslimane në ditët e sotme.

Shehata dhe Stacher vënë në dukje se lëvizja solli seriozitet në një institu-0�� solli debate të rëndësishme politike �� 0� �� ,�� pati sukses në ruajtjen e gjykatësve �� )� �aleanca politike me grupe të tjera dhe sollën kulturën e angazhimit me grupe, intelektualë e profesionistë � �� )� ��w��-nën parlamentare’, një lloj think-tank �� "�� 0� ��organizonte takime të deputetëve me 2�� -drime të ndryshme politike dhe fetare, ��*�� 0� �� -toheshin dhe të informonin ata për varietetin e mendimeve nga komu-niteti akademik dhe profesional. Me � �� U �� :�� sollën cilësinë parlamentare në një in-

��0��!��pushtetit. Por, mbi të gjitha, sic vënë në dukje Shehata dhe Stacher, këta de-putetë treguan në shumë raste se nuk ��*�� -drime të pavarura dhe të ndryshme nga lëvizja pjesë e të cilës janë.

Diçka tjetër duhet vënë në dukje në këtë aspekt. Reporterë me eksperiencë të rajonit dalluan vunë e Vëllazërisë në �� *��* �� * �� sindikatës së inxhinierëve e mësuesve. Vëllazëria në shumë aspekte ka kapër-0!�� 2�� duke u bërë një shënjues i shtresave të gjera të klasës së mesme. Kur lëvizja u ~�� 20��të lirë kryesuar nga Naseri, ajo ishte or-ganizata me më shumë anëtarë në Egji-�� :�� * �� në pjesën më të madhe të sindikatave profesionale dhe studentore dhe ka shërbyer për vite si e vetmja opozitë politike në një nga regjimet më repre-sive në botë. Pyetjes nëse Vëllazëria është e dedikuar ndaj demokracisë, i duhet shtuar pyetja nëse demokracia në Egjipt e më gjerë në rajon është e mundur pa Vëllazërinë.

%�� -onte për diçka të njohur si “dimokrati-ja el istithna’a” ose demokracia e për-jashtimit, ku pretendohej se islamistët në Lindjen e Mesme duhen përjashtuar nga pjesëmarrja në procesin demokra-tik. Tashmë kjo nuk është mundur, �� 2�� +�� 6��

Globi

�� 73

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Vëllazërisë se, nëse do ketë demokraci �� 2�� (�� *��)�� :��

Turqia si shembull

«�� !��3�� 0��0��!�� -�� :�� -�� "��"�� *��"�� !�� :�� -� �� *�� *�� 0��-�� *��0�� 0��% �� 4�� :�� (�� *�� !�� *��-�� !� ��!�� 4��^�� dhe ekonomik i ndërthurur me kon-�� 0� ��

�� :�� !��4 ��5 � � ��*�� Y~*�� :�� [ � � ��]1� �� -�� 7 �� Z(�� ª�� \� �� :�� 0�� -��% ��4��3�* ��!�� *�� * �� "� �)� �� - �� ~�� -

��)�� !�� "�� % ��)�� -�� 4�� 4�� *��+�� 6�� !�� .//W��6 �� % ��4��4�� 0�� 7 ��0��Z�� \� � �� 0�� #��2��

Përtej politikave partiake

:�� 6!�� -�� *�� 0�� -�� -��*�� ]�� *�� :�� Y��5�!� �� )� �� * ��The failure of political Islam�Z�� \�� 0��

�� * �� )��*�� %��0� ��:�� *�� -��-�� *��-��!�� [ � � ��]1� � �� 2-�� *�� *�� %�� -�� 0��!�� *�� 0�� 2� ��% �� 3 �� *�� !�� 0�� *�� *��-�� *��0�� *��0�� 0�� -�� 0��

�� :�� -�� 2�� 0�� *�� -�� !� ��*�� (�� 4�� ~�� -�� *�� %�� -��+��6��0�20��" � ��4�� *��-��

IRANI DHE ARABËT

Disa nga intelektualët më të njohur të Lindjes së Mesme, si Fehmi Huvejdi e të tjerë, kanë vite që ngulin këmbë se rasti i Iranit dhe shoqëria irani-ane në 1979 ishte shumë më e ndryshme nga sho-qëritë arabe sot.

Globi

74 ��

JAPONIA TËRMET, CUNAMI DHE KATASTROFË NUKLEARE��

�� "��#��

�� $�� %�� #��'�� *�%��/� �� ''�� <=�%�'��

�� *�� >�� '�� W�� %�� [�� [�� >/��>��%�#��[��\��

�� ]�� %��'� �� '��= <"^

�� >��=��%-�� #�%�� >�#��/��>�%��[��%��>��>�'��

�� _�� <=� �� #��#��%��'��'�%��%�/��%��>��

��]��%��\ \\=��

��%��`{��|�#'�� %�� -��%��[��"��'�� $]/��%��[��%��`}�%'�� '|� #'�� [��"��'��$]�~��< \��'��''�� ]��/�%��-��%��`��'��{�%|��#'��[��^��'��$]

��#��[��\��=��->��%��[��%��

�� >�� >�� `��|� ��['�%�� ''��W��%��'��=<��

��$��''��W��%��<�/=��/��W�'��#��^/��%��#'��%�� W��=<��%��

��_��#�'��%��#��%�� %�%�� %��#��#�� ]��[��-�� {�}��#��#��#�'��%��#��

�� 75

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

ESE

� Ali PAJAZITI

Mendimtari i shquar dhe 2��2� �� <� � <��"�Z<� � <��0�\��

�� ^�$�!�� *�� * �� *�!�&��[�� U �� !�� $�� &�� *�!�� Z6�� \�� !�� Z1!�� 0�� 7��0��\� �� !��0�� !�� " �� "�� deist-�� !� � *�� !�� *��urban life� Z�� \�� !�� "� � � �� *�� 2��*�� ] ��0�� 2�� 0��

��!��U �� Z�� U �\�� U �� Z2�� \�� )�� !�� (mainstream)� ��

6!� �� *�� artin urban�� !�� !�� 0�� * �� * �� 4�� arti urban� �� !�� !�� !�� !�� *�� 2�� #��!�� * �� *�!�� !� ��!�� %�� !�� *�� Z��\�� * �� 3�� * �� * �� !�� *�� *�� !�� !�� !�� 0� ��

(ALTER)ARTI URBAN OSE GRAFITTI (SUB)KULTURASimbolika e

kësaj nënkulture avangardiste është një frymë e arke-ologjisë së dijes (Foucault) dhe e dekonstruksionit (Derrida), një rrjet social që bashkon grupime të ndry-shme sociale si në rrafshin vendor (“BadBlueBoys”), ashtu edhe në atë global (antiglo-balistët: Bukë, jo armë!). Elementet e kësaj sikulture i gjejmë në çdo skaj të qytetit tonë.

JETA URBANE

76 ��

me njerëz në të katër anët e botës. Ky lloj i kulturës ndryshe quhet edhe "�J�� #��, që shënon një lloj të shkrimeve publike që mund të duken �� U �� daton që nga Greqia dhe Roma antike. Në kohërat moderne shkrimet murale dhe pikturimi, në veçanti ato përmes sprejit ose markerëve, janë ndër më të popullarizuarit te mosha adoleshente. ��J�� #�� dhe arti urban ndërlidhen edhe me muzikën hip-hop, me ��#�!*�-in, !�*��L��!#-un, me klishetë ��]��,�� *��antikonusmeriste, antiglobaliste etj. Të tjerë thonë se arti urban ndryshe mund të quhet edhe kundërkulturë ose bllokim kulturor Q*�� !"U, shkulturim ose dekulturizim, sepse ai bie ndesh me ��!� #��!�7� të çdo shoqërie, ai synon të çojë përpara edhe parulla si 0��7� ��!�+��7�� (Lexoni më pak, jetoni më gjatë!), por �� * �� svastikat... Disa e kanë cilësuar atë si shtyp të nëntokës, madje edhe si një *�� 2�� 2��

�� *�� e së cilës emërtohen edhe si sulmues ose plaçkitës hapësirash Q��*��!�� *#��U, nganjëherë përcjell mesazhe politike (Shkup: Maqedonia përgjithmonë! Tetovë: 1 gjuhë, 1 shtet, 1 komb!, Prishtinë: 12:44 Time is up, UNMIK go home!,

New York: Broken promises/Falsa Promesas; Kajro: Diktator antik për shitje!, Amsterdam: Liria jeton kur shteti vdes!), herëve të tjera paraqitet në konotacion të dashurisë, �� 2�� (No teeth, mustache, smell like a... bosnian girl! S’dua çamçakëz, dua kusurin tim! Ma ruani Jugosllavinë! Ç’hotel i mirë ishte ai! Asnjëherë s’të � �� *�{� �� po ç’ka s’është kancer! Tallava 20 vjet! (�� }/}^� %� 0�� *��{� _� 2�� *�� 0��{� :�� 1�� * � ��{�Ultras Forever!).

Disa autorë pohojnë se "�HW��#�� është një oksimoron, se të �� jetën e vdekur, dritën e errët... Është me rëndësi të theksohet dimensioni estetik ose joestetik i kulturës urbane, sa ka të bëjë ajo me të bukurën si kategori dhe me vlerat si koncept aksiologjik dhe me antipodin e tyre. �� 2�� të thuhet se ky lloj i ��!� ��!�� *�� 0�� madje mund të konsiderohet edhe si korrektor i shumë rrjedhave negative sociale, si rebelizëm alternativ. _� 2�� *�� ose shkrimore, janë shprehje e �� 2��2��

një perspektive për njeriun, për shoqërinë dhe jetën në përgjithësi. Simbolika e kësaj nënkulture � � �� *�!�� )�� Z-��0 ��\� ��e dekonstruksionit (Derrida), një rrjet social që bashkon grupime �� !�� 0� �� *��vendor (“BadBlueBoys”), ashtu edhe në atë global (antiglobalistët: Bukë, jo armë!). Elementet e kësaj sikulture i gjejmë në çdo skaj të qytetit tonë.

Qyteti i së ardhmes, shprehur �� U �� 7� �� 5 � �� si një qyteti i butë Q�� *��U, pjesë e urbanizmit postmodern, ku elementet e ndryshme kulturore qëndrojnë si zëra enciklopedikë, pra në rend dhe harmoni të plotë mes vete. Qyteti i anarkizuar edhe në aspekt të porosipërcjelljes nuk është hapësirë e shëndoshë për jetesë, por as “Jo”-ja absolute për kulturën alternative nuk është zgjidhje. Etika dhe vlerat morale janë shenjat njohëse të rendit dhe shëndetit social. Ato duhet të ruhen me vigjilencë. Ja kjo është arsyeja pse ka edhe trupa antisprej, punëtorë që *��)� �� tendencioze. Ndërkaq, nga ana tjetër, janë edhe ata që e vizatojnë simbolin e paqes, zemrën dhe pinguinin (peace, love and Linux) si çlirues të së ardhmes dhe mjete të bashkëjetesës ��*��

�� 77

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Lavjerrësi i orës së madhe që rëndë mbështetet në këndet e murit, lëkundet i palodhur i varur dhe i qetë. Ai nuk ka

pse të merakoset, sepse, sa më shumë që koha kalon, sa më shumë që ai tundet, aq më afër pushimi ndodhet për të. Si një mobilie e palëvizshme qëndron përballë njerëzve të shkujdesur, të cilët indiferentë ndaj lëkundjeve të lavjerrësit, konsumojnë kohën. Koha, gjëja më e çmuar �� 0�� )� � �të papërsëritshme, anashkalohet nxitimthi nga përditshmëria kusare e strukur në kthinat e trurit të njeriut modern.

<� �� 0�� gjestet e veta. Çdo tundje është kohë, pasazh i çmuar i përjetësisë, i pakthyeshëm dhe ndoshta i shpërdorur. Tundet e tundet, por sa më shumë që tundet aq më pak njeriu shkundet.

Nën tingujt shpesh mashtrues të realitetit mendjelehtë, nën sirenën alarmuese të kurthit material, ai vazhdon të tundet si për të thënë se përtej gjithçkaje të dukshme dhe kokëfortë, qëndron koha, çasti i pakthyeshëm dhe i papërsëritshëm, ai moment aq pak i vlerësuar dhe �� 2�� 0�� lëvizjet e lavjerrësit të cilat vulosin pakthyeshmërinë. Sipër qëndron ora, matësi i kohës, ndërsa poshtë lavjerrësi vulos ikjen e saj.

Është nëpërmjet kohës që gjërat ndodhin dhe nëpërmjet saj ato edhe nuk ndodhin. Është nëpërmjet kohës që nuk e kupton se ajo ikën, po ashtu është nëpërmjet saj që e kupton se

Koha është ajo që në çdo moment të saj thërret, i thërret njeriut që ta për-dorë atë jashtë kotësisë dhe meskinitetit, por, është pikërisht ajo më e shpërfillura prej tij

� Redi SHEHU

Lëku

ndje

t e

lavj

errë

sit

KOHA

78 ��

Ese

�� _��"� � �� 0�� 2�� !�� 0��

�� )�� )�� * �� 0�� 0 � �!�� "�� 2�� )�

+ �� ,�� #� ��)��"* �� #� ��)�� 4� �� 0�� 3�*�� ]� �� 0�� *�� )� � " �� 2�� U �� #�� <�� )� ��* �� 2�� *��

9�� #�� 0�� )�� 0�� 0�� )�� 9�� #�� )�� )� � � �� #�� <� � �� #�� "* �� !�� #�� #��

��*�� )��

� �� *�� *�� *�� 4�� 0�� !��

:�� !�� !��

+ �� 0�� !�� <� �� !� �� "�� )�� 0�� !�� 6��)�� *�� 0��

(�� * �� «�� !��

� �� )�� 0�� )� ��

�� !� �� #�� !�� 4� �� 4� ��*�� 0�� #�� !��0�� )��)�

+ �� 0��!� 2�� 0�� *�� % �� 7�� 0�� 2�� 9�� 7�� )�� 0�� 2��

�� 79

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Ese

Ajo që vërehet ma-sivisht në reagimet e shumta, qoftë në shtyp, qoftë në blogje, është në radhë të parë paaftësia e lexuesit për ta kuptuar drejt atë çfarë komuniko-het. Përgjithësisht, lexuesi shqiptar ka prirjen të keqkuptojë çdo iniciativë që rreket të ofrojë mendim kri-tik mbi shoqërinë

� Ergys MËRTIRI

Ngjyra e realitetit gri të jetës intelektuale

BURGOSJA E LEXIMIT

Kriza e mendimit mund të thuhet se përbën faktorin kryesor që pengon zhvil-limin e shoqërisë shqiptare.

Vlerat shoqërore dhe orientimet kul-turore burojnë në një masë të madhe �� ,�� -ktuale e një shoqërie për t’iu përgjigjur realiteteve me të cilat përballet, do të rëndojë së tepërmi në kompleksitetin e problemeve shoqërore. Si rrjedhim, duhet thënë se rrënjët e krizës së sot-me shoqërore do të duhet t’i kërkojmë �� )�me proceset e zhvillimit shoqëror.

Në fakt, nuk mund të themi se bur-imet intelektuale kanë munguar në shoqërinë shqiptare. Që në gjenezën e kombit shqiptar e deri më sot - për-jashto këtu periudhën 50-vjeçare ko-muniste, ku mendimi ishte burgosur në prangat e një ideologjie të verbër ndaj çdo realiteti - ka pasur jo pak �� ,�� problematikën e kohës. Natyrisht, të tillë ka edhe sot, megjithëse produk-tet e tyre humbasin në zallamahinë e përditshme që prodhojnë burimet e mjegullës kulturore që sundon opin-ionin shqiptar.

Në mes të kësaj zhurmënaje vul-gare që zbrazet çdo ditë nga burimet e komunikimit, të ndodh të ndeshësh jo rrallë në shkrime që vërtet të japin

kënaqësi dhe që ofrojnë vërtetë qasje me vlerë për t’u trajtuar. Herë pas here në këtë rrjedhë masive të shpër-�� U �� )��#�� ngjyrë realitetit gri të jetës intelektuale shqiptare. Në të tilla raste nuk mund të mos ndjesh njëfarë çlirimi, për të mbajtur sadopak frymën nga kaosi që të rrethon. Megjithatë, kjo zgjat fare � ��"� �� 2��dhe ndesh në feedback-un që përcjell publiku. Në të shumtën e rasteve nuk mund të mos vëresh se vlerave të tilla u zihet fryma nga balta e përditshme, duke bërë që ato të rrezatojnë shumë pak përreth nga kthjelltësia e tyre. Ajo që vlen të konstatohet në të tilla raste është se, më tepër se burimet e mendimit, në krizë janë kanalet e ko-munikimit, si dhe niveli i receptimit kolektiv të këtyre burimeve.

Pështjellimi intelektual

Jo vetëm përgjigjet që u jepen opin-ioneve të tilla në shtypin e përdit-shëm, por edhe komentet e lexuesve në blogjet dhe faqet e ndryshme ku �� )�-�� )�� ,� �� 3�� 0��sheh të receptohen idetë, por dhe agresiviteti që shoqëron reagimet e

audiencës, nuk të lë shumë vend për optimizëm. Në një masë frikshëm të madhe, terreni i debatit publik, në të �� )�� me çdo ide që ofron një nivel më të lartë pjekurie se ajo e vulgaritetit që prodhon në përditshmërinë e vet komunikimi publik në Shqipëri. Ky mjedis në përgjithësi nuk duket hiç mikpritës ndaj mendimit dhe sho-him sesi ai qëllon me gurë e baltë çdo ide të re, që del nga kornizat e ngur-ta konceptuale ekzistuese. Në këto kushte kemi të bëjmë me një realitet, ku mendimi është kundër mendimit, duke mbytur edhe ato pak zëra të �� )��)�� shtigje komunikimi në këtë mjedis të shurdhuar nga indoktrinimi, pro-tagonizmi e vulgariteti. Ajo që vëre-het masivisht në reagimet e shumta, ��,��!��,�� ,�� ~��për ta kuptuar drejt atë çfarë komuni-kohet. Përgjithësisht, lexuesi shqiptar ka prirjen të keqkuptojë çdo iniciativë që rreket të ofrojë mendim kritik mbi shoqërinë. Ai priret ta zbresë çdo ide në vulgaritetin e përditshëm, ku vler-at përthyhen në kanalet e rëndomta të vlerësimit. Edhe idetë më brilante ��2��Kjo vjen, jo vetëm nga indoktrinimi ideologjik dhe redukcionizmi, që

80 ��

Ese

karakterizon mendimin në Shqipëri, por edhe nga impulsi i protagonizmit, që i bën shumë njerëz të ndjehen kom-petentë për gjithçka. Kjo shfaqet në të �� 2�� -�� 0��2��-jnë çdo ide të shfaqur në opinionin �� 2�� 2�� !�� -tuesit më të thjeshtë të blogjeve on line. Në thelb kjo vjen më tepër edhe për shkak se shoqëria jonë nuk e vlerëson mendimin dhe shumica e njerëzve priren të besojnë se zgjidhjet gjenden gjithmonë në veprimet praktike. Për �� !�� -�� !�� !�� llafollogji pa vlerë. Në fakt, një gjë e tillë është karakteristikë e shoqërive që nuk besojnë te idetë, parimet ose vlerat dhe ku vlerë kanë vetëm paratë dhe pushteti. Kjo ndodh te shoqëritë �� !��materiale.

Lexuesi shqiptar ka prirjen të mos i qaset objektivisht pikëpamjeve me të cilat ndeshet, por më tepër t’i qa-��"��*�!�� të gjurmuar elementët armiqësorë të fshehura pas ideve të paraqitura. Ai nuk lexon tekstin, por nëntekstin e hamendësuar, duke u përpjekur të ��2��pjesë autori. Pothuajse shumica e de-bateve në media ose e komenteve në ��*�� !�� !�� !�� ideologjike, kulturore ose klanore të autorit, edhe kur ai është i panjohur �� 2�� )�

Këtu mund të dalim në një prob-lem që është jo pak i mprehtë dhe që është objekt diskutimi i studiuesve të komunikimit, sociologjisë ose edhe 2��2�� subjektiviteti është diçka normale dhe �� !��-�� !�-shme që njerëzit t’i kuptojnë gjërat varësisht prej formimit dhe prirjeve ��!��

Është e vërtetë se të lexuarit është në një masë të madhe një akt subjek-�� !��që, siç ka pohuar Bergson-i, janë qenie

unike, të padepërtueshme te njëra-tjetra. Autorë të tillë, si Foucault, kanë vërejtur se çdo tekst, që në momentin �� 2��jetën e vet të pavarur nga autori, duke marrë forma të shumta kuptimore, � �� !� �� ~��)��!�� dobishëm për një diskutim komuni-kimin publik në Shqipëri, por ajo që �� U ��subjektiviteti i lexuesit shqiptar nuk është i kushtëzuar nga vështirësitë e komunikimit që lidhen me tiparet e ndërgjegjes njerëzore, por nga dhuna ideo-kulturore që i imponohet opin-ionit nëpërmjet mekanizmave shan-� ��2�� -cimet, skemat ideologjike, sloganet etj.

Subjektiviteti reflektiv

%�� !� �� vjen nga liria e të menduarit, por � � ��!�� publik të ngurtë dhe përjashtues, që përpiqet ta sundojë të gjithë skenën e �� !� �� ,� ��nga kushtëzimi veprues që elitat sun-duese ushtrojnë te lexuesi shqiptar. 3 �!�� -��!�� kur nuk pajtohen me një ide, por ata nuk mund të mendojnë lirisht për sa kohë që nuk shkëputen dot nga ske-mat e imponuara nga një klasë in-telektuale që trashëgon nga regjimi i kaluar, së bashku me pushtetin e U ��!��të menduarit. Në këto kushte mendi-mi nuk mund të jetë i lirë për sa kohë ��!�� )� �� kohë në Shqipëri nuk ka kritikë, por vetë linçim publik.

Një mjedis i tillë nuk mund të jetë � *�!�� -tike. Sipas Giovanni Sartorit, liria e të shprehurit parakupton një “atmosferë sigurie” e cila duhet të jetë e mbrojtur nga frikësimi ose kërcënimi publik. Ai shprehet se atje ku, nëse shmangesh nga ortodoksia mbizotëruese, të mar-��!��Z�� -në), liria e shprehjes ngurtësohet dhe,

rrjedhimisht, shtrembërohet edhe vetë liria e mendimit: “Kush trembet të thotë atë që mendon, arrin të mos mendojë atë që s’mund ta thotë”.

Në kundërshtim me këtë, dhuna mediatike që ushtron establishmenti �� *�� *�!��e vet totalitare në diskursin publik. �� )� �� dhe shumë studiuesve të tjerë, sipas të cilëve, diktaturat kanë gjithmonë nevojë për mobilizim dhe tension, mund të themi se agresiviteti në deba-tin publik shqiptar vjen pikërisht për shkak të veneracionit totalitarist që ende ujit rrënjët tona ideo-kulturore. Agresiviteti është mjeti i vetëm për të kontrolluar mendimin, në kushtet �� 0 �� ,�për t’iu përgjigjur realitetit, trembet nga çdo alternativë konkurruese. Për t’ia arritur kësaj, ajo ka nevojë të paraqesë rreziqe imagjinare ndaj pub-�� 0�� !�� inkuizicionin kulturor të saj ndaj lirisë intelektuale. Mendësia totalitare sjell �� mjet me të cilin mund ta kompensojë � ,�� -versitetin, si dhe për t’iu përgjigjur �� %�� !�� !��-tuar leximet e veta stigmatizuese ndaj çdo alternative që nuk përputhet me konstruktin e saj doktrinar. Si rrje-�� !�� kundërta në lexime subjektive që dik-tojnë “armiqtë e popullit”, për t’i vënë pastaj më pas lehtësisht në bankën e �� !�� 3�� !�� ~� �� ,��-�� !��që debati publik të mund të orientojë mendimin drejt qasjeve më realiste. ��*�� ,-sia për t’u marrë vesh në kushtet kur leximet e aktorëve ndaj njëri-tjetrit nuk i përgjigjen pikëpamjeve që ata mbrojnë në të vërtetë. Kjo situatë sjell �� ,�� kuptuar idetë që përplasen në opin-�� ,��gjetur dhe pranuar ide të reja, që do të mund ta orientojnë shoqërinë shqip-tare në kahun e duhur. �

�� 81

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Ese

Veprat e tij të përkthyera në më shumë gjuhë botërore e nxjerrin Davutogllun si mendimtar, vizionar dhe strateg. Pa e tepruar, pas Kisinxherit dhe Bzhezinskit (në vitet e gjashtëdhjeta të shekullit të kaluar) dhe Fukujamës dhe Hungtingtonit (në kalimin e shekullit të kaluar dhe këtij të tashmit), Davutogllu u imponua si strateg i këtij shekulli.

URAGANI I DIPLOMACISË TURKE – NË GJUHËN SHQIPE

RECENSION

Ahmet Davutogllu është ndër intelektualë e rrallë që ka provuar të jetë në të dy anët e përgjegjësisë, sipas modelit të Kisinxherit: atë të intelektualit dhe atë të shtetarit. Kisinxheri i dal-�� !� ��2�� -iste sipas përgjegjësisë që e kanë. Për të parin – intelek-tualin – ai shkruante se është i pavarur, mendjehapur dhe �� )� � � ��-uale si edhe përgjegjësia. ��)�� sepse pasojat janë vetëm për ��)��3�� sipas Kisinxherit, përgjegjë-�� shtetarit nuk falen, sepse ato nuk janë individuale, por ��

Davutogllu i provoi të dyja anët e të qenit në majën e elitës turke. Fillimisht, si hulumtues shkencor e pro-fesor universitar, e më pas ��

fundi, ministër i Jashtëm. � �� të veçantë atë nga skema e Kisinxherit është se ai edhe sot si ministër i Jashtëm i Turqisë nuk ndalet së shkru-ari.

+�� $4�� -�� -tare e Turqisë” në versionin origjinal në gjuhën turke �� !� ��kur autori qe emëruar në ��2�� 0��së fuqisë së shtatë ekono-mike evropiane, forcës së �!�� 3�4Y]��dhe ish-perandorisë pesë shekullore.

3� � �� *��me autorin (në Bruksel më 2 tetor 2009), ku Davutogllu i fascinoi të gjithë të pran-�� )� �� (��-piane të Politikave, do të më thoshte se edhe në atë pak ��

LIBRI

� Blerim REKA

82 ��

��]�� 6�� ]

��,�� 6 �� :�� )��!�� ~�� % �� ~��1��Z�� \��-�� [��Z�� ]�� )�� \�� ]�� )��

��*��0�� 4�� $��*��&�� 0��] �� !��!�� *�� 4��"�� ]�� 0��*�� Z* �� )\��*�� "� �� )� ��

KUSH ËSHTË AHMET DAVUTOGLU?

Ka lindur më 26 shkurt 1959 në provincën Tashkent të Konias në Turqi. Është shkencëtar, politikan, diplomat dhe, aktualisht, ministër i Jashtëm i Republikës së Turqisë.Ai u diplomua Universitetin e Bosforit në Fakultetin e Ekonomisë dhe Shkencave Politike. Magjistroi dhe doktoroi po në këtë universitet në Institutin e Administratës Publike dhe Marrëdhënieve Ndërkombëtare.Ka punuar si ligjërues nëpër disa universitete, ndërsa ka qenë edhe drejtor i Institutit të Marrëdhënieve Ndërkombëtare në Universitetin “Beykent”I mbiquajtur në disa raste “Kisinxheri turk”, Ahmet Davutogllu konsiderohet si përfaqësues i politikës së re shumëdimensionale turke. Libri i tij Stratejik Derinlik (Thellësia Strategjike) konsiderohet baza e kësaj politike të re.

�� 83

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Libri

Turqia po përjeton transformimin më të rëndësishëm historik. Nëse do të më lejohej të bëj një paralele me trans-formimin e parë historik të Turqisë Z� 2�� reformën shtetërore të Kemal Atatur-��\��2��)��paku në rrafshin diplomatik mbase do të jetë e shënuar si “reformë e Da-vutogllut”.

6� ,�� -pamësia vizionare e Davutogllut e bëri sot Turqinë adresë të pakapër-cyeshme diplomatike kur diskutohet për rendin politik ndërkombëtar, kur ��2 0 �� -jetësimin turk në negociatat me Ira-nin, për depërtimin e Perëndimit përmes Ankarasë edhe në destina-cionet më të e paarritshme, siç është Siria, pastaj për shkak të mbylljes së kontestit shekullor me Armeninë, për shkak të ndikimit të saj të shtuar në Evro-Azi, për shkak të kalimit të saj në portë kalimi të dy gazësjellësve globalë, atë Nabukos e të Perëndimit, �� U �� e krahut jugor rus, si edhe kur bise-dohet për ndikimin e saj rajonal në Ballkan a në partneritetin global me Brazilin.

Vizionariteti i Davutogllut e tejkaloi çelësin e Bosforit, si kyç për pozitën gjeostrategjike të Turqisë, dhe ia dha Turqisë rolin e aktorit global. Nëse në antikë thuhej se të gjitha rrugët shpi-jnë në Romë, sot të gjitha rrugët kalo-

jnë nëpër Bosfor. Megjithatë, Davutogllu nuk u bë

��)�"��]��të Bosforit, por e tejkaloi këtë portë detare duke hapur horizonte të reja diplomatike për Turqinë. Nga një fak-�� Z�� +�,��së Ftohtë shkaku i fqinjësisë strat-egjike me Rusinë, por edhe Lindjen e Afërt), sot Turqia u bë faktor global me një diplomaci pro-aktive. Kritikët e kësaj diplomacie ofensive turke do ta vlerësojnë atë si ideator i rikthimit të Perandorisë Osmane, gjë të cilën vetë Davutogllu do ta demantonte vjet në një tubim në Sarajevë.

Mirëpo, edhe nëse jo si rikthim per-andorak, të gjithë pajtohen se Turqia po kthehet në skenën ndërkombëtar si njëri nga tetë aktorët kyç globalë së bashku me: SHBA-në, UE-në, Kinën, Japoninë, Rusinë, Indinë dhe Bra-zilin. Kjo imponohet edhe nga leximi i librit “Thellësia strategjike – pozita ndërkombëtare e Turqisë”, sidomos � �� .]�� )�libri dhe pjesa e dytë e librit, ku shp-jegohet transformimi i pozitës gjeop-olitike të Turqisë pas përfundimit të +�,��-��

Porosia e përgjithshme e librit – thellësia strategjike – është shumë më tepër se vetëm një analizë studimore. �� )�paraprake “Transformimi qytetëri-mor dhe bota muslimane”, ku Da-�� 2��

Hungtingtonit për përplasjen e civi-lizimeve, po kështu me thellësinë e �)�� 2��-trinën e Fukujamës për fundin e his-torisë. Ndoshta historia, e kuptuar si periudhë e ndarjes bipolare edhe kishte përfunduar, por në këtë libër Davutogllu jep përgjigje: çka tash pas ��)��*��'�

6�� 0�� )� �� ^�“strategjia e shkallëzuar dhe politi-kat e baseneve gjeopolitike”, “kthe-sat strategjike”, pastaj atë të “çelësit të ekuilibrave ekonomiko-politike dhe strategjike” ose me konceptin e “ekuacionit të fuqive euro-aziatike”, e deri te, si shkruan autori, “mar-rëdhëniet shumëdimensionale me Unionin Evropian”, Davutogllu jep shumë përgjigje për këtë botë tonën �!�� +�,��-��5��-dhimisht, ai e shpjegon edhe poz-itën esencialisht të re gjeopolitike të Turqisë, si në basenin, siç shprehet autori, euro-aziatik, po aq edhe në basenin ballkanik, pastaj në Lindjen e Afërt dhe të Mesme, e deri te Lindja e Largët.

Në kohën kur në literaturën shken-core botërore janë rralluar analizat strategjike, së paku të kalibrit të Kisixherit, Brzezinskit, Fukujamës ose Hungtingtonit, Davutogllu me këtë libër imponohet si mendimtar i madh në plejadën e klasikëve të mendimit teorik të marrëdhënieve ndërkombëtare.

Pos autorit që me këtë vepër solli një margaritar në shkencën e mar-rëdhënieve ndërkombëtare, kjo është edhe një mirënjohje për shtëpinë botuese Logos A, e cila me përkthim-�� )� �� mënyrën më të mirë e përmbylli ku-rorën 20-vjeçare të botimit të veprave që e tejkalojnë kohën.

Pa dyshim Thellësia strategjike e Da-vutogllut është një vepër e tillë që do � ��)��

(Fjalë rasti në promovimin e librit të Ahmet DAVUTOGLU: “Thellësia strat-egjike, pozita ndërkombëtare e Turqisë” më 28 janar 2011 në Shkup. Këtu botohet me disa shkurtime për shkak të natyrës së revistës)

Libri

84 ��

Karta e Bolonjës është një orientim i do-mosdoshëm për t’u zbatuar nga të gjitha shkollat e larta, por, kjo nuk do të thotë që ne të mos paraqesim në kurrikulat e shkollave të larta të vendit edhe specifi-kat tona në disiplina të veçanta. Kërke-sat e shabllonizuara janë shumë më tepër se burokratizëm pedagogjik.

� Musa KRAJA

ARSIMI jo robotizmit shabllonizmit

UNIVERSITETET

Arsimi, me të cilin është i lidhur drejtpërdrejtë çdo qytetar i vendit ose pjesëtar i familjeve të ��)��0��*�� 8�� )� �� "� ��

�� %�� -� ��"� �� Y�� "��)�� 3�� 0��%��0�� -�� -��)��

4 ��*�� 0 ��~�� 0 �� 6�� -�� * ��!�� )��!�� -�� *��*�)�� !-

ARSI

MI

SHQI

PTAR

�� 85

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

shërit e dhjetëra anëtarëve të partive që janë në vend dhe të atyre që janë ose qëndrojnë indiferentë ndaj par-tive politike. Prandaj i shohim si të rrezikshme tendencat për nxirjen e ��)��*��-�� 0�� -�� *�� -�� )� �� 3�� 0� �� ’i lexojmë ��*� �� *�� -bëtare për testimet e bëra dhe cilësitë �� "��$�� %�� ]�&�� ~�� dëshmitarë si për dobësitë e rënda në 0�� -�� !�� ,�� -sim për formimin edhe arsimimin e brezit të ri në të gjitha nivelet.

Identiteti i arsimimit shqiptar

Me gjithë problemet e aplikimit

� �� 1��-�� *��

�� !�� 0�2� �� !�� !�� -�� 2�� " �� *�)�� -ion shqiptarëve që jetojnë në emigra-0�� drejtimet themelore të pedagogjisë �� 0� �]�� janë më të pranishme për qindra e �)� �*�)�� -� �� 0��^�� 0�2� �� *��!��*�� %��* �� -nizmi. Edhe pse arsimi zhvillohet në �!�� 0�� -�� !�� -�� 0!��

� � %�� #�� -�� 2�� *��- �� )��!�� -�� #�� *�� 3�� !�� -�� *��

�� !�� 6� ,�� 2��

%�� %��1�� -�� 2��2� �� '� �� )�� edhe periodizimin e moshave dhe jo �� "��-imin e moshave i madhi reformator �� 0�2� �� -�� !��!�� -� ��kolosi i mendimit shoqëror për një %�� -�� 2�� 2��2�� *�� -�� 0 �� -�� 9�� $6�� -� ��&�� 0�� U �� 2��*�� -�� %��*�� [ � � 4 �-�� !� �� ish-rektor i parë në Universitetin e

Arsimi shqiptar

86 ��

Stambollit, autor i një prej teksteve të para, në mos i pari në Evropë dhe Azi, në fushë të psikologjisë, sepse në ish-Perandorinë Osmane po e po (kur dihet sa shume shtete të sotme përfshinte Perandoria), nuk përfshi-�� 2��-ceptet themelore, siç i paraqet profe-��)�“Psikologjia e Hasan Tahsinit” janë edhe sot aktuale. Kështu mund të rreshtojmë edhe dhjetëra e dhjetëra shembuj. Atëherë, si do të shkojmë ne në Europë, si do të integrohemi, pa vlerat tona kombëtare, por vetëm duke pritur të na thonë e të na sajojnë lloj-lloj antivlerash, që edhe pse mund të shfaqen në persona të shkëputur, nuk përbejnë karakteristikë për kom-bin shqiptar?!

� <�,� �� një televizioni shqiptar, privat, në ditën e 7 Marsit, drejtuesja e emis-ionit, një vajzë shumë e kujdesshme për punën dhe studimin, në bisedë të lirë më tha se po përgatitej për temën e mbrojtjes së “mikrotezës” së pro-gramit “Mastër”, mbi marrëdhëniet me publikun. - Do të paraqes vetëm literaturë të huaj - më tha -, sepse nuk ka literaturë shqipe për këtë çështje, - vazhdoi ajo. - Jo, mos u nxito, - i thashë, - për komunikimin ka një ve-për të profesor Xheladin Muratit, në Maqedoni, ti merr për referencë atë pjesë që të intereson, referoju, shiko edhe Profesor Aleksandër Xhuvanin, i cili nuk i thotë që në titull “mar-rëdhënie me publikun”, por prob-lemin e trajton në pjesë të veçanta të �� )��gjen. Mund të kërkosh te prof. Fuga i 2��2�� huaj, por mos i injoro ato që i ke në gjuhën e në kombin tënd me dinjitet dhe jo formalisht.

Për psikologjinë e komunikimit është botuar edhe një libër tjetër, me 7-8 referenca vetëm të huaja, pa asnjë në gjuhën amtare, sikur asnjë nga ko-losët tanë të rilindjes, të periudhës së pavarësisë e më vonë, të mos e kenë trajtuar këtë çështje. Dhe, më e keqja se edhe përkthimi nuk ishte në një dorë, por dukej copa-copa. Pra, kemi një injorim vlerash nga një qëndrim

për këtë çështje. E quajnë si “mod-ernizëm” ose më “bashkëkohore” një qëndrim të tillë, duke mos ditur se �� 2�� *�� tyre intelektuale.

Problemet shoqërore, sidomos në shkencat shoqërore, nuk mund të trajtohen pa njohur edhe evoluimin, zhvillimin e tyre historik. Nuk njihet gjuha pa njohur edhe “gramatikën historike” ose letërsia pa e njohur $��$�� 2��-��2 �� 2��2�� "� �� pedagogjia ose psikologjia pa njohur mendimin pedagogjik botëror dhe atë kombëtar. Injorimi i këtyre fushave është cenim i formimit teorik të më-suesve të rinj.

Fjalori Enciklopedik Shqiptar

Në vitin 2009-2010 u botua Fjalori Enciklopedik Shqiptar në tre vël-lime. Një punë e madhe, produkt i shumë intelektualëve, specialistë të fushave përkatëse. U shpenzuan dh-jetëra e dhjetëra milionë lekë të tak-sapaguesve shqiptarë. Por, në fushat tona, të pedagogjisë-psikologjisë dhe të degëzimeve të tyre, mund ta them se edhe po ta quaj mjerane këtë paraq-itje, nuk gaboj. Sigurisht që sektor të tërë të paraqitur në Fjalor janë me dinjitet, por në fushën pedagogjike e psikologjike është paraqitje jodin-

jitoze. Prandaj këtë gjendje, këto fu-sha, nuk mund të jenë bazë për En-ciklopedinë Shqiptare, siç shprehej një personalitet që është marrë me këtë punë, por nuk e ka kryer mirë detyrën, sepse i kanë dalë zot fushave jo të tyre, duke vënë emra të nderuar në redaksi, kur ato kanë vite që kanë ndërruar jetë. Nuk ekziston fare zëri “Psikologji”. Nuk ekziston fare kolo-na vertebrale e çdo shkolle në Shq-ipëri dhe në botën tonë, “kurrikula”, që edhe pse formulohet në mbi njëq-ind variante, mund të përmblidhej në tërësinë e përmbajtjes dhe të meto-dave të mësuarit, nuk ekziston “më-suesia” si profesion, siç ekziston me të drejtë “mjekësia”, te kjo fushë vep-rimtarie e nderuar, ose siç është “eti-ka profesionale në mjekësi”, por nuk kemi asnjë shkronjë për “etikën pro-fesionale të mësuesit e pedagogut”, në radhët e të cilëve përfshihen mbi W/��)�� *�� ) ��e tyre, por si mësues e pedagogë të ��2��!�� mësues e pedagogë, kryesisht që nuk rrojnë ose ndonjë të njohur, të shk-ruesve, por edhe ato të shplarë, të sakatosur. Çfarë interesi apo vlerë ka se kur lindi apo kur ndërroi jetë apo në çfarë zonash shërbeu “x personi” pa qartësuar se ku qëndrojnë meritat që evidentohen për t’u portretizuar ai në Fjalor, në çfarë aspektesh është dalluar dhe ka kontribuar për arsimin dhe shkollën shqipe. Personalitetet kryesore produktive të këtyre fush-ave, me botimet e të cilëve studiojnë �)� ��-dit, nuk përfshihen. Pikërisht ata janë që kanë themeluar degë të fakulteteve shoqërore në dekadat e fundit dhe sot i drejtojnë nga ana mësimore dhe shkencore disa universitete, fakultete ose departamente etj.

Duke vazhduar në zërin mbi “ar-��&� �� +�,�� Dytë Botërore, aty ka vetëm 32 rreshta për atë rritje të arsimit në tëra hallkat �� )� � �� X�}W� �� ./X/��po kaq vend sa ka për një lloj perime-�� U � �� 0�� pikërisht 32 rreshta, sepse për baja-men e lajthinë së bashku janë dy herë

Arsimi shqiptar

�� 87

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Maqedonia është shteti më paradoksal ku shkol-limi në gjuhë amtare lejohet me ligj, garantohet me kushtetutë, por pengohet nga institucioni përgjegjës, Ministria e Arsimit dhe Shkencës (MASH). Vetëm këtu hapësirat e shkollave dhe mësimdhënësit sigurohen jo sipas numrit të nxënësve, por sipas përkatësive etnike.

� Laura PAPRANIKU

Shkollimi si DISKRIMINIMI ME SHIFRA

më tepër sa për arsimin mbi 50 vite në tërë sistemin arsimor. Pa dashur për të bërë sensacion, po lë jashtë këtyre rreshtave dhjetëra shembuj �� kriteresh, për mediokritet në këto fusha të rëndësishme. Andaj është për të ardhur keq kur thuhet se ky material është bazë për Enciklope-dinë Shqiptare.

Ne e kemi shumë të domos-doshme t’i referohemi botës, pat-�� !�� 2�� jo duke injoruar vlerat e pakon-�� )��që i janë kushtuar me produkte, që i qëndrojnë kohërave, siç bëj-në bota nga e cila ne mësojmë. Ti referohemi veprës madhore të spe-cialistëve amerikanë “Kurrikula, baza, parimet dhe problemet” me mbi 670 faqe, në të cilën në mbi 50 faqe autorët u shprehin mirënjohje pedagogëve të shquar evropiane të cilët kanë qenë bazë frymëzimi dhe mendimi për ata në Amerikë, duke i nënvizuar me emra që nga Komenski, Pestaloci, Herbarti, Kër-shenshtajnëri, Montesori etj, siç i referohemi edhe ne pedagogut të madh botëror amerikan Xhon Dju e të tjerëve.

Karta e Bolonjës është një orien-tim i domosdoshëm për t’u zbatuar nga të gjitha shkollat e larta, por, kjo nuk do të thotë që ne të mos paraqesim në kurrikulat e shkol-� �� 0�2-kat tona në disiplina të veçanta. Kërkesat e shabllonizuara janë shumë më tepër se burokratizëm pedagogjik. Ato e ndrydhin dhe nëpërkëmbin lirinë akademike në universitetet tona, aty ku zbatohet kurrikula e Kartës së Bolonjës si në shumë vende evropiane. Madje tek ne kjo kërkohet me më shumë rigorozitet se edhe në vetë univer-��1�� 2��Karta e Bolonjës.

� �� 2�� akademike, mendimin shkencor e profesional, të cilat si në çdo vend përbëjnë vlera që duhen marrë në konsideratë. �

Maqedonia është ndër vendet e pakta, në mos të vetmet, ku numri i nxënësve sipas përkatë-

sisë etnike nëpër shkolla mbahet “top secret”. Është shteti më paradoksal ku shkollimi në gjuhë amtare lejohet me ligj, garantohet me kushtetutë, por pengohet nga institucioni përgjegjës, Ministria e Arsimit dhe Shkencës (MASH) dhe, gjithashtu, shteti, ku hapësirat e shkollave dhe mësimd-hënësit sigurohen jo sipas numrit të nxënësve, por sipas përkatësive et-nike. Ka disa vite që në MASH nuk e përpunojnë, të paktën për opinion, numrin e nxënësve sipas kësaj kat-egorie, ndërsa në bazë të përlloga-

ritjes së nxënësve, sipas paraleleve me mësim në gjuhën shqipe, përqindja e shqiptarëve del shumë shkallë më e lartë sesa përqindja të cilën e jep Enti Republikan i Statistikave (ERS). Në bazë të numrit të nxënësve të regjis-�� 2�� gjuhës në të cilën janë regjistruar në �� .//� .//�� .¤� �� *�)�� moshës shtatëvjeçare ishin shqiptarë. 3�� *�)�� moshës gjashtëvjeçare (gjithashtu të klasës së parë) në paralelet me mësim në gjuhën shqipe numri i nxënësve arriti në 39.7%. Përqindja e maqedo-nasve për këtë vit është 54.6% për grupin e shtatëvjeçarëve dhe 48.4% për grupin e gjashtëvjeçarëve. Me këtë vit shkollor, Ministria e Arsimit

ARSI

MI

MAQE

DONI

88 ��

në KOMUNIZËMdhe Shkencës (MASH) i dha fund evi-dentimit të nxënësve sipas përkatë-sisë etnike.

Në vitin shkollor 2008/2009 regjis-trimi i nxënësve në klasë të parë nuk u bë më sipas përkatësisë etnike, por sipas gjuhës në të cilën mësojnë. “Ga-bimi” i 2007-ës nuk do të përsëritej më, por do të vazhdohej me praktikën �� ~-nësve sipas gjuhës në të cilën mësojnë �� 2�� -ktën 10% nga shkrirja e etniteteve të tjera në paralelet maqedonase. Sipas të dhënave zyrtare për regjistrimin e nxënësve, këtë vit në klasë të parë janë regjistruar 22.910 nxënës. Prej tyre, në mësimin që zhvillohet në gjuhën maqedonase janë regjistruar 15.154 nxënës ose 66%, në paralelet me mësim në gjuhën shqipe 6.989 nxënës ose 30.5% për qind, në pa-ralelet me mësim në gjuhën turke 697 nxënës ose 3%, në paralelet me mësim në gjuhën serbe 24 nxënës ose 0.1% dhe në paralelet më mësim në gjuhën boshnjake 46 nxënës ose 0.2%. Pra, në � � �� )��automatizëm humbin romët (që para një viti përbënin 5.7%), vllehtë dhe të tjerët (që përbënin mbi 1% të totalit)

Maqedonisht – që të mbahen në punë arsimtarët maqedonas

Duke e mbajtur të fryrë numrin e nxënësve në paralelet maqedonase, jo vetëm që deformohet përqindja reale e jomaqedonasve në shtet, por në këtë mënyrë MASH-i i mban aktive edhe vendet e punës për mësimdhënësit maqedonas. Kështu, për shembull, në shkollën e mesme “Cvetan Di-mov” në Shkup më tepër se gjysma e nxënësve të paraleleve maqedo-nase janë shqiptarë. Po të ktheheshin këto paralele me mësim në gjuhën shqipe, me automatizëm 10-15 profe-sorë maqedonas do të dilnin “tepricë ��&�� 4� �� për këtë lloj “interesi shtetëror” në Ohër, Manastir, Prespë, Veles, Pr-ilep ose edhe në rajone të veçanta të Shkupit dhe Strugës, ku për shkak “të interesit shtetëror” nxënësve sh-qiptarë u mohohet e drejta e shkol-limit në gjuhën amtare që në klasë të parë, edhe pse ligji dhe kushtetuta e ��2��

Pavarësisht detyrimit të MASH-it për të siguruar shkollim në gjuhën �� U ��

dalin arsyetime nga më paradoksa-let. Kështu për nxënësit shqiptarë të Idrizovës (një fshat i rrethinës së Shkupit), të cilëve nuk u lejohet të mësojnë në gjuhën shqipe nga klasa e pestë, MASH-i deklaron se për këtë duhet të vendosën Komuna e Gazi Ba-bës, pasi me decentralizim komunat janë themeluese të shkollave, në këtë rast të lejimit të paraleleve. “Neve si MASH kemi dhënë mendim pozitiv për hapjen e paraleleve nga klasa e pestë me mësim në gjuhën shqipe në shkollën “Petar Petroviç Njegosh” dhe tani i mbetet Komunës që, në bazë të mundësive, të gjejë formë për t’i hapur ato paralele”, thotë Goran Galevski, zëdhënësi i MASH-it. Mirëpo, ndryshon puna kur komunat kërkojnë të hapin paralele me mësim në gjuhën shqipe. Atëherë MASH-i e ndryshon pozicionin dhe bëhet pengesë, njësoj si Komuna në rastin e Idrizovës. Në fshatin Podgorcë të Strugës, ku me kërkesë së prindërve Komuna dha leje për hapjen e pa-raleleve shqiptare në shkollën “Goce ��"��&� �� )� *�� 6� []�� aktivizoi Inspektoratin Shtetëror të Arsimit që t’i mbyllin paralelet që u hapën prej vitin 2009. Në këtë rast

�� 89

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

MASH-i nuk harron se “komunat janë themeluese të shkollave” – qëndrim ky me të cilin arsyetohet moshapja e paraleleve shqiptare në Idrizovë të Shkupit. Kështu bëhen të qarta stand- �� !2�� 6� []��për shqiptarët: Idrizova dhe Podgor-0 �� !��mund të ndalohet shkollimi përmes komunave, MASH-i i përdor këta të fundit si mashë, ndërsa aty ku nuk mund të veprohet përmes komunave është në gjendje t’i djegë vetë duart e veta, vetëm që të pengohet përhapja e shkollimit në gjuhën shqipe. Prej vitin 1924 deri në vitin 1945 në Podogorcë mësimi zhvillohej vetëm në gjuhën shqipe, ndërsa me ardhjen e sistemit komunist mësimi në gjuhën shqipe u ndalua në këtë fshat. Kjo tendencë vazhdon sot edhe sot e kësaj dite sikur ende të ishim në komunizëm.

Ngulfatja

Hapësira për shkollim në gjuhën shqipe është ngulfatur aq shumë � 6 �� 2�� pësojnë edhe objektet shkollore. Për-jashto ndonjë shkollë fshati të banuar �� 2��të Maqedonisë të cilat punojnë në një ndërrim u takojnë nxënësve maqedo-nas. Nga 76 shkolla të cilat funksiono-jnë me këtë regjim pune, vetëm në 5 shkolla ose në 6.6% të tyre mësimi

zhvillohet në gjuhën shqipe. Bëhet U �� 2�� -nën e Likovës, një në Zajaz dhe një në Osllome. Janë edhe tre shkolla të tjera, mirëpo që gravitojnë në fshatra me shumicë maqedonase, si në Dra-sllicë të Strugës, Bërvenicë të Tetovës apo Radostushë të Dibrës. Numri i paraleleve shqiptare në këto shkolla është i paktë, një ose dy, kurse shkollat ku shumica e paraleleve janë shqip-tare (Likovë, Zajaz dhe Osllome) kanë pësuar rënie në numrin e nxënësve për shkak të migrimit të brendshëm �� 1�� U �� vendbanime rurale. Në vendbanimet urbane, si Shkupi, Kumanova ose Tetova e Gostivari shkollat punojnë si të ishin kombinate.

Kështu 69 shkolla maqedonase, që ��*��)� ��}¤� �� !�� -jnë në një ndërrim, nuk janë vetëm të provincave ose vendbanimeve rurale maqedonase. Raste të këtilla, madje me bollëk, i gjen edhe në vendbanime urbane edhe brenda kryeqytetit. Ko-munat Qendër, Kisella Vodë dhe Kar-posh kanë nga tri shkolla që punojnë vetëm në një ndërrim. Në komunat “Gjorce Petrov”, “Petrovec” dhe “Ilinden” të kryeqytetit gjithashtu ka shkolla që punojnë në një ndër-rim, kurse në komunat shqiptare të Shkupit as që vjen në shprehje një gjë e tillë. Atje madje punohet edhe me tre ndërrime. Dy prej tetë shkollave,

që në nivel shteti punojnë me nga tre ndërrime janë në komunat Saraj dhe Haraçinë, të mbipopulluara me sh-qiptarë. Të gjitha shkollat në shtet, të cilat punojnë në tri ndërrime, pa as-një përjashtim janë shkolla ku mësimi zhvillohet ekskluzivisht në gjuhën shqipe. Ndërkaq, shkolla e vetme në Maqedoni që punon me katër ndër-rime, “26 Korriku”, edhe pse ndodhet në Komunën e Shutkës, vendbanim me shumicë rome, është shkollë ku mësojnë vetëm nxënës shqiptarë. Nga të dhënat e grumbulluara nga Minis-tria e Arsimit dhe Shkencës për vitin e kaluar shkollor, në kategorinë e shkol-lave me tre ndërrime renditen: SHF “Bashkimi” dhe SHF “Goce Dellçev” – Gostivar, SHF “Skënderbeu” – Haraçinë, SHF “Dituria” – Saraj, SHF “Vëllezërit Ramiz e Hamdi” – Shutkë, SHF “Sande Shtejrovski” – Kërçovë, SHF “8 Shtatori” – Tetovë, si dhe SHF “26 Korriku” – Shutkë, e cila evidento-het si e tillë edhe pse punon me katër ndërrime. Në Maqedoni numërohen �� 2�� 0�� .}��punojnë në dy ndërrime, 76 në një ndërrim dhe 7 në tri ndërrime dhe 1 në katër ndërrime. Ekstremet e kësaj ndarje u përkasin shqiptarëve. Konk-retisht, të gjitha shkollat me tri dhe katër nderime u takojnë shqiptarëve, kurse prej shkollave që punojnë në një ndërrim, që janë jashtëzakonisht pak, janë vetëm 5 nga gjithsej 76. �

Arsimi Maqedoni

90 ��

Ajo që duket si më tragjike është kor-ruptimi shumë lirë, përmes financimi të ca dromca-pro-jekte që kalojnë pa u vërejtur fare në opinion, i atyre që shtiren se janë pro-motorët e kulturës shqiptare

� Shkëlzen HALIMI

KULTURA e ngujuar në baltën e injorancës

ATY-KËTU NË MAQEDONI

KULT

URA

MAQE

DONI

�� 91

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Jean-Claude Carrière, një kineast i shquar, në një debat me të famshmin Umberto Eco, ndër të tjera në mënyrë decide do

të thotë: “Çdo epokë i ka të vërtetat e saja, nga njëra e anë, dhe idiotët e famshëm që qëndrojnë në anën tjetër”.

Po cila është e vërteta e pozitës së kulturës shqiptare në Maqedoni në epokën aktuale, që karakterizohet me shumë të panjohura? Pa perspektivë, e partizuar deri në palcë, e korruptuar sa s’ta merr mendja, me plagë tash për tash të pashëruara. Është i dhimbshëm ky konstatim, mbase për idiotët që i kontribuojnë kësaj gjendjeje, gjithsesi i papranueshëm. Çdo mbrojtje apo arsyetim për shfajësim (shqiptarëve u mungon sensi i vetëkritikës) është pa bazë, �� )� �� që e tregojnë të kundërtën, se faji ka ��"��2��tjetër është i kotë dhe mbi të gjitha i lakuriqësuar. Pra, siç thuhet shpesh ndër popull, nuk e ha pazari.

Akulturimi i shqiptarëve në Maqedoni është një proces të cilin e trasojnë vetë shqiptarët, duke u fshehur prapa “të vërtetës” së tyre se fajtor për këtë është “pushteti”. Nëse është kështu, atëherë ç’faj ka pushteti për faktin se shqiptarët në Maqedoni kanë më shumë shkrimtarë sesa lexues, se kanë më shumë shtëpi botuese sesa lexues, se në tërë hapësirën shqiptare (të Maqedonisë) funksionon vetëm një sallon i librit (kuptohet, ku shiten vetëm libra).

Fatkeqësisht, akulturimi i shoqërisë �� 2�� 2��në të cilat punojnë të dërguarit e partive politike dhe që nivelin e procesit të arsimimit e kanë sjellë në pikën më kritike, që fare lehtë mund të rezultojë me prodhimin e analfabetëve të rinj, të cilëve, është e kuptueshme, absolutisht do t’u mungojë ndjenja për kulturën e tyre.

Sot të paktë janë ata që e dinë se çfarë është teatri, sepse de fakto teatri në hapësirat shqiptare pothuaj është një nocion i vdekur në kthetrat e pamëshirshme të politikës ditore. Ata �� ,� �� #�� *�!��jete kulturës sonë ose janë margjinave

të ngjarjeve të përgjithshme ose �� )�� partiake, duke pritur ndonjë pozitë të lakmueshme, që do t’u sillte të mira materiale. Të tillët janë frenuesit e pamëshirshëm të ngritjes së vlerave shpirtërore të shqiptarëve.

Partitë thjeshtë e kanë këputur indin e tërësisë së kulturës shqiptare, duke i ndarë artistët në të favorizuar dhe të lënë anash. Kjo “prerje cezarike” ka bërë që shpesh të kemi edhe aktivitete të dubluara që zhvillohen në të njëjtin vend dhe në të njëjtën kohë, por që dallojnë vetëm sipas ngjyrave partiake.

Tashmë është e qartë se periudha e tranzicionit në stabilizimin e vlerave shpirtërore të shqiptarëve në Maqedoni nuk është as në gjysmë të rrugës. Përkundrazi, duket sikur ka ngelur e ngujuar në baltën e injorancës dhe provincializmit. Kuptohet, si injoranca, ashtu edhe provincializmi, i kanë heronjtë e vet, që shfaqen si “shpëtues” të vlerave tona shpirtërore. Shumica e këtyre �� shqip, në të vërtetë nuk mendojnë ashtu, nuk mendojnë shqip. Dhe, duke pasur një ndërtim të këtillë mental, është shumë e qartë se përse

kultura shqiptare do të vazhdojë të ��* �� 2�� tranzicionit, duke u përballur me një sistem politik të kontrollit (të vullnetshëm) psikologjik.

Ndërkaq, ajo që duket si më tragjike është korruptimi shumë �� 2 0�� 0 � ��0 ]projekteve që kalojnë pa u vërejtur fare në opinion, i atyre që shtiren se janë promotorët e kulturës shqiptare në njërën anë, por që në anën tjetër e plotësojnë përqindjen e nevojshme si �� ,�� për t’ua mbyllur gojën të gjithë atyre �� ,�� 2 0�� meritor të kulturës shqiptare.

�� , � �� realizimin e përqindjes së nevojshme (po pse shqiptarët të drejtat e tyre i peshojnë me përqindje?), atëherë logjika thotë se nga kultura jonë nuk do të mbetet as shkronja K. �� 2 0�� Ministria e Kulturës, pastaj shfaqje, ekspozita e shumë projekte të tjera që mbajnë siglën shqiptare, që lart poshtë i afrohen përqindjes të cilën e kërkojnë shqiptarët, por që në fakt ato nuk shihen askund, sepse me përjashtim të dy-tre individëve – menaxherë seriozë që angazhohen për prezantimin e vlerave të ��2�� 2�� bërë asnjë hap, “vajtues” të çështjes dhe kulturës shqiptare, diletantë që ��"� �2�� me ta.

Pra edhe kjo epokë e kulturës shqiptare i ka të vërtetat e saj që janë më shumë se të hidhura nga njëra e anë, por, siç do të thoshte Jean-Claude Carrière, ka edhe idiotët e famshëm që qëndrojnë në ana tjetër.

Mund të supozojmë se kush janë ata idiotë të kulturës shqiptare në Maqedoni. Janë midis nesh. Por, e vërteta e palëkundur në gjithë këtë atmosferë të zymtë është fakti se ata veten e shohin ndryshe: si shpëtues dhe kultivues të vlerave shpirtërore shqiptare. Ngjashëm me segmentet e tjera, edhe kultura shqiptare ka ngelur e ngujuar në baltën e injorancës dhe provincializmit... Fatkeqësisht... �

Kultura Maqedoni

92 ��

“Dosja K”, premierë në Tiranë 3�4�� * �� 2��$�� &��7 �:��!��- ��¢ ��7��(��0�: �+��!�� !�� 1�� 3�� $�� &�� 6��0��-�� 3�� -��2�� "��0� ��7��-��$�� &�� 7�*�_�� -��$��0��&��%�� !��3 ��4 ��Z�� 1�� \��* ��)�� 1��3�� )��1�� _ � �� 3 ��1�� 6�� 2�� 2��

Ekspozohet “drama” e trashëgimisë%��0�� + �� |��(�� 4�� " ��-�� $W/�� &��-� � ��W/�� *�� 0�� 3��+ �� !��*��~� �-�� *��

��!��0�� + �� %�� Y�� "�� !�� !�� - �� + ��X�� *�� 4�W/�*�� 0�� + �� !�� + �� -�� 0�� 3�� )��0��)�*��-��

KULT

URA

SH

QIPË

RI

�� 93

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Marsi, muaji i grave kineaste Përgjatë gjithë muajit mars Arki-vi Qendror Shtetëror i Filmit (AQFSH) në Tiranë, me rastin e 8 marsit, ka prezantuar veprat 2�� )� � � � � �� gra ndër vite. Ky aktivitet nisi me shfaqjen e tre dokumentarëve të kineastes Marianthi Xhako (Qemo): “Qyteti i 1000 dritareve” (1959), një dokumentar me të cilën Xhako mbrojti diplomën në BRSS, pastaj “Reportazh nga Shishtaveci” (1967) dhe “Mjekja e fshatit” (1975). Ndërsa më pas ishte radha e regjisores Donika Muçi, që u prezantua nëpërmjet 2�� $ ��*�Gjeçovi”, prodhim i vitit 1985, “Qyteti kështjellë” i realizuar në vitin 1990, si dhe dokumentari tjetër me titull “Mozaikët”, i reali-

�� X��/��3��)�� -timi i kineastes Liri Brahimi me “E dashur nënë Afërdita”, “Monumenti i natyrës” dhe “Përse kështu”, reali-zime që u përkasin viteve 1989, 1974 dhe 1991. Pas saj radhën e prezanti-mit e kishin veprat e kineastes Vitori Çeli me “Prite, prite Skënderbenë” i vitit 1983, “Vajzat e metalurgjisë”, prodhuar në vitin 1977 dhe “Banorë të rinj buzë Jonit” realizuar më 1976. 6� �� )��-�� 2�� të madhes personalitet të kinemasë �� ª� 2��“A, B, C...Zh” prodhuar në vitin 1971, si dhe të Adriana Elinit me dokumen-� ��$9��)�� &�� në vitin 1984, si dhe një dokumentar tjetër kushtuar Kolë Idromenos, re-alizim i viti 1987. �

Tirana bëhet me “Shekspir”Në teatrin e Metropolit në Tiranë u përurua një sallë e re që mban emrin “Shekpsir”. Kryebashkiaku i Tiranës, Edi Rama, në ceremoninë e përurimit të kësaj salle të re tha se teatri i Metropolit është kthyer tashmë jo vetëm në teatër të vlerave dhe talenteve, në një hapësirë të artit skenik, por edhe në një hapësirë për brezat e rinj të aktorëve. Salla ”Shekspir” ka një kapacitet prej 350 vendesh, ka 8 lozha, 6 hyrje, sistem sigurie kundër zjarrit të standardeve më të larta, sistem shumë të mirë akustik dhe nga të gjitha anët është e rrethuar me një sistem izolimi, që do t’i neutralizojë zhurmat dhe do ta ruajë tempera-turën e brendshme. Ajo është një sallë e veshur e gjitha me dru, e pa-jisur me të gjithë elementët modernë të fonisë dhe ndriçimit. Dhe, si për të plotësuar dimensionin shek-spirian të sallës, shfaqja e parë aty ishte pikërisht e famshmja “Romeo dhe Zhuljeta” nën regjinë e Kiço

Londos, që është njëherësh edhe drejtor i teatrit Metropol. �!�� )� �� Premierën e parë zyrtare e pati më 6 mars 2008 me shfaqjen “Harvey” me regji të Hervin Çulit, e cila u shfaq në sallën e Akademisë së Arteve të Bukura në Tiranë. Po në këtë sallë janë shfaqur edhe pre-mierat “George Dandin” e Molierit dhe “Në Zvornik kam lënë zemrën

time”, e autorit boshnjak Abdullah Sidran. Një vit më vonë teatri i Met-�� )�� e cila u quajt “Çehov”, kësaj radhe me shfaqjen “Kopshti i vishnjave”. Ndërsa në marsin e vitit 2010 në teatrin e Metropolit u përurua edhe salla e dytë “Bodrum” me shfaqjen “Playboy i trojeve tona” e autorit John Millington Synge. �

94 ��

KULT

URA

KOSO

VË

Në ditën e Mësuesit, më 7 mars ka nisur në Prishtinë Edicioni i 12-të i Karvanit të �� -�)�$�� &��0�� 2�� )��!��)� ��0�� *�)�� 0��$� �� $��#��" � ��)�� 0�� )�� *�� -� ��%�� *�� *�)�� !��)�� *�� -�� ~�� *�)��

��)�� *�)��ª�� !� �� 0�� 2�� /�� *�� 6 �� %�� )�� 2 0� ��#��)��)� �-�� )��$� �� -��/�� &�� )�� 2 0� �� !��0��)��-� �� *�)��0�� 6�� "��$®��(�� &��*�)�� !�� 0�� !� �� ~��)�� *�)��

� �� -�)��0��)�� ,��.///�� 0��#� ��*�)��0�� ,��0 �� $� �� *�)�� ,��*!�!� ��!��&��)�� !� ��

<�� %�� -��5�~��.��*��)�� 0��0�� 5�~��!�� ^�� !�� 0��X/��*��)�X.�� ¥��!��!�� 0�� 0�� ¥�� ]�� ¥�� *�� 0�� -� 0�� 6�� X��///�� .W/��

Vjen kompleti i veprave te akademik Rexhep Qosjes

Fillon karvani “Agim Deva”

�� 95

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Përgatiti: I.V.

BOTIME TË REJA

Libri më i ri i Avdush Canajt “Dallëndyshet e gjumit” është i strukturuar në formë tregimesh,

por për nga personazhet që i hasim �� )��tematika dhe lidhja stilistikore, ai mund të lexohet edhe si roman. I mbushur me plot imagjinatë, me

nota të këndshme humori, shkrimtari na end që nga lindja e protagonistit të librit, Luçi, për të vazhduar nëpër ��)��#��

me lopën që “ha” çamçakëz, e deri te ��2�� * � �� *�)��6��

tregon se si dielli lëpin akullore, bën U �� qefulli, për ditëlindjen e viçit etj.

Subjekti i tregimit nëpërmjet imagji-natës i heq të gjitha pengesat a muret ��* ��

ndërmjet tokës dhe trupave qiellorë, si dhe ndërmjet botës reale dhe asaj �� %��"��)��!��-jues ka botuar edhe veprat “Gjeneral pa epoleta”, “Lepurushi i çokollat-ave, “Gonxhja nga Jupiteri”, “Zogu

��&��$�� &��$6��!��&��

Në këtë libër, përveç tjerash, pasqy-rohen me argumente dhuna e terrori

që ka ushtruar Serbia për rreth një shekull në mënyrë të organizuar

ndaj shqiptarëve, si dhe opinionet ��!�� 6 ��!]��Libri “Komploti”, i studiuesit dhe publicistit Fehmi Ajvazi, analizon

dhe në mënyrë faktike hedh poshtë ��U�� 0�-� ��0��6 ��!�� |9�]��

dhe krerëve të saj. Përveç anali-zave dhe sqarimeve të shumta për ngjarjet në Kosovë dhe përshkrimit

�� 0��6 ��!]��ky libër pasqyron edhe opinionet dhe vlerësimet e politikanëve dhe

drejtueseve të shteteve të ndryshme. “Komploti” përbëhet prej 255 faqesh dhe është i ndarë në 5 pjesë, të cilat nisen me pasqyrimin e një shekulli dhune e terrori mbi shqiptarët, e

mandej vazhdojnë me vlerësimet e ndryshme mbi raportin shpifës të

6 ��!]��+��0�� një vepër që paraqet një zë demokra-

tik dhe kritik të argumentuar, të mbështetur te populli i Kosovës, i cili ��!�� #�� veta, ta mbrojë lirinë e vet, ta mbrojë shtetin e vet dhe demokracinë e vet, nga një përpjekje aventuriere e një

komploti për të cilin tash jemi shumë koshient se ku i ka themelet.

Libri “Terrori i Serbisë pushtuese mbi shqiptarët 1844-1999”, i autorit Nysret Pllana, përmban një fakto-�� 2��!��

Kosovë për më shumë se një shekull. 1��)�� nga Qeveria e Kosovës dhe vjen në kohën e akuzave të raportit të Dick 6 ��!]�� -

ovare për krime ndaj serbëve. Autori ��)�� !��tmerrit të përjetuar në dekada të

tëra kundër popullit shqiptar nga ��6 �� )��janë përmbledhur me përkushtim nga disa autorë dhe janë një doku-mentacion shumë i rëndësishëm për të dëshmuar gjenocidin serb

mbi shqiptarët për gati dy shekuj. Veçmas me interes janë dëshmitë

e krimeve të kryera nga shteti serb ��,��*��+��

është paraqitur edhe si dëshmi në Gjykatën Ndërkombëtare të Hagës. Pllana për shumë vite ka vuajtur në

burgjet serbe, ndërsa ai njihet edhe si zëri lirisë. Dikur ishte folës në Radio

“Kosova e lirë”.

AVDUSH CANAJ “Dallëndyshet e

gjumit”

FËHMI AJVAZI “Komploti”

NYSRET PLLANA “Terrori i Serbisë

pushtuese mbi shqiptarët

1844-1999”

96 ��

Laborator i ri për konservim Qendra Nacionale për Konservim në Republikën e Maqedonisë promovoi laboratorin kimik dhe vuri �*�� ª��!�� 0�� *��"�� -�� *�� !��(��%�� 2�� -� �� 0�� !�� 6 ��6��)��-ti për herë të parë te ne do të mundësohet përcaktimi i lashtësisë së artefakteve dhe struktura e pikturave mu-� ��3��.//��0��3�� (��:��2��$�� -��&��0�� *��./XX��

Ekspozitë me motive evropiane 3� ��_�� 0�� * ��*�� 2�� $8� �6��./X/&��6 �� 1 ��(�� 2�� %��%��1�� 0��1(]��6 ��5��+��!�� 6 ��*�� )��2��*��

�� !�� $«��!��(��%��$8� �6��&��(��«�� !-�� (�� ¥��*�� 2�� *�� "�� X�///�� &��0��5��+��4�� *�!��1 ��(��-�� 0��6 ��1 ��(�� -�� 2�� <*��%�� (|��6 ��

KULT

URA

MAQE

DONI

�� 97

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

“Karnavali i Bozovcës” – traditë qindravjeçareMe “Karnavalet e Bozovcës” ose “Vasalicat” banorët e Bozovcës pritën stinën e pranverës. Këtë festë tradicion- �� )��" �� 1��0�� X��.X�� *�� #�� ) �� #�� *�� #� ��0��%�� !�� *�� 4�� 0�� !� �� me emrin “Karnavalet ilire të Bozovcës”. Më parë ��*��!�� *�� 6 ��4��+��0��:�-�� 0�� në Bozovcë. Y�� *�� tradicionale të Bozovcës. �

6��!�� $|��&��- �� 3�� 4� "��$%��% �� &�� [ �� *�� $�� &�� .W]�� %�� X.]�� ]�� 2�� !�� !�� !��*�� .W]��" ��

<�� )�� _� ��!��.W�� XX� �� W� ��

“Artanët” kremtojnë 25 vjetorin

98 ��

Kultura Maqedoni

DYSORËT E PËRFTUAR NGA PURIZMI � Xhevat LLOSHI

GJUHËSI

ALBA

NOLO

GJI

�� 99

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Në punimet tona nuk ka një përcaktim të qartë për ter-mat themelorë të përdorur në fushën e quajtur pastër-

tia e gjuhës. Termat: ��7� +�2��+��7� +� �� "��+� �� "��+��7 � më shpesh shoqërohen me ngarkesë emotive dhe jo me ndonjë ��2�� 0�� %�� një farë rregulli, besoj se do të ishte me vlerë të arrihej një përcaktim i tyre, ��,��marrëdhënie si terma dhe duke i lid-hur me shtresimin historik të shqipes.

%��!�� -qiptarë gjatë një shekulli ka qenë që të mos cilësoheshin puristë dhe prandaj e kanë mënjanuar termin purizëm me mënyra të ndryshme ose e kanë dënu-ar. Nuk e kanë termin as \��"�� i vitit 1954, as \�� "�� më 1980, ndonëse \�� "��më 1975 e kishte paraqitur. Edhe kur është përfshirë në �!��U ��Z��.//.��.//�\��U � �� 2�� $��&��%�� -drim i skajshëm dhe veprimtari për ta mbajtur të pastër gjuhën e vet nga ndikimet, që i quan të huaja. Gjuhëtari �� _��0��për arsye afektive dhe jo funksion-ale; gjuhëtarja ruse O.S. Ahmanova e �� ,� �� 0��-�� ¥� U �� %�� 5��]�� vlerëson si përkujdes të tepruar.

Huazim është term i përgjithshëm ��"��U �� tjetër në gjuhën shqipe. (Këtu po lëmë �� \��%��!�� ^�në cilën gjuhë shqipe? Nënkuptohet atëherë se kemi një fond (të përfy-�!�� \�U �� e trashëguar nga shqipja arkaike ose ilirishtja, si dhe formimet e prejardhu-� ��!��)�*��

�� -ishtja dhe sllavishtja. E. Çabeji i ka dal-�� <��ky leksik, vendës dhe i ardhur, ka qenë brumi i shqipes së vjetër dhe të dallosh � �� për studimet etimologjike, por jo për �� etimologjike dhe nuk kanë të bëjnë me nocionin e pastërtisë së gjuhës shqipe.

�� shqipes mesjetare (afërsisht nga shek. ª��*��ª:<<\��!��për arsyen se jo vetëm shqipja është në një etapë tjetër, të quajtur arbërishtja, por kanë ndryshuar edhe gjuhët me të cilat është në kontakt. Këto janë gre-qishtja e mesme, italishtja dhe gjuhët sllave të diferencuara, ndërsa nga shek. XV nis edhe kontakti me tur-�� [� �� U �� *�� -pian, por kundrejt shqipes së vjetër. Ndërkaq, ka hyrë në veprim një fak-tor me peshë vendimtare: shqipja nis ��%��trajta e shkruar e shtron si çështje të ndërgjegjes gjuhësore ballafaqimin me gjuhët e

tjera��,�� për një qëndrim kundrejt elementëve të quajtur të huaj. Në këtë periudhë kjo ndërgjegje mbështetet vetëm në një ndjenjë të turbullt, të papërpiktë. %�� "��e gjuhës së folur.

%� � �� bëjë me trajtën e shkruar dhe pastaj kjo �� !��#��)� �� *��% �� as nuk lind dhe as duhet të diskutohet lidhur me gjuhën e folur. Depërtimi në gjuhën e folur i gjetjeve të veprim-tarisë për pastërtinë është treguesi për �� së suksesit të tyre. Fjala ��, një �� im-��!, ka hyrë në gjuhën e folur dhe është një shembull i shkëlqyer se jo të gjitha përpjekjet shkojnë kot.

�� *�� ª:<<<�� -dhimisht, këto nuk do të përfshihen në vështrimet për pastërtinë e gjuhës.

Veprimtaria për pastrimin e gjuhës shqipe ka arritje të pjesshme. Ka dështuar purizmi, madje ai është pengesë për pastrimin e shqipes. Përfundimi i pjesës më të madhe të propozimeve për zëvendësimin e huazimeve ka qenë përftimi i dysorëve. Pastrimi i gjuhës shqipe gjatë një shekulli e gjysmë ka sjellë një gjendje të re në gjuhën shqipe, duke e shtuar sinoniminë me dysorë.

100 ��

Albanologji

Nga kjo pikëpamje, nuk do të ishte e pranueshme, që puna për pastërtinë e gjuhës të nisej nga Budi, siç mendonte A. Xhuvani dhe si e ka mbështetur E. + U �� 1�� shqipe po bdarej jo në kuptimin që po prishej nga pikëpamja e pastër-tisë, porse po humbiste ngaqë nuk po lëvrohej prej letrarëve dhe nuk po mësohej në shkolla. Nuk ka përse të �� U ��)�� )�� ,�� U ��

Me fundin e shek. XVII dhe kalimin në shekullin XVIII hyjmë në shqipen e re. Këtë etapë e shënojnë në mënyrë vendimtare vepra e P. Bogdanit (1685) dhe Kuvendi i Arbrit, ndërsa vetë gju-ha tashmë do të quhet shqip. Në këtë �� huazime të reja ��*�� * � ��mëparshme dhe këto përbëjnë fushën �� 6��U �� *�� -jve të fundit, por jo më përpara, jo për shqipen arkaike, të vjetër dhe mesje-tare.

8 �� U �� wU �� #��Po të synojmë një përpikëri të rreptë shkencore, ky njëjtësim nuk qëndron. Fjalë të huaja janë ato njësi, të cilat nuk i përkasin gjuhës shqipe, por për arsye të ndryshme përdoren në tekste shqipe, ndërsa mbeten njësoj të huaja për shqipen. Të tilla janë, p.sh. nga lati-nishtja: in vitro, ad literam, per se, idem, de jure; nga anglishtja: know-how, hi-tech; nga rusishtja: glasnost, perestrojka; nga serbishtja: druzhe; nga kinishtja: dacibao��3��U �� ¥� ��këtë ecuri sot problemet më të mëd-ha shfaqen me anglishten. Kështu, hard-ware dhe ��L]�� janë terma të �� U �� nuk mund ta parashikojmë se si do të �� -endësohen. Prandaj do të dallohen ��dhe ��huaja��

% ��)�� dhe �� !��. Një

term tjetër për këto, që sot shfaqet rrallë, ka qenë barbarizma. Përgjithë-�� -dhim del se pastërtia ka të bëjë krye-�� quaj të domosdoshme të vë në dukje, �� ,�� 5��-�� termave ndërkombëtarë dhe kjo e tr-egon qartë se ka pasur prirje të thek-�� 6� ,�� -�� U �� gjeo-. Përpjekjet e A. Kostallarit për ta �� e rilindësve dhe, të mëpastajme, të A. Xhuvanit e të tjerëve, kanë qenë përp-jekje propagandistike për të mbuluar diellin me shoshë.

Një dukuri tjetër e lidhur ngushtë ��*��U ��të reja ose ��"��!�. Fjalëformi-mi është punë e përhershme në gjuhë dhe është e nevojshme të dallohen � �� U �� kur gjuha ecën në rrugën e pasurimit për kërkesat e veta. Për shembull, përmendja e dorëshkrimit të Marko Boçarit, që F. Pukëvili e çoi në Paris, �� U �� !� ��pastërtinë e gjuhës është thjesht mosn-johje shkencore. Kurse N. Veqilharxhi � �� dështuar. Është pak e çuditshme kur lexon shkrimet e sotme për punën e �)� �� -sisë dhe në to nuk thuhet qartë se ��)�� *�!��gabuara. Nuk kemi çfarë të mësojmë � �� )�� gjurmë në lëvrimin e shqipes së shkru-ar, duke nisur që nga titulli “Ëvetar”. Njëkohësisht ato nuk përfaqësojnë �� -meve. Për fat të mirë, ai i ka vënë në �� U ��0�� U �� greqishtes, nuk ka qenë rasti për hua-�� N. Veqilharxhi nuk e ka pastruar shqipen. Ai ndodhej përpara vështirësive të kuptueshme, si

për çdo autor të cilit i është dashur të shkruajë shqip në një fushë ku mun-gonte terminologjia. Zgjidhjet në këto rrethana janë të ndryshme, megjithatë, një gjë është e sigurtë: ai është rropatur për të shkruar një shqipe të pastër, por nuk ka qenë në gjendje të orientohej nga terminologjia ndërkombëtare e fushës, mendonte vetëm me termat e greqishtes dhe kishte ngecur në mod-elet e saj edhe kur rrekej të bënte diçka ��%�� këtu qëndron edhe e meta e rëndë e rilindësve të tjerë, si J. Vretoja, P. N. Luarasi e të tjerë, të cilët përpiqeshin të shkruanin pastër shqip, por në të vërtetë kishin ngecur keq në kthetrat e greqishtes.

Pastrimi i shqipes nënkupton edhe një nocion tjetër: ��!��-zimeve. Ky është qëllimi i vërtetë, syn-imi përfundimtar i kësaj veprimtarie. Edhe vlerësimi i saj varet pikërisht � � �� )� ��Me keqardhje kam vënë re se në pun-imet tona pikërisht kjo anë thelbësore dhe më e rëndësishmja kalohet për-0�� %�� vatra e gjithë kësaj problematike, këtu duhet të përqendrohen gjurmimet tona me sy shkencor dhe jo te ankesat �� didaktike, që po përsëriten prej një shekulli e gjysmë dhe që janë fusha e parapëlqyer e gjithfarë diletantëve �� 2�� * �� -*�� të realitetit gjuhësor nga ky këndvësh-trim:

#��"�� $�� "�� %�� !�� !�� !�� &�� '-��!��%��"��"�� "'�� "��"��'��#��"��*��*��

�� 101

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Albanologji

BURIMI I DEFORMIMIT TË HISTORISË SË LETËRSISË SHQIPE

TEKSTET JOLETRARELE

TËRS

IA

SHQI

PTAR

E

102 ��

Për ta përfshirë një tekst në kuadër të letërsisë shqipe, ai domosdoshmërisht duhet të jetë i shkruar në gjuhën shqipe dhe të jetë tekst origjinal, e jo përkthim nga ndon-jë gjuhë tjetër dhe të jetë tekst artistik. Kriteri gjuhësor nuk ka pse ngatërrohet me kriterin etnik.

� Milazim KRASNIQI

Letërsia shqipe është e doku-mentuar shumë vonë. Kjo gjë ka ndodhur për shkak të mungesës së institucion-

eve shtetërore, fetare e kulturore në periudhat e gjata të pushtimeve ro-make, bizantine, bullgare e serbe. Tendenca që mungesa e letërsisë të kompensohet me tekste joletrare, ka shkaktuar deformimin e historisë së letërsisë shqipe. Librat e parë në gjuhën shqipe, të botuar në kuadër të Kundërreformës, nuk janë tekste le-trare, prandaj nuk mund të trajtohen si letërsi, sepse objekti i studimit të historisë së letërsisë duhet të jenë tek-stet letrare. Për të bërë korrigjimet e pamjes së deformuar të vetë historisë së letërsisë shqipe, duhet të apliko-hen standarde rigoroze shkencore me rastin e shkrimit të historisë/historive

të reja. Për ta trajtuar një tekst në kuadër të historisë së letërsisë shqipe, ai domosdoshmërisht duhet të jetë i shkruar në gjuhën shqipe, duhet të jetë tekst origjinal, e jo përkthim nga ndonjë gjuhë tjetër dhe të jetë tekst artistik. Kriteri gjuhësor nuk ka pse ngatërrohet me kriterin etnik.

Letërsia – paradoksi

Lindja e letërsisë shqipe me vonesë të madhe është një paradoks më vete, kur dihet fakti që shqiptarët dhe paraardhësit e tyre, ilirët, me shekuj jetuan në fqinjësi direkte me dy pop-ujt që e farkuan njërën nga shtyllat e qytetërimit europian, atë greko-ro-make. Në ndonjë rast tjetër, popujt e lashtë që jetuan në të njëjtat territore ose afër njëri tjetrit, sikundër qenë sumerët, babilonasit, hititët, asirët, çifutët, egjiptasit, fenikasit, edhe pse �� megjithatë ndikuan mbi njëri tjetrin që të zhvillohej kultura e shkrimit. Ndërsa, në rastin e ilirëve/shqiptarëve dhe fqinjëve të tyre, grekëve, ro-

makëve, bizantinëve, bullgarëve e serbëve, nuk ndodhi ashtu. Edhe pse në vetë truallin historik të ilirëve/shqiptarëve, në lokalitete si Durrësi, Apollonia, Butrinti e në lokalitete të tjera antike, janë gjetur mbishkrime të ndryshme, por ato pa përjashtim janë ose greke ose latine.

Shkaqet që e penguan kultivimin e shkrimit në gjuhën ilire/shqipe, janë të shumta, por ngado që ta marrësh punën, shkaku kryesor ishte munge-sa e institucioneve shtetërore, fetare e kulturore, të cilat do t’i jepnin drejtim edhe kultivimit të kulturës dhe të letërsisë në gjuhën shqipe. Mungesa e gjurmëve të shkruara në gjuhën ilire/shqipe, e aq më pak letërsi artistike në këtë gjuhë, në antikë e në Mesjetë, koincidon me mungesën e institu-cioneve të tilla, si pasojë e pushti-meve të gjata e me tendenca të forta asimiluese. Rolan Barti ka theksuar se “historia e letërsisë është e mund-shme vetëm nëse bëhet sociologjike, nëse interesohet për veprimtarinë dhe institucionet, e jo për individët”. Prandaj, edhe në rastin e historisë së

�� 103

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

letërsisë shqipe, gjetja e shkaqeve për mungesën e institucioneve, na afron edhe te gjetja shkakut themelor për mungesën e letërsisë në gjuhën sh-qipe deri në kohën e re.

Pohimet e tërthorta që nga ajo e Herodotit për alfabetin e pellazgëve e deri te dëshmitë e Brokardit për alfabetin latin të librave shqip, nuk duhet të na hutojnë, sepse nuk janë mbështetur deri sot nga ndonjë provë konkrete materiale. Pra, ka amnezione të mëdha në historinë dhe në kulturën tonë. Nga dëshi-ra për të kompensuar mungesat, �� 2�� letërsinë tonë dhe për moshën e saj, janë bërë në bazë të deklaratave të shkëputura e të gojëdhënënave, gjë �� )� �� -formuar, mitologjike, të kësaj kulture e të kësaj letërsie. Mirëpo, asnjë lloj deklarate nuk mund të meret si fakt për një gjykim shkencor, nëse nuk është e mbështetur në fakte konkrete të shkruara. Prandaj, kjo praktikë e shtyrjes në lashtësi, pa pasur tekste të shkruara konkrete, duhet të brak-tiset edhe nga historianët e letërsisë shqipe. Objekti themelor i studimit të historisë së letërsisë janë tekstet e shkruara dhe në lidhje me to rrethan-at dhe faktorët e ndryshëm që kanë ushtruar ndikimin e vet mbi tekstet dhe autorët e tyre, por gjithnjë duke i pasur pikënisje vetë tekstet letrare.

Fokusi i studimeve

Në rastin e mungesës së teksteve letrare, që është përvoja e pjesës më të madhe të historisë sonë, duhet të fokusohemi më gjerësisht në stu-dimin e atyre periudhave historike të pushtimeve, prej të cilave pastaj do të mund të nxjerrim disa për-fundime për shkaqet e mosekzistimit të institucioneve dhe të një letërsie sh-qipe në gjirin e tyre. Studimi i tillë na mundëson që të qartësojmë rrugën e vështirë të zhvillimit kulturor e letrar dhe arsyet e lindjes së letërsisë shqipe në një realitet historik e shoqëror, si-kundër ishte ajo nën Perandorinë Os-mane, ku tradicionalisht mendohet se ka pasur më pak liri, se sa në push-

timet pararendëse. Por, meqë shkrimi shqip dhe letërsia shqipe kanë lindur në kohën e sundimit osman, atëherë duhet të gjendet përgjigje shkencore në pyetjen: pse nuk ka pasur shkrime shqipe e letërsi shqipe në periudhat pararendëse, të pushtimeve romake, bizantine, bullgare e serbe mbi ilirët/shqiptarë?

Për këtë rast ia vlen të bëhet një përkujtesë e shkurtër, e cila e shpj-egon arsyen e mungesës së lietera-turës shqipe në ato periudha të gjata �� %�� 2�-luar në pjesën e parë të shekullit III para erës sonë dhe i përmbushur me pushtim të plotë në shekullin e parë të erës sonë, la pas vetes shkatërrimin e qyteteve ilire si Rizoni dhe Scodra, shpërbërjen e institucioneve sociale e politike vendëse dhe e hapi procesin e romanizimit, i cili e preku identitetin e një pjese të madhe të popullsisë ili-re. Në kushte të këtilla të shpërbrëjes së strukturave vendore dhe të nxitjes masive të asimilimit, nuk ka pasur shanse kultivimi i letërsisë në gjuhën e ilirëve. Pushtimi bizantin, që e pasoi �� )��shkatërroi edhe ato pak struktura që kishin ngelur, duke e integruar pop-ullsinë ilire në një formacion të madh shtetëror e fetar, që në esencën e vet ishte gllabërues. Perandoria Romake e Lindjes, e ngritur nga Konstandini i Madh, ishte një “strukturë shtetërore romake, kulturë greke dhe besim i krishterë: këto janë burimet kryesore kulturore të zhvillimit të Perandorisë Biznatine. Heqja e ndonjërit prej kë-tyre tre elementeve do ta bënte të pamundur kuptimin e kulturës bi-zantine” Inkuadrimi i gjatë në këtë strukturë i shumicës së territoreve të shqiptarëve, ka pasur pasojat e rënda.

Në të vërtetë, nuk e la të kri-jonte as identitet kulturor. Ngjarjet �� , �bizantino-bullgare në shekujt IX-X e deri në vitin 1018, kur u insta-lua përfundimisht pushtimi bizan-tin, ndarja e kishave në vitin 1054, e edhe kryqëzatat e periudhës 1095-1270, shkaktuan shkatërrime të rënda ekonomike, shoqërore e kulturore �� *�� %��

104 ��

Letërsia shqiptare

rimëkëmbjes së Arbërisë në shekullin XII e XIII, u dëmtuan nga ekspansioni serb në shekullin XII dhe nga pasojat që shkaktoi Kryqëzata e katërt e vitit 1204, me pushtimin kryqtar të Ko-standinopojës. Kjo ngjarje ka pasur ndikim të jashtëzakonshëm në for-cimin e identitetit fetar e kulturor serb në territoret veriore shqiptare, sepse strehimi në Serbi i piktorëve, i ��)�� të arratisur nga Kostandinopoja e pushtuar, mundësoi zhvillimin ek-spansiv të kulturës serbe edhe në trojet shqiptare. Vetëm pesëmbëd-hjetë vjet pas Kryqëzatës së katërt, �� 2�� Ndër pasojat e forcimit të shtetit serb e të kishës serbe janë serbizimi i një pjese të popullsisë, serbizimi i topon-imeve dhe i patronimeve, dyndja e shqiptarëve drejt jugut dhe shkatër-rimi i strukturave të kishës katolike romane. Është e kuptueshme se as në këso rrethanash të pushtimit serb, nuk ka qenë e mundshme që të zhvil-lohej gjuha shqipe e as kultura dhe letërsia në këtë gjuhë. Kjo jetesë e gjatë nën pushtimet bizantine, bull-gare e serbe dhe nën juridiksionin e kishave ortodokse, e ka amputuar popullin ilir/shqiptar nga lidhjet poli-tike e kulturore me pjesën tjetër të Europës, shumë para se të pasonte pushtimi osman.

Lëvizjet kulturore - fetare

Po qe se shihet çështja e mungesës së letërsisë shqipe nga aspekti i lëvizjeve kulturore-fetare në gjithë këta shekuj, duket lehtësisht se viset shqiptare nuk kanë qenë të prekura esencialisht nga lëvizjet në botën latine/katolike. Fjala vjen, Renesansa karliane nuk ka ndonjë gjurmë në kulturën shqiptare. Humanizmi dhe Renesansa, si lëvizje kulturore dhe ar-tistike, nuk kanë dhënë asnjë produkt në gjuhë shqipe, edhe pse shfaqja e asaj lëvizjeje ka qenë disa shekuj para sundimit osman mbi shqiptarët. Edhe pse në fqinjësi direkte me Itali-në, që është trualli i Humanizmit dhe i Renesanës, shqiptarët nuk i preku ajo lëvizje kulturore e artistike, sepse

ata me shumicë ishin të integruar në fenë ortodokse dhe në qytetërimin bizantin. Madje komunitetin e kato-likëve shqiptarë, faktikisht nuk e ka prekur as lëvizja e Reformacionit. Ki-sha Katolike e lejoi botimin e ndonjë libri fetar në gjuhë shqipe në periud-hën e Kundërreformës, në mesin e shekullit XVI, por më shumë e mo-tivuar nga përpjekjet për ta frenuar islamizimin e popullsisë shqiptare. 6�� 2�� në gjuhën shqipe në mesin e shekul-lit XVI, është tregues i ndikimit që ka pasur institucioni i Kishës Katolike me politikat e Kundërreformës, mbi komunitetin katolik në botën shqip-tare. Sot për sot nuk është e qartë se cila ka qenë shkalla e organizimit të kësaj bashkësie dhe të kërkesave të saj për libra shqip, në kohën kur Per-andoria Osmane ishte në kulmin e fu-qisë së saj, por vetë fakti që ajo kishte në terren kuadro që bënin përkthime të teksteve liturgjike, tregon se kishte më shumë hapësira veprimi se sa nën sundimet pararendëse bizantine, bullgare e serbe.

Botimi i Mesharit të Gjon Buzukut bie pikërisht në periudhën e lëkund-jeve të mëdha fetare e institucionale në gjirin e popullit shqiptar. Sido-��,�� 6�� _��Buzukut është tërësisht fetare. Nga ana tjetër, “…përpara të gjithave do të kemi para sysh që, me përjashtim të ndonjë fraze vetiake t’autorit hed-hur tek-tuk nëpër tekst, ky libër është fund e krye një përkthim.” Po sipas Çabejt, përkthimi ka qenë një kom-binim interesant, duke ndërthurur përkthimin nga latinishtja, italishtja dhe serbokroatishtja, e duke mos u bazuar vetëm në një vepër origjinale. Meqë kjo është një vepër tërësisht e përkthyer, ajo edhe po të ishte vepër letrare, nuk do të mund të trajtohej si vepër origjinale letrare shqipe, veçse si një vepër e përkthyer. Ndërsa, në Historinë e letërsisë shqipe, shkruan se “gjer më sot, libri më i moçëm i letërsisë së njohur në gjuhën sh-qipe, është Meshari i Gjon Buzukut, i mbaruar së hartuari në vitin 1955”. Faktikisht, trajtimi në historinë e letërsisë shqipe i përkthimeve të tek-

�� 105

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Letërsia shqiptare

steve liturgjike si letërsi origjinale sh-�� !2��manipulim me natyrën e teksteve, Z�� 2�� ekskluzivisht fetare) dhe manipulim me gjuhën origjinale të tyre (ato janë tekste të përkthyera e jo origjinale.) Për këtë arsye, “Meshari” nuk është një vepër artistike, letrare, e cila do të mund të konsiderohej si vepra e parë letrare në gjuhën shqipe. Rrje-dhimisht, historia e letërsisë shqipe �� 2�� Vetë Buzuku pohon se po u bënte një shërbim besimtarëve për leximin e teksteve të shenjta.

Përkthimet fetare

Edhe veprat e Pjetër Budit janë tek-ste fetare, të përkthyera në gjuhën shqipe. Madje edhe poezive të Budit, ende nuk u është qartësuar deri në fund as origjinaliteti e as autorësia e tyre. “Domethënë, në vetë vjershat e Budit, një pjesë janë të atë Palit prej Hasi, një pjesë të përkthyera e të për-shtatura nga Budi, e një pjesë të vetë Budit”

Sa i përket veprës së Pjetër Bogdan-it “Çeta e profetëve”, e cila konsidero-het si vepra e parë e shkruar në origji-nal në shqipe, megjithëse vetë autori thotë se e ka shkuar në dy gjuhë, italisht dhe shqip edhe ajo është një vepër fetare që tematizon jetën dhe misionin e Jezu Krishtit, sipas dog-mës zyrtare kristiano-romane. Vargjet që janë në të, janë letërsi, por jo e tërë vepra, sikundër pretendohet nga disa studiues të letërsisë shqipe, të cilët � �* �� $�� 2��-biblike”, për të fshehur faktin që kjo në të vërtetë nuk është fare letërsi.

Meqë në historitë e deritashme të letërsisë këto veprat fetare të këtyre autorëve trajtohen si vepra letrare në gjuhën shqipe, kjo qasje vetvetiu e ka deformuar që në start vetë historinë e letërsisë shqipe. Në të vërtetë, “Me-shari” dhe librat e tjerë fetarë katolikë të shekullit XVI e XVII, paraqesin ob-jekt me interes të madh të studimit të sociologjisë së fesë katolike dhe veçmas të gjuhësisë. Por, jo edhe të letërsisë shqipe. Në fakt, vlerat e kësaj

literature duhet të kundrohen në kuadër të lëvizjes së Kundërreformës, përkatësisht të institucionit të Kishës Katolike Romane, sepse pa lejimin dhe sponsorizimin e saj ato libra nuk do të mund të botoheshin. Rrje-dhimisht, edhe në këtë rast, po edhe në hartimin e çdo historie të letërsisë mbi kritere shkencore, duhet të stu-diohet raporti ndërmjet institucion-eve shtetërore e fetare dhe veprave e autorëve konkretë, e të mos vështro-hen veprat dhe autorët si “prodhues të vetvetes”. E gjithë historia e letër-sisë, deri në kohët moderne, është e lidhur me institucionet shtetërore ose fetare dhe me ideologjitë e ndryshme,

prandaj edhe duhet të studiohet e të vlerësohet në korrelacion me to. Në të kundërtën, kemi të bëjmë me zhven-dosjen e kontekstit dhe me deformim-in e natyrës së saj përkatësisht me aplikimin e “amnezisë strukturale”, të cilën e emërtoi antropologu Xhek Gudi, e sipas të cilës e kaluara kujto-het si të ishte e tashmja përkatësisht vlerësohet me kriteret e të tanishmes. Rrafshimi i veçantive të periudhave të ndryshme historike dhe vlerësimi i tyre me standardet e ideologjisë aktu-ale politike ose kombëtare, është tipari kryesor i historive të letërsisë shqipe që janë shkruar deri sot. Prej pozicion-it të sotëm ideologjik vlerësohen edhe

106 ��

Letërsia shqiptare

vetë tekstet e edhe rrethanat historike, shoqërore, politike e kulturore në të cilat është zhvilluar letërsia shqipe. Kjo “amnezi strukturale” nuk mundë-��2�� së letërsisë shqipe, e as të shkrimit me kritere shkencore rigoroze, të një his-torie të letërsisë shqipe.

E shikuar në sfond të lidhjeve të letërsisë me institucionet dhe me vlerësimin brenda një konteksti ko-hor, bëhet më e qartë që mungesa e letërsisë shqipe në periudha të gjata është e lidhur me mungesën e in-stitucioneve shtetërore e fetare të vetë shqiptarëve ose institucioneve përkrahëse ndaj projekteve fetare e

kulturore të shqiptarëve. Megjithatë, pas studimit korrekt

shkencor të këtyre periudhave his-torike dhe të institucioneve për-faqësuese, do të jetë më e qartë rruga e zhvillimit të popullit shqiptar me gjithë mungesat dhe vonesat e mëd-ha. Ndërsa, për të bërë korrigjimet e pamjes së deformuar të vetë historisë së letërsisë shqipe, duhet të apliko-hen standarde rigoroze shkencore me rastin e shkrimit të historisë/historive të reja të letërsisë. Krahas studimit in-terdisiplinar të konteksteve historike, sociale, fetare e kulturore në të cilat ka jetuar populli ynë, e të cilat kanë shkaktuar amnezionet kulturore dhe

vonesat e mëdha të lindjes së letërsisë �� 2��sakta se çka është letërsia, cila është natyra dhe cili është funksioni i saj, statusi i teksteve brenda gjinive dhe llojeve dhe historia e tyre, statusi i tek-steve brenda formacioneve dhe për-fundimisht vlera estetike e teksteve. Këto duhet të jenë kornizat e hartimit të historisë/historive të reja të kësaj letërsie. Vendi që do të zënë autorët dhe veprat e tyre në pamjen e vërtetë të letërsisë shqipe, duhet të burojnë nga respektimi i kritereve shkencore gjatë studimit të saj, sikundër që peri-odizimi duhet të burojë nga përkatë-sia e teksteve formacioneve të caktu-ara e jo ashtu si ka qenë deri tash që periodizimi është bërë “sipas etapave të historisë së popullit shqiptar.”

Shqipja, kushti kryesor

Për ta përfshirë një tekst në kuadër të letërsisë shqipe, ai domosdosh-mërisht duhet të jetë i shkruar në gjuhën shqipe dhe të jetë tekst origji-nal, e jo përkthim nga ndonjë gjuhë tjetër dhe të jetë tekst artistik. Në këtë kontekst, edhe qasjet sipas të cilave “ humanistët shqiptarë, ndonëse nuk botuan gjë shqip, kanë kapitullin e tyre”, duhet të shmangen nga histo-ria e letërsisë shqipe, sepse produkti i tyre nuk është i shkruar në gjuhën sh-qipe. Për ta duhet të gjenden hapësira në histori të veçanta të autorëve me prejardhje shqiptare, që kanë shkruar në gjuhë të huaja. Kriteri gjuhësor nuk ka pse ngatërrohet me kriterin etnik. Në të kundërtën, do të vazh-dojë gara për imponimin e autorëve dhe veprave sipas preferencave të ��!��,��,�*�-� ��,�� gara për fabrikimin e tipologjive e pe-riodizimeve personale, gara për fab-rikimin e të ashtuquajturave shkolla të letërsisë shqipe dhe gara për të mbajtur primatin mbi librat e letër-sisë, jo vetëm për të zhvatur para por edhe për të imponuar një model të deformuar të njohjes ideologjike dhe fetare përmes letërsisë. �

p.s. Poshtëshënimet janë hequr për shkak të natyrës së revistës.

�� 107

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Letërsia shqiptare

Dita e Verës, në vija të përgjithshme, ka për qëllim të sigurojë, para së gjithash, mbrojte, shëndet, pjellori, fat, përparim, dashuri si për indivi-din, ashtu edhe për mbarë bashkësinë njerëzore.

� Izaim MURTEZANI

Simbolika e disa riteve të Ditës së Verës

NË VORBULLIN E NJË LINDJEJE TË RE

TRAD

ITA

SHQI

PTAR

E

108 ��

Rajoni i Dervenit të Shkupit shtrihet ndërmjet kryeqen-drës së Maqedonisë – Shkupit dhe Tetovës.

Është i banuar pothuajse krejtësisht me popullatë shqiptare. Në këtë ra-jon është shtresuar material i begat-shëm dhe i nduarduarshëm folklor-ik dhe etnologjik, nga i cili veçohet sidomos cikli i riteve dhe këngëve të festave popullore kalendarike. Në këtë drejtim dallohen, veçmas ato të Ditës së Verës për të cilat janë të gër-shetuar një varg elementesh të mag-jisë ose religjionit pagan.

Dita e Verës në Dervenin e Shkupit, sipas kalendarit popul-lor, bie pesë javë pas mesit të dim-rit. Mesi i Dimrit është tre muaj pas Shën Mitrit (8 nëntor), që do të thotë se ai bie më 8 shkurt, kurse Dita e Verës më 14 mars (me përjashtim të f. Bojanë, ku kjo festë kremtohet një javë më vonë). Para disa vitesh Dita e Verës mund të binte në secilën ditë të javës, kurse tani kremtimi i saj është i lidhur për një ditë të caktuar, gjegjësisht për ditën e diel. Ndërri-mi i ditës së kremtimit të kësaj feste popullore ndërlidhet me faktin se në �� *�)��-marrësit e manifestimit nuk janë të lirë gjatë ditëve të tjera për shkak të obligimeve shkollore, andaj ka mbi-zotëruar bindja se më mirë është që dita e kremtes të zhvendoset sesa të zhduket.

Ritet e Ditës së Verës në këtë trevë mund të përmblidhen në disa bërthama të caktuara semantike: rite me vegjetacionin, rite me zjarrin, rite me vezë, rite me gurë, rite me

nyje peri, etj. Këtu më poshtë ne po i paraqesim vetëm disa nga këto rite, pa u futur në detaje të shumta, kjo për shkak të natyrës së kësaj reviste.

Rite me vegjetacion Në agun e historisë, thotë an-

tropologu i njohur anglez Xhems Frejzer, Evropa ka qenë e mbuluar me pyje të mëdha në të cilat çeltirat e shpërndara janë dukur me siguri si ujdhesa në oqeanin e gjelbërimit. Jeta në këtë mjedis pyjor ka kushtë-zuar që bota bimore, e veçanërisht disa drurë të caktuar, të zënë vend të rëndësishëm në religjionin e të gjithë popujve evropian. Kjo gjith-sesi se ka të bëjë edhe me paraard-hësit e popullit shqiptar të cilët kanë ��)� ��!�� vegjetacionit.

Në këtë kontekst, duke u nisur nga vlerësimi i mësipërm duhet cekur �� )� �� që kanë të bëjnë me vegjetacionin, përmes të cilave shënohet, para së gjithash, kremtimi i ringjalljes së natyrës, gjegjësisht përsëritja cik-��)� *��3��të riteve që ekzekutohen në trevën e Dervenit të Shkupit, është zbuku-rimi i shtëpisë me lloje të ndryshme të vegjetacionit që bëhet një ditë para Ditës së Verës. Në veçanti, vlen të përmendet zbukurimi i pragjeve dhe dyerve të shtëpive dhe ahurve me degë thane, dushku të ri e të vjetër e kështu me radhë. Sipas studiuesit të mirënjohur të histor-isë së religjioneve në botë, Mirça (�) �� !�� -

limet e ndryshme paraqesin vende që shënojnë ndarjen e hapësirës, andaj kanë rëndësi të madhe si vlera religjioze dhe së bashku paraqesin simbole të kalimit. Pikërisht për këtë ��2� �� dy botë vendoset vegjetacion me vlerë magjike. Në të vërtetë, po sipas (�) �� Z�!�� etj.) shënojnë ndarjen e hapësirës së shenjtë (sakrale) nga ajo e përdit-shmja (profane). Pragu shtëpiak, sipas botëkuptimit tradicional, ka “rojtarët” e vet, hyjni dhe shpirtra që mbrojnë hyrjen e njerëzve dhe demonëve me qëllime jo të mira. Si rrjedhojë e kësaj, sipas besimit pagan, është e tabuizuar ulja apo pushimi mbi pragun e derës.

Rite me zjarr

Zjarri zë një vend qendror në manifestimet që zhvillohen për këtë festë popullore, gjegjësisht në Ditën e Verës. Pothuajse në çdo shtëpi në mbarim të ditës ose, më saktësisht, në kapërcyell të ditës dhe natës, ndizen zjarre të mëdha mbi të cilat kërcejnë nga tri herë të gjithë anëtarët e familjes, me ç’ rast �� !��)� ��formulën verbale magjike: “T’ ligat i lash t’ mairat i mora”. Prania e zjar-rit në manifestimet e Ditës së Verës � � �� 2� �� 2�� )�� 0�� mund të interpretohet si akt ngad-hënjimtar me të cilin është “kërcy-er”, është djegur e liga dhe me këtë janë spastruar nga kjo edhe mani-festuesit. Loja rreth zjarrit paraqet

�� 109

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

“qarkullim magjik”, qëllimi i të cilit është vendosja e lidhjes magjike me objektin rreth të cilit luhet edhe bar-tja e fuqisë së zjarrit te manifestuesit. Ndezja e zjarrit në kohën kur bashko-hen dita me natën ngërthen në vetvete elementin e dëbimit të forcave të liga, pikërisht në këtë çast kur ato e shtri-jnë aktivitetin e tyre të natës. Vetitë e zjarrit për të djegur gjërat e vërteta, janë bartur, sipas analogjisë, edhe në këtë rit, sipas të cilit bëhet “djegia” e forcave të liga që pengojnë mbarëva-jtjen e punëve si dhe mbrothësinë �� )��%�� ndezura bëhet edhe spastrimi kolek-tiv i mbarë fshatit nga shpirtrat e ligë pasi në çdo oborr të çdo shtëpie bëhet ndezja e zjarreve të këtilla rituale. Zjarri, jo vetëm në mitologjinë tonë, por edhe në mitologjinë e popujve të tjerë, paraqet mjet të fuqishëm apo-tropeik që i mban në distancë demo-nët dhe e mbron njeriun nga ndikimet e tyre kobzeza. Ithtarët e parë të cilët pranisë së zjarrit ia atribuojnë vetitë e sipërpërmendura ose që ndërtojnë teorinë e ashtuquajtur “spastruese” janë Eduard Uestermaku dhe Eugen Mogu.

Rite me vezë

Edhe vezët zënë një vend të caktuar në kuadër të riteve të Ditës së Verës. Me një apo më shumë vezë pajiset çdo anëtar i familjes, kurse ditën e diel në mbrëmje bëhet edhe ngjyrosja e tyre, e përshkruar me vizatime të

2�� Nga kjo rezulton se ngjyrosja e vezës, përveç rëndësisë religjioze, ngërthen në vete edhe komponentin artistik, pasi ajo, me këto cilësi konsiderohet si formësim popullor artistik që bart gjurmë që nga koha e paganizmit.

Veza ka qenë e pranishme që nga koha më e vjetër. Ajo luan rol të madh në mitologjinë dhe religjionin e shumë popujve. Miti kozmogonik �� )�� i njohur për shumë popuj të botës: fenikasit, babilonasit, egjiptianët, hindusët, japonezë, kinezët, grekët etj. Veza është burim dhe simbol i ��%� � �� të Ditës së Verës është e ndërlidhur me besimin se veza, nga njëra anë � � ��)�� *��jetës, kurse nga ana tjetër, veza e ngjy-

rosur konsiderohet si mbrojtëse nga sëmundjet, fatkeqësitë elementare etj. Thyerja e vezës gjatë riteve të Ditës së Verës paraqet lindjen ciklike të një faze të re, siç është periudha e verës. Studiuesi Mirça Eliade nuk e pranon interpretimin empiriko-racional se “...veza nuk është (sipas elementit mistiko-ritual) simbol i lindjes sipas modelit kozmogonik...”

:�� 2�� ~�� -jalljen, andaj nuk është e ndërlid-hur me lindjen, por paraqet kthim, përsëritje. Një shpjegim i këtillë përkon në mënyrë jashtëzakonisht të mirë me praninë e saj në këto rite – me *��2��e re ciklike si rezultat i ndryshimeve ��)�� !��të motit.

Përfundim

Cikli i riteve kalendarike popullore, në këtë drejtim edhe Dita e Verës, në �) � �� të sigurojë, para së gjithash, mbro-jte, shëndet, pjellori, fat, përparim, dashuri si për individin, ashtu edhe për mbarë bashkësinë njerëzore. Në fund duhet theksuar se ritet tradi-cionale, në këtë kontekst edhe Dita e Verës, ruajnë parimet magjiko-re-ligjioze të kontrollit të ndryshimeve shoqërore, kohore dhe shpirtërore. %�� * ��mënyre, vendoset uniteti ndërmjet njeriut dhe natyrës. �

Tradita shqiptare

110 ��

Ledia Dushku

“Interesa poli-tike e të dy kombeve e do që gjithnjë Greqia dhe Shqipëria të jenë miq të pandarë. Por fazat historike që prej një shek-ulli e tëhu do të nxjerrë shumë pengime për një marrëveshje të vërtetë”. (Naim Frashëri)

Kur historia ndau dy popuj fqinj

SHQIPËRIA DHE GREQIA 1912-1914

�� 111

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

HIS

TORI

SHQIPËRIA E POSHTME

Problemi kryesor në mar-rëdhëniet shqiptaro-greke në vitet 1912-1914 mbeti territori i Shqipërisë së Poshtme, i cili preten-dohej nga grekët nën konotacionin Epir i Veriut. Ky përcaktim u përdor si transplantim i ambicieve territoriale greke, duke bashkuar një term gjeo-grafik mesjetar me atë politik aktual.

Marrëdhëniet e Shqipërisë me Greqinë zënë një vend të rëndësishëm në historinë e shtetit sh-qiptar që në krye të herës. Megjithatë ato janë më shumë se kaq, janë marrëdhënie midis dy

popujve fqinjë, që historia që nga lashtësia herë i ka vendo-sur në krah e herë përballë njëri-tjetrit. Në rrjedhat e zhvil-limeve ballkanike, shqiptarët dhe grekët shpesh herë lanë mënjanë hullinë e kundërthënieve mes tyre, për t’u takuar në rrafshin e dashamirësisë së ndërsjellë. Por, marrëd-hëniet mes tyre u kushtëzuan dhe u deformuan nga Ideja e Madhe, platforma mbi të cilën u mbështet nacionalizmi grek. Që nga viti 1844, ajo u bë boshti i politikës së jashtme ��)� ��!�*��8�� 2��e pakapërcyeshme për afrimin shqiptaro-grek.

Mbështetur në tri shtyllat që modelonin Idenë e Mad-he: trashëgiminë kulturore e gjuhësore të antikitetit grek; trashëgiminë politike të Perandorisë Bizantine dhe atë të Kishës Ortodokse, viset e Shqipërisë së Poshtme u përf-shinë në programin e pretendimeve kombëtare greke. Kjo përligjej me faktin se në antikitet në ato territore kishin lulëzuar koloni helene, të cilat kishin përdorur gjuhën dhe kulturën greke. Më vonë këto territore ishin administruar nga Perandoria Bizantine dhe kishin në përbërje të tyre popullsi ortodokse, që në Perandorinë Osmane varej nga Patrikana e Stambollit.

Problemi kryesor në marrëdhëniet shqiptaro-greke në vitet 1912-1914 mbeti territori i Shqipërisë së Poshtme, i cili pretendohej nga grekët nën konotacionin Epir i Veriut. Ky përcaktim u përdor si transplantim i ambicieve territoriale greke, �� 2�� -jetar me atë politik aktual. Miti i Epirit grek u imponua në tavolinat e politikëbërjes ev-ropiane me anën e një propagande inten-sive e të kahershme nga ana e diplomacisë greke, e cila gjeti terren për shkak të njohjes �� ,�� ,��pozicionin gjeopolitik të Mbretërisë Greke apo për sharmin që ushtronte historia dhe kultura e Greqisë antike, Fuqitë e Mëdha treguan një mirëkuptim e tolerancë jo të zakonshme karshi kapriçove dhe këmbën-guljes së vazhdueshme të Athinës.

Fakti që Greqia pretendoi territoret jugore shqiptare ndikoi negativisht në marrëdhëniet shqiptaro-greke. Ndonëse shtetarët e lartë grekë deklaronin se ishin të interesuar për themelimin e një shteti shqiptar, të cilin e konsideronin një mik të sinqertë dhe aleat të domosdoshëm, ata �� *��2��e shtetit shqiptar. Në përpjekje për të aneksuar territoret � �� )�� [�� ]��"�� _�� !�� )� �� 0�� )��

� �� )�� përpoq ta arrinte në dy mënyra:

- Së pari, të dëmtonte procesin shtetformues te shqiptarët, duke u përpjekur të pengonte unitetin e klasës politike shqiptare duke nxi-tur rivalitetin ndërmjet politikanëve shqiptarë dhe ndihmuar ata që i premtonin Shqipërinë e Jugut; të promovonte nëpërmjet një aktiviteti �� ,��e shqiptarëve për vetëqeverisje; ta paraqiste Shqipërinë si një vend në anarki duke nxitur e mbështetur tur-�� ¥�� ,��për turbullira fetare dhe për mizori të kryera nga myslimanët kundër të krishterëve. Këtu ajo diti të përdorte shumë mirë dobësinë e shtetit të por-salindur shqiptar, pa lënë mënjanë edhe situatën e mjeruar kulturore dhe ekonomike të shqiptarëve. Me qëndrimin që Greqia mbajti ndaj të

ashtuquajturës Lëvizje Vorio Epirote dhe tërheqjes së ush-trisë nga Shqipëria e Jugut, ajo nuk e njohu sovranitetin e shtetit shqiptar dhe e vuri elementin politik shqiptar nën një trysni të përshkallëzuar e të pandërprerë. Qeveritë sh-qiptare, veçanërisht ajo në kohën e Vidit, u angazhuan dhe

112 ��

Histori

“SHTET GREK NË MINIATURË”

Greqia u përpoq që në territoret që kishte pushtuara në Shqipërinë e Jugut gjatë Luftës së Parë Ballkanike, të ndërtonte një “shtet grek në min-iaturë”, i gatshëm që në momentin e duhur të bashkohej me “shtetin amë”, Greqinë

konsuamuan energji të shumta për të përballuar situatën e ngarkuar politike, refugjatët në nevojë dhe përpjekjen për të ndryshuar strukturën fetare të Shqipërisë së Jugut. Nën petkun e garancive për pop-ullsinë e pretenduar greke të Shqipërisë së Jugut, Greqia sy-�� 2�� dhe të drejtën e vetëvendosjes së shtetit shqiptar për çështjet e administrimit të brendshëm.

- Së dyti, Greqia u përpoq që në territoret që kishte pushtuara në Sh-�� 7�� +�,�� % ��Ballkanike, të ndërtonte një “shtet grek në miniaturë”, i gatshëm që në momentin e duhur të bashkohej me “shtetin amë”, Greqinë. Nëpërmjet �� *�� 7��në Epir të Veriut, politika greke synoi ��)�� 2�� )� �� *��si territor i veçantë dhe i pavarur � � �� %��-� �� !�� një aktivitet të ngjeshur diplomatik �� dhe kancelarive të Fuqive të Mëdha. Takimet e tyre manifestuan një këm-�� hequr dorë nga territoret e pushtu- � ¥�� "��-2�� ]�� të Egjeut dhe pse jo edhe për të ndry-�� 2�� *��-�0 � �� +�� )� �� %��-��0��

Aktiviteti i ngjeshur diplomatik u plotësua nga politika e administratës greke në territoret e pushtuara të Sh-qipërisë së Jugut. “Miradministrimi” i tyre mori rëndësi të veçantë, për faktin, se një reagim progrek i popull-sisë atje, përforconte karakterin grek �� U �� 0�� $"�� :��](��&�� %�� e ndjekur në terren synoi të plotë-sonte atë që nuk kishte arritur dot diplomacia, jetësimin e shkëputjes. :�� *� �� terrenit e cila synoi të nxiste forcimin e elementit grek ose progrek në Sh-qipërinë e Jugut dhe të mbështeste re- ��)�� _��

Nga ana tjetër, nën peshën e një poli-tike diskriminuese u synua të fshihej identiteti shqiptar i një pjese të pop-ullsisë ortodokse dhe u morën masa për të ndaluar shprehjen e ndërgjegjes kombëtare shqiptare aty.

Ndonëse marrëdhëniet shqipta-ro-greke gjatë viteve 1912-1914 qenë përgjithësisht të acaruara, nën ndikimin e Fuqive të Mëdha, Sh-qipëria dhe Greqia arritën në maj të vitit 1914 të vendosnin marrëd-hënie diplomatike. Qeveria greke njohu homologen e saj shqiptare, por nuk bëri asnjë deklaratë në të 0�� 2�� shqiptar. Me këtë qëndrim, molla e sherrit në marrëdhëniet shqipta-��]�� % -

varësisht formalitetit të vendosjes së marrëdhënieve diplomatike, mes dy palëve nuk u arrit të vendosej kon-takti diplomatik. Rolin e ndërmjetësit ��!�� !��-��e Mëdha. �

�� 113

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Histori

Sadudin Gjura: “Ne luftojmë për krijimin e një Shqipërie me demokraci perëndimore, e jo për Shqipërinë e Enver Hoxhës”

� Qerim LITA

Organizata kombëtare shqiptare LIRIA (1946-1952)

NË SHIRITIN E KOHËS

ARKI

VI

114 ��

--

--

-

-

Zbulimi i organizatës ilegale shqiptare, të njohur me emrin NDSH (organizata Nacional Demokratike Sh-

qiptare) dhe menjëherë më pas arres-timi i drejtuesve të saj (korrik 1946), e nxiti inteligjencën e atëhershme shqiptare në Maqedoni që të men-dojë seriozisht për rithemelimin e një organizate tjetër shqiptare, selia e së cilës, për shkaqe sigurie, nga Shkupi do të kalonte në Tetovë. Nismëtarët e kësaj ideje kombëtare ishin: Sadudin Gjura, Sherif Kazazi, Shani Mina dhe Gani Luma, që të katërt mësues nga Tetova. Në fakt, ata gjatë verës së vitit 1946 qëndronin në Shkup, në kursin pedagogjik për mësues, por të irrituar për burgosjen e drejtuesve të KQ të NDSH-së në Shkup, pjesa dërmuese e të cilëve ishin mësues dhe njëkohë-sisht miq të ngushtë të tyre, si: Azem Marana, Mahmut Dumani, Hasan Bi-lalli, Jonuz Balla, Xhevair Shaqiri etj., vendosën të ndërmarrin një aktivitet me qëllim të themelimit të një organi-zate ilegale shqiptare, e cila do të an-gazhohej për “bashkimin e tokave të pushtuara shqiptare nga Jugosllavia komuniste me Shqipërinë”. Kjo ide rrodhi, siç do të deklaroje Sadudin Gjura para organeve të hetuesisë, për shkak se “burgosja e drejtuesve të or-ganizatës Nacional Demokratike Sh-qiptare” për ta “përbënte një grusht të rëndë kundër interesave kombëtare shqiptare” nga ana e regjimit komu-nist jugosllav.

Takimin e parë këta veprimtarë të kauzës shqiptare e mbajtën në prag të mbarimit të kursit, në parkun e qytet-it të Shkupit, në të cilin do të para-qiteshin idetë e para për organizatën, e cila si qëllim primar do ta kishte ��,�� komunist jugosllav, përkatësisht të �)�� 3� �� katër mësuesve të sipërpërmendur, mori pjesë edhe Xhavit Xhemaili, i cili në atë kohë ishte student në Shkup. Disa ditë më pas në Tetovë, përkatë-sisht në shtëpinë e Ismail Seitit, mba-

het edhe takimi i dytë në këtë përbërje: Sad-udin Gjura, Ismail Sei-ti, Sherif Kazazi, Gani Luma, Shani Mina dhe Xhavit Xhemaili. Këtu U �� -din Gjura, i cili nga të pranishmit kërkoi që në atë mbledhje të sillet vendimi për-fundimtar për themelimin e organi-zatës, e cila si qëllim primar do ta ketë “organizimin e popullsisë shqiptare për përmbysjen e regjimit komunist dhe për bashkimin e Maqedonisë perëndimore më Shqipërinë.” Më tej, ai vuri në dukje se “drejtuesit krye-sorë të organizatës” do të jenë vetë ata, andaj në të ardhmen e afërt “atë do të duhej ta zgjeronin edhe me pra-nimin e anëtarëve të rinj”. Në fund të U �� ^�$3��,��)�� -ci perëndimore, e jo për Shqipërinë e Enver Hoxhës”. Me qëndrimin e Gjurës u pajtuan të gjithë të pranish-mit, me çka vendoset të themelohet organizata. Duhet të vëmë në dukje

se përkundër faktit se të gjithë ata ishin anëtarë të NDSH-së, për çështje strategjike vendosën që organiza-ta e re të mos njihet si NDSH, por si “LIRIA”. Ndër vendimet e tjera më të rëndësishme duhet përmendur fak-tin se, me insistimin e

Gjurës, nuk u zgjodh kryetar i organi-zatës, por vetëm Kryesia Qendrore prej pesë anëtarëve, ndërsa u për-caktuan edhe pesë sektorë dhe po aq përgjegjës. Kështu Sadudin Gjura do të udhëhiqte me sektorin organizativ, Xhavit Xhemaili me sektorin politik, Gani Luma me sektorin e propagan-�� *� � � �� 2-nancave dhe Shani Mina me sektorin ushtarak.

Mbështetur në vendimet e marra drejtuesit e organizatës me një ku-jdes të veçantë shqyrtuan mundësinë se cilët persona mund t’i përfshinë në organizatë, diskutuan edhe për formën e funksionimit dhe vendosën që veprimtaria e tyre të zhvillohet �� )�� formë nuk ishte e re, sepse më herët ajo ishte përdor edhe nga NDSH-ja, gjithmonë duke e pasur parasysh parimin e fshehtësisë së lartë. Në treshin e parë të organizatës u përf-��6�� 3 2��Ismail Seiti, si dhe rrobaqepësi Hysen Xhaferi, që të tre nga Tetova. Duhet të vëmë në dukje se për shkaqe objektive dhe subjektive, zgjerimi i organiza-tës gjatë vitit 1946 nuk shkonte sipas planit të paraparë. Në rrethana të tilla Sadudin Gjura, i cili për nga aktiviteti � �� 2��X�}�� *��)�� -izatë Hysni Abdullaun, mësues nga �� )��formojë një qendër të organizatës për rrethinën e Tetovës. Dy veprimtarët e shquar të çështjes kombëtare arri-tën marrëveshje që aktiviteti i Sadu-din Gjurës të përqendrohet në pjesën juglindore nga rruga Shkup-Tetovë, ndërsa Hysen Abdullau të përqen-

�� 115

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

ARRESTIMET E VITIT 1951

Në dhjetor të vitit 1951 shërbimi sekret maqe-donas ndërmori edhe një aksion tjetër kundër mësuesve shqiptarë, pje-sa dërmuese e të cilëve ishin anëtarë të organi-zatës ilegale “LIRIA”, me çka përfundimisht erdhi deri te zbulimi i saj. Në mesin e të arrestuarve, krahas Sadudin Gjurës (ai qe arrestuar shumë më herët, përkatësisht më 24 shkurt 1951 dhe, në mungesë faktesh, mbahej në paraburgim – ndaj tij qe përdorur një dhunë e tepruar), ishin edhe: Ab-dyselam Skenderi, Izmit Bajrami, Xhemail Beqiri, Vebi Lushi, Hysni Abdul-lau, Sabri Ramizi, Jusuf Selimi, Resul Sulejmani dhe Ibraim Zeqiri.

drohet në pjesën veriperëndimore. Së shpejti Abdullau e themelon një ��0�� )��*�� *�� <�� (� �� *�� 4� �0��Njëkohësisht, në Malësinë e Sharit Sadudin Gjura themeloi një treshë tjetër, në përbërje: Mulla Jahja Sadiku, �� *�� 0��i grupit, Adem Ejupi, kryetar i Këshil-lit Vendor për Shipkovicë dhe Mulla 5 � � �� *�� :�� Gjatë viteve 1948-1949 organizata “LIRIA” u shtri edhe në territoret �� _�� 3�� 4�� 0�� *�� !�-sisht ishin mësues, student, nxënës të shkollave të mesme dhe intelektualë të tjerë. Kështu në komitetin e Gosti-� ��*��^�8) �5��Vebi Lushi, Gani Luma (mësues i ar-dhur nga Luma), Mahmut Agai dhe 6�� * � �� 3�� -

tin e Shkupit e përbënin nxënësit e normales, si: Sabri Ramizi, Abdyl Ibraimi, Isa Saliu, Besim Rusi, ndërsa më vonë edhe Nexhat Idrizi nga Ga-�� 4�� 3�� <�� -�� 8�� Osmani dhe Izmit Kamberi.

Të dhënat nga arkivi

1�� 1948 drejtuesit e organizatës “LIRIA” hartuan një strategji të re të veprimit, ��0�� *�� ^� \��)��i zonave të organizatës dhe emërimi i përgjegjësve të tyre; b) përgjegjësi i ��)��-��)�� *�� *�� -� �� ¥�0\��*��0�� zonave bëhet gojarisht ose nëpërmjet �� *�� ¥� � "\� "�� organizatës brenda mundësive duhet �� )�� )¥��\��*�� *�� shumë personalitete me ndikim, në radhë të parë mësues, studentë dhe nxënës të shkollave të mesme; dh) �� të organizatës, drejtuesit e saj, si dhe anëtarësia e gjerë, duhet të zhvil-lojnë agjitacion te masa e përgjith-�� !� �� 0�� )��nacional, por pa u thirrur në emër të organizatës.

Mbështetur në pikat e sipërpërmen-dura, u caktuan gjashtë zona strat-egjike të organizatës dhe u emëru-an përgjegjësit e tyre për ato zona. Kështu në zonën e Shkupit u caktua �� 5 �� 4� �0��[!�� 5�"�0��Jahja Sadiku, në zonën e Negotinës së Gostivarit, Mahmut Agai, në zonën e Gostivarit, Gani Luma dhe në zonën e Dibrës, përgjegjës u zgjodh Besim Rusi.

� �� *�� ato zakonisht dërgoheshin në raste urgjente, ndërsa shkruheshin në tre � � �� *�� *� �� 0�� *��"��4�� !�� "�� "�� -

* �� "�� 0 �� 0 �� X]�� *�� *��një periudhe të gjatë të organizatës pa u vërejtur nga ana e shërbimeve �� ,��*��i dërgonte KQ të LKM-së (Komiteti Qendror i Lidhjes së Komunistëve të 6 ��\�� 0�� "� �� thuhej: “Në punën e rregullt të saj �� 4�� -�� 2�� anëtarëve të kësaj organizate (rreth 20 �� \�� 2��-mit, e as gjatë veprimtarisë së tyre si bashkëpunëtorë nuk kanë dhënë as-një të dhënë për organizatën. Përkun-�� !�� përpunojnë ndonjë anëtarë të organi-zatës, ata e tradhtonin detyrën e tyre dhe në këtë mënyrë në një masë të madhe e vështirësonin veprimtarinë �� për likuidimin e kësaj organizate.”

Shërbimi sekret maqedonas

Në dhjetor të vitit 1951 shërbimi ��

116 ��

Arkivi

një aksion tjetër kundër mësuesve shqiptarë, pjesa dërmuese e të cilëve ishin anëtarë të organizatës ilegale “LIRIA”, me çka përfundimisht er-dhi deri te zbulimi i saj.

Në mesin e të arrestuarve, kra-has Sadudin Gjurës (ai qe arrestuar shumë më herët, përkatësisht më 24 shkurt 1951 dhe, në mungesë fak-tesh, mbahej në paraburgim – ndaj �)�� \��ishin edhe: Abdyselam Skenderi, Izmit Bajrami, Xhemail Beqiri, Vebi Lushi, Hysni Abdullau, Sabri Rami-zi, Jusuf Selimi, Resul Sulejmani dhe Ibraim Zeqiri.

Në lidhje me arrestimin e kë-tyre veprimtarëve, shërbimi sekret i Tetovës nëpërmjet një shkrese i propozonte Sekretariatit Repub-likan të PB të RS të Maqedonisë, që ndaj këtyre dhjetë të arrestuarve të zhvillohet një proces gjyqësorë i përshpejtuar, sepse sipas vlerësimit �� )� �� $��*��do të likuidohej me sukses kjo or-ganizatë dhe ndikimi i saj” në masë. Në shkresë më tej thuhej se, krahas këtyre dhjetë të arrestuarve, do të ndërmerren masa ndëshkuese edhe ndaj 45 personave të tjerë, për të cilët

ata dispononin me të dhëna se kanë qenë aktiv në organizatën “LIRIA”. Të dyshuarit ishin: Sherif Kazazi, Gani Luma, Hysen Xhaferi, Murat <� �� 3 2� 6� �� <�� Abdyl Qerimi, Raif Sadiku, Avzi Bajrami, Qazim Ismaili, Mulla Jahja Sadiku, Abdulla Gjura, Adem Eju-pi, Mulla Ramadan Durmishi, Idriz 3�� 8) � 5�� 6 �� _ ��+�� Z� �_�� \��6�� * �� -niqi, Abdulla Ibraimi, Besim Rusi, <� � ��3 ��2��3�~� ��<��Avni Serveti, Izmit Kamberi, Sha-ban Shemsiu, Muzafer Gjura, Hazir Abdyraim Gjura, Ismet Ramadani, Sait Osmani, Beadin Nebiu, Sheap Nebiu, Ismal Ismani, Bajram Gjura, �� 2��<�� [ ��Muhameti, Ali Çaushi, Ajet Ajeti, Etem Tairi, Izmit Kamberi, Shani 6� ��5�2��6��% ��

Lidhur me këta në shkresë thuhet që të formohen ekipe me nga 2-3 policë dhe një inspektor dhe, në bashkëpunim me shërbimin sekret, të kryheshin arrestime hap pas hapi dhe, duke e shfrytëzuar ligjin, të mbahen deri në tre ditë nëpër stacio-net policore.

Më tej në letër propozohej që

“..ndaj atyre që edhe pas tre ditëve nuk do të pranojnë, të hapet hetuesi me të vetmin qëllim që më vonë, ��,��-zohen në gjyq.”

Vendimet e gjyqit

Me 31 maj të vitit 1952 Gjyqi i Qarkut në Gostivar solli këtë ven-dim: “I akuzuari SADUDIN AB-DULLA GJURA dënohet me 14 �� 2�� të drejtave qytetare në kohëzgjatje prej 3 vjet për vepra penale nga neni XX�� 2� X�� X/W� � � �� 2�.��XX/�� 2�X�� +%¥�i akuzuari RAMI RUZHDI SABRIU �� X/� �� 2�� !�� në kohëzgjatje prej 3 vjet për vepra �� XX�� 2� .�� XX/� � � �� 2� X� � ��X��+%¥�� :(1<�AHMET VEBIU – me 7 vjet burg �� 2��

qytetare në kohëzgjatje prej 2 vjet për �� XX�� 2�.��XX/�� 2�X�� X�� +%¥�� 6|-RAT RAIF ISAKU – me 9 vjet burg �� 2�� qytetare në kohëzgjatje prej 3 vjet për vepra penale nga neni 117 para-�� 2� X� �� XX/� � � �� 2� X� ��X�� +%¥�� IZMIT SHAIN BAJRAMI dënohet ��XX��2��të të drejtave qytetare në kohëzgjatje prej 3 vjet për vepra penale nga neni XX�� 2�.��X/W�� 2�.�nga LP dhe i akuzuari ABDYSELAM SKENDER BEJTULLAU dënohet me 8 vjet e gjashtë muaj burg të rëndë për vepra penale nga neni 117 para-�� 2�.��XX/�� 2�.��X/W�� 2�.�� +%&��

Në fund duhet theksuar se numri i të arrestuarve e të dënuarve të or-ganizatës “LIRIA” vazhdonte për çdo ditë të rritej, ashtu që sipas disa të dhënave arkivore, deri në vitin X�W�� *�� .//� �� cilët zakonisht u dënuan për “vep-rimtari armiqësore kundër shtetit e popullit”. �

�� 117

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Arkivi

PASAPORTA E TRIUMFIT - Lindur më 20 gusht 1922 në Coroticë, Preshevë- Si sportist – 4 herë Kampion Kombëtar në boks, 5 herë në mundje dhe një herë në peshëngritje.- Si trajner – 15 herë Kampion Kombëtar në boks, 16 herë në mundje dhe 15 herë në peshëngritje - Fitues i të gjitha kupave të Republikës në mundje, boks e peshëngritje si trajner i Partizanit

- Fitues i 3 medaljeve të arta në spartakiadat kombëtare si trajner - Si boksier ka zhvilluar rreth 300 përballje, mes tyre 20 ndërkombëtare, duke fituar 18 prej tyre - Ka vendosur 20 rekorde kombëtare në peshëngritje dhe mban rekordin e pathyer prej 71 kg. si kampion i Europës në stilin “shtytje me një dorë”- Mban titullin e lartë “Nderi i Sportit Shqiptar”- Është dekoruar me medaljen e Artë “Naim Frashëri”, me urdhrin “Naim Frashëri” të klasit të dytë; është nderuar gjithashtu me medaljen e “Trimërisë”, “Çlirimit” e “Punës”. - Tashmë pritet t’i jepet dhe titulli i lartë “Nderi i Kombit”

Numëron 65 tituj kampion gjithsej në karrierën e tij, ndërkohë që mban dhe titullin kampion i Europës si peshëngritës në stilin “shtytje me një dorë” – një disiplinë që sot nuk ekziston më – duke mbajtur një rekord të pathyer deri më tani

ALI KASTRATI askush si ai!

SPORTI SHQIPTAR

Me doktor Aliun mund ta takohesh lehtë: të gjithë e njohin dhe të gjithë e dinë se ku jeton e se �� )�� 3�prag të nëntëdhjetave, ai ende ruan një freski rinore në komunikim,

si dhe një zell të gatuar me plot energji për tù shërbyer njerëzve me �� *�� %��është doktor Ali Kastrati, një prej ��*��)�� )�� %��

YJET

SHQ

IPTA

RE

118 ��

pesha e viteve, mund të quhej Baca Ali, ndërsa për nga fama si boksier mund të quhej dhe “Muhamed Ali” – Kastrati. Dhe, nuk përfundon këtu, sepse ai ka qenë dhe një “poliglot” në sport, duke ushtruar veç boksit, edhe mundjen e peshëngritjen si sportist e trajner, por dhe në sporte të tjera, si noti. Numëron 65 tituj kampion �� )��mban dhe titullin kampion i Europës si peshëngritës në stilin “shtytje me një dorë” – një disiplinë që sot nuk ekziston më – duke mbajtur një rekord të pathyer deri më tani, prej 71 kg.. Pas një morie titujsh e medaljesh, pret tashmë të dekorohet dhe me titullin e lartë “Nderi i Kombit”.

Edhe pse në një moshë të thyer, ai �� *�)��në Stamboll. Në kryeqendrën e një perandorie ai arriti në perëndim të saj, kur ishte veçse një foshnje 7-ditëshe, me prindër që po largoheshin nga Presheva prej mizorive serbe. Më pas, në prag të adoleshencës, kthehet së bashku më familjen në Tiranë, pas �� U �� për vitet e para, kur së bashku me ��)�� si djalë Tirane, duke mësuar dhe shqipen, njëherësh angazhohet me aktivitete sportive te fusha e

famshme e Shallvareve. Tregon se si u ndesh me ushtarë italianë e me ish-kampionin e Italisë në boks, Mario Deniska, se si u morr në skuadër prej tyre, pastaj përballja me gjermanët në ��2�� !��[�*�� 7 �� 2�� 2��5 * ��Dishnicën, të cilën edhe pse e mundi me nock-aut duke e detyruar të kurohej 3 muaj në spital, tregon se si çdo ditë, i çonte racionin e ushqimeve �� )�� % �� )� �)�� 2�� ashtu si kampion absolut.

Më 1953 do t’i japë fund protagonizimit si sportist, për tù angazhuar si trajner në të tria disiplinat, duke korrë suksese ta jashtëzakonshme me shpalljen rregullisht kampion të ekipeve që drejtonte në klubin “Partizani”. Por, po kaq me emër të madh ishte dhe �� *�� )�paralele në sport, duke qenë “bluza e bardhë” e të gjitha ekipeve kombëtare në specialitetin si masazhator. Këtë �� *��)�� dhe tani, në prag të nëntëdhjetave, me të njëjtin zell, pasion dhe energji, që vetëm ai mund t’i ketë, si askush tjetër! (E.H) �

�� 119

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

statistikat zyrtare flasin në disfavor të gjinisë më të dobët. Sipas një prej hulumtimeve më të fundit, numri i femrave të punësuara në përgjithësi është në më pak se 30 për qind

� Evis HALILI

Në vargonjtë e lirisë

8 MARSI – DITA E GRUAS

Pas sloganeve për për-faqësimin e drejtë gjinor dhe emancipimin, femra shqip-tare në Maqedoni vazhdon

të mbetet peng i një shoqërie me paragjykime, sa patriarkale po aq dhe tradicionale. Si në jetën e përdit-shme, ashtu edhe në politikë, pozi-cionimi i femrës shqiptare lë shumë për të dëshiruar. Pas imponimit që solli Ligji për mundësi të barabarta, ku partitë politike ishin të detyru-ara që të rrisnin kuotat dhe numrin e femrave në listat zgjedhore, par-agjykimet vazhdojnë të mbajnë peng gjininë tjetër. Në Maqedoni ende nuk e kemi një Anxhela Merkel e Hillari �� 7��2 � 4�� (�� 4 �� 6�� 4�� të pushtetshme të cilat udhëheqin me sukses institucionet brenda vendit, por edhe diplomacinë jashtë vendit ��!��!��0�� për drejtimin e tyre nga femrat janë ai i zëvendësministres në MASH, Lindi-ta Qazimi, si dhe ai i ish-drejtoreshës ��<��4� ��dhe Shpirtërore të Shqiptarëve, Mi-��[�~� ��0��%� [�� -toi edhe si kandidate për presidente të vendit, ndërkohë që aktualisht mban postin e nënkryetares së kësaj partie.

Në karrigen e pushtetit ulen “të fortët”

Gjatë viteve të kaluara në kolltukun e ministrit a kryetarit të komunës gjithnjë janë ulur meshkuj, duke i shndërruar këto poste në ekskluziv-itete të gjinisë më të fortë. Mungojnë ambiciet ose partitë shqiptare janë në duart e patriarkalëve të cilët e kanë të vështirë që të shohin një femër të po-zicionuar lart në hierarkinë e pushtet-it?! Pozicionimi i femrës në postet ��,�� ose edhe pushtetit lokal duhet të jetë jo simbolik, por një përfaqësim me ��0�� 4� � �� shumë politikane pas të cilave qën-dron një karrierë relativisht e gjatë dhe e suksesshme në politikë. Secila prej tyre insiston se partia që përfaqë-son është ajo që vendosi standarde dhe kualitete të reja të përfaqësimit të femrës në politikë. Për shembull, � 1 �� <��-grim janë të bindur se nëse në poli-tikëbërjen shqiptare në vitet e 90-ta ishte rezervuar një pozicion kryesisht simbolik për femrën shqiptare dhe asnjë vend i vetëm në Parlament, ata pretendojnë se e thyen këtë barrierë duke u bërë i pari subjekt politik sh-

qiptar që përfaqësimit të femrës i dha �� !�model po mundohen të ndiqet nga të gjitha partitë shqiptare në Maqedoni, që duan të promovohen si moderne dhe progresiste, thotë ndër të tjera

FEMR

A SH

QIPT

ARE

120 ��

deputetja Ermira Mehmeti-Devaja. Për deputeten, femrat në politikën dhe vendimmarrjen e BDI-së janë faktor serioz dhe i vlerësuar, ndërsa mospërfaqësimi gjinor në përbërjen aktuale të ekzekutivit, sado që mund të jetë një lëshim, nuk është tragjedi e madhe, sepse ajo që ka rëndësi më të madhe është që të dëgjohet dhe të konsiderohet opinioni i tyre, e jo ��* ��2��-rativ në radhët e ministrave. Deputet-ja e Demokracisë së Re, Flora Kadriu, është më kritike. Sipas saj, përveç rri-tjes së numrit të femrave në politikë, pozicioni i saj nuk ka ndryshuar thu- � �* ��-�� , �� )�� si bashkëpartiakët e tyre, për shkak të gjinisë të cilës i përkasin, vëren Kadriu.

“Dhe kjo është arsyeja që shumë politikane të zonja të cilat do të ishin të denja për të qenë në poste kyçe, nuk e kanë këtë mundësi. Jo se mungon krea-tiviteti, ambiciet �� ,�� që mungon është emancipimi i pjesës mashkullore të poli-

tikanëve shqiptarë. Pozita e ulët e fem-rës shqiptare, e vendosur me shekuj dhe për çka kanë ndikuar rrethanat, para se gjithash, mentaliteti i cili në fakt edhe ka të bëjë me patriarka-lizmin ose me vendosjen e meshku-jve në pozita më të fuqishme dhe më prioritare, mund të thuhet se nuk ka ndryshuar, përveçse në sasi”, thotë deputetja. Politikane të tjera pohojnë se shqiptarët janë pak më me vonesë në çështjen e pozicionit të femrës në majat e pushtetit sesa pala tjetër. Për shkak të trysninë që ka ushtruar tra-dita e edukimi në frymën që “femra duhet të jetë e nënshtruar ndaj burrit” janë edhe paragjykimet gjinore ato që e kanë detyruar femrën që të mos ndi-�� ,��të ketë gjithnjë e më pak vetëbesim.

Diskriminimi nis nga familja

(�� !�� disfavor të gjinisë më të dobët. Sipas një prej hulumtimeve më të fundit, numri i femrave të punësuara në përgjithësi është në më pak se 30 për qind. Kryetarja e Forumit të Gruas nga Tetova dhe njëra prej aktivisteve vet-erane në këtë fushë, Xhane Kreshova, thotë se femra shqiptare është shumë larg asaj që do të duhej të ishte. Por, sipas saj, gjendja më e mjerueshme është nëpër zonat rurale, aty ku femrat jetojnë nën peshën e patriarkalizmit e dokeve tradicionale. “Aty është edhe situata më e rëndë, ku siç thuhet gruaja pret që burri ta lëvizë këmbën”, vëren

Kreshova. Sipas saj, mund të thuhet se emancipimi vetëm sa ka nisur, ndërsa barazia gjinore është shumë larg prak-tikumit. Nëse në zonat e thella malore gjendja është e mjerueshme, edhe në qytete nuk ka ndonjë progres të duk-shëm.

“Nëse 38 për qind e të punësuarve janë femra, imagjinoni sesa i vogël është numri i femrave shqiptare. Ajo nuk e ka pozitën që duhet ta ketë as në politikë. Në pushtetin lokal nuk është e përfaqësuar, as në poste drejtuese, as edhe në listat zgjedhore ku një në tre persona duhet të jetë femra dhe kjo normativë ligjore shpeshherë nuk respektohet, andaj roli i saj është sim-bolik”, vëren Kreshova. Sipas saj, edhe pse nuk mungojnë shoqatat që në

fokus të aktivitetit kanë femrën, në këtë drejtim ato për vite me radhë nuk kanë dhënë rezul-tatet e duhura. Sipas regjistrave zyrtarë të statistikave, gjatë vitit të kaluar numri i femrave që kanë diplomuar është më i madh se i meshku-jve, ndërsa më shumë femra janë të punësu-ara në sektorin e shën-detësisë dhe mbrojtjes sociale, me mbi 72 për qind, ndërsa më pak ak-tive janë në ndërtim. �

�� 121

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

N��2�� 2�� /� �� -��

�� -�� * �� *�� {� |� �� * �� !�� -�� U �� ¥� �� U � � $��&�Z��\�� - �� U � � libër �� *��U ��bukë��

�� %�� !�� -�� !��U ��-��

6�� -�� 0�� *��bukës��~��0�� ~� �� ~�� ^�$�� -��'�� "�� w��#��

�� &�� 0�� )�� ~-� �� !�� !��$��&�� *�� *��

3�� -�� *�� -�¢(1YY�� 9� � �� U �� '� �� -�� 3�� 2��"�� -

TEKNOLOGJI

Më mirë pa bukë se pa

Sipas të dhënave të fundit të publikuara nga vetë themeluesi i Facebook-ut, Mark Zuckerberg, numri i përdoruesve të këtij rrjeti social arrin deri në 600 milionë. Numër mahnitës dhe potencial i madh për përdorim i cili mund të shërbejë shumë në mirëqenien botërore.

� Rromir IMAMI

FAQE

T E LE

HTA

122 ��

ale. Moskomentimi i postimit shumë lehtë mund të shndërrohet në shkas për prishjen e marrëdhënieve të mia me ndonjë shok të cilin më tepër e ta-koj virtualisht sesa realisht. Gjithçka unë desha të bëj është ta përdori Face-book-un si mjet për të komunikuar në mënyrë më ekonomike me shoqërinë time. Ja që nuk jam ekonomist i mirë dhe ky hap më doli më i shtrenjtë nga pikëpamja e kohës që duhet kaluar që ta dëshmoj praninë time virtuale.

Përfundimisht mund të them se, sipas të dhënave të fundit të pub-likuara nga vetë themeluesi i Face-book-ut, Mark Zuckerberg, numri i ��)��0� �� deri në 600 milionë. Numër mahnitës dhe potencial i madh për përdorim i cili mund të shërbejë shumë në

mirëqenien botërore. Në anën tjetër �� 2�� teknologjike, ka më tepër se 1.2 mil-iardë njerëz që nuk e përdorin Face-book-un. Ata kanë hall tjetër që nuk është virtual si halli jonë, por që ka të

bëjë me realitetin dhe me mungesën e bukës, jo si koncept abstrakt, por si ��)��(�� të komentoj postime të llojit të këtillë: “Më mirë Zoti me na lanë pa bukë, sesa pa Facebook”! �

�� 123

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

124 ��

IPHONE 5: shfaqet një foto

e aparatit¯��©� �� ©�� % �� .]��

��* ��~�� ©�� ©��©� ®�� 1�� ¢�� *�� ©� �-� 0��0�]�� ©�� * ��©��©� 6��©�� ©� �� ©� �� ©� �©�*��

% �� Z�% ��.\��©�� * � �� ©� �� %]��W��©��©�� ©��©� �� 3©� �� *�� ©�� ©� �©�� ©� �� ©� ��©� �� ©��©� �©�� ©�� ©��©�� ©� ��©��©� ��©�©�� ©� ��

%�� ©�� ©��©�� ©��©�©�� ©� � � ��©�� ©�� ¯��©��©��©��©��©�� ©�� 2��]�� ©�� ©�� ©��©�0�� ©��©©��©�� 6��©��

_�� ©� *�� ©�� ©� �� * �� ©�� %�� W^� �� ©��Z��\� �� ©� �©� �� ©� �� ©� �� ©� �%��]�� %��]�� ©�� ©��0��3�©��©��©��©�©��©�� ©�� ]�� ©�� 3©��$��©&��©��©��©��©��©�2��©�� !��©�� ©� � � ��©�©��©��©��©��©��©�� ©��©��©�� ©��!��*�!�©��©��©��©��©��)��

Marrw nga : www.digital.itPërgatiti: Nada Dosti

Faqet e lehta

�� 125

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

Portokalli: një aleat i mirë kundër plakjes��©�� ©��©� � �� ©�¢��©�� ©�©��©��©��©��0� ��©��©�� ©�� %�� ©�� ©�� ©��!��©��©�©��©�� ©� �� ©�� ©�� ©� ��©�� !��©��©�� *��©��0 �7�� *�¢��0 ��3��3��_�!"�]]]9*��9��`{��#��|}``

ADN-ja e qelizave – e ndrequr nga ilaçet kundër epilepsisë�©�� ©��3�� 0�� ©��©� � � � �� ©� �� ©�� ©�� ©� �� ©� � �� ©� "��©�� ©��©��©�� ©��©�� ©� �� 0��%©�� ©!�©��©��©��©��!�©��©��©��©�� ©�� ©��©��2�� ©��©��©�� ~��©��©�� 6 ��©��©��©��©��©��©�� ©��©� ��%��©�� "�� ©��©�� ,��©��©�� ©��!��'��©��©��©�� ©��0©� �©�� <� �� !��©��©�� ©��©��©��3 ��©� �� ©�� ©�� 5 � ��0� ��0�� -��!��*�� ,��©��}~� ��|}``9�]]]9*��9��

Frutat e pyllit kundër Parkinsonit �� ©�[ �� 0��©�1��Z [1�\�� ©�� ©��©��*�� !��©��©��©��©�% ��©�}/¤�� !� �©�� ©��©� �� }.��X� �� /�� ©��..�� !�� ©��©� ��©��©�©��©�*��|��©�� ©�� ©�� ©�� " ��6�� ©��*�� !�� ©�"� ��©�� ©��©�� ©�� *�� !��©�� !��©�� ©�� Z��\�� ©�� !��*�� !�� ©��©��©�� !� ��(�� ©�©��©��©©�� ©��" ©�� 0� ��©��!��©��*�� ©�� ©�©�� ©��!�� ©�)��!��©��©��©��©��©�� ©��©�©��©�� ©��©��©��©��©��© �� 3��_�!"�]]]9*��9��`� ��|}``�

Faqet e lehta

126 �� 127

Shqip

ëri-

Koso

vë-M

aqed

oni

ww

w.r

evis

t ash

enja

.com

MË SHUMË INFORMATA NËWWW.FON.EDU.MK

OSE NË 02/2 44 55 55

SHKENCA JURIDIKE

SHKENCA EKONOMIKE

SHKENCA FILOLOGJIKE

DETEKTIV� DHE SIGURI

SHKENCA POLITIKE,DIPLOMACI DHE GAZETARI

TEKNOLOGJIT� INFORMATIKE

DHE T� KOMUNIKIMIT

DIZAJN DHE MULTIMEDIA

SPORT DHE MENAXHIM I SPORTIT

FAKULTETET

128 ��

Documents

Shenja