SİGARAYA (TÜTÜNE) BAĞLI HASTALIKLAR

SİGARAYA (TÜTÜNE) BAĞLI HASTALIKLAR SİGARAYA (TÜTÜNE) BAĞLI HASTALIKLAR

Prof.Dr. Celal KARLIKAYAProf.Dr. Celal KARLIKAYA

Sayan.exe

Tütün kullanımı belirgin bir hastalık ve ölüm Tütün kullanımı belirgin bir hastalık ve ölüm nedenidir. Bu derste klinisyenler tütün kullanımının nedenidir. Bu derste klinisyenler tütün kullanımının sağlığa etkileri konusunda bilgilendirilecek ve sağlığa etkileri konusunda bilgilendirilecek ve insan sağlığına getirdiği riskler tartışılacaktır. insan sağlığına getirdiği riskler tartışılacaktır.

Tütünün sağlığa etkilerini bilmek genel hekimlik Tütünün sağlığa etkilerini bilmek genel hekimlik sorumluluğundan öte sigara bırakmada temel sorumluluğundan öte sigara bırakmada temel bilgidir. Bu temel bilgi sigara bırakma tedavisinde bilgidir. Bu temel bilgi sigara bırakma tedavisinde sigara içen kişilere verilecek hekim öğüdünden, sigara içen kişilere verilecek hekim öğüdünden, empati yapabilmeye, sigaraya bağlı hastalıkların empati yapabilmeye, sigaraya bağlı hastalıkların erken tanısından hastalara yardım edebilmeye erken tanısından hastalara yardım edebilmeye kadar çok geniş bir alanda gerekli, yaşamsal bir kadar çok geniş bir alanda gerekli, yaşamsal bir bilgidir. bilgidir.

Amaç:Amaç: Bu dersi alan sağlık çalışanı, tütünün Bu dersi alan sağlık çalışanı, tütünün sağlığa zararlarını kavramış olacak ve hastaları sağlığa zararlarını kavramış olacak ve hastaları sigara bırakmaya teşvik edecek noktaları sigara bırakmaya teşvik edecek noktaları vurgulayabilecektir (vurgulayabilecektir ([i]).).

Hedefler:Hedefler: Bu kursu tamamladıktan sonra şunları Bu kursu tamamladıktan sonra şunları yapabileceksiniz:yapabileceksiniz:

– Sigaraya bağlı ölüm hızlarını tanımlayacak ve diğer Sigaraya bağlı ölüm hızlarını tanımlayacak ve diğer ölümlere göre tütüne bağlı ölümlerin prevalansını, ölümlere göre tütüne bağlı ölümlerin prevalansını, önemini tartışacakönemini tartışacak

– Sigaraya bağlı sağlık sorunlarını sıralayacak ve tütün Sigaraya bağlı sağlık sorunlarını sıralayacak ve tütün kullanımına bağlı hastalık riskini verecekkullanımına bağlı hastalık riskini verecek

– İlişkili sağlık riskinin sigara bırakmayla nasıl İlişkili sağlık riskinin sigara bırakmayla nasıl etkinlendiğini tartışacaketkinlendiğini tartışacak

– Hastaların sigarayı bırakmasını sağlamak için tütüne Hastaların sigarayı bırakmasını sağlamak için tütüne bağlı hastalık ve ölüm bilgisini, kullanacaksınızbağlı hastalık ve ölüm bilgisini, kullanacaksınız

[i]. . www.Tobaccocme.com

• Sigaraya bağlı ölümler. Sigaraya bağlı ölümler. Birçok insan sigaraya bağlı Birçok insan sigaraya bağlı ölümlerin ne kadar çok olabileceğini bilmez. Bu yanlış ölümlerin ne kadar çok olabileceğini bilmez. Bu yanlış algılamanın düzeltilmesi hastaları bırakmaya motive algılamanın düzeltilmesi hastaları bırakmaya motive edebilir.edebilir.

• Akciğer kanseri.Akciğer kanseri. Akciğer kanseri kanser ölümlerinin Akciğer kanseri kanser ölümlerinin ana nedenidir. %90’dan fazlası sigaraya atfedilebilir. ana nedenidir. %90’dan fazlası sigaraya atfedilebilir. Sigara diğer kanser çeşitleri ile de ilişkilidir. Sigara diğer kanser çeşitleri ile de ilişkilidir.

• Kardivasküler hastalık.Kardivasküler hastalık. Tütün kardivasküler hastalık Tütün kardivasküler hastalık riskini belirgin şekilde arttırmaktadır. riskini belirgin şekilde arttırmaktadır.

• Ağız sağlığı.Ağız sağlığı. Tütün periodontal hastalık riskine ve Tütün periodontal hastalık riskine ve erken diş kaybına yol açar. Ayrıca ağız kanseri riskini erken diş kaybına yol açar. Ayrıca ağız kanseri riskini de arttırır. de arttırır.

• Üreme sistemi sağlığı.Üreme sistemi sağlığı. Tütün kullanımı gebelik Tütün kullanımı gebelik komplikasyonları riskini, fetusta gelişimsel riski ve komplikasyonları riskini, fetusta gelişimsel riski ve bebekte doğum sonrası sağlık sorunları riskini arttırır. bebekte doğum sonrası sağlık sorunları riskini arttırır.

• Diğer sağlık sorunları.Diğer sağlık sorunları. Diğer major sağlık sorunları Diğer major sağlık sorunları infeksiyon hastalıkları riskinde artış, KOAH ve infeksiyon hastalıkları riskinde artış, KOAH ve inmelerdir. inmelerdir.

Sigaranın yol açtığı ölümler Sigaranın yol açtığı ölümler

• Sigara tüttürme her 5 ölümden birisinin nedenidir Sigara tüttürme her 5 ölümden birisinin nedenidir – Dünya genelindeki 4.83 milyon insan her yıl tütün ürünleri Dünya genelindeki 4.83 milyon insan her yıl tütün ürünleri

nedeniyle ölmektedir (nedeniyle ölmektedir ([i]). Avrupa genelindeki 51 ülkede ). Avrupa genelindeki 51 ülkede ise 1.2 Milyon insan tütün ürünleri yüzünden ölmektedir (ise 1.2 Milyon insan tütün ürünleri yüzünden ölmektedir ([ii]). 1990’da 440,000 Amerikalının direkt olarak sigaraya ). 1990’da 440,000 Amerikalının direkt olarak sigaraya bağlı hastalıklardan; kalp hastalıklarından 115.000, bağlı hastalıklardan; kalp hastalıklarından 115.000, akciğer kanserinden 160.000, diğer kanserlerden 32.000, akciğer kanserinden 160.000, diğer kanserlerden 32.000, KOAH’tan 115.000, inme nedeniyle 27.500 öldüğü KOAH’tan 115.000, inme nedeniyle 27.500 öldüğü hesaplanmıştır. Bu her 5 ölümden birisinin sigaraya bağlı hesaplanmıştır. Bu her 5 ölümden birisinin sigaraya bağlı olduğu anlamına gelmektedir. Ülkemizde ise 70,000-olduğu anlamına gelmektedir. Ülkemizde ise 70,000-110,000 kişiyi öldürdüğü hesaplanmaktadır. Bu tüm 110,000 kişiyi öldürdüğü hesaplanmaktadır. Bu tüm ölümlerin %14-20’sidir. ölümlerin %14-20’sidir.

[i]. Ezzati M, Lopez A. Estimates of Global Mortality Attributable to Smoking in 2000. The Lancet 2003; 362: 847-852.. Ezzati M, Lopez A. Estimates of Global Mortality Attributable to Smoking in 2000. The Lancet 2003; 362: 847-852.[ii]. World Health Organization. World Health Organization Regional Office for Europe European Strategy for Tobacco [ii]. World Health Organization. World Health Organization Regional Office for Europe European Strategy for Tobacco

Control. Copenhagen – 2002.Control. Copenhagen – 2002.

• Bugün yaşayan 500 Milyon insanın tütün kullanımının Bugün yaşayan 500 Milyon insanın tütün kullanımının sonuçlarından ölmesi beklenmektedir. 21 YY.da 1 milyar sonuçlarından ölmesi beklenmektedir. 21 YY.da 1 milyar insanın tütünden öleceği tahmin edilmektedir. Ölümlerin insanın tütünden öleceği tahmin edilmektedir. Ölümlerin yarısı 35-69 yaş insanlarda olmaktadır. Dünyada 35 yaş ve yarısı 35-69 yaş insanlarda olmaktadır. Dünyada 35 yaş ve üzeri yaşlardaki en önemli ölüm sebebi tütündür (üzeri yaşlardaki en önemli ölüm sebebi tütündür ([i]). 1950-). 1950-2000 yıları arasında sigaranın yol açtığı kümülatif ölüm 2000 yıları arasında sigaranın yol açtığı kümülatif ölüm sayısı 60 milyon civarında bulunmuştur (sayısı 60 milyon civarında bulunmuştur ([ii]). 2020 yılında ). 2020 yılında bu sayının yılda 10 milyonu bulacağı ve bunun da 7 bu sayının yılda 10 milyonu bulacağı ve bunun da 7 milyonunun gelişmekte olan ülkelerde olacağı milyonunun gelişmekte olan ülkelerde olacağı söylenmektedir (söylenmektedir ([iii]). Buna göre Türkiye’de 2025 yılında, ). Buna göre Türkiye’de 2025 yılında, tütüne bağlı ölümlerin yıllık 250,000 civarında oması tütüne bağlı ölümlerin yıllık 250,000 civarında oması beklenmektedir.beklenmektedir.

• Bir prospektif çalışmada günde 1-20 sigara içen erkeklerin Bir prospektif çalışmada günde 1-20 sigara içen erkeklerin tüm ölüm nedenlerinden ölme riski 2.22 kat, >20 sigara tüm ölüm nedenlerinden ölme riski 2.22 kat, >20 sigara içenlerin 2.43 kat olduğu aynı oranların kadınlar için 1.6 ve içenlerin 2.43 kat olduğu aynı oranların kadınlar için 1.6 ve 2.10 kat olduğu saptanmıştır (10). Sigara içimi ABD’de en 2.10 kat olduğu saptanmıştır (10). Sigara içimi ABD’de en önemli önlenebilir erken ölüm nedenidir (10). Örneğin 25 önemli önlenebilir erken ölüm nedenidir (10). Örneğin 25 yaşında ağır bir sigara içicisinin içmeyene göre beklenen yaşında ağır bir sigara içicisinin içmeyene göre beklenen yaşam süresi %25 (yaklaşık 23 yıl) daha kısadır. yaşam süresi %25 (yaklaşık 23 yıl) daha kısadır.

[i]. US Department of Health and Human Services. Reducing the Health Consequences of Smoking: 25 Years of Progress. A . US Department of Health and Human Services. Reducing the Health Consequences of Smoking: 25 Years of Progress. A Report of the Surgeon General. US Department of Health and Human Services, Public Health Service, Centers for Disease Control, Report of the Surgeon General. US Department of Health and Human Services, Public Health Service, Centers for Disease Control, Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion, Office on Smoking and Health. DHHS Publication No. (CDC) 89-8411, Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion, Office on Smoking and Health. DHHS Publication No. (CDC) 89-8411, 1989.1989.

[ii]. Peto R, Lopez AD, Boreham J, Thun M, Heath C, Jr. Mortality from Smoking in Developed Countries 1950-2000. Oxford: Oxford [ii]. Peto R, Lopez AD, Boreham J, Thun M, Heath C, Jr. Mortality from Smoking in Developed Countries 1950-2000. Oxford: Oxford University Press,1994.University Press,1994.

[iii]. Conclusions of a meeting of international organisation and individuals in Bellagio, from a report of the WHO Programme on Substance [iii]. Conclusions of a meeting of international organisation and individuals in Bellagio, from a report of the WHO Programme on Substance Abuse,1995.Abuse,1995.

““Türkiye’de her yıl yaklaşık 110 bin kişi sigara nedeniyle Türkiye’de her yıl yaklaşık 110 bin kişi sigara nedeniyle hayatını kaybetmektedir. Saatte 12 Türk sigaradan hayatını kaybetmektedir. Saatte 12 Türk sigaradan ölüyor. Bir günde ise toplam 300 kişi “sigara” nedeniyle ölüyor. Bir günde ise toplam 300 kişi “sigara” nedeniyle yaşamını yitirmektedir. Türkiye’de sigaraya bağlı yaşamını yitirmektedir. Türkiye’de sigaraya bağlı ölümlerin önemli bir bölümü 35-70 yaş arasındaki ölümlerin önemli bir bölümü 35-70 yaş arasındaki kişilerde görülüyor. Ne acıdır ki, bu vatandaşlarımız kişilerde görülüyor. Ne acıdır ki, bu vatandaşlarımız yaşamlarının en verimli 20-25 yılını sigara nedeniyle yaşamlarının en verimli 20-25 yılını sigara nedeniyle kaybediyor. Türkiye’de erkeklerin yaklaşık yüzde 60’ı, kaybediyor. Türkiye’de erkeklerin yaklaşık yüzde 60’ı, kadınların ise yüzde 20’si sigara içiyor. Sigara içen kadınların ise yüzde 20’si sigara içiyor. Sigara içen annelerin sütlerinde bulunan ‘dioxin’ maddesi, öldürücü annelerin sütlerinde bulunan ‘dioxin’ maddesi, öldürücü etkiye sahip bir zehirdir. Günde 5 adet sigara içen bir etkiye sahip bir zehirdir. Günde 5 adet sigara içen bir kişi, Çernobil kazasının 100 kilometre çevresinde kişi, Çernobil kazasının 100 kilometre çevresinde bulunan biri kadar radyasyon almaktadır.”bulunan biri kadar radyasyon almaktadır.”

"-- Recep Akdağ, Sağlık Bakanı. 9 Şubat 2006."-- Recep Akdağ, Sağlık Bakanı. 9 Şubat 2006.

Her yılHer yıl

• Dünya genelindeki 4.9 milyon insan Dünya genelindeki 4.9 milyon insan

• Avrupa genelindeki 51 ülkede 1.2 Avrupa genelindeki 51 ülkede 1.2 MilyonMilyon

• Ülkemizde ise yaklaşık 100,000 kişi Ülkemizde ise yaklaşık 100,000 kişi (tüm ölümlerin %14’ü).(tüm ölümlerin %14’ü).

ÖLMEKTEDİR / ÖLDÜRÜLMEKTEDİR.ÖLMEKTEDİR / ÖLDÜRÜLMEKTEDİR.

ÜlkemizÜlkemiz

Sigaranın Sağlık Üzerine Zararlı Sigaranın Sağlık Üzerine Zararlı EtkileriEtkileri

• Sigara direkt ölümle sonlanmayan Sigara direkt ölümle sonlanmayan yaklaşık 50 kadar kronik hastalıkla yaklaşık 50 kadar kronik hastalıkla ilişkilidir (Tablo 2). ilişkilidir (Tablo 2).

Tablo 2. Sigara içenlerde riski artmış hastalıklar [3]

Akut ülserli dişeti hastalığı Kas zedelenmesi

Kalp spazmı (20 kez artan risk) Boyun ağrısı

Sırt ağrısı Nistagmus (anormal göz hareketleri)

Bacak ve kol damarları tıkanması (Burger hastalığı) Göz içi mantar hastalıkları

Oniki parmak barsağı ülseri Osteoporoz (Kemik erimesi) iki cinste de

Katarakt (2 kat artan risk) Osteoartrit (eklem zedelenmesi)

Katarakt (arka kapsül altı- 3 kez artan risk) Penis (ereksiyon bozukluğu)

Kalın barsak polipleri Periferik damar hastalığı

Crohn hastalığı (iltihaplı barsak hastalığı) Zatürree

Depresyon Sedef hastalığı (2 kat artan risk)

Şeker hastalığı (Tip 2) Cilt kırışıklığı (2 kat artan risk)

İşitme kaybı Mide ülseri

Grip Romatizma-ağır içicilerde

Impotans (2 kat artan risk) Tendon zedelenmesi

Görme siniri hastalığı (16 kez artan risk) Tütün körlüğü

Eklem bağ zedelenmesi Diş dökülmesi

Maküler dejenerasyon (görme noktası zedelenmesi- 2 kat artan risk)

Tüberküloz

Sigara içicilerde işlev bozuklukları Ejekülasyon (hacim azalması) Sperm sayısı azalması

Doğurganlık azalması (%30) Sperm hareketi azalması

Bağışıklık sistemi bozulması Spermin yumurta dölleme yeteneğinin azalması

Erken menopoz (ortalama 1.74 yıl önce) Sperm şekil bozuklukları

Sigara içicilerde bulguları daha ağır olan hastalıklar Astım Hipertiroidi (Grave’s hastalığı)

Kronik nezle Multipl skleroz

Şeker hastalığı, görme bozukluğu Görme siniri iltihabı

Sigara içicilerde daha ağır ve inatçı olan hastalıklar Nezle Zatürree

Iltihaplı barsak hastalığı Tüberküloz

Grip

Sigaranın Sağlık Üzerine Zararlı Sigaranın Sağlık Üzerine Zararlı EtkileriEtkileri

• Sigara akciğer kanseri, kronik obstrüktif Sigara akciğer kanseri, kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) ve periferik akciğer hastalığı (KOAH) ve periferik aterosklerozun (damar hastalığı) ana aterosklerozun (damar hastalığı) ana nedenidir. Kalp-damar ve beyin-damar nedenidir. Kalp-damar ve beyin-damar hastalıklarının ise başlıca nedenlerindendir. hastalıklarının ise başlıca nedenlerindendir.

• Sigara 20’ye yakın ölümcül hastalıkla Sigara 20’ye yakın ölümcül hastalıkla ilişkilidir (Tablo 3). Yakın zamanlarda elde ilişkilidir (Tablo 3). Yakın zamanlarda elde edilen kanıtlar kadınların sigaradan daha edilen kanıtlar kadınların sigaradan daha fazla zarar görme olasılıkları olduğunu fazla zarar görme olasılıkları olduğunu göstermektedir. göstermektedir.

Tablo 2. Sigaraya bağlı ölümcül hastalıklar

Kanserler Kanserler Kalp ve dolaşım Kalp ve dolaşım Diğerleri Diğerleri

Akciğer Akciğer Koroner kalp hastalığı Koroner kalp hastalığı Bronşit ve amfizem Bronşit ve amfizem

Ağız ve nefes borusu Ağız ve nefes borusu Aort anevrizması Aort anevrizması Zatürree Zatürree

Yemek borusu Yemek borusu Kalp kası dejenerasyonuKalp kası dejenerasyonu Mide ve onikiMide ve oniki parmak barsağı ülseriparmak barsağı ülseri

Mesane Mesane Damar kireçlenmesi Damar kireçlenmesi

Böbrek Böbrek Felç-inme Felç-inme

Mide Mide

Pankreas Pankreas

Bulunamayan ilk odak Bulunamayan ilk odak

Kan kanseri Kan kanseri

Tütün kullanımı nikotin Tütün kullanımı nikotin bağımlılığı yapabilirbağımlılığı yapabilir

• WHO – ICD-10WHO – ICD-10

• FDA FDA

• APA (American Psychiatric Association) – DSM III, APA (American Psychiatric Association) – DSM III, DSM-IVDSM-IV

• ……

• Madde Bağımlılığı: Kullanılan bir psikoaktif maddeye Madde Bağımlılığı: Kullanılan bir psikoaktif maddeye kişinin daha önceden değer verdiği diğer uğraşlardan kişinin daha önceden değer verdiği diğer uğraşlardan ve nesnelerden belirgin olarak daha fazla öncelik ve nesnelerden belirgin olarak daha fazla öncelik tanıma davranışıdır (DSÖ)tanıma davranışıdır (DSÖ)

Akciğer KanseriAkciğer Kanseri

• 1964’teki “Surgeon General” raporu sigara içiminin 1964’teki “Surgeon General” raporu sigara içiminin akciğer kanseri ile nedensel ilişkisini bildirmiştir (ilk akciğer kanseri ile nedensel ilişkisini bildirmiştir (ilk resmi rapor). resmi rapor).

• Tüm akciğer kanseri ölümlerinin %90’dan fazlası Tüm akciğer kanseri ölümlerinin %90’dan fazlası sigara ve tütüne bağlanmaktadırsigara ve tütüne bağlanmaktadır

• ABD’de 2003’te 157,200 akciğer kanseri ölümü ABD’de 2003’te 157,200 akciğer kanseri ölümü saptanmıştır ki tüm kanser ölümlerinin %28’idir. saptanmıştır ki tüm kanser ölümlerinin %28’idir.

• Ülkemizde 1997 yılında Sağlık Bakanlığı Kanser Ülkemizde 1997 yılında Sağlık Bakanlığı Kanser Savaş Dairesi’nin yayınladığı raporda, akciğer Savaş Dairesi’nin yayınladığı raporda, akciğer kanserinin, tüm kanserler içinde %17.6 oranıyla kanserinin, tüm kanserler içinde %17.6 oranıyla birinci sırayı aldığı saptanmıştır. Ülkemize ait birinci sırayı aldığı saptanmıştır. Ülkemize ait istatistiksel veriler çok sağlıklı olmamakla birlikte, istatistiksel veriler çok sağlıklı olmamakla birlikte, yılda 30.000-40.000 arasında akciğer kanserine yılda 30.000-40.000 arasında akciğer kanserine bağlı ölüm olduğu tahmin edilmektedirbağlı ölüm olduğu tahmin edilmektedir

20 20 yıllık zaman aralığıyıllık zaman aralığı

1992-07-22: "Marlbor1992-07-22: "Marlboroo Man" Wayne McLaren, Man" Wayne McLaren, 51 yaşında akciğer 51 yaşında akciğer kanserinden ölür.kanserinden ölür.

KKlaslas A A KKararssinoinojjenen

ABD ABD Çevre Koruma ajansı Çevre Koruma ajansı (EPA) (EPA) ÇSD.yi 1992’de A sınıfı karsinojen ÇSD.yi 1992’de A sınıfı karsinojen ilan etti. Sadece ilan etti. Sadece 15 15 diğer madde diğer madde Klas A: ör Klas A: ör asbestosasbestos, radon, , radon, benzenebenzene, , arsenicarsenic, , ve hardal ve hardal gas. gas.

MARUZİYET İÇİN KABUL MARUZİYET İÇİN KABUL EDİLEBİLİR EŞİK DEĞER EDİLEBİLİR EŞİK DEĞER

YOKTUR!YOKTUR!

Scientists observed that there was a dose-response relationship between levels of tar and

disease

Tümör süprese eden gen

22. 11. 200022. 11. 2000 • OtopsiOtopsi

EpidemiEpidemiyyoloolojiji

• Sigara akciğer kanserinin baş Sigara akciğer kanserinin baş nedenidirnedenidir

0

5

10

15

20

25

None 1-9 10-19 20-39 >40

Cigarettes smoked per day

Relative Risk

EpidemiEpidemiyyoloolojiji

• Sigarayı bırakmak akciğer kanseri Sigarayı bırakmak akciğer kanseri riskini azaltırriskini azaltır

02468

101214161820

0 1-4 5-9 10-14 15-19 20

Years after quiting smoking

Relative Risk

n engl j med 354;4, 2006

Risk FaktörleriRisk Faktörleri

• TütünTütün % % aktifaktif 85-8785-87 pasifpasif 3-5 3-5

• RadonRadon 3-5 3-5

• Endüstriyel kirlilikEndüstriyel kirlilik 0-5 0-5

• DiğerDiğer 0-9 0-9

Chaudhry Mushtaq, MD

SSigara bırakma akciğer igara bırakma akciğer kanserinde ana tedavidirkanserinde ana tedavidir

• Küçük hücreli olmayan akciğer Küçük hücreli olmayan akciğer kanserindekanserinde, , sağkalımı arttıran faktörlersağkalımı arttıran faktörler::

– + % 50 + % 50 sigara bırakmasigara bırakma– + % 7 + % 7 kemoterapikemoterapi– + % 0 + % 0 radyoterapiradyoterapi

• Küçük hücreli akciğer kanserinde sigara Küçük hücreli akciğer kanserinde sigara bırakmabırakma::– 2. yılda sağkalım x22. yılda sağkalım x2– 5. yılda sağkalım x55. yılda sağkalım x5

Akciğer kanseri riskini Akciğer kanseri riskini hesaplahesapla

http://www.mskcc.org/mskcc/html/12463.cfm

Anahtar noktaAnahtar nokta

Akciğer kanserini önlemede en önemli Akciğer kanserini önlemede en önemli basamaklar sigaraya başlamamak ve basamaklar sigaraya başlamamak ve başkasının dumanını solumamaktır.başkasının dumanını solumamaktır.

Yeni Yeni CalEPA CalEPA raporu ve raporu ve Meme KanseriMeme Kanseri

http://www.arb.ca.gov/toxics/ets/finalreport/finalreport.htm

En az 1,000 çalışmaya En az 1,000 çalışmaya dayanarak hazırlanan dayanarak hazırlanan California EPA raporu Dünya California EPA raporu Dünya Kongresinde de gündeme Kongresinde de gündeme gelmiştirgelmiştirBu rapora göre ÇSD genç Bu rapora göre ÇSD genç kadında meme kanseri riskini kadında meme kanseri riskini %68-120 arttırıyor. Ayrıca %68-120 arttırıyor. Ayrıca erken doğum ve düşük erken doğum ve düşük doğum ağırlığı kanıtlanıyordoğum ağırlığı kanıtlanıyor

Genç bayanlardaki meme kanserine Genç bayanlardaki meme kanserine dair kanıtlar 1986’daki akciğer dair kanıtlar 1986’daki akciğer

kanseri kanıtlarından daha güçlükanseri kanıtlarından daha güçlü

Akciğer KanseriAkciğer Kanseri 1986 1986

• 11/13 11/13 risk artışırisk artışı

• 5 5 anlamlıanlamlı

• Kohort çalışmlarının Kohort çalışmlarının 1/31/3’ü anlamlı’ü anlamlı– Hirayama*, Garfinkle,GillisHirayama*, Garfinkle,Gillis

• Toksikolojik çalışma yokToksikolojik çalışma yok

• Moleküler ep çalışması Moleküler ep çalışması yokyok

Meme KanseriMeme Kanseri 2006 2006

• 13/14 13/14 risk artışırisk artışı

• 7 7 anlamlıanlamlı

• Kohort çalşmalarının Kohort çalşmalarının 1/31/3’ü’ü anlamlıanlamlı– Hanaoka*, Reynolds, WartenbergHanaoka*, Reynolds, Wartenberg

• Toksikoloji pozitifToksikoloji pozitif

• MoleMolekükülleer epir epi var var

http://www.arb.ca.gov/toxics/ets/finalreport/finalreport.htm

Kardiyovasküler Kardiyovasküler hastalıklarhastalıklar

• Sigara kardiyovasküler hastalık için Sigara kardiyovasküler hastalık için birincil bir risk faktörüdür (birincil bir risk faktörüdür ([i]). ). Amerikan Kalp Birliği tüm koroner Amerikan Kalp Birliği tüm koroner kalp ölümlerinin %30’unu bir şekilde kalp ölümlerinin %30’unu bir şekilde sigara ile ilişikilendirmektedir sigara ile ilişikilendirmektedir

• Kan basıncı ve kalp hızını hemen ve Kan basıncı ve kalp hızını hemen ve kronik olarak yükseltir kronik olarak yükseltir

• Kalbe dönen kan akımını azaltırKalbe dönen kan akımını azaltır• Vücut dokularına oksijen taşınmasını Vücut dokularına oksijen taşınmasını

azaltırazaltır• Damarlarda aterosklerozu tetiklerDamarlarda aterosklerozu tetikler• Kan pıhtısı oluşma riskini arttırırKan pıhtısı oluşma riskini arttırır• HDL (“iyi”) kolesterol seviyesini azaltırHDL (“iyi”) kolesterol seviyesini azaltır

Koroner kalp hastaları için Koroner kalp hastaları için ana tedavi sigara ana tedavi sigara

bırakmadırbırakmadırKalp krizi geçiren Kalp krizi geçiren

bir kişi sigarayı bir kişi sigarayı

bırakırsa sonraki bir bırakırsa sonraki bir

yılda ölüm riskini yılda ölüm riskini

%50 azaltır.%50 azaltır.

Kaynak: UDSHHS 1990 http://sgreports.nlm.nih.gov/NN/B/B/C/T/_/nnbbct.pdf

Sigara bırakmanın etkinliği şu tedavilerden daha etkilidir:

beta-adrenergik reseptör blokeri ilaçlar

Salisilik asid,

antikoagülasyon,

ACE inhibitörler

ÇSD.ye bağlı kısa sürede ortaya ÇSD.ye bağlı kısa sürede ortaya çıkan kardiyovasküler çıkan kardiyovasküler

etkilenmeleretkilenmeler– 5 5 dakikalık maruziyet=1 sigara içmek dakikalık maruziyet=1 sigara içmek

kadar aort duvarında sertleşmekadar aort duvarında sertleşme– 20 dk. maruziyet = kan pıhtılaşmasında 20 dk. maruziyet = kan pıhtılaşmasında

artış; kalp krizi ve inme riskinde artışartış; kalp krizi ve inme riskinde artış– 30 dk. maruziyet = damar çeperinde yağ 30 dk. maruziyet = damar çeperinde yağ

depozitleri; kalp krizi ve inme riskinde depozitleri; kalp krizi ve inme riskinde artışartış

– 2 saatlik maruziyet = aritmi olasılığını 2 saatlik maruziyet = aritmi olasılığını arttırır; fatal olabilir veya kalp krizini arttırır; fatal olabilir veya kalp krizini tetikleyebilirtetikleyebilir

– KALP için: KALP için: PASİF PASİF ≈≈ AKTİF AKTİF maruziyet maruziyet2004’te, CDC Kalp Hastalarına Çevresel sigara dumanına maruz kalmamaları yönünde bir uyarı yayınladı.

Solunum Sistemi Solunum Sistemi HastalıklarıHastalıkları

• Sigara ve tütün ürünlerinin en fazla zararı Sigara ve tütün ürünlerinin en fazla zararı solunum sisteminde ortaya çıkmaktadır. solunum sisteminde ortaya çıkmaktadır. Özellikle göğüs hastalıkları uzmanları Özellikle göğüs hastalıkları uzmanları olarak solunum sistemi hastalıkları ile olarak solunum sistemi hastalıkları ile tütün ilişkisine odaklanmalıyız. Bu tütün ilişkisine odaklanmalıyız. Bu konudaki özel derlemenin okunması konudaki özel derlemenin okunması önerilir (önerilir ([i]).).

[i]. C Karlıkaya. Sigara ve Ortak Havayolu. Solunum Dergisi Solunum . C Karlıkaya. Sigara ve Ortak Havayolu. Solunum Dergisi Solunum 2004; 7 (1): 29-40. (2004; 7 (1): 29-40. (Tam Metin) )

Tütüne bağlı veya tütünün Tütüne bağlı veya tütünün etkilediği üst solunum yolu etkilediği üst solunum yolu

hastalıklarıhastalıklarıPremalign lezyonlar:Premalign lezyonlar:

LökoplakiLökoplakiEritroplakiEritroplaki

Malign hastalıklarMalign hastalıklarSquamöz hücreli kanserSquamöz hücreli kanserWarthin tümörüWarthin tümörü

Malign olmayan hastalıklarMalign olmayan hastalıklarGastroözofajial reflü hastalığıGastroözofajial reflü hastalığıPeridontal hastalıkPeridontal hastalıkRinitRinitSinuzitSinuzitSoğuk AlgınlığıSoğuk AlgınlığıGripGripLenfoid hiperplaziLenfoid hiperplaziOtitis mediaOtitis mediaReinke ödemiReinke ödemi

Sigara ile ilişkili akciğer hastalıklarıSigara ile ilişkili akciğer hastalıklarıRiski artanlar

– KanserKanser– KOAHKOAH– AstımAstım– SoğukalgınlığıSoğukalgınlığı– Influenza Influenza – Bakteriyel pnömoniBakteriyel pnömoni– Tuberküloz infeksiyonuTuberküloz infeksiyonu– Varicella pnömonitisVaricella pnömonitis– Pulmoner kanamaPulmoner kanama– Pulmoner metastatik hastalıkPulmoner metastatik hastalık– Spontan pnömotoraksSpontan pnömotoraks– Eozinofilik granulomaEozinofilik granuloma– Respiratory bronchiolitis-associated interstitial lung Respiratory bronchiolitis-associated interstitial lung

diseasedisease– Idiopatik pulmoner fibrozisIdiopatik pulmoner fibrozis– AsbestosisAsbestosis– Rheumatoid arthritis-ilişkili interstisiyel hastalıkRheumatoid arthritis-ilişkili interstisiyel hastalık

Riski olasılıkla azalanlar

•SarcoidozSarcoidoz•Hipersensitivite pnömonitisiHipersensitivite pnömonitisi

Akut Sigara DumanıAkut Sigara DumanıNötrofil ve makrofajlar için kemotaktik

ve bu hücrelerin aktive edici

Lipit peroksidasyon ve matriks yıkım ürünlerinin artması ile kendini gösteren doku harabiyeti

Eozinofiller ve birçok inflamatuar sitokin üzerinde baskılayıcı etki

Düşük dozda akut sigara maruziyeti inflamatuar hücrelerde apoptozise yol açarken fazlası nekroza yola açar

Havayolu epitel hücrelerinde permeabiliteyi arttırır. Maruziyetten 1 saat sonra başlayıp 24 saat sonra normale dönmektedir.

H van der Vaart, et al.. Thorax 2004;59:713–721

Sigara ve Solunum Sigara ve Solunum EnfeksiyonlarıEnfeksiyonları

The Common Cold – Soğuk AlgınlığıThe Common Cold – Soğuk Algınlığı

• Sigara içenlerde soğuk algınlığı daha sık ve ciddi seyrederSigara içenlerde soğuk algınlığı daha sık ve ciddi seyreder

• İlk bulgular büyük epidemiyolojik çalışmalara dayalıdırİlk bulgular büyük epidemiyolojik çalışmalara dayalıdır

• Bir araştırmada sigara içen grupta içmeyenlere göre virus Bir araştırmada sigara içen grupta içmeyenlere göre virus maruziyeti ile 2 kat daha sık viral hastalık ortaya konmuşturmaruziyeti ile 2 kat daha sık viral hastalık ortaya konmuştur

Cohen and colleagues. Am J Public Health 83:1277-1283, 1993Cohen and colleagues. Am J Public Health 83:1277-1283, 1993


Influenza - GripInfluenza - Grip

• 250,000 ABD askerinde yapılan bir araştırmada sigara içenlerde influenza mortalitesinin 1.78 kat daha fazladır [118]

• • İsrail askerlerinde yapılan bir çalışmada sigara içenlerin daha sık

ve daha ağır influenza geçirdikleri gösterilmiştir [82]

• Kolej öğrencilerinde klinik hastalık ve subklinik antikor yükselmesinin sigara içenlerde daha fazla olduğu gösterilmiştir [51]

• Sigara içenlerde antikor yanıtının daha hızlı söndüğü, bunun da hastalığa duyarlılıktaki immün fonksiyonunun göstergesi olduğu bildirilmiştir [50]

• Dahası yüksek risk altındaki gruplarda sigara içen kişilerin grip aşısını daha az yaptırdığı gösterilmiştir [106]


TüberkülozTüberküloz

• Sigara tüberküloz enfeksiyonu ve aktif tb gelişimi için risk faktörüdürSigara tüberküloz enfeksiyonu ve aktif tb gelişimi için risk faktörüdür

• Göçmen çiftçilerde yapılan bir araştırmada içmeyenlere göre eski tb enfeksiyob Göçmen çiftçilerde yapılan bir araştırmada içmeyenlere göre eski tb enfeksiyob riski 1.87-3.11 kat daha sıktır [riski 1.87-3.11 kat daha sıktır [98] ]

• ABD’de mahkumlarda yapılan bir çalışmada hapis süresince tüberkülin ABD’de mahkumlarda yapılan bir çalışmada hapis süresince tüberkülin konversiyonu sigara içenlerde 1.78 kat daha fazladır [konversiyonu sigara içenlerde 1.78 kat daha fazladır [9]]

• Ev içi temaslı çocuklarda pasif sigara maruziyetinin aktif hastalık riskini 5.39 kat Ev içi temaslı çocuklarda pasif sigara maruziyetinin aktif hastalık riskini 5.39 kat arttırdığı gösterilmiştir [arttırdığı gösterilmiştir [6] ]

• Ev içi temaslı aktif sigara içen gençler ve genç erişkinlerin aktif hastalık riski fazla Ev içi temaslı aktif sigara içen gençler ve genç erişkinlerin aktif hastalık riski fazla bulunmuştur (OR 3.8) [bulunmuştur (OR 3.8) [4] ]

• Özellikle 20 yıldan fazla süredir sigara içenlerde riskin daha fazla olduğu bir Özellikle 20 yıldan fazla süredir sigara içenlerde riskin daha fazla olduğu bir çalışmada gösterilmiştir [çalışmada gösterilmiştir [25]]

• Sigara Hindistan’da Sigara Hindistan’da tüberkülozdan ölümleri ikiye katlamaktadırtüberkülozdan ölümleri ikiye katlamaktadırGajalakshmi, et al. Gajalakshmi, et al. The LancetThe Lancet, , 362,362, 507 - 515, (2003). 507 - 515, (2003).


Bakteriyel PnömoniBakteriyel Pnömoni

• Aktif ve pasif sigara bakteriyel pnömoni için risk faktörüdür. Sigara solunum sisteminde bakteriyel kolonizayonu ve TKP’deki bakteriyolojiyi değiştirir

• Örneğin bir çalışmada sigara Legioner hastalığı için beğımsız bir risk faktörü olarak bulnmuştur (OR 3.48) [136]

• Almirall ve ark [5] sigara içimini TKP için 2 kat risk olarak bulmuş ve çalışma grubundaki TKP’nin %32.4’ünü sigaraya bağlamışlardır

• HIV+ hasta grubunda sigaranın özellikle lenfopenik grupta bakteriyel pnömoniyi arttırdığı gösterilmiştir [31] [68]

• Sigara içenlerin pnömonisinde geniş spektrumlu makrolidlerin daha uygun olabileceği bir çalışmada bildirilmiştir [13]


Varicella Pneumonitis

• Varicella veya suçiçeği özellikle çocuklarda Varicella veya suçiçeği özellikle çocuklarda görülen benign seyirli bir hastalıktır. görülen benign seyirli bir hastalıktır. Erişkinlerde daha ağır seyreder. Erişkinler Erişkinlerde daha ağır seyreder. Erişkinler olguların %2’sinden azını oluştururken olguların %2’sinden azını oluştururken varicella ölümlerinin 25’i erişkinde olur varicella ölümlerinin 25’i erişkinde olur [[49]]

• Sigara içmek erişkinlikteki varicella Sigara içmek erişkinlikteki varicella morbidite ve mortalitesinde belirgin bir morbidite ve mortalitesinde belirgin bir risk faktörü olarak görünmektedir risk faktörü olarak görünmektedir [[12]]

Sigara ve pulmoner Sigara ve pulmoner kanamakanama

• Sigara anti-GBM antikorlu hastalarda akciğer tutulumu (Goodpasture Send) için önemli bir nedendir

• Donaghy ve Rees, 1983’te 47 hastasından sigara içen 37 hastanın 37’sinde içmeyen 10 hastanın 2’sinde pulmoner kanama olduğunu bildirmiştir. [43] Oysa içen ve içmeyenlerdeki antikor seviyeleri aynı bulunmuştur

• Sigara ile idiopatik pulmoner hemosiderozis arasında da ilişki bildirilmiştir [95]

Sigara ve pulmoner Sigara ve pulmoner metastatik hastalıkmetastatik hastalık

• Sigara ve meme kanseri metaztazı arasında doza-bağlı ilişki Sigara ve meme kanseri metaztazı arasında doza-bağlı ilişki saptanmıştır. Ağır içicilerde risk 4 kat daha fazladır [saptanmıştır. Ağır içicilerde risk 4 kat daha fazladır [124]]

• Sigara meme kanserinin daha agresif seyretmesine yol açar Sigara meme kanserinin daha agresif seyretmesine yol açar [[103B]]

• Diğer kanserler için metastaz arttırıcı etkisi bilinmemekle Diğer kanserler için metastaz arttırıcı etkisi bilinmemekle birlikte sigara içenlerde sigaraya bağlı olmayan kanserlerin birlikte sigara içenlerde sigaraya bağlı olmayan kanserlerin mortalitesi daha yüksek bulunmaktadır [mortalitesi daha yüksek bulunmaktadır [37] [] [87]]

• Sigaraya bağlı pulmoner kapiller permeabilite artışı ve Sigaraya bağlı pulmoner kapiller permeabilite artışı ve adhezyon moleküllerinin artışı kandaki metastatik hücrelerin adhezyon moleküllerinin artışı kandaki metastatik hücrelerin ekstravazasyonuna zemin hazırlayabilir. Başka ekstravazasyonuna zemin hazırlayabilir. Başka mekanizmalar da öne sürülmektedirmekanizmalar da öne sürülmektedir

Sigara ve spontan Sigara ve spontan pnömotorakspnömotoraks

• Sigara spontan pnx için major bir risk faktörüdür Sigara spontan pnx için major bir risk faktörüdür [[18] [] [53] [] [78]]

• Bense ve ark. Bense ve ark. [[18]] riskin sigara içen erkeklerde 22 kadınlarda 9 kat riskin sigara içen erkeklerde 22 kadınlarda 9 kat daha fazla olduğunu saptamıştır. Doz-yanıt ilişkisi belirgin daha fazla olduğunu saptamıştır. Doz-yanıt ilişkisi belirgin [[18]]

• Başka bir çalışmada spontan pnx.lı askerlerde sigara içimi %86 Başka bir çalışmada spontan pnx.lı askerlerde sigara içimi %86 bulunmuştur bulunmuştur [[53]]

• Bül ve sublevral bleblerin patlaması ve sigaraya bağlı bronşiyal Bül ve sublevral bleblerin patlaması ve sigaraya bağlı bronşiyal inflamasyonun yol açtığı hava hapsi bağımsız risk faktörleri inflamasyonun yol açtığı hava hapsi bağımsız risk faktörleri olarak tanımlanmıştır olarak tanımlanmıştır [[19] [] [105] [] [126] [] [77] ]

• Sigara bırakılmasının pnömotoraks nüksünü azalttığı Sigara bırakılmasının pnömotoraks nüksünü azalttığı gösterilmiştir gösterilmiştir [[123] ]

• Sigara HIV + kişlerdeki pnömotoraksta da risk faktörü olarak Sigara HIV + kişlerdeki pnömotoraksta da risk faktörü olarak belirlenmiştir belirlenmiştir [[103A]]

Kronik Solunumsal Hastalık

• Gebelikte sigara içimi ile bebeğin akciğer fonksiyonlarındaki azalma arasında nedensel ilişki vardır. Gebelikte sigara içiminin bebeklik döneminde ASYE sıklığında artışa yol açtığını düşündürecek bulgular vardır

• Gebelikte sigara içiminin çocukluk ve erişkin dönemdeki akciğer fonksiyon azlığı arasında nedensel ilişkiyi düşündürecek veriler vardır

• Aktif sigara içimi havayolları ve alveoler hasara yol açan oxidatif stres, inflamasyon ve proteaz-antiproteaz dengesizliğine yol açar. Bu hasar devamlı olduğunda eninde sonunda KOAH’a yol açar

• Aktif sigara içimi çocuk ve adolesanda akciğer gelişimini bozar

Surgeon General, 2004

Kronik Bronşit, Amfizem Solunum yollarında hassasiyet Astım

Sigara bırakma akciğer Sigara bırakma akciğer hastalıklarında ana tedavidirhastalıklarında ana tedavidir

•KOAHKOAH: : sigara bırakmasigara bırakma > > rehabilitasyonrehabilitasyon > > inhale steroid > inhale steroid > bronbronkkodilatatorodilatator

•Sigara Sigara içenleriniçenlerin %24-47’sinde klinik olarak aşikar %24-47’sinde klinik olarak aşikar

havayolu obstrüksiyonu gelişmektedirhavayolu obstrüksiyonu gelişmektedirFletcher CM, Peto R, Tinker CM, Spizer FE. Fletcher CM, Peto R, Tinker CM, Spizer FE.

Natural history of chronic bronchitis and emphysema, Oxford: Oxford University Press; 1976Natural history of chronic bronchitis and emphysema, Oxford: Oxford University Press; 1976

Sigara içimi akciğerlerde merkezi ve periferik havayollarını, Sigara içimi akciğerlerde merkezi ve periferik havayollarını, alveolleri, kapillerleri ve akciğerin immün sistemini etkiler alveolleri, kapillerleri ve akciğerin immün sistemini etkiler

Yalancı çok katlı silialı epitel squamoz metaplazi, karsinoma in situ Yalancı çok katlı silialı epitel squamoz metaplazi, karsinoma in situ ve invaziv bronkojenik karsinomaya aşama aşama dönüşürve invaziv bronkojenik karsinomaya aşama aşama dönüşür

Sigara içenlerde birçok solunum fonksiyon bozukluğu geliştiği Sigara içenlerde birçok solunum fonksiyon bozukluğu geliştiği saptanmıştır. Genel olarak sigara içenlerin FEV1 değerleri saptanmıştır. Genel olarak sigara içenlerin FEV1 değerleri daha düşük, FEV1 azalma hızı daha fazladır (daha düşük, FEV1 azalma hızı daha fazladır ([i]). Bu her iki ). Bu her iki etki de doz-yanıt ilişkisi gösterir ve kadında erkeğe göre daha etki de doz-yanıt ilişkisi gösterir ve kadında erkeğe göre daha dramatiktirdramatiktir

Bu bulguların orta yaşlı bir bireyde gösterilmesi ciddi KOAH Bu bulguların orta yaşlı bir bireyde gösterilmesi ciddi KOAH riskinin en önemli göstergesi kabul edilmektedirriskinin en önemli göstergesi kabul edilmektedir

[i]. Hasan SU. ATS statement--cigarette smoking and health. Am J Respir Crit Care Med 1996;154:1579-80.. Hasan SU. ATS statement--cigarette smoking and health. Am J Respir Crit Care Med 1996;154:1579-80.

[ii]. Beck GJ, Doyle CA, Schachter EN. Smoking and lung function. Am Rev Respir Dis 1981;123:149-55.[ii]. Beck GJ, Doyle CA, Schachter EN. Smoking and lung function. Am Rev Respir Dis 1981;123:149-55.

• Solunumsal yakınmalar sigara içicilerinde Solunumsal yakınmalar sigara içicilerinde belirgin şekilde artmıştır. Kronik öksürük, belirgin şekilde artmıştır. Kronik öksürük, balgam, hırıltı ve dispne arasında doz-yanıt balgam, hırıltı ve dispne arasında doz-yanıt ilişkisi vardırilişkisi vardır

• Hava yolu epitelinde silier kayıp, müköz Hava yolu epitelinde silier kayıp, müköz bez hipertrofisi, goblet hücre sayısında artış bez hipertrofisi, goblet hücre sayısında artış ve permeabilite artışı bu semptomlardan ve permeabilite artışı bu semptomlardan sorumlu olan değişikliklerdir (10)sorumlu olan değişikliklerdir (10)

• Sigara içimi KOAH için başlıca risk Sigara içimi KOAH için başlıca risk faktörüdür. KOAH sigara arasında doğrudan faktörüdür. KOAH sigara arasında doğrudan doz-yanıt ilişkisi vardır (doz-yanıt ilişkisi vardır ([ii]). Proteolitik ve ). Proteolitik ve anti-proteolitik dengesizliğe, bronş aşırı anti-proteolitik dengesizliğe, bronş aşırı duyarlılığına yol açtığı ve inflamatuvar duyarlılığına yol açtığı ve inflamatuvar etkilere yol açtığı gösterilmiştir etkilere yol açtığı gösterilmiştir

[i]. Hasan SU. ATS statement--cigarette smoking and health. Am J Respir Crit Care Med 1996;154:1579-80.. Hasan SU. ATS statement--cigarette smoking and health. Am J Respir Crit Care Med 1996;154:1579-80.

[ii]. Beck GJ, Doyle CA, Schachter EN. Smoking and lung function. Am Rev Respir Dis 1981;123:149-55.[ii]. Beck GJ, Doyle CA, Schachter EN. Smoking and lung function. Am Rev Respir Dis 1981;123:149-55.

• Sigara içen KOAH’lılarda E-selectin ve Sigara içen KOAH’lılarda E-selectin ve ICAM-1 adhezyon moleküllerinin ICAM-1 adhezyon moleküllerinin arttığı gösterilmiştir arttığı gösterilmiştir Di Stefano, 1994.Di Stefano, 1994.

• Adezyon molekülleri inflamatuar Adezyon molekülleri inflamatuar hücrelerin birikmesinde dolayısıyla hücrelerin birikmesinde dolayısıyla KOAH patogenezinde önemlidirKOAH patogenezinde önemlidir

Sigara ile ilişkili risk Sigara ile ilişkili risk faktörlerifaktörleri

• Sigara tüketimiSigara tüketimi

• Başlama yaşıBaşlama yaşı

• Sigaranın katran, nikotin içeriği, irritan içeriği ve serbest radikal Sigaranın katran, nikotin içeriği, irritan içeriği ve serbest radikal içeriği; filtre, sigara içme şekli önemli olabiliriçeriği; filtre, sigara içme şekli önemli olabilir

• Düşük katranlı sigaranın KOAH riskini azaltmadığı gösterilmiştir. Düşük katranlı sigaranın KOAH riskini azaltmadığı gösterilmiştir. Petitti Petitti DB, Friedman GD. Prev Med 1985;14:217-25 DB, Friedman GD. Prev Med 1985;14:217-25

• Sigara içenlerde bronş hiperreaktivitesi ile FEV1 azalma hızı Sigara içenlerde bronş hiperreaktivitesi ile FEV1 azalma hızı koreledirkoreledir

• Sigara içenlerde IgE, eozinofil ve periferik lökosit sayısı artar ve Sigara içenlerde IgE, eozinofil ve periferik lökosit sayısı artar ve sigara bırakmayla normale dönersigara bırakmayla normale döner

•Çocuklukta sigaraya başlama KOAH için risk faktörüdür

•Özellikle bayanlarda çocuk yaşta sigaraya başlama KOAH için bağımsız risk faktörüdür

Patel ve ark. Thorax, 2004.

AAkktitiff sigara ve sigara ve asastımtım

Siroux et al. ERJ 2000Siroux et al. ERJ 2000

Sigara içenlerde astım daha ağır Sigara içenlerde astım daha ağır seyrederseyreder

Sigara ve Sigara ve FEV FEV11 AzalmasıAzalması

Lange et al NEJM 1998Lange et al NEJM 1998

No asthma (smoker)No asthma (smoker)

Asthma Asthma (smoker)(smoker)

Near-fatal asthma (n=147)Near-fatal asthma (n=147)

SmokersSmokers Non-smokers Non-smokers

6 yıl-izlem ile6 yıl-izlem ile mortalit mortalite e 28%28% 10% 10%

Age adjusted odds ratio Age adjusted odds ratio 3.63.6 [CI 2-6.2] [CI 2-6.2]

Marquette et al ARRD 1992Marquette et al ARRD 1992

Sigara ve ölümcül astım Sigara ve ölümcül astım riskiriski

KKortiortikkosteroidosteroidler ve ler ve astmatiastmatikk sigara içicilersigara içiciler

Kortikosteroidler kronik astımda en Kortikosteroidler kronik astımda en etkili antienflamatuar tedavidiretkili antienflamatuar tedavidir– Ancak kanıtlar çoğu hiç içmemiş veya Ancak kanıtlar çoğu hiç içmemiş veya

bırakmış kişilerle yapılan klinik bırakmış kişilerle yapılan klinik çalışmalara dayalıdırçalışmalara dayalıdır

Peki sigara içen astmatiklerdeki Peki sigara içen astmatiklerdeki kortikosteroid etkinliği nedir?kortikosteroid etkinliği nedir?

FEV1 as % predictedFEV1 as % predicted

BeforeBefore 11 22 33 BeforeBefore 11 22 33

100

80

60

40

100

80

60

40

**** **** ****

** p<0.005** p<0.005

Months of treatmentMonths of treatment

Pedersen et al AJRCCM 1996Pedersen et al AJRCCM 1996

Non-smokers (n=19)Non-smokers (n=19)

Inhaled budesonide (1600 mcg) daily in Inhaled budesonide (1600 mcg) daily in nonsmoking and smoking asthmaticsnonsmoking and smoking asthmatics

Smokers (n=16)Smokers (n=16)

Influence of cigarette smoking on inhaled Influence of cigarette smoking on inhaled corticosteroid treatment in mild asthmacorticosteroid treatment in mild asthma

PlaceboPlacebo FluticasoneFluticasone PlaceboPlacebo FluticasoneFluticasone

Asthmatic never smokersAsthmatic never smokers Asthmatic smokersAsthmatic smokers

-15-15

-10-10

-5-5

00

55

1010

1515

2020

2525

3030

3535

4040

Mean (SE) Mean (SE) change in change in morning morning

PEFPEF

(L/min)(L/min)

ChalmersChalmers et al, Thorax 2002 et al, Thorax 2002

p=0.02p=0.02 p=0.001p=0.001

Results: Sputum Eosinophil Results: Sputum Eosinophil Count Count

PlaceboPlacebo Fluticasone Fluticasone PlaceboPlacebo FluticasoneFluticasone

Asthmatic never smokersAsthmatic never smokers Asthmatic smokersAsthmatic smokers

Chalmers et al. Thorax 2002Chalmers et al. Thorax 2002

p=0.05p=0.0522

00

-2-2

-4-4

-6-6

-8-8

Median % Median % change in change in sputum sputum

eosinophil eosinophil count (%)count (%)

nsns

Pre-salbutamol FEVPre-salbutamol FEV1 1 after after oral prednisoloneoral prednisolone

SmokersSmokers Ex-smokersEx-smokers Never smokersNever smokers

Chaudhuri et al, AJRCCM 2003Chaudhuri et al, AJRCCM 2003

AsthmaAsthma

placeboplacebo

prednisoloneprednisolone

FEVFEV1 1 LL

3.03.0

2.52.5

2.02.0

00

p=0.605p=0.605 p=0.386p=0.386 p=0.019p=0.019

Asthma control scoreAsthma control score after after oral prednisoloneoral prednisolone

Chaudhuri et al, AJRCCM 2003 in pressChaudhuri et al, AJRCCM 2003 in press

Asthma Asthma control control scorescore

placeboplacebo

prednisoloneprednisolone

SmokersSmokers Ex-smokersEx-smokers Never smokersNever smokers

11

00

22

33

44

55p=0.865p=0.865 p=0.108p=0.108 p=0.004p=0.004

AsthmaAsthma

Morning PEF after oral Morning PEF after oral prednisoloneprednisolone

Chaudhuri et al, AJRCCM 2003 in pressChaudhuri et al, AJRCCM 2003 in press

Morning Morning PEF PEF

[L/min][L/min]

placeboplacebo

prednisoloneprednisoloneSmokersSmokers Ex-smokersEx-smokers Never smokersNever smokers

350350

00

400400

450450

500500

p=0.473p=0.473

p=0.037p=0.037

p=0.006p=0.006AsthmaAsthma

Aktif sigara ve astımda Aktif sigara ve astımda steroid yanıtısteroid yanıtı

1.1. Astımlılarda sigara içimi yaygındırAstımlılarda sigara içimi yaygındır

2.2. İnhale ve oral steroid etkinliği İnhale ve oral steroid etkinliği bozulmuşturbozulmuştur

3.3. Sigara dumanı astımdaki Sigara dumanı astımdaki inflamasyonu değiştirebilirinflamasyonu değiştirebilir

4.4. Astmatiklerdeki steroid direncinin Astmatiklerdeki steroid direncinin mekanizmaları tümüyle belli mekanizmaları tümüyle belli değildirdeğildir

Aktif sigara ve astımda Aktif sigara ve astımda steroid yanıtısteroid yanıtı

5.5. Bu sonuçlar astımda sigaranın Bu sonuçlar astımda sigaranın bırakılmasının önemini tekrar tekrar bırakılmasının önemini tekrar tekrar vurgularvurgular

6.6. Sigara içmeye devam eden astımlılarda Sigara içmeye devam eden astımlılarda steroid dışındaki antienflamatuarlar steroid dışındaki antienflamatuarlar gereklidir, eklenebilir veya alternatif gereklidir, eklenebilir veya alternatif olabilirolabilir

Pasif sigara ve AstımPasif sigara ve Astım

• ÇSD maruziyeti %37-63, Astımlılarda %38ÇSD maruziyeti %37-63, Astımlılarda %38

• İrritan veya sensitizasyon yoluyla astımı etkilerİrritan veya sensitizasyon yoluyla astımı etkiler

• Çocuklarda ÇSD astımı tetikler Çocuklarda ÇSD astımı tetikler [7]

• Bir çalışmada son 12 ay ÇSD maruziyeti astım riskini Bir çalışmada son 12 ay ÇSD maruziyeti astım riskini 1.39 kat arttırdığı gösterilmiştir (OR=1.39; 95% 1.39 kat arttırdığı gösterilmiştir (OR=1.39; 95% CI=1.04–1.86)CI=1.04–1.86)

• Elsner’in çalışması ÇSD ile astımın erişkinde de Elsner’in çalışması ÇSD ile astımın erişkinde de nedensel ilişkisi olduğunu güçlü bir şekilde nedensel ilişkisi olduğunu güçlü bir şekilde düşündürmektedirdüşündürmektedir Mark D. Eisner, Clinics in Chest Medicine

, Volume 23 • Number 4 • December 2002

Sigara dumanına maruzSigara dumanına maruzkalma ve astımkalma ve astım

0-5 yaşları arasında 4331 çocuğun 0-5 yaşları arasında 4331 çocuğun değerlendirildiği bir çalışmada değerlendirildiği bir çalışmada anneleri en az yarım paket sigara anneleri en az yarım paket sigara içen çocuklarda toplam 2.1 kat içen çocuklarda toplam 2.1 kat daha fazla astım görülme riskinin daha fazla astım görülme riskinin olduğu; ilk yaşta ise bu riskin 2.6 olduğu; ilk yaşta ise bu riskin 2.6 kat daha fazla olduğu gösterilmişkat daha fazla olduğu gösterilmiş

(Pediatrics 1990;85:505-511)(Pediatrics 1990;85:505-511)

Sayın Uğur Özçelik’ten

Sigara ve atopiSigara ve atopi

• Anneleri sigara içen çocuklarda cilt Anneleri sigara içen çocuklarda cilt testlerinde allerji daha sık saptanmaktatestlerinde allerji daha sık saptanmakta

• Ebeveynleri sigara içen erkek Ebeveynleri sigara içen erkek çocukların kan IgE ve eozinofil çocukların kan IgE ve eozinofil düzeyleri daha yüksek bulunmuşdüzeyleri daha yüksek bulunmuş

• Farelerde yapılan çalışmalarda sigara Farelerde yapılan çalışmalarda sigara dumanına maruz kalmanın TH2 yoluna dumanına maruz kalmanın TH2 yoluna kaymaya neden olduğu bulunmuşkaymaya neden olduğu bulunmuş

Sayın Uğur Özçelik’ten

Sigara ve interstisiyel akciğer Sigara ve interstisiyel akciğer hastalıklarıhastalıkları

Eosinophilic GranulomaEosinophilic Granuloma• Histiositozis X grubundaki diğer iki hastalık çocukların hastalığı

iken eozinofilik granulom erişkinin hastalığıdır

• Sigara ile çok güçlü bir ilişkisi vardır. NIH tarafından değerlendirilen 48 hastanın %100’ü sigara içicisi idi. Başka bir çalışmada 64 olgunun 62’si içici idi. Tabii ki genetik duyarlılık ve diğer çevresel başlatıcı faktörlerin de rolü olmalıdır

• Klinik değişkendir, öksürük, dispne, halsizlik, ateşi spontan pnx. (%4-25) olabilir. Hipofiz, kemik iliği tutulumu görülebilir

• Tedavide sigara bırakma şarttır ve sigara bırakma ile gerileme gösterilmiştir


Respiratory Bronchiolitis-Associated Respiratory Bronchiolitis-Associated Interstitial Lung DiseaseInterstitial Lung Disease (RB-ILD) (RB-ILD)

• 30-40 yaşlarda ağır içicilerde görülür. Sigaraya bağlı akut respiratuar bronşiolittir

• Genellikle benign

• Sigara bırakma tedavi eder


Idiopatik Pulmoner FibrozisIdiopatik Pulmoner Fibrozis

• 50-60 yaşlarda sık görülür• Sigara ile ilişkisinden kuşkulanılmaktadır [17] [27] [

74] [76]

• Sigara için OR 1.6 - 2.9 [17] [74] [76]

• Doğal gidiş• BAL hücre popülasyonu• Steroide yanıt• …..


AsbestosisAsbestosis • Birlikte akciğer kanseri için sinerjik etki iyi

bilinmektedir

• Sigara içen asbest işçilerinde asbestosis riski artmıştır [21] [46] [69] [148]

• Bir çalışmada risk 5.1 kat fazla bulunmuştur [64]

• Ağır içicilerde (45+ PY) parankim fibrosisi daha sık ve daha ağır [21] [46]

Rheumatoid Arthritis-Associated Interstitial Lung DiseaseRheumatoid Arthritis-Associated Interstitial Lung Disease

• RA’li hastaların %20’sinde intersitisiyel fibrozisin radyolojik kanıtları saptanır

• Birok çalışmada sigaranın hem RA hem RA-ILD için risk faktörü olabileceği gösterilmiştir [15] [67] [75] [115] [122] [134]

• Monozigot ikizlerde sigaranın 12 kat, dizigot ikizlerde 2.5 kat odds oranı gösterilmiştir [134]

• Biyolojik nedeni bilinmemektedir


Hypersensitivite Pnömoniti – Hypersensitivite Pnömoniti – ekstrensek allerjik alveolitekstrensek allerjik alveolit

• Sigara içimi presipitan antikor gelişimi ve semptomatik hipersensitivite Sigara içimi presipitan antikor gelişimi ve semptomatik hipersensitivite pnömonitisinden koruyor gibi görünmektedirpnömonitisinden koruyor gibi görünmektedir

• Çiftçi akciğeri, kuş besleyicisi akciğeri sigara içenlerde daha azdırÇiftçi akciğeri, kuş besleyicisi akciğeri sigara içenlerde daha azdır

• Koruyucu mekanizma bilinmemektedir. Birçok hipotez vardır: Koruyucu mekanizma bilinmemektedir. Birçok hipotez vardır: – sigara spesifk antikor yanıtını baskılayabilir [sigara spesifk antikor yanıtını baskılayabilir [72]]– Sigara içenlerde BAL’da T-helper (CD4+) lymphocytes azalmıştır [Sigara içenlerde BAL’da T-helper (CD4+) lymphocytes azalmıştır [14]]– Makrofaj fonksiyonu bozulmuştur [Makrofaj fonksiyonu bozulmuştur [94]]

• Sigara içenlerde çiftçi akciğer daha sık nüksederSigara içenlerde çiftçi akciğer daha sık nükseder

• 10 yıllık sağkalım hızı smokerlarda %70.7 iken nonsmokerlarda 10 yıllık sağkalım hızı smokerlarda %70.7 iken nonsmokerlarda %91.5’tir%91.5’tir

• Sonuç olarak hipersensitivite pnömonitisi sigara içenlerde daha az olsa Sonuç olarak hipersensitivite pnömonitisi sigara içenlerde daha az olsa da hastalık gelişen içicilerde hastalık daha sinsi, daha kronik ve daha da hastalık gelişen içicilerde hastalık daha sinsi, daha kronik ve daha kötü prognozludurkötü prognozludur

SarkoidozSarkoidoz

• Olguların %90’ında toraks tutulumu vardır. Olguların %90’ında toraks tutulumu vardır. Hipersensitivite pnömonitisi gibi sigara Hipersensitivite pnömonitisi gibi sigara içenlerde daha az görülür. Özellikle evre I içenlerde daha az görülür. Özellikle evre I hastalık için sigara daha koruyucu gibi hastalık için sigara daha koruyucu gibi görünmektedir. İnhalasyon ajanının T hücre görünmektedir. İnhalasyon ajanının T hücre aktivasyonuna yol açtığı düşünülmektedir. aktivasyonuna yol açtığı düşünülmektedir. BAL’da CD4+/CD8+ artışı tipiktirBAL’da CD4+/CD8+ artışı tipiktir

• Sigara içen sarkoidozlularda BAL’da Sigara içen sarkoidozlularda BAL’da alveoler makrofajlar azalmıştır alveoler makrofajlar azalmıştır [[144]] ve ve CD8’lerde belirgin artış vardır CD8’lerde belirgin artış vardır [[45] [144] ] [144]

Bebek ve Çocuğa Bebek ve Çocuğa ZararlarıZararları

• Gebeliği sırasında sigara içen annelerin bebekleri ortalama 200-Gebeliği sırasında sigara içen annelerin bebekleri ortalama 200-250 gr daha hafiftir ve daha erken doğma olasılıkları daha 250 gr daha hafiftir ve daha erken doğma olasılıkları daha yüksektir. Bundan başka, ölü doğum, doğum sonrası ölüm ve ani yüksektir. Bundan başka, ölü doğum, doğum sonrası ölüm ve ani bebek ölüm sendromu riski sigara içen anne bebeklerinde daha bebek ölüm sendromu riski sigara içen anne bebeklerinde daha yüksektir. Yine sigara içen annelerin bebeklerini yeterince yüksektir. Yine sigara içen annelerin bebeklerini yeterince emziremedikleri saptanmaktadır. Emziren anne sigara içtiğinde emziremedikleri saptanmaktadır. Emziren anne sigara içtiğinde sütle bebeğine nikotin geçirmektedir (16). sütle bebeğine nikotin geçirmektedir (16).

• Gebelik sırasında sigara içimi doğmamış çocukta birçok ağır sağlık Gebelik sırasında sigara içimi doğmamış çocukta birçok ağır sağlık sorununa yol açabilir. Gebelik sırasındaki sigara içimi erken sorununa yol açabilir. Gebelik sırasındaki sigara içimi erken doğumların %14’ünden ve tüm bebek ölümlerinin %10’undan doğumların %14’ünden ve tüm bebek ölümlerinin %10’undan sorumludur. Annenin sigara içimi bebek ve küçük çocuklardaki sorumludur. Annenin sigara içimi bebek ve küçük çocuklardaki astımla da ilişkilidir (16). astımla da ilişkilidir (16).

• Bebeklerin sigara dumanına maruziyeti kulak ve solunum Bebeklerin sigara dumanına maruziyeti kulak ve solunum enfeksiyonları ve astım riskini arttırır. Daha büyük yaştaki ve enfeksiyonları ve astım riskini arttırır. Daha büyük yaştaki ve sigara içen çocuklar akciğer hastalıkları, öksürük ve balgam sigara içen çocuklar akciğer hastalıkları, öksürük ve balgam çıkarmaları daha sıktır; daha gelişimi yavaşlar ve kan yağları daha çıkarmaları daha sıktır; daha gelişimi yavaşlar ve kan yağları daha zararlı düzeylerdedir.zararlı düzeylerdedir.

““Ulusal Ulusal KADIN veya SİGARA GÜNÜ”KADIN veya SİGARA GÜNÜ”

21 KASIM21 KASIM

Kadınların ve çocukların sağlık ve yaşama Kadınların ve çocukların sağlık ve yaşama hakları insanoğlunun yer yüzündeki en önemli hakları insanoğlunun yer yüzündeki en önemli imtiyazlarından -insan haklarından- birisidir.imtiyazlarından -insan haklarından- birisidir.

Dünya Sağlık Örgütü Ülkeleri, Kadın ve Genç Kızlardaki Dünya Sağlık Örgütü Ülkeleri, Kadın ve Genç Kızlardaki Sigara Salgınının Kontrolü için Acil Önlem Alması Sigara Salgınının Kontrolü için Acil Önlem Alması Yönünde Uyarmaktadır!Yönünde Uyarmaktadır!

Dr Gro Harlem BrundtlandD i r e c t o r- G e ne r a l , W H O

Adet ve Üreme Adet ve Üreme Fonksiyonlarına EtkisiFonksiyonlarına Etkisi

Pasif sigaraPasif sigaraErişkinlerde:

Kalp Hastalığı

Akciğer Kanseri

Nazal sinüs kanseri

Non-malign akciğer hastalıkları

Çocuklarda

Ani bebek ölümü sendromu

Fetal büyüme geriliği (düşük doğum ağırlığı)

Bronşit, pnömoni, diğer ASYE

Orta kulak iltihabı

Olasılıkla Yaptığı Hastalıklar

Erişkinlerde:

İnmeler

Meme kanseri

Servikal kanser

Düşükler

Çocuklarda:

Davranış ve biliş üzerinde olumsuz etki

Astım oluşumu

Kistik fibrozis alevlenmeleri

Bu bilgileri nasıl kullanalım:Bu bilgileri nasıl kullanalım:

• Motivasyon aracıMotivasyon aracı

Nasıl kullanalımNasıl kullanalım

• Hastaları sigaranın sağlığa etkileri Hastaları sigaranın sağlığa etkileri konusunda eğitiniz. konusunda eğitiniz.

• Fakat korkutmanın bazı hastalarda inkar Fakat korkutmanın bazı hastalarda inkar ve savunma durumunu tetikleyebileceğini ve savunma durumunu tetikleyebileceğini unutmayınız. unutmayınız.

• Hastalar sigaranın mevcut sağlık sorunları Hastalar sigaranın mevcut sağlık sorunları ile ilişkisine gelecekte yakalanacakları ile ilişkisine gelecekte yakalanacakları diğer hastalıklara göre daha fazla ilgi diğer hastalıklara göre daha fazla ilgi gösterirler. gösterirler.

Sonuç: Sonuç: Sigara akciğerlere zararlıdır!Sigara akciğerlere zararlıdır!

Sigara bırakma ile cerrahi Sigara bırakma ile cerrahi hastalarındaki risk azalmasıhastalarındaki risk azalması

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18

Renal insufficiency

Neurologicalcomplications

Cardiopulmonarycomplications

Secondary surgery

Wound relatedcomplications

Urinary tractinfection

Control

Intervention

Dr. Ann Møller

Do you still want to smoke ?

New Health Warnings-Colour images . EC reccomendation 2004

• Sigara birçok hastalığa ve sağlık sorununa Sigara birçok hastalığa ve sağlık sorununa yol açabilir. Bunlar başta akciğer kanseri yol açabilir. Bunlar başta akciğer kanseri olmak üzere birçok diğer kanser (ör. Ağız, olmak üzere birçok diğer kanser (ör. Ağız, mesane, pankreas, uterus, böbrek ve mesane, pankreas, uterus, böbrek ve meme), kardiyovasküler hastalık, üreme meme), kardiyovasküler hastalık, üreme sistemi sorunları, periodontal hastalık ve sistemi sorunları, periodontal hastalık ve KOAH’tır. Göğüs hastalıkları uzmanları üst KOAH’tır. Göğüs hastalıkları uzmanları üst ve alt solunum yolları olmak üzere sigaranın ve alt solunum yolları olmak üzere sigaranın zararları ile en çok karşılaşan hekim zararları ile en çok karşılaşan hekim grubudur. grubudur.

• Akciğer kanserinin hemen her zaman sigaraya Akciğer kanserinin hemen her zaman sigaraya bağlıdır (tüm olguları %90’ı). Sigara bağlıdır (tüm olguları %90’ı). Sigara kardiyovasküler hastalıklar için birincil risk kardiyovasküler hastalıklar için birincil risk faktörüdür. Nikotin replasman tedavisi sigara faktörüdür. Nikotin replasman tedavisi sigara bırakmada etkinliği kanıtlanmış bir tedavidir, bırakmada etkinliği kanıtlanmış bir tedavidir, fakat aktif kalp hastalarında yakından fakat aktif kalp hastalarında yakından izlenmelidir. Tüm gebeler sigara bırakmaya izlenmelidir. Tüm gebeler sigara bırakmaya yönlendirilmelidir. Çünkü hem gebe, hem bebek yönlendirilmelidir. Çünkü hem gebe, hem bebek için birçok ciddi risk söz konusudur. Gebeliği için birçok ciddi risk söz konusudur. Gebeliği sırasında sigara içen annelerin çocukları büyüme sırasında sigara içen annelerin çocukları büyüme çağında da devam eden sağlık sorunları ile çağında da devam eden sağlık sorunları ile karşılaşma riskine sahiptirer. karşılaşma riskine sahiptirer.

Sigara ve Gençlik

• Sigaranın gençler üzerinde kısa vadede yaptığı etkiler, genellikle solunum yollarında yoğunlaşmaktadır. Ergenlik çağındaki sigara bağımlılarında ortaya çıkan nefes darlığı önemli bir problemdir. Ayrıca, sigara diğer uyuşturuculara bir basamak olmaktadır. Sigara kullanan gençlerin büyük bir kısmı içki de içmeye başlamaktadırlar. Sigara içmeyen gençlere göre sekiz kat daha fazla uyuşturucu kullanma riski taşımaktadırlar. Sigara içen gençlerde davranış bozukluğu da görülmektedir, bunlar; kavgacılık, belli bir çeteye girme yada dikkatsiz ve tedbirsiz cinsel ilişkiler olarak ortaya çıkmaktadır. Sigaraya alışan gençler, başka bir uyuşturucu kullanmasa bile, sigara bağımlısı yetişkinler haline gelmekte ve sağlıklarını tehdit eden kimyasal maddelere bir ömür boyu maruz kalmaktadırlar. Sigara içen kişilerin akciğerleri görevlerini tam olarak yapamazlar. Sigaraya ne kadar erken başlanırsa, akciğerler o kadar çabuk fonksiyon kaybına uğrayacaktır, akciğer kanseri riski de aynı oranda artacaktır. Kişi sigara içmeye ne kadar devam ederse, kansere yakalanma riski o kadar artar. Yetişkinlerde sigara kullanımı, kalp hastalıklarına ve felce yol açmaktadır ama bu durum gençlerde zaman zaman görülmektedir. Sigara enerjisinin ve sağlığının zirvesinde olan bir genç insanın fiziksel kondisyonunu giderek düşürecektir. Spor yapan bir genç, nefes nefese kalıp, giderek hareketsizleşecektir.

Teşekkür ederimTeşekkür ederim

Documents

SİGARAYA (TÜTÜNE) BAĞLI HASTALIKLAR