SİVİL TOPLUM ÖRGÜTLERİNİN TÜRKİYE’DEKİ … · fonlar; hedef kitlelerinin genişliği (faydalanan sayısı); ortaklıkları (kamu, STK, uluslararası STÖ veya Uluslararası

RESEARCH CENTERASYLUM & MIGRATION

İltica ve Göç Araştırmaları Merkezi- İGAM

SİVİL TOPLUM ÖRGÜTLERİNİN TÜRKİYE’DEKİ SURİYELİ MÜLTECİLER İÇİN YAPTIKLARI

ÇALIŞMALAR İLE İLGİLİ RAPOR

Research Centre on Asylum and Migration

Report on the Activities of Non Governmental Organisations for Syrian Refugees in Turkey

2013

İltica ve Göç Araştırmaları Merkezi- İGAM

Türkiye’deki Suriyeli Mültecilerin Haklarının Korunması ve Yaşam Koşullarının Arttırılmasında Rol Alan STÖ’lerin Üç Sınır İlindeki

Çalışmalarıyla İlgili Örnek Durum Analizi

18-20 Kasım 2013 Tarihlerinde Şanlıurfa, Gaziantep ve Kilis’te yapılan saha çalışması ve destekleyici belgeler üzerinde yapılan çalışma sonuçları

Fotoğraf: Ünal Çam, Milliyet

Hazırlayanlar: Metin Çorabatır, Fikret Hassa: Redaksiyon: Yakın Ertürk,

Özgehan Şenyuva, Elif Ünal Arslan


Baskı : Anıl Matbaa Ltd. Şti.Özveren Sok. 13/A Kızılay / ANKARA

Tel: (0 312) 229 37 41 • Faks: (0 312) 229 37 42

Sivil Düşün

Sivil Düşün sivil toplum örgütleri, aktivistler ve sivil ağlar için Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu tarafından yürütülen yenilikçi, esnek ve katılımcı bir Avrupa

Birliği Programıdır.

Bu yayın Sivil Düşün AB Programı Aktivist Desteği kapsamında Avrupa Birliği desteği ile hazırlanmıştır.

Bu yayın içeriğinin sorumluluğu tamamıyla İltica ve Göç Araştırma Merkezi Derneği’ne aittir ve hiç bir şekilde AB’nin görüşlerini yansıtmaz.

iii

İLTİCA VE GÖÇ ARAŞTIRMALARI MERKEZİ

İltica ve Göç Araştırmaları Merkezi kar amacı gütmeyen bir ulusal dernek statüsündedir. Merkez hiçbir din, dil, cinsiyet, cinsel yönelim ve ulus temelinde ayrım gözetmeksizin; insan haklarının her türlü siyasi, ideoloji ve dünya görüşünün üzerinde bir değer olduğunu kabul ederek; Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile diğer uluslararası insan hakları sözleşmeleri, belgeleri, değerleri, ilkeleri doğrultusunda; iltica ve göç alanlarında araştırmalar yapmak başta olmak üzere Tüzüğü’nün 4. Madesi’nde belirtilen aşağıdaki faaliyetlerde bulunarak kamuoyunun bilgilendirilmesini ve bilinçlendirilmesini amaçlamaktadır: a) İltica ve göç alanlarında bilimsel inceleme ve araştırmalar yapmak, yaptırmak ve bu alandaki gelişmeleri izlemek ve kamuoyuna duyurmak, bu amaçla araştırma merkezleri kurmak; b) İltica ve göç alanlarında derneğin kendi yaptığı ve üçüncü taraflarca yapılan araştırmalara, yayınlara ve verilere ilişkin; ilgili üçüncü tarafların izinleri alınmak suretiyle, kamuoyunun ücretsiz kullanımına açık bir veri tabanı oluşturmak ve güncellemek; c) İltica ve göç alanlarında araştırma yapan yerli ve yabancı araştırmacılar arasında iletişim ağı oluşturmak;ç) İltica ve göç alanlarındaki ulusal ve uluslararası gelişmeleri takip etmek suretiyle politika yapıcıları ve kamuoyundaki tartışmaları bilgilendirmek için politika önerileri hazırlamak; d) İltica ve göç alanlarında mevcut kanıt tabanlı verilere dayanarak ileriye dönük projeksiyonlar yapmak.

Adres : Reşat Nuri sokak, 112 / 3, Hoşdere Cad. Ankara, Türkiye.

İletişim : + 90 312 440 23 55

+ 90 312 441 73 87

+ 90 532 334 99 97

www.igamder.org

Copyright © 2014


iv

Yazarlar

Metin Çorabatır : Gazeteci, BM Sözcüsü (emekli),

Okan Üniversitesi Öğretim Görevlisi

Fikret Hassa : Koordinatör, araştırmacı; Halkla İlişkiler ve Turizm

Editörler

Yakın Ertürk : ODTÜ Öğretim Üyesi (Emekli), Avrupa Konseyi,

İşkenceyi Önleme Komitesi

Özgehan Şenyuva : ODTÜ Öğretim Üyesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü

Elif Ünal Arslan : Uluslararası Kızılhaç Örgütü (ICRC) Danışmanı,

Eski Gazeteci - Reuters, BBC

İGAM, Sayın Ayselin YILDIZ’a, Sayın Ahmad FARAJ’a, Sayın Yasin KARAYİĞİT’e ve Sayın Nur İNCETAHTACI’ya tercümelerdeki ve redaksiyonlardaki değerli katkılarından dolayı teşekkür eder.


v

İÇİNDEKİLER

KISALTMALAR .................................................................................................................vii

1 GİRİŞ ............................................................................................................................ 1

2 GEÇMİŞ ARKA PLAN ................................................................................................. 2

2.1 Türkiye ve kitle göçleri ............................................................................................. 2

2.2 STÖ’lerin Gelişim Çizgisi ........................................................................................ 3

2.3 STÖ’ler ve Mülteciler ............................................................................................... 4

2.4 Nisan 2011 ve sonrasında devletin Suriye insani kriz politikaları ............................ 4

3 METOD VE SAHA ÇALIŞMASI ................................................................................ 6

3.1 Genel Çerçeve .......................................................................................................... 6

3.2 Sorular ..................................................................................................................... 8

Suriyeli Mülteciler- ................................................................................................... 8

STÖ Bilgileri- ........................................................................................................... 8

STÖ Algıları- ............................................................................................................ 9

Mültecilerin görüşleri- .............................................................................................. 9

Katılımcı gözlemleri- ................................................................................................ 9

4 ANLATILANLAR VE GÖZLEMLER 1: KENTLİ MÜLTECİLER ...................... 10

4.1 Barınma ...................................................................................................................... 10

4.2 Sağlık ......................................................................................................................... 11

4.3 Sağlık ......................................................................................................................... 11

4.4 Çalışma hakkı ............................................................................................................. 11

4.5 Eğitim ......................................................................................................................... 12

4.6 Sığınma başvurusu ve üçüncü ülkeye yerleşim ......................................................... 12

4.7 Uyum.......................................................................................................................... 12

vi

5 ANLATILANLAR VE GÖZLEMLER 2: STÖ’LERİN FAALİYETLERİ ............ 12

5.1 Genel ......................................................................................................................... 12

5.2 Şanlıurfa Platformu ................................................................................................... 13

5.3 IHH ............................................................................................................................ 13

5.4 Mazlumder ................................................................................................................ 14

5.5 İnsan Hakları derneği ................................................................................................ 14

5.6 Helsinki Yurttaşlar Derneği ....................................................................................... 15

5.7 Uluslararası mavi Hilal Vakfı .................................................................................... 15

5.8 Hayata Destek Vakfı .................................................................................................. 15

5.9 Araştırmacı STÖ’ler .................................................................................................. 15

5.10 Türk Kızılayı ........................................................................................................... 16

5.11 Uluslararası STÖ’ler ................................................................................................ 16

5.12 Suriyeli STÖ’ler ..................................................................................................... 17

6 BULGULAR ................................................................................................................... 18

7 EKLER............................................................................................................................. 24

vii

KISALTMALAR

Birleşmiş Milletler BM

Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği UNHCR

İnsani Yardım Vakfı IHH

Sivil Toplum Örgütü STÖ

T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Yönetim Başkanlığı AFAD

Türkiye Büyük Millet Meclisi TBMM

Birleşmiş Milletler İnsani Yardım Koordinasyon Ofisi OCHA

Danimarka Mülteci Konseyi (Danish Refugee Council), DRC

Uluslararası Sağlık Çalışanları (International Medical Corps) IMC

Türk İşbirliği ve Korrdinasyon Ajansı Başkanlığı TİKA

1

Sivil Toplum Örgütlerinin Türkiye’deki Suriyeli Mülteciler İçin Yaptıkları Çalışmalar İle İlgili Rapor

1 GİRİŞ

Oxford Üniversitesi Göç, Politika ve Toplum (COMPAS) Merkezi araştırmacısı Frank Duvel, Ocak 2013 tarihli makalesinde, Türkiye’deki Suriyeli mülteci sayısındaki hızlı artışa dikkat çektikten sonra “..Ancak asıl şaşırtıcı olan bu mülteci akını karşısında gösterilen sosyal ve siyasi sessizliktir: Diğer birçok Avrupa ülkesinde normal koşullarda moral bir paniğe yol açabilecek böyle bir gelişmenin Türkiye’de bu tür bir durum yaratmamış olmasıdır,” demektedir. Aradan geçen bir yıl, Duvel’in bu şaşkınlığını ortadan kaldıracak bir değişime yol açmadı. Tam tersine Ocak 2013 ile Ocak 2014 arasında sayılar artmaya hızla devam etti. Yaklaşık 800,000 Suriyeli mülteci, Türkiye’nin 81 ilinden 77 iline dağıldı (Sağlık Bakanlığı-UNICEF Aşılama kampanyası ile ilgili 18 Aralık 2013 ortak Brifingi). Ancak Suriye krizi, Türkiye’nin iç siyasi gelişmelerinin gölgesinde kalırken krizin insani boyutu da, genel kriz konularının yanında çok sınırlı bir ilgi uyandırdı.

Türkiye’nin 11 ilinde kurulan 22 Kampta barınan Suriyeli mültecilere Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetim Başkanlığı (AFAD) koordinasyonunda yardım sağlanıyor. Sınırlı sayıda STÖ, kamplarda belli faaliyetlerde bulunuyor. Buna karşılık başta sınır illerinde olmak üzere çeşitli kentlerde kendi imkanlarıyla yaşamlarını sürdürmeye çalışan 500,000’e yakın mülteci ağrılıklı olarak yerel halktan ve STÖ’lerden destek alıyor. Kamp dışında faaliyet göstermek daha az formalite ve izin gerektirdiğinden, STÖ’ler faaliyetlerinde kent ortamında yaşayan mültecileri hedef kitleleri olarak seçiyorlar. Duvel’in dikkat çektiği genel ilgisizliğin yanı sıra bu STÖ’lerin sayısı; sektörel çalışma alanları (genel yardım; hukuki koruma; farkındalık; kadın, çocuk, yaşlı, engellilik, LGBT durumları; gıda, eğitim, ilaç, barınma, giyim ihtiyaçları; Sosyal-psikolojik danışmanlık, gençlik-ergenlik, alt yapı, din-inanç hizmetleri, spor-recreative faaliyetler); nitelikleri (yerel, ulusal, uluslararası); çalışma süreleri; eleman sayıları ve yeterlilikleri; yararlandıkları fonlar; hedef kitlelerinin genişliği (faydalanan sayısı); ortaklıkları (kamu, STK, uluslararası STÖ veya Uluslararası Kuruluşlar (AB, BM); karşılaşılan engeller ve zorluklar; ihtiyaçlar ve başarı öyküleri de gerek yetkililer gerekse kamuoyu tarafından yeterince bilinmemektedir.

Bu arada, kamplara çok kısıtlı erişebilen uluslararası kuruluşlar için de kentlerdeki mülteciler daha özgür operasyonel faaliyet alanı olarak seçilmektedirler. Diğer yandan UNHCR, UNICEF gibi kurumların da yeni STÖ ortaklarına ihtiyacı artmaktadır. Yunanistan, İtalya gibi ülkelerden yapılan açıklamalar, Türkiye

2

üzerinden tehlikeli deniz yolculuklarını göze alarak düzensiz bir biçimde batıya giden Suriyelilerin sayısında artış olduğunu gösteriyor.

İltica ve Göç Araştırmaları Merkezi’nin (İGAM) hazırladığı bu rapor, ağırlıklı olarak Suriyeli mültecilerin en yoğun yaşadıkları üç sınır ilinde (Şanlıurfa, Gaziantep ve Kilis) yapılan katılımcı gözlemlere (participant observation) ve yarı yapılandırılmış mülakatlara dayanıyor. Çalışmanın amacı, STÖ’lerin yaşanan krizde bir aktör olarak ne oranda var olduklarının bir durum analizi/tesbitini yapabilmek.

Çalışma haberler, raporlar, web-siteleri gibi yazılı kaynaklarla desteklenen bir (saha) araştırmanın sonuçlarını içeriyor. Ayrıca, sonuçlar, saha çalışmasının (araştırmasının) ardından katılınan OCHA toplantılarındaki gözlemler ve görüşmelerle güçlendirilmeye çalışıldı. Son olarak gözlemler ve bulgular, Dışişleri ve İçişleri Bakanlığı gibi kuruluşların yetkilileri ile yapılan ‘kaynağın açık ve ayrıntılı belirtilmemesi koşuluyla’ gerçekleştirilen mülakatlarla desteklenerek teyit edilmek istendi.

Bir araştırma merkezi olarak IGAM’ın bu çalışmadaki temel hedefi, sayıları 500,000’ı aşmış olan kent ortamlarındaki Suriyeli mültecilerin temel haklarının daha iyi korunmasını ve ağır yaşam koşullarının iyileştirilmesini sağlayacak bilgi üretmektir. AFAD koordinasyonundaki kamu kurum ve kuruluşları kamplarda faaliyet göstemektedirler. Ancak kentlerdeki mülteci nüfus büyük ölçüde sosyal hizmetlere erişememekte, uluslararası hukuktan doğan haklarını kullanamamaktadır. Az sayıda STÖ bu açığı kapatmaya çalışmaktadır. Ancak onların faaliyetleri de çok az bilinmektedir. Gerek mültecilerin durumu gerekse bu alanda çalışan STÖ’lerin faaliyetleri konusunda sağlanacak farkındalık, krize seyirci kalan çok sayıda STÖ’yü teşvik edebilecektir. Sahada faaliyet gösteren STÖ’lerle, potansiyelleri olan STÖ’leri biraraya getirmek de bu çalışmanın hedefleri arasındadır. Türkiye’de kamu kurumlarının yetersiz kaldıkları kentli Suriyelilere STÖ’lerin daha fazla destek vermesi, kaçakçılar eliyle yapılan bu tehlikeli seyyahatleri de bir ölçüde azaltabilir ve bu insanlara nisbeten daha insan onuruna yakışır bir yaşam ümidi sağlayabilir.

2 GEÇMİŞ ARKA PLAN

2.1 Türkiye ve Kitle Göçleri

Türkiye coğrafi konumu nedeniyle tarihi boyunca zorunlu göç hareketlerine maruz kaldı. 1979’daki Iran İslam Devrimi, söz konusu rejim değişikliğinin hemen ardından başlayan İran-Irak Savaşı, 1988’de ateşkesten kısa bir süre sonra Irak rejiminin Kürt vatandaşlarına yönelik düzenlediği kimyasal saldırılar, 1989’da Bulgaristan’daki asimilasyon politikaları,1991’deki Körfez savaşının Kürtler arasında yol açtığı panik, Bosna ve Kosova’daki savaşlar, yüzbinlerce kişinin Türkiye’ye

3

sığınmasına yol açtı. Tüm bu büyük ölçekli zorunlu göç hareketlerinde, değişik hükümetler tarafından Türkiye Cumhuriyeti devletinin bazı standart politikaları uygulandı. Söz konusu insani krizlerde kamuoyunun genel ilgisizliği de dikkat çeken bir nokta oldu. Bu ilgisizliğin bir başka boyutu da geçmişteki ve günümüzdeki mülteci krizlerine sivil toplumun son derece sınırlı müdahalesiydi. 2011’deki Suriye mülteci krizine gelinceye kadar bunu, siyasi rejimin STÖ’lere getirdiği kısıtlamalarla açıklamak mantıklı olabilir. 2003 yılındaki Irak krizi öncesinde olası bir mülteci krizine yönelik hazırlıklar sırasında STÖ‘lerin ve hatta BM örgütlerinin tamamen acil durum planlarının dışında tutulması da devletin politikalarındaki sürekliliğin 2011 öncesi son örneği idi.

Buna rağmen, söz konusu mülteci krizlerinde Uluslararası, Ulusal ve yerel birçok STÖ, kendi imkanlarını zorlayarak zor durumdaki mültecilere yardım eli uzatmaya çalıştı. Devletin ve uluslararası kuruluşların bu krizlerde oynadığı roller iyi-kötü kayıtlara geçmişken STÖ’lerin söz konusu gayretleri çoğunlukla tarihin kaydına giremedi. İçinde bulunulan Suriye mülteci krizinde de STÖ’lerin oynadığı role dair sistemli herhangi bir kaynağa rastlamak mümkün değil. Oysa STÖ’lerin mültecilere yardım eli uzatma eğilimi bir toplumun insan haklarına ve insani değerlere bağlılığının göstergelerinden biridir. Dolayısı ile Suriyeli mültecilere STÖ’lerin ilgisini araştırmak Türkiye’nin iltica politikalarının oluşturulmasında önemli yol gösterici bir katkı yapacaktır.

2.2 STÖ’lerin gelişim çizgisi

Türkiye’nin siyasi yapısı ve tarihi, STÖ’lerin gelişip serpilmesi için uygun bir ortam yaratmamıştır. Sivil toplumun siyasi bir örgütlü güç olması genellikle istenmemiş ve engellenmiştir. STÖ’lerin mali kaynaklara erişimi kısıtlanmış, faaliyetleri sıkı bir kontrol altında tutulmuş ve çalışma alanları daraltılmıştır.

Bu durumun yavaş bir süreçten geçerek değişmeye başlaması 1990’ların başına rastlar. Özellikle insani konularda inanç temelli insani yardım örgütü niteliğindeki STÖ’ler, Bosna ve Kosova krizlerinde yeşermeye başladı. Takip eden yıllarda insan hakları ihlallerindeki azalmalar insan hakları örgütlerinin, çok yoğun işkence, yargısız infaz, kayıp kişiler gibi konulardan nefes alarak kadın hakları ve sığınma sorunlarına yönelmelerine yardım etti. 1999’daki Marmara depremi STÖ imajının yeni ve olumlu anlamlar kazanmasında önemli bir rol oynadı. Arama kurtarma alanındaki AKUT gibi örgütler, gençlerin yüksek insani değerlerin ışığında ortak hareket etmelerini teşvik etti. 2000’li yılların başından itibaren Türkiye’de AB güdümlü olarak başlayan siyasi reformlar STÖ’lerin çalışmalarının önündeki engelleri yumuşattı.

2010’lara gelindiğinde, daha örgütlü, sesini daha iyi duyurabilen, maddi olarak, özellikle AB fonları ile güçlenmiş, ilgi alanları çeşitlenmiş bir sivil toplum

4

yapısı karşımıza çıktı. Bu olumlu gelişmenin yanı sıra, siyasi iktidarla olan yakınlık mesafeleri, STÖ’lerin siyasileşmelerine de yol açtı. Özellikle 2000’li yıllarda, İslami inanç kesimlerinin yardımseverlik duygularını harekete geçirerek önemli bağışlar toplayabilmelerine olanak tanıdı. İnanca dayalı yardım kuruluşları, AKP hükümetinin uluslararası politikada etkin bir rol oynama siyasetiyle paralel olarak dünyanın farklı bölgelerinde yardım faaliyetlerine giriştiler. Suriyeli ilk mülteci grubunun Türkiye’ye sığındığı 29 Nisan 2011 öncesinde dikkat çeken bir başka nokta, Türkiye’de faaliyet gösterme izni alan yabancı STÖ’lerin sayısındaki azlıktır. Her nekadar yürürlükteki dernekler yasası, eskisinden farklı olarak Türkiye menşeli STÖ’lerin, yabancı STÖ’ler ile ortaklıklar kurulmasının yolunu açmışsa da, yabancı STÖ’lerin kendi başlarına Türkiye’de faaliyet göstermeleri izne tabidir ve bu izinler kolay alınamamaktadır. Türkiye’de, yarı kamusal nitelikteki meslek kuruluşları, sendikalar gibi yapılar da siyasetin gölgesinde kalmayı sürdürmektedirler.

2.3 STÖ’ler ve Mülteciler

STÖ’lerin uluslararası insani yardım faaliyetleri artmış olmakla beraber, uluslararası STÖ’ler ve uluslararası insani yardım hareketiyle ilişkileri alt düzeyde bulunmaklatır. Türkiye menşeli olup, dünyanın değişik bölgelerindeki afet ya da zorunlu göçlere yardım götüren STÖ’ler, daha çok Türk bayrağı altında izole bir çaba sarfetmektedirler. Uluslararası insani yardımın koordinasyon mekanizmalarında yer alınmamaktadır. Uluslararası insani yardımın “code of conduct”ını imzalamış bir Türk STÖ bulunmamaktadır. Kitle göçleri dışında 1994 yılında yayınlanan İltica ve Göç Yönetmenliği’nin yarattığı sıkıntıların hafifletilmesi amacıyla UNHCR Türkiye Ofisi, kamuoyunda farkındalık yaratmak, STÖ’lerin dikkatini bu alana çekmek için yoğun bir çaba başlattı. Adında “sığınma” kelimesi bulunan ilk STÖ olan Sığınmacı ve Göçmenlerle Dayanışma Derneği, UNHCR’ın teşviki, yol göstermesi ve destekleriyle 1995 sonunda kuruldu. Ancak bugün hala, adında iltica, sığınma, mülteci kelimeleri bulunan, İGAM da dahil STÖ’lerin toplam sayısı 4 ya da 5’i geçmemektedir.

2.4 Nisan 2011 ve sonrasında Devletin Suriye Politikası

Mart 2011’de Suriye’ye sıçrayan “Arap Baharı” benzeri protestoların kısa zamanda çatışmalara dönüşmesi sonucu, Suriye’den komşu Ürdün, Lübnan ve Türkiye’ye ilk kaçışlar Nisan ayında gözlenmeye başladı. Türkiye’ye bilinen ilk grup halinde kaçış Hatay’ın Yayladağı ilçesinden 250 kişilik bir grubun sınır barikatlerini aşarak sığınmasıyla 29 Nisan 2011’de gerçekleşti. Türk hükümeti aynı gün yaptığı açıklamada, gelenleri “misafir” olarak niteledi, zulüm ve savaştan kaçan bu “misafirler” için sınırların açık olduğunu ve öyle kalacağını, gelenlerin Türkiye’deki temel ihtiyaçlarının karşılanacağını ve kimsenin zorla geri gönderilmeyeceğini

5

açıkladı. Uluslararası koruma ilkeleriyle tam uyumlu olan bu politika, uluslarararası toplum tarafından takdirle karşılandı. Ancak uluslararası toplumun Türkiye’nin bu cömert ve uluslararası yükümlülüklerini yerine getiren politikaları karşısında teklif ettiği yardımlar konusunda Hükümet, teşekkür etmekle yetindi. Hükümet, Türkiye’nin kendi imkanlarıyla misafirlere koruma sağlamakta kararlı olduğunu ilan etti. Bu çerçevede Suriye’den sığınanların sayısı arttıkça önce Hatay ilinin farklı ilçelerinde, ardından uzun Suriye sınırına komşu diğer illerde kamplar açmaya başladı. 2013 Yılı Aralık ayı itibariyle 11 İldeki kamp sayısı 22’ye, bu kamplarda barınan mültecilerin sayısı da 210,000 kişiye ulaştı. Bağımsız gözlemcilerin denetimine kapalı olmaları nedeniyle kaygı kaynağı olsa da, kamplarda sağlanan hizmetler, buraları gezdirilen uluslararası kuruluş ve yabancı ülke heyetlerinin takdirini kazandı. UNHCR, kampların “beş yıldızlı kamp” olarak nitelendirilmesinde önemli bir farkındalık yarattı.

Hükümetin Suriyeli mülteciler konusundaki dış yardımlara kapalı politikasının önemli bir başka unsuru da yardım ve koruma faaliyetlerinde uluslararası ve sivil toplum işbirliğinden uzak durmasıydı. UNHCR gibi 1951 Cenevre Sözleşmesi’nin 35. Maddesi tarafından özel denetleme ve işbirliği yükümlülüğü kazandırılan bir örgüt bile kamplara sokulmadı. Ancak 2012 Yılında UNHCR’a ve zamanla diğer UN örgütlerine, çok sınırlı olarak kamplara giriş izinleri verilmeye başlandı. Ama 2014 yılı başında bile UNHCR’ın kamplara yönelik faaliyetleri teknik destek ve gönüllü geri dönüş mülakatlarını izlemekle sınırlı bulunuyor.

Uluslararası (hükümetlerarası) kurumlara kapalı yürütülen kamplardaki yardım çalışmaları, ulusal ve uluslararası STÖ’lere de doğal olarak kapalı tutuldu. Türk Kızılayı’nın barınma ve gıda sektörü çerçevesinde, AFAD’ın koordinatörlüğü altındaki faaliyetlerinin dışında, İnsani Yardım Vakfı (IHH) elindeki ya da yeni topladığı yardım malzemesini, kamp girişlerinde AFAD yetkililerine aktarma şeklinde faaliyet gösteren ilk Türk STÖ’sü ünvanını kazandı.

2012’deki bir gelişme de UNHCR’ın hatırlatması ile hükümetin, resmi söylemlerde “misafir” kavramını bırakarak, “geçiçi koruma” kavramını kullanmaya başlaması oldu.

“Geçici Koruma” kavramı, krizin ikinci yılında ancak yasallaşabilen “Yabancılar ve Uluslararası Koruma” yasasının (14 Nisan 2013) 91. Maddesi’nde yer alıyor. Ancak Avrupa Birliği’nin 2001 tarihli Geçici Koruma yönergesinden ithal edilen bu kavram, kitle göçleri durumunda nasıl davranılacağı ve mültecilerin hakları açısından hiçbir ayrıntı içermiyor.

Krizin en başından beri sessizce gelişen ama gerek Türk makamları gerekse UNHCR’ın duyurularında üzerinde durulmayan bir oluşum, 2013 yılında görmezden

6

gelinemez bir noktaya ulaştı. 2013 Yılı ortalarından itibaren kentlerde yaşıyan Suriyeli mültecilerin sayısı kamp nüfusunu üç misline yakın geçti. 2013 yılı sonu itibariyle 210,000 kişi kamplarda yaşarken, kent mülteci nüfusu başta da belirtildiği gibi 500,000’i geçti. Mevcut yasanın Geçici Koruma konusundaki hükmünün ayrıntıdan tamamen yoksun olmasının yarattığı sorunlar, kentli mülteci nüfusu olgusu karşısında çok çarpıcı biçimde ortaya çıktı.

Bu çalışma, kamplarda operasyonel faaliyetlerine izin verilmeyen STÖ’lerin, devletin, uluslararası kuruluşların sırt çevirdikleri, ihmal ettikleri bu nüfusa yardım eli uzatan tek kurum olabilecekleri varsayımından yola çıktı.

3 METOD VE SAHA ÇALIŞMASI

3.1 Genel Çerçeve

“Türkiye’deki Suriyeli Mültecilerin Haklarının Korunması ve Yaşam Koşullarının Arttırılmasında Rol Alan STÖ’lerin Üç Sınır İlindeki Çalışmalarıyla ilgili Örnek Durum Analizi” başlıklı bu çalışma kısa bir sürede gerçekleştirildi. Araştırma objektiflik ve tarafsızlık ilkelerine dayalı, hızlı bir gözlem niteliği taşımaktadır.

Şanlıurfa, Gaziantep ve Kilis illeri, gerek kampları gerekse kentli mülteci nüfusun yoğunluğu açısından, genel özellikleri yansıtan kentler oldukları için seçildiler. Üç ilin birbirine komşu olması, ekonomik gelişmişlik, etnik ve dini dokular açısından farklılıklar da göstermesi nedeniyle üç ilin seçiminin isabetli olduğuna inanmaktayız. Bu tür farklılıkların, sivil toplumun mülteciler konusundaki çalışma istekliliğini yansıtabileceği düşünüldü.

Araştırmanın hedef kitlesini Suriye mülteci krizinin Türkiye’deki boyutu ile ilgili çalışmalar yapan uluslararası, ulusal (Türk) ve yerel STÖ’ler oluşturuyor. Alan ekibimiz illerdeki çalışmasının önemli bir bölümünü Suriyeli mültecilerle ilgili çalışmalar yapan STÖ’lerin alan temsilcileriyle derinlemesine mülakat ve katılımcı gözleme ayırdı. Çalışma üç bölümden oluştu. Hazırlık niteliğindeki ilk bölüm kentli mültecilerle ilgili daha önce yazılan raporların taranması, İGAM’ın akademisyen üyeleri tarafından soruların hazırlanması ve STÖ yetkilileri ile randevuların alınmasından oluştu. STÖ’lerle ön temasta, uluslararası, ulusal ve yerel STÖ kategorileri oluşturuldu. Ulusal ve Yerel STÖ’ler ayrıca mevcut bilgilerin ışığı altında a) inanç temelli STÖ’ler; b) hak temelli STÖ’ler, c) laik yardım STÖ’leri; d) Mültecilerle daha önce çalışan STÖ’ler; e) Sendika, Birlik gibi Meslek örgütleri olarak sınıflandırıldılar. İkinci bölüm alan çalışmasıydı. İki kişilik IGAM alan ekibine, Milliyet gazetesinin Ankara bürosundan bir de foto muhabiri araştırmanın görsel malzemeler ile desteklenmesi amacıyla katıldı.

7

Alan çalışması her üç kentin merkezinde birer günde gerçekleştirildi. Görüşmelerde yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanıldı. Görüşmeler her bir STÖ ile ayrı ayrı ve yüz yüze gerçekleşti. Hizmetlerin alınması konusunda STÖ temsilcilerinin verdikleri bilgilerin faydalanıcı kesim olan mültecilerle de kontrolüne çalışıldı. Bu nedenle mültecilere ev ziyaretleri yapıldı. Ancak, mülteci ailelerine ulaşabilmenin yolu yine STÖ’lerin aracılığından geçtiğinden, daha çok, yardım alan ailelerle görüşmek mümkün olabildi. Aile ziyaretleri sırasında yardım yapan STÖ’nün temsilcisi ile o STÖ’nün tayin ettiği tercümanlar hazır bulundular. Buna karşılık semtlerdeki ziyaretlerde bize aracılık eden STÖ yetkililerinin ilk kez gördüğü mültecilere rastlanıldı.

Randevu alınması sırasında hatta randevuların gerçekleştirilmesi aşamasında özellikle uluslararası STÖ’lerin aşırı çekingen davrandıkları gözlemlendi. Hazırlık aşamasında ayarlanan randevular alanda son dakikada, karşı tarafın talebi ile iptal oldu. Bu nedenle alan çalışması sırasında uluslararası STÖ temsilcileri ile buluşulamadı. Ancak onların ulusal STÖ ortakları ile görüşmek mümkün olabildi.

Alan çalışmasında görüşülen STÖ ve ziyaret edilen aile dökümü şöyle gerçekleşti:

Şanlıurfa’da 5 STÖ 10 Aile

Gaziantep’te 4 STÖ 6 Aileye

Kilis’te 3 STÖ Okul, Kamp ve Sosyal Merkez

Alan dışı (Ankara)

Alan çalışmasının sınırlı olması ve uluslararası STÖ’lere özellikle kayıt yaptırmaları sırasında karşılaştıkları sorunlar yüzünden ulaşılamaması nedeniyle bulgular, telefon mülakatları, internet taraması ve STÖ’ler tarafından hazırlanan raporlar ile diğer faaliyetlerin araştırılması yoluyla desteklendi. Konuyla ilgili rapor yazan STÖ’lerin yetklileri ile telefon mülakatları yapıldı. 18 Aralık 2013 tarihinde Gaziantep’e gidilerek OCHA/ECHO’nun Suriye İnsani Krizi Ortaklar 2014 Uygulama Planı Toplantısı’na katılındı. Buraya katılan uluslararası 5 STÖ’nün temsilcileri ile görüşüldü. 28 Ocak 2014’te tekrar Şanlı Urfa’ya gidilerek izin almış 2 Uluslararası STÖ merkezi ziyaret edildi. Ayrıca, hem bir AB ülkesi Büyükelçiliği yetkilileri, hem de İçişleri ve Dışışleri bakanlıkları yetkilileri, ayrıca AFAD ile görüşülerek uluslararası STÖ’lerin çalışma izinleri konusundaki resmin ortaya çıkartılmasına çalışıldı.

Üçüncü aşamada bulgular analiz edildi ve rapor hazırlandı. Bulguların genel bir durumu yansıtıcı nitelikte olduğu kanaatindeyiz.

8

3.2 Sorular

Sorular kentli mültecilerin yardımlara erişimi, STÖ’lerin kendileriyle ilgili objektif bilgileri, STÖ’lerin kendilerini nasıl algıladıkları kateogrilerinde düzenlendi, ayrıca saha çalışması yapacak ekibin mülakatlarda dikakt etmesi gereken noktalar belirlendi.

3.2.1 Suriyeli kentli mülteciler için hazırlanan sorular

- Çalışıp çalışmadıkları, çalışma koşulları yaşam koşulları, hizmetlere erişim

- Yaşadıkları bölgelerde yaşamlarını güçleştitici, adaptasyonlarını zorlayıcı etmenler nelerdir?

- Aile olarak kaç kişiler?

- Mali durumları?

- Neden kampa gitmedikleri?

- Kimlik kartı olup olmadığı?

- Devlet hizmetlerinden haberdar olup olmadıkları?

- Aldıkları destek ve yardımlar?

- Halkın kendilerine karşı tavrı?

- Çocuklarının okula gidip gidemedikleri?

3.2.2 STÖ bilgileri

- Uluslararası, ulusal, ya da yerli STÖ kategorilerinden hangisine giriyor?

- Suriyeli mülteciler için yürüttükleri yardım faaliyetleri?

- Devlet kurumları ve BM örgütleriyle ilişki ve işbirliği yapıyorlar mı? Yapıyorlarsa niteliği?

- Diğer STÖ’lerle (uluslararası, ulasal, yerel) işbirliği?

- Faaliyetler için yeterli fonlarının (öz kaynak) olup olmadığı?

- BM, AB veya ülkelerden, uluslararası STÖ’lardan fon alıp almadıkları?

- Hükümet ile çalışmalarda, izinlerin alınmasında karşılaşılan sorunlar?

- Hizmetin eriştiği nüfusun genişliği?

- Yaklaşan kış ayları için hastalıklara karşı önlem alındı mı?

- Kaç kişilik bir ekiple çalışmalar yürütülüyor? Ekibin eğitim ve tecrübe düzeyi?

- Hedef kitlenin hangi kritere göre belirlendiği?

9

3.2.3 STÖ algıları

- İnsani yardım ve özellikle mülteci alanında tecrübeniz var mı, varsa daha önce hangi alanlarda çalıştınız?

- Şehirler kapasitenin üzerinde sığınmacı ile karşı karşıya kaldığında yeterli düzeyde önlemler alınabilir mi?

- Götürülen hizmetin niteliği

- Halkın sığınmacılara karşı bakış açısı ve algısı nedir?

- Mültecileri topluma entegre etmek için planları var mı? Yani gelen ve gelmeye devam eden 1 milyondan fazla mülteci topluma nasıl entegre edilebilir?

- Yaşam koşulları ve hizmetlere erişimleri

- Yardım faaliyetlerinin saiki:Sevap mı görev mi?

- Sığınmacılara yeterli destek ulaştırılabiliyor mu?

- STÖ’lerin önündeki temel zorluklar

3.2.4 Katılımcı gözlem için dikkat edilecekler

- Şehirlerde Suriyelilerin görünür olup olmadığı

- Kentler arası farklar

- Yaşam koşulları

- STÖ’lerin planlı çalışmaları

- Hizmet tatmini

- BM-STÖ işbirliği

- Koordinasyon

- Maddi kaynaklar

- Kadın çalışanlar

- Alanda bulunma süreleri

- Yardımları sadece insani boyutta mı gerçekleştiriyorlar yoksa başka amaçları var mı? Bu mültecilerin evlerine dönmelerini beklemek gibi?

- Deneyimleri

- Mültecilerle bire bir mi çalışıyorlar?

- Hizmetlerinin sürdürülebilirliği

10

- STÖ’lerin sunduğu hizmetlerin yoğunlaştığı alanlar (ihtisas alanları); temel gıda ve gıda dışı malzeme yardımı; barınak desteği; çeşitli sağlık hizmetleri; psiko-sosyal destek; ampute tedavi; ilaç; eğitim; kadın sorunları. Bu açıdan şehirler arası farklılıklar.

4 ANLATIMLAR ve GÖZLEMLER 1: KENTLİ MÜLTECİLER

Yapılan görüşmeler sonucu, kentlerde yaşayan mültecilerin sorunları görüşmeler sonucu şu şekilde özetlenebilir;

4.1 Barınma

Kamp dışındaki mülteciler barınma konusunda hemen hemen hiçbir destek alamıyorlar. Bazen, birkaç aile biraraya gelerek bir daire kiralıyorlar. Suriyelilerin çoğunluğu ziyaret ettiğimiz bu üç ilin en fakir kısımlarındaki kiralık yerlerde yaşıyorlar. Küçücük çocuklar çıplak ayakları ile beton üzerinde dolaşıyorlar. Isınacak bir soba, üstlerine örtecekleri bir battaniye bulmak bile zor. Kentsel dönüşüm çerçevesinde yapılan mütevazi konutlara yerleşenler de var. Ama, 500 TL’ye ulaşan elektrik parasını ödemeyemedikleri için çıkartılacaklar.

Gaziantep’in Güzelvadi Mahallesi, kentin kırsalla kucaklaştığı en uç noktalardan birisi. Buralarda, dört beton kolon üzerinde yükselen tek katlı ilkel yapıların, dükkan olarak tasarlanmış zemin katlarına, aldıkları briket ve çimento-kum desteği ile duvar ören Suriyeliler, iç mekanı, çarşafla bölümlere ayırarak aralarında paylaşıyorlar. Acil olarak battaniye, giysi ve gıdaya ihtiyaçları var.

Gaziantep Mazlum-Der Yöneticisi Mehmet Alkış bir Suriyeli ailenin, ellerindeki tek kaşığı paylaşarak yemek yediklerini belirterek, kendilerinden çatal-kaşık yardımı istediklerini söyledi.

Suriyeli mülteciler kamplarda yer bulamıyorlar. 25,000 kişilik kamplar şimdi 35,000 kişiyi misafir ediyor. Ayrıca, kamplarda özel hayatın mahremiyetini sürdürmek zor. Diğer yandan, kamptan çıkış izni olmadığından dışarıda çalışıp para kazanmak imkansız. Bu insanlar, çalışarak Türkiye’deki koşullara uyum sağlamak istiyorlar. Bu nedenle çalışma hayatına erken başlamayı önemli bir adım olarak görüyorlar.

Şanlıurfa Eğitim Bir Sen yetkilileri, kent merkezlerinin dışında çok sayıda Suriyeli mültecinin, tarım sektöründe çalışabilmek için kırsal alanlara yayıldıklarını belirtti. Kırsal kesimde kullanılmayan bağ evlerine, depolara yerleştikleri söyleniyor. Kırsal kesimde ve köylerde yaşayanlar çok daha az görünür durumdalar. Onların kayıt işlemleri ve sayılarının tespiti ise hemen hemen imkansız.

Kilis Ortak Akıl Platformu da kentteki barınma konusunda şu tespiti yapıyor: “Halen Kilis’te Suriyelilerin kiralamaları sonucunda kiralık konut kalmadığı gibi

11

terk edilmiş ve sahiplerince başka şehirde oturmaları nedeniyle kullanılmayan boş ev ve iş yerlerine bile aileler yerleşmiş, kendilerince basit tamiratla bu riskli yapıları kullanmaktadırlar.”

4.2 Gıda ve beslenme

En önemli sorunlardan biri de gıda ve beslenme. Çocuklardan başlayarak eksik beslenme büyük bir sorun. Belediyelerden ve sivil toplum kuruluşlarından yardım paketleri alarak karınlarını doyurmaya çalışıyorlar.

4.3 Sağlık

Kayıt olan Suriyeli mülteciler, kendilerine verilen kimlik kartları ve bu kartlardaki kimlik numaraları ile sağlık hizmetlerinden yararlanabiliyorlar. Ayrıca yüzde 20 sini ödeyerek ilaç alabiliyorlar. Sağlık gibi çok önemli bir hizmete erişim son derece kıymetli bir katkı. Kilis’te faaliyet gösteren Uluslararası Mavi Hilal Vakfı Başkan Yardımcısı Muzaffer Baca, Suriye’li nüfusun Kilisli halkla eşit orana çıktığı ilde devlet hastanesinde mülteci hastalar ve yaralıların çokluğu nedeniyle TC vatandaşlarının hizmetinde aksama ve gecikmeler olduğunu söyledi.

Diğer yandan, pahalı tedavi gerektiren durumlarda sağlık hizmetlerinin yetersizliği ortaya çıkıyor. Bombalardan dolayı sakatlanan insanları hayata döndürmek için çok pahalı tıbbi müdahaleler gerekebiliyor. Bunu karşılayacak kaynak yok.

En yakınlarını bombardımanlarda kaybedenler için psikolojik destek, travma sonrası programlar, ampute (sakat) kalanlara protez sağlanması gibi yardımlar da eksikliği hissedilen sağlık hizmetleri arasında.

4.4 Çalışma hakkı

Şehirlerde yaşayan Suriyeli mülteciler yaşamlarını sürdürebilmek için çalışmak zorundalar. Ancak, Türkiye’de, resmen “geçici koruma” dan yararlanan kişiler için çalışma koşullarını düzenleyen bir mevzuat yok. Bu boşluktan dolayı ancak kayıt dışı olarak çalışabiliyorlar. Bu da her türlü istismara yol açıyor.

Şanlıurfa, Gaziantep ve Kilis’te, kampların dışında yaşayan Suriyeli mülteciler, tarım ve inşaat sektörü ile ağır metal işlerinde istihdam ediliyorlar. Önemli sayıda mülteci ailesi, köylere yayılarak tarım üretiminde çalışıyor. Şanlıurfa Deniz Feneri örgütünün temsilcisi Osman Gerem, bazı Suriyelilerin yapılan organizasyonlarla, ucuz işçi olarak, sınır illerinin dışına da götürüldüklerini belirtti.

Ebu H. 63 yaşında. Emekli Asker. Ailesinden 10 kişi beraber kaldığı Gaziantep’ki dükkandan bozma bir mekanda günde 10 kg. fıstık ayıklama karşılığı 4 TL kazanarak geçiniyor.

Öte yandan zengin Suriyeli mülteciler arasında ticaret yapanlar, kuyumculukla uğraşanlar, cafe-restaurant işletenler de var.

12

4.5 Eğitim

Kamp dışında yaşayan Suriyeli mültecilerin çocukları büyük ölçüde eğitim alamıyorlar. Şanlıurfa İl Merkezi’nde Suriyeli çocuklar için açılan okula 1.200 çocuk kayıt yaptırmış. Ancak halen 400 öğrenci Suriye’li öğretmenlerden ders alıyor. Öğrenciler servislerle evlerinden alınıp, bırakılıyorlar. Ancak ev ziyaretlerinde konuştuğumuz aileler, bu okuldan haberdar olmadıklarını söylediler.

4.6 Sığınma Başvurusu ve üçüncü ülkeye yerleştirme

Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR), Türkiye’nin uyguladığı geçici koruma rejimini desteklemek amacıyla, Suriyeli mültecilerin bireysel sığınma başvurularını geri çeviriyor. Suriyeli mülteciler, üçüncü bir ülkeye yerleştirilmek talebiyle UNHCR’ın Gaziantep ofisinin kapısına gidiyorlar, ancak şu anda bu başvuruları alınmıyor.

4.7 Uyum

Osman Gerem, Şanlıurfa’da halkın misafirperver ve anlayışlı olduğunu söylüyor.

Gerem, savaş öncesinde Tükiye ile Suriye’nin vizesiz geçiş imkanı sağlamalar sonucu, yıllardır birbirini görememekten dolayı küllenen akrabalık ilişkilerinin karşılıklı ziyaretlerle canlandığını hatırlatıyor. “Bu yakınlaşma, Suriyelilerin, çatışmalar başladığında akrabalarının yanına daha kolay sığınmasını sağladı” diyor.

Kilis Ortak Akıl Platformunun raporunda da Suriyelilerin kentlerdeki varlığının yarattığı uyum problemlerinin başında kira sorununu yer alıyor. Ucuz çalışma bir başka gerginlik konusu.

Uluslararası Mavi Hilal Vakfı Başkan Yardımcısı Muzaffer Baca da Kilis’teki ortak sorunları benzer biçimde dile getirdi: “Kira artışı, kültürel farkılılıklar (Dini farklılılıklar, ahlaki değerler), alınan güvenlik tedbirleri Kilis halkını rahatsız ediyor”.

5 ANLATIMLAR VE GÖZLEMLER 2: STÖ’LERİN FAALİYETLERİ

5.1 Genel

Bugüne kadar Türkiye’nin karşılaştığı bu en büyük mülteci krizinde devletin imkanlarının çok büyük bir kısmı 10 ildeki 22 Kampta yaşayan Suriyeli mülteciler için kullanılıyor. Kentlerde yaşayan yarım milyon mültecinin hayata tutunmasında ise en büyük destek sivil toplum örgütlerinden (STÖ) geliyor. Devletin ve uluslararası kuruluşların boş bıraktıkları alanı onlar doldurmaya çalışıyor. Adlarından kimse pek bahsetmese de söz konusu kuruluşlar buradalar. Büyük fedakarlıklarla mağdurların hayatında değişiklikler yaratmaya çalışıyorlar.

13

Şanlıurfa, Gaziantep ve Kilis’te daha çok inanca dayalı STÖ’ler kamp dışında yaşayan mültecilere yardım konusunda aktif faaliyet gösteriyorlar. Hak savunucusu olan STÖ’ler ise savunuculuk, raporlama, izleme ve farkındalık faaliyetleri yürütüyorlar. İnanç temelli olmayan yardım kuruluşları arasında da bölgede olağanüstü yardım çabaları gösterenler var. Olması gerekenden çok daha az sayıda uluslararası sivil toplum örgütü de acil gıda yardımının dışında kendi ihtisas alanlarında ihtiyaç sahiplerinin dertlerine çare bulmaya çalışıyor. Ayrıca, Suriyelilerin kurduğu sivil toplum oluşumları da bölgede faal.

Çalışmanın kapsadığı üç ilde Suriyeli mültecilere yardım amacıyla birçok STÖ’nün çaba gösterdiği gözlemlendi. Aşağıda bu gözlemlerin bir özeti sunulmaktadır:

5.2 Şanlıurfa Platformu

Şanlıurfa’daki 60 kadar sendika ve diğer örgütlerin temsilcileri, 2012’de biraraya gelerek “Şanlıurfa STÖ İnsani Yardım Platformu”nu oluşturmuş. Deniz Feneri, IHH, Mazlum Der, Kimse Yok mu gibi yardım kuruluşları platformda yer alıyorlar. Kent merkezindeki Suriyeli sayısı birden bire artınca, Deniz Feneri Derneği’nin sorumlusu Osman Gerem önderliğinde STÖ’ler biraraya toplanmış.

Platform Valilik ile yakın işbirliği yapıyor. Evsiz ya da yardıma muhtaç Suriyelilerin tespitine çalışıyor. Eğitim-Bir-Sen’den İbrahim Çoşkun, faaliyetlerden bahsederken kaynak ve bağış bulma çabalarının altını çiziyor. İşadamlarından destek istediklerini, ayrıca Ankara, Istanbul, Kayseri Büyükşehir Belediyeleri ile temasa geçerek patates, soğan, un, mercimek gibi temel gıda maddelerini temin ettiklerini anlatıyor. Osman Gerem, yurt dışından da yardım temin ettiklerini söylüyor: “Almanya’daki Nurenberg Medine Vakfı bize 30 tonluk malzeme yardımı yaptı”. Gerem, kriz uzadıkça yardım miktarının azaldığını da vurguluyor.

STÖ’lerin yardımlarının büyük bölümü, sınırın Suriye tarafındaki yerinden edilmiş insanlara yollanıyor. Gerem, 2012’den bu yana toplam 120 TIR dolusu insani yardım malzemesinin Suriye sınır ötesine gönderildiğini söyledi. Kenttekilere yapılan yardımı ise 50 TIR hacminde.

Şanlıurfa belediye Meclisi Üyesi Yusuf Mert, yardımların asıl hedefinin sınır ötesi olduğunu söylüyor. Bu yardımlar sayesinde Türkiye’ye gelişlerin yavaşlayacağına inanıyor.

5.3 IHH

İHH Şanlıurfa Şubesi, Platform’dan ayrı olarak da yardım faaliyetinde bulunuyor. İHH Şube Başkanı Behçet Atila, Şanlıurfa’da 70,000 Suriyelinin kamp dışında yaşadığını belirtiyor. Sorunların başında adres tespiti geliyor. Kentin değişik

14

semtlerine yayılan Suriyelilere ulaşmak çok zor. Atila, “Bir çalışanımız ve 10 kadar gönüllümüz var” diyor. Böylesine dar bir kadro ile onbinlerce ailenin adres tespitini yapmaya çalışıyorlar.

İHH’nın da yardımları, kamplara ve Suriye tarafına sevkediliyor. Kentte yaşayan Suriyelilere ise daha çok yerel örgütün çabalarıyla yardım ulaştırılabiliyor. Atila, “Kurban bayramında, 10 gönüllümüzle mültecilere et dağıttık” diyor.

Atila’ya göre de kamp dışında yaşayanların en büyük sorunu kira. Üç, dört aile bir evde kalıyor. 25 kişinin bir odada kaldığı durumlara da rastlanıyor.

Atila, Valiliğin eşgüdümünde bir okul açıldığını, Suriyeli öğretmenlerin ders verdiğini söyledi. Ancak ev ziyareti yaptığımız ailelerin bir bölümü bundan habersiz. Ayrıca çıplak ayaklarıyla taş avlularda dolaşan çocukların durumu da gösteriyor ki eğitim, aileler için henüz bir öncelik değil.

5.4 MAZLUMDER

Bir insan hakları kuruluşu olan MAZLUMDER, Gaziantep şubesi yetkililerinin çabasıyla, kentte bir yardım örgütü olarak da çalışıyor. Genel Yönetim Kurulu Üyesi Abdürrahim Çelik, “Kentteki en büyük sorun insani yardımın ulaştırılması” diyor. Ellerini “taşın altına koymak” zorunda kaldıklarını belirtiyor. Mültecilerin çoğunlukla kenar mahallelere yerleştiklerini, çok zor koşullarda yaşadıklarını, en büyük ihtiyaçlarının başlarını sokacak bir dükkan, bir ambar veya branda bezi olduğunu sözlerine ekliyor. Verdiği bilgiye göre Gaziantep’te de bir iki odayı üç aile paylaşıyor. Çelik, kentte yaşayanların sayısının birden bire artması üzerine, Güzelvadi ve Dumlupınar mahallelerini pilot bölge olarak belirlediklerini söylüyor. 2012 ortasından itibaren yaklaşık 400-500 aile tespit etmişler. Bu ailelere destek veriyorlar. “Ama” diyor, “devletten bir destek yok. Kendi imkanlarımızla yardım toplayıp dağıtıyoruz”.

MAZLUMDER Genel Yönetim Kurulu Üyesi Mehmet Alkış da, istenirse 1.5 milyon nüfuslu kentte mültecilere önemli destek sağlanabileceğini vurguluyor. Bu amaçla ekonomik durumu iyi ailelerin birer mülteci ailesine destek çıkacakları “kardeş aile projesi” önerdiklerini anlatıyor.

5.5 İnsan Hakları Derneği

İnsan Hakları Derneği (İHD) Gaziantep Şubesi Başkanı Avukat Hasan Önder Suğlu, İHD’nin bir insan hakları örgütü olarak bu krizin içinde olduğunu belirtiyor. İHD, yardım faaliyetlerinin ayrımcılık yapılmadan ve siyasi niyetler dikkate alınmaksızın dağıtılıp dağıtılmadığını izlemek görevini üstlenmiş. İHD ayrıca, Nusaybin sınır bölgesine duvar örülmesi girişimini sendikalar ve bazı siyasi partilerle birlikte protesto etti.

15

5.6 Helsinki Yurttaşlar Derneği

İnsan hakları alanında çalışan STÖ’lerden Helsinki Yurttaşlar Derneği de Kilis’te Suriyeli mülteciler için faaliyet gösteriyor. Helsinki Yurttaşlar Derneği, ünlü Sınır Tanımayan Doktorlar örgütü ile birlikte birinci basamak tedavi ve Akıl Sağlığı Destek Programları uyguluyor.

5.7 Uluslararası Mavi Hilal Vakfı

Suriyeli mülteciler için ciddi çabalar sarfeden sivil toplum kuruluşlarından birisi de Uluslararası Mavi Hilal Vakfı (IBC). Vakfın Başkan Yardımcısı Muzaffer Baca, 2011 baharından bu yana önce Hatay sonra Kilis’teki mültecilere gıda malzemesi, hijyenik malzemeler ve çocukların ihtiyaç duydukları yardım malzemelerini paketler halinde ve Kızılay kanalıyla kamplara ulaştırdıklarını söylüyor.

Gıda malzemeleri yardımına ilave olarak 2012-2013 arasında, Kilis’te yaşayan 2,600 aileye 250’şer TL nakit yardım yapmışlar. Bu yardımın kaynağı Catholic Relief Services. IBC, Kilis’te üç adet Çocuk Psikolojik Destek Merkezi kurmuş. Burada 1.600 çocuğa Suriyeli öğretmenler ile müzik, bilgisayar ve resim dersleri verilmekte.

IBC, 1.350 çocuğun okuduğu okulun yakıt, elektrik, temizlik giderlerini, Alman Malteser International’ın sağladığı fonlarla karşılıyor ve Suriyeli öğretmenlerin maaşlarını ödüyor.

IBC-Malteser International işbirliği ile kurulan 32 yataklı konteyner hastane ile Kilis Devlet Hastanesi’nin yükü hafifletiliyor. Burada Suriyeli doktorlar ve sağlık personeli hasta ve yaralıların tedavi ve bakımlarını sürdürüyorlar. Konteyner hastanenin bir benzeri de kent çıkışındaki barınma merkezinde de kurulmuş. IBC ve Malteser International ortaklığı kampa yemek de sağlıyor.

5.8 Hayata Destek Vakfı

Hayata Destek adlı STÖ de 900 kadar mülteci ile yaptığı ankete dayalı bir rapor hazırladı. Hayata Destek ayrıca yaklaşık 3 bin mülteci için elektronik bir bilgi sistemi ile yardım dağıtım faaliyeti yürütüyor. Hayata Destek Vakfı Hatay, Kilis ve Şanlıurfa’da kamp dışındaki mülteciler için gıda, hijyen ve kışa hazırlık yardım paketleri dağıtmaya devam ediyor.

5.9 Araştırmacı STÖ’ler

Yukardaki STÖ’lerin dışında kalan birçok STÖ’nün de krizle ilişkileri sürüyor. Bazı STÖ’ler kentlerdeki mültecilere yönelik araştırma çabaları yürütüyorlar., raporlar hazırlıyorlar. Özellikle düşünce kuruluşu niteliğindeki STÖ’ler, ciddi raporlarla tarihe not düşüyorlar. Ankara merkezli USAK bu kuruluşlardan biri. USAK, ABD’nin ünlü düşünce kuruluşu Brookings Ins. ile ortak bir rapor yayınladı.

16

Suriye’den İstanbul’a Gelen Sığınmacıları İzleme Platformu adı altında biraraya gelen STÖ’ler de yakın bir geçmişte, ankete dayalı bir rapor yayınladı. Kilis’te, toplum önderi durumundaki kişilerin oluşturduğu Ortak Akıl Platformu, Cumhurbaşkanı, Başbakan ve diğer yetkililere sundukları raporları ile farkındalık yaratmaya çalıştılar.

Ali Aslan Özaslan, Eğitim ve Gençlik Derneği Gaziantep Sorumlusu. Dernek, AB üyesi ülkelerden gençleri projeler kapsamında kente getiriyor. Bu gençler mülteci krizi ile beraber kamplarda bazı etkinlikler yürütmüşler. Ancak bu çabalar kamp yönetimleri değiştikçe sekteye uğruyor.

Türk Tabibler Birliği Suriye iç savaşına bağlı yaşanan göç ve göçe bağlı sağlık/sağlık hizmeti sorunları üzerine, Mayıs-Kasım 2013 tarihleri arasında sığınmacılara yönelik TTB ve bölge tabip odalarının yürüttüğü çalışmalardan yararlanılarak hazırlanan “Suriyeli Sığınmacılar ve Sağlık Hizmetleri” başlıklı bir rapor hazırladı.

Gaziantep Barosu, Adli Yardım programı çerçevesinde Suriyeli mültecilerin başvrularında destek sağlıyor. Ücretsiz adli yardım talepleri arasında vatandaşlık başvurusu (TC vatandaşı akrabaların olması durumunda), evlilik-boşanma davaları ve üçüncü ülkelere yarleştirme konusu ön planda yer alıyor.

5.10 Türk Kızılayı

Türk Kızılay’ı bu krizde iki temel görev üstlendi. Birincisi Kamplarda AFAD’ın koordinasyonunda barında ve gıda yardımı sağlıyor. Kendi olanakları ve başta UNHCR olmak üzere bağışçı kurumlardan sağladığı çadır ve diğer barınak tipleri ile kamplardaki barınak ihtiyacını karşılıyor. Başlangıçta sıcak yemek dağıtımı ile başlanan gıda dağıtımı 2013’ten itibaren giderek Dünya Gıda Programı WFO’nun sağladığı karne ile gıda malzemesi satışı biçimine dönüşerek devam ediyor. Kızılay, bu yardımın koordinasyonunu yürütüyor. Kızılay’ın ikinci büyük faaliyet alanı, sınıra sıfır 8 noktada, bağışlarla toplanan yardım malzemelerinin Suriye içindeki ihtiyaç sahiplerine ulaştırılmak üzere bu dağıtımı gerçekleştiren Suriyeli gruplara ya da uluslararası STÖ’lere devretmek.

5.11 Uluslararası STÖ’ler

Uluslararası STÖ’ler, hükümetten çalışma izni almak zorundalar. Bu çok ağır işleyen bir süreç. Dernekler yasası gereğince Türkiye’de faaliyet göstermek isteyen Ulusllararası STÖ’lerin İçişleri Bakanlığı’na müracaatları gerekiyor. Bakanlık, başta Dışışleri bakanlığı olmak üzere çoğunluğu güvenlik birimi olan çeşitli devlet kuruluşundan söz konusu STÖ hakkında görüş ve tavsiye istiyor. Uluslararası STÖ’nün geçmişte Türkiye hakkındaki bir beyanı reddedilme nedenleri arasında bulunuyor. Ayrıca, izin almadan, elemanlarını turist pasaportuyla Türkiye’ye göndererek “kayıt dışı” faaliyet gösterdiği tesbit edilen STÖ’lerin izin talepleri de red

17

ediliyor. Buna karşılık yaklaşık 80 kadar uluslararası STÖ’nün temsilcilerinin sınır illerinde çalışma yürüttüğü belirtiliyor. 1 Şubat 2014 Tarihi itibariyle 18 Uluslararası STÖ’nün izin aldığı biliniyor. Ancak bunların büyük bir çoğunluğu Sınırın Suriye tarafında yardım götürmeye çalışıyor.

Danimarka Mülteci Konseyi (Danish Refugee Council), International Medical Corps (IMC), Mercy Corps, GOAL, International Rescue Committee, CARE (Cooperative for Assistance and Relief Everywhere), Save the Children International izin alabilenler.

Amerikan Mercy Corps örgütü, Ürdün, Lübnan, Irak ve Türkiye’deki milyonlarca Suriyeli mültecinin önemli ihtiyaçlarını karşılamaya çalışıyor. Özellikle aşırı şiddetle karşılaşan çocuklar, yaşadıkları büyük korkuların etkisinden günlük yaşamlarında kurtulamıyorlar.

International Medical Corps da, Conrad N. Hilton Vakfından sağladığı 750,000 Dolarlık fonla Türkiye’deki Suriyeli mültecilere sağlık ve eğitim hizmetleri sunuyor. Kilis’in yanı sıra Şanlıurfa’da bir klinik açma hazırlığı içindeler. Danimarka Mülteci Konseyi Hatay ve Şanlıurfa’da faaliyet gösteriyor. Travma sonrası eğitimleri veriyor.

İzin talebi reddeilen ya da beklemede ve incelemede olan birçok Uluslararası STÖ, yerel-ulusal STÖ’lerlşe işbirliği yaparak, daha doğrusu onların adı altında mültecilere yardım yapmaya çalışıyor. Ancak tüm uluslararası STÖ’ler, para transferleri, maaş, ücret ve diğer masraflarının gerçekleşmesi gibi ciddi operasyonel sorunlarla karşı karşıya bulunuyorlar.

2013’ortalarından itibaren devletin Uluslararası STÖ’lerin çalışmaları lonusuna karşı tutumunda tedrici bir yumuşama olduğu gözlemleniyor. Yetkililer “Uluslararası STÖ’lerin çalışmasıma sıcak bakıyoruz. Ama bu konuda kontrollu olacağız. Bir STÖ enflasyonu kesinlikle arzu etmiyoruz” diyorlar.

5.12 Suriyeli STÖ’ler

Mültecilere yardım etmeye çalışan STÖ’lerin bir bölümü de Suriye menşeili. Örneğin Assistance Coordination Unit (ACU) Suriye’deki aktivist gençlerle iletişim kurup onlara çeşitli eğitimler veriyor. Özellikle kadın çalışmalarında etkinler.

18

5.I BULGULAR VE SONUÇLAR

1) Şanlı Urfa, Gazi Antep ve Kilis’te yaptığımız ev ziyaretleri, bize anlatılar ve okuduğumuz raporlar Türkiye’de kamp dışında yaşayan yüzbinlerce Suriyelinin son derece zor koşullar altında yaşadığını gösteriyor. Aslında bu sadece Türkiye’de yaşanan bir durum değil. Suriye’ye komşu ülkelerden Ürdün, Lübnan ve Irak ile Mısır’da da aynı sorunlar yaşanıyor. Mültecilerin, bu ülkelerin sınırları içinde hızla çok geniş bir coğrafyaya yayılmaları, kayıt olmalarına, zorla geri gönderilme olasılığına karşı uluslararası korunmadan yararlanmalarına ve temel ihtiyaçlarının karşılanmasına engel oluyor.

Ortaya çıkan hizmet ve yardım boşluğunu, genellikle gönüllü kuruluşlar doldurmaya çalışılıyor. Ulusal, yerel, uluslararası ve Suriyeli sivil toplum kuruluşları kendi ihtisas alanlarında yararlı olmaya, mültecilerin hayatında olumlu gelişmeler sağlamaya büyük çaba sarfediyorlar.

2) Ağır koşullar nedeniyle belki giderek daha fazla Suriyeli, yaşamlarını tehlikeye atacak ve Aralık 2013’te Bandırma ve Çeşme açıklarında yaşanan deniz facialarında olduğu gibi, boğulma tehlikesine rağmen, Yunanistan’a kaçmaya çalışacak.

3) Türkiye 1951 tarihli Mültecilerin Statüsü’ne ilişkin Cenevre Sözleşmesi’ne hala coğrafi kısıtlama ile taraf. 12 Nisan 2013’ta Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren ülkenin ilk iltica yasası olan Yabancılar ve Uluslararası Koruma Yasası, kitle göçlerini ya ihmal etmiş ya da bilinçli olarak tamamen yürütme organlarının politik tercihlerine bırakmış. Yasa’nın 91. Maddesi, kitle halinde bir mülteci göçü durumunda, Türkiye’nin “geçici koruma sağlayabileceğini,” bununla ilgili tüm düzenlemelerin Bakanlar Kurulu tarafından yapılacağını hükme bağlıyor. Yasa geçici koruma kavramını Avrupa Birliği’nin 2001 tarihli Geçici Koruma yönergesinden ithal etti. Ama AB Yönergesi’ndeki hiçbir detay yasada bulunmuyor. Mültecilere, bireysel sığınmaya başvurma hakkı tanınmıyor. Geçici korumanın bir zaman sınırlaması yok. Geçici koruma altındaki mültecilere sağlanacak haklardan yasada bahsedilmiyor. Kriz sürerken ve eğer günün birinde biterse, geri dönüşlerin nasıl gerçekleşeceği belirsizlik içermekte. Suriyelilerin her iki durumda da en az birkaç yıl daha Türkiye’de kalacakları varsayılırsa, bu mevzuatsızlık yeni sorunlar yaratabilir. 2013 yılının Aralık ayında Balıkesir’in Burhaniye kıyılarında ve Çeşme açıklarında batan teknelerde yaşamlarını yitirenlerin Suriye vatandaşı oldukları unutulmamalı. Türkiye’de çektikleri sefalet onları kaçakçıların elinde hayatlarını riske atmaya zorluyor. Bu durum, Türkiye-Bulgaristan sınırında olduğu gibi, diplomatik ilişkileri gerginleştiriyor, sınırlara duvarlar örülüyor. Mevzuat boşluğu, STÖ’lerin çalışmalarını da hayli

19

zorlaştırıyor. STÖ’lerin hangi alanlarda nasıl çalışacaklarına dair bir düzenleme yok. Yabancı uluslararası kuruluşların çalışma izni almalarının keyfi kararlara bağlı olduğuna dair yaygın bir kanaat var. Bu nedenle, izin alabilenler bile, oldukça sessiz, kapalı ve daha çok Suriye içine yönelik faaliyet gösteriyorlar.

4) Devlet krizin başından beri kampların yönetimini sıkı bir biçimde kendi tekeline aldı. Uluslararası kuruluşlara bile zaman içinde çok sınırlı bir faaliyet alanı tanıdı. Kampların imkanları, gezdirilen yabancı heyetleri etkiledi. “Beş Yıldızlı kamplar” kavramı birçok heyetin, günün sonundaki demeçlerine yansıdı. Ama kamp dışı nüfusun hızla artması ve kamp nüfusunu geçmesi, yepyeni bir durum yarattı. Devletin, “beş yıldızlı kamplar” efsanesi, kent ve kırsaldaki mültecilerin zor durumları karşısında yıkılma tehdidiyle karşı karşıya bulunuyor.

5) Üç kentte yaşayan mültecilere yardımın büyük bir bölümü, uluslararası STÖ’ler ile inanç temelli ulusal STÖ’ler tarafından gerçekleştiriliyor. Ancak söz konusu STÖ’lerin genel merkezlerinin bu krizde ağırlıklı hedefi sınırın Suriye tarafı. Sınırın Türkiye tarafındaki kentli mülteci nüfusuna yardım, aynı ulusal STÖ’lerin yerel yöneticilerinin, gerek resmi makamların ve yerel STÖ’lerin de desteğini alarak yürüttükleri çabalar sayesinde gerçekleşiyor.

6) Bu tür sivil toplum örgütü yardımlarının miktarı, ihtiyaç sahiplerinin sayısıyla karşılaştırılamayacak oranda düşük. Üstelik yardımlar devamlılık arzedemiyor.

7) Ulusal veya yerel STÖ’lerin insan kaynakları da son derece sınırlı. Az sayıda gönüllü ile yardım faaliyetlerini sürdürüyorlar.

8) İnsan kaynaklarının niteliği açısından, STÖ’lerin çalışanları genel olarak insani yardım ve mülteci sorunları konusunda herhangi bir eğitim almamış durumdalar.

9) Ulusal nitelikte de olsa, STÖ’lerin yardım faaliyetlerine imkan sağlayan maddi kaynaklarını daha çok yine yerel iş çevreleri, belediyeler ve sokaktan, camiden toplanan bağışlar, daha büyük illerdeki belediyelerden alınan destekler sağlıyor.

10) Yardımın niteliğine bakıldığında, ağırlıklı olarak acil hayati ihtiyaç maddeleri (gıda, giysi, kısmen barınak) türü yardımlar yapılıyor. Sağlık ve eğitim gibi valilikler tarafından sağlanan hizmetler için ise bilgi eksikliği ve hizmetin verildiği yere ulaşımdaki zorluklar gibi sorunlar ön plana çıkabiliyor.

11) Yardım faaliyetinde bulunan ulusal/yerel STÖ’ler, mülteci nüfusu içinde özel ihtiyaçları olan kesimlere hizmet sağlamak konusunda bilgi, donanım ve kaynak sorunları ile karşı karşıyalar. Bu yüzden yardımlar ağırlıklı olarak en temel ihtiyaçlara yönelik olarak sağlanıyor.

20

12) Genellikle inanç temelli olan ulusal STÖ’lerin yerel birimlerinin çabası ile yürütülen yardım faaliyetlerinin dayandırıldığı bir plan, geleceğe yönelik bir strateji bulunmuyor. İhtiyaç sahibi kitlenin genişliği ve imkanların darlığı nedeniyle, sağlanan sınırlı malzeme anında dağıtılıyor ve tükeniyor.

13) İnanç temelli STÖ’lerin dışında özellilke ülkenin büyük kentlerinde merkezi bulunan ulusal, laik, profesyonel türlerdeki STÖ’lerin geniş kapsamlı kampanya ve yardım faaliyetlerine rastlanmıyor.

14) Suriye krizinin Türkiye’de siyasallaşmış olması, inanç temelli STÖ’leri insani aktörler olarak ortaya çıkarırken, Ankara, İstanbul gibi büyük illerde örgütlü daha güçlü STÖ’ler bu krize büyük ölçüde sırtlarını dönmüş durumdalar.

15) Yardım faaliyeti gösteren inanç temelli STÖ’lerin, yabancı STÖ’lerle ve uluslararası kuruluşlarla, özellikle UNHCR gibi BM kurumlarıyla bağlantıları mevcut değil. BM Kuruluşlarının faaliyetlerine ancak Ekim 2012’den itibaren yeşil ışık yakıldı. Buna karşılık UNHCR kamplarda sadece teknik destek ve gönüllü geri dönüş mülakatlarında gözlemci olarak bulunmak gibi sınırlı ve operasyonel olmayan bir fonksiyon üstlendi. Bölgedeki Ulusal, yerel ve Uluslararası STÖ yetkilileri BM örgütleriyle bir temaslarının bulunmadığını belirtiyorlar. Kamplarda çocuk dostu alanlar kuran ve Milli Eğitim bakanlığı ile eğitim işbirliği yapan UNICEF 2014’te kentteki mülteciler için STÖ’lerle işbirliği kurmak üzere planlar yapmaya başladı. UNICEF ayrıca, Sağlık Bakanlığı ile birlikte ikinci Çocuk felci ve Karma Aşı kampanyasında, Kentli mülteci nüfusuna erişmek için STÖ’lerden destek talep etti. WFP, kamplarda karne dağıtımı için Türk Kızılay’ı ile çalışıyor. Kentli mültecilerin varlığının “keşfedilmesi” üzerine BM örgütlerinin UNHCR liderliğinde STÖ’lerle birlikte periyodik bir danışma mekanizması kurmaya hazırlandığı bildiriliyor.

16) İnanç temelli STÖ’lerin yardım konusunda ayrımcılık yapıp yapmadıklarını gözlemek bu araştırmada mümkün olmadı. Bazı yöneticiler mülakatlarda, kim olursa olsun, ayırım gözetmeden yardım yaptıklarını ifade ettiler. Ancak bazı durumlarda, STÖ’nün yoğun İslami eğilimlerinin pratikte nasıl bir uygulama yapıldığı konusunda soru işareti yaratabileceğini düşünüyoruz. Uluslararası İnsani yardım ahlak normlarının çok iyi bilinmemesi de bir eksiklik olarak ortaya çıkıyor.

17) Hak bazlı ulusal STÖ’ler ya sadece sınırlı imkanlarla bir izleme, kamuoyu oluşturma, raporlama faaliyetleri sürdürüyorlar (İnsan Hakları Derneği), ya bu tür faaliyetlerin yanı sıra temel yardım dağıtımı çabalarında bulunuyorlar (Mazlum Der), ya da uluslararası bir STÖ’ün ortağı olarak bir kamuflaj rolü oynuyorlar.

21

18) Barolar meslek odaları, sendikalar, kadın kuruluşları gibi ulusal STÖ’lerin bu konuya uzak durdukları gözlemleniyor.

19) Uluslararası STÖ’lerin büyük bir çoğunluğu izin almada sıkıntılar yaşıyorlar. Hükümet yetkilileri, mülteci sayısındaki artış karşısında STÖ’lere kapılarını aralamış durumdalar. Ancak felsefeleri şu: “yabancı STÖ’lere izin vereceğiz fakat bir STÖ enflasyonuna asla yol açmayacağız”. Dolayısıyla sadece 10-15 Uluslararası STÖ ile çalışma eğilimi mevcut. İzin almak uzun bir süreç. İçişleri Bakanlığına, birçok dökümanla birlikte başvurulması gerekiyor. Bakanlık, eksik döküman nedeniyle süreci yavaşlatabiliyor. Alınan başvurular başta Dışışleri Bakanlığı olmak üzere ağırlıklı olarak güvenlik ve istihbarat birimleri ile paylaşılıyor. Örneğin Dışişleri Bakanlığı, STÖ’nün kayıtlı olduğu ülkedeki TC Büyükelçiliğinden bilgi talep ediyor. İzin verme konusunda STÖ’nün kara listede olmaması yani geçmişte Türkiye’ye yönelik olumsuz bir beyanatının olmaması şart. Bunun yanı sıra, herhangi bir çalışanının, turist vizesi ile çalışıyor olmaması, hele hele vize süresini aşmamış olması gerekiyor.

20) Mevcut durumda birçok Uluslararası STÖ Türk STÖ’lerle işbirliği şemsiyesi altında ve turistik vize ile giriş yapmış elemanları kanalıyla sessiz faaliyette bulunuyorlar. Çoğunun belirtilen faaliyeti sınır ötesi ve Suriye içi. Reddedilenler ümitsizce ikinci kez başvuruyorlar.

21) Reddedilenler arasında tüm dünyada saygın isim ve ün yapmış STÖ’ler mevcut. Onların özellikle daha özel ihtiyaçların karşılanması konusundaki tecrübelerinden yararlanma olanağı kaçırılıyor.

22) Birleşmiş Milletler İnsani Yardım Koordinasyon Birimi İnsani Yardım Koordinasyon Ofisi OCHA Gaziantep’te faaliyet gösteriyor. Ancak OCHA’nın koordinasyon çabaları, sınır illerinde bulunan çok büyük çoğunluğu yabancı STÖ’lerin sınır ötesi faaliyetlerine destek amacını taşıyor. Devletin kitle göçlerinde herşeyi kendisinin yapma isteği, kentli mülteciler sorunu ortaya çıkınca, pek birşey yapamama durumuna dönüşüyor. Bu durumda uluslararası kuruluşlara karşı geleneksel olumsuz tavırlar da daha çok görünür oluyor. Böylesine bir krizde, örneğin OCHA Türkiye’de sadece Suriye içi insani müdahaleler için bir ofis açabildi. Oysa, STÖ’lerin işlerini kolaylaştırmak, uluslararası STÖ’lerle ulusal ve yerel STÖ’ler arasındaki koordinasyonu sağlamak OCHA’nın görevi.

İnsani yardım faaliyetlerinin başarısı için koordinasyon çok önemli bir faktör. OCHA’nın yarattığı boşlukta, Suriye içinde faaliyet gösteren “STÖ Forum” (NGO Forum) belli girişimlerde bulunuyor. STÖ Forum, yakın zamanda Türkiye’deki faaliyetleri için yöneticiler istihdam ediyor. Bu yöneticiler, forum üyesi uluslararası, ulusal ve yerel STÖ’ler arasında bilgi paylaşımı, iletişim, koordinasyon gibi faaliyetlerde bulunacaklar.

22

23) Konuşulan mültecilerin çoğu, kentlerde kendilerine sunulan imkanlardan habersizler. Bilgi onlara, gönüllü kişilerin çabasıyla ulaştırılıyor ve kulaktan kulağa yayılıyor. Valiliklerin, belediyelerin, STÖ’lerin yerel olarak sağladıkları hizmetlerin medya ve diğer iletişim araçlarıyla, kent ve kırsal bölgelere yayılmış insanlara duyurulması acil bir ihtiyaç.

24) Türk hükümetinin, Nisan 2011’den itibaren izlediği açık kapı politikasının, bir iç siyaset gereği değil, ülkenin uluslararası bir yükümlülüğü gereği olduğunu kendi kamuoyuna yeterince anlatamadığı aşikar. Dolayısıyla kamuoyu “bu insanları neden alıyoruz” sorusuna, mevcut siyasi kutuplaşmanın parametreleri içinde yanıt veriyor. STÖ’ler olarak en azından ziyaret ettiğimiz üç ilde, kamp dışındaki mültecilerin acil ihtiyaçlarının daha çok inanca dayalı, IHH, Deniz Feneri, Kimse Yok mu, Vahdet Vakfı gibi kuruluşların çabalarıyla karşılanmaya çalışıldığını gözlemledik. Hatta bu kuruluşların genel merkezleri de daha çok Suriye’deki insanlara yardım sağlanmasına öncelik veriyorlar. Kamp dışındakilerin yaralarını sarmaya çalışanlar, bu kuruluşların, büyük bir hayır işleme çabasındaki yerel yöneticileri.

Türkiye’nin batı kesimlerinde, özellikle üç büyük kentteki nisbeten güçlü STÖ’ler, kadın kuruluşları, barolar, çocuk STÖ’leri, meslek kuruluşları, işveren temsilcilikleri, medya bu insanlar için mobilize değiller. Birinci Dünya Savaşı sonunda Milletler Cemiyet’ini harekete geçiren Avrupa’daki Rus mültecilerin vahim durumuna benzer koşullarda yarım milyon mültecinin yaşadığı 2013’ün Türkiyesinde, sorunun görmezlikten gelinmesi, ancak bu insani konunun siyasallaştırılmış olmasıyla ifade edilebilir. Hükümetin Suriye genel politikasının dışında bu insani kriz, herkes tarafından insani ve siyaset dışı bir biçimde ele alınmalıdır.

25) Araştırma yapılan üç ilde ve Türkiye genelinde bu krizde rol oynayan ulusal STÖ’lerin daha çok bireysel çabalarıyla yara sardıkları gözleniyor. Çoğu STÖ’nün, bir genel stratejisinin, bir planının bulunmadığı görülüyor. Ziyaretlerimizde ulusal STÖ’lerin mülteci krizlerinde uygulanacak yöntemler konusunda eğitim almış kadrolarının olmadığını tespit ettik. Tüm başarılar, birkaç yönetici ve az sayıda gönüllünün çabası ile gerçekleşiyor.

Mültecilerin özel sorunları, kadın, yaşlı, engelli ve çocuk mültecilerin bu sıfatları nedeniyle karşılaştıkları sorunlar, sınır dışı edilme, ayrımcılık, diğer hukuki haklar gibi konular, psikolojik problemler Türkiye’deki uzman STÖ’lerin ilgilenmesi gereken ama el atılmamış konular. Ağırlıklı olarak barınma, gıda ve giysi gibi en acil sorunlar üzerinde yoğunlaşılmış durumda.

Uluslararası birkaç STÖ’nün de kendi verilerine yansıyan, “hizmetlerden

23

yararlananlar”ın sayısı, problemin boyutları karşısında onların da ne kadar yetersiz olduğunu gösteriyor.

26) Türkiye’deki STÖ’ler, birbirlerinden ilkesel olarak ayrıştıklarından, faaliyetlerini birbirlerinden habersiz yürütüyorlar. Bilgi paylaşımı, kaynakları biraraya getirme gibi konularda büyük bir koordinasyon eksikliği mevcut.

Bu koşullar altında, büyük bireysel çabalarla gerçekleştiren sivil toplum insani yardım çabalarının önündeki engellerin bir an önce kaldırılması, konunun tamamen siyaset dışı ve insani olarak ele alınması, tüm Türkiye’nin sayıları milyona yaklaşan ve muhtemelen önümüzdeki 3-5 yıl daha Türkiye’de yaşayacak olan bu insanlara bu ülkenin zenginlikleriyle doğru oranda yardım eli uzatılması acil bir sorumluluk olarak önümüzde duruyor.

7 EKLER

26

EK 1

Çalışma İzni verilen Uluslararası STÖ’ler (1 Kasım 2013- TC Dışişleri Bakanlığı Sitesi)

Danimarka Mülteci Konseyi, (Danish Refugee Council)

International Medical Corps (IMC)

Mercy Corps

GOAL

International Rescue Committee (IRC)

CARE (Cooperative for Assistance and Relief Everywhere)

Concern Worldwide

Medical Emergency Relief International (MERLIN),

Deutsche Welth Hungerhilfe

Save the Children International

27

EK 2 : GÖRÜŞÜLEN STÖ LİSTESİ

EK 3 : SURİYE’Lİ MÜLTECİ KRİZİNDE STÖ’LERİN ROLÜ: MÜLTECİ AİLELER VE STÖ’LERLE YAPILAN GÖRÜŞMELERİN ÇÖZÜMÜ

ŞANLIURFA

İnsani Yardım Platformu (IHH) Şanlıurfa Başkanı Necdet Atilla ile ildeki STÖ yapılanması,çalışmaları,Suriyeli mültecilerin yaşam şartları,karşılaşılan sorunlar ve bölgenin geleceği hakkındaki düşüncelerini paylaşma fırsatı bulduk.

Şanlıurfa’da 100 bin civarında mülteci bulunuyor.İlde 60 kadar STÖ faaliyette olup içlerinde sadece7-8 tanesi insani yardım amaçlı kuruluşlar.Geri kalanlar ise hak bazlı dernek ve sendikalar.

İNSİYATİF NASIL BAŞLADI?

IHH / Şanlıurfa Şubesi önce STÖ olarak kurulmuş, daha sonra İnsani Yardım Platformu’na dönüşerek gönüllü STÖ haline gelmişler. Memur Sen 11 kolu, İnsan Der ve Mazlum Der gibi. Harran’da 2 yerde (Ceylanpınar ve Akçapalı) yardım platformu kurmuşlar. Şanlıurfa’dan 2012 tarihinden bu yana toplam 120 tır ile insani yardım malzemesi Suriye sınır ötesine gönderilmiş.

STÖ’ler Şanlıurfa’da Koordinatör Bölge Valiliği,Belediye Başkanlığı,Kamu Kuruluşları ve Müftülük ile adeta et-tırnak misali büyük bir dayanışma sergiliyerek yardımların toplanması ve dağıtımını organize ediyorlar.

Her hafta Salı günleri 2 TIR ile Suriye’de 15 ayrı bölgeye yardım gönderiliyor.Yardımlar il merkezinde IHH’ya ait 4 depoda toplanıyor. Yardım malzemeleri çocuk bezi, battaniye ve gıda malzemelerinden oluşuyor.Bugüne kadar şehir merkezinde yaklaşık 5.000 aileye 45 TIR’a yakın insani yardım malzemesi ulaştırılmış.Süreçin çok uzamaya başlaması yardım miktarlarında da bir azalmaya yol açmaktadır.

Şanlıurfa’da ki STÖ’ler her Cuma saat 19:00’da bir araya gelerek yapılması gereken çalışmalar hakkında bilgi alışverişinde bulunuyorlar.

Sadece kendi illerinde değil aralarında Ankara, Istanbul,Kayseri ,Niğde, Nevşehir Belediyeleri olmak üzere temasa geçerek patates, soğan, un, mercimek,makarna gibi temel gıda maddelerini temin ediyorlar. Almanya’nın Nürnberg şehrinde bulunan Medine Vakfı tarafından da 30 ton gıda yardımı yapılmış.

28

Karaköprü Belediyesi’n de yerleşik Suriyeli ‘lerin maddi durumları iyi, zengin olanlar.Süleymaniye bölgesinde olanlar ise fakir, gariban Suriyeli’ler.Gıda yardımları paketler halinde ve 10 günlük ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde dağıtılıyor. Çevreden komşularından da yardım görüyorlar. Şanlıurfa’da kullanılmayan bağ evlerine yerleştirilen Suriyeli mülteciler var.

IHH tarafından bölgede en az 2 kampın daha açılmasına ihtiyaç olduğu belirtiliyor.

Dilekleri : Herkesin kendi vatanına dönmesi, mutlu bir durumda yaşamaları.

SURİYELİ MÜLTECİLERİN VARLIĞI İLDE NE TÜR SORUNLAR YARATTI?

- Kiralar yükseldi,

- Vasıfsız işçi ücreti düşmeye başladı,

- Dilencilik arttı (Karaçi denilen Suriye’li çocuk dilenciler),

- Münferit de olsa adli vakalar yaşanmaya başladı.

- Kadın pazarlama-fuhuş tesbitleri var.

Yaşanan hukuki sorunlar yerleşim yerlerindeki muhtarlar tarafından ilgili makamlara iletiliyor.

ŞEHİRDE Kİ MÜLTECİLER KAMPLARI NEDEN TERCİH ETMİYORLAR?

- Kamplar kapasitesinin çok üstünde mülteci barındırıyor.25.000 kişi kapasiteli bir kampta 30-35.000 kişi barınmak zorunda kalmış.

- Kampta kalınca akşama kadar boş gezip, yatıyorlar.Şehirde ise çalışma imkanları bulabiliyorlar.

- Genç kızları olanların kamplarda daha huzursuz oldukları söyleniyor.

ŞARTLARI İSTİSMAR EDENLER DE VAR?

- Ordu ve Gaziantep’te çalıştıracağız diye paralarını alıp, dolandıranlar,

- Derezor gurubu (Suriye’li) özellikle yaralı olarak Suriye’den gelen mültecileri kendi kurdukları hastanede resimlerini çekip, yardım toplamak için kamuoyunu istismar ediyor.

29

İHH / Şanlıurfa ; TİKA’dan bütün uluslararası yardım kuruluşları ile temas halinde.İl merkezinde 1.200 kayıtlı, 400 öğrenciye Suriye’li öğretmenlerin ders verdikleri okul var.Öğrenciler servislerle evlerinden alınıp,bırakılıyorlar.

Suriye’li mültecilere Koordinasyon Merkezi tarafından “Misafir Kimliği” veriliyor. Bu kimlikle; ilde her türlü sağlık hizmetlerini, yardımları alabiliyorlar.Sağlık hizmetlerinde yazılan reçete tutarının %20’sini ödeyerek yararlanabiliyorlar.

IHH / ŞANLIURFA‘NIN BÖLGENİN GELECEĞİ İLE İLGİLİ DÜŞÜNCELERİ

İnsani Yardım Platformu IHH/Şanlıurfa Başkanı Sn.Behçet Atilla “Suriye’deki savaş bugün itibariyle sona erse bile, bu dram ve etkilerinin en az 7-8 yıl belki de 10 yıl daha sürecektir” diyor ve Geride hiçbir şeyi kalmayan Suriyeli mültecinin yine çadır isteyeceğini, yiyecek, içecek temini için Türkiye’den gelecek yardımlara ihtiyaç duyacağını belirtiyor.

STÖ’ler arasında güven noktasında IHH ilk sıralarda yer alıyor. Hiçbir dil,din ayrımı gözetmeksizin ister Müslüman ister hiristyan, ataist toplum olsun fark etmeden insani yardımları oradaki halka mutlaka ulaştırırız diyorlar.

Mesela; Haiti’de Müslüman olmamasına rağmen ilk yardımı ulaştıran IHH olmuş. Mavi Marmara ile yardım organizasyonu IHH tarafından yapılmış.Son olarak Filipin’i kasıp kavuran kasırganın yarattığı trajediye ilk yardım elini uzatan yine IHH olmuş.

IHH / Şanlıurfa’da 1 ücretli çalışan elemanı var.Faal gönüllü sayısı ise 10-30 kişi arasında değişiyor.

Şanlıurfa’da 4 aile (25 kişi)nin birleşerek 1 evde kaldıklarını öğrendik.

SADAKA TAŞI / Ümraniye – Isanbul adlı yardım kuruluşu tarafından Resülhaim’a kurban gönderilmiş.

Rakka 7-8 ay çatışmasız bir bölgeymiş.Halep’te çok sayıda Suriyeli bulunmakta. 50-100.000 kişinin kış şartlarında Türkiye’ye göç edecekleri tahmin ediliyor.

30

MÜLTECİLER HANGİ İŞ KOLLARINDA ÇALIŞABİLİYOR?

- Tarım sektöründe

- Ağır metal işlerinde

- İnşaat sektöründe

Zengin Suriye’li mülteciler den kuyumculuk yapan,cafe-restaurant işletenler de var.Burada da çalışma imkanları buluyorlar.

MEDYA

Şanlıurfa’da 16 yerel gazete bulunuyor. Kamptaki ve şehir merkezlerinde mültecilerin yaşadığı zorluklar ve sıkıntıların kamuoyu ile paylaşılması konusunda yerel Medya işbirliği anlamında pek destek görmüyor..

En önemli yerel gazete İpek Yol.600 abone ve 800 tiraja sahip.

MÜLTECİ AİLELER HANGİ ŞARTLARDA NASIL YAŞIYORLAR?

Bilal İ. / 7 ay önce Halep’ten gelmiş. 5 çocuklu. 2 si üniversite de okumuş (Suriye’de) çocukların Türkçe öğrenimi için TÖMER 4.000 TL talep etmiş.Karşılayamıyor.

Mohammed Z. / 3 kişi. 2 yıl önce gelmiş.Halep’in BOB kazası eski Müftüsü (Şıh) Bilal İ.’nin kayınpederi.

Yaser H. / Humus’tan gelmiş.Şeker hastasıymış. Savaş - bombardıman nedeniyle stres ve korkudan şekeri yükselmiş, insülin olmadığından doktor tarafından ayağı kesilmek zorunda kalmış.

Ahmet K. / 28 yaş.6 kişi İKLİP’ten gelmişler.

Kaldıkları Sosyal Evlere Kira ödemiyorlar.Ancak elektrik harcamaları 500 TL’yi bulmuş. Ödemezler ise çıkarılacaklar.

GAZİANTEP

MAZLUM DER / Abdürrahim Çelik.Genel Yön.Krl.Üyesi.

Mehmet Alkış/Gnl.Yön.Krl.Üyesi. Kurucu Başk.Diyarbakır.Şb.

Gaziantep’de 50.000-70.000 Suriye’li mülteci bulunuyor. İslahiye ilk kurulan mülteci kampı.

Şehir merkezinde genellikle kenar mahallede yaşıyorlar. Dükkan,ambar,rutubetli mahzen,1-2 odalı evlerde birden fazla yaşayan aileler mevcut.%80-90’ı yoksul insanlar.%10-15’i ise daha varlıklı.

MAZLUM DER tarafından 2010 yılında Suriye İnsan Hakları Raporu

31

hazırlanmış. Mülteci kabul edilmeyen Kürtler için çağrıda bulunmuşlar. Suriye kapısında basın açıklamalarında bulunmuşlar.

Suriye Özgürlük Kafilesi’ne (ABD,Katar ve Avrupa Ülkelerinden oluşan) evsahipliği yapmışlar.2012 / Ağustos’tan itibaren yardım çalışmalarına başlamışlar.Gaziantep’de Güzelvadi ve Dumlupınar mahallesini pilot bölge seçmişler. Başlangıçta 15-20 aileyle yola çıkmışlar, 400-500 aileye ulaşmışlar.(Yaklaşık 5.000 kişi)

Mehmet Alkış / Milad Gazetesinde yazıyor. “Kardeş Aile Projesi” önermiş.Bu konuyla ilgili olarak Bakan ve hemşehrileri Fatma Şahin’le de görüşmüşler ama bir sonuç alamamışlar.

KARDEŞ AİLE PROJESİ NEDİR?

Gaziantep’in nüfusu 1.500.000 kişidir.. Bunun %20’sinin zengin Gaziantep’linin oluşturduğu varsayılmaktadır. 300.000 kişiye tekabül eden varlıklı ailelerin, sayıları 50.000 ‘e ulaşan mültecileri kardeş aile seçerek yardımcı olmalarını amaçlayan bir projedir.

Gaziantep’de 18 adet Gönüllü STÖ’leri bulunmaktadır..

- IHH

- VAHDET VAKFI

- ERDEMLİLER gibi…

Koordinatör Valilik ve Belediyeler ile yakın ilişki içindeler. Bu çerçevede iki okul bulunuyor.

MÜLTECİ AİLELER HANGİ ŞARTLARDA NASIL YAŞIYORLAR?

Dilber M. / 4 kişiler.Anneleriyle birlikte bekar 3 kız.5,5 aydır Gaziantep’teler. Zengin bir Antepli iş adamı 1+1 daireyi kendilerine tahsis etmiş.Halep’ten gelmişler.Pasaportları ile kapıdan giriş yapmışlar. Daha önce Kuzey Irak’a gitmek istemişler, sonra Türkiye’nin hem yakın oluşu hem de Suriye’de hukuk okuyan kardeşi Şirin’i üniversite de okutabileceklerini düşünerek Gaziantep’e gelmişler.Kendisi Türkçe konuşuyor ve dilini daha da ilerletmek istiyor.Çalışmayı da seviyor.Bir işe girmiş ama 1-2 gün sonra çıkmak zorunda kalmış.İşverenin karısı kendisini kıskanmış!...

Ebu H. / 8 kişiler.Şam’dan gelmişler. Dükkan evde kalıyorlar. Şam’da Mahkemede Güvenlik Görevlisi (Komiser) olarak çalışmış. 1 senedir Gaziantep’te yaşıyorlar. En büyüğü 15 yaşında erkek,14 yaşında kız olmak üzere 6 kız,1 erkek çocuğu var. Şam’da 5 katlı evlerinin altına bomba koyup

32

havaya uçurmuşlar.Esad’ın istihbarat birimleri tarafından 12 saat boyunca Filistin askısına alınarak işkence görmüş.(En büyük ilah Esad’tır.Ondan başka ilah yoktur diye tekrar etmesini istemişler uymayınca sopayla hem falakaya yatırmışlar hem de vucuduna ağır darbeler almış.En hafif bir ağırlığı bile eğilip kaldıramıyormuş.

Ebu H. / 63 yaşında. Emekli Asker. 10 kişiler. Aileden 7 kişi de başka bir evde kalıyor. Dükkan evde yaşıyorlar. En büyük oğlu 23 yaşında.200 TL kira ödüyor.Geçimini yardımlarla sürdürüyor. Günde 10 kg.fıstık ayıklama karşılığı 4 TL kazanıyor.

IHD / İnsan Hakları Derneği Gaziantep Şb.

1986’dan beri Gaziantep’de faaliyet gösteriyorlar.Bşk.Hasan Önder Suğlu.4 aydan beri Başkanlık yapıyor.

IHD’nin;

- Kamu şiddetinin arttığı,

- Büyüğün küçüğü ezdiği her şeyde var olduğunu söyledi.

Siyasi nedenlerle Kamışlı ve Afrin bölgesine giden yardımların aksadığını belirtti.

- Duvar örülmesi ile ilgili SES/HDP/ODP ile ortak basın açıklaması yapmışlar. Urfa – Viranşehir’de TC Halklarının güvenlik sorunlarının olduğunu vurguladı. Bölgede Suriye’li Arap ve Kürtlerin ticaret yapmak istediklerini belirtti.

Afgan / Özbek vatandaşlarının mülteci olarak tescili BM’de 6 yıl sürüyor.Suriyeliler ise Misafir statüsünde kabul ediliyor. Bu durum bölgede büyük huzursuzluk yaratıyor.

Kadına yönelik cinsel istismar konulu çalışmaları var. Eğitim SEN ile ortak çalışma içindeler.

MAVİ HİLAL / KİLİS

2011 Mart – 2012 Mart döneminde

Önce Hatay’a sonra Kilis’te ki mültecilere Gıda malzemesi, hijyenik malzemeler, çocukların ihtiyaçlarını paketler halinde Kızılay kanalıyla ulaştırmışlar. AFAD ve Valilik ile temas halindeler.

Gıda malzemeleri yardımına ilave olarak 2.600 aileye 250 şer TL nakit yardım yapmışlar. ABD ve ALMAN donörler kanalıyla.Kilis’te Suriyeli mülteci çocuk sayıs çokmuş. MAVİ HİLAL kanalıyla Kilis’te

33

- 3 Çocuk Pisikolojik Destek Merkezi kurmuşlar.Burada 1.600 çocuğa Suriye’li hocalar ile Müzik, B.Sayar ve Resim dersleri veriliyor.

- 1.350 çocuğun okuduğu okula fon bulmuşlar. Yakıt, elektrik, temizlik, öğretmenlerin maaşlarını ödüyorlar.

- Bot,kırtasiye,sıcak yemek yardımı yapıyorlar. 2014 Haziran’ı na kadar fonları mevcut.

Suriye’den gelen yaralıları ilk olarak karşılayan Kilis Devlet Hastanesi’nin kapasitesi yeterli değilmiş.Valiliğin talebi üzerine hastalar taburcu edildikten sonra bakımları için MAVİ HİLAL’in kurduğu 32 yataklık konteynır hastaneye alınarak bakımları sağlanıyor.

- Kilis’te mevcut mülteci sağlık kampının yemeğini temin ediyorlar,

- 500 çocuğa eğitim hizmeti sağlamışlar,

- 4 adet ambulansları mevcut,

- 2 tır hastane daha Kilis’e getirildi.

- Aylık bazda 1.000 adet gıda, 1.000 adet çocuk, 1.000 adet de hijyenik malzeme kapasiteleri var.

- Halep’te ki 12 hastaneye yardım malzemesi gönderiyorlar,

MAVİ HİLAL olarak ,Bugüne kadar bir kısmı tamamen bitirilmiş bir kısmı da halen gerçekleştirilmekte olan toplam 37 projeye imza atmışlar.

Kilis’te her Perşembe Valilik, Belediye Başkanlığı ve aralarında Deniz Feneri,IHH gibi STK’lar ile koordinasyon toplantıları yapıyorlar. Katar Kızılay’ı,IRC(ınt’l rescue commitee) gibi kuruluşlarla da temasları var. Örneğin Katar Kızılay’ ı ile Halep’te su kuyuları açılması konusunda bir çalışma projeleri mevcut.

MAVİ HİLAL’in faaliyetlerini BBC/AL-Cezire gibi yabancı TV’ler tarafından yakınen izleniyor..

Ama Türkiye’de daha az tanındıklarını söylüyorlar.. MAVİ HİLAL’in Din temelli değil,insani yardım temelli bir kuruluş olduğu yetkililerce ifade ediliyor.KİLİS/Suriye Okulu’nun Müdür.ve öğretmen maaşlarını da MAVİ HİLAL karşılıyor.

34

SURİYELİ MÜLTECİLERİN VARLIĞI İLDE NE TÜR SORUNLAR YARATTI?

- Kira artışı,

- Davranış farkı (Dini farklılılıklar,ahlaki değerler)

- Güvenlik tedbirleri (Kilis halkını rahatsız ediyor)

- Sağlık hizmeti alımında öncelik tanınmasından Kilis halkı şikayetçi

KİLİS ECZACILAR ODASI İLE GÖRÜŞME

Güven SİPAHİ / Oda Başkanı.Eski Kilis Bld.Bşk.

Öncüpınar Konteynır kampına yapılacak ilaç yardımları konusunda Afet Müdürlüğü ile Oda olarak bir protokol geliştirmişler.Osmaniye,Kahramanmaraş, Adıyaman ve Gaziantep Eczacılar Odaları da protokol hakkında kendileriyle iletişim kurmuşlar..EL BEYLİ konteynır kampına da ilaç gönderiyorlar. Kamplardan kesilen reçetelerdeki yanlışlıklar nedeniyle Kilis’teki eczanelerin çok zor durumda olduklarını belirttiler.

Şehir içi yardımlarında Oda olarak bir katkıları bulunmuyor.Kendilerine münferit olarak gelen kullanılmayan ilaçları Helsinki Yurttaşlar Derneği vasıtasıyla mültecilere ulaştırıyorlar. Kilis’te şehir içi yaşayan mültecilere yardım dağıtımlarında Osmanlı’nın Torunları ( Katar ve S.Arabistan destekli) adlı kuruluşta hizmet veriyormuş.

Kilis merkezde Suriyeli mültecilerin alış veriş yaptığı 12 – 13 eczane haftada ortalama 700 reçete işlem görüyormuş.Belli limitlerle eczaneler sıralı olarak reçeteleri karşılıyorlar.

İGAM (Association for Research Centre on Asylum and Migration)

Case Study of NGO Activities in Safeguarding the Rights of the Syrian Refugees and Increasing Their Quality of Life in Three Border Provinces of Turkey

Research findings based on fieldwork conducted in Şanlıurfa, Gaziantep and Kilis on 18-20 November, 2013 and review of relevant documents

Photograph : Ünal Çam, Milliyet

Prepared by : Metin Çorabatır, Fikret Hassa

Edited by : Yakın Ertürk, Özgehan Şenyuva, Elif Ünal Arslan


Sivil Düşün (Civil Society Facility Turkey Programme)

Sivil Düşün is an innovative, flexible and participative European Union Program carried out by the Delegation of the European Union to Turkey for non-

governmental organizations, activists and civil societies.

This publication has been prepared within Sivil Düşün EU Program Activist Support with the support of the European Union.

“Responsibility for the content of this publication is entirely assumed by IGAM (the Association for Research Centre of Asylum and Migration) and the publication

does not necessarily reflect the views of the EU on any account.

İGAM (ASSOCIATION FOR RESEARCH CENTRE ON ASYLUM AND MIGRATION)

İGAM is a nonprofit national association. The Association is established with the aim to raise public awareness through research findings in the fields of asylum and migration as well as by performing activities contained in Article 4 of its Charter, which, in line with the UN Universal Declaration of Human Rights, the European Convention on Human Rights and other international human rights conventions, documents, values and principles, acknowledges that human rights represent a value above all ideologies and world-views, without discrimination based on religion, language, sex, sexual orientation and nation. It aims to:

a) carry out and/or support scientific researche in the field of asylum and migration, to monitor the developments in these areas and share the findings with the public, and establish research centers for these purposes;

b) create a database using research findings, publications and data collected by the Association and by third parties, with their consent, in the fields of asylum and migration and make it accessible to the public free of charge

c) establish a communication network between domestic and international researchers working in in the fields of asylum and migration;

d) follow the national and international developments in fields of asylum and migration and prepare policy proposals to inform policymakers and public debates;

e) develop forward-looking projections based on evidence-based data available in the fields of asylum and migration.

Address : Reşat Nuri sokak, 112 / 3, Hoşdere Cad. ANKARA

Contact Numbers : + 90 312 440 23 55

+ 90 312 441 73 87

+ 90 532 334 99 97

www.igamder.org

Copyright © 2014


About the Authors

Metin Çorabatır : Journalist, UN Spokesperson (retired), Instructor,

Okan University

Fikret Hassa : Coordinator, researcher; Public Relations and Tourism

Editors

Yakın Ertürk : Faculty Member, Dept. of Sociology, METU (retired),

Council of Europe, Committee for the Prevention of Torture

(2009-2013)

Özgehan Şenyuva : Faculty Member, International Relations Department,

METU,

Elif Ünal Arslan : International Committee of the Red Cross (ICRC) Consultant,

Journalist (former) Reuters, BBC


v

TABLE OF CONTENTS

ABBREVIATIONS ...........................................................................................................vii

1 INTRODUCTION.........................................................................................................1

2 HISTORICAL BACKGROUND .................................................................................3

2.1 Turkey and Mass Migration ....................................................................................3

2.2 Development of the Civil Society Sector ................................................................3

2.3 NGOs and Refugees ................................................................................................4

2.4 Government’s Syria Policy on and aftermath of April 2011 ...................................5

3 METHOD OF THE STUDY ........................................................................................6

3.1 General Framework ......................................................................................................6

3.2 Questions ........................................................................................................................8

Syrian refugees - ......................................................................................................8

Details of the NGOs- ...............................................................................................9

Perceptions of the NGOs- ......................................................................................10

Refugees’ opinions- ...............................................................................................10

Points to be taken into account during participant observation- ............................10

4 NARRATIVES AND OBSERVATIONS 1: URBAN REFUGEES .......................... 11

4.1 Sheltering ................................................................................................................. 11

4.2 Food and nutrition ...................................................................................................12

4.3 Health .......................................................................................................................12

4.4 Working permission .................................................................................................13

4.5 Education .................................................................................................................13

4.6 Asylum application and resettlement in a third country ..........................................13

4.7 Adaptation ................................................................................................................14

5 NARRATIVES AND OBSERVATIONS 2: ACTIVITIES OF THE NGOs ............14

5.1 Overview ..................................................................................................................14

5.2 Şanlıurfa Platform ....................................................................................................15

5.3 Humanitarian Relief Foundation (IHH) ...................................................................15

vi

5.4 Association of Human Rights and Solidarity for Oppressed People

(Mazlum Der) ................................................................................................................16

5.5 Human Rights Association (IHD) ............................................................................17

5.6 Helsinki Citizens’ Assembly ....................................................................................17

5.7 International Blue Crescent Foundation (IBC) ........................................................17

5.8 Support to Life International Humanitarian Aid .....................................................18

5.9 Research-based NGOs .............................................................................................18

5.10 Turkish Red Crescent ............................................................................................19

5.11 International NGOs ................................................................................................19

5.12 Syrian NGOs ..........................................................................................................20

6 FINDINGS AND RESULTS .........................................................................................20

7 APPENDICES ................................................................................................................27

vii

ABBREVIATIONS

United Nations UN

United Nations High Commissioner for Refugees UNHCR

Humanitarian Relief Foundation IHH

Non-governmental Organization NGO

Republic of Turkey Prime Ministry Disaster and Emergency

Management Presidency AFAD

The Grand National Assembly of Turkey TBMM

United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs OCHA

Danish Refugee Council DRC

International Medical Corps IMC

Turkish Cooperation and Coordination Agency TİKA

viii

1

Case Study of NGO Activities in Safeguarding the Rights of the Syrian Refugees and Increasing Their Quality of Life in Three

Border Provinces of Turkey

1 INTRODUCTION

Senior researcher of the Centre on Migration, Policy and Society at Oxford University, Franck Düvell, after pointing out in his January 2013 article that the number of Syrian refugees in Turkey has been rapidly increasing, added that; “What is most surprising, however, is the incredible social and political resilience shown with regard to these inflows; in most other European countries, they would normally cause a moral panic, but not in Turkey.” Over the last one year, nothing has changed in a way that could falsify Düvell’s arguement. To the contrary, the number of refugees continued to increase between January 2013 and January 2014. Approximately 800.000 Syrian refugees are scattered across 77 of the 81 provinces of Turkey (Ministry of Health – UNICEF, Joint Briefing on vaccination campaign, 18 December 2013). However, as the Syrian crisis became overshadowed by Turkey’s domestic political affairs, the humanitarian aspect of the crisis has attracted only scarce attention.

The Prime Ministry Disaster and Emergency Management Presidency (AFAD) coordinates the humanitarian aid provided to Syrian refugees in 22 refugee camps established in 11 localities across Turkey. A limited number of NGOs carry out certain activities in these camps. On the other hand, there are approximately 500.000 more refugees living in several cities, especially in border towns, who try to survive through their own means and rely on support mostly from the local communities and NGOs. NGOs prefer urban based refugees as target population for their activities, since there is great amount of paperwork.involved in obtaining permission to access the camps. Aside from the general lack of interest, in the Syria refugee issue, referred to by Düvell, there is also a lack of information, among both the authorities and the general public with respect to:, number of NGOs involved; the sectors in which they are present (general assistance; legal protection; awareness raising; woman, children, disable and LGBT; nutritional, educational, medical, shelter and clothing needs; socio-psychological counseling; services for youth-adolescents; infrastructural services; faith/religion related services; sportive and recreational activities); scope of their work (local, national, international); work duration; staffing number and qualifications; sources of funding; target populations (number of beneficiaries); partnerships (governmental, non-governmental, international NGOs or international bodies such as EU and UN); obstacles and challenges; and achievements and success stories.

International bodies, which have very limited access to the refugee camps, also prefer to work with urban based refugees, allowing them to operate with relative freedom and flexability. At the same time, international agencies\ such as UNHCR and UNICEF, are in increasing need of new partnerships with NGOs. Moreover, the statements made by Greece and Italy demonstrate that the number of Syrians who are putting their lives at risk by undertaking dangerious sea travel to reach Western countries through irregular means via Turkey, are also on the increase.

This report is based primarily on participant observation and semi-structured interviews conducted in three border towns (Şanlıurfa, Gaziantep and Kilis), where Syrian refugees are concentrated. The study aims at a situation analysis, to determine the extent to which NGOs are playing an active role in managing the Syrian refugee crisis in Turkey. The results of a field research, supplemented by other written sources such as news items, reports and websites, also informed the analysis of this report. In addition, the findings of the field research have been supported by observations and interviews that were conducted at the OCHA meeting following the fieldwork. Finally, our observations and findings are cross referenced and confirmed through interviews with the representatives of the Ministry of Foreign Affairs and the Ministry of Interior, whose identities will remain anonymous at their request.

As a research centre, IGAM’s main objective in undertaking this research was to produce knowledge that would contribute to the protection of fundamental rights and to improve rough living conditions of over 500.000 Syrian refugees settled in urban areas. While, public institutions, coordinated by AFAD, are already working in the refugee camps in the provision of various goods and services, there is a vacuum with respect to the urban based refugees in accessing social services and enjoying their rights inherent in international law. Few NGOs are trying to fill this gap; but their activities largely remain unknown. An increased awareness concerning both the living conditions of the refugees and the activities undertaken by the limited number of NGOs working in this field can encourage many other NGOs who are currently mere spectators. In this respect, this study can facilitate connecting the NGOs working in the field with those that haved potential but have so far remained distant. Given the insufficient level of public sector support provided to the urban based refugees, more NGO engagement must be encouraged so that these refugees may expect a life compatible with human dignity. This can also contribute to curbing, to an extent; the dangerious journey refugees are lured into by human smugglers.

3

2 HISTORICAL BACKGROUND

2.1 Turkey and Mass Migration

Turkey has historically been a destination of forced migration movements, due to its geographic location. The Islamic Revolution in Iran in 1979, the outbreak of the Iran-Iraq War after the shift in the political regime, the chemical attacks by the Iraqi government against its Kurdish citizens shortly after the ceasefire, the assimilation policies adopted in Bulgaria in 1989, the sense of panic among the Kurds caused by the Gulf War in 1991 and the Bosnia and Kosovo Wars have led generated hundreds of thousands of people seeking asylum in Turkey. Successive governments have pursued certain routine policies of the Republic of Turkey to deal with these mass refugee flows. The general indifference displayed by the society towards these humanitarian crises was also striking. This indifference has also been echoed in the limited level of NGO intervention in the past and present refugee crises. It may be reasonable to associate this indifference with the limitations imposed by the political system on NGOs prior to the Syrian refugee crisis in 2011, the limitations put by the political regime in front of the NGOs. Illustrative of the pre-2011 state policy is the total exclusion of NGOs and even UN agencies from the 2003 emergency planning in the likelyhood of a refugee crisis in conjunction with the conflict Iraq.

Despite this situation, many international, national and local NGOs have forced their limitations in extending a helping hand to the refugees who were in dire situation in the aforementioned refugee crises. The role played by states and international bodies in these crises have been more or less acknowledged and documented; while the efforts of the NGOs remained largely invisible. It is also not possible to encounter any source that systematically depicts the role of NGOs in the current Syrian refugee crisis. .Trends in NGO involvement in refugee assistance is, in fact, one of the indicators of a society’s commitment to human rights and to humanitarian values. Examining the interest of NGOs in the Syrian refugee crisis can provide an invaluable informative contribution to the development of Turkey’s refugee policies.

2.2 Development of the Civil Society Sector

The development of non-governmental organizations in Turkey has been hampered by the political structure and the political history of the country. NGOs have largely been precluded from organizing as political power-holders. NGOs’ financial sources have been restricted; their activities have been kept under strict control and their working areas limited.

4

This situation has started to change gradually, only in the early 1990s. Especially faith-based humanitarian aid organizations have started to develop during the Bosnia and Kosovo crises. In the following years, when severe human rights violations such as torture, extra judicial executions and forced dissaperanced have relatively subsided, human rights organizations were able turn their attention to issues such as women’s rights and refugee protection. which were largely overlooked during the hight of the conflict. The 1999 Marmara Earthquake provided an important ground for NGO reputation to gain a new and positive meaning. Organizations working on search and rescue, such as AKUT (Search and Rescue Association), inspired and encouraged young people to take common action guided by humanitarian values. Reforms that were triggered by the EU process starting in early 2000 softened the barriers encountered by NGOs.

By 2010s, particularly with access to EU funds NGOs have become relatively well organized, more visible and diversified in terms of areas of interest. Apart from these positive developments, proximity with hegemonic power have politicized the civil society. Especially in 2000s, some NGOs managed to collect generous donations from the religious communities by stimulating their feelings for doing good deed. Faith-based aid organizations\ parallel to AKP Government’s foreign policy to play an active role in international politics, commenced to work in different locations around the world. Furthermore, prior to 29th April 2011, when the first Syrian refugee group have sought asylum in Turkey, it was also striking that the number of international NGOs that were able to get permission to operate in Turkey was very scant. . Although the current Law on Associations has opened the way for partnership between Turkey-originated NGOs and international NGOs; for the latter to operate in Turkey on their own is subject to stringent regulations and procedures. Other autonomous institutions, such as professional associations and trade/labor unions, which can be considered as semi-governmental institutions in Turkey, remain overshadowed by politics.

2.3 NGOs and Refugees

Although NGOs are increasingly more involved in international humanitarian aid activities; their connections with international NGOs and the international humanitarian aid movement remain limited. The efforts of these NGOs, that provide relief support to natural disasters or forced migrations in different parts of the world, remain largely isolated under the Turkish flag. With the exception of Kizilay, none participate in the international humanitarian support coordination mechanisms. There is not a single Turkish NGO that has signed the international humanitarian aid ‘code of conduct’. Apart from mass migrations, UNHCR Turkey Office, with the aim to reduce the negative impact of the 1994 Asylum and Migration Regulation, has intensified its efforts to raise awareness and attract the attention of NGOs to

5

this issue. At the end of 1995, The Association for Solidarity with Asylum Seekers and Migrants, the first NGO with the word “asylum” in its name, was with the encouragement, guidance and support of UNHCR. However, today NGOs with the words “asylum, refuge or refugee” in their name does not exceed 4 or 5 NGOs, IGAM included

2.4 Government’s Syria Policy after 4 April 2011

In March 2011, protests similar to the Arab Spring demonstrations started in Syria and soon evolved into violent conflict. As a consequence, in April the first exodus into neighboring Jordan, Lebanon, Turkey.was observed. The first known refugee flow into Turkey was identified on 29th April 2011, when a group of 250 people crossed the border in the Yayladağı district of Hatay. Issuing a statement on the same day, the Turkish government, reffering to these people as ‘guests’, announced that the borders are and will remain open for these ‘guests’ who have escaped war and oppression; that their basic needs will be supplied in Turkey and that no one will be forcefully sent back. This policy, which fully complies with the principles of international protection, was highly appreciated by the international community. While, the international community offered support, in return for Turkey’s generous policies which are compatible with international obligations, the government merely expressed its gratitude and did not accept any support. Instead, the Government declared that Turkey is committed to providing protection to its guests by its own means. In this respect, as the number of refugees increased, the Government started to establish refugee camps, firstly in different districts of Hatay, and then, in the other cities located along the long-stretching borderline between Syria and Turkey. By the end of 2013, the number of camps located in 11 provinces reached 22; and the number of refugees residing in these camps reached 210.000. Although, some concerns have emerged due to the fact that these camps are not open to independent monitors, by and large the standard of service provision in the capms were praised by members of international organizations and foreign delegations who were granted access, UNHCR, by defining the camps as ‘five star camps’ played a major role in the positive image of the camps..

Another important element of the Government’s policy to refuse outside aid with respect to the Syrian refugees, was its reluctance to cooperate with international and civil society organizations in providing support and protection. Even UNHCR, which is mandated with the task of special monitoring and cooperation, under the Article 35 of the 1951 Geneva Convention, was not allowed to enter the camps. Only in 2012 UNHCR and shortly there of other UN agencies, were granted limited access to the camps. Even as of early 2014, UNHCR activities in the camps are limited to providing technical support and observing voluntary resettlement interviews.

6

The relief support activities carried out in the camps, which were closed to international (inter-governmental) institutions, are naturally also closed to national and international NGOs. Apart from Turkish Red Crescent’s shelter and food related activities under the coordination of AFAD, the Humanitarian Aid Foundation (IHH) which delivers aid material to AFAD at the entrance of the camps, is the first Turkish NGO to have earned the status of a service provider to the refugee camps.

Another development in 2012 worth noting is that the Government with UNHCR’s advice started to use the term ‘temporary protection’ instead of ‘guest’ in its official discourse regarding Syrian refugees.

The concept ‘Temporary Protection’ is defined in the 91st Article of the “Law on Foreigners and International Protection,” which was passed only during the second year of the crisis (14th April 2013). However, this concept, which was adopted from the 2001 European Union regulation on Temporary Protection, does not define the course of action in cases of mass migration nor any detail pertaining to refugees’ rights.

The growth in the number of non-camp refugee population, which silently evolved since the beginning of the crisis and largely overlooked by both the Turkish authorities and UNHCR, became undeniably evident in 2013 when it reached almost three times the size of the camp population. As mentioned earlier, by the end of 2013, while there were 210.000 people living in the camps; the urban based non-camp refugee population was over 500.000. The lack of clarity with respect to the Temporary Protection provision in the current law has led to major problems, particularly concerning the situation of non-camp refugees.

This study is driven by the assumption that NGOs, which are not granted access to the camps, are in fact the only actors that could provide a helping hand to this population, who are abandoned and neglected by the state as well as international bodies.

3 METHOD OF THE STUDY

3.1 General Framework

This study, entitled “Safeguarding the Rights of the Syrian Refugees in Turkey and Increasing their Quality of Life”, was carried out within a short time period. It is based on rapid field appraisal methods, grounded on the principles of objectivity and impartiality.

Şanlıurfa, Gaziantep and Kilis were identified as research field locations as, these provinces are believed to be representive of the general conditions of other cities with dense Syrian refugee population. While diverging from each other in

7

terms of levels of economic development, ethnic and religious characteristics, the fact that they are adjacent to each other offered easy accessability.,. The divergences among the three provinces can be perceived as an added value in reflecting the NGOs level of willingness to work on asylum seekers.

The research consisted of three phases:

(i) The preparation phase; review of existing reports on non-camp urban based refugees; contacting relevant organizations to identify NGOs present in the field and securing appointments with them for an interview: developing the research design, i.e. identifying the scope of the field work, potential target population and a check list of questions to be used in collecting the relevant field data. After the initial contact contact with the relevant civil society, several distinct categories became evident; international, national and local organizations. National and Local NGOs were also classified as a) faith-based NGOs, b) rights-based NGOs, c) secular aid NGOs, d) NGOs with previous experience working with refugees, e) professional associations such as syndicates and unions. Prior contact with the refugees themselves was not possible; once in the field they were identified by snowball technique.

(ii) The fieldwork and data gathering phase. A photojournalist from the Ankara Office of Milliyet newspaper accompanied the two member IGAM field team composed, who contributed by capturing visual material from the field.

The fieldwork lasted three days in total, one day in each province centre. The target population, consisting of both NGO representatives and refugees were separately interviewed face-toface mainly by using in-depth interview technique; information gathered through focued group discussions and participant observation supplemented and at times guided the interviews. The beneficiaries of the services provided by NGOs, i.e. the refugees, were visited in their homes through the assistance of the NGOs. Therefore, those refugees who do not receive any NGO support were not covered in this research, although some refugees not known to the NGOs visited were encountered at the local district visits and their views were sought, The interviews with the refugees, which had to be conducted through interpretation provided by the NGOs focused on their experience in their current place of residence as well as on the services made available to them. This offered the possibility to cross check the information given by the NGO representatives. Visits made during the fieldwork are as follows; Şanlıurfa: 5 NGOs and 10 Households Gaziantep: 4 NGOs and 6 Households Kilis: 3 NGOs and a school, a camp and a community centre

8

It is important to note that some NGOs, especially the international NGOs, were reluctant to talk to the research team. This was evident during the preparation phase when appointments were being made. Some of the appointments made at this phase were cancelled when approached in the field. It was, therefore, not possible to meet with the international NGOs directly, although meetings were held with their national/local partners..

Aside from the data obtained directly from our informants in the field, research team accessed additional relevant information by way of phone interviews from Ankara, online sources and review of existing NGO reports and activities as well as review of other relevant sources. The secondary sources of information provided an invaluable supplement to the field data which had to be gathered with limitations of time and the inability to reach particularly international NGOs, mainly caused by the registration-related challenges.

In addition, the research team participated in the Syrian Humanitarian Crisis Stakeholder Meeting for 2014 Intervention Plan hosted by OCHA/ECHO (United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs / European Commission Humanitarian Aid Office) and interviewed the representatives of 5 international NGOs that participated in the meeting. Furthermore, with the aim of seeing the broader picture, we have paid visits to an EU member state embassy in Ankara and, to the representatives of the Ministry of Interior, the Ministry of Foreign Affairs, and to AFAD.

(ii) Analysis phase: the findings of the fieldwork as well as the review of existing material were analyzed in preparing this report, which is not conclusive but one that provides the general contuers of the situation on the ground.

3.2 Questions guiding the interviews

3.2.1 To the Syrian refugees

- Refugees’ employment status, working conditions, living conditions, access to services

- Social and economic impact of the presence of refugees on these cities

- Factors obstructing their lives and hindering their adaptation to their environment

- The quality of the services provided

- Knowledge and experience on the issue

- How did you reach this population?

- Problems encountered

9

- Financial sources of the NGOs

- The relations of NGOs with other NGOs, governmental institutions and local structures

- Sustainability of the services

- The areas where services provided by NGOs are concentrated (areas of expertise): provision of staple food and non-food relief material; sheltering support; various medical services; psycho-social support; amputee treatment; medication; education; women’s problems. Differences among the cities in terms of these issues.

- The extent of the activities offered to Syrian refugees (amount and unit)

- Any plans for reaching other refugees outside the camps?

3.2.2 Details Of NGOs

- Would you consider your organization as an international, national or local NGO?

- Could you describe your relief support activities?

- Are you in contact with state/public institutions and UN agencies? If yes, please describe.

- Cooperation with other (international, national and local) NGOs?

- Could you briefly describe you activities in the field?

- Do you have sufficient funds (own sources of the NGO, without fundraising)?

- Can you receive financial support from UN, EU or from other countries and international NGOs?

- What are the problems you encounter when working with the government and getting operational permissions?

- What is the extent of the beneficiary population?

- Are the necessary precautions taken to ensure protection against diseases in the upcoming winter?

- How many staff do you have in your team? What are the levels of education and experience of your team members?

- What are your criteria to determine your target population?

10

3.2.3 Perceptions of the NGOs

- Are you experienced in humanitarian aid and in working with refugees? If yes, in which areas did you previously work?

- Is it possible to take satisfactory measures in the case that cities receive more asylum seekers than their actual capacity?

- Please describe the services provided.

- What are the local community’s perspectives on and perceptions about the asylum seekers?

- Do you have plans concerning the integration of refugees into society? i.e. What are the ways in which over 1 million refugees, who recently arrived or continue to come, could be integrated into society?

- Refugees’ living conditions and access to services

- Statements and opinions of local community about the refugees

- The motives behind the aids: Good deed (in religious terms; to acquire merit in God’s eyes) or responsibility?

- Do you think the asylum seekers can receive enough support?

3.2.4 Opinions expressed by refugees

- How many people are in your household?

- How would you describe your economic status?

- Why don’t you live in the camp?

- Have you been able to find a job? How much do you earn?

- Have you been able to get an identification card?

- Do you know the services provided by the state?

- From which services can you benefit?

- How is the public attitude towards you?

- Can your children go to school?

- Main obstacles in front of the NGOs

3.2.5 Points to be taken into account during participant observation

- Whether the Syrians are visible in the cities or not

- Divergences between cities

11

- Living conditions

- Planned works of NGOs

- Satisfaction from the services

- Cooperation between UN and NGOs

- Coordination

- Financial resources

- Female employees

- Time they have spent in the field

- Do they provide aid solely with humanitarian aid purposes or do they have other intentions, such as expecting these refugees to return to their home country?

What is their opinion on such mass migration movements? What can be done in the long term?

- Motivations of the NGOs

- Experiences of the NGOs

- Do they work face-to-face with the refugees?

4 NARRATIVES AND OBSERVATIONS 1: URBAN REFUGEES

Based on the interviews, the problems of refugees living in urban areas are summarized below;

4.1 Sheltering

Refugees living outside the camps receive almost no support. Some families come together and rent a shared flat. Majority of the Syrians live in rented apartments located in the poorest parts of the cities that we have visited. Children are observed to walk bare foot on pavements. It is even difficult to find a wood stove or a blanket for heating. Some people are settled into modest dwelling houses built for the urban renovation plan. However, they are going to be evicted, since they are not able to pay the electricity bills that are nearly up to TRY 500.

Güzelvadi is a remote district of Gaziantep, and located at the border between urban and rural parts of the city. There, Syrians live in the primitive constructions which were initially planned to be built as shopping stores. At the moment these constructions only have a base ground with four coloums around where Syrian refugees build up walls by using brickets, cements and sand. They divide the inner space by using bed linens as separators and share the place with other refugees. They urgently need blankets, clothes and nutritional products.

12

Mehmet Alkış, the head/chief of Gaziantep Mazlum-Der association stated that a Syrian family asked the the association to provide them with cutlery, since they have only one spoon to use.

The space capacity of the camps to host Syrian refugees is not enough. The camps were originally built with the capacity to host 25.000 people but now these camps accommodate 35.000 refugees. Besides, it is difficult to protect refugees’ privacy related issues in these camps. Additionally, it is not allowed to to work outside to earn some money, since they are not allowed to leave the camps. They want to adapt the living conditions in Turkey through getting employment. They consider employment as an important step towards their adaptation.

The representatives of Şanlıurfa Eğitim Bir Sen (Union) reported that many Syrian refugees living at the outskirts of the cities have moved to these rural areas to seek employment in the agricultural sector. They are living in abandoned country cottages and warehouses. Refugees living in rural areas and villages are far less visible than others. It is nearly impossible to determine the number of refugees living in these areas and to register them in the system.

Concerning the sheltering conditions of non-camp urban refugees, Kilis Common Mind Platform mentions: “Currently, it is not possible to find a rental accommodation in Kilis, since all of them were rented by Syrians. Even the houses and workplaces, which were left empty by its owners or are not in use as the owners live in other cities, are taken by Syrian families. They are living in these risky buildings, once they perform minor repairs by their own means.

4.2 Food and nutrition

Food and nutrition are amongst the major problems. Malnutrition is an important problem, especially for children. The refugees are trying to get nourishment through the relief support kits donated by the municipalities and NGOs.

4.3 Health

Registered Syrian refugees are entitled to benefit from health services, by using the identity numbers on their identity cards given by the Turkish authorities. They can get medication by paying 20 % of the total cost. Access to healthcare is an extremely valuable service. Muzaffer Baca, the vice-chair of International Blue Crescent Foundation in Kilis, stated that Turkish citizens are having problems in getting proper and timely healthcare in Kilis, since the population of local people and Syrians became equal in the city and there is a large number of sick or injured refugees seeking medical treatment in the state hospital.

On the other hand, offered healthcare services that require expensive treatment are insufficient.. The medical treatment of people who were injured by the bombings

13

is very expensive. However. there is not enough financial resource to cover these treatments.

The healthcare services remain also insufficient concerning psychological support for people who have lost their beloved ones in bombings, support programs for post-traumatic disorders and prosthesis implantation for disabled (amputee) patients.

4.4 Working permission

Syrian refugees need to work in order to survive.. However, there is no legislation in Turkey, which regulates working conditions for people who are officially registered to benefit from ‘temporary protection’ status. They work illegally which causes exploitation of them as cheap labour force.

Syrian refugees living outside of the camps in Şanlıurfa, Gaziantep and Kilis are employed in agriculture, construction and metal industry, which have heavy working conditions. A considerable amount of Syrian families move to villages in order to work in the agricultural sector. As mentioned by Osman Gerem, the representative of Şanlıurfa Deniz Feneri Association, some of the Syrians have been taken to other cities and used as cheap labor.

Ebu H. is a 63-year old retired solider, lives with 10 family members in a place that used to be a shop in Gaziantep. He earns his life by being paid 4 Turkish Liras per day in return for shelling 10 kilograms of pistachio.

On the other hand, there are people among richer Syrian refugees who work in trade, jewelry and café-restaurant management sectors.

4.5 Education

Majority of the Syrian children living outside the camps are not able to access education. 1.200 children have been enrolled in a school opened for Syrian children in the city centre of Şanlıurfa. However, to date, only 400 students are able to get education from Syrian teachers. School busses pick up the children from their homes and drop them off to the school. However, families that we have visited told us that they were not aware of this school.

4.6 Asylum application and resettlement in a third country

United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR) rejects individual asylum applications from Syrian refugees, as it supports temporary protection regime adopted by the Turkish government. While Syrian refugees visit UNHCR office in Gaziantep, to ask for resettlement in a third country, their applications are not accepted? processed at the moment.

14

4.7 Adaptation

Osman Gerem expresses that the local community in Şanlıurfa is hospitable and sympathetic to the Syrian refugees. Gerem reminds us that the lift of the visa requirement between Turkey and Syria before the civil war has revived the kinship relations between Turkish and Syrian people who were unable to see each other for many years. He adds that “this revival in close kinship relations has been a facilitating factor for Syrians to seek shelter from their relatives in Turkey, when the armed conflict/warfare have started.”

According to the report of Kilis Common Mind Platform, the most important adaptation problem caused by the Syrians in the cities is about rental accommodations. Another issue that causes tension in the cities is the existence/use of Syrians as cheap workforce.

Muzaffer Baca, the vice-chair of International Blue Crescent Foundation, reported common problems seen in Kilis, in a similar way: “Local people of Kilis are disturbed by the increase in rent prices, cultural differences (religious differences and moral values) and the security measures taken”.

5. NARRATIVES AND OBSERVATIONS 2: ACTIVITIES OF THE NGOs

5.1 Overview

In this biggest/severe refugee crisis that Turkey has ever faced with, the government allocates a large amount of its sources for refugees in the 22 camps in 10 cities. On the other hand, NGOs are the major source of assistance through which half a million refugees who live in the cities can survive. NGOs are trying to fill the gap that was left untouched by the public institutions and international bodies. These NGOs are there, although their names are barely mentioned. They are extremely devoted to change the lives of the sufferers.

In Şanlıurfa, Gaziantep and Kilis, most of the NGOs that are actively working in providing aid to the refugees living outside of the camps are faith-based organizations. Rights-based NGOs on the other hand, carry out advocacy, reporting, monitoring and awareness raising activities. Some of the non-faith-based organizations also put tremendous efforts to provide aid/assistance in this area. All too few international NGOs go beyond providing emergency nutritional support and work to meet the needs in their specific areas of expertise. There are also Syrian civil society initiatives working actively in the region.

15

5.2 Şanlıurfa Platform

It has been observed that many NGOs put their efforts to help Syrian refugees in the three cities where this fieldwork was conducted. These observations are summarized below:

The Platform

“The Platform of Şanlıurfa Humanitarian Aid NGOs” has been founded in 2012 by nearly 60 organizations from Şanlıurfa, including unions. Deniz Feneri (Lighthouse Foundation), IHH (Humanitarian Relief Foundation), Mazlum Der (Association of Human Rights and Solidarity for Oppressed People) and Kimse Yok mu? Foundations (Which means “Is anybody there?”) are among the members of the Platform. These NGOs have come together under the leadership/coordination of the representative of Deniz Feneri, Osman Geren, once the number of Syrian refugees in the city centre has suddenly increased.

The Platform works in close collaboration with the Governor’s Office and tries to identify Syrians who are homeless or who are in need of help. When describing the Platform’s activities, İbrahim Çoşkun from Eğitim-Bir-Sen Union emphasized their efforts to raise funds and donations. He told us that they requested support from businesspeople and managed to procure nutritional materials such as potato, onion, wheat and lentil from Ankara, Istanbul and Kayseri, with the collaboration of these cities’ municipalities. Osman Gerem stated that the Platform received support from other countries as well: “Nurenberg Medine Foundation has donated 30 tons of aid material from Germany”. Gerem also emphasized that the amount of support has decreased although the crisis continues.

Large amounts of the aid material provided by the NGOs are sent to the displaced persons living on the Syrian side of the border. Gerem stated that since 2012, a total of 120 lorries full of humanitarian relief material have been sent to the other side of the border and nearly 50 lorries of aid material is given/distributed to people living in the cities .

Şanlıurfa City Councilor Yusuf Mert argues that the real target of the relief support are the people living in the Syrian side. He believes that this support will slow down the outflow from Syria.

5.3 Humanitarian Relief Foundation (IHH)

Şanlıurfa Branch of Humanitarian Relief Foundation (IHH) also carries out relief activities apart from the Platform. Behçet Atila, the Head of Şanlıurfa Branch, explained that there are 70.000 Syrians in the city, living outside of the camps. Identification of their addresses is a key problem. It is very difficult to reach Syrians

16

who are settled in many different districts of the city. Atila stated that ‘we have 1 employee and around 10 volunteers’. They are trying to identify the addresses of tens of thousands of families, with such limited number of staff.

The aid materials provided by IHH are also dispatched to the Syrian side of the border. Syrians living in the city can acquire/reach these aid materials through the efforts of the local organization. Atila reported that ‘in the Eid, we have distributed meat to the refugees with the help of our 10 volunteers’.

According to Atila, the most important problem of the refugees living outside the camps is to find accommodation and pay the rent. Three or four families live together in a shared house. It is even possible to see 25 people sharing a single room.

Atila also told us that a school has been established with the collaboration of the Governor’s Office and that Syrian teachers have started working there. However, some of the families that we have visited were unaware of this school. In addition, we observe that education has not yet become a priority; as many children are walking bare foot on the stone pavements.

5.4 Association of Human Rights and Solidarity for Oppressed People

(Mazlum Der)

While being a human rights association, Mazlum Der works as a relief support association in Gaziantep, thanks to the efforts of its Gaziantep branch. Abdürrahim Çelik, who is a member of the Management Board, stated, “The biggest problem in the city is the provision of humanitarian aid”. He explained that they have to take responsibility of this. He added that the majority of the refugees are settled in the slums; that they have very difficult living conditions and that their biggest need is a shelter, such as a shop, a warehouse or just a tarp. He states that in Gaziantep, three refugee families are often sharing one or two rooms. Celik says due to the sudden increase in number of people living in the region, they determine Guzelvadi and Dumlupinar as pilot districts where Mazlum Der provides assistance. Since mid 2012, they have identified 400-500 families to support/help. He mentions that they provide assistance to these people by the own means of the association and they receive/get no support from the government.

Mehmet Alkış, a member of the Management Board of Mazlum Der, emphasized that the city has a population of 1.5 million people and in fact there is a potential of strong assistance to provide the needs of refugees. He explained that they have proposed a project entitled “sibling families”, through which wealthy families will cover the needs of one refugee family.

17

5.5 Human Rights Association (IHD)

As a human rights association, IHD is involved in the management of this refugee crisis, as explained by Hasan Önder Suğlu, a lawyer and the Head of the Gaziantep Branch of the Association. IHD has taken on the task of monitoring the distribution of relief support materials, with the aim of ensuring that the support activities are conducted in a non-discriminatory way, without taking political interests into consideration/ independently of political interest. IHD has also participated in the demonstrations against the construction of a wall on the Syrian border in Nusaybin, along with some political parties.

5.6 Helsinki Citizens’ Assembly

Helsinki Citizens’ Assembly is among the human rights NGOs providing support to Syrian refugees in Kilis. In cooperation with Doctors without Borders, the organization delivers primary healthcare services and conducts Mental Health Support Programmes.

5.7 International Blue Crescent Foundation (IBC)

International Blue Crescent Foundation (IBC) is one of the civil society organizations that put considerable efforts to provide support to Syrian refugees. The vice-chair of the Foundation, Muzaffer Baca, reported that since the spring of 2011, in cooperation with the Turkish Red Crescent they have provided the refugees in Hatay, and then the refugees in Kilis, with relief support kits, including nutritional material, hygiene kits and other material to meet the needs of children,.

In addition to nutritional relief, they have donated TRY 250 per household, to a total of 2.600 families living in Kilis in 2012 and 2013. This was funded by Catholic Relief Services. IBC has also founded three Psychological Support Centers for Children in Kilis. There, 1.600 children take music, computer and painting lessons from Syrian teachers. IBC, a German organization, covers the utility and cleaning bills and pays the salaries of Syrian teachers with the financial support received from Malteser International. 1.350 children are enrolled in this school.

The 32-bed container-hospital, established in Kilis with the cooperation between IBC and Malteser International, reduces the burden on Kilis State Hospital. In this hospital, Syrian doctors and healthcare workers deliver treatment and care services. There is another hospital similar to this one, located at the sheltering centre on the outskirt of the city. The partnership between IBC and Malteser International also contributes to provide food in the camps.

18

5.8 Support to Life International Humanitarian Aid

The NGO called Support to Life has also prepared a report based on the survey they conducted with around 900 refugees. Besides, Support to Life carries out relief distribution activities for almost 3 thousand refugees through an electronic data system. Support to Life Foundation continues to provide supply relief supply kits, including nutritional and hygiene material and winter-aid kits to the refugees living outside of the camps in Hatay, Kilis and Şanlıurfa.

5.9 Research-based NGOs

Many NGOs other than the ones mentioned above maintain their relationships with the crisis?. Some NGOs carry on their research attempts about urban refugees and they are preparing reports. Especially think-tank NGOs are producing rigorous reports. USAK, an Ankara-based organization, is one of these NGOs. They have published a joint report with the recognized US-based think-tank organization Brookings Ins.

NGOs that are jointly represented under the umbrella organization called the Platform to Monitor Syrian Refugees in Istanbul have also published a recent report based on a survey. The Common Mind Platform, composed of community leaders in Kilis, has prepared reports and submitted them to the President, the Prime Minister and to other government authorities, with an effort to raise awareness.

Support to Life Foundation continues to provide relief supply kits, including nutritional and hygiene material and winter-aid kits to the refugees living outside of the camps in Hatay, Kilis and Şanlıurfa.

Ali Aslan Özaslan is the representative of Gaziantep office of Education and Youth Association. The Association brings young people from EU member countries to Gaziantep through some projects for carrying out some activities in the refugee camps. However, these attempts are interrupted with the changes in camp administrations.

Ali Aslan Özaslan is the representative of Gaziantep office of Education and Youth Association. The Association brings young people from EU member countries to Gaziantep.

In response to problems encountered in health care / health care services related to migration due to Syrian civil war, Turkish Medical Association prepared a report titled “Syrian Refugees and Health Care Services” based on the studies regarding the refugees conducted by Turkish Medical Association and regional chambers of medicine between May and November 2013.

19

Gaziantep Bar Association provides assistance for the applications of Syrian refugees within the scope of Legal Assistance program. Naturalization (provided they have relatives who are citizens of the Republic of Turkey), marriage-divorce cases and resettlement in third countries are listed among the prior topics requested within this legal assistance programme which is offered free of charge.

5.10 Turkish Red Crescent

Turkish Red Crescent assumed two main responsibilities in this crisis. First, it provides shelter and food supplies in the camps under the coordination of AFAD. It meets the need for shelter in the camps using its own resources and the tents and other types of shelters it gets from grantor organizations, UNHCR being the first. Food aid, which initially started as hot meal distribution continues in the form of rationing using the ration card provided by World Food Program. Turkish Red Crescent carries out the coordination of this aid. The second biggest activity area of Red Crescent is to transfer the aid materials collected through donations to Syrian groups or international NGOs in 8 border districts.

5.11 International NGOs

International NGOs are obliged to obtain permission from Turkish government and this is a very time-consuming process. According to Associations Law, International NGOs that want to operate in Turkey have to apply to the Ministry of Internal Affairs. The ministry requests the views and suggestions about the NGO in question from the Ministry of Foreign Affairs and various government institutions most of which are related to security. Any prior statement of the international NGO about Turkey is among the reasons of rejection. Applications of NGOs that are found to be operating “informally” sending their staff to Turkey with a tourist passport without getting work permit are also rejected. However, it is stated that representatives of around 80 international NGOs still operate in border provinces. It is known that 18 international NGOs have recieved their permissions as of 1 February, 2014. However, a great majority of these are trying to get help to the Syrian side of the border.

Danish Refugee Council, International Medical Corps (IMC), Mercy Corps, GOAL, International Rescue Committee, Cooperative for Assistance and Relief Everywhere (CARE) and Save the Children International are the international NGOs that could obtain permission.

USA originated Mercy Corps tries to meet the essential needs of millions of Syrian refugees living in Jordan, Lebanon, Iraq and Turkey. Children, especially the ones who were subjected to extreme violence, are having trouble with pursuing their daily lives because of the immense fear they feel.

20

International Medical Corps on the other hand, provides Syrian refugees in Turkey with medical and educational services, using the $750.000 fund they received from the Conrad N. Hilton Foundation. They are getting prepared to set up a clinic in Şanlıurfa in addition to the one in Kilis. Danish Refugee Council operates in Hatay and Şanlıurfa and provides post-trauma training.

Many international NGOs whose applications are rejected, in the waiting list or under examination are trying to help the refugees by cooperating with local-national NGOs, or rather under their names. However, all the international NGOs experience serious operational problems related to money transfers, salaries, payments or other expenses.

It is observed that there has been a gradual softening in the government’s attitude towards the attempts of International NGOs starting from the mid 2013. Authorities say “We don’t approve of International NGOs’ attempts to operate in Turkey. However, we will control the issue since we definitely don’t want an NGO inflation”.

5.12 Syrian NGOs

Some of the NGOs trying to provide assistance to refugees are from Syrian origin. For instance, Assistance Coordination Unit (ACU) communicates with and provide various training to activist youth in Syria. They are especially efficient in women’s issues.

6 FINDINGS AND RESULTS

1) As result of the reports we have read, and visits we made in Şanlıurfa, Gaziantep and Kilis, it is observed that hundreds of thousands of Syrians living outside the refugee camps in Turkey are living under quite harsh conditions. Actually, this is not a case that just takes place in Turkey. Similar problems are encountered in Jordan, Lebanon, Iraq and Egypt bordering Syria as well. Refugees’ rapid spread over a vast area within the borders of these countries interferes with their registration, benefitting from the right to international protection against the possibility of forced repatriation and the fulfillment of their basic needs.

Voluntary organizations are usually trying to compensate the required service and assistance that are lacking. National, local, international and Syrian non-governmental organizations are making great efforts to provide assistance in their own area of specialization and to improve refugees’ lives in a positive direction.

2) Due to harsh living conditions, an increasing number of Syrians will probably risk their lives and try to escape/enter Greece illegally despite the risk of drowning as was the disastorous case in December 2013 happened near the coasts of Bandırma and Çeşme.

21

3) Turkey is a party to the 1951 Geneva Convention Relating to the Status of Refugees but still keeps its “geographical limitation” clause. The Law on Foreigners and International Protection, the first law on asylum in Turkey, became effective after being published in Official Gazette on April 12, 2013 and it either ignored mass migrations or left it completely to the political preference of the executive authority on purpose. Article 91 of the law suggests that Turkey may “provide temporary protection” in the cases of mass migration and all the relevant regulations will be issued by the Council of Ministers. The law exported the concept of temporary protection from the 2001 Directive on Temporary Protection of the European Union. However, the law does not include any of the details included in the EU directive. Refugees are not given the right to apply for individual asylum. Temporary protection does not bear a time limitation. The rights to be given to the refugees under temporary protection are not mentioned in the law. The procedures of return are not clear under the conditions of persisting crisis or if it comes to an end.. If we assume that Syrians will stay in Turkey for at least a couple of years more in both cases, the lack of regulation might cause new problems. People who died in the boats which sank near Burhaniye in Balıkesir and off Çeşme in December 2013 were Syrian citizens. The poverty and misery they suffer from in Turkey forces them to risk their lives at the mercy of smugglers. This situation intensifies diplomatic relations and walls are being built at the borders as in the case of Bulgaria-Turkey border. Lack of regulations makes NGOs’ activities even more difficult. There is no regulation as to how NGOs should work in which areas. There is a common belief that for international companies to receive permission to operate in Turkey depends on arbitrary decisions. Therefore, even the ones who get the work permit are rather quiet and closed and they prefer to carry out their activities for mainly in Syria.

4) The government took over the management of refugee camps starting from the very beginning of the crisis. Even the international organizations were given a very limited area of action in time. The facilities of the camps attracted the international committees who visited the camps. The term “Five Star Camps” started to be used in the speeches given by many international committees. However, the increasing Syrian refugee population outside the campsite which have nearly exceeded the number of people living in the camps created a new situation. The myth of “five star camps” created by the government is under the threat of being demolished due to the difficulties encountered by the refugees in the urban and rural areas.

5) A large part of the assistance provided for the refugees living in these three cities are given by international NGOs and faith based national NGOs. However, the

22

primary target of the headquarters of these NGOs is the Syrian side of the border. The assistance provided to the refugees on the Turkish side of the border is carried out thanks to the attempts of the local administrators of the same national NGOs with the help of both official authorities and local NGOs.

6) The amount of assistance provided by these types of NGOs is too low to be compared with the number of people in need. Moreover, the assistance is not permanent.

7) Staff capacity of national or local NGOs are extremely limited. They are carrying out their assistance activities with a limited number of personnel.

8) When the quality of staff is concerned, the personnel of NGOs do not have any training about humanitarian relief and problems of refugees.

9) Though at national level, financial resources that make assistance activities of NGOs possible are mostly provided by local business circles, municipalities, donations raised on the streets or in mosques, and the aids given by municipalities in metropolitans.

10) Concerning the quality of assistance, especially urgent vital needs (food, clothing, and partially shelter) are provided. For services provided by government such as health and education, problems regarding lack of knowledge and difficulty to reach the place where service is provided may stand out.

11) National/local NGOs carrying out assistance activities are faced with information, equipment and resource related problems with regards to providing services to the ones with special needs among the refugees. Therefore, assistance is mostly provided for the basic needs.

12) There is no action plan or a future oriented strategy concerning the assistance activities carried out with the attempts of local units of faith based national NGOs. Due to the size of the mass in need and the scarcity of resources, the limited amount of supply is immediately distributed and consumed.

13) Beyond faith based NGOs, national, secular and professional NGOs with headquarters in metropolitans of the country do not seem to have widespread campaigns and assistance activities.

14) Politicization of Syria crisis in Turkey has led the influential strong NGOs based in metropolitans such as Ankara and İstanbul to remain ineffective and silent while faith based NGOs are more observed as actors of humanitarian agents.

15) Faith Based NGOs carrying out assistance activities do not have any connections with international NGOs and international organizations especially with UN

23

institutions lsuch as UNHCR. The activities of UN organizations were given the green light just starting from October 2012. In response to this, UNHCR undertook a restricted and non-operational function such as providing technical support in the camps or functioning as an observer in voluntary return interviews. The authorities of National, local and International NGOs in the region state that they do not have any contacts with UN organizations. Setting up children friendly areas in the camps and cooperating with the Ministry of Education, UNICEF has started to make plans about cooperating with NGOs for urban refugees in 2014?. UNICEF also asked for support from NGOs to access urban refugees in Polio and Combination Vaccine Campaign they conduct with the Ministry of Health. World Food Program (WFP) works with Turkish Red Crescent for the distribution of ration cards? in the camps. It is said that UN organizations are getting prepared to form a periodical consultation mechanism together with the NGOs under the leadership of UNHCR upon the “exploration” of the presence of urban refugees.

16) It was not possible in this research to observe whether the faith based NGOs discriminated in favor of or against any parties while providing assistance. Heads of some NGOs stated that they provided assistance without discrimination whoever is concerned. However, we think that in some cases extreme Islamic tendencies of NGOs might create question marks regarding the practical applications. It is observed that not having sufficient knowledge about international humanitarian relief moral norms is also a big deficiency.

17) Rights based national NGOs either carry out monitoring, creating public opinion and reporting activities with only limited resources (Human Rights Association) or make attempts to distribute basic assistance in addition to these activities (MazlumDer - Organization of Human Rights and Solidarity for Oppressed People), or play a camouflage role as a partner of an international NGO.

18) National NGOs such as bar or trade associations, trade unions or women’s institutes are observed not to get actively involved in the refugee crises/ stay away from the issue.

19) A great majority of international NGOs are having difficulty in getting permission to operate in Turkey. Government authorities have opened their doors slightly to the NGOs due to the increase in the number of refugees. However, their philosophy is as follows: “We will allow international NGOs but we will never cause an NGO inflation”. Therefore, there is a tendency to work with just 10 to 15 international NGOs. Getting permission is a long process. It requires to apply to the Ministry of Internal Affairs with a lot of documents. The ministry might

24

slow down the process due to missing documents. The documents received are shared with mainly security and intelligence units, Ministry of Foreign Affairs being the first. For instance, Ministry of Foreign Affairs requests information from the Turkish Embassy in the country where the NGO is registered. The NGO must not be listed in the blacklist regarding the permission; in other words the NGO needs not to have any statements made against Turkey earlier. In addition, not a single member of the NGO must be working with a tourist visa and above all their visa must not be expired.

20) Many international NGOs are carrying out silent activities in cooperation with Turkish NGOs through their personnel who entered the country with a tourist visa. Specified activities of most of them are realized beyond borders and within Syria. The rejected ones apply for a second time.

21) Some reputable and respected NGOs are also rejected. Therefore, we miss the opportunity to benefit from their experience about satisfying especially the more special needs of refugees.

22) UN Office for Coordination of Humanitarian Affairs OCHA is operating in Gaziantep. However, coordination attempts of OCHA aim to support NGOs in the border provinces, the majority of which are international. The attempts of the the government to do everything by itself concerning to manage mass migrations turns into being unable to do anything against the emerging problem of urban refugees. Traditional negative attitudes towards international organizations become more visible in this case. In such a big crisis, OCHA, for instance, managed to open an office in Turkey only for humanitarian interventions within Syria. In fact, it is OCHA’s responsibility to ease the job of NGOs and to ensure the coordination between international and local NGOs.

Coordination is crucial for the success of humanitarian relief activities. NGO Forum operating in Syria has some initiatives to fill the coordination gap created by OCHA. NGO Forum is recently employing managers for its activities in Turkey. These managers will be responsible for activities such as sharing information, communication and coordination among international, national and local NGOs which are members of the forum.

23) Most of the refugees with whom we talked are unaware of the opportunities offered to them in cities. They are informed throrugh the attempts of volunteers and information spreads through word of mouth. It is an urgent need to inform people scattered around urban and rural areas about the services provided by governorates, municipalities and NGOs at a local scope through media and other communication tools.

25

24) It is obvious that the public has not been well informed that the open door policy adopted by the Turkish government since April 2011 is not a matter of domestic policy but a matter of international responsibility of the country. Therefore, the public answers the question “Why do we accept these people?” within the parameters of present political polarization. At least in the three cities we visited, we observed that urgent needs of refugees living outside the camp are satisfied by mostly faith based organizations such as IHH, Deniz Feneri, Kimse Yok mu, or Vahdet Foundation.. In fact, the headquarters of these organizations usually give priority to provision of assistance to people in Syria. The ones who try to relieve the sufferings of people outside the camps are the local administrators of these organizations who are in pursuit of doing good.

Relatively strong NGOs, women’s institutes, bar associations, NGOs for children, professional organizations, employers’ agencies and the media are not mobilized for these people in the western part of Turkey, especially in the three metropolitans. The conditions of half a million Syrian refugees in Turkey today is very similar with the case of Russian refugees in Europe emerged after the First World and have mobilized the League of Nations. Ignorance of the problem in Turkey can only be explained by the fact that this humanitarian issue has been politicized. This humanitarian crisis other than the general Syrian policy of the government should be dealt with in a humanitarian manner regardless of politics.

25) It is observed that national NGOs that play a role in this crisis in these three cities and across Turkey relieve sufferings mostly with individual attempts. It is observed that many NGOs do not have a general strategy or a plan. We identified in our visits that national NGOs do not have any members who are trained about the methods to be utilized in refugee crises. All the achievements are reached with the attempts of a couple of administrators and a few volunteers.

Private/personal issues of refugees, problems faced by women, elderly, disabled and children refugees because of their titles, deportation, discrimination, other legal rights and psychological problems are issues which should be dealt with by Professional NGOs in Turkey but they are actually disregarded/ignored. The attempts are focused mainly on the most urgent issues such as shelter, food and clothing.

As it is provided in the data of a couple of international NGOs, the number of “people who benefit from the services” remains too low when compared with the size of the problem.

26

26) Since the NGOs in Turkey differ from each other in terms of their principles, they carry out their activities totally unaware of each other. There is a serious lack of coordination regarding the issues such as sharing information or bringing resources together.

Under these circumstances, it seems to be an urgent responsibility to remove the obstacles faced by non-governmental organizations’ humanitarian relief efforts most of which is performed with great individual efforts, to deal with the issue in a non-political and humanitarian manner and to give a helping hand in line with the wealth of the country to these people whose numbers have reached almost a million and who will probably live in Turkey within the next 3 to 5 years.

27

7 APPENDIX

28

APPENDIX 1

International NGOs with a Work Permit (1 November 2013- Republic of Turkey Ministry of Foreign Affairs Website)

Danish Refugee Council

International Medical Corps (IMC)

Mercy Corps

GOAL

International Rescue Committee (IRC)

CARE (Cooperative for Assistance and Relief Everywhere)

Concern Worldwide

Medical Emergency Relief International (MERLIN)

Deutsche WelthHungerhilfe

Save the Children International

29

APPENDIX 2:

THE LIST OF INTERVIEWED NGOs

APPENDIX 3:

THE ROLE OF NGOs IN THE SYRIAN REFUGEE CRISIS: THE RESULTS OF INTERVIEWS WITH REFUGEE FAMILIES AND NGOs

ŞANLIURFA

We had the chance to take the reflections of Behçet Atila, The Humanitarian Relief Foundation (IHH) Şanlıurfa Representative, on the NGOs in Şanlıurfa, their operations, living conditions of Syrian refugees, challenges faced and the future of the region.

There are about 100.000 refugees living in Şanlıurfa. Almost 60 NGOs are available in the province and only 7-8 of them are humanitarian relief organizations. The rest are associations and unions that are working on the field of rights.

HOW DID THE INITIATIVE START?

IHH Şanlıurfa Office was initially founded as an NGO, then evolved into the Humanitarian Relief Foundation, becoming an NGO that provides voluntary services, such as the 11 service branch of Memur-Sen, İnsan-Der and Mazlum-Der. They set up 2 Relief Platforms in 2 places in Harran (Ceylanpınar and Akçapalı). 120 truckload of humanitarian relief supplies have been sent to Syria since 2012.

NGOs in Şanlıurfa are organizing the collection and distribution of the relief supplies in close cooperation with the Regional Coordinating Governorate, Municipality, Public Institutions and the Office of Mufti.

2 truckload of relief supplies are delivered to 15 different area on every Tuesday. The relief supplies are stored in 4 storages of IHH, located at the city center. Relief supplies include diapers, blankets and food. Nearly 5.000 families living at the city center have received almost 45 truckload of humanitarian aid so far. The amount of the relief supplies decrease as the crisis persists.

NGOs in Şanlıurfa come together at 19:00 every Friday and exchange information about things to do.

They provide basic food products such as potatoes, onions, flour, lentil and pasta by contacting with the municipalities of Ankara, İstanbul and Kayseri, Niğde and Nevşehir as well in addition to their own provinces. Also, the Medine Foundation from Nurnberg, Germany has provided 30 tons of food supply.

30

Syrians who are settled in Karaköprü Municipalities are rich but the ones in Süleymaniye region are poor Syrians. Food aids are distributed in packages in a way to meet the needs of people for 10 days. They also get help from their neighbours. There are Syrian refugees who are accommodated in abandoned country cottages in Şanlıurfa.

IHH officials state that there is a need for 2 more refugee camps in the region.

Their wishes: everybody turns to their homeland and lives happily.

WHAT KIND OF PROBLEMS HAS THE PRESENCE OF SYRIAN REFUGEES CAUSED?

- Home rental prices have increased,

- Wages of unskilled workers have started to decrease,

- The number of beggars have increased (Syrian child beggars called Karachi),

- Judicial cases have started to take place, though several.

- Woman trafficking and prostitution have been observed.

Legal problems experienced by them are referred to relevant authorities by headmen of the sites they live in.

WHY DON’T REFUGEES IN THE CITY PREFER TO LIVE IN THE CAMPS?

- There are more refugees in the camps than the capacity allows for. In one of the camps with a capacity of 25.000 people, 30 to 35 thousand people had to live once.

- People who live in the camp do nothing but waste their time lazing. They could find the opportunity to work in the city.

- People who have young daughters say that they are uncomfortable in the camps.

SOME PEOPLE ARE ALSO EXPLOITING THE OPPORTUNITIES

- There are some people who said that they will provide them a job opportunity in Ordu and Gaziantep but took their money and cheated them.

- Derezor group (Syrian) takes photos of injured refugees who came from Syria at hospitals they founded and exploit people’s emotions to collect donations.

31

İHH / Şanlıurfa; They are in contact with all international relief organizations from Turkish Cooperation and Coordination Agency (TİKA). There is a school in the city center where Syrian teachers give education to 1.200 registered, 400 unregistered students. Students are picked up and taken to home by a student service.

Syrian refugees are given a “Guest Identity” by the Coordination Center. With this ID, they can benefit from any kind of health care services in the city. They can benefit from this service by paying 20 % of the prescription.

IHH / ŞANLIURFA’S VIEWS ON THE FUTURE OF THE REGION

The Humanitarian Relief Foundation / Şanlıurfa representative Behçet Atila said that even if the war in Syria ended today, the effects would last for at least 7 to 8 or maybe 10 years. He added that Syrian refugees with nothing left would ask for tents again and need the help coming from Turkey for food and drink supplies.

IHH ranks first in terms of trust. He also stated that they definitely deliver their humanitarian relief materials to the Muslim, Christian or atheist people in need without a discrimination based on language or religion.

For example, it was IHH that first provided assistance to Haiti even though they were not Muslims. The organization with Mavi Marmara was carried out by IHH. Lastly, the first to offer a helping hand in the tragedy caused by the hurricane that sweeping Philippines was again the IHH.

IHH / Şanlıurfa has 1 paid worker. The number of active volunteers changes between 10 and 30.

We learned that 4 families (25 individuals) came together in Şanlıurfa to live together in one single house.

SADAKA TAŞI / Ümraniye – Istanbul – Sacrificial animals were sent to Resülhaim by this relief organization.

There is no conflict in Rakka for 7 to 8 months. There are many Syrians in Aleppo. It is estimated that around 50 to 100 thousand people will immigrate to Turkey under harsh winter conditions.

IN WHICH FIELDS OF BUSINESS CAN REFUGEES WORK?

- In agriculture

- In heavy metal industry

- In construction sector

There are also some rich Syrian refugees who keep a jewellery shop or a café-restaurant. They also find an opportunity to work in these businesses.

32

MEDIA

There are 16 local newspapers in Şanlıurfa. Local media is not supported enough in terms of coordination opportunities for sharing the problems and challenges faced by the refugees living in the camps and cities.

The biggest local newspaper is İpek Yol with 600 subscribers and a circulation of 800.

HOW AND UNDER WHAT CIRCUMSTANCES DO REFUGEE FAMILIES LIVE?

Bilal İ. / He came from Aleppo 7 months ago. He has 5 children. 2 of them graduated from university (in Syria). He asked for 4.000 TL from TÖMER for his children’s Turkish education. He cannot afford it.

Mohammed Z. / 3 people. He came here 2 years ago. He is the father-in-law of Bilal İ. (sikh), former Mufti of BOB town of Aleppo.

Yaser H. / He came from Homs. He is a diabetic patient. His blood sugar level increased due to stress and fear because of the war – bombardment. His leg had to be amputated by the doctor because of the lack of insulin.

Ahmet K. / He is 28 years old. 6 people came from İKLİP.

They do not pay rents for the Social Houses they live in. However, their electricity expenses have reached 500 TL. If they cannot pay it, they will be evicted.

GAZİANTEP

MAZLUM DER (Association of Human Rights and Solidarity for Oppressed People) / Abdürrahim Çelik General Member of the Board

Mehmet Alkış / General Member of the Board. Founding President of Diyarbakır Office.

There are around 50.000-70.000 Syrian refugees in Gaziantep. İslahiye is the first refugee camp.

They usually live in the outskirts of the city center. There are families living together in shops, depots, damp cellars and houses with one or two rooms. 80 to 90 % of these people are poor. 10 to 15 % of them are richer.

Syria Human Rights Report was prepared by MAZLUM DER in 2010. There was a call for Kurds who are not counted as refugees. They made a statement to the press at the entrance to Syria.

33

They hosted Syria Freedom Convoy (consisting of USA, Qatar and European Countries). They started to provide assistance starting from August / 2012. They chose Güzelvadi and Dumlupınar quarters in G. Gaziantep as pilot areas. They started out with 15 to 20 families and reached 400 to 500 families (almost 5.000 people).

Mehmet Alkış / He writes in Milad Newspaper. He suggested a “Sister Family Project”. They had a meeting with Fatma Şahin, the Minister and their fellow countryman, but couldn’t get any results.

WHAT IS SISTER FAMILY PROJECT?

The population of Gaziantep is 1.500.000. It is assumed that 20 % of this population is wealthy people. The project aims that 300.000 wealthy families in Gaziantep adopt almost 50.000 refugees as sister families and help them.

There are 18 volunteer NGOs in Gaziantep.

- IHH

- VAHDET VAKFI

- ERDEMLİLER etc…

They are in close contact with Coordinator Governorates and Municipalities. There are 2 schools.

HOW AND UNDER WHAT CIRCUMSTANCES DO REFUGEE FAMILIES LIVE?

Dilber M. / They are 4 people. 3 single women with their mother. They have been in Gaziantep for 5,5 months. A rich businessman from Gaziantep allocated a one plus one apartment to them. They came from Aleppo. They checked in the country through the gate with their passports. They had wanted to go to Northern Iraq before, but then came to Gaziantep because of its proximity and the idea that they can send their sister Şirini who was studying law in Syria, to university. She can speak Turkish and she wants to further improve it. She also likes studying. She started to work, but she had to quit after a couple of days. The employer’s wife was jealous of her!....

Ebu H. / They are 8 people. They came from Damascus. They live in a shop house. He worked as a Security Officer (Inspector) at the Court in Damascus. They have been living in Gaziantep for 1 year. He has 6 daughters and 1 son, the eldest son at the age of 15 and the eldest daughter 14. Their five storey house in Damascus was blown up with a bomb. He was tortured for 12 hours being suspended by means of Palestinian hanging. He was asked to repeat the following out loud; “Assad is divine. There is no other divine being than Assad.” When he didn’t say it, bastinado was utilized and he was severely beaten. Now he cannot even bend and hold a lightweight stuff.

34

Ebu H. / He is 63 years old. He is a retired soldier. They are 10 people. 7 people from the same family live in another house. They live in a shop house. His oldest son is 23 years old. They pay 200 TL rent. They survive with the donations. He earns 4 TL a day in return for removing the hulls of 10 kilograms of peanuts.

IHD / Human Rights Association Gaziantep Office

They have been working in Gaziantep since 1986. The president has been Hasan Önder Suğlu for 4 months.

He stated that IHD is;

- In every place where public violence is high,

- In any case where elders abuse children.

He stated that there are failures in assisting Kamışlı and Afrin region for political reasons.

- They made a joint press statement with SES/HDP/ODP about walling. He underlined the safety issues of Turkish people in Şanlıurfa – Viranşehir. He stated that Syrian Arabs and Kurds want to do business in the region.

Registration of Afghan / Uzbek citizens as refugees lasts for 6 years in UN. Syrians are accepted as Guests. This situation creates disturbances in the region.

There are studies about sexual assault against women. They carry out joint studies with Eğitim SEN (Education and Science Workers’ Union).

MAVİ HİLAL / KİLİS

Between March 2011 – March 2012

They sent their donations such as food products, sanitary materials and children’s needs to refugees in firstly Hatay, then in Kilis in packages through Red Crescent. They are in contact with AFAD and Governorate.

In addition to food products, they paid 250 TL monetary aid to 2.600 families through donors from the USA and GERMANY. There are too many Syrian refugee children in Kilis. Thanks to MAVİ HİLAL;

- 3 Children Psychological Support Centers were founded in Kilis. 1.600 children are provided with music, computer and drawing lessons by Syrian teachers in these centers.

- They were able to raise funds for the school where 1.350 children receive education. They pay for expenses such as fuel, electricity, cleaning and teachers’ salaries.

35

- They send boots, stationery, hot meals. They have funds until June 2014.

The capacity of Kilis State Hospital where injured refugees coming from Syrian are taken to is not enough. At the request of the governorate, once the patients are discharged from the hospital, they are taken care of in the 32 bed container hospital founded by MAVİ HİLAL.

- They provide food for the refugee health camp in Kilis.

- They provide education services for 500 children.

- They have 4 ambulances.

- 2 more lorry hospitals have been brought to Kilis.

- They have a capacity of 1.000 food products, 1.000 children’s materials and 1.000 sanitary materials monthly.

- They send aid supplies to 12 hospitals in Aleppo.

So far, they have taken part in 37 projects some of which are already completed and some of which are still ongoing as MAVİ HİLAL.

Coordination meetings are held every Thursday in Kilis with the participation of Governorate, Municipality, and some NGOs like Deniz Feneri or IHH. They have contacts with institutions such as Qatar Red Crescent or IRC (International Rescue Committee). For example, they carry out a project with Qatar Red Crescent about opening up water wells in Aleppo.

Foreign TV channels like BBC and Al-Jazeera are following the activities of MAVİ HİLAL.

However, they say that they are known less in Turkey. Officials state that MAVİ HİLAL is not a faith based organization but a humanitarian relief organization. MAVİ HİLAL also pays for the salaries of the teachers and principal of KİLİS/Syria school.

WHAT KIND OF PROBLEMS HAS THE PRESENCE OF SYRIAN REFUGEES CAUSED?

- Rents have increased,

- Change in attitude (religious differences, moral values)

- Security measures (It disturbs people in Kilis)

- People in Kilis complain that they are given priority in health services

36

INTERVIEW WITH KİLİS CHAMBER OF PHARMACISTS

Güven SİPAHİ / President of the Chamber / Former Mayor of Kilis

They developed a joint protocol with the Directorate of Disaster Affairs as the Chamber regarding medication assistance to Öncüpınar Container Camp.

Osmaniye, Kahramanmaraş, Adıyaman and Gaziantep Chambers of Pharmacists called them to get information about the protocol. They also send medications to EL BEYLİ container camp. They stated that drugstores in Kilis are experiencing serious difficulties due to problems with the prescriptions given by camp hospitals.

They do not contribute to the donations within the city as the Chamber. They send unused medications they receive separately to refugees via Helsinki Citizens’ Assembly. The organization called Osmanlı’nın Torunları (Sons of the Ottoman) (supported by Qatar and Saudi Arabia) serves for the distribution of donations to refugees living in the city.

12 to 13 drugstores in Kilis where Syrian refugees buy medications issue approximately 700 prescriptions a week. Drugstores supply these prescriptions in turn with some limitations.

26

يغطيه منتدى OCHAإن التنسيق عامل مهم لنجاح فعاليات المساعدات اإلنسانية، والفراغ الذي يشكله غياب بفعاليات في الداخل السوري، يقوم منظمات المجتمع المدني باختيار NGOمنظمات المجتمع المدني ومنتدى

مدراء لها في تركيا، فهؤالء المدراء مهامهم مشاركة المعلومات مع منظمات المجتمع المدني الوطنية والمحلية .والتواصل والتنسيق معهم

معظم الالجئين يجهلون اإلمكانيات التي تقدم لهم في المدن، حيث يتم إبالغهم عن طريق أناس متطوعين، فمن 23الضروري جدا إسماع الخدمات التي تقدمها المحافظات والبلديات والمنظمات لالجئين في المدن واألرياف عن

.طريق وسائل اإلعالم

، فمن الواضح أنها لم تستطع إيصال 2011سياسة الباب المفتوح التي تتبعها الحكومة التركية اعتبارا من نيسان 24الرأي العام التركي أن ما تقوم به ليست واجب سياسي داخلية إنما هي مسؤوليتها الدولية لذلك ترد على سؤال

ضمن معايير االستقطاب السياسي الموجود أثناء زيارتنا للمحافظات )لماذا نستقبل هؤالء الناس(الرأي العام الثالثة التي تحتضن الالجئين خارج المخيمات رأينا أن المعونات تتم من قبل المنظمات التي لها مرجعية دينية

مؤسسة ( Vahdet vakfı، )هل من أحد( kimse yok mu، )قنديل البحر( IHH ،deniz feneriمثل .، حتى أن مراكز هذه المنظمات يرون من األولوية تقديم المساعدات للسوريين في الداخل السوري)التوحيد

إن المنظمات، هيئات المرأة، النقابات، منظمات األطفال، الهيئات المهنية، أرباب العمل، واإلعالم في المحافظات الغربية في تركيا وخاصة المحافظات الثالثة الكبرى ال يحركون أي ساكن بخصوص هؤالء الناس،

يعيش حوالي نصف مليون الجئ ضمن ظروف إنسانية صعبة تماما كما حدث مع 2013في تركيا عام الالجئين الروس في أوروبا إبان الحرب العالمية األولى والذي أدى إلى تدخل األمم المتحدة، تجاهل هذا

الموضوع في تركيا المعاصرة ال يمكنه تفسيره إال بتسييس هذا الوضع اإلنساني، يجب معالجة هذا الموضوع .بالطرق اإلنسانية وبعيدا عن السياسة وبغض النظر عن سياسة الحكومة العامة حول سوريا

رأينا في المحافظات الثالثة التي أجرينا فيها دراسة وفي عموم تركيا رأينا أن منظمات المجتمع الدولي التي لعبت 25دورا في هذه األزمة اعتمدت على الجهود الشخصية فأغلب المنظمات ال تمتلك استراتيجية أو خطة معينة، كما الحظنا أن العاملين في المنظمات لم يخضعوا ألية دورات في اتباع منهج معين، فكل النجاحات تتم عن طريق

.بعض المدراء وبعض المتطوعين

.حسب البيانات الصادرة من منظمات المجتمع المدني الدولية تظهر ضعف الخدمات المتوفرة أمام حجم المشاكل

بما أن منظمات المجتمع المدني في تركيا منفصلون من حيث المبدأ فكل منظمة تقوم بنشاطات دون علم 26 .األخرى، هناك نقص في تنسيق ومشاركة المعلومات وجمع المصادر

تحت هذه الشروط، نرى أنه من الضروري إزالة العقبات فورا أمام جهود المساعدات اإلنسانية لمنظمات المجتمع المدني التي تتم بطرق فردية معالجة الموضوع من الناحية اإلنسانية بعيدا عن السياسة، ومد يد العون لهؤالء

. سنوات أيضا5 أو 3الناس الذي من المحتمل بقاءهم في تركيا لـ

25

من أجل 2014التربوي مع وزارة التربية الوطنية تقوم بالتخطيط إلقامة تعاون مع منظمات المجتمع المدني في الالجئين في المدن، غير أن يونيسف طلبت دعما من منظمات المجتمع المدني للوصول إلى الالجئين في المدن في حمالتها مع وزارة الصحة حول شلل األطفال واللقاح، وبرنامج الغذاء العالمي يتعامل مع الهالل األحمر التركي لتوزيع

بطاقات في المخيمات، ولكشف وجود الالجئين في المدن تقوم منظمات األمم المتحدة وعلى رأسها المفوضية العليا .بالتحضير إلنشاء آلية التشاور الدوري مع منظمات المجتمع المدني

لم نستطع من خالل هذه الدراسة مالحظة منظمات المجتمع المدني ذات مرجعية دينية إذا كان هناك تمييز أم 16ال؟ أفاد بعض المسؤولين خالل اللقاء معهم انهم يقدمون المساعدات دون تمييز كائنا من كان، إال أنه في بعض

األحيان تكون هناك إشارات استفهام حول منظمات المجتمع المدني ذات مرجعية دينية بحتة بخصوص كيفية .تطبيق توجهاتهم الدينية كما أنه يظهر نقص عدم اإللمام بالمعايير الالخالقية للمساعدات اإلنسانية الدولية

منظمات المجتمع المدني القائمة على أسس قانونية تقوم بممارسة نشاطها إما من خالل تشكيل الراي العام واعداد 17جمعية (، أو يقومون إلى جانب هذه الفعاليات بتوزيع االحتياجات األساسية )جمعية حقوق اإلنسان(تقارير

.واما يقومون بالتغطية على منظمات المجتمع المدني الدولية )المظلومين

.من المالحظ ابتعاد هيئات مثل نقابة المحامين، الغرف، النقابات، ومنظمة حقوق المرأة عن هذا الموضوع 18

يعاني كثير من منظمات المجتمع المدني الدولية من أخذ الموافقات، فالحكومة أغلقت أبوابها أمام منظمات 19سنوافق على عمل منظمات المجتمع المدني (المجتمع المدني نتيجة لزيادة عدد الالجئين إال أن فلسفتهم هي

، لذلك فإن عدد المنظمات المجتمع )األجنبية إال أننا لن نسمح أبدا بإحداث تضخم في منظمات المجتمع المدني منظمة، فأخذ الموافقات تحتاج إلى وقت طويل إذ يجب مراجعة وزارة 15-10المدني الدولية العاملة مابين

الداخلية بعدد كبير من الوثائق، فالوزارة تطيل أمد إجراءات الموافقة بسبب نقص في الوثائق، فعند أخذ الطلب يتم االستشارة مع وزارة الخارجية وأجهزة األمن والمخابرات، مثال تقوم وزارة الخارجية بطلب معلومات من السفارات التركية المتواجدة في الدولة المسجلة فيها المنظمة، ومن شروط منح الموافقة عدم وجود المنظمة في الالئحة السوداء أو أن المنظمة لم تقم سابقا بإصدار أي بيان ضد تركيا، باإلضافة إلى ذلك أال يعمل أي عضو في

.المنظمة بتأشيرة دخول سياحية وأن تكون تأشيرة نافذة

العديد من منظمات المجتمع المدني تعمل تحت مظلة التعاون مع منظمات المجتمع المدني التركية والعاملين 20يقومون بنشاطات بتأشيرة الدخول السياحية فأغلبهم يقومون بنشاطات في الداخل السوري وان الذين رفضت

.طلباتهم يقدمون الطلب مرة ثانية

هناك منظمات لها سمعتها العالمية إال أن طلباتهم رفضت وبهذا نكون قد أضعنا على أنفسنا فرصة االستفادة من 21 .خبرتهم في موضوع تقديم االحتياجات الخاصة

تقوم بفعاليات في )OCHA(مكتب تنسيق اإلغاثة اإلنسانية لوحدة تنسيق اإلغاثة اإلنسانية التابعة لألمم المتحدة 22 للتنسيق تصب في جانب مساعدة المنظمات التي تقوم بنشاطات في OCHAمدينة غازي عنتاب إال أن جهود

الداخل السوري إن رغبة الدولة بالقيام في كل شي في األوساط الشعبية تجعلها في مأزق أثناء زيادة عدد الالجئين في المدن، وفي هذا الوضع نالحظ كثرة المواقف السلبية تجاه المنظمات الدولية، في هكذا أزمة لم تستطع

OCHAمع أنه من وظائف . بفتح مكتب في تركيا للتدخل في الوضع اإلنساني في الداخل السوري فقطOCHA هو تسهيل عمل منظمات المجتمع المدني وتنسيق التواصل ما بين منظمات المجتمع المدني الدولية وبين

.المنظمات المحلية والوطنية

24

الدولة ومنذ بداية األزمة احتكرت إدارة المخيمات بشكل دقيق جدا، حتى المنظمات الدولية سمحت لها بممارسة 4نشاطها ضمن مساحات ضيقة، فاإلمكانيات الموجودة في المخيمات أثرت في الهيئات األجنبية التي زراوها،

في تصريحات العديد من مسؤولي الهيئات إال أن زيادة عدد الالجئين )مخيمات خمسة نجوم(حيث انعكس مفهوم في المدن بشكل مفاجئ وكثرتها على عدد الالجئين في المخيمات خلقت وضعا جديدا، وان ملحمة الدولة حول

.مهددة باالنهيار أمام صعوبة وضع الالجئين في المدن واألرياف )مخيمات خمسة نجوم(

القسم األكبر من المساعدات لالجئين في المدن الثالثة تتم من قبل منظمات المجتمع المدني الدولية والمنظمات 5التي على أسس دينية غير أن المقرات العامة لهذه المنظمات يصبون جل اهتمامهم في هذه األزمة للداخل

السوري، إن المساعدات لالجئين الموجودين في المدن التركية تتم بجهود منظمات المجتمع المدني المحلية بدعم .من الجهات الرسمية ومنظمات المجتمع المدني

مقدار مساعدة منظمات المجتمع المدني قليل جدا قياسا على عدد الناس الذين بحاجة للمساعدات باإلضافة إال 6 .أنهم ال يستطيعون االستمرار في تقديم المساعدات

موارد منظمات المجتمع المدني الوطنية والمحلية محدودة جدا، يقومون بإجراء نشاطاتهم بمساعدة بعض 7 .المتطوعين

من ناحية طبيعة اإلغاثة اإلنسانية فإن العاملين في منظمات المجتمع المدني بشكل عام لم يلقوا أي تأهيل في 8 .موضوع اإلغاثة اإلنسانية ومشاكل الالجئين

يتم تزويد منظمات المجتمع المدني من الناحية المادية من خالل جمع التبرعات من رجال األعمال والبلديات 9 .والمساجد وبلديات المحافظات الكبرى

عند النظر إلى طبيعة المساعدات فإنه يتم تقديم االحتياجات األساسية من غذاء ولباس وايواء احيانا أما بالنسبة 10للخدمات الصحية والتعليمية التي تقدم من قبل المحافظات تظهر مشاكل في نقص المعلومات والوصول إلى

.األماكن التي تقدم فيها الخدمات

منظمات المجتمع المدني المحلية والوطنية يواجهون مشاكل من حيث المعلومات والخبرة والموارد لتقديم مساعدات 11 .لذوي االحتياجات الخاصة من الالجئين لذلك يتم تقديم االحتياجات الضرورية بشكل أكبر

غالبا ال توجد خطة أو مشروع مستقبلي لمنظمات المجتمع المدني ذات مرجعية دينية التي تقوم بنشاطات اإلغاثة 12 .بجهود أقسامها الداخلية بسبب كثرة أصحاب االحتياجات وقلة اإلمكانيات فإن المواد تنتهي فورا

ماعدا منظمات المجتمع المدني ذات مرجعية دينية فإنه ال يمكن العثور على نشاطات إغاثة أو حمالت واسعة 13 .من قبل منظمات مجتمع مدني علمانية أو وطنية لديها خبرة والتي لها مقرات في المحافظات الكبيرة

تسييس األزمة السورية في تركيا وفي حين ظهور منظمات المجتمع المدني ذات مرجعية دينية كعناصر فاعلة، 14 .فإن المنظمات القوية في المدن الكبرى مثل أنقره واسطنبول ال تلق اهتماما كبيرا بهذه األزمة

ال يوجد هناك تواصل بين جمعيات اإلغاثة ذات مرجعية دينية وبين المنظمات المجتمع المدني الدولية األجنبية 15 فقد تم تسليط الضوء على نشاطات منظمات . )UNHCR(لمفوضية العليا لشؤون الالجئين التابعة لألمم المتحدة وخاصة

، في حين قامت المفوضية العليا لشؤون الالجئين بتسلم مهام محدود غير 2012األمم المتحدة اعتبارا من تشرين األول فعلي من خالل تقديم خدمات تقنية في المخيمات او مالحظة المقابالت التي تتم، فمسؤولو منظمات المجتمع المدني المحلية والوطنية في المنطقة يشيرون إلى عدم وجود اتصاالت لهم مع منظمات األمم المتحدة، فمنظمة يونيسف التي

قامت بإنشاء ساحات صديق للطفل في المخيمات وبالتعاون

23

V 12. منظمات المجتمع المدني السورية

تتواصل مع )ACU(هناك منظمات سورية تعمل بتقديم المساعدات فعلى سبيل المثال وحدة تنسيق المساعدات .الناشطين في سوريا وتقدم لهم دورات مختلفة وخاصة في قضايا حول المرأة

V.I

المالحظات والنتائجزيارات األسر التي قمنا بها في أورفه وعنتاب وكلس والتقارير التي قرأناها تظهر أن مئات اآلالف السوريين الذين 1

يعيشون خارج المخيمات يعيشون ظروف حياتية صعبة للغاية، هذا المشكلة ليست موجودة في تركيا فقط بل في كل دول الجوار مثل األردن ولبنان والعراق ومصر، إن انتشار الالجئين على رقعة واسعة في هذه البلدان يشكل عقبة أمام

.تسجيلهم واالستفادة من الحماية الدولية أمام احتمال إرسالهم بشكل قسري وتأمين احتياجاتهم األساسية

غالبا تقوم المنظمات التطوعية بسد فراغ في مسألة اإلغاثة، إذ تحاول منظمات المجتمع المدني المحلية والوطنية والدولية باإلضافة إلى المنظمات السورية بتقديم الخدمات كل حسب اختصاصه ويبذلون جهدا كبيرة لتأمين

. تطورات إيجابية في حياة الالجئينبسبب الظروف الصعبة ربما سيحاول بعض السوريين الهروب إلى اليونان والقاء بأنفسهم إلى التهلكة وبالرغم من 2

.2013خطورة الغرق كما رأينا الكوارث التي وقعت في سواحل باندرما وجشما في كانون األول عام

، إن قانون األجانب 1951تركيا ال زالت طرفا في القيود الجغرافية التفاقية جنيف المتعلق بوضع الالجئين عام 3والحماية الدولية والذي هو أول قانون لجوء في الدولة والذي تم تطبيقه ابتداءا من تاريخ نشره في صحيفة رسمية

إما قد أهمل الهجرات الجماعية أو أنه بشكل مقصود للخيار السياسي للهيئات التنفيذية، 2013 نيسان 12في وأن الترتيبات )بتأمين الحماية المؤقتة( من القانون أنه في حال الهجرة الجماعية فإن تركيا ستقوم 91تحكم المادة

المتعلقة لهذا القانون يتم تنظيمه من قبل مجلس الوزراء، القانون استورد مفهوم الحماية المؤقتة من تعليمات إال أنه ال يوجد في القانون أية تفاصيل من تعليمات االتحاد 2001الحماية المؤقتة لالتحاد األوروبي المؤرخ عام

األوروبي وال يسمح لالجئين التقدم بطلب اللجوء اإلفرادي وال يوجد فترة زمنية للحماية المؤقتة وال يوجد في القانون ذكر للحقوق التي ستتوفر لالجئين تحت الحماية المؤقتة كما أنه ال يحتوي على أي شيء حول كيفية ترحيلهم

أثناء األزمة أو إذا انتهت األزمة واذا افترضنا في الحالتين بقاءهم في تركيا عدة سنوات على أقل تقدير فهذه القلة في التشريعات من الممكن أن تخلق مشاكل جديدة، يجب علينا أال ننسى المواطنين السوريين الذين فقدوا حياتهم في السفن التي غرقت في سواحل برهانية وجشما التابعة لمحافظتي بليق كسير وازمير في كانون األول من عام

، معاناتهم من البؤس في تركيا أجبرتهم على المخاطرة بحياتهم بيد المهربين، هذا الوضع يوتر العالقات 2013البلغارية حيث يتم بناء جدار على الحدود، النقص في -الدبلوماسية تماما كما حصل في الحدود التركية

التشريعات يصعب أيضا عمل منظمات المجتمع المدني كثيرا، حيث ال يوجد أي تنظيم حول كيفية عمل منظمات المجتمع المدني، هناك قناعة كبيرة أن موافقات عمل المنظمات الدولية األجنبية بالقرارات االعتباطية ، لهذا

.السبب فإن الحاصلين على موافقات أيضا يمارسون نشاطهم ألجل الداخل السوري بشكل سري

22

تقوم نقابة المحامين في مدينة غازي عنتاب بتقديم خدمات لالجئين السوريين ضمن إطار برنامج المساعدة )للذين لديهم أقرباء من الجنسية التركية(القانونية المجاني، ومن بين طلبات المساعدة القانونية المجانية طلبات الجنسية

.وقضايا الزواج والطالق، واالستقرار في دولة ثالثة V 10

الهالل األحمر التركيقام الهالل األحمر التركي بمهمتين في هذه األزمة، األولى تقديم معونات اإليواء والغذاء في المخيمات بتنسيق من دائرة اآلفات والطوارئ، حيث يقوم بتقديم معونات اإليواء من خيم وغير ذلك ضمن إمكانياتها وبمساعدة المنظمات

األخرى على رأسها مكتب المساعدات اإلنسانية التابع لألمم المتحدة، في البداية كانت مساعدات األغذية تتم عن طريق وبعد دعم من برنامج الغذاء العالمي تحول الدعم ليأخذ شكل البيع، أما المهمة 2013تقديم طعام إال أنه اعتبار من عام

.الثانية إرسال المساعدات إلى الداخل السوري من خالل المنظمات السورية أو منظمات المجتمع المدني الدولية V 11. نظمات المجتمع المدني الدوليةم

يجب على منظمات المجتمع المدني الدولية الحصول على موافقة من الحكومة، وهذا يحتاج إلى وقت، فالمنظمات التي ترغب بممارسة نشاطات في تركيا يجب عليها مراجعة وزارة الداخلية التركية، حيث تقوم الداخلية التركية

بطلب آراء وتوصيات بحق المنظمات من مؤسسات الدولة المختلفة أغلبها أقسام أمنية وعلى رأسهم وزارة الخارجية التركية، ومن أسباب رفض الطلب أحيانا إذا قامت منظمة ما بنشر بيان حول تركيا سابقا، كما أنه ترفض طلبات المنظمات التي 80إذا ثبت قيامها بإرسال أشخاص من كوادرها عبر تأشيرة سياحية للقيام بنشاطات إغاثية في تركيا، ومع ذلك فإنه حوالي

منظمة تمت الموافقة عليها، إال أن معظمها 18 علم أنه 2014 شباط 1منظمة تقوم بفعاليات في المدن الحدودية، ولغاية .تقدم مساعدات للداخل السوري

المجلس الدانمركي لالجئين، الهيئة الطبية الدولية : فمن المنظمات التي استطاعت الحصول على موافقت هي)IMC( ،فيلق الرحمة ،GOALلجنة اإلنقاذ الدولية، جمعية المساعدة واإلغاثة في كل مكان، جمعية حماية الطفل الدولية ،.

تعمل منظمة فيلق الرحمة األمريكية على تأمين احتياجات ماليين الالجئين السوريين في األردن ولبنان والعراق .وتركيا، وخاصة األطفال الذين عاشوا العنف ال يستطيعون في حياتهم اليومية التخلص من تأثير الخوف الذي عاشوه

ألف 750بتقديم خدمات طبية وتعليمية لالجئين السوريين في تركيا بقيمة )IMC(كما تعمل الهيئة الطبية الدولية دوالر الذي قدم من مؤسسة كونراد هيلتون، وبعد كلس فإن الهيئة اآلن في صدد فتح عيادة في أورفه أيضا، كما أن

.المجلس الدانماركي لالجئين يقوم بنشاطات في أنطاكية وأورفه ويقدم دورات بعد الصدمات النفسيةالمنظمات التي ردت طلباتهم أو أنهم في حال انتظار الموافقة فإنهم يقومون بممارسة نشاطهم بالتعاون مع

منظمات المجتمع المدني المحلية أو الوطنية أو أنهم يقومون بتقديم المساعدات تحت مظلة هذه المنظمات، إال أن كل .منظمات المجتمع المدني تصطدم بمشاكل عملية مثل تحويل النقود، الرواتب واألجور والمصاريف األخرى

هناك تساهل تدريجي في موقف الحكومة بخصوص عمل 2013فمن المالحظ أنه اعتبارا من منتصف إننا نقبل عمل المنظمات المجتمع المدني المحلية إال أننا سنكون (: المنظمات المجتمع المدني الدولية، فالمسؤولون يقولون

.)حذرين، فإننا ال نرغب أبدا تضخما بسبب منظمات المجتمع المدني

21

.7 V IBCمؤسسة الهالل األزرق الدولي

هذه المؤسسة تبذل جهودا كبيرة من أجل الالجئين السوريين، حيث أفاد معاون رئيس المؤسسة السيد مظفر بجا وزعوا في مخيمات أنطاكية وكلس سالت غذائية ومنظفات ومعونات لألطفال وذلك عن طريق 2011أنه اعتبارا من ربيع

.الهالل األحمر أسرة 2600 ليرة تركية لـ 250 مساعدة عينية قدرها 2013-2012عالوة على المعونات الغذائية قدموا في عامي

تعيش في كلس ومصدر هذه المساعدة من خدمات اإلغاثة الكاثوليكية، أقامت هذه الجمعية ثالثة مراكز للدعم النفسي .لألطفال في كلس حيث يعطى لهم دروس في الموسيقا والحاسوب والرسم من قبل مدرسين سوريين

تتحمل الجمعية مصاريف المدرسة التي يدرس فيها طلبة سوريون من تدفئة وكهرباء وخدمات وتقدمها من صندوق .مالتسر اإلغاثية كما يتم دفع رواتب المدرسين السوريين

سرير والذي أسس بالتعاون 32يتم تخفيف العبء عن المشفى الحكومي في كلس من خالل المشفى الميداني بـ ومالتسر إذ يقوم أطباء وممرضون سوريون بعالج المرضى والجرحى كما تم تأسيس مشفى مشابه له IBCما بين جمعية

.في المخيم، ومن خالل التعاون بين هاتين الجمعيتين يتم تقديم الغذاء للمخيم أيضا

.8 V وقف دعم الحياة

الجئ، كما أنه يقوم بتوزيع مساعدات عبر منظومة 900قام الوقف بإعداد تقرير استنادا إلى مسح أجراه مع آالف الجئ ويستمر وقف دعم الحياة بتوزيع سالت غذائية ومنظفات لالجئين الذين يقيمون مراكز 3معلومات إلكترونية لـ

.محافظات أنطاكية وكلس وأورفه

V 9. منظمات المجتمع المدني لألبحاث

هناك منظمات غير منظمات آنفة الذكر تعمل في هذه األزمة، هذه الجهود معظمها في مجال البحث واعداد تقارير وخاصة الجمعيات التي تحمل صفة فكرية تقدم مالحظات مهمة يسجلها التاريخ، إحدى هذه المنظمات منظمة

)USAK( ومركزها أنقره، قامت هذه المنظمة بنشر تقرير مشترك مع منظمة)Brookings Ins( ،األمريكية كما أن منظمات المجتمع المدني التي التقت تحت عنوان منتدى متابعة الالجئين القادمين من سوريا إلى

إسطنبول بنشر تقرير يستند إلى مسح أيضا، كما قام منتدى العقل المشترك في كلس بخلق وعي منخالل التقارير التي .قدموها لرئيس الجمهورية ورئيس الوزراء وغيرهم من المسؤولين

أفاد مسؤول فرع غازي عنتاب لجمعية التعليم والشباب علي أصالن أوز أصالن أنهم يقومون ضمن مشاريع .بدعوة الشباب من دول االتحاد األوربي إذ يقومون ببعض النشاطات والفعاليات ضمن المخيمات

وحول مشاكل الصحة والخدمات الصحية المتعلقة بالهجرة الناتجة عن الصراع الداخلي في سوريا قام اتحاد أطباء وذلك " الالجئون السوريون والخدمات الطبية" بإعداد تقرير تحت عنوان 2013تشرين الثاني -األتراك في الفترة ما بين أيار

. بعد االستفادة من التقارير التي أعدتها غرف األطباء في المناطق

20

أوضح أتيال أنه بالتنسيق مع المحافظة تم فتح مدرسة واحدة إذ يقوم المدرسون السوريون بإعطاء الدروس، إال أن بعض األسر التي زرناها تجهل هذا الموضوع، ولكننا عندما رأينا األطفال يتجولون حفاة في الساحات اإلسمنتية أدركنا أن

.التعليم ليس من أولويات أسرهم

.4 V جمعية المظلومين

إن جمعية المظلومين التي هي بمثابة جمعية حقوق اإلنسان تعمل كمنظمة إغاثية في مدينة غازي عنتاب بجهود إن المشكلة الكبرى في المدينة هي إيصال "مسؤول فرع المدينة، أفاد السيد عبد الرحمن جليك عضو مجلس إدارة الجمعية

، مضيفا إن معظم الالجئين يعيشون في األحياء النائية والعشوائيات وضمن ظروف صعبة جدا، وحاجتهم "المساعداتاألساسية هي إيجاد دكان أو مخزن يمكنهم العيش فيه، فحسب المعلومات التي حصلنا عليها منه أنه عدة أسر يبقون في

منزل واحد، بعد ازدياد عددهم في المدن فجأة فقد أطلقوا على حيي كوزال وادي ودولمة بنار بالمناطق التجريبية، إذ أحصوا ولكن ال يوجد أي دعم من الحكومة، فنحن نقوم ضمن إمكانياتنا بجمع 2012 أسرة اعتبارا من منتصف 500 أو 400

.المساعدات وتوزيعها لهمنوه محمد ألقش عضو مجلس إدارة الجمعية أنه لو أريد فإنه من الممكن تأمين دعم هام من قبل سكان المدينة

لدعم األسرة التي وضعها المادي )األسرة الشقيقة(البالغ عددهم مليون ونصف المليون نسمة، شارحا أنهم اقترحوا مشروع .جيد لدعم أسرة سورية

.5 V

جمعية حقوق اإلنسان أنهم موجودون ضمن İHHأوضح المحامي حسن أوندر سوغلو رئيس فرع غازي عنتاب لجمعية حقوق اإلنسان

األزمة كمنظمة حقوق إنسان، إذ تقوم الجمعية بوظيفة متابعة آلية توزيع المعونات بدون تمييز وبغض النظر عن المواقف السياسية أم ال، كما قامت الجمعية باالجتماع مع النقابات وبعض األحزاب السياسية إلقامة جدار فاصل في منطقة

.نصيبين

.6 V

جمعية المواطنين في هلنسكيتقوم هذه الجمعية بنشاطات من أجل الالجئين السوريين في كلس وهي من منظمات المجتمع المدني تعمل في

مجال حقوق اإلنسان، إذ تقوم هذه الجمعية مع منظمة أطباء بال حدود المعروفة بتطبيق برامج العالج في المرحلة األولى .والصحة العقلية

19

المساعدات في المنطقة أيضا، ومنظمات المجتمع المدني الدولية المعدودة ومن المفترض أن يكون عددهم أكبر يحاولون تقديم المساعدات الممكنة كل واحدة حسب اختصاصها ما عدا االحتياجات الغذائية باإلضافة إلى أن تشكيالت

.المجتمع المدني التي أسسها السوريون فعالة في المنطقة أيضا

.2 V لوحظ مجهود كبير من قبل العديد من منظمات المجتمع المدني الذين يرغبون بتقديم مساعدات للسوريين، إذ

:يعرض أدناه ملخص عن هذه المالحظة

منتديات ومن بين هذه 2012 نقابة ومنظمات أخرى في أورفه شكلوا منتدى اإلغاثة اإلنسانية عام 60إن ممثلي حوالي

kimse، )جمعية المظلومين( Mazlumder، )وقف اإلغاثة اإلنسانية( İHH، )فانوس البحر( deniz feneriالمنظمات

yok mu )عندما زاد عدد الالجئين في المدن فجأة اجتمعت منظمات المجتمع بقيادة من السيد عثمان كرم )هل من أحد ، .deniz feneriمسؤول في جمعية

عالقة الجمعية وثيقة مع المحافظة إذ تحاول الجمعية بتثبيت السوريين المحتاجين للمأوى أو إلى مساعدة، حيث أكد السيد إبراهيم جوشقون من نقابة التربية والتعليم عند حديثه عن نشاطاتهم على محاوالتهم لجمع التبرعات موارد مالية،

كما شرح أنهم يطلبون الدعم من رجال األعمال وأنهم على اتصال مباشر مع بلديات إسطنبول وأنقره وقايسري لتأمين المواد إن : "الغذائية األساسية من بطاطا وبصل وطحين وعدس، مضيفا أنهم يقومون بطلب مساعدات من الخارج أيضا قائال

. طن مؤكدا على قلة المساعدات كلما طالت أمد األزمة30وقف المدينة في نورنباغ في ألمانيا قدمت مواد بـ إن القسم األكبر من مساعدات منظمات المجتمع المدني يذهب إلى السوريين النازحين في سوريا قائال بأنهم

. شاحنة50 شاحنة من المواد الغذائية إلى سوريا منذ بداية األزمة أما ضمن تركيا فقد بلغ 120أرسلوا قال عضو مجلس إدراة بلدية أورفه السيد يوسف ميرت أن الهدف األساسي من مساعداتهم هم الناس الموجودون

.في سوريا ألنه واثق أنه بفضل هذه المساعدات سيقل عدد القادمين إلى تركيا

.3 V İHHوقف حقوق اإلنسان

فرع أورفه بتقديم مساعدات خارج عمل الجمعية أيضا، إذ أوضح رئيس فرع أورفه İHHيقوم وقف حقوق اإلنسان ألف شخصا، ومن أبرز المشاكل هي حصر 70السيد بهجت أتيال أن عدد السوريين الذين يعيشون خارج المخيمات بلغ

متطوعين 10العناوين، فمن الصعب الوصول إلى السوريين الموزعين في كافة أحياء المدينة إذ يوجد موظف واحد و .لتثبيت عناوينهم

إلى المخيمات والى سوريا أيضا، أما السوريون المقيمون في المدن فالمنظمات المحلية İHHتشحن مساعدات . متطوعين بتوزيع لحم لالجئين في عيد األضحى10هي التي تقوم بتقديم المساعدات لهم، حيث قام

أسر في 4 أو 3وحسب رأي أتيال أن أكبر مشكلة يعاني منها السوريون في المدن هي أجور السكن، إذ يعيش . شخص في غرفة واحدة25منزل واحد وأحيانا يبقى

18

.5 IV :التعليم

معظم أطفال الالجئين الذين يعيشون خارج المخيمات ال يحصلون على التعليم، فالمدرسة التي افتتحت للسوريين طفال، علما أن المدرسين 400 طفال إال أن عدد األطفال الذين يستطيعون التعلم يبلغ عددهم 1200في أورفه سجل فيها

.سوريين، ولكن بعض األسر ال تملك علم بوجود هذه المدرسة في المدينة

.6 IV طلب اللجوء واالستقرار في دولة ثالثة

ترفض المفوضية العليا لشؤون الالجئين التابعة لألمم المتحدة طلبات اللجوء السوريين الفردية بهدف دعم نظام الحماية المؤقتة التي تطبقها تركيا، فالالجئون السوريون يذهبون إلى مكتب المفوضية العليا لشؤون الالجئين في غازي

.عنتاب لطلب اللجوء إلى دولة ثالثة إال أن طلباتهم ترفض

.7 IV االنسجام

أفاد السيد عثمان كرم أن شعب أورفه شعب مضياف ومتفهم مضيفا أنه إثر إلغاء تأشيرات الدخول بين البلدين قبل األزمة السورية فإن الزيارات المتبادلة أحيت عالقات القربى التي عفى عليها الزمن، هذا التقارب سهل لجوء السوريين

.إلى أقاربهم بعد بدء األزمة في سورياحسب التقارير الصادرة من منتدى العقل المشترك في كلس أن أهم مشكلة في موضوع انسجام السوريين في

.المدن هي مشكلة اإليجار، والعمل بمبلغ زهيد يثير التوترات أيضازيادة أجور : "أعرب السيد مظفر بجا معاون رئيس وقف الهالل األزرق الدولي أن المشاكل نفسها في كلس قائال

".السكن، االختالف الثقافي والديني والقيم األخالقية، التدابير االمنية المأخوذة أضاقت أهالي كلس

V ، نشاطات منظمات المجتمع المدني2المحادثات والمالحظات

.1 V عام

محافظات التي تعتبر أكبر 10 مخيما في 22تستخدم الدولة القسم األكبر من إمكانياتها لالجئين المقيمين في أزمة لجوء تواجهها تركيا، أما بخصوص الالجئين المقيمين في المدن والذي تجاوز عددهم النصف مليون، فالدعم األكبر

يأتيهم من منظمات المجتمع المدني، إذ تحاول هذه المنظمات بملء الفراغ الذي تركته الدولة والمنظمات الدولية، فهذه .المنظمات موجودة هنا بالرغم من عدم الحديث عنهم ابدا، إذ يحاولون خلق اختالف في حياة المتضررين بتضحية كبيرة

فمنظمات المجتمع المدني التي تستند إلى المعتقد يقومون بنشاطات فعالة بتقديم مساعدة لالجئين المقيمن خارج المخيم في أورفه وغازي عنتاب وكلس، ومنظمات المجتمع المدني التي تدافع عن الحقوق تقوم بأنشطة مثل الدفاع عن الحقوق،

التقارير، المالحظة والوعي وهناك بين المنظمات التي ال تستند على أسس دينية لديهم رغبة كبيرة لتقديم

17

ألف إال أن القاطنين فيه وصل عددهم إلى 25ال يجد الالجئون أماكن لهم في المخيمات، يبلغ استيعاب المخيم ألفا، ومن الصعب الحفاظ على حرمة الحياة الخاصة في المخيمات، ومن جانب آخر يستحيل العمل خارج المخيم 35

ألنهم ال يستطيعون الخروج من المخيم بال إذن، هؤالء الناس يطلبون العمل حتى يتمكنوا من االنسجام مع ظروف الحياة في تركيا، لقد أوضح مسؤولو نقابة التعليم في أورفه أن هناك عددا كبيرا من السوريين انتقلوا للعيش في األرياف للعمل في

.قطاع الزراعة، حيث استقروا في المزارع والمخازن، وال يمكن الوصول إليهم كما أنه يستحيل إحصاءهم أو تسجيلهملعدم بقاء منازل للتأجير في كلس وذلك لإلقبال الشديد من قبل "كشف منتدى العقل المشترك في كلس أنه

السوريين اضطر كثير منهم للعيش في األماكن المهجورة أو المنازل التي تركها أصحابها وانتلقوا للعيش في مدن أخرى، ".فهم يقطنون في هذه البيوت بعد إجراء بعض التصليحات فيها

.2 IV

الغذاء والتغذيةيعتبر الغذاء والتغذية من أهم المشاكل، فسوء التغذية يولد مشاكل خطيرة وخاصة لدى األطفال، فهم يحاولون

.إشباع بطونهم بأخذ معونات من البلديات ومنظمات المجتمع المدني

.3 IV الصحة

يمكن للسوريين المسجلين االستفادة من الجانب الصحي من خالل البطاقات التي منحت لهم ويمكنهم شراء لقد أفاد السيد مظفر بجا معاون . من المبلغ الكلي، فاالستفادة من الجانب الصحي تعتبر ميزة مهمة% 20األدوية بدفع

بما أن عدد سكان السوريين يساوي عدد سكان : "رئيس وقف الهالل األزرق الدولي الذي يقوم بنشاطات في كلس إذ أفاد .المحليين فهناك عقبات أمام عالج األتراك بسبب كثرة عدد الالجئين السوريين في المشفى الحكومي

ومن جانب آخر يبرز عدم كفاية الخدمات الصحية في حال لزوم عالج غالي، فالناس الذي لحق بهم إعاقة .بسبب الحرب يحتاجون إلى مداخالت طبية غالية إلعادتهم إلى الحياة، وال يوجد مصدر مالي لسد هذا الفراغ

هناك نقص في خدمات الدعم النفسي للذين فقدوا أقاربهم في الحرب وبرامج بعد االنهيار العصبي وجراحات .ترقيعية للمعوقين

.4 IV

إذن عملالسوريون الذين يعيشون في المدن مجبرون للعمل إلدامة حياتهم، غير أنه ال يوجد في تركيا تشريعات تسمح

.بالعمل للمستفيدين من الحماية المؤقتة في تركيا لذلك فهم يعملون بشكل غير رسمي وهذا يسمح باستغاللهم بكافة األشكالالالجئون الذين يعيشون خارج المخيمات في غازي عنتاب وأورفه وكلس يعملون في قطاع الزراعة والبناء وأعمال المعادن

عثمان )دنيز فنري(الثقيلة، فهناك أسر كثيرة يعيشون في األرياف للعمل في الجانب الزراعي، حيث أوضح ممثل جمعية .كرم أن بعض السوريين يذهبون إلى محافظات أخرى غير حدودية للعمل هناك

أشخاص في مكان يشبه دكان ويعملون في مجال تقشير 10أبو هـ عسكري متقاعد يعيش مع عائلته المؤلفة من . كغ10 ليرات لكل 4الفستق ويحصلون

.ومن جانب آخر فإن الالجئين السوريين األغنياء يعملون في التجارة والصياغة والمطاعم والكافيتريا

16

5. 2. III

األمور التي يجب أن ينتبه عليها ويالحظها المشارك كيف يبدو السوريون في المدن؟ -

االختالفات بين المدن -

ظروف الحياة -

خطط عمل منظمات المجتمع المدني -

إرضاء الخدمة -

التعاون بين منظمات المجتمع المدني واألمم المتحدة -

التنسيق -

المصادر المالية -

النساء العامالت -

مدة بقائهم في مكان العمل -

هل اإلغاثة تكون من الجانب اإلنساني فقط أم أن هناك أهدافا أخرى؟ على سبيل المثال عودة هؤالء الالجئين - إلى منازلهم؟

رأيهم في موضوع الهجرة الجماعية هذه؟ ماذا بإمكانهم فعله على مدى طويل؟ -

همة مؤسسات المجتمع المدني -

التجارب -

.هل يتعاملون مع الالجئين بشكل مباشر -

IV الالجئون في المدن- الروايات والمالحظات

:بعد إجراء اللقاءات يمكن اختصار مشاكل الالجئين الذين يعيشون في المدن على الشكل التالي.1 IV المأوى

الالجئون الذين يعيشون خارج المخيمات ال يحصلون على أية مساعدات تقريبا، تقوم عدة أسر أحيانا باستئجار فاألطفال يتجولون حفاة ومن الصعب أن . منزل واحد، فمعظمهم يعيشون في مناطق نائية في المحافظات التي زرناها

يجدوا مدفأة أو غطاء، منهم من يسكنون في األبنية التي شيدت بعد هدم العشوائيات إال أنه يطلب منهم مغادرة المنازل . ليرة تركية أحيانا500ألنهم ال يستطيعون دفع فاتورة الكهرباء التي تصل إلى

يقع حي كوزال وادي على أطراف المدينة حيث يعيش السوريون فيه في بيوت بدائية إذ يقومون ببناء جدران للسقوف الموضوعة على أربعة أعمدة أو القبو الذي عمر كدكان أو مخرن، إذ يتقاسمون الداخل بإنشاء جدران من الستائر

.وهناك حاجة ماسة للغذاء والغطاء واللباسأفاد السيد أحمد ألقش إداري في جمعية المظلومين في غازي عنتاب أن هناك عائلة سورية يتشاركون ملعقة واحدة

.فقط فقدمنا لهم المالعق ومستلزمات مطبخية

15

.؟)الدولية، الوطنية، المحلية(تعاونكم مع منظمات المجتمع المدني األخرى -

هل يمكنكم اختصار نشاطاتكم؟ -

هل لديكم موارد كافية للقيام بهذه النشاطات؟ -

هل تلقون دعما من األمم المتحدة أو من دول االتحاد األوروبي أو من هيئات المجتمع المدني الدولية؟ -

.تعاونكم مع الحكومة، والمشاكل التي تعترضكم أثناء الحصول على الموافقة؟ -

شريحة المجتمع الذي تقدمون لهم الخدمات؟ -

.هل أخذتم التدابير الالزمة أمام األمراض في موسم الشتاء؟ -

عدد طاقمكم؟ مستوى التعليم والتجربة لدى أفراد الطاقم؟ -

.األمور التي أخذت بعين االعتبار لتحديد شريحة المجتمع -

3. 2. III

إدراك منظمات المجتمع المدني هل لديكم تجارب في موضوع اإلغاثة وخاصة في مجال الالجئين، إذا كان لديكم ففي أي مجال عملتم؟ -

إذا وجد الجئون فوق طاقة المدينة فهل من الممكن أخذ التدابير على مستوى كاف؟ -

طبيعة الخدمات المرسلة -

ماهو رأي الشعب بخصوص الالجئين؟ -

هل هناك من خطط لدمج الالجئين في المجتمع؟ يعني كيف يمكن دمج الالجئين الذي بلغ عددهم المليون مع - المجتمع؟

ظروفهم المعيشية وحصولهم على الخدمات -

كلمات المجتمع المحلي بحق الالجئين وآراؤهم؟ -

القيام بمهمة اإلغاثة ثواب أم واجب؟ -

هل يصل الدعم الكافي لالجئين؟ -

4. 2. III آراء الالجئين

كم عددكم؟ -

وضعكم المادي؟ -

لماذا ال تذهبون إلى المخيمات؟ -

هل تجدون عمال؟ ما هو مردوده؟ -

هل حصلتم على بطاقة الهوية؟ -

هل لديكم علم بخدمات الدولة؟ -

ماهي نوعية المساعدات التي تحصلون عليها؟ -

موقف المجتمع منكم؟ -

هل بإمكان طفلكم الذهاب إلى المدرسة؟ -

.الصعوبات التي تواجهها منظمات المجتمع المدني -

14

)أنقره(خارج الساحة

نظرا لقلة العمل الميداني ولعدم وصول المنظمات الدولية بسبب المشاكل التي ظهرت أمامهم أثناء التسجيل فقد تم دعم العمل بالنتائج والمقابالت الهاتفية وصفحات اإلنترنيت والتقارير المعدة من قبل منظمات المجتمع المدني والفعاليات

األخرى، حيث تم االتصال هاتفيا مع مسؤولي منظمات المجتمع المدني الذين كتبوا تقارير حول الموضوع غير أنه تم لشركاء األزمة 2014 والمشاركة في اجتماع خطط التنفيد لعام 2013 كانون األول 18الذهاب إلى غازي عنتاب بتاريخ

اإلنسانية السورية؛ أي مكتب تنسيق اإلغاثة اإلنسانية التابعة لألمم المتحدة ومكتب المساعدات اإلنسانية التابعة لالتحاد منظمات دولية شاركوا في االجتماع، كما تم اللقاء مع مسؤولي سفارة إحدى الدول 5األوروبي وتم اللقاء مع ممثلي

األوربية ومسؤولي وزراتي الداخلية والخارجية ومركز اآلفات والطوارئ إليضاح الصورة النهائية بخصوص موافقات عمل .منظمات المجتمع المدني الدولية

.وفي المرحلة الثالثة تم تحليل النتائج واعداد التقارير، ونعتقد أن الوضع العام للنتائج يعكس صورة الوضع

.2 IIIاألسئلة .1 .2 III

الالجئون السوريون :الالجئون .لديهم عمل أم ال، شروط عملهم وظروفهم المعيشية، االستفادة من الخدمات -

.تأثير وجود الالجئين في هذه المدن من الناحية االجتماعية واالقتصادية -

ماهي العوامل التي تصعب معيشتهم وتكيفهم؟ -

.طبيعة الخدمات -

.المعلومات والخبرة المتعلقة بالموضوع -

.كيف تم الوصول إلى هذا الجمهور -

.المشاكل التي تظهر -

.الموارد المالية لمنظمات المجتمع المدني -

.عالقات المنظمات المجتمع المدني مع المنظمات األخرى ومؤسسات الدولة والهيئات المحلية -

.استمرارية خدماتهم -

االجتماعي، -المواد الغذائية، اإليواء، الخدمات الطبية، الدعم النفسي: مجال عمل منظمات المجتمع المدني - .عالج بتر األطراف، األدوية، التعليم، قضايا المرأة، والخالفات الموجودة من هذه النواحي بين المدن

.ماهو حجم النشاطات المقدمة لالجئين السوريين؟ من حيث الكمية والوحدة -

.هل هناك خطط للوصول إلى الالجئين خارج المخيمات -.2 .2 III

معلومات منظمات المجتمع المدني أين تضعون أنفسكم في تصنيفات هيئات المجتمع المدني هل في الهيئات الدولية أم الوطنية أم المحلية؟ -

هل تعرفون نشاطاتكم اإلغاثية؟ -

هل لديكم عالقات مع مؤسسات الدولة أو المنظمات التابعة لألمم المتحدة؟ فما هي؟ -

13

III المنهج والعمل الميداني

.1 IIIاإلطار العام

تحليل الوضع المتعلق بأعمال منظمات المجتمع المدني التي "تم تحقيق هذا العمل خالل فترة وجيزة تحت عنوان كان لها دور بارز في حماية حقوق الالجئين السوريين في تركيا وتحسين ظروفهم المعيشية في المحافظات الحدودية

.ويحمل هذا العمل صفة المالحظة السريعة وتعتمد على مبادئ الموضوعية والحياد". الثالثةتم اختيار مدن أورفه، غازي عنتاب وكلس ألنها المدن التي تعكس الخصائص العامة كونها تشهد كثافة في عدد الالجئين سواء في المخيمات أو في مراكز المدن، ونعتقد أن اختيار المدن الثالثة هو اختيار ذكي بحكم الجوار وتطورها

االقتصادي وظهور اختالف في النسيج العرقي والديني، ومن المعتقد أن تعكس هذه الخالفات رغبة المجتمع المدني للعمل .في موضوع الالجئين

تشكل منظمات المجتمع المدني الوطنية واألجنبية العاملة في أزمة الالجئين السوريين في تركيا الفئة الشعبية في الدراسة، فالفرق الميدانية في المحافظات خصصت القسم األكبر من العمل إلجراء مقابالت معمقة مع ممثلي منظمات

إعداد مسح (المجتمع المدني التي تعمل في مجال الالجئين السوريين، ويشكل القسم األول الذي على شكل تحضيرات للتقارير المعدة سابقا بحق الالجئين في المدن، تحضير أسئلة من قبل أكاديمي مركز دراسة اللجوء والهجرة، أخذ مواعيد مع

شكل االتصال األولي مع منظمات المجتمع المدني فئات المنظمات المحلية والوطنية . مسؤولي منظمات المجتمع المدنيالمنظمات القائمة على أسس )والدولية وفي ضوء المعلومات الموجودة تم تصنيف المنظمات المحلية والوطنية حسب أ

المنظمات العاملة مع الالجئين سابقا، ) منظمات اإلغاثة العلمانية، د) المنظمات القائمة على أسس قانونية، ج )دينية، بإذ كان مع كل فريق ميداني المؤلف من . والقسم الثاني كان العمل الميداني. المنظمات المهنية مثل نقابة أو اتحاد

.شخصين مصور صحفي من مكتب صحيفة ملييت لدعم البحث بمواد بصريةتم العمل الميداني خالل يوم واحد في كل مدينة، حيث استخدم تقنية مقابالت شبه منظمة، أجري اللقاء وجها لوجه مع كل منظمة على حدة، حسب المعلومات التي أفاد بها مسؤولو منظمات المجتمع المدني على أن الالجئين هم

المستفيدين من الخدمات فقد تم زيارة الالجئين في بيوتهم ولكن لم يتم اللقاء إال مع األسر التي تحصل على كمية أكبر من اإلغاثة ألننا لم نستطع الوصول إليهم إال بوساطة منظمات اإلغاثة أيضا، أثناء زيارات األسر حضر كل من ممثل

المنظمة التي تقدم المساعدات والمترجم الذي تم تعيينه من قبل المنظمة، حيث التقى مسؤولو المنظمات الذين رافقونا في .زيارة األحياء التقوا مع بعض الالجئين ألول مرة

لقد لوحظ الخجل الشديد لدى منظمات المجتمع المدني األجنبية خاصة أثناء أخذ المواعيد وحتى أثناء إجراء اللقاءات، لقد تم إلغاء المواعيد التي أعدت أثناء مرحلة اإلعداد في آخر لحظة بطلب من الطرف اآلخر؛ ولهذا السبب لم

.يتم اللقاء مع ممثلي المنظمات الدولية أثناء العمل إال أنه تمكنا من اللقاء مع شركائهم من المنظمات الوطنية :عدد المنظمات التي تم اللقاء معها واألسر التي تمت زيارتهم في ساحات العمل

أسر10 منظمات و 5: أورفه أسر6 منظمات و4: غازي عنتاب

. منظمات ومدرسة ومخيم ومركز الرعاية االجتماعية3: كلس

12

.4 II 2011 نيسان 4 سياسة الدولة حول األزمة اإلنسانية السورية بعد

إلى صراع مسلح فقد لوحظت عمليات 2011بعد تحول مظاهرات الربيع العربي التي انتقلت إلى سوريا في آذار نيسان 29النزوح األولى إلى دول الجوار مثل األردن ولبنان وتركيا في شهر نيسان، فأول عملية نزوح لتركيا كانت بتاريخ

شخصا بعبور الحاجز الحدودي في ناحية يايالداغ التابعة لمحافظة أنطاكية، 250 وذلك عندما قامت مجموعة من 2011ففي تصريح للحكومة التركية في نفس اليوم وصفت القادمين بالضيوف وأضافت أن الحدود مفتوحة أمام الضيوف الهاربين

من الظلم والحرب، وسيتم تقديم كافة االحتياجات األساسية لهم في تركيا ولن يتم إجبار أحد على المغادرة، هذه السياسة المتطابقة مع مبادئ الحماية الدولية القت تقديرا من قبل المجتمع الدولي إال أن الحكومة التركية اكتفت بالشكر أمام

عروض المساعدات التي جاءتها من المجتمع الدولي نتيجة لكرم تركيا وتنفيذها لاللتزامات الدولية، حيث أعلنت الحكومة التركية أن تركيا مصرة على توفير الحماية للضيوف ضمن إمكانياتها، وبعد ازدياد عدد القادمين من سوريا بدأت الحكومة بفتح مخيمات لهم ابتداء من محافظة أنطاكية واستمرارا في بقية المحافظات الحدودية، إذ وصل عدد المخيمات لغاية شهر

آالف الجئ، وبما أنه مصدر قلق 210 محافظة وبلغ عدد الالجئين فيها 11 مخيما في 22 إلى 2013كانون األول عام بسبب إغالق أبواب المخيمات أمام المراقبين المستقلين إال أن الخدمات المتوفرة في المخيمات القت تقديرا من قبل

المنظمات الدولية ووفود الدول األجنبية، ووصف المفوضية العليا لشؤون الالجئين التابعة لألمم المتحدة المخيمات بأنها .مخيمات ذات خمسة نجوم خلق وعيا كبيرا

والعنصر الهام اآلخر في سياسة الحكومة في غلق أبوابها أمام المساعدات األجنبية بخصوص الالجئين السوريين هو بعدها عن التعاون الدولي في نشاطات الحماية، إن منظمات المفوضية العليا لشؤون الالجئين التابعة لألمم المتحدة

لم يسمح لها بالدخول إلى المخيمات 1951 من اتفاقية فيينا عام 35والتي تحملت مسؤولية المراقبة والتعاون استنادا للمادة بدأ يسمح لمنظمات المفوضية العليا ومنظمات األمم المتحدة األخرى بالدخول المحدود للمخيمات 2012إال أنه اعتبارا من . فإن نشاطات المفوضية العليا محدودة بتقديم دعم تقني للمخيمات واجراء مقابالت تطوعية2014وحتى بداية عام

أعمال اإلغاثة التي تجري في المخيمات مغلقة أمام المنظمات الدولية ومن الطبيعي إغالقها أمام منظمات المجتمع المدني المحلية والدولية، تعتبر منظمة الهالل األحمر التركية وضمن إطار تقديم اإليواء والغذاء أول منظمة

مجتمع مدني تركية تستطيع إيصال مساعدات إنسانية المأخوذة من وقف المساعدات اإلنسانية إلى داخل المخيمات ولكن .ليس بشكل مباشر إنما بتنسيق مع مركز اآلفات والطوارئ التابعة لرئاسة الوزراء التركية

الذي أقر 2013 نيسان 14 )األجانب والحماية الدولية( من قانون 91مفهوم الحماية المؤقتة موجود في المادة في السنة الثانية لألزمة، إال أن هذا المفهوم الذي أخذ من من توجيهات الحماية المؤقتة الصادرة من االتحاد األوروبي عام

. ال يحتوي على أية تفاصيل حول كيفية التصرف في حاالت الهجرة الجماعية وحقوق الالجئين2001الشيء اآلخر الذي تطور بهدوء اعتبارا من بداية األزمة ولم يذكر في البيانات الصادرة من الحكومة ومن

هو زيادة عدد الالجئين السوريين 2013المفوضية العليا لشؤون الالجئين ووصوله إلى مرحلة ال يمكن السكوت عنها عام وصل عدد 2013الذين يعيشون في المدن حيث بلغ عددهم ثالثة أضعاف الالجئين في المخيمات، فإلى نهاية عام

ألف الجئ، إن المشاكل التي ولدها غياب 500 ألف الجئ وفاق عددهم في المدن 210الالجئين في المخيمات إلى .التفاصيل في مفهوم الحماية المؤقتة فد ظهرت بشكل الفت أمام ظاهرة الالجئين في المدن

هذا العمل بدأ مشواره بفرضية أن تكون منظمات المجتمع المدني التي منعت من القيام بنشاطات عملية في .المخيمات هي المنظمات الوحيدة التي تمد يد العون في وقت قامت فيه الدولة والمنظمات الدولية بتجاهلهم واهمالهم

11

2. IIخط نمو منظمات المجتمع المدني إن البنية السياسية لتركيا وتاريخها خلقت بيئة مناسبة لنمو منظمات المجتمع المدني وازدهارها، عادة كان يرفض ويمنع أن يكون المجتمع المدني قوة كتلة سياسية، فقد تم تقييد وصول منظمات المجتمع المدني للمصادر المالية وتم وضع

.نشاطاتها تحت رقابة شديدة وتضييق ساحات عملهاإن بدء تغير هذا الوضع بشكل بطيء امتد لبداية التسعينات، وخاصة في األمور اإلنسانية فقد كانت منظمات

فانخفاض . المجتمع المدني التي كانت بصفة منظمة إغاثة إنسانية ذات أسس دينية ازدهرت في أزمة بوسنة وكوسوفواالنتهاكات لحقوق اإلنسان في السنوات التالية قد ساعدت منظمات حقوق اإلنسان للتوجه نحو قضايا مثل حقوق المرأة

.واللجوء بدال من التعذيب الوحشي واإلعدام بدون محاكمة وقضايا المفقودين دورا هاما لكسب صورة منظمات المجتمع المدني دالالت ومعان جديدة وايجابية، 1999لعب زلزال مرمرة عام

فالمنظمات في مجال البحث واإلنقاذ حفزت الشباب للعمل المشترك في ظل القيم اإلنسانية العالية، فاإلصالح السياسي الذي بدأ في تركيا بإرشادات االتحاد األوروبي اعتبارا من بداية األلفية الثانية ذلل العقبات أمام نشاطات منظمات المجتمع

.المدني ظهر أمامنا بنية مجتمع مدني أكثر تنظيما، يستطيع إيصال صوته بشكل أفضل، 2010عند الوصول إلى

يستمد قوته المالية من صناديق االتحاد األوروبي، مجاالت اهتمامه متنوعة، فإلى جانب هذه التطورات اإليجابية فإن قرب هذه المنظمات من السلطات السياسية مهد الطريق أمامها لكسبها صبغة سياسية، وخاصة في بداية األلفية الثانية،

وبحشدها مشاعر فعل الخير للفئات اإلسالمية خلقت إمكانيات عالية لجمع معونات كبيرة، فهيئات اإلغاثة التي تعتمد على المعتقدات بادرت بنشاطات خيرية في مناطق مختلفة في العالم بشكل مواز لسياسة حزب العدالة والتنمية في لعب دور

نيسان 29مؤثر في السياسة الدولية، ومن الالفت أيضا قبل لجوء أول دفعة من الالجئين السوريين إلى تركيا بتاريخ قلة عدد منظمات المجتمع المدني األجنبية المسموح لها بالقيام بنشاطات في تركيا، ومهما يكن قانون الجمعيات قد 2011

فتح الطريق أمام إقامة منظمة مشتركة بين منظمات المجتمع المدني ذات منشأ تركي وبين منظمات المجتمع المدني األجنبية بشكل مختلف عما كان عليه سابقا إال أن منظمات المجتمع المدني األجنبية تحتاج إلى موافقات للقيام بنشاطات

إن الكتل التي مثل الهيئات المهنية والنقابات والتي تحمل صفة . في تركيا وال يمكن الحصول على هذه الموافقات بسهولة .شبه عمومية ما زالت باقية في ظل السياسة

.3 II منظمة المجتمع المدني والالجئون

مع زيادة نشاطات اإلغاثة اإلنسانية الدولية لمنظمات المجتمع المدني إال أن عالقتهم محدودة جدا مع حركة اإلغاثة اإلنسانية الدولية، فالمنظمات ذات منشأ تركي والتي تقدم مساعدات للمتضررين من الكوارث والهجرة القسرية في

مناطق مختلفة في العالم يبذلون جهودهم منعزلين تحت العلم التركي، وال يأخذون مكانا ضمن آلية تنسيق المساعدات الذي وقعته منظمات المساعدات (code of conduct)اإلنسانية الدولية، إذ توجد منظمة واحدة فقط ضمن اتفاق

خارج القوى الشعبية فإن مكتب 1994بهدف تخفيف الضغوطات التي ولدها قانون الهجرة واللجوء عام . اإلنسانية الدوليةتركيا للمفوضية العليا لشؤون الالجئين التابعة لألمم المتحدة بذل جهدا كبيرا للفت انتباه منظمات المجتمع المدني لهذا

المجال وذلك لخلق وعي لدى الرأي العام، فقد تم تأسيس أول منظمة للمجتمع المدني تحمل اسم اللجوء هي جمعية بدعم وتحفيز من المفوضية العليا لشؤون الالجئين التابعة لألمم المتحدة 1995التضامن مع الالجئين والمهاجرين عام

10

5 أو 4ولكن إلى اآلن لم يتجاوز عدد منظمات المجتمع المدني التي تحتوي اسم اللجوء أو اإليواء أو الالجئ أكثر من .منظمات باإلضافة إلى مراكز الدراسات للجوء والهجرة

الهدف الرئيس لمركز اللجوء والهجرة كمركز لألبحاث هو طرح معلومات لحماية الحقوق األساسية لالجئين ألف الجئ والذين يعيشون في مراكز المدن وتحسين الظروف المعيشية الصعبة لهم، وتقوم 500السوريين الفائق عددهم

المؤسسات والهيئات العامة التي تحت إشراف دائرة اآلفات والطوارئ بنشاطات في المخيمات إال أن معظم الالجئين ال يحصلون على الخدمات االجتماعية وال يستطيعون ممارسة حقوقهم الناتجة عن القانون الدولي، كما يقوم عدد من منظمات المجتمع الدولي لسد هذا الفراغ إال أن نشاطهم معروف بشكل محدود، إن الوعي الذي سيكون في موضوع الالجئين أو في موضوع نشاطات منظمات المجتمع المدني العاملة في هذا المجال سيحفز كثير من منظمات المجتمع المدني الذين يقفون

إن الجمع بين منظمات المجتمع المدني التي تقوم بنشاطات ميدانية وبين منظمات المجتمع المدني التي . متفرجين لألزمةإن تقديم منظمات المجتمع المدني دعم أكبر للسوريين الذين يعيشون في المدن . تملك اإلمكانيات بين أهداف هذا العمل

في ظل بقاء المؤسسات العامة غير كافية في تركيا سيقلل من الرحالت الخطرة التي تتم من قبل المهربين وتأمين ظروف .معيشية تليق بكرامة اإلنسان

II

الخلفيات الماضية .1 IIتركيا والهجرة الجماعية .

، 1979تعرضت تركيا لحركات هجرة قسرية على مدى التاريخ بسبب موقعها الجغرافي، فالثورة اإلسالمية اإليرانية العراقية بعد تغيير النظام مباشرة، الهجمات الكيميائية التي قام بها النظام العراقي بحق المواطنين األكراد -الحرب اإليرانية

، الذعر الذي وقع بين األكراد أثناء 1989 بعد وقف إطالق النار لفترة وجيزة، سياسة االستيعاب في بلغاريا عام 1988عام ، الحروب في بوسنة وكوسوفو تسببت بلجوء مئات اآلالف إلى تركيا، فقد تم تطبيق سياسة موحدة 1991حرب الخليج عام

ومما يلفت االنتباه هو . من قبل حكومات مختلفة في تركيا أثناء حركات الهجرة القسرية هذه والتي كانت على نطاق واسععدم مباالة الرأي العام هذه األزمات اإلنسانية، والبعد اآلخر لهذا االستهتار هو تدخل المجتمع المدني المحدود جدا ألزمات

فمن المنطقي توضيح هذا . 2011الالجئين في الماضي والحاضر إلى أن وصلنا إلى أزمة الالجئين السوريين عام إن ترك منظمات المجتمع المدني . االستهتار من خالل القيود التي فرضها النظام على منظمات المجتمع المدني

وذلك أثناء التحضيرات ألية أزمة 2003والمنظمات التابعة لألمم المتحدة خارج خطط األمور الطارئة قبل أزمة العراق عام .2011لجوء محتملة يدل على استمرار سياسة الدولة نفسها إلى ما قبل عام

وبالرغم من هذا فإن العديد من من منظمات المجتمع المدني الدولية والوطنية والمحلية عملت ما بوسعها لمد يد العون لالجئين في هذه األزمة، لقد تم تسجيل كل األدوار التي لعبتها مؤسسات الدولة والمؤسسات الدولية في هذه األزمات إال أن الجهود المذكورة لمنظمات المجتمع المدني لم تسجل في التاريخ غالبا، ففي أزمة الالجئين السوريين الحالية ال يمكن ه منظمات المجتمع المدني لمد العثور على مصدر منهجي حول الدور الذي لعبته منظمات المجتمع المدني في حين توج

يد العون لالجئين هو أحد مؤشرات تمسك مجتمع ما لحقوق اإلنسان وللقيم اإلنسانية، لذا فالبحث عن اهتمام منظمات .المجتمع المدني بالالجئين السوريين سيسهم إلى حد كبير لتشكيل سياسة اللجوء في تركيا

9

المدخل

بعد أن 2013أفاد فرانك دوفيل الباحث في مركز الهجرة والسياسة والمجتمع في جامعة أوكسفورد في مقالته عام الغريب في األمر هو الصمت السياسي واالجتماعي أمام (: لفت االنتباه إلى الطفرة السريعة في عدد الالجئين، حيث أفاد

تدفق الالجئين، هذا التطور الذي من الممكن أن يخلق نوعا من الذعر المعنوي في عدد من الدول األوروبية إال أن هذا بعد مضي عام لم يحدث أي تغيير إللغاء ارتباك دوفيل، بل على العكس تماما استمرت . )األمر لم يحصل في تركيا

77 ألف الجئ سوري في 800، فقد توزع 2014 وكانون الثاني 2013األعداد في الزيادة في الفترة ما بين كانون الثاني كانون 18احصائية مشتركة بين وزارة الصحة وحملة التلقيح ليونيسف في (، 81محافظة تركية من مجموع المحافظات

في حين بقيت األزمة السورية في ظل التطورات السياسية الداخلية في تركيا فقد حظي الجانب . )2013األول عام .اإلنساني لألزمة باهتمام محدود قياسا للمواضيع األخرى لألزمة

محافظة تركية من قبل دائرة اآلفات 11 مخيما موزعا على 22يتم مساعدة الالجئين السوريين الموجودين في والطوارئ التابعة لرئاسة الوزراء التركية، يقوم عدد من منظمات المجتمع المدني بنشاطات في المخيمات، في حين يعيش

ألف الجئ في محافظات مختلفة وال سيما الحدودية منها، حيث يحصلون على مساعدات من قبل السكان 500قرابة المحليين ومنظمات المجتمع المدني، وبما أن القيام بنشاطات خارج المخيم يتطلب إجراءات أقل فإن منظمات المجتمع

.المدني يختارون الالجئين الذين يعيشون في المدن لتقديم المساعدات لهمقام دوفيل بلفت االنتباه باإلضافة إلى االستهتار العام إلى أن عدد منظمات المجتمع المدني حسب القطاعات

المعونات العامة، الرعاية القانونية، الوعي، المرأة، الطفل، المسنين، المعوقين، حاالت الميول الجنسية، الغذاءـ التربية، (األدوية، اإليواج، الملبس، االستشارة االجتماعية والنفسية، المراهقة والبلوغ، البنى التحتية، الخدمات الدينية، الفعاليات

عدد (، أوقات عملهم، عدد العاملين ومؤهالتهم، مواردهم المالية، نطاق شعبيتهم )محلية، وطنية، دولية(، طبيعتها )الرياضيةاالتحاد "الشعب، منظمات غير الحكومية، منظمات المجتمع المدني الدولية أو المنظمات الدولية (، شراكتهم )المستفيدين

، المعوقات والصعوبات، االحتياجات واإلنجازات معروفة من قبل المسؤولين والرأي العام بشكل "األوروبي، األمم المتحدة .كاف

بما أن وصول المنظمات الدولية إلى المخيمات محدود جدا فإنهم يختارون الالجئين المقيمين في المدن للقيام بالنشاطات الفعلية، ومن جانب آخر فإن حاجة المفوضية العليا لشؤون الالجئين التابعة لألمم المتحدة ومنظمة يونيسف

تزداد لشركاء جدد من منظمات المجتمع المدني، وحسب التصريحات الصادرة من دول مثل اليونان وايطاليا فإن هناك زيادة .في عدد السوريين الذاهبين إلى الغرب بطرق غير شرعية عبر البحار متخذين تركيا نقطة إنطالق لهم

هذا التقرير الذي أعده مركز أبحاث اللجوء والهجرة يعتمد على المالحظة والمقابالت شبه المنظمة مع الالجئين كشف مدى فاعلية /، هدف العمل هو تحليل)أورفه، غازي عنتاب، كلس(الذين يعيشون في المحافظات الحدودية الثالثة

منظمات المجتمع المدني في مثل هذه األزمات، يحتوي العمل على نتائج ميدانية مدعومة بمصادر مكتوبة مثل األخبار والتقارير والمواقع اإللكترونية، كما تم دعم النتائج بالمالحظات واآلراء التي نتجت عن اجتماعات مكتب تنسيق الشؤون

اإلنسانية التي عقدت بعد العمل الميداني، وفي نهاية المطاف تم طلب تأييد المالحظات والنتائج بالمقابالت التي أجريت .)بشرط عدم الكشف عن المصدر بشكل صريح ومفصل(مع مسؤولي مؤسسات حكومية مثل وزارة الداخلية والخارجية

8

7

المختصرات

األمم المتحدة المفوضية العليا لالجئين التابعة لألمم المتحدة

وقف المساعدات اإلنسانية منظمة المجتمع المدني

رئاسة إدارة اآلفات والكوارث التابعة لرئاسة الوزراء التركية مجلس األمة التركي الكبير

مكتب تنسيق المساعدات اإلنسانية التابع لألمم المتحدة المجلس الدانمركي لالجئين

6

V نشاطات منظمات المجتمع المدني: المحادثات والمالحظات V 1العام . V 2منتدى أورفه . V 3وقف حقوق اإلنسان . V 4جميعة المظلومين . V 5جمعية حقوق اإلنسان . V 6جمعية المواطنين في هلنسكي . V 7وقف الهالل األزرق الدولي . V 8وقف دعم الحياة . V 9منظمات المجتمع المدني لألبحاث . V 10الهالل األحمر التركي . V 11منظمات المجتمع المدني الدولية . V 12منظمات المجتمع المدني السورية .

VI النتائج

5

المحتوياتI المدخل

II الخلفية II 1تركيا والهجرة الجماعية . II 2خط نمو منظمات المجتمع المدني . II 3منظمات المجتمع المدني والالجئون . II 4 2011 نيسان 4 سياسة الدولة بحق األزمة اإلنسانية السورية بعد

III المنهج والعمل الميداني III 1اإلطار العام III 2األسئلة الالجئون السوريون -

معلومات منظمات المجتمع المدني -

إدراك منظمات المجتمع المدني -

آراء الالجئين -

مالحظات المشارك -IV الالجئون في المدن: المحادثات والمالحظات

IV 1اإليواء . IV 2الصحة . IV 3الصحة . IV 4إذن العمل . IV 5التعليم . IV 6طلب اللجوء واالستقرار في دولة ثالثة . IV 7االنسجام .

رون الكتاب والمحر .، محاضر في جامعة أوكان)متقاعد(متين جورابتر، صحفي، ناطق باسم األمم المتحدة .فكرت هصا، خبير، باحث، عالقات عامة وسياحة

.، المجلس األوروبي، لجنة مناهضة التعذيب)متقاعد(يقين أرتورك، محاضر في جامعة الشرق األوسط التقني

.أوزجاهان شانيورت، محاضر في جامعة الشرق األوسط التقني، قسم العالقات الدوليةصحفية في رويترز، بي بي (، )سابقا(في منظمة الصليب األحمر الدولية عالقات خارجية أليف أونال أرسالن، مستشارة

.)سي، سي ان ان

4


مركز دراسات اللجوء والهجرةجمعية وطنية ال تهدف إلى منفعة مادية، حيث ترى حقوق اإلنسان أعلى قيمة من كل اآلراء السياسية واإليديولوجية بغض النظر عن التمييز بين األديان واللغات واألجناس والميول الجنسية، وانطالقا من البيان العام لحقوق اإلنسان لألمم المتحدة واإلتفاقية األوروبية لحقوق اإلنسان ووفقا لالتفاقيات والوثائق والقيم والمبادئ الدولية األخرى، تهدف الجمعية إلى القيام بفعاليات المادة الرابعة من ميثاقها والمبينة أدناه والتي تأتي في مقدمتها إجراء دراسات وأبحاث حول الهجرة واللجوء

.واعالم الرأي العام بذلك وتوعيتهكتابة أبحاث ومقاالت فيما يخص اللجوء والهجرة ورصد التطورات في هذا المجال واعالم الرأي العام وفتح مراكز .1

.لنفس الغايةإنشاء قاعدة بيانات حول الدراسات والمنشورات والمعطيات التي قامت بها الجمعية واألطراف األخرى بخصوص .2

.اللجوء والهجرة وذلك بعد أخذ موافقة تلك األطراف وطرحها للرأي العام مجانا .إنشاء شبكة تواصل بين الباحثين المحليين واألجانب الذين أجروا أبحاث حول اللجوء والهجرة.3 .متابعة التطورات المحلية والدولية حول الهجرة واللجوء إلعداد توصيات سياسية لصانعي السياسة وللرأي العام.4 .خلق رؤى وتوقعات مستقبلية استنادا إلى المعطيات الموجودة والمبنية على األدلة بخصوص اللجوء والهجرة.5

، شارع هوش دره، أنقره، تركيا112/3زقاق رشاد نوري، 55 23 440 312 90+ 87 73 441 312 90+ 97 99 334 532 90+

www.igamder.org

Copyright 2014

RESEARCH CENTER

ASYLUM & MIGRATION

فكر بتمدن

هو برنامج ابتكاري، مرن، تشاركي تابع لالتحاد األوروبي يجري من قبل الوفد التركي في االتحاد األوروبي.لمنظمات المجتمع المدني والنشطاء والروابط المدنية

تم إعداد هذا المنشور بدعم من االتحاد األوروبي ضمن إطار دعم النشطاء لبرنامج فكر بتمدن التابع لالتحاد األوروبي، تتحمل جمعية مركز الدراسات اللجوء والهجرة مسؤولية محتوى هذا المنشور، وال يعكس إطالقا رؤى

.االتحاد األوروبي

مركز دراسات اللجوء والهجرة

دراسة نموذج متعلق بأعمال منظمات المجتمع المدني العاملة في المحافظات الحدودية الثالثة

والتي كان لها دور في الحفاظ على حقوق الالجئين السوريين في تركيا

وتحسين ظروفهم المعيشية

نتائج العمل الميداني الذي أجري في أورفه وغازي عنتاب وكلس ودراسة الوثائق الداعمة في الفترة.ما بين 18-20 تشرين األول 2013

الصورة: أونال جام، ملييت

إعداد: ميتن جورابتر، فكرت هصا

.تنقيح: يقين أرتورك، أوزجاهان شانيوفا، أليف أونال أرسالن



مركز دراسات اللجوء والهجرة

دراسة منوذج متعلق بأعمال منظمات اجملتمع املدني العاملة في احملافظات احلدودية الثالثةوالتي كان لها دور في احلفاظ على حقوق الالجئني السوريني في تركيا

وحتسني ظروفهم املعيشية

2013

Documents

SİVİL TOPLUM ÖRGÜTLERİNİN TÜRKİYE’DEKİ … · fonlar; hedef kitlelerinin genişliği (faydalanan sayısı); ortaklıkları (kamu, STK, uluslararası STÖ veya Uluslararası