Upload
lirim
View
5
Download
0
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Papunësia
Citation preview
ShkaqetePapunsisnKosov20082012
LirimLaniKolegjiEvropianDukagjini,Pej,Kosov
Papunsia si problemi me pesh dhe kosto mjaft t lart pr shoqrin dhe ekonomin ka shkaktart direkt dhe ato indirekt, q e mundsojn kt lloj problemi t jet nj barrier pr zhvillimet e mtutjeshme ekonomikosociale. Kosova pr dallim nga vendet e tjera t ishFSJs ka trashguar nj gjendje kolosale shkatrruese t objekteve ekonomike, duke e br gati t pamundur nj zhvillim normal ekonomik. Punimi do t trajtoj shkaqet e papunsis nga viti 2008 deri n vitin 2012, pra pas shpalljes s pavarsis, kur institucionet e Kosovs kan kompetencateplotaligjoretfunksionimitnormaltshtetittKosov.
Elementet ekonomike q e shkaktuan nj shkall mjaft t lart t papunsis n Kosov jan trajtuar n dy segmente makroekonomike t shkaktimit t papunsis, e para elementet e drejtprdrejta ekonomike, dhe elementet indirekte ekonomike. Privatizimi n Kosov, i cili do t prmbyllet n vitin 2016, me likuidimin e mbi 600 ndrmarrjeve shoqrore ka shkaktuar nj fluks t madh t t papunve n Kosov. Poashtu, shkalla e lart e korupcionit n institucionte publike dhe private, mungesa e investimeve t huaja direkte, q jan m t ulta n rajon, pagat e ulta n sektorin privat dhe publik, mosfunksionimi i politiks monetare dhe asaj fiskale, jan elemente q solln nj shkall t paprballueshme t papunsis pr ekonomin e varfr dhe n tranzisiontKosovs.
Punimi do t i trajtoj kto elemente ekonomike, q e shkaktuan kt situat makroekonomike, me qllim q t ofrohet nj pasqyr reale e gjendjes s papunsis n Kosov ngaprizmishkencoroprofesional.FjaltKye:Papunsi,Privatizimi,Korupcioni,InvestimeteHuajaDirekte
Hyrje
Papunsia sht njra prej problematikave t cilat e shoqron do vend n bot, e sidomos vendet q jan t pazhvilluar dhe vendet t cilat jan n zhvillim e sipr. Trajtimi i ktij problemi makroekonomik krkon koh dhe plan zhvillimor t qndrueshm, duke e mbshtetur n politika t favorshme fiskale e monetare, n funksion t ndihms s kalimit nga cikli i recenzionitnciklinerekuperimitapokndelljesekonomike.
Lufta e fundit n Kosov (1999) , bri q ekonomia t dal e shkatrruar n trsi me 1
dme t paparamendueshme dhe t pamatshme, e q sot e 14 vjet pasojat e saj jan evidente dhe
1Sipas Banks Botrore nga lufta e fundit n Kosov "u shkatrruan 124.000 shtpi pjesrisht, ku prej tyre 84.000 u shkatrruan trsisht, pasuria bujqsore e shkatrruar ishte 700 deri 800 milion$, 95% e fabrikave ishin jasht funksionit t puns".
q e prcjellin pas. Gradualisht, Kosova sht duke e krijuar nj treg, i cili do t sjell gjithnj t papun, dhe njerz q qllim kryesor dhe primar n jet e kan largimin nga Kosova. Problem tjetr n Kosov, q e shoqron papunsin sht numri i sakt i t papunve, ngase t dhnat e ndryshme, qoft t vendorve dhe t institucioneve ndrkombtare nuk prputhen, ngase personat e papun n Kosov nuk regjistrohen n institucionet prkatse pr kt fush, sepse nuk besojn q do t ju mundsohet q t punojn me regjistrimin n kto institucione dhe ky fakt bn q politikat zhvillimore ekonomike t kalkulohen gabim n munges t t dhna t sakta.
Trajtimi i papunsis sht njra prej sfidave edhe t vendet q jan t zhvilluara dhe q kan nj ekonomi stabile dhe funksionale, ngase sado q norma e papunsis sht e vogl, ajo prapseprap shkakton probleme. Kosova, si vendi me papunsin m t lart n Europ dhe njherit problemet e tjera t ndryshme, bjn q ksaj problematike mos ti kushtohet nj vmendje e duhur, por t mbett vetm si nj diskutim q ndodh nj her n vit. Kosova, si vendi me nj ekonomi n tranzision duhet q t prqndrohet n eksploatimin e burimeve nntoksore e mbitoksore, ku theks t vaant duhet ti kushtohet punsimit t popullats s re, ngase ajo paraqet shpresen e vetme pr nj konvergjenc ekonomike, duke i arsimur pr treg t puns, e jo sikurse q sht duke ndodhur tani, q t krijohen vetm pr statutin e t papunsuarit, ngase niveli akademik nuk ja mundson q t jet i aft pr t punuar n mnyr tdenjtprprofesioninqekastudiuar.
1.ShkaqetePapunsisnKosov
Papunsia si problemi me pesh dhe kosto mjaft t lart pr shoqrin dhe ekonomin ka shkaktart direkt dhe ato indirekt, q e mundsojn kt lloj problemi t jet nj barrier pr zhvillimet e mtutjeshme. Kosova pr dallim nga vendet e tjera t ish FSJs ka trashguar nj gjendje kolosale shkatrruese t objekteve ekonomike, duke e br gati t pamundur nj zhvillim normal ekonomik. Pas shpalljes s pavarsis s Kosovs, m 17 shkurt 2008, kompetencat e cunguara pr vendime ekonomike kaluan tek organet shtetrore t Kosovs. Mirpo, kjo nuk pati efektin e pritur, dhe si rrjedhoj ajo gjendje para shpalljes s pavarsis nuk ndryshoj, por ishtenjvazhdimsiepunssUNMIKut.
Duke ditur faktin se Kosova ka 3540% normn mesatare t papunsis, ku 90% prej 2
tyre jan papunsi afatgjate (MPMS, Puna dhe Punsimi 2012), kjo e bn nj problem madhor, 3
ngase papunsia afatgjate sjell problem pr shtetin e Kosovs, duke krijuar nj borxh kombtar qgjeneratateardhshmedotngarkohetprtashlyherat.
2 Norm e papunsis pr vitin 2012, sipas ASK-s 3 Papunsia afatgjate sht personi i cili sht m shum se 12 muaj i papun
1.1.Privatizimi
Para se t hym n analiza m t thella t procesit t privatizimit n Kosov, s pari krkohet t ndajm procesin e zhvillimt t saj, ngase ajo u zhvillua n dy faza, q nuk dalluan n koncepte, mirpo u dalluan vetm nga kontrolli i drejtimit t saj. Faza e par, sht faza n t ciln UNMIKu themeloj AKMn n vitin 2002, ku kontrollin kryesor e kishte UNMIKu dhe 4
faza e dyt, kalimi i kontrollit tek vendort pas shpalljes s pavarsis m 2008, ku m 15 qeshor 2008nmnyrformaleuthemeluaAKPja .5
Numri i prgjithshm i NSHve t prfshira n privatizim/likuidim q nga fillimi i 6
procesit e deri m sot sht 313, ndrsa numri i kompanive t reja t tenderuara prej ktyre NSHve sht 696 , 675 kontrata t shitjes jan prfunduar, ndrsa vetm tri NSHre jan 7
likuiduar. Nga 25 NSHre t privatizuara me spinof special, jan punsuar 7,108 puntor krahasuar me 8,340 t zotuar (Kurtishi, 2012). Sa i prket tokave bujqsore deri m tani jan privatizuar28,842hadhenprocesjan17,303hatjerangagjithsej46,145ha(Kurtishi,2012).
Nga procesi i privatizimit dhe likuidimit deri n vitin 2012 jan arktuar 632,606,224 (Kurtishi, 2012), e q sot e tutje kto fonde mbesin t ngrira npr bankat e Kosovs dhe bankat jasht vendit, n vend q t investohen n investime kapitale pr t krijuar m shum t hyra pr shtetineKosovs.
Sipas prllogaritjeve t AKPs, NSHre jan diku mbi 600 t cilat do t prfundojn s privatizuari deri n vitin 2016 n trsi, ndrsa paradoks ekonomik sht fakti se prej t gjitha ndrmarrjeve t privatizuar numri i puntorve t punsuar pas privatizimit sht pr rreth 80% mivoglsesanumriipuntorveqkanpunuaraty.
Fakt tjetr q e bn privatizimin si njrin prej shkaktarve kryesor t papunsis n Kosov sht mnyra e privatizimit, ngase kto ndrmarrje t privatizuara, prpara se t privatizohen kan realizuar 90% t prodhimit industrial n Kosov, ndrsa sot ato jan shndruar n pishina, restaurante, hotele etj., pa pasur nj kriter fundamental t privatizimit, q i kuzhtzon pronart q pas blerjes s ndrmarrjes t vazhdojn veprimtarin ekonomike prkatse, q ka pasurndrmarrjaparaprivatizimit.
Gradualisht, ky proces sht duke e ngulfatur zhvillimin ekonomik t Kosovs dhe sht duke e br t pamundur dhe vshtir t realizueshme kndelljen ekonomike t Kosovs, ku kto
4 Agjencia Kosovare e Mirbesimit 5 Agjencia Kosovare e Privatizimit 6 Ndrmarrje Shoqrore 7 Numri i kompanive t reja t tenderuara nuk do t thot edhe numri i kompanive t shitura, sepse tenderimi mund t prfundoj pa shitje pr arsye t ndryshme.
ndrmarrje kan qen katalizator t prodhimit vendor, e sot jan shndruar n makina t prodhimittnjerzvetpapun.
1.2.Korupsioni
Shkalla e lart e korupsionit bn q investimet direkte nga investitort e huaj t bien, ngase nga korupsioni rrjedh burokracia, ndrsa kjo form sht penges reale e rritjes dhe zhvillimitekonomik.
Prceptimi pr korupsionin n bizneset n Kosov, sipas sondazhit t organizats Gallup, sht 83%, dhe ky fakt bn q investimet t zvoglohen dhe nga kjo ka m pak t punsuar dhe mshumnjerztkoruptuar,qjannjbarrierseriozeprzhvillimtqndrueshmekonomik.
Poashtu, korupsioni bn q njerzit e kualifikuar mir dhe t aft pr nj vend pune mos t punsohen dhe t punsohen njerzit t cilt kan t afrm n at proces t punsimit, ku n Kosov kjo sht br nj dukuri normale shoqrore, q njerzit e aft t migrojn n ato vende, ku ka deficit t kuadrit profesional, e kjo Kosovs sht duke i shkaktuar njherit nj papunsi t madhedhenjpunsimjosilcor.
Tabela1.TregonIndeksiekorupsionitnvendeteBallkanit
2010 2011 2012
Kroacia 62 66 62
Maliizi 69 66 75
Maqedonia 62 69 69
Seribia 78 86 80
Bosnia&H. 91 91 72
Shqipria 87 95 113
Kosova 110 112 105
Burimi:UNDP,(2013)
1.3.MungesaeInvestimetthuajadirekte
Problematika e investimeve t huaja n Kosov sht gradualisht duke u br nj shqetsim pr gjith spektrin ekonomik, ngase si ekonomi e vogl q jemi dhe me nj ekonomi n tranzicion, investimet e huaja jan esenciale pr kndellje, mirpo investimet do vit e m shumjandukerndheatnmnyrdrastike.
Sipas CIPEs, shaktart e uljes s investimeve n Kosov jan t shumta, por m kryesortjan:
Grafiku1.TregonpengesatkryesoretinvestirorvethuajnKosov
Burimi:Riinvest,InvestimetejashtmedirektenKosov(2002)
Sot, do vend n bot sht n gar pr thithje t investimeve nga jasht, sepse ato jan nj shtyll e fuqishme pr uljen e papunsis dhe se do investim ka edhe ann tjetr q rritet besimiprinvestitortetjer.
Sipas BQKs, investimet e huaja kan rn dukshm ndrvite dhe si pasoj e saj Kosova n vitet e ardhshme do t kt t vshtir t kthej investitort ka tregu i Kosovs, t cilt kan humburbesiminnt.
Grafiku2.InvestimeteHuajasipasBQKs
Burimi:BQK,BuletiniMujorStatistikor(2013)
Dallimi nga viti 2011 dhe 2012 sht 158,800,000 m pak dhe shprehur n prqindje sht 0.25% t GDPs vjetore t Kosovs, edhe pse kjo sht vler e vogl, pr Kosovn kjo do tthotmjaft,kuajovaretngaktollojburimesh.
1.4.Pagateultansektorinprivatdheshtetror
Aktualisht pagat n Kosov jan t ulta pr standartin n t ciln jemi, Kosova si vend q ka nj deficit t lart tregtar bn q mimet t jen shpesh t luhatshme dhe jo n proposion t drejt me pagat aktuale. Gradualisht sht rritur paga mesatare, por ajo sht rritur diku rreth 60nvit,endisavitevetm4.
Grafiku3.PagaMesatareePunonjsvensektorinPublik 8
8 Sipas ASK-s n sektorin publik jan t punsuar 78,068 punonjs
Burimi:ASK,(2013)
Ndrsa, n sektorin privat kjo pag ndryshon dhe sht shum her m e vogl dhe kjo shkakton edhe pasoja pr shoqrin n prgjithsi, ngase nga ky sektor ekonomia Kosovare arkton nj pjes t buxhetit t saj, ndrsa fitimet jan t mdha, e pagat e puntorve jan t vogla, dhe pr kt arsye ose nuk punojn ose emigrojn pr ekzistenc. Paga mesatare n sektorin privat varion nga 150220, n disa raste mund t jet edhe m e madhe, n disa raste edhemevogl.
1.5.MosfunksionimiiPolitiksMonetare
Kosova n vitin 2002 pranoj si valut zyrtare euron() dhe hyri n nj treg financiar t madh t shumics s vendeve antare t BEs, ku n at koh Kosova sapo kishte marrur hapat e par t kndelljes ekonomike. Pas lufts s fundit n Kosov (1999), autoritetin apo rolin e banks qendrore e luajtn Autoriteti Qendror Bankar i Kosovs dhe ABPKja , ndrsa m 27 9
korrik2008uthemeluaBQKja,qishtepasardhseeAQBKs. Roli i BQKs sht tejet i kufizuar pr kryerjen e qllimeve t saj dhe si e atill Kosova
sht duke u br shikuese e ndryshimeve t mdha financiar, n vend q t jet prcaktuese pr t. Politika monetare moderne varet nga normat baz t interest, q bankat qendrore vendosin pr t ndikuar n normat e tjera t interest (Politika t stabilitetit Monetar dhe Financiar, 2009). AktualishtpolitikamonetarenKosovshtteprjofunksionaleekjopr2arsyekryesore:
1) BQKja, nuk ka mundsi q t kontrolloj sasin e parave n qarkullim, q do ti mundsonte asaj q t ndikoj n shkalln e inflacionit. Kjo shpjegohet pjesrisht nga fakti se Kosova ka varshmri m t lart ndaj importeve. Mirpo, nj shpjegim tjetr sht se shtetit t Kosovs i mungon instrumenti i politiks monetare pr t zbutur efektet einflacionit,dukeshtuarlikuiditetineekonomis(merritjenesasissparave).
9Autoriteti Bankar dhe i Pagesave t Kosovs
2) Politika monetare do ti jepte mundsi BQKs q gjithashtu t ndikoj n normat e interesit bankar. Prve, se ka inflacionin m t lart n rajon, bankat kosovare kan gjithashtu disa nga kamatat m t larta n rajon dhe n Evrop. Kjo sht penges e jashtzakonshme pr nxitjen e investimeve dhe pr zhvillimin ekonomik. N kohn kur ekonomit evropiane, amerikane por edhe ajo kineze, po stimulohen me uljen e normave t interesit, rritjaa e kredive n Kosov e vshtirson pranin e likuiditetit q do t nxiste investimet private n biznese, n patundshmri dhe n konsum. Duke marr kontrollin e politiks monetare, BQKja do t mund t kishte ndikim m t fuqishm n uljen e normavetinteresitdhestimulimineinvestimeve.
Mungesa e kontrollit nga BQKja pr normn e interesit, bn q investimet t zvoglohen dhe me kt shkalla e papunsis vetm ngritet, por edhe m e vshtir pr ekonomin e varfr t Kosovs sht fakti se bankat komerciale n Kosov caktojn normn e interest sipas nevojave t tyre pr t rritur kapitalin e tyre vetanak, e jo ti shrbejn ekonomis vendore.SipasBQKs,normaeinterestnKosovngabankatkomercialesht:
Grafiku4.NormaeInteresitngabankatkomercialenKosovsipasBQKs
Burimi:BQK,BuletiniMujorStatistikor(2013)
Nga tabela shohim nj ulje t norms s interesit prej 2010 n rreth 2%, mirpo kjo norm sht tejet e lart, kur t shtojm faktin se investimet jan duke u zvogluar dhe se deri sa BQKja t merr rolin determinues n prcaktimin e norms s interesit, bankat komerciale jan dukefituarmshumsesaimagjinataetyre.
1.6.Politikafiskalejoefavorshmeprbizneset
Politika fiskale mund t jet n shrbim t bizneseve vendore, duke krijuar politika t tilla q jan n favor t tyre, e jo n disavantazh t bizneseve. Aktualisht, politika fiskale sht n shrbim t mbulimit t deficit buxhetor t Qeveris s Kosovs, q bn q biznesi vendor t ngarkohet me taksa t llojllojshme, e q pr ATKs jan objektiva kryesore mbledhja e tyre, e q n fakt objektiv i tyre do t duhej t ishte stimulumi i bizneseve nprmjet zvoglimit ose heqjesstaksave,ejongarkimitenormetatimor.
Politikat fiskale n Kosov konsiderohen t favorshme sa i prket normave tatimore, megjithat t gjitha asosiacionet biznesore raportojn se ka probleme n implementim t politiks fiskale. Prve, kapaciteteve t kufizuara brenda Administrats Tatimore e cila shpesh shkakton paqartsi n interpretimin e ligjit dhe vlersimin e bazs tatimore, si rezultat i s cils bizneset t cilat paguajn taksat shpesh prfundojn duke paguar gjoba, sepse ata nuk kan qen n gjendje ti llogarisin mir detyrimet e tyre tatimore. Pr m tepr, paqartsit n implementim rrisinkoston(nkohdhepara)dhemundsitprkorupsion.
Dhnia e licencave dhe lejeve (nga niveli qendror dhe lokal) konsiderohet si nj burim tjetr pr korupsion dhe konkurrenc t padrejt (p.sh. n qoft se ato lshohen m shpejt dhe/ose m leht pr disa firma). Numri i licencave dhe lejeve, procedurat e komplikuara dhe kostoja (n koh dhe para) sht cekur si problem serioz n Kosov n raportin Doing Business t prpiluar ngaBankaBotrore(FriedrichEbertStiftung&Riinvest,2011).
do vit n Kosov shuhen afro 2000 biznese kryesisht t vogla pr shum arsye, por m kryesore tatimet tejet t mdha, ligjet q ndryshohen shpesh, taksa q ndryshon %en e saj do 6 muaj,earsyettjeratformsfiskale.
Tabela2.NdarjaeKompanivetregjistruaranbaztklasifikimitsipasmadhsis
Klasifikimisipasmadhsis
NumriiPunonjsve
NumriiNdrmarrjeve PrqindjaeTotalit
Mikro 19 54,411 96.0
Tvogla 1049 1,303 2.3
Mesatare 50249 504 0.9
Tmdha >250 448 0.8
Totali 56,666 100
Burimi:UNDP,(2013)
Grafiku5.ShprndarjaeformsjuridiketkompanivetregjistruaranKosov
Burimi:UNDP,(2013)
Konkluzionedherekomandime
Privatizimi tejet jo funksional pr t mirn e ekonomis kosovare, ku n vend q t jet shtyll e zhvillimit ekonomik, u b penges e saj, ku at e shoqroj edhe korupsioni tejet i lart si n institucionet shtetrore, poashtu edhe n ato private. Mungesa e investimeve t huaja direkte, q do vit jan duke u zvogluar n munges t siguris ekonomike. Poashtu, mungesa e nj politike t mirfillt fiskale, ku ajo n vend q ti shrbej bizineseve i shrben mbulimit t deficitit buxhetore dhe n ann tjetr mos funksionimi total i politiks monetare, drguan deri tek njshkallelartepapunsisnKosov.
Papunsia prve pasojave ekonomike ka edhe pasojat indirekte n fushn sociale, ngase Kosova sot sht duke humbur shum shkaku i papunsis n fushn sociale, ku problematika m e madhe q po shkakton papunsia sht emigrimi i shum kuadrave t shkolluara dhe t cilt kan kualifikime pr deficitet shkencore n Kosov, poashtu fusha sociale po i sjell nj humbje t madhe ekonomis kosovare, ku arteria e vetme pr nj t ardhme t sigurt ekonomike, rinia, shtdukeularguarngaKosova.
Shkalla e lart e papunsis mbi 40% po shkakton dme t mdha ekonomis vendore, ku politika zhvillimore ekonomike sht drejtprdrejt e ndikuar nga papunsia, e cila po
prqndrohet m shum n shpenzime fizike ekonomik, ndrsa arsimi dhe bujqsia kan nj ndarje jo propozionale me nevojat e tyre, ku pr kto 2 fusha ndahen rreth 5% e buxhetit t prgjithshm t QKs. Nevoja e madhe e shtetit pr ta ulur normn e lart t papunsis ka krijuar nj deficit t lart buxhetor e tregtar, e cila ka ndikuar drejtprdrejt n uljen e GDPs prkokbanori.
Prfunddisarekomandimeprfushateshtjelluaranpunim:
Faza e shitjes s ndrmarrjeve t ket nj mim minimal, ku ndr kt mim nuk lejohet ofertimi dhe se ky mim minimal sht vlera e tregut t asaj ndrmarrje prkatse, ngase ofertimi pa pasur nj mim minimal sjell zhvlersim t aseteve t ndrmarrjeve dhe se krijon korupsion indirekt pr blerjen e asaj ndrmarrje nga prsonat prgjegjs t shitjes, sikurqshtdukendodhurtanimektmnyrtprivatizimit
Fondi aktual i privatizimit q sht diku rreth 632,606,224 t mos mbetet peng i politikave ditore Kosovare, por t investohet jasht vendit n investime kapitale, ku gjenerohenkapitaleshtesprshtetineKosovs
Mund t krijohet nj mekanizm ose ministri e veant pr investime t huaja direkte, ku ato shqetsimi t investitorve t adresohen n mekanizmi t lart vendimarrs shtetror, e jo sikur tani ku sht nj departament, i cili kryen vetm rolin e ndrtimit t statistikave prinvestimet,nvendqtjenprkrahtyre
do investitor i huaj mund t ket statut t veant t personit i cili ka privilegje ligjore ngjithafushatkuaidshirontinvestoj
Pr t funksionuar politika monetare e BQKs, s pari t ndryshohet ligji pr BQKn, ku rregullohet fushveprimtaria e saj dhe rregullohen mekanizmat monetar, s dyti duhet q shteti t krijoj rezerva shtetrore, t krijohet kapital BQKs pr japjen e kredive bankare pr bankat komerciale n Kosov, s treti pr bankat komerciale t krijohen kushte pr uljen e norms s interesit, ku nga kta t fundit krkohet q qshtjet q drgohen n gjykatat npr Kosov t zgjidhen n nj afat sa m t shpejt dhe kushtet e tjeraqatakrkojn
Shteti mund t krijoj politik fiskale t veant pr bizneset e vogla, ashtu q t mos i ngarkuar ato me taksa t llojllojshme dhe burokratike, ngase nga bizneset e vogla krijohet potenciali real pr rritjen e madhsis s veprimtaris ekonomike, ku shteti nga ato gjeneron m shum t hyra dhe se ky zvoglim duhet t mbulohet nga ulja e shpenzimeve qeveritarederinatmassaeplotsonkornizneafatmesmetshpenzimeve.
ListaeReferencave:
1) Qeveria e Rupubliks s Kosovs. Puna dhe Punsimi (2012) Prishtin: Ministria e Puns dheMirqeniesSociale
2) Kurtishi, Sh. (2012) Material diskutues pr ndrmarrjet shoqrore dhe publike n RepublikneKosovs.Ekonomia,FinancadheStatistika
3) FriedrichEbertStiftung&Riinvest(2011)Sfidatekonomike2011plus.Prishtin4) Riinvest(2002)InvestimetejashtmedirektenKosov.Prishtin5) Qeveria e Rupubliks s Kosov. Buletini Mujor Statistikor (2013) Prishtin: Banka
QndoreeKosovs6) Politika t stabilitetit Monetar dhe Financiar, Konferenca e 8t Ndrkombtare e
BanksQndroretShqipris.17Shtator2009.Tiran7) UNDP(2013)RaportiizhvillimitnjerzornKosov2012.Prishtin8) Qeveria e Republiks s Kosovs. Raporti Vjetor (2013) Prishtin : Agjencia e
StatistikavetKosovs