Sfatlar (nadlar)

Adlar niteleyen veya belirten szcklerdir. Bir szcn sfat

olabilmesi iin adn nne gelerek onu nitelemesi veya belirtmesi

gerekir.

Yal adam, pazar antasn titrek elleriyle tutuyordu.

Yemekte bu masaya drt kii oturacak.

Kazancnn yarsn fakir rencilere veriyormu.

Bu cmlelerde yal szc adam adnn, titrek szc el

adnn niteliini gsterdii iin; bu szc masa adn iaret

yoluyla, drt szc ise kii adn say yoluyla belirttii iin

sfattr. Son cmlede fakir szc, renci adnn niteliini

gsterdii iin sfattr.

Sfatlar, iki ana gruba ayrlr:

1. Niteleme Sfatlar

2. Belirtme Sfatlar

a. aret Sfat

b. Say Sfat

- Asl Say Sfat

- Sra Say Sfat

- letirme Say Sfat

- Kesir Say Sfat

c. Belgisiz Sfat

d. Soru Sfat

1. Niteleme Sfatlar

Bir ad; durum, ekil, biim, renk ynyle niteleyen szcklerdir.

Niteleme sfatlar, ada sorulan Nasl? sorusunun cevab olan

szcklerdir.

Kk ocuk bizi grnce yanmza geldi.

Gkyzn aniden kapkara bulutlar kaplamt.

Bu cmlelerde kk ve kapkara szckleri, nne geldii adlarn

nasl olduunu gsterdii iin niteleme sfatdr. Bu szcklerin,

niteledikleri ada sorulan Nasl? sorusuna cevap olduklarna dikkat

edelim:

Nasl ocuk? (kk ocuk)

Nasl bulutlar? (kapkara bulutlar)

Bu yolun sonunda eski bir ev vard.

Yol kenarlar, kurumu yapraklarla doluydu.

Annem, sabahlar tatl bir sesle bizi uyandrrd.

Kahvaltda gzelim breklerden bolca yemitim.

Bu cmlelerde, eski szc, ev adnn niteliini; kurumu

szc, yaprak adnn niteliini; tatl szc, ses adnn

niteliini; gzelim szc, brek adnn niteliini gsterdii iin

niteleme sfatdr.

2. Belirtme Sfatlar

Adlar iaret, say, soru, belgisizlik ynyle belirten sfatlardr.

a. aret Sfat

Adlar iaret ynyle belirten, onlara iaret eden szcklerdir.

bu, u, o, teki, beriki, br

Bu kitab senin iin aldm.

Arkadalarm teki otobse binmi.

Belediye, geen yl u yolu asfaltlad.

O dergiyi okudun mu?

Buraya br yoldan geldim.

Bu cmlelerde geen bu, teki, u, o, br szckleri, nndeki

adlar, iaret ynyle teki varlklardan ayrp belirttii iin iaret

sfatdr.

Not: aret sfatlarndan sonra virgl (,) kullanlmaz. Bu szcklerden

sonra virgl (,) kullanlrsa bu szckler, adl olur.

O kitab daha nce okumu.

O, kitab daha nce okumu.

Bu cmlelerin birincisinde o szc kitap adn belirttii iin iaret

sfat; ikincisinde o szc bir varl karlad iin adldr.

Bu, u, o, teki, beriki, br szckleri ayn zamanda iaret adldr.

Eer bu szckler, nndeki bir ad iaret ederek belirtiyorsa iaret

sfatdr. Adn yerini iaret yoluyla tutuyorsa iaret adldr.

Bu ev, ok gzelmi.

Bu, ok gzelmi.

Bu cmlelerin birincisinde bu szc ev szcn iaret ederek

belirttii iin iaret sfatdr. kinci cmlede ise bu szc ev

adnn yerini tuttuu iin iaret adldr.

aret sfatlar her zaman yaln halde bulunur. ekim eki aldnda

iaret adl olur.

Annem teki haly ykamak iin dar karm.

Annem tekini ykamak iin dar karm.

Bu cmlelerin birincisinde, teki szc hal adn iaret ederek

belirttii iin iaret sfatdr. kinci cmlede tekini szc, hal

szc sylenmeden, iaret yoluyla hal szcnn yerine

getiinden iaret adldr.

b. Say Sfat

Varlklarn saylarn gsteren, onlar say ynyle belirten

szcklerdir.

Asl Say Sfat

Varlklarn saylarn kesin olarak belirten szcklerdir. Ada sorulan

ka sorusunun cevabdr.

gn nceki toplantya alt kii katlm.

Babam bir ay sonra yurtdndan gelecek.

Bu cmlelerde , alt, bir szckleri, gn, kii, ay adlarnn

saysn belirttii iin, asl say sfatdr.

Sra Say Sfat

Varlklarn srasn gsteren szcklerdir. Saylara -nc, -nci, -ncu, -

nc ekleri getirilerek oluturulur. Ada sorulan kanc sorusunun

cevabdr.

Bu derste on beinci sayfay okuyacaz.

Snavdaki yedinci soruyu zememi.

Bu cmlelerde on beinci, yedinci szckleri sayfa, soru adlarnn

srasn belirttii iin, sra say sfatdr.

letirme Say Sfat

Varlklar sayca blmlere ayran, paylama anlam veren

szcklerdir. Saylara -er, -ar eki getirilerek oluturulur. Ada sorulan

kaar sorusunun cevabdr.

Snavda her brantan onar soru soruldu.

rencilerden altar kitap okumalar istendi.

Bu cmlelerde onar, altar szckleri, soru, kitap adlarnn

paylara ayrldn belirttii iin, letirme say sfatdr.

Kesir Say Sfat

Varlklarn paralarnn, btne olan oranlarn gsteren sfatlardr.

irketin te iki hissesi ona aitmi.

Bir nde yarm ekmek yiyordu.

Bu cmlelerde te iki, yarm szckleri, hisse, ekmek adlarnn

btne olan oranlarn belirttii iin, kesir say sfatdr.

c. Belgisiz Sfat

Adlar belirtirken kesinlik bildirmeyen sfatlardr.

bir, birka, birok, ou, kimi, baz, btn, tm, baka, birtakm, her,

hibir, herhangi

Elbet bir gn sen de anlarsn beni.

Bu konuyla ilgili birka kitap okumutum.

Bu cmledeki bir, birka szc gn, kitap adn, say ynyle;

ama kesin olmayacak biimde belirtmitir. Dolaysyla, birka

szc belgisiz sfattr.

erideki baz masalar darya tayalm.

Sanat, birok tablosunda stanbulu konu ediniyor.

Yazarn baka romanlarn da okudum.

Hibir renci retmenini zmek istemez.

Lisedeyken, okuduum her kitabn zetini karrdm.

Bu cmlelerde baz szc, masal adn; birok szc,

tablo adn; baka szc, roman adn; hibir szc,

renci adn; her szc, kitap adn kesinlik bildirmeden

belirttii iin belgisiz sfattr.

Not: Kimi, ou szckleri, hem belgisiz adl hem belgisiz sfat

olarak kullanlabilir.

Fuarda kimi kitaplar pahal, kimi ise ucuzdu.

Bu cmlede, birinci kimi szc kitaplar szcn belirttii iin

belgisiz sfattr; ikinci kimi szc ise, kitaplarn yerini tuttuu iin

belgisiz adldr.

ou retmen trene yetiemedi; ama rencilerin ou trene

katld.

Bu cmlede, birinci ou szc retmen szcn belirttii

iin belgisiz sfattr; ikinci ou szc ise, rencilerin bir

ksmnn yerine getii iin belgisiz adldr.

Bir szc, hem belgisiz sfat hem say sfat olarak kullanlabilir.

Bir szcnn yerine baka say getirilebiliyorsa, bir szc

say sfatdr.

Bir haftada iki kitap okumu.

Bu cmledeki bir szc, say sfatdr; nk yerine iki veya

gibi baka bir say getirilebilmektedir.

Ali, drst bir insandr.

Bu cmlede bir szcnn yerine baka bir say

getirilememektedir; nk bu cmlede bir szc herhangi bir

anlamna gelmektedir ve belgisiz sfattr.

d. Soru Sfat

Adlar soru yoluyla belirten, yani adlar anlamca tamamlayan soru

szckleridir. Soru sfatlarnn cevab yine sfattr.

nasl, ka, kanc, kaar, hangi, ne kadar, ne

Sen, tatilde ka kitap okumutun?

Bu cmlede, ka soru szcnn kitap adn belirttiini

gryoruz. Bu soru szcne verilebilecek be kitap cevabnn

sfat olmas, bize, bu soru szcnn de sfat olduunu gsterir.

Hangi yoldan gitmemizi tavsiye ediyorsun?

Bu cmlede, hangi soru szcnn yol adn belirttiini

gryoruz. Bu soru szcne verilebilecek u yol cevabnn sfat

olmas, bize, bu soru szcnn de sfat olduunu gsterir.

Kyde nasl bir evde oturuyordunuz?

Orada ne kadar para harcam?

Vergi dairesi, binann kanc katnda bulunuyor?

Arkadalarn bize ne gn gelecek?

Bu oyunda takmlar kaar kiiden oluuyor?

Bu cmlelerde geen nasl, ne kadar, kanc, ne, kaar szckleri;

nndeki szckleri soru ynyle belirttii ve bu szcklere verilen

cevaplar sfat olduu iin soru sfatdr.

Not: Hangisi, ka soru adllaryla hangi, ka soru sfatlarn

birbirine kartrmamak gerekir.

Hangi soru daha zordu? Hangisi daha zordu?

Bu cmlelerde hangi szc soru adn belirttii iin soru sfat;

hangisi szc, bir adn yerini soru yoluyla tuttuu iin soru

adldr.

Ka renci gelmedi.

rencilerin ka gelmedi.

Cmlelerde ka szc renci adn belirttii iin soru sfat;

ka szc, bir say adnn yerini soru yoluyla tuttuu iin soru

adldr.

Not: Bir ad, hem niteleme hem belirtme sfat alabilir.

O, yeni bir araba alm.

Bu kk kyde konaklamaya karar verdik. Birinci cmlede yeni

niteleme sfatyla bir belgisiz sfat, araba adnn sfat olarak;

kincide bu iaret sfatyla kk niteleme sfat, ky adnn sfat

olarak kullanlmtr.

Sfatlar, adllar da niteleyebilir.

Ahmet, gerekten drst birisidir.

O, her zaman deneyimli kimselerle alr.

Bu cmlelerin birincisinde drst sfat birisi adln nitelemektedir.

kinci cmlede deneyimli sfat, kimse adln nitelemektedir.

Not: lgi eki (-ki), yer ve zaman bildiren szcklerden sonra gelip

eklendii szc sfat yapar.

Snftaki renciler dar km.

Yarnki snava hazr msn?

Bu cmlelerde snf szc, ilk nce bulunma durumu (-de, -da, -

te, -ta) ekini alp ardndan sfat yapan -ki ekini alarak nndeki

renciler adn; yarn szc, sfat yapan -ki ekini alarak

nndeki snav adn belirttii iin sfat grevindedir.

Adlam Sfat

Niteleme sfatlar, ekim eki alarak veya almadan niteledikleri ismin

yerini tutacak ekilde kullanlabilir. Bu szcklere adlam sfat

denir.

htiyar adam yine parkta oturuyordu.

htiyar, yine parkta oturuyordu.

Birinci cmlede ihtiyar szc, adam adn niteleyen bir niteleme

sfatdr. kinci cmlede ise, ihtiyar adam tamlamasndaki adam

szc dm, ihtiyar szc hem adn yerine gemi hem

nitelik bildirmitir, yani adlam sfat olmutur.

Manav, kasalardaki rkleri pe atyordu.

Bu cmlede rkleri szc, meyve adn nitelerken, ekim eki

alarak hem meyve adnn yerine gemi hem de nitelik bildirerek

adlam sfat olmutur.

retmenimiz bu grev iin snftan gnlller seti.

Bu cmlede gnlller szc, renci adn nitelerken, ekim

eki alarak hem renci adnn yerine gemi hem de nitelik

bildirerek adlam sfat olmutur.

Bizim kurnaz yine birisini kandrm.

Bu cmlede kurnaz szc, bir kiiyi nitelerken, ekim eki

almadan hem niteledii kiinin yerine gemi hem de nitelik bildirerek

adlam sfat olmutur.

Not: Trkede meslek adlar ve baz adlar, sfat olarak kullanlabilir.

Bu szckleri, adlam sfatlarla kartrmamak gerekir.

Ynetici insanlar, insan ilikilerinde baarldr.

Yneticiler, insan ilikilerinde baarldr.

Bu cmlelerin birincisinde ynetici szc, insanlar adn

niteledii iin sfat grevindedir. kinci cmledeki yneticiler

szc ad olarak kullanlmtr; ama adlam sfat deildir.

Futbolcular, disiplinli kiilerdir.

Yarn ailece yazla gideceiz.

Bu cmlelerde geen futbolcu, yazlk szckleri gerektiinde sfat

olabildii halde (futbolcu kiiler, yazlk ev) bu cmlede ad olarak

kullanlmtr; ama adlam sfat deildir.

Not: Adlam sfattan sonra bir ad geldiinde anlam karkl

ortaya kyorsa bu adlam sfattan sonra virgl (,) getirilir.

Hasta, ocuu yanna ard.

Bu cmlede hasta szc bir kiiyi karlayarak adlamtr. Bu

szckten sonra ocuk ad geldiinde virgl konulmazsa hasta

szc ocuk adnn sfat olmaktadr. Bu yzden hasta

szcnn adlam sfat olmas iin bu szckten sonra virgl (,)

konmaldr.

Unvan Sfat

Kiilerin meslek, rtbe, makam gibi sosyal statlerini belirten

szcklerdir. Unvan sfatlar, adlarn nne de sonuna da gelebilir.

Yzba Cemil, Hakk avu, Hatice Teyze, Naciye Hanm

Dn Doktor Kemal Bey bize geldi.

Bu cmlede Doktor, Bey szckleri; beraber kullanldklar Kemal

zel adn belirttii iin unvan sfatdr.

Aye Hemire, hastalarla yakndan ilgilendi.

Bu cmlede Hemire szc; beraber kullanld Aye zel

adn belirttii iin unvan sfatdr.

Not: zel adla birlikte kullanlmayan unvan szckleri, kk harfle

balar ve unvan sfat grevinden kar.

Dn doktor, hastaneye uramam.

Bu cmlede doktor szc zel bir adla birlikte kullanlmad iin

unvan sfat deildir ve bu yzden kk harfle balar.

zel bir adla kullanlan; ama akrabalk ilikisi belirten unvan

szckleri, kk harfle balar ve unvan sfat grevinden kar.

Salih, bugn Aye teyzesine gidecekmi.

Bu cmlede teyze szc zel bir adla birlikte kullanld halde

akrabalk anlam tad iin unvan sfat deildir ve bu yzden

kk harfle balar.

Sfatlarda Kltme

Sfat olan szcn anlamnda kltme ya da daralma, -cik,-ce, (-

)ms, (-)mtrak ekleri ile yaplr.

Bu eklerin getirilmesi ile oluan sfatlara kltme sfatlar denir.

Kk bir evleri vard.

cmlesinde kk sfattr ve kendinden sonra gelen ismin niteliini

belirtmektedir.

Kck evleri vard.

cmlesinde -cik eki alm kck szc de niteleme sfatdr.

Buradaki kck szcn kk szcnden fark, eklendii

ismin anlamnda kltme yapm olmasdr.

Kk ev kck ev

Ekmek ayvasnn ekimsi bir tad vard.

zerine mavimtrak bir ceket giymiti.

Masada kalnca bir kitap duruyordu.

Yukardaki cmlelerdeki alt izili szckler kltme sfatdr.

Sfatlarda Pekitirme

Sfatlarda pekitirme, yani anlamn kuvvetlendirilmesi iki eklide

yaplr:

Sfat olan szcn nlye kadarki ilk hecesi alnr, daha sonra m,

p, r, s harflerinden uygun olan getirilir. En son da sfat olan szck

tekrar yazlr.

temiz szc zerinde uygulayalm:

Te r temiz = tertemiz

ocuklar bembeyaz elbiseler giymilerdi.

Dmdz yolda ilerliyorduk.

yle yemyeil imenlerin zerine uzansam!

cmlelerinde alt izili szckler pekitirme sfatdr.

Sfat olan szcn tekrar edilmesi ile yaplr. rnein eit

szcn ele alalm. Bu szck tekrar ederek bir ismi nitelediinde

pekitirme sfat olur:

eit eit meyveler vard masada.

Bu cmlede alt izili szler pekitirme sfatdr.

Bahede uzun uzun aalar vard.

Derin derin rmaklar aarak geldik.

cmlelerindeki alt izili szler pekitirme sfatdr.

Sfatlarda Derecelendirme

Sfatlarda derecelendirme pek, ok, daha, en gibi szcklerle

yaplr.

Kardein onlardan daha akll biri. cmlesinde daha szc

stnlk,

En gzel kitap buydu. cmlesinde en szc en stnlk,

ok gzel iekleri vard. cmlesinde ok szc arlk anlam

katmtr.

rnek 1

Aadaki cmlelerin hangisinde bir szck hem belirtme hem de

niteleme sfat almtr?

A) eriye orta yal bir kii girdi.

B) nsana tepeden bakan, itici biriydi.

C) Gz eski, cumbal evleri aryordu.

D) O yllarda ift dmeli, dar yakal ceketler modayd.

E) Her gn ayn yorgun, ask yzleri grmekten bkp usanmt.

(1996-SS)

zm:

A seeneinde bulunan kii ad, orta yal niteleme sfatn ve bir

belirtme sfatn almtr.

Cevap A

rnek 2:

Aadaki cmlelerin hangisinde bir adlam sfat vardr?

A) Otel sahibi bizi gler yzle karlad.

B) Yrye kan konuklar henz dnmediler.

C) Eski yneticileri toplantya armlar.

D) Snfn alkan, bu snav sonunda belli olacak.

E) Kendilerine yneltilen sorulara cevap vermediler.

(1996 YS)

zm:

D seeneindeki alkan szcnn niteledii rencisi ad

dm ve alkan szc adlam sfat olmutur.

Cevap D