Projekt :Tema : Si kanë ndikuar para viteve ‘90 dhe si ndikojnë sot stereotipet për femrat dhe meshkujt në zgjedhjen e profesionit dhe zhvillimin e karrierës?

PAOLA MEMA

Steriotipat gjinore Steriotipi eshte nje teresi besimesh, pasqyrime teper te thjeshtezuara te

realitetit dhe opinione fortesisht te lidhura mes tyre qe nje grup social i bashkengjit nje grupi tjeter.

Perdorimi i kesaj fjale daton me 1700, kur perdorej nga tipografet per te treguar riprodhimin nepermjet lastave fikse ne shtyp.Termi eshte futur per here te pare ne shkencat sociale nga ëalter Lippmann, ne nje studim mbi procesin e formimit te opinionit publik. Sipas Lippmann raporti njohes me realitetin e jashtem nuk eshte i drejtperdrejte por i ndermjetesuar nga imazhe mendore qe secili individ formon per ate realitet . Keto imazhe nuk jane gje tjeter vecse thjeshtesime te zakonshme dhe te ngurta qe intelekti yne nderton si “shkurtore” per te kuptuar kompleksitetin e pafund te botes se jashtme. Pikerisht per karakterin e tyre si ndertime shoqerore te ndermjetesuara steriotipat qe mund te jene pak a shume te ngurte luajne nje funksion mbrojtes te identitetit te grupit qe i ka prodhuar pasi kontribuojne ne ruajtjen e sistemit social qe i ka krijuar . Pikerisht ngurtesia intelelektuale mungesa e fleksibilitetit na lejon te zbatojme ndaj realitetit hartat tona mendore, nab en te perdorim kilshe dhe opinione te paverifikuara.Kto ide veshtire se vdesin: karakteristike e steriotipave eshte pikerisht kembengulja e tyre gjate brezave pothuajse indiferente ndaj realitetit qe nderkohe evoluon dhe modifikon kushtet ne te cilat keto steriotipa linden dhe fituan domethenie .Meqenese eshte e vertete qe steriotipat rrjedhin nga nje menyre normale e funksionimit te mendjes njerezore, per ne eshte e natyrshme te klasifikojme kontekstin perpara se te veprojme problem lind kur ato behen solide ne hart ate ngurtesuara te klasifikimit te realitetit.

Stereotipat gjinore jane nje nenklase e stereotipave. Kur I bashkeshoqerohet pa reflektuar nje kategori apo nje qendrim nje gjinie, arsyetimi behet duke perdorur kete tip stereotipi.

Shembujt do te dukeshin te rendomte, por nuk eshte keshtu, sepse stereotipat jo vetem kushtezojne idete e grupeve te individeve por kane dhe pasoja ne menyren e veprimit dhe mbi shoqerine.Nuk eshte e rastesishme nese pjesa me e madhe prej nesh, bashkeshoqeron idene e nje inxhinieri, apo te nje mekaniku me nje burre, ndersa sipas hartave tona mendore mesuesi I klases se pare fillore eshte nje grua. Keto jane bashkeshoqerime , qe ne mendjen tone funksionojne ne menyre autentike dhe qe jane shume te veshtira per ti ndryshuar apo fshire krejtesisht . Perdorimi I streotipave gjinore con ne nje perceptim te ngurte dhe te shtrembuar te realitetit, qe bazohet mbi ate qe ne nenkuptojme me femerore dhe mashkullore dhe mbi ate qe ne presim prej grave dhe burrave. Behet fjale per pritshmeri te konsoliduara qe nuk vihen ne diskutim rreth roleve qe grate dhe burrat duhet te kene ne cilesine e tyre si qenie biologjike mashkullore dhe femerore. Per shembull gruaja eshte konsideruar me e qete dhe me pak agresive di te degjoje dhe ka deshire te kujdeset per te tjeret , nderrsa burri ka nje personalitet te forte aftesi te medha logjike shpirt aventure dhe aftesi komanduese.

Behet fjale per formula qe na lejojne te kategorizojme te thjeshtojme realitetin dhe te orientohemi brenda tij ne menyre te shpejte e pa u menduar. Perdorim imazhe pergjithesuese qe reduktojne kompleksitetin e mbientin dhe ne te njejten kohe anulojne ndryshime individuale brenda grupeve te vecanta. Stereotipat gjinore jane nga me te shpeshtit dhe me te pranueshmit nga shoqeria : gruaja e gjykuar prej stereotipave gjendet e mbyllur ne nje stil jete dhe ne situate qe I kufizojne veprimin dhe mendimin. Per shemb. Perpiqet shume per te treguar se aspiratat dhe qendrimet e saj nuk kufizohen vetem ne rolin e nenes dhe ne perkujdesjen ndaj familjareve te saj.

OLTA META

Kuotimi ne statutet e partive dhe legjislacion

Ne fillimet e viteve 90' koncepti i Kuotimit gjinor ishte akoma i paqarte per shume vende perfshire ketu edhe Shqiperine. Shume mendonin (ketu perfshihen dhe grate qe tashme ishin te zgjedhura ne poste te larta drejtuese) se kuota demtonte dinjitetin njerezor, dhe se me te nenkuptohej se grate qe kishin poste, nuk i kishin marre keto poste sepse ishin me te mirat dhe e meritonin kete post, por sepse ato i perkisnin grupit qe dilte nga kuotimi. Duhej te kalonte kohe, madje te jetoheshin dhe eksperienca te hidhura, perpara se te kuptohej se egziston nje ndryshim rrenjesor midis kuotes per barazine gjinore te aplikuar ne rrethanat e sistemit nje partiak, dhe kuotes te aplikuar ne rrethanat e nje demokracie parlamentare.

Ne 2003, projekti “ Gruaja ne Lidership” ndermori nje sondazh kombetar ne menyre qe te zbuloje gjithe pergjigjet e ketyre pyetjeve. Qellimi i ketij sondazhi ishte te analizonte situaten e sotme dhe statusin e gruas ne politike. U theksua qe faktoret specifike per Shqiperine mund te variojne nga steriotipet tradicionale ( sic eshte sistemi i hierarkise gjinore, ekzistenca e forte e klaneve dhe mungesa e mbeshtetjes midis grave votuese me grate politikane ) ne ceshtjet te cilat jane te perbashketa me vendet e tjera ( sic eshte mungesa e eksperiences feministe, mungesa e rolit model te gruas dhe mungesa e njohurive rreth konceptit gjinor ne politike). Per kete arsye, vezhgimi ishte strukturuar duke u bazuar ne kater tema kryesore :

1) Opinionet rreth Barazise Gjinore dhe Karakteristikat per nje Lider 2) Grate dhe Politika 3) Kuotimi Gjinor – Nje sfide apo nje domosdoshmeri; 4) Roli i Medias ne Fuqizimin Politik te Gruas . 

MEGI MYDINLLARI

Diskriminime dhe stereootipe

Diskriminimi qe hasin femijet Rome, Egjiptiane dhe Endacake eshte shpesh fare i hapur. Raporti i Greqise, per shembull, refuzojne t’i çojne femijet e tyre ne te njejten shkolle me femijet Rome. Raporti i Anglise pershkruan raste se si nxenesit Endacake caktoheshin ne dhoma te veçanta per mbremjen e Krishtlindjes. Ka edhe forma te tjera me te sofistikuara te diskriminimit institucional nga ana e mesuesve dhe profesionisteve te tjere qe jane po kaq te demshme dhe manifestohen hapur ne tere komunitetin Rom, Egjiptiane dhe Endacak dhe mbartin konsiderata negative per aftesine e tyre per te mesuar. Ne shume vende te Evropes qendrore dhe lindore mesuesit kane reaguar ndaj perpjekjeve per te bere kete ndarje duke kerkuar pagese ekstra ne rastin kur ata i japin mesim femijeve Rom. “ Une kam patur disa shoke cigane ne shkolle. Une e kuptoja qe ata trajtoheshin ndryshe. Ata duhet te punonin me shume qe te arrinin diçka dhe shpesh ata poshteroheshin”. Ne te gjithe Evropen mbahet nje qendrim steriotip ndaj ciganeve. Ngandonjehere jane pozitive, shpesh negative, por ne te gjitha rastet bazohen ne paragjykime.Po keshtu ndodh edhe ne vendin tone .

Steriotipat per meshkujt

Diskutohet edhe rreth dallimeve gjinore në lidhje me agresivitetin. Të dhënat tregojnë se meshkujt arrestohen më shpesh e më shumë në numër, për krime të dhunshme, madje edhe në opinion ata janë më agresivë. A është ky një paragjykim apo i vërtetë ?

 Eagly & Steffen 1986 arrijnë në përfundimin se meshkujt, realisht, janë disi më të përfshirë në agresivitet, por ky dallim është i vogël, ndonëse në disa situata është më i madh. P.sh., ata dallojnë më shumë në agresivitetin fizik se në format e tjera, si në fyerje verbale apo qëndrime negative.

LORENA HYKA

Balanca Gjinore në vendimmarrje.

Pabarazitë në respektimin e të drejtave të grave thellohen edhe nga niveli i dobët i përfaqësimit të tyre në proçesin e vendimmarrjes, sikurse dhe nga vëmendja e pamjaftueshme e shoqërisë shqiptare në edukimin e djemve dhe burrave mbi traditat, normat dhe vlerat që lidhen me steriotipet e përkatësië gjinore, si brenda familjes ashtu edhe në jetën shoqërore. Pjesëmarrja e ulët e grave shqiptare në vendimmarrje, me vetëm 7 përqind të vendeve në parlament, me vetëm 11 gra në poste drejtuese 3 në qeverinë qendrore dhe me vetëm 2 përqind të drejtuesve në qeverisjen vendore.

Edhe përfaqësimi i grave në postet drejtuese të partive politike është i ulët. Kjo gjendje nuk vjen nga indiferentizmi i grave për t’u përfshirë në politikë dhe as nuk dëshmon paaftësinë e grave në këtë drejtim. Ajo është e lidhur me vështirësitë me të cilat ndeshen gratë për t’iu përshtatur realitetit të sotëm të politikës shqiptare dhe pasqyron mungesën e standarteve dhe mekanizmave efikasë, për përcaktimin e përparësive që do të mundësonin rritjen e pranisë së grave në drejtimin e vendit, një rol për të cilin dhe vetë gratë duhet të jenë edhe më këmbëngulëse. Niveli i ulët i përfaqësimit të grave në strukturat vendimmarrëse është tregues i faktit se aspiratat dhe nevojat e grave nuk janë të përfaqësuara, si dhe që gratë kanë pak mundësi për të nxitur politika që adresojnë problemet e tyre, përfshirë edhe varfërinë e pabarazinë gjinore, apo për të përmirësuar statusin dhe rolin e tyre në zhvillimin ekonomik e social të vendit. Pabarazia e pjesëmarrjes së gruas në veprimtarinë politike. Partitë politike shqiptare vazhdojnë të mos kenë politika specifike mbi barazinë gjinore të cilat do të mund të identifikonin qartë nevojat dhe prioritetet e grave në pjesëmarrjen politike. Ndonëse ka një kuotë përsa i përket përfshirjes së grave në strukturat drejtuese partiake, kjo kuotë nuk është e vendosur edhe për përfaqësimin e grave si e zgjedhur.

Situata aktuale në lidhje me dallimet gjinore në arsim.

Arsimi është fusha në të cilën ka patur arritje të mira në drejtim të aksesit për femrat dhe meshkujt. Në shkollat nëntëvjeçare raportohet një pjesëmarrje e vajzave në 48 përqind. Në shkollat e mesme pjesëmarrja e vajzave është rreth 48 përqind krahasuar me djemtë (55 përqind). Në arsimin universitar, rregjistrimi i femrave është më lart sesa meshkujt dhe përbën rreth 58.2 përqind. Po ndërsa përgjithësisht rregjistrimi i vajzave në shkolla është në nivele të konsiderueshme, dukuritë me të cilat përballemi shpesh janë braktisja konkrete e shkollës dhe braktisja e fshehtë e shkollës. Në lidhje me këtë, mund të themi se vihet re një braktisje nga femrat qoftë në vlerë absolute, ashtu edhe në përqindje (nga rreth 217950 vajza të arsimit 9 vjeçar, kanë braktisur shkollën rreth 1.1 përqind gjatë vitit akademik 2005-2006). Infrastruktura ose e shkatërruar ose jo-ekzistente që çon në pasigurinë e udhëtimit, mungesa e mjediseve sanitare (tualetet) dhe mungesa e ujit të pijshëm, janë disa nga faktorët që i detyrojnë vajzat të braktisin shkollën

ROELA VANGJELI

Dallimet gjinore dhe stereotipet tona

Gjatë gjithë historisë së shoqërisë njerëzore ka pasur një vëmendje të veçantë dhe çështja e formimit të natyrës apo shfaqjes së sjelljes kriminale në qeniet humane. Kështu, ndonëse ende psikologji e viktimave mund të mos jetë një fushë e eksplouar sa dhe si duhet, përkundrazi, nuk mund të thuhet e njëjta gjë edhe për psikologjinë e krimit. Ndër shekuj njerëzit janë përpjekur të kuptojnë si funksionin një “mendje kriminale”, ç‘e bën njeriun kriminel, a ka kriminaliteti ndonjë shkak të veçantë dhe nëse po, a mundet që ky shkak të eliminohet dhe, për pasojë, kriminaliteti të parandalohet? Shohim në vazhdim pesë shpjegime teorike, që “rreken” t’u japin një lloj përgjigje pyetjeve të mësipërme:

Së pari shohim pozitivizimin biologjik. Gjatë shek. 19 ekzistonte ideja se kriminaliteti ishte diçka thelbësore në natyrën e individëve të caktuar, pra ai nuk ishte rezultat i faktorëve socialë ose pabarazisë sociale, por, posaçërisht, produkt i inferioritetit biologjik të individit të veçantë.

Një teori e tillë u themelua nga Çezare Lombrozo, që u bë i njohur sidomos me nocionin e “kriminelit atavistik”, të cilët përmbanin elemente që nuk kishin evoluar siç duhet. Kjo bëri që krimineli të shihej sikur lindte i tillë, për shkak se kishte mbetur në një stad më të hershëm zhvillimi se sa çmenduria moderne. Në fakt, nocioni i atavizmit ishte sugjeruar më parë nga Çarl Darvini, sipas të cilit, tek një lloj i caktuar njerëzish, disa nga dispozitat më të këqija, pa ndonjë shkak të caktuar, shfaqeshin në hierarkinë gjenealogjike të familjes. Ato mund të jenë një kthim mbrapa, në një stadet më të egra, nga i cili normalisht, kemi lëvizur prej disa brezash.

Në këtë sfond teorik, Lombrozo pretendonte se kish zbuluar sekretin e kriminalitetit. Ai besonte se karakteret atavisitike të kriminelit ishin një formë që mund të njihej mbi bazën e disa karakteristikave të veçanta, ku mes të tjerash ai përfshinte daljen anormale të dhëmbëve, thithka të mëdha të gjoksit, gishtat e mëdhenj të këmbëve, apo gishta të tepërt, veshë të mëdhenj, defektet në sy dhe asimetri të tyre. Në testim e sipër Lombrozo krahasoi një grup kriminelësh të njohur të kohës me një grup ushtarësh dhe gjeti ndryshime domethënëse në secilën nga këto karakteristika.

Së bashku me darvinizmin, teoria e Lombrozos mbajti një peshë të madhe shpjeguese për kohën, megjithëse u përball fort me kriticizmin e kohës dhe trysnisë për të hequr dorë nga studimet e tij. Por, në përgjithësi, ideja më e përhapur për kohën ishte se kriminaliteti përfaqësonte veçse një anomali fizike dhe biologjike, megjithëse teoricienë të ndryshëm i janë rikthyer kësaj ideje edhe në kohët e më vonshme. Fjala “kriminel”, në këtë vështrim përfaqësonte thjeshtë një etiketim i vendosur për një sjellje që dilte tej “mureve” të pranimit dhe pikërisht kjo sjellje devijante u bë objekt studimi.

Së dyti janë teoritë e personalitetit me përfaqësues kryesor Aisenk-u (Eysenck), sipas të cilit krimi mund të shpjegohet përmes kombinimit të faktorëve biologjikë dhe atyre individualë, të cilat, sipas tij, udhëheqin drejt paaftësisë individuale apo dështimit të përpjekjeve për të ndjekur rregullat. Sipas Aisenk-ut ka disa tipa personaliteti që priren drejt krimit, ai i karakterizon ata si “nurotikë ekstraversë”, duke u përjashtuar atyre mundësinë e pranimit për të ndjekur rregullat thelbësore të sjelljes. Ata janë impulsivë, dhe priren drejt sjelljeve antisociale. Midis tyre veçohen psikotikët, tipar dallues i personalitetit të të cilëve është sjellja agresive dhe jo personale, e lidhur me tendencat kriminale.

 

Femer tek e fundit mama dhe grua

E konsideruar e tille ajo eshte emotive shume e ndjeshme, ndaj e paafte per te bere karriere ose gjithsesi ne nje drame te perjetshme zgjedhjeje mes familjes dhe profesionit. SIkur nje mama ne prani te humusit kulturor te barabarte dhe politikash pajtimi, te pershtatshme te mos mundte te drejtonte punen dhe familjen njesoj sikunder ben nje baba. Keto jane kufizme te pashmangshme dhe te pa kapercyeshme jane fryt i te qenit grua. Shume lehte mund te themi qe behet fjale per nje lexim te stereotipizuar qe realiteti eshte dicka krejt tjeter. Numrat zhgenjyesh mbi shkallen e punesimit femeror, mbi pranine e grave ne pozicionet drejtuese te nderrmarjeve ne ndryshimet ne te ardhurat dhe ne tregues te tjere tashme te njohur qe e vendosin shqiperine ne pozicionet e fundit ne evrope jane fryt i nje shperndrjeje me te madhe te stereotipave ne vendin tone.Vecanerisht ato qe e detyrojne imazhin e gruas drejt modeleve izoluese pa mare parasysh dhe ndryshimet e bera p.sh. Sa dihet qe ne Shqiperi numri I femrave te diplomuara eshte me I larte se numri I meshkujve?

STEFANI HAJDINI

Masmediat

Edhe masmediat, prezantojne modele te papershtatshme me realitetin e shume femrave, qe nuk ndjehen te perfaqesuara. Neso do te benim nje vezhgim te imazhit femeror ne televizionin shqiptar, lehtesisht do te zbulojme se femrat ne pjesen me te madhe mbulojne role aktoresh, kengetaresh apo modelesh. Imazhi me I shpeshte eshte pikerisht ai I “femres se spektaklit”. Por a eshte ky nje perfaqesim I drejte I botes femerore kur te moshuarat jane thuajse te padukshme, kur statusi ekonomik e social I atyre qe prezantohen ne TV eshte mesatarisht I larte ( a thua te gjitha kane te njejtin status), kur gruaja e paafte nuk duket asnjehere?

Krahasuar me 50 vitet e fundit, zhvillimi intelektual i femrës ka evoluar prej rolit të saj si një amvise, grua e nënë, në një shkallë tjetër më të avancuar e cila ka nxjerr në pah thirrjen e saj për barazi gjinore, zhvillimin e saj edukues dhe marrjen e përgjegjësive tjera jashtë kufijve të përcaktuar. Prandaj, roli i femrës në shoqërinë kosovare i është nënshtruar një vargu të transformimeve kohore në thyerjen e barrierave gjinore si dhe në ndikimin e ndryshimit të raporteve dhe përgjegjësive gjinore.

Krahas kësaj, janë paraqitur edhe sfidat dhe vështirësitë që kanë prekur femrat gjatë përpjekjeve për ngritjen e rolit të saj në kuptim më të shumëfishtë.

Sfidat më të shpeshta me të cilat ballafaqohen femrat në profesionin ligjor janë të natyrës financiare, braktisjes së profesionit për shkak të prioriteteve dhe përgjegjësive familjare, mospërkrahjes institucionale dhe familjare, mungesës së theksuar të vetëbesimit për të depërtuar dhe për të ushtruar detyrën profesionalisht, pafuqinë për thyerje të paragjykimeve rreth zbatimit të këtij profesioni në shoqëri. Sfidat e tilla e kanë vendos femrën para dilemave në përzgjedhjen e profesionit të saj. Në këtë kontekst, si preventivë urgjente dhe me rëndësi është që të punohet fillimisht drejt ndryshimit të përceptimit të shoqërisë rreth rolit të femrës.

Krahasuar me vitet e mëparshme, është arritur një shkallë vetëdijesimi mbi rolin e femrës në këtë fushë. Dëshira për emancipim kulturor dhe shoqëror të femrës ka ndryshuar mënyrën e të menduarit klasik të shoqërisë. Andaj, angazhimi i saj përkundër sfidave është shpresëdhënës.

Bazuar në statistikat e pasluftës në Kosovë, ka një rritje graduale të numrit të femrave në profesionin ligjor. Kjo është mundësuar edhe nga përfshirja dhe kontributi i femrës në politikë, juridik, ekonomi, mjekësi etj.