SISTEMI OBRAČUNA U RAZVIJENIM TRŽIŠNIM

EKONOMIJAMA

Jump to first page

EKONOMIJAMA

� U razvijenim tržišnim ekonomijama danas

egzistiraju različiti modeli sistema

obračuna platnog prometa.

Jump to first page

obračuna platnog prometa.

Kada su u pitanju transakcije velikih vrednosti sama različitost ovih modela sastoji se u:

1. izboru operatera sistema:

� centralna banka ili privatna organizacija koja obavlja ulogu klirinške institucije.

2. u izboru vrste obračuna –� bruto i

Jump to first page

� bruto i � neto obračun.3. u izboru mogućnosti korišćenja intradnevnog

kreditiranja funkcije operacione kontrole pri upravljanju veličinom intradnevnih kredita.

� SAD

� U Sjedinjenim Američkim državama danas egzistiraju dva velika sistema obračuna platnog prometa:

Jump to first page

� l. FEDWIRE i

� 2. CHIPS (Clearing House Interbank Payment Systems).

Jump to first page

� Fedwire predstavlja sistem obračuna platnog prometa u SAD, koji se bazira na visoko razvijenoj elektronskoj mreži, a koji omogućuje kako prenos transakcija velikih vrednosti, tako i prenos transakcija sa hartijama od vrednosti.

FEDWIRE

Jump to first page

transakcija sa hartijama od vrednosti.

� Kreditna podrška manifestuje se kroz postojanje mogućnosti ulaženja u minusnu poziciju na računima banaka učesnika u obračunu.

FEDWIRE

Jump to first page

� FEDWIRE je sistem za bruto poravnanje u realnom vremenu (RTGS) kojim upravlja Banka Federalne rezervi i koji omogućava elektronski transfer sredstava između finansijskih institucija

FEDWIRE

Jump to first page

transfer sredstava između finansijskih institucija (više od 9.000 učesnika).

12 regional Reserve Banks

Jump to first page

� Prenos transakcija velikih vrednosti preko Fedwire-a bazira se na principima bruto obračuna u realnom vremenu, pri čemu postoji kreditna podrška od strane FED-a.

� Do 1988. godine ovi iznosi prekoračenja na

FEDWIRE

Jump to first page

� Do 1988. godine ovi iznosi prekoračenja na računima nisu bili limitirani, da bi se od tada, a u cilju kontrole rizika, uvelo njihovo limitiranje.

Članice Fedwire-a mogu preko ovog sistema da vrše transfer sredstva na račune drugih institucija Banke federalnih rezervi, i to ili u korist primaoca ili u korist trećeg lica (što mogu biti korporacije,

druge institucije ili, pak, fizička lica).

FEDWIRE

Jump to first page

druge institucije ili, pak, fizička lica).

Pri tom, transfer sredstava preko Fedwire-a primarno se odnosi za plaćanja na relaciji međubankarskog »over night« kreditiranja, zatim za međubankarski obračun transakcija koji se odnosi na plaćanja između korporacija i na kraju

FEDWIRE

Jump to first page

odnosi na plaćanja između korporacija i na kraju za kliring hartija od vrednosti.

� Pored toga, ovaj sistem omogućuje još i obavljanje čekovnog kliringa između banaka članica i to na bazi depozita koje one drže kod 12 banaka FED-a, kao i kliring posebnih lokalnih i privatnih klirinških centara (CHIPS i Bankwire odnosno Bankwire II).

FEDWIRE

Jump to first page

centara (CHIPS i Bankwire odnosno Bankwire II).

� Sam sistem operativno funkcioniše od 08:30 pa sve do 18:30 časova.

� Svaka transakcija se i obračunava i izvršava individualno, s tim što su nalozi za plaćanje bezuslovni, neopozivi i finalni u trenutku

FEDWIRE

Jump to first page

bezuslovni, neopozivi i finalni u trenutku procesiranje.

� Sami nalozi za plaćanje šalju se preko komunikacione mreže Fedwire-a, koja povezuje 12 banaka Federalnih rezervi sa njegovim članicama, pri čemu pošiljalac uvek šalje instrukcije za

FEDWIRE

Jump to first page

plaćanje u obradu lokalnoj Federalnoj banci.

� Kada su u pitanju rizici ovog sistema, sredinom 80-tih godina prošlog veka u SAD-u usvojena je politika redukcije rizika, koja se odnosi ne samo za FEDWIRE sistem u celini, već i na CHIPS sistem, celokupni bankarski sistem, ali i na celokupnu

FEDWIRE

Jump to first page

celokupni bankarski sistem, ali i na celokupnu ekonomiju SAD-a.

� Integralna komponenta ove politike bilo je uvođenje cenovnog mehanizma za prekoračenje banaka na svojim računima.

� Uvođenje naknade za intradnevno prekoračenje imalo je za cilj stvaranje motiva i inicijative da

FEDWIRE

Jump to first page

imalo je za cilj stvaranje motiva i inicijative da institucije kontrolišu mogućnost korišćenja intradnevnog kreditiranja od strane Federal Reserve Bank, odnosno da ovu mogućnost koriste na objektivnoj osnovi.

� Pored ovoga, u cilju upravljanja rizicima, odnosno osiguranja tj. obezbeđenja intradnevnog kreditiranja banke Federalnih rezervi su mogle i da zahtevaju polaganje kolaterala i to od svih onih institucija koje su izložene specijalnim rizicima.

FEDWIRE

Jump to first page

institucija koje su izložene specijalnim rizicima.

Clearing House Interbank Payment Systems (CHIPS)

Drugi veliki sistem obračuna platnog prometa u

Jump to first page

Drugi veliki sistem obračuna platnog prometa u SAD čini tzv. Clearing House Interbank Payment Systems -CHIPS.

Jump to first page

� To je jedan od najvećih platnih telekomunikacionih sistema u svetu u okviru privatnog sektora, koji je osposobljen za obavljanje klirinških platnoprometnih usluga.

CHIPS

Jump to first page

platnoprometnih usluga.

Jump to first page

� Početak njegovog funkcionisanja vezan je za 1970. godinu i za Njujoršku klirinšku asocijaciju (tzv. New York Clearing House Association -NYCHA), a cilj njegovog uvođenja je elektronska zamena postojećeg kliringa baziranog na papirnoj

CHIPS

Jump to first page

zamena postojećeg kliringa baziranog na papirnoj osnovi.

� Za razliku od FEDWIRE sistema, ovaj sistem je organizovan na principima multilateralnog neto obračuna, pri čemu se samo izvršavanje neto obračuna vrši na kraju dana.

CHIPS

Jump to first page

obračuna vrši na kraju dana.

� Što se tiče članova CHIPS sistema to mogu biti komercijalne banke, korporacije i investicione kompanije, kao i filijale inostranih banaka koje posluju u skladu sa Zakonom o bankama i bankarskom poslovanju države Njujork.

CHIPS

Jump to first page

bankarskom poslovanju države Njujork.

� Pored članova CHIPS sistema, usluge ovog sistema mogu, takođe, koristiti i neparticipanti, pri čemu oni za samo izvršavanje naloga za plaćanje moraju da angažuju članove CHIPS sistema, bilo kao korespondenta, bilo kao agenta.

CHIPS

Jump to first page

kao korespondenta, bilo kao agenta.

� Broj članova CHIPS sistema se od njegovognastajanja pa do dana današnjeg, neprestanomenjao.

� Danas CHIPS ima 49 banaka članica.

CHIPS

Jump to first page

clanice

� Preko CHIPS sistema prvenstveno se izvršavaju međubankarske i internacionalne transakcije, ali i obračunske obaveze drugih nacionalnih klirinških i platnih sistema, transakcije sa hartijama od vrednosti, transakcije koje nastaju kao rezultat

CHIPS

Jump to first page

vrednosti, transakcije koje nastaju kao rezultat tekućih inostranih transakcija i bankarski krediti.

� Inače, i članovi CHIPS sistema i sam CHIPS sistem su predmet preispitivanja, nadgledanja i kontrole od strane državnih i federalnih agenata i stručnjaka, a sama pravila po kojima funkcionise CHIPS sistem utvrđuje tzv. Clearing House

CHIPS

Jump to first page

CHIPS sistem utvrđuje tzv. Clearing House Committee.

� Radno vreme CHIPS sistema od 07:00 do 16:30 časova (istočno vreme), dok se samo izvršavanje obračuna kompletira pre 18:00 časova.

CHIPS

Jump to first page

� Tokom operativnog dana CHIPS sistem vrši prijem i registraciju naloga za plaćanje, a potom ih šalje u obračunski zavod.

CHIPS

Jump to first page

� Svi participanti započinju radni dan sa nultim stanjem na obračunskom računu, dok se njihova neto pozicija u odnosu na svakog drugog učesnika u sistemu obračunava od strane CHIPS sistema i to kontinuirano tokom dana, pri čemu se uzimaju u

CHIPS

Jump to first page

to kontinuirano tokom dana, pri čemu se uzimaju u

obzir svi odlazeći i dolazeći nalozi za plaćanje.

� Inače, nalozi za plaćanje mogu biti izvršeni istog dana ili sa valutom u budućnosti.

� U prvom slučaju, nalozi se odmah, po prijemu instrukcija od strane pošiljaoca, obrađuju i to u skladu sa nivoom dozvoljenog limita.

CHIPS

Jump to first page

skladu sa nivoom dozvoljenog limita.

� Takođe, ovde važi i pravilo da se jednom izdati nalozi za plaćanje ne mogu opozvati od strane pošiljaoca.

� Nakon 16 časova i 30 minuta svakog dana, klirinška kuća ima zadatak da svakom učesniku da

CHIPS

Jump to first page

klirinška kuća ima zadatak da svakom učesniku da informaciju njegovoj neto poziciji, ali i o neto pozicijama ostalih učesnika u sistemu.

� U slučaju da učesnik u sistemu ima neto dugovnu poziciju, on može sve do 17:45 časova da pozamljuje sredstva sa posebnog neto obračunskog računa CHIPS-a kod banke članice Feredal Reserve Bank New York posredstvom

CHIPS

Jump to first page

Feredal Reserve Bank New York posredstvom Fedwire-a (Fedwire funds transfer).

� Nakon prispeća sredstava, stvorena je mogućnost izvršavanja svih nerealizovanih obaveza i to na taj način što klirinška kuća, opet posredstvom Fedwire-a, transferiše prikupljena sredstva na račune članica sa neto aktivnom pozicijom, nakon

CHIPS

Jump to first page

račune članica sa neto aktivnom pozicijom, nakon čega (najčešće pre 18:00 časova) objavljuje svim učesnicima da je obračun izvršen.

� Zahvaljujući aktiviranju mehanizma likvidnog jemstva od strane FED-a omogućeno je da se platni promet i dalje odvija normalno, pri čemu se nalozi za plaćanje realizuju po principu finalnosti i neopozivosti.

CHIPS

Jump to first page

neopozivosti.

� Za CHIPS sistem vezuju se, takođe, i mehanizam upravljanja rizicima.

� Ovaj mehanizam koncipiran je u skladu sa zahtevima internacionalnih standarda, koji se odnose na aranžmane bazirane na sistemima

CHIPS

Jump to first page

odnose na aranžmane bazirane na sistemima multilateralnih obračuna.

� Mehanizam upravljanja rizicima, kod ovog sistema obračuna, u sebi uključuje 5 osnovnih elemenata, i to:

1. kreditni mehanizam;

2. sistem pokrića;

3. limit prekoračenja;

Jump to first page

3. limit prekoračenja;

4. mehanizam eliminacije mogućnosti izvršenja naloga preko maksimalnog sistemskog rizika, i

5. pravila o podeli gubitaka.

1) Prvi element mehanizma upravljanja rizicima kod CHIPS sistema čini kreditni mehanizam, koji se zasniva na principima tzv. »unakrsne garancije«.

� Osnovu ovog mehanizma predstavljaju bilateralni aranžmani u skladu sa kojima svaki

CHIPS - MEHANIZAM UPRAVLJANJA RIZICIMA

Jump to first page

bilateralni aranžmani u skladu sa kojima svaki učesnik u sistemu određuje visinu kreditnog limita koji može da koristi drugi učesnik.

� Sama visina kreditnog limita nije fiksirana, već se menja i to u zavisnosti od interesa i procene odnosnog učesnika.

2) Sledeći element mehanizma upravljanja rizicima predstavlja sistem pokrića, kojim se obezbeđuje garancija svake banke učesnice.

� Sam sistem pokrića baziran je na hartijama od vrednosti, prvenstveno državnim, a njegova

CHIPS

Jump to first page

vrednosti, prvenstveno državnim, a njegova visina zavisi od najvišeg kreditnog limita koji jedna banka odobrava drugoj konkretnoj banci, pri čemu on uvek iznosi 5% od odnosnog najvišeg kreditnog limita (Additional Settlement Obligations - ASO).

3) Limit prekoračenja je treći element mehanizma upravljanja rizicima u CHIPS sistemu i odnosi se na svakog pojedinačnog učesnika na sistemskom nivou.

� On je uvek fiksiran za svaku banku, pri čemu postoju funkcionalna zavisnost između njega i

CHIPS

Jump to first page

postoju funkcionalna zavisnost između njega i sume bilateralnih limita, koji su odnosnom učesniku odredili drugi učesnici u sistemu.

� To u suštini znači, da će se limit prekoračenja menjati u apsolutnom iznosu uvek kada dolazi do promene odnosno izmene bilateralnih kreditnih limita.

� 4) Kod CHIPS sistema eliminisana je mogućnost da se nalog za plaćanje izvrši ukoliko on prelazi iznos maksimalnog kreditnog rizika.

� Ovo pravilo važi čak i u onim situacijama u

CHIPS

Jump to first page

� Ovo pravilo važi čak i u onim situacijama u kojima su banke ovakvu mogućnost odobrile i predvidele svajim bilateralnim aranžmanima.

� 5) Peti, poslednji, element mehanizma upravljanja rizicima kod CHIPS sistema predstavljaju pravila o podeli gubitaka.

CHIPS

Jump to first page

� Ova pravila imaju za cilj da obezbede funkcionisanje međubankarskog obračuna i u situacijama u kojima je jedna od banaka članica zapala u stanje obračunske nesposobnosti.

CHIPS

Jump to first page

� Naime, ukoliko je banka obračunski nesposobna, postojeći dug pokrivaju sve druge banke članice, pri čemu njihovo učesće u pokrivanju odnosnog duga zavisi od pripadajućih pojedinačnih limita.

� CHIPS igra veoma veliku ulogu kada je u pitanju sistem obračuna platnog prometa Sjedinjenih Američkih država.

� CHIPS sistem ostvaruje nešto manje do polovine ukupnog broja transakcija FEDWIRE

CHIPS

Jump to first page

polovine ukupnog broja transakcija FEDWIREsistema, dok vrednost izvršenih transakcija CHIPS-a iznosi nešto više od polovine ukupne vrednosti izvršenih transakcija FEDWIRE-a.