هو۱۲۱

نامهسعادت

شیخ محمود شبسرتی

۲

هو۱۲۱

فهرست مطالب

۷ ........................................................................................................ میبسم الله الرحمن الرح ۸ ......................................................................................... الکتاب و سبب نظمه بیترت یف

۱۰ .......................................................... و تقدس معرفة ذات واجب الوجود تعاىل یالباب االول ف

۱۰ ...................................................................................... معرفة وجوده تعاىل یالفصل االول ف

۱۰ ................................................................................................................... نيقیعلم ال

۱۰ ................................................................................................................... نيقیال نيع

۱۱ ................................................................................................................... نيقیحق ال

۱۱ ...................................................................................................................... تیاحک

۱۱ ...................................................................................................................... تیحکا

۱۲ ............................................................................................................. قیالحقا قةیحق

۱۲ ....................................................................................................................... قیتحق

۱۲ ...................................................................................................................... تیحکا

۱۴ .............................................................................................................. نيالضالل المب

۱۴ ....................................................................................................................... لیالتمث

۱۴ ........................................................................................................................ المنشأ

۱۵ ............................................................................................. تعاىل دهیتوح یف یالفصل الثان

۱۵ ................................................................................................................... نيقیعلم ال

۱۵ ................................................................................................................... نيقیال نيع

۱۵ ................................................................................................................... نيقیحق ال

۱۶ ...................................................................................................................... تیحکا

۱۶ ....................................................................................................................... قیتحق

۱۷ ........................................................................................... صدور الکثرة عن الوحدة یف

۱۷ ...................................................................................................................... لیالتمث

۱۷ .............................................................................................................. وصف الحال

۱۸ ..................................................................................................................... تیحکا

۱۸ ...................................................................................................................... لیالتمث

۳

۱۹ ...................................................................................................................... تیحکا

۱۹ .............................................................................................................. نيالضالل المب

۱۹ ............................................................................................................... الفرقة االوىل

۱۹ ................................................................................................................ ةیالفرقة الثان

۲۰ ........................................................................................................................ المنشأ

۲۰ ................................................................................................................ الفرقة الثالثة

۲۰ ........................................................................................................................ المنشأ

۲۱ .............................................................................. و تقدس ذاته تعاىل هیتنز یالفصل الثالث ف

۲۱ ................................................................................................................... نيقیعلم ال

۲۱ ................................................................................................................... نيقیال نيع

۲۲ ................................................................................................................... نيقیحق ال

۲۲ ..................................................................................................................... حةیالنص

۲۳ ..................................................................................................................... تیحکا

۲۳ ..................................................................................................................... تیحکا

۲۳ ............................................................................................................. نيالضالل المب

۲۳ .............................................................................................................. الفرقة االوىل

۲۴ ..................................................................................................................... تیحکا

۲۵ ....................................................................................................................... منشأال

۲۵ ............................................................................................................... ةیالفرقة الثان

۲۵ ............................................................................................................... الفرقة الثالثة

۲۶ ..................................................................................................................... تیحکا

۲۶ ..................................................................................................................... تیحکا

۲۸ .................................................................................... و تقدس صفاته تعاىل یف یالباب الثان

۲۸ ................................................................................. ةیقیالحق اثبات صفاته یالفصل االول ف

۲۸ .................................................................................................................. نيقیعلم ال

۲۸ .................................................................................................................. نيقیال نيع

۲۸ .................................................................................................................. نيقیحق ال

۲۸ ..................................................................................................................... تیحکا

۲۸ .............................................................................................................. الفرقة االوىل

۲۹ ........................................................................................................................ المنشأ

۳۰ ...................................................................................................................... تیحکا

۳۰ ...................................................................................................................... تیحکا

۳۱ ............................................................................................................... ةیالفرقة الثان

۳۱ ....................................................................................................................... لمنشأا

۳۲ ................................................................................... و تقدس قدرته تعاىل یف یالفصل الثان

۴

۳۲ .................................................................................................................. نيقیعلم ال

۳۲ .................................................................................................................. نيقیال نيع

۳۲ .................................................................................................................. نيقیحق ال

۳۲ ............................................................................................................. نيالضالل المب

۳۴ .......................................................................................... هرياالفالک و تأث کیتحر یف

۳۵ ...................................................................................................................... لیالتمث

۳۵ ................................................................................... نيالمنجم ةیابطال احکام الجزئ یف

۳۶ ................................................................................... و تقدس علمه تعاىل یف الفصل الثالث

۳۶ .................................................................................................................. نيقیعلم ال

۳۶ .................................................................................................................. نيقیال نيع

۳۶ .................................................................................................................. نيقیحق ال

۳۶ ............................................................................................................. نيالضالل المب

۳۶ .............................................................................................................. الفرقة االوىل

۳۶ ............................................................................................................... ةیالفرقة الثان

۳۶ ................................................................................... و تقدس ارادته تعاىل یالفصل الرابع ف

۳۶ .................................................................................................................. نيقیعلم ال

۳۷ .................................................................................................................. نيقیال نيع

۳۷ .................................................................................................................. نيقیحق ال

۳۷ ..................................................................................................................... تیحکا

۳۸ ..................................................................................................................... تیحکا

۳۸ ...................................................................................................................... لیالتمث

۳۸ ................................................................................................ االمر و االردة نيالفرق ب

۳۹ ........................................................................................................... اآلخر دةیفا یف

۳۹ ...................................................................................................................... لیالتمث

۳۹ ..................................................................................................................... تیحکا

۳۹ ............................................................................................................. نيالضالل المب

۳۹ ....................................................................... و سمعه و بصره تعاىل اتهیح یمس فالفصل الخا

۳۹ .................................................................................................................. نيقیعلم ال

۴۰ ................................................................................................................... نيقیال نيع

۴۰ ................................................................................................................... نيقیق الح

۴۰ ....................................................................................................................... لیالتمث

۴۰ .............................................................................................................. نيالضالل المب

۴۰ .................................................................................. وتقدس اىلکالمه تع یالفصل السادس ف

۴۱ ................................................................................................................... نيقیعلم ال

۴۱ ................................................................................................................... نيقیال نيع

۵

۴۱ ................................................................................................................... نيقیحق ال

۴۱ ...................................................................................................................... تیحکا

۴۱ ........................................................................................................... اعجاز القرآن یف

۴۲ ............................................................................................ الفرقة االوىل نيالضالل المب

۴۲ ............................................................................................................... ةیالفرقة الثان

۴۲ .................................................................................... صفاته تعاىل قةیحق یالفصل السابع ف

۴۲ .................................................................................................................. نيقیعلم ال

۴۲ .................................................................................................................. نيقیال نيع

۴۲ .................................................................................................................. نيقیحق ال

۴۴ ................................................................................... و تقدس اسمائه تعاىل یالباب الثالث ف

۴۴ .................................................................................................................. نيقیعلم ال

۴۴ .................................................................................................................. نيقیال نيع

۴۴ .................................................................................................................. نيقیحق ال

۴۵ ..................................................................................................................... تیحکا

۴۶ .................................................................................... و تقدس افعاله تعاىل یالباب الرابع ف

۴۶ .................................................................................... الجرب و القدر قةیحق یالفصل االول ف

۴۶ .................................................................................................................. نيقیعلم ال

۴۶ .................................................................................................................. نيقیال نيع

۴۶ .................................................................................................................. نيقیحق ال

۴۶ ..................................................................................................................... تیحکا

۴۷ ............................................................................................................. نيالضالل المب

۴۷ ........................................................ بالعمل سیان افعاله ال تعلل و ان الجزاء ل یف یالفصل الثان

۴۸ .................................................................................................................. نيقیعلم ال

۴۸ .................................................................................................................. نيقیال نيع

۴۸ ..................................................................................................................... تیحکا

۴۸ .................................................................................................................. نيقیحق ال

۴۸ ............................................................................................................. نيالضالل المب

۴۹ ............................................................................................ حدث العالم یالفصل الثالث ف

۴۹ .................................................................................................................. نيقیعلم ال

۴۹ .................................................................................................................. نيقیال نيع

۴۹ .................................................................................................................. نيقیحق ال

۴۹ ..................................................................................................................... تیحکا

۵۰ .......................................................................................... مبدء العالم انیب یالفصل الرابع ف

۵۰ ................................................................................................................... نيقیعلم ال

۵۰ ................................................................................................................... نيقیال نيع

۶

۵۰ ................................................................................................................... نيقیحق ال

۵۱ .............................................................................................................. نيالضالل المب

۵۱ ................................................................................... رفة نفس الناطقةمع یالفصل الخامس ف

۵۱ ................................................................................................................... نيقیعلم ال

۵۲ .................................................................................................................. نيقیال نيع

۵۲ .................................................................................................................. نيقیحق ال

۵۲ ..................................................................................................................... تیحکا

۵۳ .......................................................................................................... امربالمعروف یف

۵۴ ..................................................................................................................... تیحکا

۵۴ ..................................................................................................................... تیحکا

۵۵ ................................................................................................... الرزق یالفصل السادس ف

۵۵ ..................................................................................................................... تیحکا

۵۶ ............................................................................................................. نيالضالل المب

۵۶ ................................................................................ معرفة الزمان و المکان یالفصل السابع ف

۵۷ ............................................................................................................. نيالضالل المب

۵۷ ...................................................................................................................... لیالتمث

۵۸ ...................................................................................... طاعته تعاىل دیفوا یالفصل الثامن ف

۵۸ ............................................................................................................. نيالضالل المب

۵۸ ..................................................................................................................... تیحکا

۵۹ ..................................................................................................................... تیحکا

۷

بسم الله الرحمن الرحیم

حمـــــــــد و فضـــــــــل خـــــــــدای عزوجـــــــــلـــــــــــت ـــــــــــه داد روز نخس ـــــــــــی ک آن کریمــــــــان داد ــــــــرت ج ــــــــم و فک ــــــــوت جس ق

ـــــــــف ی ـــــــــه ز لط ـــــــــت آنگ ـــــــــیداش زدان مــــــــذهب پــــــــاک و صــــــــافی از تخلــــــــیط راه حــــــق آن بــــــود کــــــه در وســــــط اســــــت

»خرياالمــــــــــــور اوســــــــــــطها«زانکــــــــــــه ـــــت ـــــذکور اس ـــــل م ـــــل و نق ـــــر دو در عق ه خواجـــــه در پـــــیش و ایـــــن گـــــروه ز پـــــس

را» قـــــــــل هـــــــــذه ســـــــــبیلی«خوانـــــــــده دامـــــــــنش را گرفتـــــــــه دســـــــــت آویـــــــــزـــــــــــان ـــــــــــرۀ ایش ـــــــــــومی ز زم ـــــــــــاز ق ب جذبشـــــــــــان در کشـــــــــــیده از ره جیـــــــــــب

و آمــــــده بــــــازدیــــــده صــــــانع بــــــه صــــــنع ــــــــــــف« ــــــــــــم یک ــــــــــــان» او ل در ره ایم

ــــــــام ــــــــا انج ــــــــدو ت ــــــــرده ز ب ــــــــع ک قطــــــــــــــد زان ز ســــــــــــــر وجــــــــــــــود آگاهنـــر و خشـــک ـــی ت ـــی گـــرم و ســـرد و ب کـــرده ب جرعــــــــۀ شــــــــربتی کــــــــه ذوق آمیخــــــــتــــــــوبکری ــــــــدر ب ــــــــن ز ص ــــــــب ک زان طلــــــر ــــــاک عم ــــــب پ ــــــم ز قل ــــــو ه ــــــاز ج ب انـــــــــــدر آشـــــــــــام از کـــــــــــف عثمـــــــــــان ذوق دانــــــــش طلــــــــب ز بــــــــاب علــــــــی صـــــــــد هـــــــــزاران درود بـــــــــاد و ســـــــــالم خاصــــــــه بــــــــر روضــــــــۀ مطهــــــــر پــــــــاکـــــــــزین ـــــــــوم گ ـــــــــر روان ق ـــــــــد از آن ب بعــــــــــر روان شــــــــــیخ کــــــــــالم آنگهــــــــــی ب آنکــــــــــه بنهــــــــــاد بهــــــــــر طاعــــــــــت راـــــــــق ـــــــــر ارواح ســـــــــالکان طری ـــــــــس ب پـــــــــز هـــــــــر دو جهـــــــــان زینهـــــــــار ای عزی

ــــــبهه ــــــر ش ــــــه ه ــــــا ب ــــــیت ــــــی رای ای ز ب پنـــــــد از ایـــــــن روزگـــــــار رفتـــــــه پـــــــذیر وارهـــــــان خـــــــویش را ز چـــــــون و چـــــــرا

ـــــــــده واجـــــــــب از اول هســـــــــت بـــــــــر بنـــــــــــتاعت ـــــــــــاد صـــــــــــحیح و رای درس ق

زیــــــن دو نعمــــــت بــــــه آنکــــــه ایمــــــان دادــــــــــی ــــــــــل ســــــــــنت ارزان ــــــــــذهب اه مــــــــــریط ــــــــــراط و خــــــــــاىل از تف دور از اف غــــري از آن شــــک و شــــبهه و غلــــط اســــت اشـــــــــــــرف الکاینـــــــــــــات اقســـــــــــــطها همچـــــــو امثـــــــال عـــــــام مشـــــــهور اســـــــت نیســــــــت بــــــــا آفتــــــــاب بــــــــیم عســــــــس داده هــــــــــر یــــــــــک بــــــــــدو دلیلــــــــــی راـــــــــــــتاخیز ـــــــــــــذر روز رس ـــــــــــــت ع حج

ــــــــده صــــــــدق و صــــــــفای درویشــــــــان دی تــــــــا بــــــــه خلوتســــــــرای عــــــــالم غیــــــــب فــــارغ از عکــــس و طــــرد و شــــیب و فــــراز

ل گرفتـــــــــــه از قـــــــــــرآنبـــــــــــه تمثــــــــــــــــــــه دو گـــــــــام راه آفـــــــــاق و انفســـــــــی ب

ـــــــان ـــــــه«کـــــــه حریف ـــــــع الل ـــــــد»ىل م ان رتبـــــــــتش تربـــــــــت عـــــــــرب را مشـــــــــکــــــت ــــــت ریخ ــــــان ام ــــــر خاکی ــــــه ب خواج

ــــــۀ جــــــام ــــــی صــــــدری«جرع »صــــــب فــــــــــرب ــــــــــیض فضــــــــــل پیغم رشــــــــــحۀ ف غرقـــــــــــــه از آب چشـــــــــــــمۀ حیـــــــــــــوان

شـــــــنو خطـــــــاب علـــــــی» منـــــــیانـــــــت «ــــــــــــــــام ــــــــــــــــان پی ــــــــــــــــر روان مبلغ ب

ــــــــــه ــــــــــال رب ــــــــــذی ق ــــــــــوالک«ال »لـــــــني ـــــــاک آئ ـــــــاک و پ ـــــــحاب پ آل و اصـــــــــام ـــــــــام ان ـــــــــعری، ام ـــــــــن اش بوالحســــــــــــت را ــــــــــــنت و جماع ــــــــــــذهب س مـــــــــــق ـــــــــــازان عـــــــــــالم تحقی شـــــــــــاه ب قـــــــدر ایمـــــــان خـــــــویش نیـــــــک بـــــــدانـــــــــــــــایی ـــــــــــــــاد نگش ـــــــــــــــدۀ اعتق عق تـــــــا نمـــــــانی بـــــــه بنـــــــد عقـــــــل اســـــــريـــــــت را ـــــــت ب ـــــــا چـــــــه خـــــــواهی فطان ت

۸

لکتاب و سبب نظمهفی ترتیب اــــــار ــــــه صــــــحن و صــــــفۀ ب راه خــــــواهی ب ور نـــــــــدانی بـــــــــدین همـــــــــه ره بــــــــــردـــــــني ـــــــني یق ـــــــني و ع ـــــــم الیق ـــــــه عل جمل بعـــــــــد از آن قصـــــــــۀ ضـــــــــالل مبـــــــــني

هــــــــا را بــــــــدان لقــــــــب کــــــــردمفصــــــــل هشــــت بــــاب اســــت و هــــر یکــــی در فصــــلــــــــــني اصــــــــــل اعتقــــــــــاد صــــــــــحیح اول

ــــــــد عای خــــــــویش درســــــــتکــــــــنم آن م پـــــــس کـــــــنم حـــــــل آیـــــــت انـــــــدر پـــــــی

ــــــــــني ــــــــــم الیق ــــــــــون زعل ــــــــــانیچ ایم ســــــــوی عــــــــني الیقــــــــني برهــــــــان بــــــــاز حصـــــــــۀ ذوق و کشـــــــــف اهـــــــــل نظـــــــــر بــــــــــــاز گــــــــــــویم ز گفتــــــــــــۀ ایشــــــــــــان آنگهــــــــــی قــــــــــول مبتــــــــــدع بــــــــــا ذم بـــــــــاز تحقیـــــــــق اصـــــــــل آن مـــــــــذهب بــــــــه حکایــــــــات وراســــــــت تمثــــــــیالت ســــــــــخنی چنــــــــــد از مشــــــــــایخ مــــــــــاــــــای ــــــر ج ــــــه ب ــــــدر او هم ــــــدح و ذم ان مــــــــن ــــــــذهب مخــــــــالف دی ــــــــد از آن م بع نقـــــل و عقـــــل و حقـــــایق اســـــت و کـــــالم

ـــــــاب همچـــــــو بهشـــــــت دارد او هشـــــــت بـــــــــرآن ـــــــــت ق ـــــــــان و آی ـــــــــف و بره کش خــــود بــــه نثــــر ایــــن علــــوم جملــــه بــــه هــــم شـــــــطح و طامـــــــات هـــــــیچ نیســـــــت در او گرچــــه کــــس زیــــن نمــــط نگفــــت ســــخن پایـــــــــۀ فضــــــــــل خــــــــــویش بشکســــــــــتم مــــــــن کــــــــه در نثــــــــر مــــــــوی بشــــــــکافم گـــــــر ضـــــــرورت نبـــــــودی ایـــــــن ابیـــــــات مــــــــردم عصــــــــر شــــــــعر جــــــــوی بدنــــــــدــــــاش ــــــده ف ــــــی ش ــــــدعت آنگه ــــــخن ب س

ـــــــــدان ـــــــــل عـــــــــالم کـــــــــژ نظـــــــــر ب قای وعــــــدۀ خواجــــــه راســــــت گشــــــت الحــــــق اهــــل ایــــن دیــــن کــــه یــــک گــــروه بدنــــد

ـــــــگ در عقـــــــل و نقـــــــل محکـــــــم دارچ ن آن بــــــه نظــــــم آوردایـــــن ضــــــعیف اصـــــل

بــــــــاز حــــــــق الیقــــــــني قــــــــوم گــــــــزینــــــــني ــــــــالم مه ــــــــنت ک ــــــــر س ــــــــه ب گفت نظـــــــم را هـــــــم بـــــــدان رتـــــــب کــــــــردم

ـــــرده تفصـــــیل فصـــــل ـــــار اصـــــلک ـــــا چ هـــــــل صـــــــریح ـــــــل و نق ـــــــه گـــــــواهی عق بـــــــــده را ز نخســـــــــت ـــــــــدانی عقی ـــــــــا ب ت تــــــــــا محقــــــــــق شــــــــــود مــــــــــراد از ویــــــــــــــاد برهــــــــــــــانی ســــــــــــــوی آن اعتق رقعـــــــــــۀ آن ســـــــــــخن کـــــــــــنم آغـــــــــــازــــــــدنی ز وصــــــــف و خــــــــرب ــــــــه را دی هم

هــــــــــــــــای نهفتــــــــــــــــۀ ایشــــــــــــــــانرازـــــــم ـــــــا ه ـــــــواب آن ب ـــــــه ج ـــــــبهه، آنگ شــــــــان مــــــــذهب وز کــــــــه برخاســــــــت آنچنــــــــــات ــــــــــی آی ــــــــــرده توضــــــــــیح معن کــــــــا ــــــــر ج ــــــــته در ه ــــــــربک نوش ــــــــه ت بـــــــدای ـــــــالم خ ـــــــنت ک ـــــــر س ـــــــت ب راســــــــني ــــــــالم مه ــــــــنت ک ــــــــر س ــــــــه ب گفتــــــــذهب و شــــــــبهه و جــــــــواب تمــــــــام م از زر و نقـــــــــــــرۀ معـــــــــــــانی خشـــــــــــــتـــــــان ـــــــداد نش ـــــــس ن ـــــــوم ک ـــــــه منظ جملــــــع در عــــــالم کــــــس نکــــــرده اســــــت جم

کــــــــــرد اعــــــــــرتاض بــــــــــر اونتــــــــــوان نیســـــت الیـــــق بـــــه حـــــال و منصـــــب مـــــنـــــتم ـــــم بس ـــــه ه ـــــد را ب ـــــن عق ـــــه ای چونک

ـــــــی ـــــــعر م ـــــــعر ش ـــــــا چـــــــرا ش ـــــــافمت ب کــــــی ز مــــــن صـــــــادر آمــــــدی هیهـــــــاتــــــــوی شــــــــدند ــــــــز شــــــــعر گ ــــــــا نی علمـــــــــــــاش ـــــــــــــانی از اوب ـــــــــــــان جه در می زاهــــــــد خــــــــر صــــــــفت بــــــــدان مایــــــــلـــــــول صـــــــدق ـــــــرآر ق ـــــــنو از جـــــــان ب بشــــــاد و ســــــه گــــــروه شــــــدند ــــــه هفت ــــــا ب ت

۹

وان شـــــــــده هفتصـــــــــد در ایـــــــــن ایـــــــــامــــــد از اصــــــل ــــــه بدن ــــــاد و س گرچــــــه هفتـــــــطور ـــــــی مس ـــــــر یک ـــــــام ه ـــــــب ن در کتــــــــاز ــــــــدرین نظــــــــم هــــــــم بگــــــــویم ب ان مـــــن چـــــو ایـــــن حـــــال مختلـــــف دیـــــدم گفــــــتم آوه کــــــه گــــــر ز مــــــن ایــــــن حــــــال کـــــــه تـــــــو از قـــــــوم بـــــــازپس مانـــــــدی

ــــــ ــــــرا طری ــــــر م ــــــود م ــــــه ب ــــــوابچ ق جـــــــد ـــــــألیف و درس و دادن پن ـــــــه ت ـــــــه ب ک بلکـــــــه ایـــــــن علـــــــم را ز جملـــــــه علـــــــوم

ـــــــث ـــــــالمبح ـــــــه اصـــــــول و ک ـــــــای هم هـــــــم هـــــــا را دگـــــــر کـــــــنم هـــــــم ضـــــــمعل

ـــــــاز ـــــــن ممت ـــــــد از ای ـــــــی آن کن ـــــــر کس گ آری آری بـــــــــــــه قـــــــــــــدر اســـــــــــــتعدادـــــول ـــــدر عق ـــــه ق ـــــر ب ـــــوت مگ ـــــت دع نیســـــــذهب و کـــــــیش ـــــــا بـــــــه م ـــــــت انبی بعثــــــات ــــــدرین ابی ــــــک شــــــرط اســــــت کان لیــــــــــ ــــــــــوم ب ــــــــــار ق داناصــــــــــطالح چه

از ســــــــر جهــــــــل و حمــــــــق و خــــــــودراییـــــت ـــــطح و افسانس ـــــات و ش ـــــه طام ـــــن ن ای بلکــــه توحیــــد و حکمــــت اســــت و اصــــول چونکــــــــه دیــــــــدم در او ســــــــعادت تــــــــام ذکـــــــــــــر اهـــــــــــــل سعادتســـــــــــــت در او بــــــــود و باشــــــــد بــــــــه طــــــــالع مســــــــعود ای کــــــه کــــــردی در ایـــــــن کتــــــاب نظـــــــر کـــــــه بـــــــر ابـــــــن کـــــــریم رحمـــــــت بـــــــاد

فخـــــر انـــــام حصـــــر کـــــرده اســـــت خواجـــــهــــل ــــعبه و فص ــــرع و ش ــــه ف ــــد ب ــــد ش هفتصـــــــــــــان مـــــــــــــذکور ـــــــــــــفت اعتقادش ص گرچـــــــه گـــــــردد حـــــــدیث بـــــــر تـــــــو درازــــــــک بــــــــر دیــــــــن خــــــــود بلرزیــــــــدم نیــــــه حشــــــر ســــــؤال ــــــد ب حــــــق تعــــــاىل کنـــــدی؟ ـــــا خوان ـــــن م ـــــه دی ـــــق را کـــــی ب خلــــواب ــــه ص ــــت وج ــــیش نیس ــــني ب ــــس هم پـــــــن دگـــــــر خرســـــــند ـــــــد از ای ـــــــوم بع نشــــــــوم ــــــــن کــــــــنم منظ ــــــــی کــــــــار دی از پــــــــــــــ ــــــــــــــت تم ــــــــــــــزار بی امآورم در ه

ـــــم ـــــه ه ـــــه ب ـــــزار جمل ـــــه ه ـــــود س ـــــا ش تـــــــل جـــــــواز ـــــــز در مح ـــــــن نی ـــــــد ای باش

تــــــــوان کــــــــرد خلــــــــق را ارشــــــــادمــــــــی ایـــــــن چنـــــــني آمـــــــد از خـــــــدا و رســـــــول بــــــود دایــــــم بــــــه لفــــــظ امــــــت خــــــویش ننگــــــرد جــــــز کــــــه اهــــــل فکــــــر و ثبــــــاتـــــــــان ـــــــــس در او بنگـــــــــر از ســـــــــر ایق پ

ای نفرمـــــــــاییهـــــــــان و هـــــــــان هـــــــــرزه نظـــــــم ایـــــــن نـــــــوع ســـــــخت آسانســـــــتــــــاک کــــــرده ز حشــــــو شــــــعر و فضــــــ ولپ

ــــــــــام کــــــــــردمش نامــــــــــۀ ســــــــــعادت نـــــر او ـــــه ب ـــــام جمل ـــــن مق ـــــت ای ـــــتم گش خـــــــــود ـــــــــت محم ـــــــــدا ســـــــــعد و عاقب ابت بـــــــــه دعـــــــــایی مـــــــــرا بـــــــــه یـــــــــاد آورــــــــاد ــــــــت ب ــــــــني ام ــــــــا مه ــــــــر او ب حش

۱۰

فی معرفة ذات واجب الوجود تعاىل و تقدس الباب االول :و فیه ثالثة فصول

فی معرفة وجوده تعاىل الفصل االول

علم الیقني

بــــــــه حــــــــقهای االبــــــــر وجــــــــود تــــــــوـــــــــد ـــــــــب در شـــــــــهود آم هرچـــــــــه از غی جملــــــه اشــــــیا بــــــه نطــــــق حــــــال فصــــــیح

هــــــــای بــــــــی مــــــــانعچیســــــــت تســــــــبیحـــــــی ـــــــی در پ ـــــــل پ ـــــــی ز نق ـــــــل را ه عق ایــــــــــن بــــــــــود مــــــــــر ذوات را شــــــــــاملـــــــــان ـــــــــؤمن و ایم ـــــــــر و م ـــــــــافر و کف ک نـــــــه همـــــــني آیـــــــت از کـــــــالم خـــــــدای تـــــــا هـــــــزار اســـــــت انـــــــدرین ز کـــــــالمــــــــک واکــــــــابی ــــــــرآن چــــــــو نی ســــــــر ق

ــــــــی ــــــــهــــــــر ســــــــخن زو کــــــــالم ب انپای دل هــــــر حــــــرف از او چــــــو لــــــوح و قلــــــم

وی پیــــــــــداهــــــــــای وحــــــــــدت نقطــــــــــهـــــــــان ـــــــــب عرف ـــــــــان مکت حـــــــــرف خوانـــــــوز حـــــــرف شـــــــناس ـــــــو نگشـــــــتی هن ت

ـــــــه حـــــــقهســـــــت هـــــــر ذره ای گـــــــواه ب هـــــــم ز جـــــــود تـــــــو در وجـــــــود آمـــــــد حامــــــــــــــد صــــــــــــــانعند در تســــــــــــــبیح جــــــــز داللــــــــت ز صــــــــنع بــــــــر صــــــــانع

»و ان مـــــن شـــــی«از نبـــــی بـــــاز خـــــوان ــــــــــــــل ــــــــــــــر کام ــــــــــــــاقص ازوی براب ن

ـــــــــــــد رو مســـــــــــــاوی دانهمـــــــــــــه را ان ســـــــــوی اثبـــــــــات اوســـــــــت راهنمـــــــــای

ســـــــــت حجةاالســـــــــالمجمـــــــــع کـــــــــرده خــــــود همــــــه مغــــــز ایــــــن ســــــخن یــــــابیـــــــۀ آن ـــــــوده جمل ـــــــه ب ـــــــک نقط ـــــــاز ی بـــــــــدم ـــــــــدوث و ق ـــــــــورت ح ـــــــــۀ ص مای خــــــود زقایــــــل ســـــــخن نگشــــــت جـــــــدا خوانـــــــده زیـــــــن لـــــــوح ابجـــــــد برهـــــــان

هـــــای قیــــــاسکـــــی کنــــــی حـــــل شــــــکل

عني الیقنيــــــــــــرآن ــــــــــــت ق ــــــــــــد آی ــــــــــــر تأکی به

نشـــــدهـــــیچ ممکـــــن بـــــه خـــــویش هســـــت دور باطــــــــل، تسلســــــــل اســــــــت محــــــــالــــــوف ــــــود موق ــــــود ذات خ ــــــر ب ــــــه ب زانک نرســــــــــد جملــــــــــۀ دوم بــــــــــه نخســــــــــتـــــــــــــت ز ممکنـــــــــــــی منفـــــــــــــک ممکنیـــــــــد ـــــــــز او واجـــــــــب الوجـــــــــود نش هرگ

ـــــــی ـــــــه نم ـــــــب آنگ ـــــــنواج ـــــــود ممک ش زانکــــــه قلــــــب حقــــــایق اســــــت محــــــال

بگشـــــت صـــــفاتخـــــود گـــــرفتم کـــــه مـــــی گــــــــــرددصــــــــــفت ذات هــــــــــم نمــــــــــی

صـــــــــفت او چـــــــــو اوســـــــــت پاینـــــــــده

ح برهـــــــــانبشـــــــــنو از عقـــــــــل واضـــــــــ شــــــیب و بــــــاال، بلنــــــد و پســــــت نشـــــــدــــــال ــــــدء و بدوســــــت م ــــــس مب اوســــــت پ نشـــــود کـــــس چـــــو وصـــــف بـــــر موصـــــوف هـــــــر دو گردنـــــــد منتهـــــــی بـــــــه درســـــــت نشــــــود بــــــی خــــــالف و شــــــبهه و شــــــک منبــــــع فضــــــل و فــــــیض و جــــــود نشــــــدـــــــــود ممکـــــــــن گـــــــــردش ذات کـــــــــی بـــــــــــال ـــــــــــزد متع ـــــــــــه ز ای حـــــــــــاش للــــــــت ذات ــــــــود حقیق ــــــــی ش ــــــــب ک منقل

گــــــــرددهــــــــیچ هســــــــتی عــــــــدم نمــــــــیـــــــود ـــــــم نم ـــــــدهه ـــــــم نماین اســـــــت و ه

۱۱

حق الیقنيــــــــه محــــــــیط افکــــــــن ای خــــــــرد زورق ب چنـــــــــد از آیـــــــــات انفـــــــــس و آفـــــــــاقــــــندیده نیســــــت خــــــدای ــــــی، پس ــــــه دلیل بــــــر جــــــائی ــــــه ه ــــــا ب ــــــت ت نیســــــت جائیــــــــني ــــــــل رأی الع ــــــــا دلی ــــــــد ب چــــــــه کن

ـــــــــت ـــــــــه«وق ـــــــــی اناالل ـــــــــد زود» ان آم گویــــــدهــــــر کــــــه بــــــر حــــــق دلیــــــل مــــــی

ــــــد ــــــل نمان ــــــای باط ــــــق«ج ــــــاء الح »جـــــم یکـــــف« ـــــ» اول ی االطـــــالقخـــــوان عل

ــــــــای ــــــــر ج ــــــــان روی ه ــــــــا چوهرجائی تـــــــویی چـــــــو برجـــــــایی ـــــــه جـــــــایی ت همـــــــــــني؟ ـــــــــــی نعل ـــــــــــدس وانگه !وادی قــــــنود ــــــت و ش ــــــف عصــــــای گف ــــــه از ک بن

ــــــــی ــــــــاب م ــــــــراغ آفت ــــــــه چ ــــــــدب جوی

حکایتـــــــن دق ـــــــت ای ـــــــی گرف ـــــــد ابله ـــــــر جنی بـــــــــــــــــــــالم ارواح ـــــــــــــــــــــري دم زد ز ع پــــــه چــــــراغ صــــــبح را نیســــــت حــــــاجتی ب همـــــه عـــــالم فـــــروغ نـــــور خـــــور اســـــت

از در و دیــــــــــــوار مهــــــــــــر در تافــــــــــــتــــــــت ــــــــاب الس ــــــــه از خط ــــــــود آنک ذره ب ذره از نــــــــــور مهــــــــــر تابــــــــــان اســــــــــتـــــت ـــــان بس ـــــر ج ـــــه ب ـــــا ک ـــــر ت ـــــتۀ مه رشــــــــتاد ــــــــک از آن اس ــــــــوا چــــــــون فل در ه

ـــــای ســـــر کـــــرد او چـــــون ـــــن کـــــوی پ در ایــــــــــندیده ــــــــــت پس ــــــــــن حال ــــــــــا در ای ت

ــــــــــده ــــــــــن او روی و روی او دی ــــــــــتت س او بـــــــــه مطلـــــــــوب خویشـــــــــنت برســـــــــید

کـــــــه چـــــــه داری دلیـــــــل هســـــــتی حـــــــق اغنــــــی الصــــــباح عــــــن مصــــــباح: گفــــــت

نـــــــــور خـــــــــود دارد از چـــــــــراغ فـــــــــراغ چــــــه مجــــــال چــــــراغ مختصــــــر اســــــتـــــــار ـــــــه ک ـــــــمع چ ـــــــروغ ش ـــــــا ف ذره را ب

ــــــه جــــــواب ــــــی«ب ــــــت» بل ــــــان در بس می هـــــــم بـــــــدو ســـــــوی او شـــــــتابان اســـــــتــــــت ــــــرو ننشس ــــــب ف ــــــان از طل ــــــک زم یـــــــاد ـــــــا بنه ـــــــر پ ـــــــه زی ـــــــوا را ب کـــــــه ه دســــــــت بــــــــا مهــــــــر در کمــــــــر کــــــــرد اوــــــــــده ــــــــــه دی ــــــــــراپای او هم ــــــــــد س ش

ســـــــته، دیـــــــدنی دیـــــــدهبـــــــودنی بـــــــودــــــــی ــــــــه م ــــــــوری آنک ــــــــدک ــــــــارد دی نی

حکایت هدهـــــــــدی را مگـــــــــر ز طـــــــــالع شـــــــــوم از ســــــــــلیمان شــــــــــنیده بــــــــــود وعیــــــــــد

خفتنــــــدهــــــیچ بومــــــان بــــــه شــــــب نمــــــیـــــــــحرگهی بدمیـــــــــد ـــــــــیم س ـــــــــون نس چـــــــــــد ـــــــــــیش کردن ـــــــــــوم در پ ـــــــــــۀ ب گلـــــــی ـــــــب خفت ـــــــنی ش ـــــــو در روش ـــــــه ت کـــــرعکس ـــــود ب ـــــن ب ـــــت هدهـــــد کـــــه ای گفـــــت ـــــور پیداس ـــــور خ ـــــه ن ـــــزی ب ـــــه چی هم

ـــــــده ـــــــان دی ـــــــودای ک ـــــــور ب ضـــــــعیف ن لیــــــــک چشــــــــم مــــــــرا بــــــــود آن تــــــــابــــــر عیــــــان ــــــال مه ــــــه بیــــــنم جم ــــــن ک م

گـــــــــذر افتـــــــــاد بـــــــــر خرابـــــــــۀ بـــــــــوم آخــــــــــر افتــــــــــاد در عــــــــــذاب شــــــــــدید

آشــــــــــفتندهــــــــــر زمــــــــــانیش برمــــــــــیــــــــــدزان خــــــــــ ــــــــــر پری راب آشــــــــــیانه ب

ش آزردنـــــــــدتتـــــــــا گرفتنـــــــــد و ســـــــــخ آشــــــــــــــفتیروز تاریــــــــــــــک برمــــــــــــــی

روشــــــنی کــــــی بــــــود مگــــــر در عکــــــس ظلمـــــت از ضـــــعف نـــــور چشـــــم شماســـــتـــــــور بـــــــود ـــــــره روز ک ـــــــب پ ـــــــو ش همچــــــر عــــــالم تــــــاب ــــــه کنــــــد تــــــاب مه ک حــــــــاجتی نبــــــــودم بــــــــه هــــــــیچ بیــــــــان

۱۲

جملـــــــه بومـــــــان بـــــــه هـــــــم برآشـــــــفتندـــــــــــــد ـــــــــــــزبني از آن درمان هدهـــــــــــــد تی ذوق مـــــن گفـــــت در وفـــــات مـــــن اســـــتــــــــود ــــــــراب ش ــــــــر خ ــــــــن اگ ــــــــۀ ت خانــــــــد نــــــــور کــــــــز شــــــــش جهــــــــت بیفزای

ـــــــرزه ـــــــر یکـــــــی ه ـــــــده ـــــــی گفتن ای هم بــــــــــه ذوق دل برخوانــــــــــد» اقتلــــــــــونی«

مـــــن اســـــت مـــــردن مـــــن همـــــه حیـــــات ذرۀ جــــــــــــــان در آفتــــــــــــــاب شــــــــــــــود ظلمــــــــــــــت ذره هــــــــــــــیچ ننمایــــــــــــــد

حقیقة الحقایق ای کـــــــــه انـــــــــدر حجـــــــــاب ماندســـــــــتیـــــــد ـــــــب ش ـــــــو غای ـــــــر ت ـــــــب حاض از طلـــــــان ـــــــود پنه ـــــــب ش ـــــــز طل حاضـــــــری ک هــــــــــرزه هــــــــــر ســــــــــاعتی ز بیکــــــــــاریــــــــــی ــــــــــدا دان ــــــــــدر ره خ ــــــــــدت ان ســـــــت ـــــــری اس ـــــــق ذوات را فط ـــــــش ح دانـــــــــــتدالل ـــــــــــردی اس ـــــــــــه ک در ازل از چ

فزایدور کــــــــــردی تــــــــــو مــــــــــرد کــــــــــارا وه کـــــه چـــــون در رســـــی بـــــه ســـــر نهفـــــت

ــــــــــــــور را نخواندســــــــــــــتی ــــــــــــــت ن آی رای صــــــــائب همــــــــه مصــــــــایب شــــــــدـــــــوان ـــــــه ســـــــعی و جـــــــد نت دیـــــــدن او ب

خــــــــاریدیــــــــدۀ دل بــــــــه خــــــــار مــــــــی دانــــــــش دانــــــــش اســــــــت تــــــــا دانــــــــیــــش اســــت کــــان فکــــری اســــت ــــش دان دان

ای جــــــواب ســــــؤالگفتــــــه» بلــــــی«کــــــه ــــــدای ــــــب خ ــــــاب و جن ــــــویش را از جن خ

ــــــــد ــــــــرتا«چن ــــــــت»واحس ــــــــد گف ت بای

تحقیق ای خــــــــدا را گــــــــمدر خــــــــودی کــــــــرده

ـــــــــت ـــــــــردن جان ـــــــــوق گ ـــــــــت او ط دســــــــد ــــــــل وری ــــــــزدیکرت ز حب ــــــــو ن ــــــــه ت بـــــوی ـــــر ک ـــــر س ـــــرد ه ـــــه گ ـــــردی ب ـــــد گ چن بـــــــر تـــــــو نزدیـــــــک گـــــــردد ایـــــــن ره دورــــــر ــــــس منگ ــــــیش و پ ــــــاال و پ ــــــیب و ب ش خــــــريه هــــــر در ز جســــــت و جــــــوی مــــــزنــــــــت ــــــــانی اس ــــــــا پریش ــــــــت و پ زدن دس نردبـــــــــــان پایـــــــــــۀ ســـــــــــراچۀ غیـــــــــــب ســــــــخن راه بــــــــر خــــــــود آســــــــان کــــــــنــــــگفت ــــــدیث ش ــــــن ح ــــــداری از ای ــــــا ن ت

ـــــــــدی«قصـــــــــۀ ان ســـــــــلخت مـــــــــن جلگـــــــاه اســـــــت ســـــــخن آن کـــــــه مـــــــرد آ

ــــــــــــم ــــــــــــه معک ــــــــــــتم فان ــــــــــــن ان ای ســـــــــــــــر بـــــــــــــــرآورده از گریبانـــــــــــــــتـــــــــد ـــــــــاده در ضـــــــــالل بعی ـــــــــو در افت ت درد خـــــــود را دوا هـــــــم از خـــــــود جـــــــویـــــــور ـــــــگاه حض ـــــــه پیش ـــــــینی ب ـــــــر نش گ درکــــــــــش انــــــــــدر زه گریبــــــــــان ســــــــــر در ایـــــــــن خانـــــــــه نیســـــــــت جـــــــــز روزن

ــــ ــــر ای ــــه آخ ــــر بن ــــتس ــــانی اس ــــه پیش ن چـــــــب ـــــــازه جی ـــــــو ت ـــــــن ت ـــــــت از دام هس چــــــــــاک دامــــــــــن زه گریبــــــــــان کــــــــــنــــــت ــــــد چــــــه گف ــــــه بایزی ــــــنو آخــــــر ک بشــــــــــــــدی ــــــــــــــا وح ــــــــــــــاهو و هواان »ان

ـــه« اســــت» لــــیس فــــی جبتــــی ســــوی اللـ

حکایت دیـــــــد یـــــــک عاشـــــــق از دل پـــــــر تـــــــابــــــــــــت آن غمخــــــــــــور دامــــــــــــنش را گرف چـــــون درآمـــــد ز خـــــواب خـــــوش درویـــــش دامـــــــــن خـــــــــویش را ز دســـــــــت مـــــــــده

ــــــق ــــــوابحضــــــرت ح ــــــدر خ ــــــاىل ان تع کــــــه نــــــدارم مــــــن از تــــــو دســــــت دگــــــرــــــد محکــــــم گرفتــــــه دامــــــن خــــــویش دی ســــــــر در آفــــــــاق هــــــــرزه بــــــــیش منــــــــه

۱۳

ــــــوب ج ــــــت مطل ــــــیشهس ــــــدر پ ــــــت ان انــــــــــــدازد ــــــــــــه دورت ان ــــــــــــه اندیش زانک هرکـــــــه از خویشـــــــنت شـــــــناخت شـــــــناخت یــــــک دو بیــــــت از ظهــــــري ملــــــت و دیــــــن

عاشـــــقان را چـــــه روی را تـــــو جـــــز آنـــــک« بـــــــــر در تـــــــــو مقـــــــــیم نتـــــــــوان بـــــــــود زدن حلقـــــــــه جـــــــــز اشـــــــــارت نیســـــــــتـــــــــه لفـــــــــظ اســـــــــتفهام وان اشـــــــــارت ب

ــــــــم نخلــــــــق«از »الــــــــم نجعــــــــل«و » ال کــــــــه خداونــــــــد عــــــــالم از زن و مــــــــرد

آخـــــــر بـــــــه آشـــــــکار و نهفـــــــت بنگـــــــرــــــت ــــــوان دانس ــــــدا ت ــــــق از خ ــــــر و خل ام نـــــــور او بـــــــود تـــــــا کـــــــه دیـــــــدۀ جـــــــانـــــا صـــــفت اســـــت ـــــل م ـــــر و فع ـــــزل فک من نــــــــور او خــــــــود دلیــــــــل قافلــــــــه بــــــــس خلــــــــــق را جملــــــــــه مــــــــــوی پیشــــــــــانیــــــــت روان ــــــــراط راس ــــــــر ص ــــــــه او ب آنگ زان جهـــــت نیســـــت هـــــیچ منـــــع و دریـــــغ

ــــــــــول ــــــــــب«ق ــــــــــه غال ــــــــــنو» والل بش بــــــــــاز از جانــــــــــب تــــــــــو اســــــــــتعداد

ـــــرد م ـــــق ک ـــــه خل ـــــرون ب ـــــدی«ق ـــــم ه »ث زانکــــــــه از واهــــــــب الصــــــــور دل و تــــــــن

»احســـــن التقـــــویم«وصـــــف حســـــن تـــــو ــــــدین«در ــــــلاســــــت جســــــم» ی هــــــا را گ

راه بــــــر زیــــــن ســــــخن بــــــه ســــــر نهفــــــتگـــــاه اســـــت ـــــزد آ ـــــه فطـــــرت ز ای جـــــان بــــــیچ ســــــبیل ــــــه ه ــــــد ب ــــــک، ب ــــــود نی نش داده را واســـــــــــــــــــتاند او هیهـــــــــــــــــــات بگـــــــذارش تـــــــو نقـــــــش ایـــــــن نرينـــــــگ صـــــــورتت خـــــــود نکوســـــــت ای دلخـــــــواه غـــــــــــــل و زنجـــــــــــــري و آتـــــــــــــش دوزخــــه مرکــــز خــــویش دل و جــــان خــــود کشــــد ب

تــــــوئی تــــــو بـــــــود» اســــــفل الســــــافلني«ـــــــــني ـــــــــر یق ـــــــــون ز اوج مه ـــــــــر اکن بنگـــــــــــــدا ـــــــــــــدهای راه خ ـــــــــــــاز دان ض ب

نگـــــــــر از او منـــــــــدیشانـــــــــدر او مـــــــــی ســــــــازددوســـــــت بــــــــا غـــــــري در نمــــــــی

ــــــــداخت خــــــــویش را از شــــــــناخت دور انـــــــنم تضـــــــمني ـــــــاطرم ک ـــــــر خ ـــــــت ب گش

نگرنـــــــدلـــــــب بدوزنـــــــد و در تـــــــو مـــــــیــــــه ــــــیحلق ــــــیای م ــــــد و م ــــــدزنن »گذرن

ذوق دل قابــــــــــــل عبــــــــــــارت نیســــــــــــتـــــــــص خـــــــــري کـــــــــالم گشـــــــــت وارد ز ن راه یـــــــــــــــابی بـــــــــــــــه دانـــــــــــــــش اولـــــــــــــد آورد ـــــــــــــدم پدی ـــــــــــــه را از ع هم

گفــــت» الــــم تــــر«چنــــد جــــا بــــا تــــو حــــق ـــــن و آن دانســـــت؟ کـــــس ـــــه ای !خـــــدا را ب

کـــــــــــرد ادراک صـــــــــــورت دو جهـــــــــــان ذات برتـــــــر ز علـــــــم و معرفـــــــت اســـــــتـــــــس ـــــــردد ک ـــــــط نگ ـــــــق غل ـــــــی ح در پ همـــــــــه در دســـــــــت لطـــــــــف ربـــــــــانی خلــــــــق در پــــــــی روانــــــــه از دل و جــــــــان

ــــــور«شــــــمس ــــــه ن ــــــغ؟» الل !و آنگــــــه می تـــــــا نمـــــــانی بـــــــه دســـــــت دیـــــــو گـــــــرو نقـــــــــش فطــــــــــری نـــــــــه زادۀ ارشــــــــــادـــــــق نیســـــــت جـــــــدا کـــــــه هـــــــدایت زخل

ــــــــذی احســــــــن«وســــــــت همــــــــه نیک »الـــــب ســـــلیم ـــــه قل حســـــن جـــــان متصـــــف ب

اســـــــت بـــــــاز منـــــــزل دل» اصـــــــبعني«و کــــه مــــن اینجــــا جــــز ایــــن نیــــارم گفــــت

اســـــت» صـــــبغة اللـــــه«لـــــوح بـــــی رنـــــگ ـــــه ـــــق ک ـــــول ح ـــــو ق ـــــاز ج ـــــدیل«ب »التب

ـــــــــذات ـــــــــا بال ـــــــــزول م ـــــــــالعرض الی ب ای گــــــه فــــــراخ و گــــــاهی تنــــــگکــــــرده

ـــــاه ـــــه دســـــت خـــــویش تب ـــــو مگـــــردان ب تـــــــخ ـــــــوک نف ـــــــا و ف ـــــــداک اوکت ـــــــم ی ه

ــــــــیشگــــــــ ــــــــو در پ ــــــــوئی ت ــــــــد ت ر نیای فرمــــــود» بــــــل اضــــــل«کــــــه تــــــرا کــــــار

»ضــــــــالل مبــــــــني«در چــــــــه ظلمــــــــت ــــــدا ــــــا پی ــــــت چیزه ــــــه ضــــــد اس ــــــه ب ک

۱۴

الضالل المبني منکـــــــر حـــــــق طبیعـــــــی آمـــــــد و بـــــــس

ــــــــــی ــــــــــار م ــــــــــر را کردگ ــــــــــدده خوان نظــــــرش تــــــا بــــــه چــــــرخ و انجــــــم شــــــد داندهـــــــر را نیـــــــز همچـــــــو مـــــــا مـــــــی

ـــــــوط و اوج و قـــــــران ـــــــاال، هب شـــــــیب و ب مــــــا باشــــــد هرکــــــه انــــــدر صــــــفت چــــــو

ســــــــر مکنــــــــون اســــــــت» اناالــــــــدهر«در بــــــه هــــــر آن ســــــو کــــــه گــــــردد آن گمــــــراهــــــد ــــــني باش ــــــن چن ــــــه ای ــــــد ک ــــــه دان هرک

ـــــــــاکس ـــــــــگ ن ـــــــــدگهر، س ـــــــــر ب آن خـــــــــــی ـــــــــــار م ـــــــــــر از روزگ ـــــــــــداث دان

پیشــــــــرت زان نرفــــــــت از آن گــــــــم شــــــــدـــــــرگردان ـــــــال س ـــــــاه و س ـــــــب، م روز و ش صـــــــــفت مثـــــــــل ماســـــــــت در امکـــــــــانــــــــه کــــــــه او خــــــــدا باشــــــــد حــــــــاش لل

ان چــــون اســــتمــــن بگــــویم تــــو خــــود بــــدــــــــد ــــــــه«گــــــــر بدان ــــــــثم وجــــــــه الل »ف

ـــــــد ـــــــني باش ـــــــه یق ـــــــود هم ـــــــر او خ کف

التمثیلــــیط ــــت بس ــــزی اس ــــو مرک ــــق چ وحــــدت ح کــــــــژی دایــــــــره نــــــــه از نقــــــــط اســــــــت

هـــــا چـــــون بـــــه همـــــدگر پیوســـــتنقطـــــهــــــع و هیئــــــات اســــــت ــــــژی کــــــژ ز وض کــــت ــــپ و راس ــــل و چ ــــیش بگس ــــس و پ از پ نقطــــه هــــر جــــا کــــه رخ نهــــد پــــس و پــــیش

ـــــــل و ـــــــان مث ـــــــن در می ـــــــرق ک ـــــــال ف مثـــــــــی« ـــــــــل االعل ـــــــــرآن» مث ـــــــــد از ق آم

ـــــــه نقطـــــــه ـــــــا هم ـــــــای دور محـــــــیطم ه نقطــــه و آنگــــاه کــــژ، نــــه ایــــن غلــــط اســــت کژیــــــــی در خیــــــــال صــــــــورت بســــــــتـــــــــت ـــــــــم از ذات اس ـــــــــتی ه ذات را راســــــت ــــــه راس ــــــژی وی هم ــــــود آن ک ــــــا ش ت روی او هســـــــت ســـــــوی مرکـــــــز خـــــــویش تــــــــــا بــــــــــدانی مجــــــــــاز را ز محــــــــــال ذات حــــــــق را بــــــــرای کشــــــــف و بیــــــــان

المنشأ یـــــــن خـــــــالف شـــــــد میمـــــــونمنشـــــــأ ا

ــــــــــــاعور ــــــــــــم ب ــــــــــــر بلع ــــــــــــۀ کف قص بعــــــــد از آن زهــــــــد و دانــــــــش بســــــــیار کـــــــــــرد انکـــــــــــار صـــــــــــانع بیچـــــــــــون تـــــــا بـــــــه جـــــــائی رســـــــید حـــــــال لئـــــــیمــــــوم ــــــت ش ــــــن حکای ــــــرت از ای ــــــه کم هرچ عذرشــــــان خواســــــت ایــــــزد از ســــــر حلــــــم هـــــــــم تـــــــــوئی ای قـــــــــدیم فـــــــــرد االه

ـــــــو بگـــــــو» شـــــــهدالله« ـــــــو بشـــــــنو و ت تـــــــان ـــــــال گم ـــــــني مج ـــــــدر یق ـــــــت ان نیس

کـــــــــــافر ملعـــــــــــونابـــــــــــن دیصـــــــــــان خـــود چـــو ســـگ هســـت در جهـــان مشـــهورــــــردار ــــــگ م ــــــد آن س ــــــافر ش ــــــت و ک رف پــــــس کتــــــب ســــــاخت انــــــدر آن ملعــــــون کـــــــه ســـــــگش خوانـــــــد کردگـــــــار کـــــــریمـــــــدوم ـــــــم کالمع ـــــــه حک ـــــــد ب ـــــــا در آم ت

ــــــــه ــــــــم«قول ــــــــن عل ــــــــه م ــــــــالهم ب »مــــــــواه ــــــــل و گ وحــــــــدت خــــــــویش را دلی

ـــــــــــــــــــــــه ال االه اال هـــــــــــــــــــــــو« »انـــــه شـــــک«رو ـــــی الل برایشـــــان خـــــوان» اف

۱۵

فی توحیده تعاىل لثانیالفصل ا

علم الیقني وحـــــــــــدت تـــــــــــو ز کثـــــــــــرت اشـــــــــــیا جزوهـــــــــای جهـــــــــان زکـــــــــوه و ز کـــــــــاه

ــــــه« گفــــــت بــــــا تــــــو احــــــد» قــــــل هوالل آنکـــــــه از کـــــــس نـــــــزاد و نـــــــی زایــــــــدـــــــس ـــــــود ک ـــــــل نب ـــــــاال و مث ـــــــیب و ب ش همـــــــــــــــه داننـــــــــــــــد واحـــــــــــــــدیت اوــــــــــربد ــــــــــوق ره بــــــــــدان ن عقــــــــــل مخل

ــــــــــدا ــــــــــتیت پی ــــــــــد هس ــــــــــت مانن هســـــــــــــــــــه«همـــــــــــــــــــه در »ال االه اال الل

ــــــه«ز بــــــا »صــــــمد«گفــــــت فــــــرد و » الل زو کســـــــــی، مثـــــــــل او کجـــــــــا شـــــــــاید بــــــه ضـــــــرورت کـــــــه او بمانـــــــد و بـــــــســــــــو هــــــــو از احــــــــد دم مــــــــزن فهــــــــو ه مــــــــرغ فکــــــــر انــــــــدر آن هــــــــوا نــــــــرپد

عني الیقني لفــــــــــظ قــــــــــرآن و معنــــــــــی برهــــــــــان یعنــــــــــــــی از کثــــــــــــــرت االهســــــــــــــتیــــــــه رای ــــــــوند ب ــــــــق ش ــــــــس ار متف دو ک ورنــــــه چــــــون ایــــــن از آن جــــــدا باشــــــد

ـــــه ذر ـــــود جمل ـــــه خ ـــــه ک ـــــودهن ـــــای وج ه کثـــــــرت آمـــــــد بـــــــه وحـــــــدت آبســـــــنتــــــــان ــــــــت جه ــــــــدت اس ــــــــارات وح اعتبــــــدد ــــــون ع ــــــه خ ــــــن ب ــــــل ک ــــــغ را لع تی گــــــــــردن پســــــــــت گردنــــــــــان بشــــــــــکن عـــــدد آخـــــر همـــــه دلیـــــل یکـــــی اســـــت بــــــاز هــــــر کثرتــــــی بــــــه وحــــــدت خــــــاص

نهایــــــــت و بــــــــی حــــــــدعــــــــدد بــــــــی بـــــــــه فصـــــــــول و خـــــــــواص نامحـــــــــدود مبــــــــــدء و منتهــــــــــای جملــــــــــه شــــــــــمارــــــویش ــــــدت خ ــــــور وح ــــــدره ظه ــــــل ق ج

اهر از اعــــــــدادوحــــــــدتش گشــــــــته ظــــــــ گفتـــــــه دایـــــــم نـــــــه خـــــــاص روز شـــــــمار

ـــــــــول ـــــــــا«ق ـــــــــان فیهم ـــــــــو ک را دان» لــــــــــــــتی ــــــــــــــني تباهس ــــــــــــــمان و زم آســــــدای ــــــوند خ ــــــی ش ــــــز و ک ــــــود از عج ب آنکــــــــه غالــــــــب بــــــــود خــــــــدا باشــــــــد قایــــــــل آمــــــــد بــــــــه وحــــــــدت معبــــــــود همچـــــــو درنیســـــــت هســـــــت را مکمـــــــن داننقــــــــش کثــــــــرت از آن یکــــــــی مــــــــی

ـــــــون عـــــــدد مهـــــــرتی چـــــــون شـــــــوی زب بـــــــرکنبـــــــیخ کفـــــــر از همـــــــه جهـــــــان

کـــافر اســـت آنکـــه انـــدرینش شـــکی اســـت خــــــواه انــــــواع گــــــري و خــــــواه اشــــــخاصـــــــــدد ـــــــــرون زع ـــــــــی ب ـــــــــی و یک از یک گشــــــــته از جــــــــنس خویشــــــــنت معــــــــدود وحـــــــــدت آمـــــــــد ز انـــــــــدک و بســـــــــیارـــــــیش ـــــــم و ب ـــــــاهر ک ـــــــدر مظ ـــــــرده ان کــــــــــرده و اضــــــــــداد ــــــــــال ک ــــــــــی امث نف

ــــــــــــک واحــــــــــــدالقهار« »لمــــــــــــن المل

حق الیقنيــــــدام وجــــــود ــــــو خــــــود ک ــــــا وجــــــود ت ب

، اول و آخـــــــــــــرظـــــــــــــاهر و بـــــــــــــاطن بـــــود هـــــر بـــــود بـــــا تـــــو نـــــابود اســـــتـــــت ـــــتی نیس ـــــو هس ـــــا ت ـــــت ب ـــــتی نیس هس جــــــــود عــــــــني وجــــــــود، بــــــــاز وجــــــــود

ـــــــ ـــــــودک ـــــــام وج ـــــــاد ن ـــــــدم را نه س عـــــــاهر ـــــــان ظ ـــــــه در می ـــــــريی ن ـــــــو و غ ت

ــــوده ــــا ب ــــت ت ــــوده اس ــــني ب ــــن چن ــــتوی ســـــو هســـــتی، نیســـــت ـــــا ت نیســـــتی هســـــت ت عـــــــني جـــــــود اســـــــت در مقـــــــام شـــــــهود

۱۶

بـــــــــودن بودهـــــــــا نمـــــــــود تـــــــــو بـــــــــودـــــق ـــــدت ح ـــــفات وح ـــــم و ص ـــــت اس چیس هســــــــــتی تســــــــــت عــــــــــني ماهیــــــــــت ذات هســـــــتی و وحـــــــدت اســـــــت یکـــــــی بــــــاز بــــــود و نمــــــود تــــــو یــــــک چیــــــز

ــــــــم ــــــــور و ظل ــــــــان ن ــــــــدر می ــــــــارق ان فـــــــــــــوف ـــــــــــــات را محف ـــــــــــــۀ ممکن هم

ـــــــود ـــــــود نم ـــــــود از آن نم ـــــــا ب ـــــــه ت هم اعتبـــــــــــــــارات هســـــــــــــــتی مطلـــــــــــــــق نیســـــــــت بـــــــــا ذات شـــــــــني ماهیـــــــــتــــــــکی ــــــــت ش ــــــــن نداش ــــــــا در ای دل دان نیســــــــت انــــــــدر میانــــــــه هــــــــیچ تمیــــــــز

از توهمـــــــــات عـــــــــدمچیســـــــــت غـــــــــريـــــــروف ـــــــدم همچـــــــو ظـــــــرف را مظ در ع

حکایت ای ز بــــــــرف بســــــــاختصـــــــانعی کــــــــوزه

ـــــــاب ـــــــب و ت ـــــــرف ناگـــــــه ازت کـــــــوزۀ بــــــــل همــــــــه عــــــــالم چیســــــــت انــــــــدر مثــــــد ــــــدم باش ــــــس ع ــــــیش و پ ــــــه را پ هرچ

کـــــــرد پــــــــر آب و انــــــــدر آب انــــــــداختـــــــــــه آب ـــــــــــد آب ب آب گشـــــــــــت و برآمــــــــــدم ــــــــــر ع ــــــــــان بح ــــــــــدمی در می عــــــــــم باشــــــــــد ــــــــــود و نــــــــــابود او به ب

قتحقی وحــــــــدتش نیســـــــــت از قبیـــــــــل شـــــــــمار عـــــــــــــــدمی دان تعـــــــــــــــین اشـــــــــــــــیا جـــــــــایز اســــــــــت امتیــــــــــاز در اعــــــــــدام

هــــــــا بــــــــه نیســــــــتی ممتــــــــازنیســــــــتی اعتبــــــــــــارات عقــــــــــــل دور انــــــــــــدیش مــــن و تــــو، بــــی مــــن و تــــو، مــــا و شماســــت تــــــــوئی تــــــــو نمــــــــود اوئــــــــی اوســــــــت عـــــالم خلـــــق و امـــــر هـــــر دو یکـــــی اســـــتــــــــدک ــــــــی مــــــــر وان اصــــــــل اعــــــــداد ب مــــن نــــدانم کــــه انــــدرین چــــه شــــک اســــتـــــــال ـــــــس افع ـــــــدت، صـــــــفات پ ذات وح عشــــــــــرات و مــــــــــآت، بــــــــــاز الــــــــــوفــــــــــــت ــــــــــــد برخاس ــــــــــــاد وز اح آن زآح

هــــا ز ســــطح و خــــط اســــتهمچنــــني جســــم ســـــــه موالیـــــــد اگرچـــــــه از چـــــــار اســـــــتــــــــــــــد ــــــــــــــوال و اصــــــــــــــل انبازن در هیــــــــط ــــــــمار غل ــــــــن ای خواجــــــــه درش مکــــــــــداد ــــــــــب اع ــــــــــی از مرات ــــــــــر یک هـــــــــــــیار ـــــــــــــۀ بس ـــــــــــــما و خاص دارد اســــــــــزد ســــــــــه در ســــــــــه عــــــــــداوت انگی

ۀ احـــــد اســـــتلـــــیکن ایـــــن جملـــــه خاصـــــ

ــــــــــدک ــــــــــد ز ان ــــــــــر آم ــــــــــیاربرت و بس نیســـــت از نیســـــت شـــــد بـــــه نیســـــت جـــــداـــــام ـــــت و ن ـــــت در حقیق ـــــرد اس ـــــه ف وی ن هرمحــــــــــاىل شــــــــــده محــــــــــل جــــــــــواز

ــــــــــــت آرد ــــــــــــی و خارجی ــــــــــــذهن یشپــــــرت از اسماســــــت ــــــک ذات و کث ــــــه ی هم انـــــــا و انـــــــت عـــــــني نحـــــــن و هوســـــــت وحــــدت و هســــتی مــــن و تــــو یکــــی اســــتـــــک ـــــک ی ـــــمری ی ـــــو بش ـــــد چ ـــــی آم یک کـــه دو در اصـــل خـــود دو بـــار یـــک اســـت

د ز روی مثــــــــالواحــــــــد اســــــــت و عــــــــد همچـــو خـــط اســـت و ســـطح و نقـــش حـــروفــــــط برجاســــــت ویــــــن هــــــم ازنقطــــــه و نق کــــــه مــــــر آن را وجــــــود از نقــــــط اســــــت از یکـــــــــی بـــــــــودنش بناچـــــــــار اســـــــــت آن ز صـــــــــورت بـــــــــود کـــــــــه ممتازنـــــــــدــــــط ــــــار غل ــــــر چه ــــــه ه ــــــردی ب ــــــا نگ تــــــراد ــــــی االف ــــــته مخصــــــوص از آن عل گش نکنـــــــــــد عقـــــــــــل مـــــــــــر ورا انکـــــــــــار چـــــــــاردر چـــــــــار بـــــــــا هـــــــــم آمیـــــــــزد

ــــــد و ــــــرش عق ــــــت مظه ــــــدد اس ــــــۀ ع رتب

۱۷

ــــــور ــــــرط ظه ــــــو ش ــــــه همچ ــــــد آن رتب باشـــــب اســـــت حکـــــم شـــــرعی خـــــواص آن رت ســـــایه هـــــم ظلمـــــت اســـــت بـــــا خورشـــــیدــــــکل ــــــن مش ــــــر ای ــــــود س ــــــو بگش ــــــر ت بــــــــــه صــــــــــورت عکــــــــــس تــــــــــو در آئین عـــــدم آئینـــــه، ممکـــــن آن عکـــــس اســـــتـــــــه گرچـــــــه هســـــــت هـــــــزار عکـــــــس آئین

ــــــه ســــــت عــــــدمخاصــــــه اینجــــــا کــــــه آینــــــــت ــــــــدم اس ــــــــه ع ــــــــه، آین ــــــــدم آئین ع

ـــــــور ـــــــدا ن زاهـــــــن و ســـــــنگ گشـــــــت پیـــــــدرون شـــــــب اســـــــت روز روشـــــــن در انـــــــه روز ســـــــپید ـــــــود جـــــــز ب گرچـــــــه ننم

ـــــــی ـــــــر معن ـــــــل«س ـــــــد الظ ـــــــف م »کی نـــــــــه تـــــــــوئی و نـــــــــه او هـــــــــر آئینـــــــــه بحقیقـــــت همـــــه جهـــــان عکـــــس اســـــت صــــــــورت از وی کجــــــــا شــــــــود بســــــــیار هســـــتی ونیســـــتی، چـــــه بـــــیش و چـــــه کـــــم کــــــه حــــــدث در مقابــــــل قــــــدم اســــــت

عن الوحدةفی صدور الکثرةـــــــرت موجـــــــود ـــــــر نســـــــبی اســـــــت کث ام

ــــو ــــر ت ــــا شــــود کشــــف ب ــــد«ت ــــق جدی »خل همیشـــــه حـــــق را دان» هـــــو فـــــی شـــــأن«

ــــود ــــت نم ــــت هس ــــه هس ــــر دم ب ــــت، ه نیســــتی اســــت ــــت تــــا هس ــــتی، نیســــتی اس نیس هرچـــــه جـــــز حـــــق تـــــوهم اســـــت و خیـــــال

صــــــد هــــــزاران شــــــهود و یــــــک مشــــــهودــــــر ــــــاز دان س ــــــد«ب ــــــل وری ــــــرب حب »ق

ـــــــق را »کـــــــل مـــــــن علیهـــــــا فـــــــان«خلــــــودهســــــ ت خــــــود آنچنانکــــــه هســــــت نب

نیســــت اســــت او اگرچــــه بــــا هســــتی اســــتـــــــال ـــــــن زمث ـــــــم ک ـــــــذار و فه ـــــــل بگ مث

التمثیلــــــــال ــــــــان مث ــــــــدت از جه صــــــــورت وح نقطــــــه ماننــــــد شــــــعله عکــــــس انــــــداختــــــــد ــــــــم ش ــــــــره مجس ــــــــاز چــــــــون دای ب

ـــــس ـــــدعک ـــــم ش ـــــم دره ـــــون زو ه ـــــا چ هـــــــــر نقطـــــــــه و دور دایـــــــــره اســـــــــت واکـــــان جـــــز حـــــق ـــــدرین می ـــــیچ ان ـــــت ه نیس

ـــــــان ـــــــم و ج ـــــــۀ جس ـــــــا او قص ـــــــو ب مگـــــت ـــــدیم آمیخ ـــــا ق ـــــه ب ـــــه ک ـــــدث آنگ مح وحــــــدتی کــــــان همیشــــــه بــــــا ذات اســــــتــــــــــرآن ــــــــــو از ق ــــــــــن و ت ــــــــــای م رهنمــــول ــــاد و حل ــــه اتح ــــن ن ــــت ای ــــدت اس وح ایــــــن همــــــه گفتگــــــوی توحیــــــد اســـــــت چــــــــــه کنــــــــــی گفتگــــــــــوی بیهــــــــــوده ســـــخن وحـــــدت اســـــت همچـــــو ســـــراب

ای بســـــــت نقـــــــش بنـــــــد خیـــــــالنقطـــــــهـــــــــاخت ـــــــــش از دور صـــــــــورتی برس وهم دکــــــــرۀ شــــــــکل چــــــــرخ اعظــــــــم شــــــــــــــــش هــــــــژده هــــــــزار عــــــــالم شــــــــد نقــــــور ــــــس و ص ــــــو عک ــــــدت ذات را چ وح مـــــا و حـــــق چیســـــت بـــــا هـــــم ای احمـــــقــــــا او ــــــان ی ــــــن می ــــــو باشــــــی در ای ــــــا ت ی نســـــــبت خلـــــــق و خـــــــالقی بگســـــــیخت مســــــــقط نســــــــبت و اضــــــــافات اســــــــت

ـــــــــم«از ـــــــــم ذره ـــــــــه ث ـــــــــل الل دان» ق تــــــو بــــــرون بــــــر از ایــــــن میانــــــه فضــــــولـــــت ـــــد اس ـــــرک و تجری ـــــه ت ـــــدت ب راه وحــــــــ ــــــــا ب ــــــــه ت ــــــــی باشــــــــد ز گفت ودهفرق

از ســــــراب ای پســــــر کــــــه شــــــد ســــــرياب؟

وصف الحال مـــــــدتی مـــــــن ز عمـــــــر خـــــــویش مدیـــــــد در ســــــفرها بــــــه مصــــــر و شــــــام و حجــــــاز

ـــــــد ـــــــش توحی ـــــــه دان ـــــــردم ب صـــــــرف ک کــــردم ای دوســــت روز و شــــب تــــک و تــــاز

۱۸

گشـــــتمســـــال و مـــــه همچـــــو دهـــــر مـــــی کـــــــردمگـــــــاهی از مـــــــه چـــــــراغ مـــــــی

علمـــــــــــا و مشـــــــــــایخ ایـــــــــــن فـــــــــــنـــــــب ـــــــالم غری ـــــــی ک ـــــــردم بس ـــــــع ک جمــــــــــم ــــــــــوص حک ــــــــــات و از فص از فتوحـــــام ـــــد تم ـــــد و جه ـــــعی و ج ـــــد از آن س بع

ت ایـــــــن تقلقـــــــل بـــــــازگفـــــــتم از چیســـــــ کـــــــني حـــــــدیث دل اســـــــت از دل جـــــــوی

ـــــــــی ـــــــــهر م ـــــــــهر ش ـــــــــتمده ده و ش گش خــــــــــوردمگــــــــــاه دود چــــــــــراغ مــــــــــی

ـــــــن ـــــــواحی م ـــــــه هرن ـــــــدم ب ـــــــکه دی بس کـــــــــردم آنگـــــــــه مصـــــــــنفات عجیـــــــــب هـــــــــیچ نگذاشـــــــــتم ز بـــــــــیش و ز کـــــــــم

ـــــــــی ـــــــــم نم ـــــــــن ه ـــــــــت آرامدل م گرف آواز هــــــــــــــــــــــــــــــــــــــاتفی دادم از درون

گــــــرد هــــــر کــــــوی هــــــرزه بــــــیش مپــــــوی

حکایتـــــــن ـــــــت و دی ســـــــخن شـــــــیخ محـــــــی مل راســــــتی دیــــــدم آن ســــــخن همــــــه خــــــوب ســـــــر ایـــــــن حـــــــال را مـــــــن از اســـــــتادـــــــر ـــــــاد مگ ـــــــدر آن فت ـــــــیخ ان ـــــــعی ش ســــــــــید ــــــــــدم نرس ــــــــــو در ق ــــــــــم او چ قلـــــــــــه ـــــــــــه و کین ـــــــــــود فتن ـــــــــــه زو ب آن نـــــــدین ـــــــني ال ـــــــن ام ـــــــتاد م ـــــــیخ و اس شــــــــان اســــــــتاد مــــــــن ندیــــــــدم دگــــــــر چن

مـــــــرا تســـــــکنيچـــــــون نکـــــــرد ایـــــــن دل ــــــی ــــــک م ــــــوعی از آشــــــوبلی داشــــــت ن

ـــــــــــــوابم داد ـــــــــــــیدم او ج ـــــــــــــاز پرس بــــــر ــــــد نظ ــــــه دی ــــــر آنچ ــــــد ه ــــــه نویس ک پـــــــــای تحریـــــــــر از آن ســـــــــبب لرزیـــــــــد زشــــــــت زنگــــــــی بــــــــود بــــــــه آئینــــــــهــــــــــــني ــــــــــــای چن دادی الحــــــــــــق جوابه کـــــــــافرین بـــــــــر روان پـــــــــاکش بـــــــــاد

التمثیل دیــــــــــدن وگفــــــــــنت و نوشــــــــــنت حــــــــــالـــــــزون ـــــــر آن دگـــــــر اف هـــــــر یکـــــــی زان ب

یــــــک دم حــــــال آنچــــــه بینــــــد نظــــــر بــــــهـــــــــک دم ـــــــــت در ی ـــــــــوان نوش ـــــــــاز نت ب خــــــــود زبــــــــان و قلــــــــم ســــــــفري دلنــــــــدــــــاز نشســــــت ــــــر ســــــریر ن شــــــاه چــــــون ب حاجبــــــــان در ره ارچــــــــه پــــــــیش دونــــــــد عارفــــــــــان دیــــــــــده را قــــــــــدم کردنــــــــــد مـــــــــرد توحیـــــــــد را وجـــــــــود و عـــــــــدمــــــات ســــــنگ و آهــــــن تســــــت نفــــــی و اثب تــــــــا بـــــــــه مقـــــــــراض النـــــــــربی بـــــــــازـــــــــــد ـــــــــــن نیفزای شـــــــــــعلۀ شـــــــــــمع دیــــــــع ــــــــدت و جم ــــــــام وح ــــــــی در مق نرس

ور توحیــــــــد چــــــــون عیــــــــان گــــــــرددنــــــــــــــــــندیده ــــــــــو ای پس ــــــــــای ت ــــــــــر و پ س

ـــــال ـــــدرت و افع ـــــت و ق ـــــم اس ـــــو عل همچـــــــــــــون ـــــــــــــه دیگرگ ـــــــــــــود هیچگون نشــــــــد قلــــــــم بــــــــه پنجــــــــه ســــــــال ننویس آنچــــــــه آیــــــــد بــــــــه ســــــــالها ز قــــــــدمـــــــــد ـــــــــر دلن ـــــــــی و حاجـــــــــب و وزی منهـــــــت ـــــــاز نشس ـــــــه ب ـــــــرو ک ـــــــا پیش ای بس در منــــــــازل بجــــــــای خــــــــویش رونــــــــد پـــــــــس زبـــــــــان را از آن قلـــــــــم کردنـــــــــد

بــــود بــــه گفــــت و قــــدم هــــر دو بــــا هــــمـــــــن تســـــــت ـــــــور شـــــــمع روش ـــــــبب ن ســــــــــاز ــــــــــی زمج ــــــــــمع حقیقت ــــــــــر ش ســــــــد ــــــــی پای ــــــــاز ک ــــــــت مج ــــــــا حقیق بــــمع ــــو ش ــــه چ ــــک زبان ــــو ی ــــردی ت ــــا نگ ت خــــــــود ســــــــراپای تــــــــو بیــــــــان گــــــــردد همـــــه گـــــردد چـــــو قـــــرص خـــــور دیـــــده

۱۹

حکایت رفـــــــــت یـــــــــک روز ابلهـــــــــی نـــــــــادانــــنم ــــت م ــــه هس ــــر چ ــــه ه ــــت ای خواج گف خواجــــــــه گفتــــــــا کــــــــه آفتــــــــاب گــــــــواه

گـــــواه خـــــود اســـــت نـــــور خورشـــــید خـــــود بــــــــس جــــــــواب لطیــــــــف روشــــــــن داد همــــــه الفــــــاظ وی از ایــــــن ســــــان اســــــتــــــــدن دل و جــــــــان راســــــــتی هســــــــت مع

مــــــــرد توحیــــــــد خــــــــود نگویــــــــد مــــــــن ــــــــــود ــــــــــخن نب ــــــــــد را س ــــــــــل توحی اه مــــــن و او عــــــني شــــــرک و تقلیــــــد اســــــتـــــع ـــــردد جم ـــــم نگ ـــــه ه ـــــت ب ـــــور و ظلم ن راه توحیـــــــــــد در قـــــــــــدم زدن اســـــــــــتــــــــــد ــــــــــل و تجری ــــــــــی رضــــــــــا و توک ب یســـــــــخن وحـــــــــدت آنگـــــــــه از عـــــــــام

ـــــــــان ـــــــــد کجج ـــــــــه محم ـــــــــیش خواج پـــــــخنم ـــــــن س ـــــــول ک ـــــــنو قب ـــــــت بش راس

ـــــــه روشـــــــنی ز افـــــــواهمـــــــی نخواهـــــــد بـــــه داده را ســـــتده ـــــنو ک ـــــو بش ـــــم ت ســـــته

درج آن بـــــــــــــزرگ عــــــــــــــاىل بــــــــــــــادـــــه د رفشـــــان اســـــتهمچـــــو خورشـــــید و م

ـــــــــان ـــــــــودۀ کجج ـــــــــاک ت ـــــــــی خ همگ گرچـــــه باشـــــد چـــــو جـــــرم خـــــور روشـــــنــــــود ــــــن نب ــــــی نشــــــان م کــــــه ســــــخن، بـــــت ـــــد اس ـــــل توحی ـــــه اه ـــــب ب ـــــه مناس چ

صرصــــــــر فــــــــرو نشــــــــاند شــــــــمعبــــــــاد ــــــا چــــــه جــــــای دم زدن اســــــت قعــــــر دری کـــــــی تـــــــوان کـــــــرد دعـــــــوی توحیـــــــدـــــــدنامی ـــــــه ب ـــــــزد بجـــــــز ک زان چـــــــه خی

الضالل المبني الفرقة االوىل

صـــــــــابی مشـــــــــرک ســـــــــتاره پرســـــــــت ازکواکــــــــب اثــــــــر چــــــــو دیــــــــد اینجــــــــا ســـــــــاخت ماننـــــــــد کوکـــــــــب آن تمثـــــــــال کــــــــرد ممتــــــــاز هــــــــر یکــــــــی در اســــــــمــــــب ــــــور و زی ــــــه زی ــــــس بیاراســــــت آن ب پ

ی از آن پدیــــــــــد آمــــــــــدبــــــــــت پرســــــــــتــــــود ــــــرا شــــــفیع ب ــــــن خــــــود م ــــــد ای گوی هـــــــــــیچ دیـــــــــــدی جمـــــــــــاد نـــــــــــاپرواـــــــول ـــــــد اف ـــــــدای دی ـــــــل خ ـــــــون خلی چ زانکــــــــه گــــــــردش نشــــــــانۀعدم اســــــــتــــــــــی ــــــــــذاهب و ثن ــــــــــل م ــــــــــرد باط ک قــــدر کوکــــب بــــه نــــزد حــــق نــــه کــــم اســــت ظلمــــــــت از شــــــــرکت آمــــــــد انــــــــدر ذات

ـــــوز ـــــل اضـــــل«ک ـــــام ب ـــــت» انع ـــــرت اس بـــــــت هســـــــت خـــــــدا زان بنگذشـــــــت و گف

کفـــــر و ضـــــالل تـــــا پرســـــتش کنـــــد بـــــهــــــم ــــــد طلس ــــــاد چن ــــــک نه ــــــر ی ــــــر ه زیــــــب ــــــر و فری ــــــوام مک ــــــا ع ــــــد ب ــــــا کن ت راســـــــــــتی مـــــــــــذهبی پلیـــــــــــد آمـــــــــــد عقـــــــل دانـــــــد کـــــــه ایـــــــن بـــــــدیع بـــــــودــــــــــــا ــــــــــــدۀ گوی ــــــــــــد ز زن ــــــــــــرت آی به در ســــــــــتاره، نکــــــــــرد هــــــــــیچ قبــــــــــول نقـــــــص و تغیـــــــري دایمـــــــا بهـــــــم اســـــــت وضـــــــع فرمـــــــود حکـــــــم بـــــــت شـــــــکنی

ــــــول ــــــنجم«ق ــــــت» وال ــــــم اس ــــــت قس آیـــــــــــــات ـــــــــــــور در آی ـــــــــــــه ز ادراک ن ن

قة الثانیةالفرـــــــــــث ـــــــــــد خبی ـــــــــــاز نصـــــــــــرانی پلی بـــــــــــت او مـــــــــــدبر عـــــــــــالم ســـــــــــه گرفــــــــــوم ملکــــــــــائی قــــــــــوم نســــــــــطور و ق

ـــــــرکت و تثلیـــــــث ـــــــه ش ـــــــد ب ـــــــل آم قای حـــــــــق تعـــــــــاىل و عیســـــــــی و مـــــــــریمـــــــــــوب نحـــــــــــس، خـــــــــــودرائی وان یعق

۲۰

ــــــــوم ــــــــه اقن ــــــــدجمل ــــــــه نهن ــــــــا یگان ه

ـــــــد ـــــــه نهن ـــــــه گان ـــــــت س ـــــــذهب و مل م

المنشأـــــــــــأمون ـــــــــــت م ـــــــــــام دول ـــــــــــدر ای ان کـــــــــرد بــــــــــر رأی خویشــــــــــنت تأویــــــــــل

ــــــــه داشــــــــت ســــــــه اقنــــــــومگ فــــــــت اللــــــر تصــــــحیح ــــــه اســــــت آن وجــــــود ب کلمـــــــدر ـــــــظ پ ـــــــد لف ـــــــل دی چـــــــون در انجی

ای اوفتــــــــــــــاد در رایــــــــــــــششــــــــــــــبههـــــــــول ـــــــــاد و حل ـــــــــد در اتح ـــــــــتال ش مب ناگهــــــــان مــــــــذهبی از آن بــــــــر بافــــــــت پــــــــدر و روح قــــــــدس و نفــــــــس پســــــــر رای یعقــــــــــــوب و رای ملکــــــــــــا هــــــــــــمـــــــــول محـــــــــال اتحـــــــــاد اســـــــــت در عق از پــــــــدر گفــــــــنت اصــــــــل بــــــــود مــــــــراد

ه اســـــــت عـــــــني مجـــــــازلفـــــــظ روح اللـــــــ حـــــــق تعـــــــاىل کـــــــه مبـــــــدء اشیاســـــــتــــــــــم ــــــــــود دای ــــــــــان ب ــــــــــز ک روح هرچیـــــــــد ـــــــــور قیومن ـــــــــه ن همـــــــــه قـــــــــایم ب لیــــــک تخصــــــیص بهــــــر تعریــــــف اســــــت

بــــــــود نســــــــطور نــــــــام یــــــــک ملعــــــــونــــــــــل ــــــــــد در انجی متشــــــــــابه چــــــــــو دیـــــوم ـــــات اوســـــت و عل ـــــان وجـــــود و حی ک

شدســـــــت مســـــــیحکـــــــه بـــــــدان متحـــــــد ــــــــــر ــــــــــت اث ــــــــــد گش ــــــــــیحا پدی وز مســــــــــایش ــــــــــد از آن نظــــــــــر پ ــــــــــا بلغزی تــــــول ــــــه دو پ ــــــاز آن ب ــــــت ب دوزخــــــی گشــــــــت ــــــــهرت یاف ــــــــدو و ش ــــــــد ب بگرویدنـــــــر ـــــــني و اث ـــــــه ع متحـــــــد داشـــــــت او بــــــــم ــــــــت از وی ک ــــــــرزه نیس ــــــــدرین ه ان

هـــــای تنـــــگ مجـــــالچیســـــت ایـــــن هـــــرزهـــــت و م ـــــدء اس ـــــه مب ـــــی ک ـــــس کل ـــــنف ادع

ـــــه اســــــت در اعــــــزاز همچــــــو بیــــــت اللـــــــور او جانهاســــــت پــــــیش هــــــر کــــــس ز ن کـــــــــه بـــــــــدان کالبـــــــــد بـــــــــود قـــــــــایم

ــــــــواه می ــــــــعود و خ ــــــــواه مس ــــــــومندخ شــــــرای تشــــــریف اســــــت ــــــن اضــــــافت ب وی

الفرقة الثالثةـــــــــوس ـــــــــه مج ـــــــــد جمل ـــــــــر وحدتن منک شــــــر و کفــــــر ازوجــــــود اهــــــرمن اســــــت

ـــــــده ـــــــد دی ـــــــک و ب ـــــــاننی ـــــــد بدکیش انـــــــد ـــــــک بـــــــد نکن بـــــــه تـــــــوهم کـــــــه نیـــــردد ـــــود گ ـــــد خ ـــــخص ض ـــــر ش ـــــه ه ورن مصــــــــدر هــــــــر یکــــــــی جــــــــدا باشــــــــدــــــــور ــــــــه ام ــــــــدء خــــــــري و شــــــــر جمل مب ای موحـــــــــــــــــد ز ذوق دل برخـــــــــــــــــوان

ـــــــک گـــــــر دفـــــــع بـــــــد تو انـــــــد کـــــــردنی بــــــــد بــــــــود، ورنــــــــه خودبــــــــود عــــــــاجزـــــــراه ـــــــالم گم ـــــــت ظ ـــــــه اس ـــــــه گفت زانچ

ـــــه اســـــت گـــــربک منحـــــوس ـــــا چـــــه گفت تـــــت ـــــنن اس ـــــه ذوالم ـــــد ک ـــــزدان کن ـــــري ی خ

انـــــــــد ایشـــــــــانزان دو فاعـــــــــل نهـــــــــاده بـــــــاز بـــــــد کـــــــار نیـــــــک خـــــــود نکنـــــــد بــــــد شــــــود نیــــــک و نیــــــک بــــــد گــــــرددــــــــد ــــــــدا باش ــــــــان را دو کدخ ــــــــس جه پ نـــــــزد ایشـــــــان بـــــــود ز ظلمـــــــت و نـــــــور

ـــــــــــها إلـــــــــــه مـــــــــــع « از قـــــــــــرآن» الل نکنـــــــد یـــــــا نـــــــه خـــــــود ندانـــــــد کـــــــردــــــــز ــــــــزد هرگ ــــــــا س ــــــــدائی کج ــــــــه خ ب

ـــــــهدر صـــــــفت هـــــــای حـــــــق، تعـــــــاىل الل

المنشأــــــت ــــــا زرداش ــــــک م ــــــدا ز مل ــــــت پی گشـــــــــوار ـــــــــر ان ـــــــــوت او مگ ـــــــــد در خل دی

ـــــش را نخســـــت انگاشـــــت ـــــن نق آنکـــــه ایـــــــار ـــــــورت ن ـــــــه ص ـــــــدگی ب ـــــــرد مانن ک

۲۱

ــــــت ــــــک دس ــــــاز و چاب ــــــه ب ــــــود او حق بــــــو ــــــخت نک ــــــاخت س ــــــد س ــــــی چن حیلتـــــــاز ـــــــس از وی آمـــــــد ب مـــــــانی چـــــــني پ شـــــــــــاه شـــــــــــاپور بگرویـــــــــــد تمـــــــــــام

»جـــاء الحـــق«ت شـــد کـــه قـــول حـــق راســـ اصــــــل ایــــــن کــــــار اگــــــر بــــــدانی تــــــوــــــل ســــــایه اســــــت ــــــذات در مث ممکــــــن ال خــــــــري نــــــــور وجــــــــودی قــــــــدم اســــــــتــــی آنکــــه شــــر خــــود نیســــت ــــن معن ســــر ای ضـــــــــد همدیگرنـــــــــد ظلمـــــــــت و نـــــــــور

کـــــــه گفـــــــت بـــــــا داود» کنـــــــت کنـــــــزا«ــــــــــدائی ــــــــــت پی ــــــــــی اس ــــــــــور را ذات ن لیـــــــــک او را ظهـــــــــور دیگـــــــــر هســـــــــتـــــــود ـــــــه چـــــــون ز عکـــــــس خـــــــاىل ب آئین

ــــورچیســــت صــــو ت و صــــدا و عکــــس و ص اســــــت خــــــري کــــــالم» الــــــذی احســــــن«

بســـــــتهـــــــا مـــــــیوز طلســـــــمات نقـــــــش شــــــــــاه گشتاســــــــــب بگرویــــــــــد بــــــــــدو کـــــــــــرد زردشـــــــــــتیی دگـــــــــــر آغـــــــــــاز بــــــــاز کشــــــــتش بــــــــه عاقبــــــــت بهــــــــرام

آنگهــــــــی مطلــــــــق» زهــــــــق الباطــــــــل« در ره حــــــــــق فـــــــــــرو نمــــــــــانی تـــــــــــو

مایـــــــه اســـــــت هســـــــتی و نیســـــــتی در اوــــدث و عــــدم اســــت شــــر ز ظلمــــت کــــه مح هرچــــــــه دارد وجــــــــود، آن بــــــــد نیســــــــت هـــــــر یکـــــــی زان دگـــــــر کننـــــــد ظهـــــــورــــــود ــــــور وج ــــــدم ظه ــــــز از ع ــــــت ج چیس کـــــــــه بـــــــــه خـــــــــود دارد او هویـــــــــدائی وان ز ظلمــــت چــــو عکــــس صــــورت بســــت عکـــــــس صـــــــورت از آن جهـــــــت بنمـــــــودـــــــــــت شـــــــــــر ـــــــــــاالت دان حقیق زان مق

ـــــور« ـــــن فط ـــــری م ـــــل ت ـــــام» ه ـــــرد تم ک

فی تنزیه ذاته تعاىل و تقدس الثالثالفصل

علم الیقني

ـــــــــی ـــــــــات م ـــــــــدذات حـــــــــق در جه نایــــــــــم ــــــــــد و چــــــــــون ذاتــــــــــشت ربا ز چن

ـــــــون بـــــــه موضـــــــوع در نمـــــــی آیـــــــدچ جـــــــای خواهـــــــد همیشـــــــه هـــــــر جـــــــوهر آنکـــــــه را جـــــــای نیســـــــت نبـــــــود حـــــــالــــــــال ــــــــردد ح ــــــــادث در او نگ ــــــــیچ ح ه کـــــم و کیـــــف و متــــــی و ایـــــن و مضــــــاف دانـــــــــش آفریـــــــــده نیســـــــــت محـــــــــیط

ــــــــــد وصــــــــــف او ــــــــــارت مــــــــــا نکن عب برخــــــــوان» کمثلــــــــه«را بــــــــا » لــــــــیس«

نـــــه بـــــه کـــــس نـــــه کســـــی بـــــدو مانـــــد از ایـــــن بیـــــان کـــــرده اســـــت» الیحیطـــــون«

کــــــــــم نگــــــــــردد ز هــــــــــیچ و نفزایــــــــــدــــــــــــش ــــــــــــرون ذات ــــــــــــوالت ده ب وز مق گفـــــــــت جـــــــــوهر ورا کجـــــــــا شـــــــــایدــــــرض اســــــت حــــــال بــــــاز در جــــــوهر عـــــــال ـــــــت مح ـــــــوهری بدوس ـــــــرض و ج ع عرضـــــــــیت بـــــــــر او گـــــــــزاف و محـــــــــال

ـــــال، م ـــــل، انفع ـــــع و فع ـــــزافوض ـــــک گ لـــــیط ـــــردم و چـــــه بس ـــــالش چـــــه م ـــــه کم بــــــــــا ــــــــــارت م ــــــــــوی او اش ــــــــــد س نرســـــــــان ـــــــــن از بره ـــــــــوی ک ـــــــــی آن ق معن صــــــــــــفت ذات او هــــــــــــم او دانــــــــــــد

ــــــی ــــــان کــــــرده اســــــتب ــــــانی از او نش نش

عني الیقنيـــــــاف کــــی و کــــو، چنــــد و چــــون و چیســــت، چــــرا ـــــــت از اوص ـــــــرا«هس ـــــــتم الفق »ان

۲۲

هـــــا ز امکـــــان اســـــتایـــــن همـــــه وصـــــف ذات حـــــق کامـــــل اســـــت و فـــــوق کمـــــالــــــــت در امکــــــــان ــــــــل کــــــــه نیس از تسلس چــــــون مکــــــان را مکــــــان محــــــال بــــــود گـــــــر بـــــــود مـــــــر ورا حـــــــدود و جهـــــــاتـــــــــب ـــــــــون و از ترکی ـــــــــردد کن ـــــــــم گ جســــــــــایم ــــــــــدو شــــــــــود ق ور حــــــــــوادث بــــدیم ــــای ق ــــت ج ــــدث اس ــــان مح ــــرش ک ع نقـــــــــل و تحویـــــــــل حاجـــــــــت انگیـــــــــزدـــم ـــوح و قل ـــرش و ل ـــرش و ف ـــن ع ـــیش از ای پـــــش ـــــی دان ـــــر آن هم ـــــم ب ـــــان ه ـــــن زم ایـــــــود ـــــــال ب ـــــــر کم ـــــــال اگ ـــــــه آن ح زانک

ـــــدار اســـــتایـــــن همـــــه نقـــــش وهـــــم و پ ن عقــــــــل در جــــــــای نطــــــــق کــــــــم نزنــــــــد بعـــــــد از آن حـــــــريت اســـــــت و بیهوشـــــــی

ـــــــمه ـــــــیش ـــــــه م ـــــــابای گفت ـــــــود دری ش

علـــــــــت احتیـــــــــاج و نقصـــــــــان اســـــــــتــــــال ــــــم و خی ــــــه وه ــــــس در او ب نرســــــد کـــــــــــود دایمـــــــــــا مکـــــــــــان مکـــــــــــان نب خــــــــالق انــــــــدر مکــــــــان خیــــــــال بــــــــود متنــــــــــــاهی شـــــــــــــود حقیقـــــــــــــت ذات

ـــــــرد مج ـــــــدیم ف ـــــــد ق ـــــــدث آی ـــــــبمح ی حادثــــــــــــه دایمــــــــــــا بــــــــــــود قــــــــــــایم کـــــی شـــــود ای بـــــه فکـــــر و فهـــــم ســـــقیمــــــــــــــزد ــــــــــــــه برخی ــــــــــــــته چگون نانشس

بــــــــود صــــــــانع عــــــــالمبرچــــــــه مــــــــیـــــــه نقصـــــــانش ـــــــل شـــــــوی ب ـــــــه قای ورنــــــود نقــــــص ضــــــد اســــــت و آن محــــــال بــــزار اســــت ــــت و گــــوی بی ــــن گف ــــل از ای عقـــــــــید دم نزنـــــــــد ـــــــــدینجا رس ـــــــــون ب چ بــــــــــه کــــــــــه آن راز را فــــــــــرو پوشــــــــــیـــــــاب ـــــــا نگـــــــردد خـــــــالف شـــــــرط کت ت

قنيحق الی در مقــــــامی کــــــه عشــــــق همخانــــــه اســــــت چونکــــــه آتــــــش فتــــــاد در همــــــه کــــــوی

ــــــه ــــــب«گفت ــــــی قری ــــــو خــــــدا» ان ــــــا ت ب

نفــــــی و اثبــــــات هــــــر دو بیگانــــــه اســــــت ز آهـــــن و ســـــنگ گفـــــت و گـــــوی مجـــــویــــــه خــــــود آی ای خــــــدای جــــــو بخــــــدا ب

النصیحة چنـــــــــد در نفـــــــــی دیگـــــــــران پیچـــــــــیــــــــــی تــــــــــوئی تســــــــــت در میانــــــــــه دوئــــــــو مســــــــتوىل ــــــــر ت ــــــــی اوســــــــت ب اوئ

ســـــی دل اســـــت و ســـــینۀ تـــــوعـــــرش و کرـــــــوئی و عـــــــالم پوســـــــت مغـــــــز عـــــــالم تـــــــــــات صــــــــــــورت افــــــــــــالک اسطقسـ

ــــــف ــــــا لطی ــــــز ت ــــــه را مغ ــــــتدان ــــــر اس ت جـــــــرم زیتـــــــون و اصـــــــل شـــــــاخ شـــــــجرــــــــــــور ــــــــــــردۀ آتشــــــــــــند، آنگــــــــــــه ن پ عـــــرش رحمـــــان کـــــه نـــــور مســـــتور اســـــت ذات حـــــــــق نیســـــــــت قابـــــــــل تجدیـــــــــد

ای از او صـــــــفت اســـــــتآنچـــــــه دانســـــــته هرچـــــــه منظـــــــور عقـــــــل و دیـــــــده بـــــــود

یچـــــینفـــــی خـــــود کـــــن کـــــه هـــــیچ بـــــر ه او چـــــــو تـــــــو در میانـــــــه نیســـــــت تـــــــوئیــــــــت وىل ــــــــد اوس ــــــــن را بدان ــــــــه ای هرک ایـــــــــــن جهـــــــــــان بندۀکمینـــــــــــۀ تـــــــــــوــــدۀ اوســــت ــــکه، خواجــــه زب ــــک مس ــــه فل ن ســــــــیزده تــــــــوی مغــــــــز عــــــــالم پــــــــاک

تــــر اســــتپوســـت هــــم بــــیش و هـــم کثیــــفـــــــور ـــــــابش خ ـــــــوا و ت ـــــــاک و آب و ه خ

هــــــــا مســــــــتورانــــــــدرین جملــــــــه کــــــــوهـــــت ـــــور اس ـــــر ن ـــــور ب ـــــه ن ـــــر دل دان ک س

ــــــــ ــــــــت رس ــــــــددر حقیق ــــــــت مفی وم نیســـــت ـــــت اس ـــــه حـــــق معرف ـــــت ن ـــــه حقیق ب عقـــــــــل دانـــــــــد کـــــــــه آفریـــــــــده بـــــــــود

۲۳

یـــــــــدۀ تســـــــــتصـــــــــورت ذهنـــــــــی آفرـــــــه ـــــــام الل ـــــــوق خـــــــویش ن ـــــــرده مخل ک

ای از او او نیســــــــــتهرچــــــــــه دانســــــــــته برخــــــــــوان» حــــــــــق قــــــــــدره«آیــــــــــت

ای ز انـــــــــد و هـــــــــزارگوشـــــــــۀ پـــــــــردهـــــــــــــــــــــــو روی او بســـــــــــــــــــــــوزاند پرت هرکــــه را گفتــــی ایــــن خــــدای مــــن اســــت حـــــــــــــق تعـــــــــــــاىل و رای آن باشـــــــــــــد چونکــــــــه مقصــــــــود را نهایــــــــت نیســــــــت الجـــــــــــــرم هرکـــــــــــــه را دىل باشـــــــــــــد

ــــــدۀ تســــــت ــــــم و دی زانکــــــه محــــــدود فه تـــــــا کـــــــی از خودپرســـــــتی ای گمـــــــراه؟ فــــــی المثــــــل ذات عنــــــرب آن بــــــو نیســــــتــــــــدر علــــــــم خــــــــویش بــــــــدان ــــــــدر ق قــــــــــار گـــــــــــر برانـــــــــــدازد ایـــــــــــزد قهـ هرچــــــــه را دیــــــــده دیــــــــد کــــــــی مانــــــــدــــن اســــت ــــل و رای م ــــق عق ــــر وف ــــه ب زانک

یقـــــــــت خـــــــــدای آن باشـــــــــدبـــــــــه حق راه را حـــــــد و حصـــــــر و غایـــــــت نیســـــــت هــــــــر زمــــــــانی بــــــــه منــــــــزىل باشــــــــد

حکایت مگـــــــــر از شـــــــــبلی آن یکـــــــــی پرســـــــــید کـــــه مـــــن العـــــارف؟ او بـــــه لفـــــظ عـــــرب مـــــــــرد ره را چــــــــــه جــــــــــای اســــــــــتادن جــــــان کــــــه نبــــــود بــــــدین حیــــــات گــــــرو هرکـــــــــه در زنـــــــــدگی خـــــــــویش نمـــــــــرد

ــــــد ــــــش و دی ــــــرد دان ــــــد م ــــــون ورا دی چــــــت ــــــ: گف ــــــا، ف ــــــی الحــــــال هاهن ذهبف

هــــــــر دمــــــــش مردنــــــــی اســــــــت در زادنـــــو ـــــت ز ن ـــــده گش ـــــرد و زن ـــــان م ـــــر زم ه جـــــز بـــــه اکـــــراه جـــــان بـــــه حـــــق نســـــرپد

حکایت دیــــــــد بابــــــــا حســــــــن ز رنــــــــج وفــــــــاتـــــــــار ـــــــــتني ب ـــــــــاره را نخس ـــــــــت بیچ گفــــــی ــــــا بره ــــــپار ت ــــــان س ــــــه جان ــــــان ب جـــــــار ـــــــی صـــــــد ب ـــــــرآورد در دم ـــــــان ب ج چـــــــــــــون ورا درنیافتنـــــــــــــد عقـــــــــــــول اتحـــــــاد و حلـــــــول خـــــــود همـــــــه جـــــــای

ـــــــر ـــــــک زیشـــــــان اگ یکـــــــی نبـــــــود زانـــــــــت ـــــــــاد کجاس ـــــــــاقی اتح ـــــــــود ب ور ب حـــــــــــق و باطـــــــــــل بهـــــــــــم نیـــــــــــامیزد

نمایــــــــد در آب صــــــــورت خــــــــورمــــــــی

عــــــــــــامیی اوفتــــــــــــاده در ســـــــــــــکرات ســـت افگـــارجـــان ســـپاری اســـت زان شـــده

ــــدهی ــــنش ب ــــه جــــان ک ــــه جــــان هــــم ب ورنـــــار ـــــک دم شدســـــت محـــــرم ی ـــــه ی ـــــر ک ه کـــــــــی زنـــــــــد دم ز اتحـــــــــاد و حلـــــــــولـــــدای ـــــق و خ ـــــه خـــــاص خل ـــــع دان ن ممتن

یکــــــــــی نشــــــــــود هســــــــــتی ونیســــــــــتیـــــت ـــــود برجاس ـــــوز خ ـــــر دو هن ـــــه ه چونکـــــــــــــــزد ـــــــــــــــاب بگری ســـــــــــــــایه از آفت لــــــیکن آن دیگــــــر اســــــت و ایــــــن دیگــــــر

الضالل المبني الفرقة االوىل

ـــــــــاوه درای ـــــــــس ی ـــــــــبیه نح ـــــــــل تش اهـــــــد خـــــــودی نمـــــــی رســـــــتندچـــــــون ز قی

زان خـــــدا را چـــــو خـــــود همـــــی خواننـــــد قــــــول حشــــــوی بــــــه خــــــویش بربســــــتند راه تقلیــــــــــــــــــــــد را پســــــــــــــــــــــندیدند

ــــــه ــــــودی را گرفت ــــــون خ ــــــدایچ ــــــد خ انـــــــتند ـــــــدا بس ـــــــر خ ـــــــویش ب صـــــــفت خ

داننـــــــدکـــــــه ره از خـــــــود بـــــــرون نمـــــــی وان خطــــــــــــا را صــــــــــــواب دانســــــــــــتند همــــــه بـــــــر ریـــــــش خـــــــویش خندیدنـــــــد

۲۴

ــــــــل را ــــــــیچکس عق ــــــــزول؟ه ــــــــد مع کن واجـــــب آمـــــد نظـــــر ولیـــــک بـــــه شـــــرع

ز کتــــــاب» قــــــل انظــــــروا«امــــــر و حکــــــم ـــــــــخن رانـــــــــد ـــــــــدرین س ـــــــــی ان وانگهـــــــــود ـــــــــل ب ـــــــــاز نق ـــــــــل ب ـــــــــت نق مثبـــــــم و عـــــــرب ـــــــاس و فه ـــــــودی قی گـــــــر نبــــــــــور جســــــــــمانی ــــــــــایم ام چــــــــــون به بیســـــت و نــــــه مســــــأله اســــــت در معقــــــولــــــــــادانی ــــــــــه ن ــــــــــاقیش رد مکــــــــــن ب بــــــــار ــــــــو از جب ــــــــنو ت ــــــــل ش ــــــــول عاق ق

ـــل ـــه عق ـــو را خـــود ن ـــر ت ـــل اســـت م ـــه نق و ن

ـــــــــامعقول ـــــــــن ترهـــــــــات ن چیســـــــــت ای اصــــل ایــــن اصــــل ثابــــت اســــت بــــه فــــرع

»اولوااللبـــــــــــاب«وارد انـــــــــــدر حـــــــــــق دانــــــــدچکنــــــــد جهــــــــل خــــــــود نمــــــــی

ال عقـــــــــل بـــــــــوددور باشـــــــــد، محـــــــــــــــــــه از آدمیســــــــــتی ای خــــــــــر خــــــــــر ب بـــــــــــــیش دارد ز نـــــــــــــوع انســـــــــــــانی کـــــــــــه نباشـــــــــــد موافـــــــــــق منقـــــــــــول بــــــــــده انصــــــــــاف اگــــــــــر مســــــــــلمانی

»وقنــــــــــا ربنــــــــــا عــــــــــذاب النــــــــــار« ورنـــــه هـــــم نقـــــل مثبـــــت عقـــــل اســـــت

حکایتــــــــــرادی ــــــــــت ن ــــــــــه گف ــــــــــی را چ ابلهـــــــج ـــــــربدم رن ـــــــدر آن ن ـــــــن ان ـــــــت م گف گفـــــــت دانســـــــتمت تـــــــو هـــــــیچ مـــــــدان

ای تـــــــو یـــــــک بـــــــازیچـــــــون ندانســـــــته ل بــــــی عقــــــل جــــــز گمــــــان نبــــــودنقــــــ

ــــــــــرآن ــــــــــۀ ق ــــــــــت ز جمل ــــــــــد آی پانصــــــــدوهزار ــــــــاقی از وی کــــــــه هســــــــت ان ب مبحــــــــــــث انبیــــــــــــا تفکــــــــــــر بــــــــــــود چــــــه تــــــوان گفــــــت بــــــا کســــــی معقــــــولــــــــات ــــــــیق محسوس ــــــــدر مض ــــــــه ان وانک جســــــــم خوانــــــــدش مجســــــــم منحــــــــوس در جهـــــــــت دیـــــــــد ذات حـــــــــق دایـــــــــم

هـــــائی کـــــه مـــــوهم اســـــت بـــــه دیـــــننقـــــلـــــــــــرآن ـــــــــــت ق ـــــــــــل آی ـــــــــــه تأوی زانک

ـــا و پـــیش ـــه را دســـت و پ ـــس اســـت هرک و پ در مکــــــان اســــــت محتــــــوی بــــــه جهــــــاتــــــــــاج امکــــــــــان اســــــــــت علــــــــــت احتیـــــــاجز ـــــــود ع ـــــــا ب ـــــــه او همچـــــــو م وانک غایــــــــــت نعــــــــــت خلــــــــــق را بســــــــــتان یـــــــدو وجـــــــه اســـــــت وعـــــــني در تأویـــــــل اســــــــــــتوا را حقیقــــــــــــت استیالســــــــــــت رحمــــــــــــــــــــت او ارادت و انعــــــــــــــــــــام

کـــــــه مـــــــرا کـــــــن بـــــــه نـــــــرد ارشـــــــادیـــــــه چريگـــــــی شـــــــطرنج ـــــــم ب ـــــــک دان لی

ـــــــرده ـــــــدین راه ب ـــــــه ب ـــــــدانن ـــــــه ب ای نــــــی ــــــر جــــــاهلی چــــــه م ــــــازیخــــــريه ب ن

خـــــر چـــــه دانـــــد کـــــه زعفـــــران چـــــه بـــــودـــــــــان ـــــــــازل از دی ـــــــــام ن ـــــــــد در احک شـــــــــه در عـــــــــربت آمـــــــــد و افکـــــــــار جمل

ت و شـــــــنودانـــــــد گفـــــــونـــــــدرین کـــــــرده کـــــــز خـــــــرد کـــــــرد خـــــــویش را معـــــــزولــــــات ــــــد هیه ــــــوس کــــــی ره گشــــــت محب وان مشـــــــــــــبه کرامـــــــــــــی ســـــــــــــالوس پــــــــس حــــــــوادث بــــــــدو کنــــــــد قــــــــایم از بــــــــــراهني عقــــــــــل گشــــــــــت یقــــــــــني کــــــــرد بایــــــــد بــــــــه قــــــــاطع برهــــــــانــــت ــــس اس ــــل و نف ــــرف و انام ــــوت و ح ص همچــــو مــــا ممکــــن اســــت و نــــاقص ذاتــــــود آن اســــــت ــــــن صــــــفت ب هرکــــــه را ایــــــــز ــــــــزد هرگ ــــــــا س ــــــــدائی کج ــــــــه خ ب

ـــــــه آنصـــــــفت حـــــــ ـــــــأول اســـــــت ب ق مــــــــل ــــــــتی و بصــــــــر ز دلی ــــــــدرت و هس قـــــــت ـــــــز و عالس ـــــــیم ذات ع ـــــــرش تعظ ع همــــــه خشــــــنودیش چــــــو هســــــت اکــــــرام

۲۵

بلکـــــــه تفـــــــویض، احـــــــوط و اوىل اســـــــت وارث انبیــــــــا خــــــــود آن خلــــــــف اســــــــت

»ادخلــــــوا فــــــی الســــــلم«متحقــــــق بــــــه ــــــــــــا«آن یکــــــــــــی را ســــــــــــخن ز »مامن

غـــــري از ایـــــن هـــــر چـــــه از اقاویـــــل اســـــت

راه دیــــــــن و دیانــــــــت و تقــــــــوی اســــــــتــــــت ــــــلف اس ــــــريو س ــــــن راه پ ــــــه در ای کــــــم ــــــخ عل ــــــت و راس ــــــل اس ــــــک مرس مل

»امنــــــــــا«ویـــــــــن دگـــــــــر را حـــــــــدیث ـــــــه« ـــــــل«و » فتن ـــــــای تأوی ـــــــت» ابتغ اس

المنشأ قـــــــــــــــول تشـــــــــــــــبیه اوال ز یهـــــــــــــــود

ر و ظلمـــــــت مگـــــــر بشـــــــد پیـــــــداکفــــــــــــني خـــــدا را چـــــو خلـــــق مـــــی خوانـــــدک

رافضــــــی ربــــــط دیــــــن مــــــا بگســــــیختـــــــن راه ـــــــد شـــــــد زی ـــــــی پدی ـــــــس کرام پ گشــــــــــت مشــــــــــهور انــــــــــدر آن ایــــــــــام

ــــــالوس ــــــید و س ــــــاش ــــــه ت ــــــود ک ــــــا نم هــــــــراض اســــــــت ــــــــد محــــــــل اع ذات گویـــــــــبهۀ او ـــــــــت ش ـــــــــوی اس ـــــــــبهۀ حش شـــــت ـــــی اس ـــــه راه بیهوش ـــــا ک ـــــک از آنج بل رهروانــــــــی کــــــــه قــــــــدر دیــــــــن داننــــــــد

س رافضــــــی بــــــر آن افــــــزودخاســــــت، پــــــ در میــــــــــــــان یهــــــــــــــودی و ترســــــــــــــا وان دگــــــــــر خلــــــــــق را خــــــــــدا دانــــــــــد بـــــــــا یهــــــــــود و تناســـــــــخی آمیخــــــــــتــــــــــــه انــــــــــــدر ایــــــــــــام ابــــــــــــن عبدالل

ــــــــبهه ــــــــرامش ــــــــن ک ــــــــد ب ــــــــای محم ه هــــــــای خطــــــــاکــــــــرد مشــــــــهور وجــــــــه

جملـــــــه افعـــــــال بهـــــــر اغـــــــراض اســـــــتـــــــــــــب جـــــــــــــواب نکـــــــــــــو روزاول طلـــــــت ـــــــی اس ـــــــواب خاموش ـــــــان را ج ابله

ـــــــــزغ« ـــــــــا الت ـــــــــد» ربن ـــــــــی خوانن بس

قة الثانیةالفرــــــت ــــــو ماس ــــــت چ ــــــه ذات گف ــــــتکلم ب مــــــــوم ــــــــق رس ــــــــد از طری ــــــــد از آن گوی بع بــــــــــر حقیقــــــــــت وجــــــــــود را مطلــــــــــق کــــــــرده از فهــــــــم و وهــــــــم دور انــــــــدیش

وجـــــــــود آیـــــــــداوئـــــــــی او کـــــــــه بـــــــــیـــــــت و ذات وجـــــــود ـــــــت اس ـــــــس هوی نف هــــــــــیچ کثــــــــــرت بــــــــــدو نیابــــــــــد راهــــــــــــت ذات ــــــــــــت و حقیق عــــــــــــني ماهی قایـــــل ایـــــن ســـــخن هموســـــت نـــــه مـــــن پـــــــــردۀ حـــــــــرف و صـــــــــوت را بـــــــــردارـــــــه عـــــــني رســـــــی ـــــــا ب ـــــــردار ت ـــــــري ب غ آفریـــــــــــــــــده بـــــــــــــــــه آفریننـــــــــــــــــدهــــــت ــــــدم اس ــــــل ق خــــــود حــــــدث در مقاب

ــــق جداســــت ــــو ز خل ــــه صــــفات اســــت ک ب ذات بــــــــاری اســــــــت خلــــــــق را معلــــــــوم دیــــد زایــــد همــــی، چــــه خلــــق و چــــه حــــق

ای چنــــــــد راتمســــــــک خــــــــویششــــــــبههـــــــــاری اســـــــــت کـــــــــی ورا شـــــــــاید اعتب کــــــه جــــــز او نیســــــت قاصــــــد و مقصــــــود

ــــهگشـــــت یـــــک چشـــــم هـــــای هـــــو زاللـ هســــــــتی مجــــــــرد از هیئــــــــاتهســــــــت

بلکـــــه خـــــود اوســـــت عـــــني ذات ســـــخنــــــار ــــــفۀ ب ــــــه ص ــــــی ب ــــــی رس ــــــا ز معن ت یــــک ســــخن بــــس بــــود اگــــر تــــو کســــی نرســــــــد، چــــــــون شــــــــود خــــــــدا بنــــــــدهــــت ــــدم اس ــــه ع ــــتی، آن هم ــــه هس ــــن هم ای

الفرقة الثالثة از نصـــــــــارا چـــــــــو صـــــــــوفیان فضـــــــــول آن خــــــــدا و رســــــــول و مــــــــریم گفــــــــت

گشـــــــــت مشـــــــــهور اتحـــــــــاد و حلـــــــــولـــــــــت ـــــــــود آدم گف ـــــــــدا و وج ـــــــــن خ ای

۲۶

عامــــــــه از وحــــــــدت اتحــــــــاد انگیخــــــــتـــــــن ـــــــارت چـــــــو ای ـــــــددر عب ـــــــدان مان ب

لــــیکن توحیــــد نفــــی نقــــش تــــوئی اســــت مــــــن و او عــــــني شــــــرک و تقلیــــــد اســــــتـــــــــن باشـــــــــد هرکـــــــــه را در حـــــــــدیث م

ربقــــــۀ دیــــــن خــــــود بــــــدان بگســــــیخت ضــــــــــد توحیــــــــــد عــــــــــني آن دانــــــــــدــــــت ــــــی اس ــــــني دوئ ــــــول ع ــــــاد و حل اتحـــــت ـــــد اس ـــــل توحی ـــــه اه ـــــب ب ـــــه مناس چــــــــــ ــــــــــريزن باش ــــــــــال پ ــــــــــال او ح دح

حکایتــــــــــــک روزن ــــــــــــت ی ــــــــــــۀ زال داش خانـــــــک ـــــــتۀ باری ـــــــو رش ـــــــور چ ـــــــابش خ تــــــــد زال مســــــــکني چــــــــو آن شــــــــعاع بدیـــــــــد ریســـــــــمان بـــــــــه کالفـــــــــه تـــــــــا کنـــــــــد ـــــــــر ش ـــــــــا روزن او براب ـــــــــه ب چونک بانــــــگ برداشــــــت تــــــا غریــــــوی خاســــــتـــــــــــذات ـــــــــــتش ای بعیدال ـــــــــــارفی گف ع

ــــــد همــــــی ــــــهکــــــی درآی ــــــني ب کــــــنج چن کلخـــــــــن ملـــــــــک و گلشـــــــــن ملکـــــــــوت

ـــــی گـــــردیچـــــرخ ســـــان گـــــرد خـــــویش م ایــــــن رشــــــته را چــــــو بــــــاز کنــــــی ســــــر

تنـــــــــــگ ماننـــــــــــد منفـــــــــــذ ســـــــــــوزنــــــــک ــــــــۀ تاری ــــــــه خان ــــــــد ب ــــــــدر آم انـــــــد ـــــــاز دوی ـــــــیش ب رشـــــــته پنداشـــــــت پ

رای درآفـــــــــه چیســـــــــت جـــــــــز یافـــــــــه مـــــــدرک قـــــــرص چشـــــــمۀ خـــــــور شـــــــدــــــــــــدرون خانۀماســــــــــــت ــــــــــــاب ان کافت تــــــــــو کجــــــــــائی و او کجــــــــــا هیهــــــــــاتـــــــني ـــــــل زم ـــــــزار مث ـــــــدین ه ـــــــرص چن قـــــــوت؟ ـــــــودج اله ـــــــوت و ه ـــــــنج ناس !کـــــــــ ـــــــــم ک ـــــــــو گ ـــــــــته را ت ردیزان سررش

ــــــــــی ــــــــــنت دراز کن ــــــــــر خویش ــــــــــار ب ک

حکایت نقـــــــــــــل دارم از حجـــــــــــــة االســـــــــــــالم یـــــــک گـــــــروه خبیـــــــث ز اهـــــــل فضـــــــولـــــــــــدای ـــــــــــل ذات خ ـــــــــــفات جلی در صـــــــــد ســـــــــخن ـــــــــس ز حـــــــــالج و بایزی پـــــــــد ـــــــــو بگریزن ـــــــــو دی ـــــــــت چ از فالحـــــــن ـــــــذهب م ـــــــه م ـــــــی ب ـــــــنت آن یک کش داد زد پــــــــــــــس امــــــــــــــام غــــــــــــــزاىل گفــــــت هــــــان دیــــــن خــــــویش دریابیــــــدــــــیش از آن کــــــني حــــــدیث گــــــردد عــــــام پ

ن قـــــــــوم نابکـــــــــار کنیـــــــــددفـــــــــع ایــــــــــــــــــزرگ رســـــــــید آنچـــــــــه از نقـــــــــل آن بــــــــــــد جــــــــــــاهلی فصــــــــــــلکی دو از ترفن

هــــــــــای مســــــــــایل حکمــــــــــتفــــــــــرع بــــــــه تکلــــــــف بــــــــدان حکــــــــیم شــــــــده

ــــــــــــروه ــــــــــــذبني«در گ جــــــــــــایش» مذب خنثـــــــی شـــــــکل او، نـــــــه مـــــــرد ونـــــــه زن

ــــــام«:کــــــه ــــــن ای ــــــدر ای ــــــد آمــــــد ان پدی بندانســـــــــته علـــــــــم فـــــــــرع و اصـــــــــول

ــــــد در هــــــر جــــــایهــــــا مــــــیبحــــــث کنن بــــــــی ســــــــر و بــــــــن آورنـــــــد آن گــــــــروه

ـــــــــد ـــــــــوی آویزن ـــــــــت و گ ـــــــــدرین گف ان »بهــــــــــرت از زنــــــــــده کــــــــــردن ده تــــــــــن از غـــــــــم ضـــــــــعف دیـــــــــن و بـــــــــدحاىل از پــــــــــــــی دفــــــــــــــع زود بشــــــــــــــتابیدـــــــــــالم ـــــــــــۀ اس ـــــــــــد بقی ـــــــــــس نمان پــــــــد ــــــــوار کنی ــــــــز خ ــــــــن عزی ــــــــه دی ورن انـــــــدرین عصـــــــر گشـــــــت جملـــــــه پدیـــــــد کـــــــرده از بـــــــر بـــــــرای حیلـــــــه و بنـــــــد خوانـــــــــده انـــــــــدر رســـــــــایل حکمـــــــــت در ره کفــــــــر و دیـــــــــن دو نـــــــــیم شـــــــــده

ــــــــــــــــــؤالءال « ــــــــــــــــــانش» اىل ه در ش ســــــخت روئــــــی، مخنثــــــی چــــــو زغــــــن

۲۷

ــــــــــان صــــــــــیدش ــــــــــرد ماکی ــــــــــۀ خ بچـــــــــدعت ـــــــــهرت و ب ـــــــــر ش ـــــــــر از به آخ گـــــــــــه ز توحیـــــــــــد نیـــــــــــز دســـــــــــتاویز تــــــرک کــــــرده همــــــه کــــــالم و نصــــــوص

نت چـــــــو دیـــــــو بگریـــــــزدز اهـــــــل ســـــــــــــورد ــــــار خ ــــــر م ــــــه زه ــــــه ب ــــــا دو لقم ت بــــــه تشــــــدد دهــــــان کنــــــد همــــــه بــــــاز

»انکراالصــــــــوات«بــــــــاز خوانــــــــد بــــــــه ــــــت ــــــی آن چیس ــــــه معن ــــــد ک ــــــون بگوی چـــــــــــادان همـــــــــــه تحســـــــــــني عامـــــــــــۀ نــــــــــاس ــــــــــوام الن ــــــــــت صــــــــــحبت ع آف

ـــــــــدش ـــــــــان کی ـــــــــل عامی ـــــــــی از خی یعنــــــــــت ــــــــــر حکم ــــــــــد اختصــــــــــار ب نکن ســــــــــــازد از روی خريگــــــــــــی و ســــــــــــتیزـــــه عمـــــر خـــــویش فصـــــوص ـــــد ب ـــــا بدان تـــــــــزد ـــــــــردم آمی ـــــــــو م ـــــــــا دی ـــــــــه ب هم دیــــــــن عــــــــامی و مغــــــــز خــــــــود بــــــــربدـــــــــــــــرآورد آواز گـــــــــــــــاه گـــــــــــــــاهی بـــــــــات ـــــــــه در طام ـــــــــد گفت ـــــــــی چن بیتکـــــــد ریســـــــت ـــــــب و ســـــــبلتش ببای ـــــــر ل ب

ـــــــــــــه از ایمـــــــــــــانکـــــــــــــرد ه او را برهنــــــــــــــاس بیشــــــــــــــرت دان ز آفــــــــــــــت خن

۲۸

فی صفاته تعاىل و تقدس انیالباب الث :و فیه سبعة فصول

فی اثبات صفاته الحقیقیة الفصل االول

علم الیقني

ـــــــام ـــــــت موصـــــــوف آن صـــــــفات عظ هســــــــــــــوان ــــــــــــــد بخ ــــــــــــــورۀ حدی اول س

»واآلخــــــــــر«اوســــــــــت » وهــــــــــواالول« بــــــس کــــــه خوانــــــدی تــــــو آیــــــت قــــــرآن

ـــــــــــــزد ـــــــــــــرامای ـــــــــــــالل و االک ذوالج و آخــــــــر حشــــــــر تــــــــازه کــــــــن ایمــــــــان

ـــاطن«زانکـــه هـــم »ظـــاهر«اســـت و هـــم » ب انـــــــــدرین بشـــــــــنو از خـــــــــرد برهـــــــــان

عني الیقنيـــــــــالل ـــــــــد ورا صـــــــــفات ج ـــــــــر نباش گ صــــــــفت او چــــــــو ذات اوســــــــت قــــــــدیم صـــــــفتش غـــــــري نیســـــــت و نبـــــــود عـــــــنيـــــود ـــــت او نب ـــــه اوس ـــــی ن ـــــه معن ـــــون ب چ

نقـــــــــــص باشـــــــــــد ورا و ذاک محـــــــــــال اســــــت و علــــــیم دایمــــــا حــــــی و قــــــادر

دل دانــــــــــا در ایــــــــــن نــــــــــدارد غــــــــــنيــــــــــود ور شــــــــــود زو جــــــــــدا نکــــــــــو نب

حق الیقنيـــــروف خـــــود جـــــز او نیســـــت عـــــارف و مع

ای ز صـــــــفاتآنچـــــــه تـــــــو فهـــــــم کـــــــرده ذات را از صـــــــــــــــــــفات دانســـــــــــــــــــتیــــــــــال ــــــــــفات را ز افع ــــــــــه ذات و ص بلک در حقیقـــــــت مـــــــر ایـــــــن طریـــــــق مجـــــــازــــــــراز و نشــــــــیب ــــــــن ره بســــــــی ف دارد ای

رویگـــــر تـــــو ایـــــن ره بـــــه عقـــــل خـــــویش یــــــــــا ز تعطیــــــــــل در ضــــــــــالل افتــــــــــیــــــــــه فلســــــــــفی شــــــــــد معطــــــــــل از تنزیـــــــل ـــــــا تعطی ـــــــت ی ـــــــبیه داش ـــــــه تش وانک

اوســـت وصـــف، اوســـت واصـــف و موصـــوفــــذات ــــیم ال ــــه؟ از عظ ــــت از چ ــــدث اس مح چــــــــه کنــــــــی ایــــــــن چنــــــــني توانســــــــتی فهـــــــــــم کـــــــــــردی ز ایـــــــــــزد متعـــــــــــال

ایســـــــــــت دور و درازنردبـــــــــــان پایـــــــــــه مخــــــور از مکــــــر عقــــــل خــــــريه فریــــــب

دویهمچـــــــــو گـــــــــاو خـــــــــراس هـــــــــرزه یـــــــــــا ز تشـــــــــــبیه در وبـــــــــــال افتـــــــــــی مــــــــــــــــتکلم مشــــــــــــــــبه از تشــــــــــــــــبیه نیســــــــت بــــــــر جــــــــادۀ ســــــــواء ســــــــبیل

حکایتــــؤال ــــوم س ــــن دو ق ــــرد از ای ــــی ک ــــون کس چ فلســــــــــــــفی از خــــــــــــــدای برتاشــــــــــــــدــــــر کــــــران آمــــــد ــــــن هــــــر دو ب حــــــق از ای

هـــــــا را بـــــــه ذات معرفـــــــت اســـــــتذاتـــــــه ـــــــذهب فرق ـــــــاللم ـــــــل ض ـــــــای اه ه

ـــــال ـــــت صـــــاحب ح ـــــه گف ـــــوابش چ در ج دمـــــــــــتکلم بـــــــــــر او همـــــــــــی پاشـــــــــــــــــــه آن آمــــــــد ــــــــن ن ــــــــه ای بحقیقــــــــت نـــــت ـــــت در صـــــفت اس ـــــه هس ـــــی ک اختالفـــــــال ـــــــی االجم ـــــــون عل ـــــــویم کن ـــــــاز گ ب

الفرقة االوىل زان ســــــــبب شــــــــد معطــــــــل انــــــــدر ذات فلســـــــفی کـــــــرد نفـــــــی جملـــــــه صـــــــفات

۲۹

ــــــــــاگون ــــــــــفات گون ــــــــــت ذات از ص گفـــــــــــــهشـــــــــــــبهه ـــــــــــــادش از تنزی ای کوفت

ذات دیـــــــــد کـــــــــز اخـــــــــتالف صـــــــــفات از تعلــــــــــق کــــــــــه گشــــــــــت در اطــــــــــوار چـــــــه قیـــــــاس اســـــــت شـــــــاهد و غایـــــــب

ردد گــــــــرمگــــــــر زمــــــــني از شــــــــعاع گــــــــ از بـــــــــرای خـــــــــدای، خواجـــــــــه فـــــــــالن او چــــــو خــــــود را صــــــفت کنــــــد ظــــــاهر تــــــا کــــــی از هــــــرزه گــــــوئی ای نــــــاکس نفــــــــی کــــــــردی ســــــــه رکــــــــن ایمــــــــانی آنگهـــــــی نـــــــام علـــــــم و عقـــــــل بـــــــری فلســــــــفه چیســــــــت نــــــــزد اهــــــــل ملــــــــلگــــــــــاه هســـــــــتم از علـــــــــم آن گـــــــــروه آـــــث ایـــــن یقـــــني اســـــت لیـــــک نفـــــس خبی

ـــــــــــون ـــــــــــني اکن ـــــــــــود بب ـــــــــــر ش متکثـــــ ـــــفیهخ ـــــیخ س ـــــدیث ش ـــــن ح ـــــد ای ود کن

متعــــــــــدد شــــــــــود؟ زهــــــــــی طامــــــــــاتـــــــــــق چـــــــــــرا شـــــــــــود بســـــــــــیار؟ متعل

ــــــــــقی ــــــــــر س ــــــــــت فک ناصــــــــــایب ماین قــــرص خــــور کــــی بگــــردد ای بــــی شــــرمـــــــدان ـــــــه از خـــــــدای م ـــــــو خـــــــدا را ب ت تــــــــو کئــــــــی انـــــــــدرین میــــــــان آخـــــــــرـــــــــس منقطـــــــــع گشـــــــــتی و نکـــــــــردی بــــــــمانی ــــــــر جس ــــــــم و حش ــــــــدرت وعل قـــــــــری ـــــــــو ب ـــــــــول از ت ـــــــــدا و رس ای خ

ـــــــر و خـــــــودرایی و ضـــــــالل و ـــــــلکف حی ام بحمداللـــــــــــــهجملـــــــــــــه دانســـــــــــــته

ــــــدیث ــــــو ح ــــــه له ــــــز ب ــــــل ج ــــــد می نکن

المنشأ علـــــــــم حکمـــــــــت ز انبیـــــــــا برخاســـــــــتـــــــیث ـــــــر ش ـــــــزد آن ب ـــــــود ای ـــــــی فرم وح بعـــــــد از آن وحـــــــی کـــــــرد بـــــــر ادریـــــــس انــــــــــــــدر آموختنــــــــــــــد از او مــــــــــــــردمــــــــان ــــــــاد در یون ــــــــل اوفت ــــــــه نق ــــــــا ب تــــــــــــود آب زالل ــــــــــــه ب ــــــــــــت او ک حکمــــــــدان ــــــــت ب ــــــــف راه یاف ــــــــخ و تحری نس ونرأی اشــــــــــــــــــــــراقیان افالطــــــــــــــــــــــ

آخراالمــــــــــــــر صــــــــــــــاحب اشــــــــــــــراقـــــــیس ـــــــر خس ـــــــه فک ـــــــائیان ب ـــــــم مش علـــــــــر اســـــــــکندر ســـــــــاخت منطـــــــــق ز به منطــــــق انصــــــاف بــــــس نکــــــو پرداخــــــت ســـــــــــاخت آلـــــــــــت، وىل در اســـــــــــتعمال شــــــکل منطــــــق بــــــدان ســــــبب انگاشــــــت چونکـــــــه بـــــــا آلـــــــتش حوالـــــــت بـــــــودــــــل گشــــــت ــــــالیط وهــــــم اوض ــــــون مغ چ بـــــــــــه قیاســـــــــــات عقـــــــــــل یونـــــــــــانیــــق و رای ــــه منط ــــا ب ــــت ت ــــود کیس ــــل خ عق

ـــــــق ک ـــــــه منط ـــــــر ب ـــــــودیگ ـــــــی وىل ب س

ـــــت راســـــت ـــــه، بلکـــــه حکم ـــــت کژن حکم ی گفــــــت بــــــر ســــــبیل حــــــدیثتــــــا همــــــ

ــــــدریس ــــــب ت ــــــه منص ــــــت او ب ــــــا نشس تـــــــــم ـــــــــأت انج ـــــــــن و هی ـــــــــت دی حکمــــــــــان ــــــــــۀ دون ــــــــــه عام ــــــــــاطني ب از اســــالل ــــر و ض ــــل و کف ــــه جه ــــد ب ــــتلط ش مخــــــان ــــــه زی ــــــت جمل ســــــود و ســــــرمایه گشـــــــاگون ـــــــر گون ـــــــه کف ـــــــد ب ـــــــف ش مختل کـــــــــرد تلـــــــــویح ســـــــــیم قلـــــــــب رواق شـــــــد مـــــــدون بـــــــه ســـــــعی رســـــــطالیســــــــــرن ــــــــــود ه ــــــــــتی نم ــــــــــدر آن راس ان

او کــــــژ باخــــــت در االهــــــی اســــــت آنکــــــه غلـــــــــط افتـــــــــادش از ضـــــــــالل خیـــــــــال کــــــه خــــــدا دان شــــــود، زهــــــی پنداشــــــت

بــــــــــودآلــــــــــتش موجــــــــــب ضــــــــــاللت ـــــــت ـــــــل گش ـــــــن معط ـــــــنی ز دی ـــــــزد س نــــــــــه ذوق ایمــــــــــانی نرســــــــــد کــــــــــس بـــــــاک خـــــــدای ـــــــاب پ ـــــــا جن ـــــــرد ت ره بــــــــــودی ــــــــــوعلی ب ــــــــــنت اب ــــــــــیخ س ش

۳۰

ورچــــــــه او را دو صــــــــد شــــــــفا باشــــــــدــــــــب ســــــــلیم ــــــــا صــــــــفا و قل ابلهــــــــی ب

ــــــد ــــــا باش ــــــی کج ــــــب اعجم ــــــون حبی چ بهــــــــــــرت از زیرکــــــــــــی و رای ســــــــــــقیم

حکایت شـــــــــــــــبهۀ اول از پـــــــــــــــی تلبـــــــــــــــیس

ـــــــر ق ـــــــیشب ـــــــرتاض از پ ـــــــرد اع ضـــــــا کــــــــار« ــــــــن ن ــــــــی م ــــــــا خــــــــري خلقتن »أن

چشـــــــــم عقـــــــــل از حقـــــــــایق ایمـــــــــان ور اســـــــتخـــــــرد از نـــــــور عقـــــــل دیـــــــده

عقــــــل بــــــا نقــــــل چیســــــت غایــــــت نــــــورـــــدر ـــــل پ ـــــادر اســـــت و عق ـــــل چـــــون م نق خـــــود بـــــه نـــــزد کســـــی کـــــه بیـــــدار اســـــت خـــــــرد از نقـــــــل یافـــــــت نـــــــور و فـــــــروغ

ــــــــــــیس ز خــــــــــــرد خاســــــــــــت در ره ابلـــــت خـــــو ـــــت خـــــتم طاع ـــــود ندانس یشخ

ـــــــــــت انکـــــــــــار ـــــــــــول عل کـــــــــــرد معلــــــوان ــــــه از ال هســــــت چــــــون چشــــــم اکم کـــو چـــو چشـــم، آن دگـــر شـــعاع خوراســـتـــــــور ـــــــت ن ـــــــراد از آی ـــــــد م ـــــــن دو آم زیـــــــدر ـــــــاده ب ـــــــان فت ـــــــق زان می ـــــــن ح دی مــــــــــاورای عقــــــــــول اطــــــــــوار اســــــــــت عقـــــــل بـــــــی نقـــــــل چیســـــــت زور و دروغ

حکایت هســـــــــت از ایـــــــــن قـــــــــوم ناصرخســـــــــرو فلســــــفی اصــــــل و رافضــــــی طــــــني اســــــت

ـــــــم و حک ـــــــاىل از عل ـــــــدخ ـــــــت و توحی مـــــــــد جهـــــــــل او گرچـــــــــه فاضـــــــــالن دانن از همــــــه نـــــــوع علـــــــم و فضـــــــل و هـــــــرن شـــــعر خـــــود چیســـــت تـــــا بـــــدان نازنـــــدــــــــــد شــــــــــعر در عــــــــــالمی کــــــــــه مردانن عــــــــــذر واضــــــــــح مــــــــــرا بــــــــــدین آورد طـــــــــالع بـــــــــدنگر کـــــــــه مـــــــــا زادیـــــــــم شـــــــعر گـــــــویم بـــــــه صـــــــد تکلـــــــف و زور و علــــــــــی الجملــــــــــه فتنــــــــــۀ ناصــــــــــرـــــــام ـــــــرده تم ـــــــع ک ـــــــر جم ـــــــت و کف ظلم

مــــــــادهــــــــد بــــــــه روح نفعــــــــل را مــــــــیــــــــــرت ســــــــــقط باشــــــــــد ســــــــــخنش بیشــــــــــــق فصــــــــــــاحت او ســــــــــــرپد زان طریــــــــــان ــــــــــه را ز زهــــــــــر می کــــــــــرده لوزینـــــط اصـــــول ـــــت خ ـــــه حاصـــــل نداش چونک نتـــــــوان کـــــــرد هـــــــیچ باطـــــــل راســـــــتــــــل ــــــدان باط ــــــود ب ــــــی ش ــــــق ک ــــــاز ح بـــــد ـــــوعلی گوی حـــــق حـــــق اســـــت ارچـــــه ب

ــــــــو ــــــــدعتی را ن ــــــــه ب ــــــــد کهن ــــــــه کن ک کــــه دشــــمن دیــــن اســــتزیــــن دو بگــــذر

کــــــــافر محــــــــض گشــــــــته بــــــــر تقلیــــــــدــــــ ــــــر و فس ــــــدکف ــــــان دانن ــــــه جه قش هم

بجــــــز از شــــــاعری چــــــه داشــــــت دگــــــرــــــــــــــد ــــــــــــــی برافرازن ــــــــــــــا از او گردن یــــــــــد ــــــــــازی کودکــــــــــان همــــــــــی دانن ب ز آســـــــــــــمانم ســـــــــــــوی زمـــــــــــــني آورد کانــــــــــــــدرین روزگــــــــــــــار افتــــــــــــــادیمــــــهور ــــــدان مش ــــــن ب ــــــم دی ــــــنم عل ــــــا ک تـــــــــاهر ـــــــــان ظ ـــــــــۀ جه ـــــــــت در جمل هس روشـــــــــنی نامـــــــــه کـــــــــرده آن را نـــــــــام قــــــــول گــــــــربان کنــــــــد کــــــــالم خــــــــدا

ـــــــول« ـــــــرف الق ـــــــط با» زخ ـــــــدزان نم ش تــــــا کــــــه جاهــــــل بــــــدان فریــــــب خــــــورد بــــــول را کــــــرده چــــــون شــــــراب الــــــوان کــــــــــرد بــــــــــاور حــــــــــدیث نــــــــــامعقولـــــــــت ـــــــــوعلی سیناس ـــــــــر اب ـــــــــایلش گ قــــــــل ــــــــود قای ــــــــدان ب ــــــــطو ب ــــــــه ارس کــــــــد ــــــــل ار وىل گوی ــــــــت باط ــــــــل اس باط

۳۱

الفرقة الثانیة بـــــــــاز اصــــــــــحاب اعتـــــــــزال فضــــــــــول

ــــــول ــــــه ق ــــــل ب هــــــای مجــــــوسگــــــاه قایـــــــــــرده ـــــــــــفی ک ـــــــــــد فلس ـــــــــــاه تقلی گ

ــــق، نــــــه فلســـــفی، نـــــه حکــــــیمنـــــه محقـ شــــــــان کــــــــرده رد از آن بمحــــــــلهمــــــــه

بشــــــــنو از خواجــــــــه در صــــــــحیح خــــــــربـــــــو ـــــــواب مگ ـــــــد ج ـــــــالمت کن ـــــــر س گـــــف و ذوق دل اســـــت از اصـــــول آنچـــــه کش لعنـــــــــــت ایـــــــــــزد و رســـــــــــل یکســـــــــــر

ــــــوض ــــــفت خ ــــــددر ص ــــــی کردن ــــــا بس ه ســـــــــــخن ایـــــــــــن گـــــــــــروه در تنزیـــــــــــهـــــــل اســـــــت ـــــــه بلکـــــــه تعطی ـــــــه تنزی آن نــــان ــــه هم ــــن ب ــــول حــــق گــــري ووصــــف ک ق

ذوق و اصـــــولخـــــاىل از عقـــــل و نقـــــل و متمســــــــــک بــــــــــه شــــــــــبهۀ منحــــــــــوســــــــــــوی آورده ــــــــــــت ز حش ــــــــــــاه حج گـــــــــــیم رد قومنـــــــــــد ایـــــــــــن گـــــــــــروه لئ چـــــــــون منـــــــــافق فتـــــــــاده در اســـــــــفلـــــــــد اهـــــــــل قـــــــــدر گـــــــــرب ایـــــــــن ملتنــــــــــر او ــــــــــاز ب ــــــــــن نم ــــــــــريد مک ور بمـــــــــزل اســـــــــت ـــــــــق معت ـــــــــرخالف طری ب وارد انــــــــــــــدر مکــــــــــــــذبان قــــــــــــــدر عــــــــــــــاقالن ترهــــــــــــــات بشــــــــــــــمردند اسرتاقســـــــــــــت ز فلســـــــــــــفی ســـــــــــــفیه

ــــــل ا ــــــل و تنزی ــــــان و نق ــــــتضــــــد بره ســــــان ــــــرزۀ بهم ــــــه ه ــــــاری ب ــــــه ک ــــــو چ ت

المنشأـــــــــــی ـــــــــــزال شـــــــــــد جهن ـــــــــــأ اعت منش کـــــــــــــرد شـــــــــــــاگردی حســـــــــــــن ز اولـــــــود ـــــــاقی ب ـــــــه ب ـــــــر آنک ـــــــحابه ه از ص آخـــــــــر از مجمعـــــــــش بـــــــــرون راندنـــــــــد چونکــــــــه بشــــــــنید از او حــــــــدیث قــــــــدر همچنـــــــــني ابـــــــــن حـــــــــارث و جـــــــــابرــــــــد ــــــــره کردن ــــــــن گ ــــــــري ای ــــــــه تکف همــــــا ــــــه خط ــــــا ک ــــــرد ت ــــــودی نک ــــــیچ س ه آخراالمــــــــــــــر صــــــــــــــاحب کشــــــــــــــاف

ــــــــد او کــــــــه التســــــــألهــــــــا گهــــــــرزه ویــــــني ــــــنی ب ــــــو س ــــــنام و هج فحــــــش و دشـــــــد ـــــــماع کن ـــــــه آن س ـــــــوىل ک ـــــــی اص بــــــــــــــل کوربخــــــــــــــت را بنگــــــــــــــر جاه

ای زان گرفتــــــــه انــــــــدر بــــــــیشنســــــــخهـــــان ـــــانی اســـــت و بی صـــــرف و نحـــــو و مع قــــــدری چــــــون ســــــگی اســــــت دیوانــــــهــــــاید ــــــگی س ــــــر س ــــــو ب ــــــه چ ــــــاش لل ح

کـــــــنم تکفـــــــريکـــــــه مـــــــن او را نمـــــــیــــــــــه ــــــــــی جــــــــــویمگفت ــــــــــای ورا هم ه

داشــــــــت شــــــــبهۀ وثنــــــــیآنکــــــــه مــــــــیــــــدل ــــــرد ج ــــــت و ک ــــــن بگش ــــــر از دی آخــــــنود ــــــت و ش ــــــی ز گف ــــــا وی بس ــــــرد ب کــــــد ــــــه اجمــــــاع گمــــــرهش خواندن هــــــم بــــــن عمــــــر ــــــدش اب ملحــــــد محــــــض خوانـــــــــامر ـــــــــک و ع ـــــــــه، مال ـــــــــس و عقب ان بـــــــس کـــــــه ایـــــــن قـــــــوم را بیازردنـــــــد یافــــــت شــــــهرت ز واصــــــل بــــــن عطــــــا در میـــــــان کـــــــالم حـــــــق بـــــــه گـــــــزافـــــــــل ـــــــــزو ج ـــــــــدای ع ـــــــــفات خ در صــــــــرین ــــــــرده ق ــــــــالم خــــــــدای ک ــــــــا ک ب دیــــــــــنش از بــــــــــاطن انتــــــــــزاع کنــــــــــد کــــــــه بــــــــه تقلیــــــــد او شــــــــود کــــــــافر خــــــود ندانســــــته اهــــــل مــــــذهب و کــــــیشــــــــــــــان خاصــــــــــــــۀ او ز حصــــــــــــــۀ ایمــــــــه ــــــــه خــــــــویش و بیگان ــــــــرایت ب در س آدمــــــــــی زاده ســــــــــگ بچــــــــــه زایــــــــــد

ـــــــیاز ســـــــخن ـــــــاش م ـــــــنم تحـــــــذیره کــــی ــــاک م ــــت آب و خ ــــه هف ــــس ب ــــویمپ ش

۳۲

ــــــ ــــــم او آب نیســــــت، ب ــــــول اســــــتعل ل ب

دفـــــــع ابلـــــــیس قـــــــول الحـــــــول اســـــــت

فی قدرته تعاىل و تقدس الفصل الثانی

علم الیقني

قــــــــــــدرت او چــــــــــــو ذات او کامــــــــــــل فــــــیض و فضــــــلش علــــــی الــــــدوام تمــــــام امـــــــر و خلقـــــــش بـــــــه یکـــــــدگر مقـــــــرون

ــــــــــیء« ــــــــــا لش ــــــــــا امرن ــــــــــت» انم گف

همــــــــــــــۀ ممکنــــــــــــــات را شــــــــــــــامل جـــــود و لطـــــف و عطـــــاش مطلـــــق و عـــــام

ـــــدا شـــــده بـــــه ـــــه پی »کـــــن فیکـــــون«جمل تـــــــا شـــــــود داخـــــــل آشـــــــکار و نهفـــــــت

عني الیقنيـــــــــــد ـــــــــــانباش ـــــــــــدرت و امک از روی ق

ــــــــــدرتش دوری ــــــــــم و ق ــــــــــت در عل نیس اگــــــــــــــر او را مخصصــــــــــــــی بایــــــــــــــدــــــــــار ــــــــــک صــــــــــانع جب ــــــــــک المل مال

ـــــــل ـــــــرک فع ـــــــردن و ت ـــــــانک ـــــــا یکس ه جملـــــــــــه یکســـــــــــان ز روی مقـــــــــــدوریـــــــــاید ـــــــــی ورا ش ـــــــــز و ک ـــــــــود از عج ب نبـــــــــود جـــــــــز کـــــــــه فاعـــــــــل مختـــــــــار

حق الیقنيــــــــــیم نــــــــــزد آن حضــــــــــرت قــــــــــدیر عل امـــــر خلـــــق اســـــت و خلـــــق امـــــر آنجـــــا

رهای او یـــــــــک چیـــــــــزهمـــــــــه بســـــــــیا نیســـــــــت محتـــــــــاج مـــــــــادت و مـــــــــدت فکـــــــــر و اندیشـــــــــه نبـــــــــودش در کـــــــــار هرچــــــــــه زو آیــــــــــد آن کمــــــــــال بــــــــــود

خـــــواه یـــــک پشـــــه، خـــــواه عـــــرش عظـــــیمـــــــــدا ـــــــــن پی ـــــــــد آن و ای ـــــــــب ش از مرات بــــــه مــــــن و تــــــو پدیــــــد گشــــــت تمیــــــزـــــــدت ـــــــت و ع ـــــــه آل ـــــــی ب ـــــــدرتش ن ق نـــــه بـــــه ترتیـــــب کـــــرد و نـــــی یـــــک بـــــارــــــود ــــــالل ب ــــــدعت و ض ــــــن ب ــــــري از ای غ

المبنيالضاللـــــــــــدعت اول از فالســـــــــــفه خاســـــــــــت بــــــــادانی ــــــــه ن ــــــــد ب ــــــــدرت کن ــــــــی ق نف موجــــــــب الــــــــذات خوانــــــــد او حــــــــق راـــــــق کـــــــه نیســـــــت او قـــــــادر گفـــــــت مطل گفــــــت از او گــــــر شــــــود دو امــــــر جــــــداــــــــني صــــــــادر ــــــــی شــــــــد اول ــــــــل کل عقــــــــود از حــــــــق ــــــــی و ب ــــــــتی و ممکن هس عقــــــــل و نفــــــــس و هیــــــــوىل و افــــــــالک بـــــــــاز از اشـــــــــکال دور چـــــــــرخ زمـــــــــان

یـــــــننیســـــــتی زیـــــــن تـــــــرا خلـــــــل در د زانکــــــه چــــــون گفــــــت نیســــــت زو صــــــادرــــــــوم اســــــــت مصــــــــدریت بدانچــــــــه مفه

ــــــــار اســــــــت، فلســــــــفی آراســــــــت روی ن ســـــــــلمانیتـــــــــا ز بـــــــــن بـــــــــر کنـــــــــد م

کمــــــــرت از خــــــــویش دانــــــــد او حــــــــق را کــــــز یکــــــی جــــــز یکــــــی نشــــــد صــــــادرــــــــــدا ــــــــــدر او پی ــــــــــردد ان ــــــــــی گ کثرت وانگــــــه او داشــــــت ســــــه صــــــفت ظــــــاهرــــت ســــبق ــــز یاف ــــن ســــه نســــبت ســــه چی زیــــــاک ــــــش و خ ــــــاد و آب و آت ــــــک ب وز فلــــــوان ــــــس حی ــــــات و پ ــــــاد و نب شــــــد جم گــــــــر نگفتــــــــی حکــــــــیم کوتــــــــه بــــــــنيـــــافر ـــــخن ک ـــــن س ـــــت زی ـــــی، گش ـــــز یک ج

ـــــــد ـــــــه ذات مع ـــــــت ب وم اســـــــتدر حقیق

۳۳

داخـــــــــــل اســـــــــــت او در اعتباریـــــــــــاتـــــــــــــدی ـــــــــــــه ذات ب ـــــــــــــت ار ب اعتباریــــــر بصــــــر چــــــو ســــــبل ــــــت ب ــــــه انگش من هســـــــت در علـــــــم و قـــــــدرتش یکســـــــانـــــــاد ـــــــیش افت گـــــــر یکـــــــی در وجـــــــود پ بشــــــنو از مــــــن نصــــــیحت ای ســــــره مــــــردـــــر؟ ـــــان آخ ـــــل و ج ـــــت عق ـــــرا نیس ـــــم ت ه

ــــه گفــــت و گــــوی و ــــربدنیســــت حاجــــت ب نــــــود ــــــوان ب ــــــه و آن ز حی ــــــو نطف اصــــــل تـــــــه فلـــــــک برجاســـــــت بـــــــاز ارکـــــــان ز ن وقـــــــــــــت ســـــــــــــردی در آفتـــــــــــــاب رودـــــــــک ســـــــــر ـــــــــه ی ـــــــــاده ن ـــــــــر او فت اثـــــک چـــــو گـــــردان اســـــت ـــــه فل ـــــک ن از مل غـــــــــرض تـــــــــن ز روح تـــــــــدبري اســـــــــتـــــک چـــــو جـــــان باشـــــد ـــــک را مل گـــــر فل

ــــــراتعــــــرش و کرســــــی و جــــــرم ــــــای ک ه خنفســـــــــاء و مگـــــــــس، حمـــــــــار قبـــــــــان

انی اســـــت؟نـــــه ســـــباحت، ز فعـــــل حیـــــو مبـــــدء عقـــــل و نفـــــس و جســـــم و فلـــــک نکنــــــــــــــد اســــــــــــــم ذات را تبــــــــــــــدیل مــــــــــرو را آفریــــــــــد حــــــــــق ز نخســــــــــت عــــــــرض عقــــــــل از آن نبــــــــود غــــــــرض بلکـــــه آن جـــــوهری اســـــت عـــــاىل و پـــــاک ســــــــر او بــــــــر قبــــــــاب قبــــــــۀ عــــــــرش شـــــــــــــــده معلـــــــــــــــول علـــــــــــــــت اوىلــــــــــور ــــــــــان ص ــــــــــدء جه صــــــــــور او مبـــــــــم ـــــــــوح و قل ـــــــــالیش داده ل حـــــــــق تعـــــــور ـــــــزین از ص ـــــــۀ ح ـــــــی نفخ ـــــــه یک ب

شـــــــــکر خنـــــــــدهنفخـــــــــۀ بـــــــــه دگـــــــــر بـــــــــــاز تفصـــــــــــیل کـــــــــــار اســـــــــــرافیلــــــــا ــــــــم و رزق و فن ــــــــویض عل کــــــــرده تفـــــــــــد ـــــــــــور اســـــــــــم رحمانن مظهـــــــــــر نــــــــر روزی ــــــــم وزان دگ ــــــــد عل ــــــــن رس زی همــــــــــه نــــــــــور مشــــــــــاعل الهــــــــــوت جـــــــــــــــربوت مطهـــــــــــــــر قدســـــــــــــــند

وان نــــــــــــــــــدارد حقیقتــــــــــــــــــی در ذاتـــــــز شـــــــدی ـــــــه صـــــــدور یکـــــــی دو چی بـــــــی یکـــــــی دو چـــــــون احـــــــول ـــــــا نبین تـــــان و مکـــــان ـــــک، زم ـــــس و فل ـــــل ونف عقـــــــاد ـــــــه ز ذات خـــــــویش افت هـــــــم از او، ن چــــــون ســــــفیهان مکــــــن تعصــــــب ســــــردــــــــــر؟ ــــــــــران آخ ــــــــــد دیگ ــــــــــد تقلی چنـــــــــدی واگـــــــــرد ـــــــــم بـــــــــدان راه کام هـــــــــود ـــــــــان ب ـــــــــات و ارک ـــــــــوان از نب حی

ــــــــن پید ــــــــل آن در ای ــــــــر و فع ــــــــتاث اس چــــــون شــــــود گــــــرم ســــــوی ســــــایه دود انــــــــدرین جــــــــا همــــــــی ندانــــــــد خــــــــرـــــک جـــــان اســـــت ـــــن و مل ـــــک آمـــــد ت فل علـــــــت هســـــــتیش بـــــــه تـــــــأثري اســـــــت دیـــــــن حـــــــق را چـــــــه زو زیـــــــان باشـــــــدـــــــرات؟ ـــــــایم و حش ـــــــت از به ـــــــرت اس کم همــــه بــــا جــــان، و مهــــر و مــــه بــــی جــــان؟

ــبحون« ــانی اســت؟» یس ــن چــه بیج گفــت، ایــــل و نفســــی اســــت نــــام کــــرده ملــــک عق

جـــــز کـــــه اســـــرافیل عقـــــل کـــــل نیســـــتـــــني اســـــت در حـــــدیث درســـــت خـــــود چنــــــــود محــــــــل عــــــــرض ــــــــدم ب کــــــــه مقــــــــــــم االدراک ــــــــــــذات، دای ــــــــــــایم ال ق پـــــــــای او در طنـــــــــاب خیمـــــــــۀ فـــــــــرشــــــــــی ــــــــــی االعل ــــــــــه ســــــــــبحان رب گفت نــــــــــــــور او منشـــــــــــــــأ روان صـــــــــــــــور تـــــــا نهـــــــد مکتـــــــب وجـــــــود و عـــــــدم زنــــــــــــــــــــدگان را درآورد درگــــــــــــــــــــور مردگــــــــــان را همــــــــــی کنــــــــــد زنــــــــــده روح میکائیــــــــــل اســــــــــت و عزرائیـــــــــــل

بــــــدین ســــــه خانــــــه خــــــدا حــــــق تعــــــاىلــــــــد ــــــــان بانن ــــــــی حــــــــق جه ــــــــه وکیل ب وان دگـــــــر جـــــــان بـــــــرد بـــــــه دلســـــــوزیـــــــــــــوت ـــــــــــــل ناس ـــــــــــــه روح هیاک همــــــــــــــــند ــــــــــــــــور انس ــــــــــــــــوت من ملک

۳۴

افـــــــق اعلـــــــی ایـــــــن یکـــــــی را جـــــــایــــــان ــــــه مک ــــــی ب ــــــه، ن ــــــه رتب ــــــط ب متوســـــــــــني ـــــــــــل ام عقـــــــــــل فعـــــــــــال جربئی

ـــــــی را جنـــــــاب پـــــــاک خـــــــدای وان یک هــــــــای دگــــــــر از ایــــــــن تــــــــا آنعقــــــــل

ــــــــــدء روح ــــــــــنيمب ــــــــــل زم ــــــــــای اه ه

فی تحریک االفالک و تأثريهـــــــویق ـــــــه از تش ـــــــر ک ـــــــم نگ ـــــــرخ اعظ چـــــــرگردان ـــــــه س ـــــــا همیش ـــــــر و پ ـــــــی س ب

و ز مشـــــــرق بـــــــه مغـــــــرب اســـــــت روانا صـــــــــــوفیان کبـــــــــــود پـــــــــــوش همـــــــــــهـــــــــدر دل و هـــــــــوا در جـــــــــان ـــــــــش ان آت همـــــــه روشـــــــن دالن جـــــــان پـــــــر تـــــــاب نغمـــــــــۀ انبیـــــــــا شـــــــــنیده بـــــــــه جـــــــــان یــــــــا ونــــــــون جمــــــــع بخــــــــردان باشــــــــد اثـــــــــــر شـــــــــــوق چـــــــــــرخ در تـــــــــــدویرـــــــه جـــــــان ـــــــماع چـــــــرخ ب ـــــــه س درگرفت آتــــــــش و آب و بــــــــاد وعنصــــــــر خــــــــاک کســــــــــــوت و صــــــــــــورت هیــــــــــــوالئی ســـــــــورت صـــــــــورتی چـــــــــو بشکســـــــــتند از خــــــودی هــــــر یکــــــی چــــــو بگریزنــــــدــــــــــــــــاق ایشــــــــــــــــان دان ــــــــــــــــر اتف اثــــــــدا شــــــــد شــــــــوق در بــــــــر و بحــــــــر پیـــــــما بخـــــــاری خاســـــــت زان یکـــــــی در ســــــــده ــــــــه کــــــــرد گــــــــه خن آن گهــــــــی گری شـــــــــور در کاینـــــــــات گشـــــــــت پدیـــــــــد از جمـــــــــاد و نبـــــــــات و حیـــــــــوان گـــــــــريــــــــــــد ــــــــــــه از ذوق و شــــــــــــوق پویانن هم

ـــــر ســـــحاب«کـــــوه را چونکـــــه هســـــت »م کـــــــــــــرد انســـــــــــــان ز روی ســـــــــــــربازی

شــــــــــنید» الســــــــــت« نغمــــــــــۀ زخمــــــــــۀــــــــــــــال آورد دســــــــــــــت در گــــــــــــــردن ب از دو تـــــــــائی برســـــــــت و یکتـــــــــا شـــــــــد پــــــس تــــــو ای دوســــــت از قیــــــاس جلــــــیــــــدائی ــــــو چــــــون خــــــتم گشــــــت پی ــــــر ت ب بشــــــنو از خواجــــــه ایــــــن حــــــدیث بجــــــانـــــــرد ـــــــان ک ـــــــه انس ـــــــت آخـــــــر ز جمع وق

دایمـــــــا چـــــــون همـــــــی زنـــــــد تعلیـــــــقـــــردان ـــــر گ ـــــه س ـــــی ب ـــــو گه ـــــه پهل ـــــه ب گ هشـــــــــــت دیگـــــــــــر ازو بعکـــــــــــس دوان

ــــــــت در ــــــــم دوس ــــــــهاز غ ــــــــروش هم خــــــــده روان ــــــــاک آب دی ــــــــر خ ــــــــرده ب کـــــواب ـــــور و خ ـــــی خ ـــــتگان ب ـــــه سرگش هم

گفتــــــه و دویــــــده بــــــه جــــــان» طــــــایعني« طــــــوع و فرمــــــان نشــــــان جــــــان باشــــــد کــــــــــرده در جملــــــــــۀ جهــــــــــان تــــــــــأثري در و دیــــــــوار و صــــــــحن چــــــــار ارکــــــــان خرقــــــۀ خــــــویش هــــــر یکــــــی زده چــــــاک در فکنـــــــــــــده ز شـــــــــــــوق روحـــــــــــــانیـــــــتند ـــــــع پیوس ـــــــه جم ـــــــا ب ـــــــوفی آس ص

یزنــــــــــدهمــــــــــه بــــــــــا همــــــــــدگر در آمـــــــدان ـــــــدرین می ـــــــدا شـــــــد ان هرچـــــــه پی گــــــرم گشــــــت آب و خــــــاک شــــــیدا شــــــدــــــت ــــــاری خاس ــــــوا غب ــــــر در ه ــــــن دگ زیــــــده ــــــن گــــــه اســــــتاده شــــــد گــــــه افکن ویـــــــــورید ـــــــــید در ش ـــــــــا رس ـــــــــه آنج هرچ تـــــا بـــــه انســـــان، جـــــوان و کـــــودک و پـــــري

داننـــــدهـــــم ز مســـــتی اســـــت گـــــر نمـــــی چـــــــون بـــــــود ســـــــري دیگـــــــران دریـــــــاب آخراالمــــــــــــــر خرقــــــــــــــه انــــــــــــــدازی

ــــک ــــی«ی ــــ» بل ــــت و صــــد ب ــــدگف ال بگزی هســـــــــتی خـــــــــویش را بـــــــــه ال بســـــــــرپدــــــد ــــــا ش ــــــد آنج ــــــه آم ــــــا ک ــــــم از آنج ه اول الفکـــــــــــــر و آخـــــــــــــر العملـــــــــــــیــــــــــائی ــــــــــت غ ــــــــــت، عل ــــــــــت تس غایــــــان ــــــرد جه ــــــد ک ــــــزد پدی ــــــو ای ــــــه چ ک

خــــــتم قــــــرآن کــــــرد» والنــــــاس«لفــــــظ

۳۵

التمثیلـــــــــب ـــــــــل چـــــــــرخ و شـــــــــکلهای غری مث نردبـــــــازی اســـــــت کـــــــار کـــــــون و فســـــــاد طــــــــــاس افــــــــــالک، کعبتــــــــــني اخــــــــــرت

ــــــ ــــــار و س ــــــنج و چ ــــــه پ ــــــرهزده س ه دو ک هــــــــای فلــــــــکبــــــــاز نــــــــراد شــــــــکل

ــــــک ــــــک مل ــــــر مال ــــــت ام ــــــه تح وان همــــــــب گرچــــــــه هــــــــر دم ز شــــــــکلهای غریــــاد ــــش ز ب ــــه جــــز کــــه نق ــــن جمل نیســــت ای

ـــــــذا« ـــــــت ه ـــــــا خلق ـــــــا م ـــــــت» ربن گفــــه ــــس ب ــــار«از » ســــبحانک«پ »عــــذاب الن

بنـــــــــــــدگان را در ایـــــــــــــن پنـــــــــــــاه آوردــــــــــــــــا ســــــــــــــــمعنا« ــــــــــــــــا انن را» ربن

از مــــــــن و تــــــــو دعاســــــــت ای مســــــــکني

ن علـــــــی الرتتیـــــــببشـــــــنو از مـــــــن کنـــــــوــــــــــــــراد ــــــــــــــک ن ــــــــــــــی و طاس کعبتینـــــــدر ـــــــون شش ـــــــت چ ـــــــب و رأس راس ذن کـــــرده هـــــر هفـــــت و هشـــــت و نـــــه دوره از یکــــــــی تــــــــا هــــــــزار، چــــــــار ملــــــــک

»مــــا فــــی البحــــور تجــــری فلــــک«مثــــل ــــــاد راســــــت نصــــــیب ــــــون و فس ــــــق ک خل خصــــــل بــــــرد آنکــــــه دل بــــــر او ننهــــــادــــــت ــــــار کــــــرد ســــــر نهف حــــــق چــــــو اظهـــــار ـــــت ک ـــــل و حکم ـــــود روح جه ـــــان ب ک

ــــــــــر خــــــــــدائی خــــــــــود گــــــــــ واه آوردبــــــا را ــــــدان م ــــــو ب ــــــوان و بگ ــــــوش بخ خـــــــني ـــــــف آم ـــــــه لط ـــــــد ب ـــــــت کن او اجاب

فی ابطال احکام الجزئیة المنجمني کلـــــــی آن اگرچـــــــه بـــــــی ریـــــــب اســـــــتــــــــری ــــــــت بش ــــــــع و طاق ــــــــت در وس نیســــــــج ایلخــــــــانی ــــــــه زی ــــــــد ب کــــــــی درآی ســــــــري ســــــــیارگان بــــــــه حکــــــــم رصــــــــدـــــــــــــداد ـــــــــــــت و اع ـــــــــــــات و ثواب حرکـــــرت و رای ـــــل و فک ـــــه عق ـــــدانی ب ـــــی ب ک

ـــــــــــتو ـــــــــــیاره اس ـــــــــــري س ـــــــــــدارس ار مــــــه ضــــــبط مــــــدار اوســــــت محــــــال زانک ســــــال دورش کـــــــه هســـــــت انـــــــد هـــــــزارــــــــــأثري ــــــــــرر ازت ــــــــــود زو مک ــــــــــی ش کــــــو ــــــدانی ت ــــــی ب ــــــه م ــــــرفتم ک ــــــود گ خ دفـــــــع آن چونکـــــــه نیســـــــت در امکـــــــان بیهــــــــده عمــــــــر خــــــــود تلــــــــف کــــــــردنـــــــــــر ـــــــــــات اث ـــــــــــیچ ز امه ـــــــــــرود ه ن حاصـــــــل تـــــــو کنـــــــون ز علـــــــم نجـــــــوم

ایســــــتدر جهــــــان هــــــر کجــــــا فلــــــک زدهـــــــــوم نجـــــــــیم اســـــــــتتهوســـــــــش از عل

وحـــــــــــــــــد از آن بگـــــــــــــــــردان رویای م

لیــــک جــــزوی کــــه حکــــم بــــر غیــــب اســــتــــــــربی ــــــــود ب ــــــــه آب خ ــــــــزن دم ک زان م حکـــــــــــــم و تقـــــــــــــدیرهای ربـــــــــــــانی کــــی درآیــــد بــــه حصــــر و ضــــبط و عــــدد پـــــــس اثـــــــر در ســـــــرای کـــــــون و فســـــــاد کـــــی رســـــد علـــــم تـــــو بـــــه علـــــم خـــــدای تـــــــا بـــــــدو از ثوابـــــــت اســـــــت مـــــــدارـــــــه و مـــــــه و ســـــــال ســـــــاعت و روز و هفت

انـــــد اهـــــل شـــــمارســـــی و شـــــش گفتـــــهـــــــی تقـــــــدیر ـــــــد از پ کیســـــــت کـــــــان دانــــــــو ــــــــوانی ت ــــــــا ت ــــــــع ضــــــــرش کج دف جـــــــز غـــــــم بیهـــــــده چـــــــه فایـــــــده زانـــــــر ســـــــلف خـــــــوردن ـــــــدوه ب ـــــــم و ان غ ســـــــوی آبـــــــا بشـــــــو تـــــــو جـــــــان پـــــــدر بخـــــــت بـــــــد بـــــــود و طـــــــالع میشـــــــوم

ـــــــــده ـــــــــی گفتگـــــــــوی بیه ـــــــــتدر پ ایس میـــــل طـــــبعش بـــــه زیـــــج و تقـــــویم اســـــت

ـــــــی ـــــــریک لـــــــه م ـــــــده الش گـــــــویوح

۳۶

فی علمه تعاىل و تقدس الفصل الثالث

علم الیقني

عـــــــــالم الســـــــــر و الخفیـــــــــات اوســـــــــت آنچـــــه هســـــت، آنچـــــه رفـــــت، آنچـــــه آیـــــد دور و نزدیـــــــــــک و آشـــــــــــکار ونهـــــــــــان جـــــــــز وی و کلـــــــــی و قلیـــــــــل و کثـــــــــري

ـــــــــت ـــــــــات اوس ـــــــــر و البلی ـــــــــع الش دافــــــــی ــــــــد چنانکــــــــه م ــــــــه دان ــــــــدهم بای

جملـــــــــــه در علـــــــــــم او مســـــــــــاوی دان نیســـــــت پوشـــــــیده بـــــــر علـــــــیم خبـــــــري

عني الیقني معقـــــــل دانـــــــد کـــــــه عـــــــالم بـــــــه نظـــــــا صـــــــــنعت خـــــــــوب مـــــــــتقن محکـــــــــم رو نظــــــــر کــــــــن بــــــــه هیــــــــأت تشــــــــریح

نتـــــــوان کـــــــرد جـــــــز بـــــــه علـــــــم تمـــــــام نکنـــــــــد جـــــــــز کـــــــــه صـــــــــانع اعلـــــــــمـــــه صـــــریح ـــــد ب ـــــان ده ـــــت نش ـــــا ز علم ت

حق الیقنيـــــــت ـــــــاىل نیس ـــــــی چـــــــو انفع ـــــــم فعل عل

دانـــــــیتــــــو کـــــــه هســـــــتی خـــــــود نمـــــــی علـــــــم خـــــــود را ز پـــــــیش خـــــــود بـــــــرگري

ـــــــب حـــــــق نهـــــــد در کفـــــــت مفـــــــاتح غی

ــــن ســــخن محــــا ىل نیســــتحــــاىل اســــت ایـــــــــوانی ـــــــــون خ ـــــــــار چ ـــــــــوح پروردگ لــــــري ــــــل اس ــــــد جه ــــــه بن ــــــردی ب ــــــا نگ تــــــب ــــــردد و ری ــــــن ت ــــــزد ای چونکــــــه برخی

الضالل المبني الفرقة االوىل

ــــــــــم جــــــــــزوی حــــــــــق را فلســــــــــفی علـــــــوم ـــــــر مفه ـــــــتالف ه ـــــــز اخ ـــــــت ک گفـــــم خـــــدای ـــــی اســـــت عل ـــــن ســـــبب کل زیــــــیا ــــــر اش ــــــت ب ــــــابق اس ــــــان س ــــــم ک عل کــــــــــی مهنــــــــــدس ز گــــــــــردش بنیــــــــــاد

ــــــــق ر ــــــــم مطل ــــــــه عل ــــــــد ن امنکــــــــر آمــــــــوم ــــــــود زعل ــــــــف ش ــــــــق مختل ذات ح

ـــــه ـــــه خ ـــــودرای!! خ ـــــريت خ ـــــی بص ای بـــــــا کـــــــی دگرگـــــــون شـــــــود ز گـــــــردش م مختلـــــــــف گـــــــــردد ای ســـــــــقیم نهـــــــــاد

الفرقة الثانیة انــــــــــدرین قــــــــــول هــــــــــم ز کــــــــــور دىل کــــــه خــــــدا عــــــالم اســــــت لیــــــک بــــــدان ترهـــــــات چنـــــــني شـــــــگرف کـــــــه گفـــــــت

ـــــــــزىل ـــــــــت معت ـــــــــی خـــــــــورده اس ژاژکــــــــــــــان ــــــــــــــوم در انس ــــــــــــــد عل کافرین

ــــــز با ــــــده مغ ــــــدان گن ــــــم ب ــــــته ــــــد گف ی

فی ارادته تعاىل و تقدس الفصل الرابع

علم الیقني

آن مریـــــــــدی کـــــــــه از ارادت و خواســـــــــت کفــر و دیــن، زشــت و خــوب، دشــمن و دوســت

کنــــد او جملــــه نیــــک و بــــد، کــــژ و راســــتــــــــــت ــــــــــدرت و ارادت اوس ــــــــــه از ق هم

۳۷

ـــــــــانع ـــــــــی و م ـــــــــافع و ضـــــــــار و معط نـــــــــود ارادت وی ـــــــــت ش ـــــــــه مثب ـــــــــا ک ت شـــــیء عـــــام اســـــت خاصـــــه بـــــا تنکـــــريــــــل ــــــق و رزق و اج ــــــق و حل ــــــته از خل گش کردنــــــــی جملـــــــــه کــــــــرد، واپرداخـــــــــت

ــــــــه ــــــــتهم ــــــــده اس ــــــــابق ازل ران در ســـــــت ـــــــت خردودرش ـــــــون نوش ـــــــش چ قلمــــــب ــــــن زمــــــان حقــــــایق قل ــــــد ای گــــــر کن آن هــــــــــم از ســــــــــابق قضــــــــــا باشــــــــــدـــــــــی و گـــــــــر مـــــــــربم ـــــــــق کن گـــــــــر معل

کیســــــــت جــــــــز حــــــــی قــــــــادر صــــــــانع »اردنــــــــاه ان یقــــــــول لشــــــــیء«گفــــــــت

تــــــــو از او هــــــــیچ چیــــــــز بــــــــاز مگــــــــري دای عزوجــــــــــــــلبفراغــــــــــــــت خــــــــــــــ

ــــــزی ز تــــــو نخواهــــــد ســــــاخت هــــــیچ چی رانــــده را رانــــده، خوانــــده را خوانــــده اســــت خشــــــک گشــــــت و از آن ســــــپس ننوشــــــت کلــــــب ایــــــن قلــــــب و قلــــــب آن را کلــــــب نقــــــــــص و تغیــــــــــري کــــــــــی روا باشــــــــــد انـــــــدرین حکـــــــم داخلنـــــــد بـــــــه هـــــــم

عني الیقني کــــــــردن و تـــــــــرک فعـــــــــل یکسانســـــــــتــــــــــد ــــــــــر افزای ــــــــــی را از آن ب ــــــــــا یک ت

ا نــــــــابودپــــــــس ارادت بــــــــه بــــــــود یــــــــــــــات ــــــت از هیئ ــــــدث اس ــــــر مح ــــــل گ فع پـــــــــس ارادت چـــــــــو کـــــــــرد مـــــــــانع دور مــــــــانع و شــــــــرط و وقــــــــت و اســــــــتعدادـــــــــــد ـــــــــــدرو نای ـــــــــــريی ان ـــــــــــیچ تغی ه

همــــــــــه در قــــــــــدرت و در امکانســــــــــتــــــــــد ــــــــــه ضــــــــــرورت مرجحــــــــــی بای ب جــــــــــانبی را دگــــــــــر بــــــــــر آن افــــــــــزود خواســـــت بـــــوده اســـــت دایمـــــا بـــــا ذات

هــــــای ظهــــــورگشــــــت ظــــــاهر ز شــــــرط دانــــــــــد جملــــــــــه مــــــــــرادر ازل بــــــــــوده

هرچــــــه هســــــت آنچنــــــان همــــــی بایــــــد

حق الیقني در قضــــــا نیســــــت هــــــیچ زشــــــت و نکــــــو کفـــــــر او کفـــــــر نیســـــــت ایمـــــــان اســـــــتـــــــــود ـــــــــد نب ـــــــــد از آن رو کزوســـــــــت ب ب

هــــــا زان روســــــتزانکــــــه هســــــتی هســــــتـــــــک ـــــــار نی ـــــــز اظه ـــــــردنی ـــــــد ک ـــــــا ب ه

ـــــــــدا ـــــــــو پی ـــــــــی نک ـــــــــد نیک ـــــــــد کن ب چـــون بـــه خـــود نیـــک و از خـــدا نیـــک اســـتــــــل صــــــفات ــــــد از قبی ــــــد باش ــــــک و ب نی

نســــــــبت و اضــــــــافات اســــــــتهمــــــــه از ــــــــد ــــــــر باش ــــــــري آن دگ ــــــــن خ ــــــــر ای ش

ـــــــدو هـــــــان مکـــــــن نســـــــبت حـــــــدوث بــــــت ــــــان اس ــــــت احس ــــــع نیس ــــــع او من منــــــود ــــــدر وجــــــود خــــــود نب ــــــد ان پــــــس ب هســـــــتی بـــــــد بـــــــرای خـــــــود نیکوســـــــتـــــرد ـــــود ک ـــــا خ ـــــاز ب ـــــرد ب ـــــدی ک ـــــر ب گــــــدا ــــــا پی ــــــت چیزه ــــــه ضــــــد اس ــــــه ب ک

ـــــک ـــــر نی ـــــک اســـــتوانگـــــه از به هـــــا نیـــــــاز اســـــــت از آن حقیقـــــــت ذات بـــــــی نی

ون جهـــــان آفـــــات اســـــتفـــــی المثـــــل چـــــــــــه در ذات خــــــویش شــــــر باشــــــد شــــــر ن

حکایتــــــرد ــــــارت ک ــــــون اش ــــــالم چ ــــــیخ االس ش نیـــک نیـــک اســـت، بـــد بـــد اســـت ولیـــک محــــــض شــــــر یــــــا نــــــه خــــــود کثريالشــــــر

ـــــور« ـــــن فط ـــــری م ـــــل ت ـــــی» ه ـــــوانیم خ

ـــــرد ـــــارت ک ـــــدین عب ـــــر ب ـــــن س ـــــوی ای س بـــــه بـــــدی بـــــد نگـــــر، بـــــه نیکـــــی نیـــــک

ـــــود ـــــه نیـــــک شـــــمر نیســـــت و نب تـــــو جمل جمـــــــع شـــــــو چیســـــــت ایـــــــن پریشـــــــانی

۳۸

ـــت ـــدمی اس ـــودی آن ع ـــن وج ـــر، ای ـــري و ش خ

ــــت ــــدمی اس ــــخن ق ــــن س ــــت ای ــــی نیس قلم

حکایتــــت ــــود نیس ــــد خ ــــه ب ــــرج ک ــــا ف ــــت باب گف احمقـــــــــــی دیـــــــــــد کـــــــــــافری قتـــــــــــال گفــــــت هســــــت انــــــدر او دو خــــــري نهــــــانــــــــن ــــــــت در ره دی ــــــــازی اس ــــــــاتلش غ ق نظـــــــــر پـــــــــاک ایـــــــــن چنـــــــــني بینـــــــــد

انــــــــد درویشــــــــانایــــــــن چنــــــــني دیــــــــده نیـــــک خـــــواهی نـــــه در بداندیشـــــی اســـــتــــــــــد ــــــــــد نای ــــــــــز ب از حکــــــــــیم ای عزی شـــــــــر انـــــــــدک ز بهـــــــــر خـــــــــري کثـــــــــري

ای تـــــو آن بـــــد نیســـــتوانچـــــه بـــــد دیـــــده کــــــــــرد از خــــــــــري او ز پــــــــــري ســــــــــؤالــــــــــــــدارد آن ــــــــــــــی و وىل ن کــــــــــــــه نب بــــــــــاز مقتــــــــــول او شــــــــــهید گــــــــــزین نـــــــــــازنني جملـــــــــــه نـــــــــــازنني بینـــــــــــد ای دریغـــــــــــــا ز صـــــــــــــحبت ایشـــــــــــــانـــــت ـــــی اس ـــــب جـــــوئی خـــــالف درویش عیــــــــــد ــــــــــان بای ــــــــــرد آنچن ــــــــــه او ک هرچ

ــــــــــدبريخــــــــــري بســــــــــیاردا ــــــــــو در ت ن ت

التمثیلــــــــید ــــــــد از خورش ــــــــیه ش ــــــــازر س روی گ گــــــــر نبــــــــودی وجــــــــود خــــــــار کثیــــــــفـــــد ـــــو ش ـــــار یکس ـــــه خ ـــــارش ن ـــــون بخ چ زان کشــــیده اســــت پوســــت بــــر بــــه و ســــیب جـــــــــر نفـــــــــع و صـــــــــفا کنـــــــــد ز درونـــــــداخت ـــــــرون ان ـــــــدی ب ـــــــرای ب ـــــــد ب ب نـــــــــــاخن و مـــــــــــوی گـــــــــــر نیفزایـــــــــــد قطـــــــع آن چـــــــون ضـــــــرورت اســـــــت از آنـــــــــدن ـــــــــرای خاری ـــــــــیخش ب ســـــــــخت ب

ــــــــــت ــــــــــذت جن ــــــــــودل ــــــــــیم ب از جحـــــــــــــــان گرســـــــــــــــنگی دارد مـــــــــــــــزۀ نــــــــــد ــــــــــم باش ــــــــــرهم از ال ــــــــــت م راح هــــــــیچ بــــــــی خــــــــرده نایــــــــد از بــــــــاری خــــــرده گــــــريی نشــــــان خــــــودرایی اســــــت

جامــــه بنگــــر کــــه خــــود شــــده اســــت ســــپید گـــــل نگشـــــتی چنـــــني لطیـــــف و نظیـــــف گــــل نکــــو رنــــگ و شــــکل و خوشــــبو شــــدــــــــع تلخــــــــی و آســــــــیب ــــــــد دف ــــــــا کن تـــــــرون ـــــــه ب ـــــــد ب ـــــــع ضـــــــر هـــــــوا کن دف

ه دانــــد ســــاختبــــه از ایــــن بــــه بگــــو کــــــــــــــد ــــــــــزاج آی ــــــــــب در م ــــــــــت و عی آف تـــــــــا نیـــــــــابی الـــــــــم نـــــــــدارد جـــــــــانـــــــــــدن ـــــــــــان بری ـــــــــــم در زم ـــــــــــی ال ب دانـــــــد آن کـــــــس کـــــــه او حکـــــــیم بـــــــود آب بــــــــــــــی تشــــــــــــــنگی بنگــــــــــــــوارد ورنــــــــــه هســــــــــتیش کالعــــــــــدم باشــــــــــدـــــماری ـــــرده نش ـــــو خ ـــــا ت ـــــان ت ـــــان و ه هـــــــایی اســـــــت ـــــــی نشـــــــان بین خـــــــرده بین

الفرق بني االمر و االردةـــــنو ـــــن بش ـــــک ســـــخن ز م ـــــی غـــــرض ی ب

ـــــیزان ـــــا نرس ـــــیچ ج ـــــن دو ه ـــــی ای ـــــه ب ک چشــــــــــــــــــم در مقصــــــــــــــــــد ارادت دار امـــــــــــر حـــــــــــق را جـــــــــــز از ارادت دان امــــــــر اعمــــــــال، ارادت احــــــــوال اســــــــت امـــــر بـــــر درگهـــــش چـــــو دربـــــان اســـــتــــــــــــــــــتند ــــــــــــــــــری بس از ارادت از او س

ـــــــــــــريو ـــــــــــــی م ـــــــــــــني اول، آنگه ره بب یــــک اشــــارت بــــس اســــت اگــــر تــــو کســــی پـــــــس عنـــــــان قـــــــدم بـــــــه امـــــــر ســـــــپار

نیــــــــــــاورد بــــــــــــوالحکم ایمــــــــــــان زانـــــــت ـــــــال اس ـــــــر تفصـــــــیل، ارادت اجم ام بــــــــی ارادت ورا چــــــــه فرمــــــــان اســــــــتـــــــتند ـــــــق پیوس ـــــــه خل ـــــــر ب ـــــــر س وان دگ

۳۹

ـــــــه آن ســـــــری باشـــــــد جنبشـــــــی کـــــــان ن

ســـــــود نکنـــــــد کـــــــه سرســـــــری باشـــــــد

فی فایدة اآلخرـــــــــــود ـــــــــــابی ب ـــــــــــف آفت ـــــــــــر تکلی امــــــال ــــــه حــــــد کم ــــــر کســــــی ب زو رســــــد ه بــــــاز پــــــس مانــــــده زو شــــــود در پــــــیش بـــــــــی ارادت لـــــــــزوم حجـــــــــت کـــــــــرد

زنـــــــــدیقیشـــــــــده بوجهـــــــــل از او بـــــــــه

ــــــود ــــــت نم ــــــه هس ــــــی را چنانک ــــــر کس ه نــــــاقص الــــــذات گــــــري و کامــــــل حــــــال ســــالک از وی رســــد بــــه مقصــــد خــــویش بـــــــــا ارادت ظهـــــــــور حکمـــــــــت کـــــــــرد بـــــــــاز بـــــــــوبکر از اوســـــــــت صـــــــــدیقی

التمثیلــــــــــید ــــــــــو خورش ــــــــــه پرت ــــــــــی ک آن نبین امــــــــــــــر در دل همــــــــــــــني اثــــــــــــــر داردــــــــــــوال ــــــــــــود اح ــــــــــــه ب در ارادت نهفتــــــــــــــایش را ــــــــــــــد آزم ــــــــــــــر وارد ش ام

ـــــــــــه آشـــــــــــک ارا شـــــــــــدســـــــــــرها جملــــــــرورد ــــــــرا پ ــــــــن ت ــــــــان و ت ــــــــه ج آنک هرکـــــــه زیـــــــن هـــــــر دو پروریـــــــده شـــــــودــــــــــود ــــــــــرخ رو نب ــــــــــرورد س ــــــــــایه پ ســـــرخ و ســـــفید ـــــت، گشـــــت س ـــــه بنشس هرک امــــــــــــر بگــــــــــــذار و در ارادت پــــــــــــیچ

ــــــــپید ــــــــیاه س ــــــــوۀ س ــــــــد می ــــــــون کن چـــــــــــی ـــــــــــل م ـــــــــــه فع ـــــــــــوتی را ب آردق

ـــــال ـــــد کم ـــــه ح ـــــی ب ـــــر کس ـــــد ه ـــــا رس تــــــــتایش را ــــــــن س ــــــــر ای ــــــــوهش م آن نک

ـــــــــــدا شـــــــــــداک ـــــــــــه پی رهـــــــــــای نهفتــــــــ ــــــــر ب ــــــــردام ــــــــره م ود و ارادت ای س

ـــــــــده شـــــــــود ـــــــــس آرمی دان کـــــــــه او نف روی صحرانشـــــــــــــني نکـــــــــــــو نبـــــــــــــود گــــــــاه در ســــــــایه، گــــــــاه در خورشــــــــیدـــــت هـــــیچ ـــــريون از ایـــــن دو دول چیســـــت ب

حکایتــــــن آن شــــــنیدی کــــــه خواجــــــه صــــــاین دی

ــــــــی ــــــــر م ــــــــود راه ام ــــــــو بخ ــــــــرپدک ســــــاهر ــــــس ظ ــــــت و ب ــــــوب گف ــــــخنی خ س حــــــق تعــــــاىل از ایــــــن دو بهــــــره دهــــــاد

ـــــــود ـــــــی ب ـــــــرب کس ـــــــت ره ـــــــن گف در دیـــــــــی ـــــــــق م ـــــــــه خل ـــــــــردوز ارادت ب نگ

ـــــــــــره الطـــــــــــاهر ــــــــــه س ـــــــــــدس اللـ ق مــــــــر تــــــــراو مــــــــرا بــــــــه دانــــــــش و داد

الضالل المبنيـــــار ـــــرد انک ـــــر آنکـــــه ک ـــــدرت ه ـــــم و ق علـــــــــــــري ذات ـــــــــــــدیش از تغ ـــــــــــــبهه ان شـــــــد ـــــــت آن خواه ـــــــق خواستس ـــــــه ح هرچ آنچـــــــه خواهـــــــد کـــــــه باشـــــــد آن باشـــــــد

هــــــــای علیــــــــلکــــــــرد کــــــــوری چشــــــــم

ـــــــــــــــرار ـــــــــــــــاورد اق ـــــــــــــــه ارادت نی بــــــه شــــــد د ر جــــــواب نفــــــی صــــــفاتگفت

نــــــــه فزایــــــــد بــــــــر آن، نــــــــه زو کاهــــــــدـــــــــان باشـــــــــد گرچـــــــــه در گـــــــــردش زم روشـــــــــــــن ایـــــــــــــن راه را بالتبـــــــــــــدیل

فی حیاته و سمعه و بصره تعاىل الفصل الخامس

علم الیقني

ـــــــري حــــــــــی و قیــــــــــوم آن ســــــــــمیع بصــــــــــري ـــــــبه و نظ ـــــــال و ش ـــــــدارد مث ـــــــه ن ک

۴۰

ایـــــــن معـــــــانی بســـــــی اســـــــت در قـــــــرآن

رو ببـــــــــني و بـــــــــه اعتقـــــــــاد بخـــــــــوان

ني الیقنيع هــــر کجــــا علــــم و قــــدرت اســــت آن شــــیـــت ـــده اس ـــر زن ـــت ه ـــو نع ـــدرت چ ـــم و ق عل غـــــــــريعلم اســـــــــت ایـــــــــن صـــــــــفات ورا دیــــــــــــــدنی و شــــــــــــــنیدنی همــــــــــــــه او علــــــــم را نیســــــــت حاجــــــــت از اعضــــــــاء دیــــــــــدنی و شــــــــــنیدنی بــــــــــه وجــــــــــودــــت ــــاس اس ــــس و احس ــــوف ح ــــه موق وان ن

ســـــامع اســـــت و بصـــــري و مـــــدرک و حـــــی بصــــــــر و ســــــــمع از او نماینــــــــده اســــــــت

لـــــــم وز علــــــم نیســـــــت جـــــــدانیســــــت ع جملــــــه دانــــــد چنانــــــک هســــــت نکــــــو خاصــــــــــه فعــــــــــل علــــــــــم ذات خــــــــــداــــــــوف شــــــــاهد و مشــــــــهود هســــــــت موقــــــن عــــــني شــــــک و وســــــواس غــــــري از ای

حق الیقني هرکـــــــــه او مـــــــــدتی مجاهـــــــــده کـــــــــردــــــــــــافت دور ــــــــــــنید از مس ــــــــــــد و بش دی حــــــــی بینــــــــا، ســــــــمیع بــــــــی ماننــــــــد چشــــم و گــــوش تــــو آنچــــه گفــــت و شــــنیدــــــور ایشــــــان فــــــروغ عقــــــل ودل اســــــت ن

ــــــــــرد ــــــــــاهده ک ــــــــــاق را مش ــــــــــه آف هم چشـــــم و گـــــوش از میـــــان شـــــده مهجـــــورـــــند ـــــري از او مپس ـــــت غ ـــــز او نیس ـــــود ج خ ز خــــــود آخــــــر بــــــدان صــــــفت برســــــید شـــــــمع دل زان جنـــــــاب مشـــــــتعل اســـــــت

التمثیل نفـــــس و عقـــــل چـــــون زجاجـــــه و مشـــــکوة

ــــــه ــــــدیلخان ــــــن قن ــــــدر اوســــــت ای ای کان چشــــــم و گــــــوش و مشــــــام و ذوق و مســــــام مــــــــــــــــــــــاورای دریچــــــــــــــــــــــه و روزن

و آســــــــــتني دســــــــــتی داندســــــــــت تـــــــــــــــــول فهـــــــم مکـــــــن ـــــــک از آنجـــــــا حل لی دافـــــــــــع شـــــــــــک و شـــــــــــبهۀ منکـــــــــــر

ـــــــور او ز صـــــــفات دل چـــــــو مصـــــــباح ونــــــــل ــــــــدین تأوی ــــــــود ب ــــــــن انســــــــان ب ت

هــــــای بــــــه جــــــامروزن اســــــت و دریچــــــه کیســــــــت بنشســــــــته بــــــــازگو بــــــــا مــــــــنــــــــتی دان ــــــــوی از آن نشس ــــــــر م ــــــــر ه زی

هـــــــای کهـــــــنتـــــــا نیفتـــــــی بـــــــه شـــــــبههـــص ـــمع«ن ـــی یس ـــی یبصـــر«اســـت و » ب »ب

ل المبنيالضال علـــــم و ســـــمع و بصـــــر، کـــــالم و حیـــــات

»شــردواب«و » عمــی«انــد و »صــم و بکــم«ـــــال ـــــني کم ـــــت ع ـــــو هس ـــــن صـــــفتها چ ایـــــاز محـــــض نقصـــــان اســـــت ـــــن ب ضـــــد ای صـــــــــفت او خـــــــــود او توانـــــــــد کـــــــــرد چـــــــــــه گشـــــــــــاید ز هـــــــــــرزۀ بســـــــــــیار

ـــــــــی کردنـــــــــد منکـــــــــران صـــــــــفات نف زان نربدنــــــــد هــــــــیچ ره بــــــــه صــــــــواب الیـــــــق آمـــــــد بـــــــه حضـــــــرت متعـــــــال

ذات یــــــزدان اســــــت وان نــــــه الیــــــق بــــــهـــــرد ـــــن س ـــــوب آه ـــــس مک ـــــن پ ـــــرزه زی ه آیـــــــــــت بــــــــــــاهر از کـــــــــــالم بیــــــــــــار

فی کالمه تعاىل وتقدس الفصل السادس

۴۱

علم الیقني مــــــــــــــتکلم خــــــــــــــدای رب رحــــــــــــــیمــــــل ــــــت دلی ــــــی اس ــــــه کل ــــــرآن ب ــــــه ق هم دانســــــــــــخن او چــــــــــــو ذات او مــــــــــــی

ـــــدیم ـــــی کـــــه همچـــــو اوســـــت ق ـــــه کالم بــــــــل ــــــــا انجی ــــــــز ب ــــــــورات نی ــــــــه ت بلک

ــــن ــــان خــــاىل از حــــرف و صــــوت و ای و زم

عني الیقنيــــز اصــــطکاک هواســــت حــــرف و صــــوتی ک ســـــــخن حـــــــق ز حـــــــق نگشـــــــت جـــــــدا قـــــــــول حـــــــــق از جهـــــــــان حســـــــــی دان وان کـــــــالم از قبیـــــــل وجـــــــدانی اســـــــتـــــــرف و صـــــــوت ای عزیـــــــز آن نبـــــــود ح

ــــت ــــالم خداس ــــان ک ــــت ک ــــوان گف ــــون ت چ بـــــه خـــــدا ایـــــن چنـــــني ســـــزد بـــــه خـــــودآــــــی دان ــــــالم نفس ــــــل چــــــون ک ــــــی المث ف

ـــــادانی ـــــه ن ـــــن چ ـــــد ای ـــــه دانن ـــــتهم اســـــــود ـــــــان نب ـــــــف ج ـــــــمم کثی ـــــــیچ جس ه

حق الیقني رو تــــــــن و جــــــــان خــــــــویش را بشــــــــناس ســــــــر قــــــــرآن تــــــــو آنگهــــــــی دانــــــــی

ـــــــاس تـــــــا بـــــــه قـــــــرآن رســـــــی ز روی قی کـــــــــــه ببینـــــــــــی جمـــــــــــال انســـــــــــانی

حکایتـــــــــــــزی ـــــــــــــدالرحیم تربی خواجـــــــــــــه عب لفــــــــــظ قــــــــــرآن و صــــــــــورت انســــــــــان

ی آن و روح ایـــــــــــن ز نهفـــــــــــتنـــــــــــمع هــــــــــر دو را خــــــــــود حقیقــــــــــت از ره راز

ــــل و جــــان ا ســــت و حــــس و آن هرچــــارعق هیئــــــــت اجتمــــــــاع ایــــــــن هــــــــر چــــــــار هرکــــه او بـــــی یکــــی از ایـــــن چــــار اســـــتــــــــــدارد آن ــــــــــان اگــــــــــر ن حــــــــــس انســـــــر ـــــــل نظ ـــــــزد اه ـــــــه ن ـــــــت ب وان مالحــــــــــیب ــــــــــوده نص ــــــــــر رب ــــــــــوی دگ معن آن ســــــه و ایــــــن چهـــــــار، هفــــــت تمـــــــام کــــــرده هــــــر هفـــــــت آشــــــکار و نهفـــــــت بــــــــــــاز انــــــــــــدر مقابــــــــــــل انســــــــــــانـــــــد ـــــــرین آم ـــــــدین ق ـــــــی زان ب ـــــــر یک ه

مـــــــــانظـــــــــاهر خواجـــــــــه صـــــــــورت رحـــــام ـــــت اســـــت چـــــارده، زان ن ـــــت و هف هفــــــز ــــــن معج ــــــان و ت ــــــی و ج ــــــظ و معن لف

بــــــس نکــــــو گفــــــت اگــــــر تــــــو نســــــتیزی گفـــــــت باشـــــــند فـــــــی المثـــــــل زوجـــــــان بـــــــــاز هســـــــــتند در حقیقـــــــــت جفـــــــــت

ــــــــــد ــــــــــرق«واح ــــــــــاز» النف ــــــــــد ب آم کـــــــآدمی شـــــــد بـــــــدان جـــــــدا ز جـــــــدارـــــــــــــــار ـــــــــــــــۀ جب کـــــــــــــــرد او را خلیف آدمـــــــی نیســـــــت نقـــــــش دیـــــــوار اســـــــت نــــــزد عاقــــــل تنــــــی بــــــود بــــــی جــــــان

ــــــــــــردا ــــــــــــی و صــــــــــــور مظه رد آن معن زو رســـــــــــول و نبـــــــــــی، وىل و حبیـــــــــــب جــــــــــامع جملــــــــــه ذات خــــــــــري انــــــــــام

گفـــــتاز ایـــــن جهـــــت مـــــی» انـــــااملح«ـــــــرآن ـــــــی ق ـــــــت معن ـــــــن اس ـــــــت بط هف

ـــــــر ـــــــانی«س ـــــــبع المث ـــــــد» س ـــــــن آم ایــــــــــرآن ــــــــــه الق ــــــــــان خلق ــــــــــیش ک معن

کــــــه بــــــود بــــــدر تمــــــام» طــــــه«یافــــــت نیســـــــت و نبـــــــود چـــــــو آن دگـــــــر هرگـــــــز

فی اعجاز القرآن دو جهــــــــاناول اعجــــــــاز خلــــــــق هــــــــر »الیــــــــأتون«چونکــــــــه عــــــــاجز شــــــــدند

ـــــــــۀ قـــــــــرآن کـــــــــرد ایـــــــــزد بـــــــــه جملــــــــو ــــــــرت بیچ ــــــــازل ز حض ــــــــت ن نگش

۴۲

»عشــــــر ســــــور«بعــــــد از آن امتحــــــان بــــــه بـــــــاز عـــــــاجز شـــــــدند بـــــــا کـــــــه و مـــــــه

بیامـــــــد بـــــــاز» لـــــــن تفعلـــــــوا«نـــــــص بــــــــــــا وفــــــــــــور دواعــــــــــــی ایشــــــــــــان همـــــــــه از عـــــــــاجزی فـــــــــرو ماندنــــــــــد هـــــــر حـــــــدیثی از اوســـــــت بـــــــی ماننـــــــد معنــــــیش خــــــود بــــــرون ز حصــــــر و عــــــدد

کـــــــرد بـــــــا جملـــــــه خلـــــــق بـــــــار دگـــــــرــــــــــت ــــــــــه«گف ــــــــــورة مثل ــــــــــأتو بس »ف

بــــــــه حــــــــدیثی تمــــــــام کــــــــرد اعجــــــــاز ســـــــــــوی ابطـــــــــــال معجـــــــــــز قـــــــــــرآن

ــــــوح ــــــوا«ل ــــــم تفعل ــــــد» ل ــــــرو خواندن فـــــــد ـــــــد چن ـــــــه باش ـــــــر ک ـــــــزاتش نگ معج

ـــــــــــــد« ـــــــــــــل ان تنف ـــــــــــــدالبحر قب »نف

الضالل المبني الفرقة االوىل

ـــــــــــیم ســـــــــــخن حـــــــــــق، مشـــــــــــبهی لئـــــــدیم ـــــــرض آنگـــــــه ق ـــــــنو!! ع ـــــــن بش ایـــــــــوتی دو دم ـــــــــیچ ص ـــــــــی ه ـــــــــدنم پای

حــــــــرف و آواز گفــــــــت هــــــــر دو قــــــــدیم هــــــــرزۀ روشــــــــن ایــــــــن چنــــــــني بشــــــــنو مثــــــــل آن بــــــــر خــــــــدای کــــــــی شــــــــاید

الفرقة الثانیةـــــــــــــرای ـــــــــــــرزه س ـــــــــــــزال ه در راه اعت ذات حـــــــق بـــــــی ســـــــخن بـــــــود اکنـــــــونـــــیم ـــــالم عظ ـــــدین ک ـــــون ب ـــــق چ ـــــم ح علــــــــــرآن را کــــــــــی شناســــــــــد وجــــــــــود ق مــــــــــــتکلم بــــــــــــود بــــــــــــدان دایــــــــــــم زیــــن ســــبب گفــــت شــــیخ مــــا کــــه کــــالم

ســـــرای عـــــني رســـــی گـــــر بـــــه وحـــــدت

ــــــدای ــــــالم خ ــــــق ک ــــــوق ح ــــــت مخل هس نیســــــت الیــــــق بــــــه حضــــــرت بیچــــــون بـــــــــود پیوســـــــــته او علـــــــــیم و قـــــــــدیم تـــــــــــــــا ندانـــــــــــــــد حقیقـــــــــــــــت آن را وان معــــــــــانی بــــــــــدو بــــــــــود قــــــــــایم بـــــــا ســـــــخن گوســـــــت بـــــــر ســـــــبیل دوام وارهـــــــــــی از فضـــــــــــول و بوالهوســـــــــــی

فی حقیقة صفاته تعاىل الفصل السابع

علم الیقني

ــــن صــــفت ــــه کــــهای ــــتهــــای هفــــت گان رفـــــــذات ـــــــدیم ال ـــــــون ذات وی ق ـــــــه چ هم

ـــــــــت ـــــــــر هف ـــــــــود ه ـــــــــا ذات را ب دائمـــــــــــــــات ـــــــــــــــرت و هیئ ـــــــــــــــربا ز کث مت

عني الیقنيــــــوف ــــــک موق ــــــیچ ی ــــــوم ه ــــــت مفه نیســـــــد ـــــــب کردن ـــــــن لق ـــــــی از ای ـــــــه حقیق بــــــــت ــــــــد نهف ــــــــی در او ندی ــــــــه معن وانک بوالحســــــن اشــــــعری کــــــه هشــــــت شــــــمرد

بـــــــر کســـــــی جـــــــز حقیقـــــــت موصـــــــوفــــــــمردند ــــــــه بش ــــــــد چونک ــــــــت دیدن هف

ــــــ هــــــا وجــــــودی گفــــــتتنــــــام ایــــــن نع چونکــــــــــــه نعــــــــــــت بقــــــــــــا در او آورد

حق الیقني هــــــای لفظــــــی بــــــودایــــــن همــــــه بحــــــث

صــــــفت حــــــق چــــــو ذات بیچــــــون اســــــتـــــت و شـــــنود ـــــل نیســـــت گف ـــــه در اص ورنــــــت ــــــريون اس ــــــر ب ــــــت ز حص ــــــه حقیق ب

۴۳

ــــــد ــــــود کردن ــــــم خ ــــــوئی ز فه ــــــت و گ گفـــــــــــــد ـــــــــــــون فروماندن ـــــــــــــر چ آخراالمـــــــــفتک ـــــــــن ص ـــــــــفني ع ـــــــــة الواص غای

ـــــــــد ـــــــــای آوردن ـــــــــود را بج ـــــــــعی خ ســـــــــــد ورق ـــــــــــویش برخواندن ـــــــــــز خ عج

»ماعرفنــــــــــــاک حــــــــــــق معرفتــــــــــــک«

۴۴

فی اسمائه تعاىل و تقدس الباب الثالث

علم الیقنيـــــــا ـــــــام خـــــــالق م ـــــــه ن ـــــــرآن ب ـــــــص ق ن حضــــــرت حــــــق گشــــــوده عــــــز و عــــــالهـــــــد آمـــــــد ـــــــنج را کلی ـــــــن گ ـــــــمش ای اســـــــــم حضـــــــــرت ذات ـــــــــه اس ـــــــــظ الل لفـــــــت ـــــــزاوار اس ـــــــدو س ـــــــم ب ـــــــم اعظ اســــــــــی گرنــــــــــه او نــــــــــام خویشــــــــــنت گفت

»لــــــــه االســــــــما«وارد اســــــــت قولــــــــهـــــــظ ـــــــه لف ـــــــرآن ب ـــــــه«در ق ـــــــم الل »بس

ــــــد ــــــد آم ــــــت زو پدی ــــــتی اس ــــــه هس هرچـــــــمهای صـــــــفات ـــــــه اس ـــــــري از آن جمل غـــــار اســـــت ـــــني در صـــــحیح و اخب ـــــن چن وی کیســـــت آنکـــــس کـــــه ایـــــن ســـــخن گفتـــــی

عني الیقنيـــــــــاب معـــــــــرفتش عقـــــــــل را نیســـــــــت ت نـــــــود و نـــــــه اشـــــــارت اســـــــت بـــــــدان شـــــــرع بایـــــــد کـــــــه تـــــــا کنـــــــد تعریـــــــفــــــــت ــــــــاید گف ــــــــرد نش ــــــــاس خ ــــــــه قی بـــــــــرم ـــــــــام او ز ک ـــــــــت و ن ـــــــــریم اس او ک

ـــــفتش ـــــد ص ـــــی کن ـــــام و ک ـــــد ن ـــــون نه چــــــــــامی آن ــــــــــرد تم ــــــــــد خ ــــــــــه ندان ک مــــــذهب راســــــت چیســــــت جــــــز توقیــــــف نــــــام حــــــق ویــــــن ســــــخن نبایــــــد گفــــــت

نگفـــــت او ســـــخن مگـــــوی تـــــو هـــــممـــــی

حق الیقني اســــم بــــاری اســــت چــــون طلســــم وجــــود

ای ز اســــــمی خــــــاصبــــــود هــــــر بــــــودهــــــــــع ــــــــــدو راج ــــــــــتی ب ــــــــــتی ونیس هس

ــــــــــو ا ــــــــــال را چ ــــــــــه افع ــــــــــبابندهم ســــــــی االطــــــــالق عــــــــارف از اســــــــمها علــــــه فنـــــــای هـــــــر دو جهـــــــان گـــــــه ز اللـــــــــــت ــــــــــردد از ذل ــــــــــاص گ ــــــــــدۀ خ بن گـــــــه زرحمـــــــان شـــــــود کـــــــریم صـــــــفاتــــــــــــــاید ــــــــــــــد و ببخش ــــــــــــــه زو بین همـــــــد ـــــــک از او دان ـــــــک و مل ـــــــک مل از ملـــــــــل آرد ـــــــــم عق ـــــــــر حک ـــــــــس را زی نف گـــــــــه ز قـــــــــدوس در حظـــــــــایر قـــــــــدس پـــــاک تـــــن پـــــاک جـــــان و پـــــاک اســـــرارـــــــــ ازوز ســـــــــالم او شـــــــــود مســـــــــلمان بـــــلیم ـــــب س ـــــت و قل ـــــه دس ـــــان و ب ـــــه زب بـــــــــــــــوانم ـــــــــــــــمرد نت ـــــــــــــــه را برش هم

و نــــــه شــــــمار صــــــد کــــــم یــــــک دنــــــو حــــــــظ وافــــــــر ز کوشــــــــش واخــــــــالص

بــــــــر عــــــــدم زو فتــــــــاده نــــــــام وجــــــــودــــــاص ــــــمی خ ــــــه قس ــــــی زو گرفت ــــــر یک ه هــــــــــم ز تقــــــــــدیر معطــــــــــی و مــــــــــانع همــــــــــه امــــــــــالک را چــــــــــو اربابنــــــــــد

ــــــــــره یا ــــــــــتحقاقبه ــــــــــدر اس ــــــــــد بق ب آیــــــــــدش در نظــــــــــر شــــــــــود حــــــــــريانــــــــت عــــــــذر عــــــــامی نهــــــــد ز هــــــــر زل وز رحــــــــیم آیــــــــد او رحــــــــیم صــــــــفاتـــــد ـــــیش آی ـــــه هـــــر کـــــه پ هـــــر چـــــه دارد ب

ــــــــی ــــــــر وجــــــــود م ــــــــلطنت ب ــــــــدس رانـــــــــدارد ـــــــــت پن ـــــــــه نیس ـــــــــق را جمل حل گــــــــــردد او نقطــــــــــۀ دوایــــــــــر قــــــــــدس از خــــــــــــالف و رذایــــــــــــل و اغیــــــــــــارـــــاز ـــــه صـــــوم و حـــــج و نم ـــــوة و ب ـــــه زک ب

ف و نـــــه بـــــیمهـــــیچکس را از او نـــــه خـــــو ورنــــــــــــــه از اختصــــــــــــــار وامــــــــــــــانم عارفــــــان را ز هــــــر یکــــــی بــــــی شــــــک داده ایــــــزد ز فضــــــل و رحمــــــت خــــــاص

۴۵

ـــــــا ز ـــــــن ت ـــــــد ک ـــــــا«جه ـــــــدوا فین »جاه مــــــرد ره آن بــــــود کــــــه در همــــــه جــــــای

»لوشـــــــــئنا«راه یـــــــــابی بـــــــــه کـــــــــوی ــــــــق خــــــــدای ــــــــق بــــــــود بــــــــه خل متخل

حکایتـــــــني ـــــــیخ مه ـــــــود ش ـــــــه ب ـــــــب آنک بونجیـــــــاندی ـــــــاز بنش ـــــــه ن ـــــــش ب ـــــــزد خویش ن پــــــــس نظــــــــر کــــــــردی از پــــــــی تــــــــدبري از هـــــــر آن اســـــــم کـــــــو شـــــــدی ز مقـــــــام

ــــــــم ــــــــون در آن اس ــــــــد چ ــــــــار او بنمان ک بـــــــاز از اســـــــمی کـــــــه رخ بـــــــدو بنمـــــــودــــام ــــه تم ــــه خــــود ب ــــا ن ــــه بعضــــی و ی ــــا ب تــــــــــد ــــــــــني بای ــــــــــر چن ــــــــــروان را نظ رهـــــار ـــــن ک ـــــت ای ـــــرت اس ـــــر کم ـــــدرین عص ان

ـــــــی ـــــــوالن فریـــــــب م ـــــــا زغ نخـــــــوریتــــــــل آنســــــــت کــــــــز ســــــــر فکــــــــرت عاقــــــــــام ــــــــــن ای ــــــــــر در ای ــــــــــان را نگ ابلهـــــروش همـــــه ـــــن ف ـــــه، دی عشـــــوه خـــــر جمل منکــــــــر علــــــــم و حکمــــــــت و توحیــــــــد

ر ایــــن چــــه بــــی خــــربی اســــتظلمــــت ونــــوــــــــــــوی ــــــــــــه ال االه بگ ــــــــــــی گفت آن یک هـــــــــــیچ تبـــــــــــدیل خلـــــــــــق نـــــــــــاکرده

ــــــ ــــــته ه ــــــود ندانس ــــــخ ــــــلا نر م ــــــازب ر بــــاه ــــوت و ج ــــرک و نخ ــــرب و ش ــــدرون ک ز انــــــــــم ــــــــــیند ســــــــــگ و فرشــــــــــته به ننش مـــــــــردم چشـــــــــم وانگهـــــــــی خاشـــــــــاک

ـــــــردی ز ـــــــه ک ـــــــاروب» ال«خان ـــــــر ازج پ چونکـــــه صـــــحن ســـــرای ناپـــــاک اســـــتــــــــــیاه ــــــــــرد س ــــــــــه را چــــــــــو ک روی آئین

یســـــــت حـــــــاجتی بـــــــه غریـــــــوذکـــــــر را نــــــــگ کــــــــوب خــــــــورد ــــــــاغش ز بان تادم

ــــــــــم ــــــــــا را وجــــــــــودی انگــــــــــاردوه هـــــــــــــام ـــــــــــــريه و اوه ـــــــــــــاالت خ در خیــــــاک ــــــالم پ ــــــت ذوق ع ــــــال اس ــــــر خی گـــــــــــاه گ ـــــــــــردم آ ـــــــــــه ز م ـــــــــــاش لل ح

چونکــــــه کــــــردی بـــــــه ســــــالکی تلقـــــــني هـــــــای خـــــــدا بـــــــر او خوانـــــــدینـــــــام

ــــــــــأثري ــــــــــد در او ت ــــــــــدامني کن ــــــــــا ک ت گفتـــــــیش ذکـــــــر کـــــــن بـــــــدین بـــــــه دوام

خوانـــــدن مـــــیبـــــاز دیگـــــر هـــــم آنچنـــــاـــــــود ـــــــی فرم ـــــــدان هم ـــــــرش ب ـــــــز ذک نی متصـــــــف گشـــــــتی آن مریـــــــد بـــــــه کـــــــامـــــــــني کســـــــــی شـــــــــاید مرشـــــــــدی را چنــــــــــار ــــــــــن زنه ــــــــــز م ــــــــــار ای عزی زینهـــــــمری ـــــــرد ره ش ـــــــه م ـــــــی را ن ـــــــر کس ه گـــــــــريد از حـــــــــال دیگـــــــــران عـــــــــربتـــــــام ـــــــانی خ ـــــــرده قلتب ـــــــود ک ـــــــیخ خ ش بــــــی مــــــی و کــــــاس در خــــــروش همــــــه

ر و خــــــواه مریــــــديــــــخـــــواه تــــــو شــــــیخ گ ی اســــتجــــاهلی و والیــــت ایــــن چــــه خــــر

رو بـــــر ایـــــن بـــــاش و هـــــیچ چیـــــز مجـــــوی هـــــــــا خـــــــــوردهوز عزازیـــــــــل عشـــــــــوه

ـــــــــــــــــــالم راز ـــــــــــــــــــان ع ذم زده از جهـــــــــــــه«بـــــــــــــه زبـــــــــــــان »ال االه اال الل

ـــــدم ـــــدیث ق ـــــی ح ـــــون کن ـــــدث چ ـــــا ح ب نــــــور توحیــــــد و خلــــــق بــــــد حاشــــــاک خــــود یکــــی زان بــــس اســــت خانــــه بــــروب نفـــــس جـــــاروب عـــــني خاشـــــاک اســـــت گشـــــــت رنـــــــگ ســـــــپید رنـــــــگ ســـــــیاه

یــــــوبانــــــگ کــــــردن دروســــــت حیلــــــۀ دـــــــمرد ـــــــاب حـــــــق ش ـــــــی خط ـــــــر طنین هــــــــــدارد ــــــــــته پن ــــــــــو خــــــــــود را فرش دی بازمانـــــــــده چـــــــــو صـــــــــاحب سرســـــــــام حبــــــــــذا بنــــــــــگ و خرمــــــــــا تریــــــــــاکــــــــه زیـــــــــن چنـــــــــني صـــــــــورتی معاذاللـ

۴۶

فی افعاله تعاىل و تقدس الباب الرابع

فی حقیقة الجرب و القدر الفصل االول

علم الیقني

دانهــــــا جملــــــه فعــــــل حــــــق مــــــیفعــــــل فعـــــــــــل مـــــــــــا از مقیـــــــــــد و مطلـــــــــــق

ارهــــــــــا جملــــــــــه آفریــــــــــدۀ اوســــــــــتک اختیــــــــــار تــــــــــو اختیــــــــــار وی اســــــــــت

ـــــــون« ـــــــت جـــــــدا» تعلم را از آنکـــــــه نیســـــک ســـــلک ـــــق و اعمـــــال هـــــر دو در ی خل علـــــــــــــــت احتیـــــــــــــــاج در هـــــــــــــــر دوــــــار؟ ــــــدی مخت ــــــود ب ــــــق خ ــــــیچ در خل ه

کــــــــــافری گــــــــــر نیــــــــــاوری ایمــــــــــانــــــــدرت حــــــــق ــــــــم و ق ــــــــت اال ز عل نیســــــت ــــــر نیکوس ــــــد و گ ــــــه ب ــــــر آن جمل اگ بلکـــــــه کـــــــارتو عـــــــني کـــــــار وی اســـــــت

ـــــ ـــــرد ب ـــــاک ـــــک ج ـــــف در ی ـــــق عط ر خلـــــک ـــــک مل ـــــول مال ـــــت ق ـــــیده اس زان کشـــــو ـــــه ت ـــــل و چ ـــــه فع ـــــود، چ ـــــت ب ممکنی فعلـــــــت اکنـــــــون هـــــــم آنچنـــــــان انگـــــــار

عني الیقني آنکــــــه ذات آفــــــرین بــــــیش و کــــــم اســــــت اختیـــــــــــاری کـــــــــــز اضـــــــــــطرار بـــــــــــود خــــــــالق کــــــــل شــــــــیء از کــــــــه و کــــــــیـــــــــدور ـــــــــدری مق ـــــــــرک مق ـــــــــه ت چونک ســــــــــــکنات و تحــــــــــــرک و حرکــــــــــــاتــــــی ــــــه دان ــــــه آن هم ــــــد ک ــــــو بای ــــــس ت پ

ـــــــــته ـــــــــک دانس ـــــــــرنی ای بخـــــــــوان از ب

از صــــــفت آفریــــــدنش چــــــه غــــــم اســــــت نـــــــــزد عاقـــــــــل نـــــــــه اختیـــــــــار بـــــــــود معطـــــی و مـــــانع اســـــت و مبـــــدع وحـــــی نیســـــــت مـــــــر بنـــــــده را، شـــــــود مجبـــــــورــــــــــات ــــــــــرک هیئ ــــــــــد مح ــــــــــه دان هم تـــــــــا بـــــــــه فعلـــــــــش قیـــــــــام بتـــــــــوانی

ای عـــــــــــرق بســـــــــــرتیـــــــــــا توانســـــــــــته

حق الیقنيـــــــر و ســـــــاز ـــــــه مظه ـــــــل را ب نســـــــبت فع

ســــبغصــــب منصــــب مکــــن بــــه علــــت ک خـــــالق فعـــــل نیـــــک و بـــــد همـــــه اوســـــتــــــــــار ــــــــــار او انگ ــــــــــه ک ــــــــــا جمل کاره

ـــــــق مجـــــــاز ـــــــر طری ـــــــد ب کســـــــب خواننــــــو نیســــــت اال غصــــــب ــــــل حــــــق از ت فعـــه اوســـت ـــود هم ـــل خ ـــق و فع ـــود خل ـــی ب کــــــــدار ــــــــدرین کــــــــار هــــــــیچ کــــــــار م ون

حکایت شـــــــــیخ االســـــــــالم در معنـــــــــی ســـــــــفتـــــــود؟ ـــــــدا را ب ـــــــدی خ ـــــــد ش ـــــــیچ آم ه

ــــــــی ــــــــق را م ــــــــیخل ــــــــد و م ــــــــدبرن آرنـــــــه خـــــــود آمـــــــد خـــــــ ـــــــدشب دای خوانن

ـــــــد ـــــــدا باش ـــــــود خ ـــــــد بخ ـــــــود آم او خ مـــــــــا بـــــــــدو آمـــــــــدیم و مـــــــــائی مـــــــــا

در جـــــــواب کســـــــی کـــــــه بـــــــا او گفـــــــتــــــود ــــــا را ب ــــــاری بگــــــو کــــــه م ــــــت ب گفــــــد ــــــد شــــــدی بخــــــود دارن ــــــه آم ــــــه ک نــــــــــدش ــــــــــل و مانن ــــــــــیچ مث ــــــــــود ه نب از همـــــــــــه علتـــــــــــی جـــــــــــدا باشـــــــــــدــــــــدا ــــــــت ناپی ــــــــت و اوس ــــــــد اس زو پدی

۴۷

ـــــاب ـــــه ب ـــــت در هم ـــــو اوس ـــــا چ ـــــۀ م هم

ـــــــ ـــــــان دری ـــــــیم در می ـــــــا چـــــــه باش ابم

الضالل المبني چــــــــون بــــــــر انــــــــواع اوفتــــــــاد افعــــــــال گــــــــاه قســــــــری و گــــــــه طبیعــــــــی بــــــــودـــــــــــــا ـــــــــــــاىل م ـــــــــــــني و ابوالمع بوالحســـــــــــده ـــــــــــدرت بن ـــــــــــده ز ق ـــــــــــل بن فعــــــــــدرت را ــــــــــاز اســــــــــتاد هــــــــــر دو ق بـــــــــــدر ـــــــــــرب و ق ـــــــــــان ج ـــــــــــتکلم می م قــــــــدری ایــــــــن همــــــــه زخــــــــود گــــــــريد از ســــــر جهــــــل خــــــود بــــــه وفــــــق مــــــراد

ــــت ــــه زوســــت چیســــت جــــزا: گف ــــر جمل گــــــــرا ــــــــس م ــــــــه پ ــــــــد جمل ــــــــريداو کن گ

ـــــــــون آیـــــــــد ـــــــــود چ ـــــــــد از او در وج بــــــــــت ــــــــــداد اس ــــــــــاق بی ــــــــــر ماالیط امــــــن اســــــت ــــــی دی ــــــرب ب ــــــه گ شــــــبهۀ آنک

کننــــــــد ابطــــــــالاصــــــــل توحیــــــــد مــــــــیــــــل ــــــه ح ــــــبهه را هم ــــــک و ش ــــــدۀ ش عق

کنــــد بــــه قــــول تــــو هــــمآنکــــه بــــد مــــیـــــیطان ـــــود از ش ـــــا خ ـــــري ی ـــــود گ ـــــد ز خ ب چونکـــه حـــق کـــرد اصـــل آنچـــه شـــر اســـتـــــت دیـــــو دهـــــی ـــــد خـــــود را بـــــه دس چن

ــــــه ــــــون هم ــــــد چ ــــــک و ب ــــــینی از او بینــــــــــرا ــــــــــه او ز چ ــــــــــود آنک ــــــــــی نب آدمــــــــــازردی ــــــــــه دم بی ــــــــــی ب ــــــــــل معن گـــــــالق ـــــــر اط ـــــــم ب ـــــــري ظل ـــــــت تفس چیســـــــرد ـــــــد، زن و م ـــــــک و ب ـــــــد نی از خداون مالــــــک ملــــــک بــــــر حقیقــــــت اوســــــت تـــــــا تـــــــو در خـــــــویش مبـــــــتال باشـــــــی کــــــــــار او را همــــــــــه ز خــــــــــود بینــــــــــی هـــــیچ خـــــود بـــــني نکـــــو نخواهـــــد دیـــــد

ـــــــوال ـــــــبب اق ـــــــت از آن س ـــــــف گش مختلــــــــــــت ــــــــــــاد گف و شــــــــــــنوددر ارادی فت

ـــــــا ـــــــذهب حکم ـــــــه م ـــــــل ب ـــــــر دو قای ه گفتــــــــــــــه، وان بــــــــــــــاز ز آفریننــــــــــــــده شــــــــــــــرکتی داده بهــــــــــــــر علــــــــــــــت را گفتــــــــه قــــــــول دگــــــــر و فیــــــــه نظــــــــرــــــريد ــــــد گ ــــــک و ب ــــــل نی ــــــویش را اص خ

انــــــــد ایــــــــرادای چنــــــــد کــــــــردهشــــــــبهه ظلـــــــم کـــــــردن بـــــــراو چـــــــو نیســـــــت روا خـــــــود چـــــــرا کـــــــرد یـــــــا چـــــــرا گـــــــريد

شــــــایدبــــــد شــــــود نیــــــک و ایــــــن نمــــــی اســـــتعقـــــل از ایـــــن شـــــک و شـــــبهه آزاد

ــــــــت ــــــــن اس ــــــــه ای ــــــــدانی بعین ــــــــر ب گ از ســـــــــر جهـــــــــل و حکمـــــــــت افعـــــــــال

ـــــــــول ـــــــــزد بق ـــــــــرده ای ـــــــــأل«ک »التس هســــــت مخلـــــــوق حــــــق ز عـــــــني عـــــــدم او ز حــــــق بــــــاز شــــــبهه گشــــــت همــــــان بـــد خـــود ایـــن اســـت و بـــل ز بـــد بـــرت اســـت بــــــد مبــــــني تــــــا ز هــــــر بــــــدی برهــــــیــــــــی ــــــــی همــــــــه نکــــــــو بین هرچــــــــه بین چـــــون خـــــر افتـــــاد روز و شـــــب بـــــه چـــــرا یهــــــر چــــــه دیــــــدی بــــــدان چــــــرا کــــــرد

ـــــــتحقاق ـــــــري اس ـــــــه غ ـــــــرف ب ـــــــز تص ج ظلــــــــم را کــــــــی تــــــــوان تصــــــــور کــــــــرد هــــــر بــــــدی کــــــو کنــــــد همــــــه نیکوســــــتــــــی ــــــمن خــــــدا باش دوســــــت خــــــود، دشــــــــی ــــــــک را تــــــــو بــــــــد بین الجــــــــرم نی هــــم بــــر ایــــن خــــتم گشــــت گفــــت و شــــنید

الجزاء لیس بالعمل فی ان افعاله ال تعلل و ان الفصل الثانی

۴۸

علم الیقنيــــــــود ــــــــرض نب ــــــــی غ ــــــــاری پ ــــــــل ب فع

اســـــــــت ذات بـــــــــی مـــــــــثلشالابـــــــــاىلــــــــــــــاید ــــــــــــــر ببخش عاصــــــــــــــیی را اگــــــــــد ــــــــــذاب کن ــــــــــر ع ــــــــــؤمنی را اگ م

ــــــو ــــــا ت ــــــت ب ــــــأل«زان ســــــبب گف »التس گـــــــــر برپســـــــــی از آنچـــــــــه او ســـــــــازدــــــا خــــــرب اســــــت در خــــــرب بهــــــر آنکــــــه ب

ـــــــــــود ـــــــــــرض نب زانکـــــــــــه در ذات او عــــــش ــــــبب فعل ــــــی س ــــــون ذات، ب ــــــاز چ ب از کــــــــرم بــــــــی عمــــــــل همــــــــی شــــــــایدـــــــد ـــــــه صـــــــواب کن ـــــــی گن از غضـــــــب ب

ـــــــرا نیســـــــت هیچگو ـــــــه محـــــــلکـــــــه ت نــــــــــــــدازد ــــــــــــــؤال بگ ــــــــــــــرا در س او ت حجـــــــت ایـــــــن ز پـــــــیش بیشـــــــرت اســـــــت

عني الیقنيــــــیم ــــــا باش ــــــو م ــــــق چ ــــــل ح ــــــبب فع ســــــائی اســــــت ــــــه کارفرم چــــــون خــــــدائی بـــــن ســـــخن گـــــوئی ـــــا کـــــه ای ـــــی؟ ت ـــــو کئ ت

ـــــــق و مـــــــا خـــــــدا باشـــــــیم او شـــــــود خلـــــــت ـــــــائی اس ـــــــت غ ـــــــل عل ـــــــبب فع ســــــوئی ــــــن گ ــــــدیث م ــــــا او ح ــــــه ب ــــــا ک ی

حکایتـــــــه ـــــــارپش ـــــــت چن ـــــــر درخ ـــــــت ب ای رفــــتش ــــت چــــه خاســــت گف ــــزین نشس آخــــر کـــــــه ـــــــودپش ـــــــه وج ـــــــتی ب ـــــــیش نیس ای ب

هـــــــــیچ از طـــــــــور خویشـــــــــنت مگـــــــــذر

گفـــــت خـــــواهم کـــــه بـــــر پـــــرم هشـــــدارـــــــزد راســـــــت ـــــــا زبرخاســـــــنت چـــــــه خی تـــــــود ـــــــام و قع ـــــــی از قی ـــــــه اندیش ـــــــا ک تــــــــای آور ــــــــه ج ــــــــویش را ب ــــــــرت خ فط

حق الیقني در جهــــــانی کــــــه خــــــاىل از ســــــتم اســــــت

شـــــــایدفعـــــــل حـــــــق را ســـــــبب نمـــــــی در نگریـــــــدبـــــــه حقیقـــــــت چـــــــو نیـــــــک

نقـــــــش لـــــــوح و عمـــــــل، دگـــــــر پـــــــاداش صـــــــــورت مبـــــــــدء و جـــــــــزای معـــــــــادــــــــت ــــــــه زادۀ ازل اس ــــــــی ک ــــــــش علم نقـــــــامش ـــــــی ن ـــــــی کن ـــــــا هم ـــــــل اینج عم

»کــــن فیکــــون«هــــر ســــه بــــا هــــم بــــه امــــر ای و بـــــــا خـــــــود بـــــــازبـــــــا خـــــــود آورده

ـــــــــت آن ـــــــــی حقیق هرچـــــــــه اینجـــــــــا کنــــــــت خــــــــویش ــــــــت از حقیق ــــــــیچ هوی هــــــــــجني ــــــــــوس مرکــــــــــز س ــــــــــک محب لی

تســــــبب فعــــــل و غــــــایتش بهــــــم اســــــــــــــد ــــــــرون آی ــــــــل ب ــــــــه جــــــــزا از عم ک همــــــــه خــــــــود عــــــــني ذات یکدگریــــــــدــــــاش هــــــر ســــــه یــــــک چیــــــز آمــــــد از نق در وســــــط شــــــد عمــــــل ز کــــــون و فســــــادــــــورت عمــــــل اســــــت ــــــا ابــــــد روح ص ت پــــــــس جــــــــزای عمــــــــل در انجــــــــامشـــــــی چـــــــه و چـــــــون آمـــــــد از کردگـــــــار ب

ــــــی ــــــشم ــــــری نق ــــــازب ــــــه آز و نی ــــــا ب ه »کمـــــــا تـــــــدین تـــــــدان«پیشـــــــت آیـــــــد

بنگـــــــــردد ز هیـــــــــأت کـــــــــم و بـــــــــیشــــــــــــــر ــــــــــــــنيبنب ده ره از ضــــــــــــــالل مب

الضالل المبني فعــــــــــل حــــــــــق را دگــــــــــر ز کــــــــــور دىل بــــــــاز اصــــــــالح حــــــــال هــــــــر بنــــــــده بعــــــــــد از آن التــــــــــزام کــــــــــرد محــــــــــال

غرضــــــــــی خــــــــــاص کــــــــــرد معتــــــــــزىلـــــــــــدۀ ـــــــــــر آفرینن کـــــــــــرد واجـــــــــــب ب کـــــــــه جـــــــــزا را گرفـــــــــت از اعمـــــــــال

۴۹

ــــت ــــودبینی اس ــــیخ خ ــــاخ و ب ــــن ش ــــه ای همـــــت ـــــژ برخاس ـــــز اصـــــل ک ـــــی ک ـــــر درخت ه در قضــــــا جملــــــه چیزهــــــا بهــــــم اســــــت دور و نزدیـــــــــــک در ظهـــــــــــور افتـــــــــــاد شـــیب و بـــاال و پـــیش و پـــس، چـــپ و راســـت

دور چـــــــــرخ و کـــــــــور زمـــــــــانهمـــــــــه از ـــــــــــزد ـــــــــــه برخی ـــــــــــال زمان ـــــــــــر خی گــــــی کــــــه عــــــني عــــــام شــــــود خــــــاص بینـــــــی ـــــــی و جزئ ـــــــه کل ـــــــود جمل ـــــــل ش کـــــن راه ـــــزد مـــــن روشـــــن اســـــت خـــــود ای ن

بـــــار و بـــــرگ درخـــــت بـــــی دینـــــی اســـــت تـــــــا قیامـــــــت دگـــــــر نگـــــــردد راســـــــت

کــــم اســــت در قــــدر پــــیش و پــــس، فــــزون و ذات هســــــــــتی از ایــــــــــن دو دور افتــــــــــاد همــــه از ایــــن دو وضــــع و هیــــأت خاســــتـــــــدثان ـــــــد ح ـــــــی فت ـــــــت هم ـــــــر حقیق بــــــــــــزد ــــــــــــد درآمی ــــــــــــا اب ــــــــــــت ب ازل

ــــــام شــــــودحــــــال ــــــک مق ــــــه ی هــــــا جمل بنمانـــــــــــد دگـــــــــــر منـــــــــــی و تـــــــــــوئی

»الاکـــــــراه«گـــــــر تـــــــرا دیـــــــده نیســـــــت

فی حدث العالم الفصل الثالث

علم الیقني

ماســـــــــــوی اللـــــــــــه را علـــــــــــم عـــــــــــالم اســـــت بـــــل عـــــدم وجـــــود ســـــواه محـــــدث

ــــــــر خــــــــوان» و هــــــــو االول« ــــــــی ب از نب اولیـــــــــــت کجـــــــــــا شـــــــــــود ظـــــــــــاهر کـــــافر اســـــت آنکـــــه گفـــــت ذات جهــــــان

ـــــدم ـــــت ضـــــد ق ـــــه هس ـــــد ک ـــــدث ش از حـــــــاین و ـــــــم یکـــــــن ک ــــــه«ل »کـــــــان اللـ

ــــــــــــــــــــــدان ــــــــــــــــــــــر و اول وجودب آخــــــــــر ــــــــــود آخ ــــــــــاطنی ب ــــــــــه در او ب کـــــــی برهـــــــان ـــــــود و باشـــــــد همیشـــــــه ب ب

عني الیقنيـــــه از دو یکـــــیمحـــــدث اســـــت عـــــالم ار ن

ـــــــــدر ازل جهـــــــــان ســـــــــاکن ـــــــــودی ان ب متحــــــــــرک چراســــــــــت هــــــــــذا خلــــــــــقــــــس از ســــــکون باشــــــد حرکــــــت خــــــود پـــــــــود و ســـــــــاکن نیســـــــــت متحـــــــــرک نب

وصــــــــف او آمــــــــدی و نیســــــــت شــــــــکی ویــــــن زمــــــان باشــــــدی چنــــــان ســــــاکنـــــــــق ـــــــــاذا خل ـــــــــذاک م ان صـــــــــدقتم ب متحـــــــــرک همیشـــــــــه چـــــــــون باشـــــــــدــــــت ــــــن نیس ــــــل ممک ــــــن دلی ــــــدمش زی ق

حق الیقنيـــــرش« ـــــت الع ـــــت» ثب ـــــانی هس ـــــود جه خ

عـــــــدمی بلکـــــــه یـــــــک جهـــــــان اعـــــــدام هــــــــای عــــــــدم بهــــــــم پیوســــــــتنقطــــــــه

ــــــار ــــــن گفت ــــــس کــــــه کــــــردم مکــــــرر ای ب

تــــــا تــــــو نقشــــــی بــــــر او تــــــوانی بســــــت گشـــــــته مجمـــــــوع و کـــــــرده عـــــــالم نـــــــامــــــت ــــــش صــــــورت بس ــــــو نق ــــــال ت در خیــــــن انکــــــار ــــــو ای ــــــزد از ت ــــــو کــــــه برخی ب

حکایت گفـــــــت بابـــــــا فـــــــرج حـــــــدیث تمـــــــامـــدیم؟ ـــه ق ـــا ک ـــت ی ـــدث اس ـــان مح ـــني جه ک

ـــــــــ ـــــــــت باب ـــــــــنيگف ـــــــــه او ز روی یق ا ب

چونکــــــه کــــــردش ســــــؤال خواجــــــه امــــــامــــب ســــلیم؟ ــــزد قل ــــن هــــر دو ن ــــت زی چیس

ای خـــــــــــــوبرت ز در ثمـــــــــــــنينکتـــــــــــــه

۵۰

کــــــه فــــــرج تــــــا کــــــه دیــــــده بگشادســــــتــــــید ــــــدت پرس ــــــه بای ــــــزی چ وصــــــف چی خواجــــــه چــــــون مــــــرد کــــــار را بشــــــناختـــــــور حـــــــق شـــــــود حـــــــريان دل کـــــــه از ن چنـــــد از ایـــــن گفـــــت و گـــــوی و بوالهوســـــی

ادســـــــــتنظـــــــــرش بـــــــــر جهـــــــــان نیفت کـــــــــه دل ودیـــــــــده هرگـــــــــز آن بندیـــــــــد تختــــــــۀ علــــــــم خــــــــود در آب انــــــــداختـــــــــدش حـــــــــدود جهـــــــــان در نظـــــــــر نایــــــی ــــــام رس ــــــدین مق ــــــا ب ــــــن ت ــــــد ک جه

فی بیان مبدء العالم الفصل الرابع

علم الیقني

ـــــــــف پیشـــــــــرت از جهـــــــــان خـــــــــدای لطی پـــــس بـــــه هیبـــــت بـــــدو گماشـــــت نظــــــر

پایــــــانگشــــــت یکســــــر چــــــو بحــــــر بــــــیــــــداخت ــــــرو ان ــــــني ف ــــــش زم ــــــس ز ثقل پ

ــــــ ــــــني و بــــــر اوهمچ ــــــوئی بــــــد آن زم و گ پــــــــس بگســــــــرتد بــــــــاز جملــــــــه زمــــــــني

هـــــــا را چـــــــو مـــــــیخ زد بـــــــر ویکـــــــوهــــــــــر آن ــــــــــرد ب ــــــــــه ک ــــــــــا را روان جویه روز یکشـــــــــــنبه و دوشـــــــــــنبه بســـــــــــاختــــــــود کــــــــردن کــــــــوه در ســــــــه شــــــــنبه بــــــاز ــــــه ب ــــــه ک ــــــود و جمع ــــــنبه ب روز پنجش قــــــــدرت از اصــــــــل خلــــــــق واپرداخــــــــتـــــــت خواجـــــــۀ کـــــــونني ـــــــني گف ـــــــن چن ای

جــــــــوهری آفریــــــــد پــــــــاک و شــــــــریفـــــــوهر ـــــــۀ ج ـــــــداخت جمل ـــــــه بگ ـــــــا ک ت عـــــــرش رحمـــــــان ســـــــتاده بـــــــر ســـــــر آن و آســــــــــــــــمانها ز دود آن برســــــــــــــــاختــــــــه در او ــــــــور و جــــــــای کعب ــــــــت معم بی از برگــــــــوی تــــــــا کــــــــه گشــــــــت چنــــــــنيــــــــــل در وی ــــــــــر خل ــــــــــد دگ ــــــــــا نیای تــــــــــوت جــــــــــانوران ــــــــــدیر ق کــــــــــرد تق ایـــــن زمـــــني، پـــــس بـــــه کوههـــــا پرداخـــــتـــــــــــــــاخت روزی ورود ـــــــــــــــنبه بس چهارش آســـــــمان ســـــــاخت و داد زینـــــــت و ســـــــاز

ســــــبب روز شــــــنبه هــــــیچ نســــــاخت زیــــــن »فــــــی یــــــومني«چونکــــــه تفســــــري کــــــرد

عني الیقنيــــی ــــدرت ح ــــه ز ق ــــن هم ــــت ای ــــن اس ممکـــــــر ـــــــت اث ـــــــد گش چـــــــون ز صـــــــادق پدی

نــــــربدعقــــــل چــــــون ره بــــــه غیــــــب مــــــیــــــــــــــــــا«و » و اتبعناالرســــــــــــــــــول« »آمن

ـــــــــه حکمـــــــــت وی نرســـــــــد فکرهـــــــــا بــــــــر ــــــــر وی س ــــــــاد ب ــــــــا نه ــــــــل دان عق

نگـــــــردبـــــــه کـــــــه انـــــــدر قفـــــــاش مـــــــیـــــــــــی ـــــــــــد بجـــــــــــز دم ـــــــــــانگوی ل دان

حق الیقني روزهــــــــــای خــــــــــدا وقــــــــــایع اوســــــــــت کشـــــــف او چونکـــــــه نیســـــــت در امکـــــــانـــــــــــور وجـــــــــــود ـــــــــــه ظه ـــــــــــر گنجین مهـــــــــت ـــــــــت او بنشس ـــــــــریر خالف ـــــــــر س ب

ــــــی یــــــی زعــــــام و ز خــــــاصبعــــــد از او کلــــــرآن اســــــت ــــــن همــــــه در حــــــدیث و ق ای

ــــــــــت ــــــــــتی صــــــــــنایع اوس ــــــــــۀ هس رتب بــــــــــاز دان قــــــــــرب رتبــــــــــۀ انســــــــــان آدم آمـــــــــــد بـــــــــــه طـــــــــــالع مســـــــــــعود در گـــــــــــــنج وجـــــــــــــود را در بســـــــــــــت نامـــــــد انـــــــدر وجـــــــود جـــــــز اشـــــــخاص

در او رازهـــــــــای پنهـــــــــان اســـــــــتونـــــــــ

۵۱

ذات جــــــوهر زجســــــم و جــــــان چــــــه بــــــودـــــرض ـــــري ع ـــــت تفس ـــــاء«چیس ـــــوق الم »ف

عــــــــــالم امــــــــــر و خلــــــــــق را بشــــــــــناس یـــــــــــابمی شـــــــــــگرف مـــــــــــیســـــــــــرها

ـــــــت ـــــــانی نیس ـــــــه بی ـــــــی هم هرچـــــــه دان دیــــــد و پــــــس گفــــــت وانگهــــــی بنوشــــــت جــــــــوهر و کــــــــار ایــــــــن ســــــــه آلــــــــت راــــــــپار ــــــــدو بس ــــــــی ب ــــــــر یک خاصــــــــۀ ه

ــــــرده ــــــني ک ــــــن چن ــــــالای ــــــل کم ــــــد اه ان

نظــــــــــر ثقــــــــــل و دود آن چــــــــــه بــــــــــودــــــــل ــــــــم االســــــــماء«چیســــــــت تأوی »عل

ـــــــــواس ـــــــــم در وس ـــــــــانی ز وه ـــــــــا نم ت هـــــــم بگــــــــویم چـــــــو محرمــــــــی یــــــــابمــــــــت ــــــــانی نیس ــــــــه بن ــــــــانی هم ــــــــا بی یــــــس انگشــــــت ــــــت، پ ــــــت، آنگــــــه زبان دلـــــــــت را ـــــــــن حوال ـــــــــک بشـــــــــناس ای نیــــــمار ــــــرزه ش ــــــرد ه ــــــو م ــــــی ت ــــــا نباش تـــت و جهـــل و ضـــالل ـــد ایـــن ظلمـــت اس ض

ل المبنيالضال در حــــــدوث و قــــــدم بســــــی نقــــــل اســــــت عقــــــــــل مشــــــــــائی ز دیــــــــــن مایــــــــــل قــــــــدم آســــــــمان بــــــــه ذات و صــــــــفات عنصـــــــر و مایـــــــه را بـــــــه شـــــــخص دگـــــــر نــــــــزد ایشــــــــان همــــــــه قــــــــدیم بــــــــود کــــــــرد رســــــــطالیس اول ایــــــــن تفصــــــــیل

ای چنــــــــد از خــــــــود اندیشــــــــیشــــــــبهه تــــــا کــــــه برخیــــــزد ایــــــن تــــــردد و شــــــکـــــــد وان حکیمـــــــان کـــــــه پـــــــیش از او بودن

ــــــــــۀ ذات ــــــــــذاتهــــــــــا قــــــــــجمل دیم ال اصـــــــل عـــــــالم ســـــــریع و خـــــــواه بطـــــــیـــــــــــت ـــــــــــیط گرف ـــــــــــاغورس آن خل انکســـــــــت ـــــــــیچ اســـــــــتحالت نیس ـــــــــزد او ه ن وان ذومقـــــــــــراطس اصـــــــــــل عـــــــــــالم راـــــــدام ـــــــکل هـــــــر یکـــــــی و م ـــــــری الش کآن ـــــــــــــــا ـــــــــــــــاد اتفاق ـــــــــــــــت کافت گف

وان همـــــه شـــــک و شـــــبهۀ عقـــــل اســـــت بـــــــه قـــــــدیم و حـــــــدوث شـــــــد قایـــــــل گفتـــــه جـــــز وضـــــع و هیـــــأت و حرکـــــات

ـــــنـــــوع هـــــر جـــــنس و جـــــنس ورهـــــای صــــــود ــــــل چــــــون ســــــقیم ب ــــــد عق چــــــه کن یافـــــــــت آخـــــــــر ز بـــــــــوعلی تکمیـــــــــلـــــــــی ـــــــــر و بدکیش ـــــــــتور کف ـــــــــرده دس ک بنگـــــــر انـــــــدر جوابهـــــــا یـــــــک یـــــــک هــــــــــیچ قیــــــــــدی بــــــــــر آن نیفزودنــــــــــدـــــه جـــــز کـــــه صـــــفات ـــــدثی ن ـــــده و مح دی آب دانســــــــــــــت تــــــــــــــالس ملطــــــــــــــی ونـــــــــدر او جزوهـــــــــا بســـــــــیط گرفـــــــــتــــــت ــــــت نیس ــــــون حوال ــــــروز و کم ــــــز ب جـــــــــــه تـــــــــــوهم گرفتـــــــــــه از اجـــــــــــزا ب

ـــــــــــــه ذات ـــــــــــــرک ب ـــــــــــــام متح ذواقســــــــک گــــــــردان ــــــــم و گشــــــــت از آن فل به

فی معرفة نفس الناطقة الفصل الخامس

علم الیقني

اثـــــــــــر و فعـــــــــــل نفـــــــــــس انســـــــــــانیـــــــــــه ـــــــــــاس و اندیش ـــــــــــق و رای و قی نطـــــان ـــــم و بی ـــــت و گـــــوی عل ـــــن همـــــه گف ای هــــــــــر کــــــــــه دارد دو چشــــــــــم بیننــــــــــده

ــــــــــانی ــــــــــدر وجــــــــــود پنه ــــــــــت ان نیس فکــــــــر و حــــــــدس و فراســــــــت و پیشــــــــه اثــــــــــر لطــــــــــف نفــــــــــس ناطقــــــــــه دانــــــــده ــــــــا زن ــــــــرده ت ــــــــد ز م ــــــــرق دان ف

۵۲

آدمـــــــی هـــــــیچ وقـــــــت در کـــــــم و بـــــــیش همـــــــه وقتـــــــی بـــــــه خـــــــواب و بیـــــــداری

ـــــ ـــــم ان ـــــه باش ـــــنم گرچ ـــــن م ـــــوابم در خ انـــــــــدر اثبـــــــــات ذات و نفـــــــــس انـــــــــام بعـــــــد از آن امـــــــر و خلـــــــق کـــــــرد جـــــــداــــــطه اســــــت از او صــــــادر ــــــی واس ــــــر ب ام

ــــــی«امــــــر ــــــخ » رب »مــــــن روحــــــی«و نف

ــــــــت خــــــــویش ــــــــل از حقیق نشــــــــود غاف ریهســــــــــــت در کــــــــــــار خویشــــــــــــنت دا

کیســــت آن مــــن بگــــو کــــه چیســــت جــــوابـــــص ـــــی«ن ـــــر رب ـــــن ام ـــــام» م ـــــت تم اس

ــــــدا ــــــر خ ــــــت ام ــــــه چیس ــــــد ک ــــــا بدان تــــــــق از اســــــــباب و واســــــــطه ظــــــــاهر خل چیســــــــت جــــــــز روح قــــــــدس ســــــــبوحی

عني الیقنيــــــــس را نیســــــــت مــــــــادت و مــــــــدت نفــــه عــــرض بلکــــه جــــوهری اســــت شــــریف ن جســــــم نبــــــود کــــــه جســــــم را اجزاســــــت وحـــــــــدت عقـــــــــل و نفـــــــــس را دانـــــــــد

ـــــــر بســـــــیطی درآیـــــــد انـــــــدر جســـــــمگ کــــــــه بســــــــیط آنگهــــــــی بســــــــیط بــــــــودــــــــــــــــده نشــــــــــــــــود از غــــــــــــــــذا فزاینــــــا ــــــس نم ــــــی چــــــو نف ــــــريد هم ــــــی بم ن مــــــــــردن و زیســــــــــنت چــــــــــو ضــــــــــدانند

قالـــــــــب او راســـــــــت آلـــــــــت و عـــــــــدتـــــــــــــریف ـــــــــــــه تش وز اضـــــــــــــافات یافتــــــت ــــــا اس ــــــی همت ــــــیط ب ــــــل بس و او محـــــــد ـــــــدا دان ـــــــه او خ ـــــــدی ک ـــــــم دی جســـــــم ـــــــدین قس ـــــــه چن ـــــــود ب ـــــــزی ش متجــــــود ــــــیط ب ــــــو مح ــــــم ت ــــــدو جس ــــــو ب چ

ــــــــد ــــــــدهمح ــــــــک پاین ــــــــت او ولی ث اســــــا«آنکــــــه در شــــــأن اوســــــت ــــــل احی »ب

روح را نیســــــــــــت عــــــــــــاقالن داننــــــــــــد

حق الیقني مرکـــــــــــــز روح عـــــــــــــالم اعالســـــــــــــتــــت ــــل اس ــــی مح ــــر و ب ــــاهی و حص ــــی تن بـــــــــری ـــــــــی اســـــــــت ب از اشـــــــــارات حس ای منـــــــــزه ز ایـــــــــن و هیـــــــــأت و لـــــــــون تــــــــــــو مــــــــــــربا ز مرکــــــــــــز خــــــــــــاکیــــــت ــــــۀ تس ــــــه پای ــــــی، کمین ــــــرش و کرس ع چــــــــــرخ اعظــــــــــم، ســــــــــتانۀ پایــــــــــت

ــــــــاب نــــــــور جــــــــاللبــــــــ اش تــــــــا ز آفت

ـــــــــــزه ز شـــــــــــیب وز باالســـــــــــت و آن من زانکـــــه نـــــور خـــــدای لـــــم یـــــزل اســـــت مرتقــــــــــــی بــــــــــــه قــــــــــــوت نظــــــــــــری

ـــــــــون«نشـــــــــنیدی کـــــــــه ـــــــــتم االعل »انـــــــــــاکی ـــــــــــالم پ ـــــــــــوار ع ـــــــــــیض ان فــــــت ــــــایۀ تس ــــــه ز س ــــــید و م ــــــور خورش نــــــــــخر رایــــــــــت ــــــــــالم مس ــــــــــر دو ع ه درنشــــــــــینی بــــــــــه اوج ژالــــــــــه مثــــــــــال

حکایتــــــــــــه عــــــــــــاقلی دیــــــــــــد قطــــــــــــرۀ ژال

ــــــــــود ــــــــــری نب ــــــــــت اب ــــــــــالم گف در ع مرکــــــــــز او ز شــــــــــیب یــــــــــا باالســــــــــت یــــــک زمــــــانی بــــــدین ســــــخن بگذشــــــتــــــــرد ــــــــد آن ســــــــره م ــــــــه دی قطــــــــرۀ ژالــــــوی سماســــــت ــــــد چــــــون بس ــــــل اودی می تـــــــــــــو ورای دو عـــــــــــــالمی زنهـــــــــــــار

ـــــــــــه ـــــــــــبزه و الل ـــــــــــه س ـــــــــــته ب بنشســــــــن شــــــــبنم ــــــــد ای از کجــــــــا شــــــــد پدی میـــــــل طبـــــــع وجـــــــود او بـــــــه کجاســـــــت تـــــــاب مهـــــــر اوفتـــــــاد در کـــــــه و دشـــــــتــــــــرد ــــــــاال ک ــــــــاه قصــــــــد ب ــــــــه ز ناگ ک کـــــــرد معلـــــــوم کـــــــز قبیـــــــل هواســـــــتـــــــرار ـــــــیب ق ـــــــن نش ـــــــريی در ای ـــــــا نگ ت

۵۳

ــــــــــری ــــــــــوت نظ ــــــــــه ق ــــــــــواری ب شهس از عمــــــل وز نظــــــر چــــــو شــــــاه و وزیــــــرـــــد ـــــني بدوی ـــــر زم ـــــو ب ـــــش ت ـــــه رخ چونکـــــــه آســـــــانی ـــــــزل رســـــــی ب ـــــــه من ـــــــا ب تــــــــائی ــــــــت و جــــــــو برآس ــــــــه جس زان همـــــــو بـــــــازدانی کـــــــه تـــــــا کـــــــه بـــــــودی تـــــــــود ـــــــــدارد س ـــــــــت ن ـــــــــک آن دانش لی ایـــــن جهـــــان اســـــت جـــــای کســـــب کمـــــال

ـــــــفریزان چـــــــو ـــــــه در س ـــــــاهان همیش شـــــــدبري ـــــــاه در ت ـــــــري و گ ـــــــه نخج ـــــــه ب گ گــــــرد کــــــی زان بــــــه دامــــــن تــــــو رســــــید دامــــــــــــــن از گــــــــــــــرد ره بیفشــــــــــــــانی نکنـــــــــــــــی کـــــــــــــــار و کارفرمـــــــــــــــائیــــــــو ــــــــه دودی ت ــــــــا ن ــــــــمع ی ــــــــش ش آت کــــــــــه در آنجــــــــــا نمیتــــــــــوان افــــــــــزود جهـــــل نفـــــس خـــــود اســـــت عـــــني ضـــــالل

فی امربالمعروف امــــــر معــــــروف خصــــــلتی اســــــت شــــــریف صـــــــــفت آنکـــــــــه ســـــــــالک راه اســـــــــت

ســـت و جـــوی بـــدی ز بـــی خـــردی اســـتج ای کـــــــــه از عیـــــــــب دیگـــــــــران پرســـــــــیـــــــی زهـــــــد خـــــــویش را مشـــــــهور ـــــــا کن تــــت ــــودبینی اس ــــق خ ــــه فس ــــدانی ک ــــود ن خ خــــــــــتم ابلــــــــــیس و حــــــــــال آدم بــــــــــنيــــــــدازی ــــــــود بران ــــــــرد خ ــــــــر گ ــــــــو اگ ت دیگــــــــــر از دیگــــــــــران نیــــــــــاری یــــــــــادـــــــــت فســـــــــق بگذشـــــــــته را مکـــــــــن غیب اگــــــــــــــر او را بــــــــــــــه دل پشــــــــــــــیمانیــــــــــه ــــــــــب الل ــــــــــب و حبی ــــــــــود تای او ب

یــــــدی بــــــه چشــــــم بــــــاز مجــــــویگــــــر ند عیــــــــــب مــــــــــردم اگــــــــــر فراپوشــــــــــی گـــــر بپوشـــــی بـــــه لطـــــف عیـــــب کســـــانــــــت ــــــۀ ماس ــــــه خاص ــــــروف آنچ ــــــر مع ام

رانــــــدبــــــاقی آن کــــــس کــــــه حکــــــم مــــــیــــــــــرد ــــــــــک م ــــــــــند از یکای ــــــــــاز پرس بـــــار ـــــردد ی ـــــویش گ ـــــنس خ ـــــا ج جـــــنس ب

دانـــــمبـــــر مـــــن آن نیســـــت مـــــن چـــــه مـــــی مــــــرد بایــــــد کــــــه خــــــوش مــــــنش باشــــــد

»المـــــــــؤمن آلـــــــــف مـــــــــألوف«گفتـــــــــه ه و خصــــــومت تــــــوچنــــــد از ایــــــن فتنــــــ

ـــــريه جنگـــــی خـــــری بـــــه صـــــد دینـــــار خ ایــــن همــــه نخــــوت و خصــــومت و جنــــگ

لیـــــــــک از مشـــــــــفق نظیـــــــــف لطیـــــــــفـــــــه« ـــــــن الل ـــــــة م ـــــــا رحم ـــــــت» فبم اس

بــــدگمانی بــــدان کــــه اصــــل بــــدی اســــتــــــــی ــــــــو مگــــــــر از خــــــــدا نم ترســــــــیت

ـــــــتور ـــــــنم مس ـــــــق و م ـــــــوئی فاس ـــــــه ت کــــه ــــري از آن هرچ ــــت غ ــــکینی اس ــــت مس هس

ـــــــزین ـــــــنت بگ ـــــــر خویش ـــــــک به زان دو ی بــــــــر پــــــــی کــــــــار، خانــــــــه پــــــــردازی جــــز بــــه نیکـــــی مکــــن کـــــه نیکــــت بـــــادــــــــــت ــــــــــدگمانی و ریب ــــــــــود ب ــــــــــه ب ک

دانـــــــیشـــــــده باشـــــــد از آنچـــــــه مـــــــی تـــــــــو بدانــــــــــدیش فاســـــــــق و گمــــــــــراه ور بدیـــــــدی بـــــــه چشـــــــم بـــــــاز مگـــــــوی رو فراپـــــــــــــوش ورنـــــــــــــه خاموشـــــــــــــیـــــدان؟ ـــــو ب ـــــأخوذ حـــــق شـــــوی ت ـــــیچ م ه

ــــــک خــــــواهی و ناصــــــحی و دعاســــــت نی حــــــاکم اســــــت او چــــــو کــــــرد او دانــــــد مـــــن نـــــدانم کـــــه او چـــــه خواهـــــد کـــــردــــار ــــه ک ــــام چ ــــر ع ــــه ام ــــود ب ــــاص را خ خ

رانـــــمیـــــی را بـــــه خشـــــک مـــــیکشـــــتیــــــــد ــــــــرزنش باش ــــــــور و س ــــــــارغ از ج فــــــوف ــــــد آن موص ــــــه ض ــــــتی ب ــــــو شدس تــــــو ــــــه حکومــــــت ت ــــــو رســــــتی و ن ــــــه ت نـــــــار ـــــــج افک ـــــــه رن ـــــــی ب ـــــــا دىل را کن ت بهرنـــــام اســـــت و شـــــهرت ای همـــــه ننـــــگ

۵۴

ـــــــی ـــــــران دان ـــــــان ز دیگ ـــــــدی ک ـــــــر ب هــــــدی ــــــر ب ــــــد و عم ــــــی ز زی ــــــو بین ــــــا ت ت

تــــــــوئی اگــــــــر دانــــــــی بــــــــه حقیقــــــــت همچـــــــــو طفـــــــــل ســـــــــفیه ســـــــــایه زدی

حکایتـــــــود در آب ـــــــس خ ـــــــد عک ـــــــودکی دی کـــــــــان ـــــــــم ماســـــــــت کـــــــــودکی پنه در خـــــــــــد ـــــــــــان بدوی ـــــــــــري در زم ـــــــــــدر پ پ صـــــــورت عکـــــــس خـــــــویش دیـــــــد در آن

ــــــه ــــــی رفت ــــــفیددر خم ــــــش س ــــــه ری ای بــــــــی ــــــــو آب م ــــــــیم ت ــــــــا ز ب ــــــــوردت نخ

بــــــــــــاری ایــــــــــــن داد و داوری بنگــــــــــــرــــــــادانی ــــــــل اســــــــت کــــــــار ن ــــــــن قبی زی

ـــــــــ ـــــــــگ دیوانـــــــــه هرک ه را بگزیـــــــــدس نخــــــــــوردتشـــــــــنه گـــــــــردد ز آب مـــــــــی

ـــــــد ـــــــه در توحی ـــــــني ک ـــــــاره ب ـــــــس ام نفــــــــــد ــــــــــق زب ــــــــــف خل ــــــــــدر آب لطی ان آب در نفــــــس خــــــود چــــــو باشــــــد پــــــاکـــــــو گشـــــــتی از آن نظـــــــر مـــــــذموم هـــــــم تــــــوازد ــــــف بن ــــــه لط ــــــق ب ــــــه را ح ــــــر ک ه وانکـــــــــه شـــــــــد از جـــــــــوار او مطـــــــــرود

ـــــــاب ـــــــگ زد کـــــــای ب زان برتســـــــید و بان کــــــه مــــــن از خــــــوف او شــــــدم لــــــرزان

ـــــــــ ـــــــــدر آن خ ـــــــــدون ـــــــــی نگری م ز ابله گفــــــــتش ای پــــــــري از کــــــــه ای پنهــــــــان؟ـــــــــد ـــــــــی نومی ـــــــــی کن ـــــــــودکی را هم ک بـــــا تـــــو آبـــــش بـــــه حلـــــق چـــــون گـــــذرد؟ عقـــــــل فرزنـــــــد بـــــــني و ریـــــــش پـــــــدرــــــو خــــــود از عکــــــس خــــــود هراســــــانی ت عکــــــس ســــــگ انــــــدر آب صــــــافی دیــــــدـــــــــه آب در نگـــــــــرد زانکـــــــــه عمـــــــــدا ب کــــــه ز دســــــت تــــــو هــــــیچکس نرهیــــــد

نبینــــــی مگــــــر کــــــه صــــــورت خــــــودمــــــی ی انــــدر آب چــــه بــــاکگــــر تــــو ســــگ بینــــ

مانـــــــــده از رحمـــــــــت خـــــــــدا محـــــــــرومــــــــــام او ســــــــــازد ــــــــــا مق صــــــــــحن دلهــــــــــــردود ــــــــــــود م ــــــــــــی ش از در دل هم

حکایت گذشــــــت شــــــیخ مهــــــنيبــــــر رهــــــی مــــــی

ـــــــــــــــري ـــــــــــــــود در ره پ برکـــــــــــــــۀ آب بـــــــــد ـــــــــاز جهی ـــــــــیخ ز آب ب ـــــــــب ش مرک شــــــــــــیخ گفــــــــــــت آب را بشــــــــــــورانیدـــــــــــت ـــــــــــدر گش ـــــــــــن از آن مک آب روشـــت ـــپ و راس ـــه از چ ـــس آنگ ـــارت پ ـــرد اش ک

آمــــــد هــــــان اســــــب نفــــــس تــــــو توســــــن تــــــــــا کــــــــــه در وی رمیــــــــــدنی باشــــــــــد چـــــــــــون ز خـــــــــــودبینی او گرفـــــــــــت آرام اگــــــــــر از ســــــــــنتی شــــــــــود خــــــــــودبني هــــــر عبــــــادت کــــــه گشــــــت عــــــادت تــــــو پـــــــــس مـــــــــداواة صـــــــــاحب اســـــــــتعدادـــــر ـــــدر دی ـــــه باشـــــد ان ـــــو خـــــريی ک ـــــه ت ب ســـــــر تکلیـــــــف حکـــــــم تعجیـــــــز اســـــــت

ســــــــعد دیــــــــن حمویــــــــه بــــــــا تمکــــــــني کــــــــــه گذشــــــــــنت از آن نبــــــــــود گزیــــــــــر

انــــــدر آب بدیــــــد عکــــــس خــــــود را چــــــوــــــــــــانید ــــــــــــر او بپوش ــــــــــــس او را ب عکـــــب اســـــب شـــــیخ از آن بگذشـــــت ـــــی تع بــــق شــــما اســــت ســــوی اصــــحاب کــــني طری تـــــــــا نگـــــــــردی از آن تـــــــــو ســـــــــرگردان آن هــــــــم از عکــــــــس دیــــــــدنی باشــــــــدـــــــو رام ـــــــر ت ـــــــه زی ـــــــود ب ـــــــرورت ش بضـــــــــه ضـــــــــد آن بگـــــــــزین ـــــــــاحی ب رو مبــــــو ــــــادت ت ــــــت آن عب ــــــس اس ــــــوت نف ق نکنـــــــد جـــــــز بـــــــه صـــــــورت اضـــــــداد

»انــــــاخري«بــــــا بهــــــرت از مســــــجد اســــــت ـــــز اســـــت ـــــد آن کـــــس کـــــه اهـــــل تمیی دان

۵۵

ــــــــــی فضــــــــــول ــــــــــت آدم ــــــــــار برداش بـــــــــی ـــــــــر نگفت ـــــــــف او گ ـــــــــاهم«لط »آت

کـــــــی بـــــــه پایـــــــان رســـــــیدی ای گمـــــــراه ار او کـــــــــرد تـــــــــا فـــــــــرو مانـــــــــدبـــــــــ

ـــــــب«خـــــــوان ـــــــن یجی ـــــــد» ام ســـــــاز کن معصـــــــیت کـــــــان تـــــــرا بـــــــه عـــــــذر آردــــــــــیس و عجــــــــــز آدم بــــــــــني کــــــــــرب ابل آن لعــــــــــــــني ابــــــــــــــد ز خــــــــــــــودبینی بهـــــــم آوردم ایـــــــن ســـــــخن ســـــــر و بـــــــنــــــز آن شــــــوی مهــــــرت ــــــه خــــــواهی ک هرچــــــــــیطان ــــــــــوذ بالش ــــــــــاهی اع گــــــــــاه گ

ـــــد از آن ـــــزدش خوان ـــــول«ای ـــــوم و جه »ظلـــــــــوا« ـــــــــل » یحمل ـــــــــاهم«ذاک ب »حملن

ــــــی ــــــو ب ــــــار ت ــــــو و ب ــــــه«ت ــــــوب الل »یتـــــــــد ـــــــــویش برخوان ـــــــــز خ ـــــــــۀ عج تخت

بــــــــــاز کنــــــــــد» انــــــــــی قریــــــــــب«در رت از طـــــــــاعتی کـــــــــه عجـــــــــب آردبهـــــــــ

زان دو یــــــک کــــــار بهــــــر خــــــود بگــــــزین ویـــــــــن صـــــــــفی احـــــــــد ز مســـــــــکینی

ر نفــــــس خــــــویش مکــــــنطاعــــــت از بهــــــ هرچـــــــــه کمـــــــــرت کنـــــــــی تـــــــــرا بهـــــــــرت

انـــــــد اهـــــــل دل مـــــــن الرحمـــــــانگفتـــــــه

فی الرزق الفصل السادس

رازقــــــــی کــــــــو بــــــــود ســــــــزای ســــــــپاســــــــــــد روزی ــــــــــــق را ده ــــــــــــدرتش خل قـــــــیم ـــــــق عل هســـــــت دایـــــــم بـــــــه رزق خل خلــــــــــــق و روزی بهمــــــــــــدگر مقــــــــــــرونـــــــان ـــــــت بی ـــــــن ســـــــبب در کـــــــالم وق زی ضـــــــــامنی کـــــــــرد نیـــــــــز بـــــــــار دگـــــــــر نبــــــــــود واجــــــــــب آن بــــــــــر او لــــــــــیکنــــــرض اســــــت ــــــه از ره ف قســــــمتی کــــــان نـــــیش ـــــم و ب ـــــود ک ـــــر ش ـــــب اگ روزی از کســـــــــده ـــــــــت از آن بن ـــــــــره گرف هرچـــــــــه بهــــــــام ــــــــده تم ــــــــه بن ــــــــرم ب ــــــــد الج برســــــود ــــــرد نم لطــــــف او چونکــــــه دســــــت ب انـــــــدر آن دم کـــــــه ایـــــــن عنایـــــــت کـــــــرد گفــــــــــت رو امــــــــــر مــــــــــا بجــــــــــای آور چـــــــون تـــــــرا کـــــــار مـــــــات بایـــــــد کـــــــرد تـــــــــو جنـــــــــاب مـــــــــرا مـــــــــالزم شـــــــــو هرکـــــــــه تقـــــــــوا گزیـــــــــد در ره دوســـــــــت

مشــــــناس» ذوالقــــــوة متــــــني«جــــــز کــــــه ــــــــدروزی ــــــــک اخــــــــرتی و ب همچــــــــو نیــــــــم او چــــــــو ذات قــــــــدیم وانگهــــــــی عل

»کـــــــن فیکـــــــون«کـــــــرد اول بـــــــه امـــــــر ــــــــــــق فرمــــــــــــودو رزق در پــــــــــــی آن خل

ــــــــه رزقهــــــــا«بــــــــه بنگــــــــر» علــــــــی اللـــــــاکن ـــــــوی س ـــــــا ش ـــــــوگند ت خـــــــورد س

ـــــــــ« اســـــــــت» و رب الســـــــــماء واالرضفــــــدکیش ــــــل گــــــردد ای ب ــــــم حــــــق جه عل روزیـــــــــش خوانـــــــــد حـــــــــق دارنـــــــــده خــــــــواه رزق حــــــــالل و خــــــــواه حــــــــرام بنــــــــــدگان را بــــــــــه بنــــــــــدگی فرمــــــــــودـــــــــــــرد ـــــــــــــت ک ـــــــــــــده را کفای روزی بنــــــــور ــــــــویش مخ ــــــــدوه رزق خ ــــــــیچ ان هـــــــاید خـــــــورد ـــــــب خـــــــود نش روزی از کس روزیــــــت بــــــر مــــــن اســــــت هــــــرزه مــــــدو

ـــــــث الیحتســـــــب« ـــــــۀ اوســـــــت» حی خزین

حکایت در حضــــــــــــــور جمــــــــــــــاعتی انبــــــــــــــوه کمـــــــــری را شـــــــــکافت یـــــــــک یـــــــــاریـــــــــــان کمـــــــــــر ـــــــــــافتم می کرمکـــــــــــی ی

کـــــــــوهرفتـــــــــه بـــــــــودم پـــــــــی تفـــــــــرج ــــــــاری ــــــــی ک ــــــــان پ ــــــــا ناگه ــــــــیش م پــــــر ــــــازه و ت ــــــبز و ت ــــــريآب و س ــــــري و س س

۵۶

ــــــــ ــــــــدر آنج ــــــــردهان ــــــــود ک ــــــــام خ ا مقـــــــــــــذر ـــــــــــــام و راه گ ـــــــــــــه مس هیچگون خلـــــــــق چـــــــــون دیـــــــــد صـــــــــورت آن را رزق ایــــــــــــــن از کــــــــــــــدام راه آمــــــــــــــدـــــــت ـــــــان اس ـــــــوت ج ـــــــر ق ـــــــوت از به ق

شـــــــایدفعـــــــل حـــــــق را ســـــــبب نمـــــــیـــــــده ـــــــني کـــــــه دارد او زن ـــــــی ســـــــبب ب بـــــــــدیم مـــــــــرده از خـــــــــوردن بســـــــــکه دیـــــــش ـــــــر دروی ـــــــوی و گ ـــــــوانگر ب ـــــــر ت گــــــالن بخــــــورد ــــــا ف ــــــی جمــــــع ت ــــــو کن ت

چـــــــــــــون در آب و گیـــــــــــــاه پـــــــــــــرورده مــــــــــا ندیدیــــــــــدم در میــــــــــان کمــــــــــرــــــــــه ایمــــــــــان را تــــــــــازه کردنــــــــــد جمل کــــــه تــــــر و تــــــازه چــــــون گیــــــاه آمــــــد

ــــــل ــــــزدان اســــــتوان هــــــم از فع هــــــای ی کــــــــــم نگــــــــــردد ز هــــــــــیچ و نفزایــــــــــدـــــــده؟ ـــــــا کـــــــی ای پراکن ـــــــع شـــــــو ت جمـــــــــردن ـــــــــادر اســـــــــت از گرســـــــــنگی م ن

خــــــوری جــــــز کــــــه قــــــدر روزی خــــــویشنـــــــــمرد ـــــــــی ش ـــــــــن را ز ابله ـــــــــل ای عاق

الضالل المبني گـــــــريد از کســـــــب خـــــــویش رزق حـــــــرام شـــــــــبهۀ او کـــــــــه منشـــــــــأ شـــــــــر شـــــــــدــــــــــــک را ــــــــــــدان یکای ــــــــــــازخوان و ب بــــــو ــــــی ت ــــــن دوروئ ــــــا کــــــی آخــــــر از ای تـــــــن ـــــــا مســـــــلمان محـــــــض شـــــــو در دی یــــــــه ــــــــردم از کــــــــه و م ــــــــد م همــــــــه دانن چـــــون نـــــه اینـــــی نـــــه آن، همـــــان و همـــــني

ـــــــافق ـــــــد زان من ـــــــو ش ـــــــام ت ـــــــه ن همیشـــــــن صـــــــفت دور اســـــــت از مســـــــلمانی ایـــــــت ـــــــیم اس ـــــــی ب ـــــــرا بس ـــــــدرین ره ت ان هرکـــــــه در بحـــــــر دســـــــت و پـــــــای زنـــــــدــــــــد ــــــــن در آب ده ــــــــه ت ــــــــی ک وان غریق

ـــــــــــــاده ـــــــــــــدر آب اوفت ـــــــــــــاران ای زنه آنکـــــــه خـــــــود را در آب مـــــــرده شـــــــناختـــــــــم خونخـــــــــوار ـــــــــان بحـــــــــر مظل زانچن

ــــــام ــــــل تم ــــــق و جه ــــــت حم ــــــدری، این قــــــــا جــــــــوابش بســــــــی مکــــــــرر شــــــــد ب

کنــــــد زایــــــل از تــــــو ایــــــن شــــــک راتــــــا ــــــــو ــــــــق و هــــــــرزه گــــــــوئی ت ــــــــۀ خل فتن یـــــــــا بکلـــــــــی طریـــــــــق کفـــــــــر گـــــــــزینــــــــــه ــــــــــث ب ــــــــــه از مخن ــــــــــه زن قحب کـــــرین ـــــد نف ـــــه ص ـــــودت ب ـــــرده دور از خ ک

مقـــــــام تـــــــو شـــــــد» اســــــفل الســـــــافلني« هــــــای مســــــتور اســــــتزانکــــــه از شــــــرک

ـــــت ـــــلیم اس ـــــه تس ـــــا ن ـــــویض ی ـــــاره تف چ نفـــــــس خـــــــود را بـــــــدان تبـــــــاه کنـــــــدـــــــال برهـــــــد هســـــــت ممکـــــــن کـــــــز آن ب

ت خــــــــــویش را بــــــــــدو بســــــــــپارقــــــــــوــــــداخت ــــــرون ان ــــــم ب ــــــاش ه ــــــوج دری م

ــــــــارتختــــــــه ــــــــد بــــــــه کن ای نــــــــادر اوفت

فی معرفة الزمان و المکان الفصل السابع

چیســـــــت جـــــــل المتـــــــاع چـــــــرخ کهـــــــن ایــــــــن دوروئــــــــی بــــــــه حشــــــــو آکنــــــــده ایـــــن یکـــــی هـــــرزه گـــــرد بـــــی ســـــر و پـــــاـــــــواره بـــــــی قـــــــراران را ـــــــن چـــــــو گه ای چنـــــــد باشـــــــی چـــــــو طفـــــــل بیچـــــــاره

جــــــز مکــــــان و زمــــــان بــــــی ســــــر و بــــــنـــــــــــــــــــــه ـــــــــــــــــــــدهوان فرومای ای پراکن

وان چــــــــو هرجائیــــــــان شــــــــده هرجــــــــاــــــــــــه شــــــــــــريخواران را وان دگــــــــــــر دایـــــــــواره ـــــــــد گه ـــــــــه بن ـــــــــه ب ـــــــــزد دای ن

۵۷

ـــــــــــــان و مکـــــــــــــا ن شـــــــــــــود آزاداز زمـــــــب ـــــــو و لع ـــــــدش االه له چونکـــــــه خوانـــــــت ـــــــرن بزیس ـــــــزار ق ـــــــزاران ه ـــــــر ه گــــــــــرد ــــــــــد م ــــــــــم بخواه ــــــــــر ه آخراالم بلکـــــــه خـــــــود هســـــــت دایمـــــــا هالـــــــک ســـــــخن حـــــــق هیشـــــــه یکســـــــان اســـــــت چـــــون زمـــــان و مکـــــان شـــــود همـــــه طـــــی رخ نمایـــــــــــــــد ز پـــــــــــــــردۀ اســـــــــــــــرار انـــــــــــــــدرین ره فرونمـــــــــــــــانی تـــــــــــــــو بگـــــــــــــذر از پـــــــــــــنج روزه راه گـــــــــــــذر بنـــــــــــده از بنـــــــــــدگی شـــــــــــود مهـــــــــــرت

ـــــــــــاز آمـــــــــــدد ل کـــــــــــه در عـــــــــــالم نیــــــــده ــــــــت م ــــــــویش را ز دس ــــــــرت خ فط

مـــــــــردوار آنکـــــــــه دل بـــــــــر اوننهـــــــــاد هـــــــیچ عاقـــــــل نجســـــــت از او منصـــــــبـــت ـــل چیس ـــت حاص ـــی اس ـــل در پ ـــون اج چ

ــــــان ز د ــــــردج ــــــد ب ــــــل نخواه ــــــت اج ســــــــک« ــــــــک» لمــــــــن المل بشــــــــنو از مال

ــــت ــــان اس ــــو پنه ــــر ت ــــو ب ــــان از ت ــــن زم زیــــــــاب از وی ــــــــنوی خط ــــــــدو بش ــــــــم ب ه

»لمـــــــــن الملـــــــــک واحـــــــــد القهـــــــــار« ذات خـــــــــود را اگـــــــــر بـــــــــدانی تـــــــــوــــــــــــــاد آور مرکــــــــــــــز خــــــــــــــویش را بیــــــــدگی تــــــــرا بهــــــــرت چیســــــــت جــــــــز بنــــــــد ــــــــراز آم ــــــــیش معشــــــــوق ســــــــر ف پ کــــــه تــــــو از بــــــه شــــــده بگــــــردی بــــــه

الضالل المبني نـــــــزد ایشـــــــان زفهـــــــم و وهـــــــم و گمـــــــان بــــــــاز قــــــــومی دگــــــــر از ایشــــــــان هــــــــمــــــم آن ــــــن و ه ــــــم ای ــــــني ه در ضــــــالل مب نقطـــــــه و حـــــــال جـــــــزو مقـــــــدار اســـــــت تـــــــو همـــــــان وقـــــــت را نگـــــــه میـــــــدارـــــوت فرصـــــت حـــــال مکـــــن ای دوســـــت ف حالیــــــــــا حــــــــــال را ز دســــــــــت مــــــــــده

ــــــب اســــــت دایمــــــا وجــــــود زمــــــان واجــــــــــه مقتضــــــــــای عــــــــــدم ــــــــــع گفت ممتنــــــا ــــــود زم ــــــود وج ــــــت خ ــــــاری اس ناعتب مــــــابقی جمــــــع وهــــــم و پنــــــدار اســــــت برهــــــــان خــــــــویش را از ایــــــــن پنــــــــدارــــــه اســــــتقبال ــــــه ماضــــــی و گــــــه ب گــــــه بـــــه ـــــه و م ـــــۀ ک ـــــه گفت ـــــاری ب ـــــه ک ـــــو چ ت

التمثیلــــــــــر آب روانکشــــــــــتی ــــــــــی دان روان ب ی

ــــــــــاد اجــــــــــل ــــــــــزاج و ب ــــــــــانش م بادب منبـــــــــــع آب قعـــــــــــر بحـــــــــــر قـــــــــــدمـــــــــته دوان ـــــــــراز گش ـــــــــع از ف ـــــــــه طب او بـــــــــــم ـــــــــــو در او ســـــــــــاکن، او دوان دای ت

نـــــــــــــــت ز مبـــــــــــــــدء ایجـــــــــــــــادناگها تــــــــا خــــــــرب یــــــــابی از حقیقــــــــت کــــــــارـــــوس ـــــس محب ـــــن قف ـــــتی در ای ـــــه گش ای کــــــــد ــــــــی جوی ــــــــفینه ک ــــــــی س ــــــــرغ آب مـــــــــــر ـــــــــــاور س ـــــــــــرو می ـــــــــــل ف در مزاب نیســــــت جــــــای تــــــو جــــــز کــــــه علیــــــني چـــــــه کنـــــــی در ســـــــرای کـــــــون و فســـــــاد

روز و شـــــــب هیـــــــأت زمـــــــان و مکـــــــانـــــــل ـــــــش ام ـــــــای و آب ـــــــاد پ ـــــــرش ب لنگ

قعـــــــر بحـــــــر عـــــــدم بـــــــاز ریـــــــزان بـــــــه در قفــــــــــــا بــــــــــــاد و شــــــــــــیب آب روان تــــــــــــو در او ایمــــــــــــن، او روان دایــــــــــــمـــــــــــراد ـــــــــــای م ـــــــــــه منته برســـــــــــاند ب او رســـــــــانیده باشـــــــــدت بـــــــــه کنـــــــــارــــود معکــــوس ــــن ب ــــط و کشــــتی اســــت، وی ب

ـــــــــه دایـــــــــم در آب مـــــــــی پویـــــــــدزانکــــــــــــــاد آور مرکــــــــــــــز خــــــــــــــویش را بی شــــــــاه بــــــــازی در اوج خــــــــویش نشــــــــنيــــــــاد ــــــــه آشــــــــیان مع ــــــــن ب ــــــــرا ک رخ ف

۵۸

خــــــــود زمــــــــان و مکــــــــان دو معدومنــــــــد

وهومنـــــــــــــددور و خـــــــــــــط نقـــــــــــــاط م

فی فواید طاعته تعاىل الفصل الثامن

ـــــــــــان ـــــــــــزد رحم ـــــــــــود ای ـــــــــــر فرم ام بــــــــه عبــــــــادت کــــــــه خاصــــــــۀ ممکــــــــنــــــــرد ــــــــر ب ــــــــوی ذک ــــــــادت بس ــــــــا عب تــــــــــان ــــــــــعلۀ عرف ــــــــــر ش ــــــــــزد از فک خی معرفــــــــــت را محبــــــــــت اســــــــــت اثــــــــــر عشــــــــــق بــــــــــرگريد از میانــــــــــه دوئــــــــــیــــود ــــه ش ــــد از آن چ ــــت بع ــــوان گف ــــون ت چ بنــــــــــده چــــــــــون بنــــــــــدگی بکــــــــــار آرد

و ز جـــــــــانهمـــــــــۀ خلـــــــــق را ز انـــــــــس »ماخلقــــــــت الجــــــــن«زانکــــــــه آمــــــــد و

ــــــــرد ــــــــر ب ــــــــوی فک ــــــــه بس ــــــــر آنگ ذک پــــــــس ببینــــــــد ورا بــــــــه عــــــــني عیــــــــان آن شـــــجر ویـــــن بـــــر او بـــــود چـــــو ثمـــــر بنمانـــــــــــد دگـــــــــــر منـــــــــــی و تـــــــــــوئی گـــــو بدانیـــــد یـــــک جهـــــان چـــــه شـــــود بنـــــــــــــدگی خـــــــــــــواجگیش بـــــــــــــار آرد

الضالل المبني اهــــــــــل الحــــــــــاد و مرجئــــــــــه ز ســــــــــتیزـــــا ـــــقت م ـــــن مش ـــــل از ای ـــــه حاص ـــــه چ ک

طاعــــــت کنــــــی و گــــــر عصــــــیانگــــــر تــــــو ــــــاجز ــــــر ع ــــــوی و گ ــــــادر ش ــــــو ق ــــــر ت گــــــــد رحمــــــــت ــــــــاىل اگــــــــر کن حــــــــق تعــــــــــر ــــــــــد از ارادت و قه ور غضــــــــــب رانــــــــــــۀ تقــــــــــــدیر ــــــــــــر بهان حکمــــــــــــا ب طعــــــــــن در انبیــــــــــا و حکــــــــــم زدنــــــــــدـــــــــــــــام ـــــــــــــــمار نافرج ـــــــــــــــاتی ش ترهـــــــر حکـــــــم خـــــــدا ـــــــان اســـــــت س امتح عقــــــل را چــــــون ز نقــــــل تقویــــــت اســــــت

ـــــــبهه ـــــــردهش ـــــــت آویـــــــزای ک انـــــــد دس طاعــــــت مــــــابــــــی نیــــــاز اســــــت حــــــق ز

ذات حــــــق را از آن چــــــه ســــــود و زیــــــان خللـــــــــــی نایـــــــــــد انـــــــــــدر او هرگـــــــــــز نیســـــــت حاجـــــــت ورا بـــــــدین زحمـــــــتــــــــر ــــــــردد زه ــــــــو گ ــــــــت ت ــــــــکر طاع ش جملــــــــــــــه انداختنــــــــــــــد در تــــــــــــــأخري کـــــــــافر و ملحـــــــــد و خبیـــــــــث شـــــــــدند

انــــــد تمــــــامهرچـــــه زیــــــن جــــــنس گفتــــــهــــــــدا ــــــــد ج ــــــــاک از پلی ــــــــد پ ــــــــه کن ک

ـــــــت ـــــــتتجرب ـــــــت اس ـــــــل تربی ـــــــا دلی ه

حکایت اتونگفـــــــــت یـــــــــک روز نـــــــــازنني خـــــــــ

ــــــــــل در دو انگشــــــــــت حــــــــــق ورا دل و گــــــن ــــــت عجــــــز و اضــــــطرار اســــــت ای غایـــــــز ـــــــۀ عج ـــــــت آی ـــــــأن ماس ـــــــه در ش همـــــــت ـــــــف اس ـــــــز او ز تکلی ـــــــه تعجی چونکــــــــت ــــــــان اس ــــــــه زاد امک ــــــــاجزی خان ع زانکـــــــه تکلیـــــــف امـــــــر علـــــــم و عمـــــــل همــــــــه تکــــــــریم او از آن عجــــــــز اســــــــتــــــــد ــــــــدار آم ــــــــه اقت ــــــــدی ک ــــــــز دی عج

ـــــــت و زبـــــــون ـــــــاجز اس ـــــــادمی زاده ع ک پـــــــس مؤاخـــــــذ شـــــــده، زهـــــــی مشـــــــکلـــــن ـــــت ای ـــــار اس ـــــه اختی ـــــد ک ـــــس نگوی ک

چیســــــت غایــــــت عجــــــز» مــــــا تشــــــاؤن« ســـــر تکلیـــــف لطـــــف و تشـــــریف اســـــت مظهـــــــرش نقـــــــش ذات انســـــــان اســـــــتــــــــل ــــــــون مح ــــــــت در دو ک ــــــــی راس آدم غایـــــــت ســـــــري ســـــــالکان عجـــــــز اســـــــت

ــــــــار ــــــــه اختی ــــــــدی ک ــــــــرب دی ــــــــد ج آم

۵۹

نیســــــــت گشــــــــنت در عــــــــدم زدن اســــــــتــــــــت ادر ــــــــز از ادراک گف ــــــــتعج اک اس

ـــــــني اســـــــت راه اهـــــــل کمـــــــال ایـــــــن چن

ــــــت ــــــم زدن اس ــــــه ز ک ــــــودن هم ــــــیش ب ب آنکــــــه را دیــــــد و مــــــذهب پــــــاک اســــــتـــت و ضـــالل ـــدعت اس ـــر و ب ـــن کف ـــري از ای غ

حکایتــــــــام ــــــــن ن ــــــــابعني ای ــــــــام ت شــــــــد در ای اهـــــــــل آن قرنهـــــــــا چـــــــــو بگذشـــــــــتند فتنـــــــــــه و اخـــــــــــتالف شـــــــــــد پیـــــــــــدا

هــــــــای جهــــــــان بهــــــــم کردنــــــــدحیلــــــــهــــــــود و نصــــــــارا از تصــــــــنیف چــــــــون یه لفــــــــظ معجــــــــز بــــــــدان رهــــــــا کردنــــــــد

ــــــــدهمچــــــــو اصــــــــحا ب ســــــــبت دام کنن صــــد بــــه ســــی و بــــه بیســــت کــــرده حســــیب

ـــــی ـــــدا حـــــرب م ـــــا خ ـــــلب ـــــه حی ـــــد ب کن گـــــــــاه دســـــــــتارچه بـــــــــه بیـــــــــع کنـــــــــدــــــــــارد پــــــــــیش ــــــــــاه انگشــــــــــرتی بی گــــت ــــت اس ــــن شس ــــید او از ای ــــبب ص زان ســــــگ ارزد ــــــیم دان ــــــرده ریگــــــش چــــــو ن مـــــــــــن از قضـــــــــــای موالناســـــــــــت آری ای آن زمــــــــان کــــــــو قضــــــــا همــــــــی رانــــــــدــــــــربم ــــــــني م ــــــــدم قضــــــــا چن ــــــــن ندی م

ـــــ ـــــر ک ـــــدر و تزوی ـــــتغ ـــــود راس ـــــا خ رده بــــــجني اســــــت ــــــاب س چــــــون ســــــجل از کت بـــــــــاز بنگـــــــــر بـــــــــه صـــــــــاحب فتـــــــــوا در درون حـــــــرص چـــــــون ســـــــگ مـــــــردار بســــــته از کــــــرب و غــــــل و بخــــــل و شــــــرهــــــــــــــاوت دل ــــــــــــــر قس ــــــــــــــۀ دگ از تفق بیســـــــت مـــــــن آب بایـــــــدش بـــــــه وضـــــــوــــــــد جهــــــــانی بــــــــاز بــــــــه وســــــــاوس کن یعنـــــــــی آن تقـــــــــوی از حضـــــــــور بـــــــــودــــــوان امــــــري ــــــه ز خ ــــــونش هم ــــــز و خ مغ

هرات حــــــــرامکــــــــرده جمــــــــع از مشــــــــا روز و شــــــــــــب از گرســــــــــــنگی مــــــــــــرده ســـــــــاخته آخـــــــــر آن بـــــــــه رأس المـــــــــالـــــــــبابند ـــــــــک و اس ـــــــــد مل ـــــــــه در بن هم

ــــــــــم فرعــــــــــی و احکــــــــــام عــــــــــالم عل دل مـــــــــــــردم ز ره فـــــــــــــرو گشـــــــــــــتندــــــه جــــــدا ــــــم فق ــــــن شــــــد ز عل ــــــم دی علــــــــــد ــــــــــم کردن ــــــــــه فقاهــــــــــت ورا عل ب کــــــرده احکــــــام دیــــــن حــــــق تحریــــــفـــــــــــد ـــــــــــدر معـــــــــــانی آوردن ـــــــــــم ان قلــــــــد ــــــــع نــــــــام کنن ــــــــو را محــــــــض بی رب پـــــــس خـــــــدا را بـــــــه بیـــــــع داده فریـــــــب

ـــــــل» دعـــــــهالحـــــــرب خ«آری اســـــــت مث تــــــــا چنــــــــني حیلتــــــــی شــــــــنیع کنــــــــدـــــــش تـــــــا بـــــــرد خـــــــان و مـــــــان آن دروی تــــا بــــدانی کــــه کــــار از ایــــن دســــت اســــت پـــــــس چـــــــرا در حســـــــاب صـــــــد بـــــــرزدـــــــالی موالناســـــــت ـــــــن ب ـــــــد ای چـــــــه کنــــــــــــــد ــــــــــــــرو مان ــــــــــــــدر از زور او ف ق کــــــــه بگــــــــردد همــــــــی بــــــــه نــــــــیم درمـــــت ـــــجل دار قضاس ـــــود س ـــــن خ ـــــی ای یعن درخـــــــور صـــــــد هـــــــزار نفـــــــرین اســـــــت

ـــــــــرده وســـــــــواس قـــــــــب تقـــــــــوارا ل ک وز بــــــــــرون آبــــــــــم از دو قلــــــــــه بیــــــــــار بــــــر تــــــن و جــــــان خــــــود هــــــزار گــــــرهــــــــــــت شــــــــــــقاوت دل ــــــــــــد از غای جوی در قرائـــــــت ســـــــرش شـــــــده چـــــــو کـــــــدوـــــد نمـــــاز ـــــت عق ـــــه وق همچـــــو شـــــیطان بــــــــود ــــــــور ب ــــــــه ک ــــــــر آنک ــــــــد ه ره نبین وز رشاشــــــــــه همــــــــــی کنــــــــــد تعفــــــــــري درمــــــــی چنــــــــد را بــــــــه بخــــــــل تمــــــــامـــــــــــــاخورده ـــــــــــــان حـــــــــــــرام ن وآن دونــــــال ــــــت ح ــــــاح و این ــــــب مب ــــــت کس لاینـــــــــه اربابنـــــــــد ـــــــــان مخـــــــــوان ک فقهاش

۶۰

فقـــــــــه ره دیـــــــــدن اســـــــــت و ره رفـــــــــنت ای خرســـــــندهرکــــــه او شـــــــد بـــــــه لقمـــــــه

ـــــــلم خـــــــوانی بـــــــس مســـــــایل کـــــــه در س صــــــرب و شــــــک و رضــــــا و توبــــــۀ خــــــاص

ــــــن حــــــدیث مــــــی ــــــه زجهــــــل ای ــــــمن رانــــــــــرده ــــــــــده و ک ام در آن تصــــــــــنیفخوان ان و راه ســـــــنت گـــــــريعلـــــــم دیـــــــن خـــــــو

فـــــرض و ســــــنت بـــــدان و حــــــل و حــــــرامـــــق ـــــم جـــــوی رفی ـــــوش و عل ـــــل ک ـــــه عم ب

ترســـــیچـــــون تـــــو از مکـــــر حـــــق نمـــــی ای خــــــــرواربــــــــر ســــــــر خــــــــود نهــــــــاده

ــــــــــرده ــــــــــر ک ــــــــــد را ز ب فصــــــــــلکی چن چـــــــرخ گـــــــردون زنانـــــــه کـــــــردار اســـــــتـــــــــد او ـــــــــزین کن ـــــــــان گ ـــــــــه مردم از همــــــت ــــــرت اس ــــــرب بیش ــــــب و ک ــــــه را عج آنک همــــــه مــــــیلش بــــــه غمــــــر و گــــــول بــــــود

ــــــــد خــــــــر ــــــــه کن ســــــــری را لقــــــــب فقیـــــــــــــاید ـــــــــــــد از او نیاس ـــــــــــــک هرنمن ی گـــــــــــر موحـــــــــــد شـــــــــــکایتی بکنـــــــــــد

دهــــــــــم از کمــــــــــال داد ســــــــــخنمــــــــــی وقــــــت مــــــن زان همیشــــــه خــــــوش گــــــذردـــــد ـــــیش آی ـــــه پ ـــــه هرچ ـــــی ب ـــــت راض گشـــــــــول ـــــــــنج خم ـــــــــت درون گ ـــــــــه قناع بـــــب ـــــه خطی ـــــه قاضـــــی و ن ـــــدرس ن ـــــه م ن زهــــــــــــــرۀ مــــــــــــــن از آن مقــــــــــــــام رود همـــــــه یـــــــاران مـــــــن بـــــــزرگ شـــــــدند

ادتـــــــوانم دشـــــــرح هـــــــر یـــــــک نمـــــــیــــــــــان ســــــــــخن ــــــــــا در کشــــــــــم عن حالی همـــــــه را خـــــــوی خـــــــوب عـــــــادت بـــــــاد

ــــــــــنت ــــــــــخن گف ــــــــــفنت و س ــــــــــه برآش ن چــــــه کنــــــد علــــــم و دعــــــوی و ســــــوگند

دانــــــــــیوز توکــــــــــل یکــــــــــی نمــــــــــیـــــــت و اخـــــــالص ـــــــود محب ـــــــت، چب چیســــــم ــــــو دان ــــــه را نک ــــــن فق ــــــن ای ــــــه م کــــــــف ــــــــت حاجــــــــت تعری ــــــــدرین نیس ونــــــــذیر ــــــــه پ ــــــــار رفت ــــــــن روزگ ــــــــد م پنـــــام ـــــو خواجـــــه ام چـــــه شـــــد ار نیســـــتی ت تـــــــا رســـــــی زان بـــــــه عـــــــالم تحقیـــــــق

پرســـــیخـــــواهی بکـــــن چـــــه مـــــیهرچـــــه ــــــــــه گوشــــــــــۀ دســــــــــتار ــــــــــدر آویخت ون خویشـــــــــنت را بـــــــــه زور خـــــــــر کـــــــــرده عمـــــــل او بـــــــه عکـــــــس بســـــــیار اســـــــتــــــد او ــــــن کن ــــــه شــــــیخ دی ــــــر جمل خــــــر نـــــــت ـــــــرت اس ـــــــام بیش ـــــــزد ع ـــــــرب او ن ق رهــــــــــرب او همیشــــــــــه غــــــــــول بــــــــــودـــــــد ـــــــفیه کن ـــــــک س ـــــــک ی ـــــــالمی مل ع همگــــــــــــی روی نــــــــــــاخوش آرایــــــــــــد چــــــــون کنــــــــد گــــــــر حکــــــــایتی بکنــــــــد

مـــــنتـــــو چـــــه کـــــاری کـــــه نیســـــت الیـــــق ســـــــــرپدکـــــــــه دلـــــــــم راه فقـــــــــر مـــــــــی

ــــــــد ــــــــا چــــــــه فرمای ــــــــود ت ــــــــت را ب وقــــــــال فضــــــــول ــــــــارغ از منصــــــــب و من فــــــب ــــــه ادی ــــــظ و ن ــــــه واع ــــــم ن ــــــه معل ن

ــــــوی شــــــیخی ــــــم ب ــــــی شــــــنودکــــــه دل یــــــــدند ــــــــرتگ ش ــــــــه س ــــــــت هم در ریاضـــــــــاد ـــــــــدای خـــــــــري ده ـــــــــان را خ همگ زانکـــــــه بیحـــــــد بـــــــود بیـــــــان ســـــــخنـــــــاد ـــــــعادت ب ـــــــر س ـــــــتم ب ـــــــه را خ جمل

نامه فی یوم الخمیس من منتصف شهر شوال ختم بالخري و االقـبال لسـنة تمت المنظومة الموسومة بالسعادة

ثمان و ستني و ثمانمائه الهجریة النبویة المصطفویة الهاللیة علـی انمـل العبـد الحقـري الفقـري اقـل خلـق اللـه مـن الواهب شیخ اسالم بن حسني بن علی بن محمود الکاتب اصـلح اللـه شـأنه و غفراللـه ذنـوبهم و جعلـه

االولیــاء المقبــولني و الســعداء المقــربني بحرمــة کمــل اولیائــه مــن االقطــاب و االفــراد برحمتــک یــا الــرحم .الراحمني