Siyasî Düşünce Sözlüğü Atilla Yayla

Adres: GMK Bulvarı No: 108/16, 06570 Maltepe, AnkaraTelefon: (312) 230 87 03 | Faks: (312) 230 80 03E-mail: info@liberte.com.tr | Web: www.liberte.com.tr | Sertifika No: 16438

Adres Yayınları® Liberte Yayın Grubu’nun tescilli bir markasıdır.

ISBN: 978-975-2500-01-3

Adres Yayınları® / 167. Baskı: Mayıs 2019; 1. Baskı: Eylül 2003

© 2019, Adres Yayınları®

Tüm hakları saklıdır. Tamamı veya herhangi bir parçası hiçbir şekilde fotokopiyle veya başka yöntemlerle çoğaltılamaz ve dağıtılamaz. Yayınevimiz bunu yapanlar ve buna teşebbüs edenler hakkında kanuni takibat yaptırma hakkına sahiptir.

Yayın Koordinatörü: Emre Turkuİç Tasarım: Liberte YayınlarıKapak Tasarımı: Mesut KoçakBaskı: Tarcan Matbaası Adres: İvedik Cad. Mercan 2 Plaza, No: 417, Yenimahalle, Ankara Telefon: (312) 384 34 35-36 | Faks: (312) 384 34 37 | Sertifika No: 25744

Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nden lisans (1980), yüksek lisans (1982) ve doktora derecelerini (1986) alıp Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, Hacettepe Üniversitesi, Gazi Üniversitesi, Plato Meslek Yüksekokulu, İstanbul Ticaret Üniversitesi ve Haliç Üniversitesi’nde öğretim üyeliği yapmıştır (1986-2016). Profesör Yayla hâlen İstanbul Medipol Üniversitesi’nde öğretim üyesidir.

TDV, TSID, Mont Pelerin Cemiyeti gibi kurumlarda üyelikleri bulunan Yayla, aynı zamanda Liberal Düşünce Topluluğu’nun kuruluşuna öncülük etmiş-tir. York Town Internet University ve Center of New Europe üyesi olan Yay-la, Büyük Britanya ve Amerika Birleşik Devletleri’nde farklı üniversitelerde misafir öğretim üyesi olarak bulunmuştur.

Atilla Yayla Yeni Yüzyıl gazetesinde günlük yazılar yazmaktadır.

Bazı Eserleri:

Terörizm Üzerine (1990) • Liberal Bakışlar (Liberte Yayınları, 1993, 2. Baskı: Profil Yayınları, 2014) • Sosyal ve Siyasal Teori (Derleyen) (Siyasal Yayınları, 1994) • Refah Partisi Üzerine (Melih Yürüşen ile birlikte) (1996) • Siyasî Partiler Araştırması (Melih Yürüşen ile birlikte) (1996) • Siyaset Teorisine Giriş (1998) (3. Baskı: Kesit Yayınla-rı, 2012) • Islam, Civil Society and Market Economy (Derleyen) (Liberte Yayınları, 1999) • Devletçi Zihniyet ve Piyasa Ekonomisi (Liberte Yayınları, 2000) • Özgürlük Yolu: Hayek’in Sosyal ve İktisadî Felsefesi (Liberte Yayınları, 2000) • Demokrasi-yi Koruma Kılavuzu (Liberte Yayınları, 2001) • Fikir Hareketleri ve Liberal Düşünce Topluluğu (2003) (2. Baskı: Liberte Yayınları, 2013) • Piyasa Medeniyeti (Derleyen) (Liberte Yayınları, 2004) • İki Cumhuriyetin Kavgası (Liberte Yayınları, 2007) • İk-tisat ve Hayat (Liberte Yayınları, 2007) • Liberallik-Demokratlık Tartışması (Etyen Mahçupyan’la beraber) (Liberte Yayınları, 2008) • Hayek’in Liberalizm Anlayışı (Ke-sit Yayınları, 2012) • Özgürlüğün Peşinde: Atilla Yayla (Söyleşi: Oğuz Turan Yayla) (Liberte Yayınları, 2013) • Hangi Liberalizm? (Editör; Liberte Yayınları, 2013) • Kar-şılaştırmalı Siyasal Sistemler (Adres Yayınları, 2014) • Kemalizm (Liberte Yayınları, 2015) • Siyaset Bilimi (Adres Yayınları, 2015) • Şanlı Direniş: 15 Temmuz (Liberte Yayınları, 2017) • Gizli Aşk (Liman Kitapları, 2017) • Anayasa Teorisine ve Hukukuna Giriş (Adres Yayınları, 2018)

Atilla Yayla

Kavramlar A’dan-Z’ye ...................................................................................................... 1-215

Kavram Listesi (Türkçe - İngilizce) ..................................................................220

Kavram Listesi (İngilizce - Türkçe) ...................................................................224

Geniş İçindekiler .........................................................................................................................228

İÇİNDEKİLER

Önsöz

Siyasî Düşünce Sözlüğü hem öğrencilerin hem de siyasî, sosyal, iktisadî ve hukukî meselelerle ilgilenen okuyucuların ihtiyaçlarını karşılamak üzere hazırlanmıştır. Sadece kelimelerin lügat anlamlarını vermek-le kalmamakta, bunun ötesine geçerek, tematik bir sözlüğün bütün fonksiyonlarını üstlenmeye çalışmaktadır. Kapsadığı maddelerde, me-raklı okuyuculara rehberlik yapmakta, okumalarını hangi istikamette yoğunlaştırmaları gerektiği hususunda yol göstermektedir. Bunun ne kadar gerekli olduğu her türlü izahtan varestedir. İçinde yaşadığımız enformasyon çağında, herkes muazzam bir bilgi ve haber bombardı-manına tutulmaktadır. Bu, insanların, önemliyi önemsizden, özü te-ferruattan ayırmasını zorlaştırmaktadır. Her insanın zamanını kıt ve boşa harcanan zamanın telafisi imkânsız olduğundan, lüzumsuz veya yanlış okuma ve yoğunlaşmaların maliyeti çok yüksek olmaktadır. Siyasî Düşünce Sözlüğü, zaman ve gayret israfını önlemek bakımından da okuyucuya çok yardımcı olabilecek bir eserdir.

Eskiden bu tür sözlüklerin genel ve tarafsız olduğuna inanılırdı. Son yıllarda bu inanç tamamiyle yıkıldı. Hiçbir yazarın mutlak an-lamda tarafsız olması düşünülemez, çünkü, insanlar değer taşıyıcı varlıklardır. Özellikle bu sözlük gibi normatif meselelerle ilgilenen çalışmalar isteseler de istemeseler de belirli bir perspektiften yazılır, hazırlanır. Gerçekten, meselâ, masa gibi bir nesnenin tanımı üzerin-de herkes anlaşabilir ve değer değişiklikleri burada tanımlar arasında

farklılık yaratıcı bir etkide bulunmaz. Masa, sosyalist için de, liberal için de muhafazakâr için de masadır. Ama, zaten kendileri zihnî inşa-lar olan soyut kavramlara gelince, değerler, tanımlamalarda hayatî rol oynar. Yine masa örneğinden hareket edersek, masanın “güzel” olup olmadığı kişiden kişiye değişir, çünkü, “güzellik”, objektif bir vakıa olmaktan ziyade bir zihnî inşadır. Kavramlara hangi açıdan baktığı-nız öylesine önemlidir ki, bazen, bir kavramın varlığı veya anlamlılı-ğı bile perspektife bağlıdır. Bunun örneklerini bulmak çok kolaydır. Meselâ, bir liberal için, “sınırlı devlet” kavramı çok anlamlıdır; bir sosyalist içinse, bu kavram ya anlamsızdır ya da, en azından, kötü bir çağrışıma veya manâya sâhiptir. Bu yüzden, son yirmi yıl içinde, sö-zümona “objektif ” sözlükçülükten perspektifli sözlükçülüğe doğru bir kayış olmuştur.

Elinizdeki sözlük negatif özgürlüğü öne alan bir perspektiften ha-zırlanmıştır. Dikkatli bir okuyucuyu birçok maddede bunu fark ede-cektir. Ancak, bu, sözlüğün yazımında, akademik terbiyeden ve en-telektüel dürüstlükten uzaklaşıldığı anlamına gelmemektedir. Eserde maddelerle ilgili bilgiler çarpıtılmadan, orijinallerine uygun olarak aktarılmaktadır. Negatif özgürlükçü perspektifi taşıyan görüşlere de işaret edilmekte, fakat hiçbir görüş aşağılanmamakta, dışlanmamak-ta ve çarpıtılmamaktadır.

Sözlüğün hazırlanmasında öğrencilerim Zehra Altundağ ve Gü-neş Keçebaş’ın yardımlarından çok yararlandım. Kendilerine teşek-kür ediyorum. Sözlüğün okuyuculara yararlı olmasın diliyorum.

Atilla YaylaMaltepe, Ankara

Ekim, 2004

1

Aa

Açık toplum (Open society)Yirminci Yüzyılın ünlü liberal filozoflarından K. R. Popper (1902-1994) tarafından popüler hâle getirilen (Açık Toplum ve Düşmanları, 1945) ve belirli bir toplum tipine işaret eden bir kavram. Açık toplum-da, toplumun mensupları (vatandaşlar) iktidar yapılarını/yapılanma-larını iktidarın (düşmanca) mukabelesiyle karşılaşma korkusu olmadan açık ve alenî olarak tenkit edebilirler; eğitim endoktrinasyona çevril-mez; toplum devletin engellemesi ve manipülasyonu olmadan do-ğal yollarla serbestçe gelişebilir; düşünce, inanç ve ic raat özgürlüğü azamî seviyededir; toplum totaliter yönetimlerde olduğu gibi boğucu bir disiplin içinde tutulmaz. Açık toplum, bir taraftan iyi bir kamu dü-zenini, sosyal âhengi ve anayasal demok rasiyi muhafaza ederken, bir yandan da toplumun devletten olabildiğince ve alabildiğince bağımsız olmasına imkân sağlayan bir toplumsal yapılan madır.

2 · Atilla Yayla

Adâlet (Justice)Ahlâk, hukuk ve siyaset felsefesinin temel kav -ramlarından biridir. Plato ve Aristo’dan beridir bir-çok düşünür müstakil adâlet teorileri geliştir meye çalışmış veya kendi sosyal teorilerinin âdil olduğunu öne sürmüştür. Klasik çağda olduğu gibi modern çağda da, adâlet hem “sı-radan” in sanların hem de derin tefekkür sâhiplerinin başlıca ilgi odak-larından biri olma vasfını korumuştur.

Adâlet, günlük lisanda, herkesin ve herşeyin yerli yerinde olma-sı; olması gereken yerde olması; her kesin hakettiğini alması veya herkese hakettiğinin verilmesi gibi anlamlara gelir. Mamafih, bütün bu “tanım”lar aslında birer totolojiden ibarettir; kendi başlarına bir şey ifade etmez, adâletle ilgili bilgi birikiminizi genişletmez, adâlet kavrayışı mızı şu veya bu yönde değiştirmezler. Adâletin mahiyetinin daha iyi kavranması ve âdil olanın âdil olmayandan ayırtedilebilmesi için ilâve bilgiye ih tiyaç duyulur.

Toplum hayatının ahlâkî ve hukukî alanında adâletin ne olduğunu tespit etmek, ekonomik ve sos-yal alanda adâleti aramaya nispetle daha kolay dır. Hemen hemen bütün toplumlarda hırsızlık, saldırı, cinayet gibi fiillerin fâillerinin cezalandı rılması ve mağdurların ve/veya mağ-dur yakınları nın zararları-nın tazmin edilmesi adâletin icabı ola rak gö-rülür. Fakat, kişiler veya gruplar arasında gelir, statü, refah ve mülkiyet dağılımının adâletle ilişkisi derin ve uzun tartışmaları gündeme getirir. Adâlet teorileri veya sos-yal-siyasal teorilerin adâ letle ilgili görüşleri işte bu alanlarda yoğunlaşır.

Adâlet teorileri genellikle ikiye ayrıl maktadır. İl-ki, usulî; ikincisi, sosyal adâlettir. Usulî adâlet, esas olarak, liberal, liberal-muhafaza kâr ve liberteryen yazarlar; sosyal adâlet ise sosya list, komünist, sosyal demokrat ve bâzen muhafa zakâr yazarlar tarafından müdafaa edil-mektedir. Bu ayrım şu üç temel noktaya dayanmaktadır: a) Adâletin bir ferdin fiilleriyle mi yoksa toplumsal gruplar arasındaki karşılıklı

Siyasî Düşünce Sözlüğü · 3

ko-numlar ve ilişkilerle mi alâkalı olduğu; b) Adâletin geriye dönük mü yoksa ileriye yönelik mi olduğu; c) Adâletin yapı lar ve yapılan-mayla mı yoksa kurallar ve süreçlerle mi ilgili olduğu.

Usulî adâlet teorilerine göre adâlet bireylerin faa liyetleriyle ilgi-lidir; gruplar arası ilişki ve den ge-lere atfedilebilecek bir değer de-ğildir. Bir ferdin bir başka bireye muamelesinin âdil olup olmadığı o davranışın muhtevasına veya sonuçlarına baka rak değil, davranışın adâlet kurallarına uygun ola rak yapılıp yapılmadığına bakarak belir-lenebilir. Adâlet geçmişteki bir adâletsizliği gidermeye yö neliktir; ge-lecekte yeni bir durum tesis etmeyi he defleyemez. Bu adâlet anlayışı D. Hume ve A. Smith’den F. A. Hayek ve R. Nozick’e uzanan çok güçlü bir düşünce geleneğine sahiptir.

Sosyal adâlet teorileri adâleti bireylerle değil top -lumsal tabakalar, gruplar veya sınıflar arasın daki ilişki ve mevkilerle bağlantılı bir değer olarak görür. Geçmişe değil, geleceğe yöneliktir; kişiler arasında geç-mişte ortaya çıkmış âdil olmayan bir ilişkinin tasfiyesinin veya bu iliş-kinin sebep olduğu zararın tazmininin yerine gruplar arasında bugün veya gelecekte âdil olduğuna inanılan bir ilişkinin tesis edilmesini he-defler. Sosyal adâlet teorilerine göre adâlet beşerî faaliyetlere rehber-lik eden soyut ku-rallarla değil, sosyal grupların ulaşabildiği/sâhip ol-duğu malî ve maddî imkânlarla bağlantılıdır. Bütün muğlaklığına ve zaaflarına rağmen sosyal adâlet teorisi de Karl Marx ve John Rawls’un da içinde bu-lunduğu güçlü bir entellektüel geleneğe sahiptir.

Âdet (Custom)Devamlı tekrarlanan ve geçmişte mütemadiyen tekrarlanmış olması bugün de tekrarlanmasının se-bebini teşkil eden rasyonel davranış. Âdet, “yapılmış olan şeydir”; “yapılmamış olan şey” değildir. Ancak, burada rasyonel kavramının tasrih edilmesi âdetin ne olduğunun daha iyi anlaşılması açısından önemlidir. “Âdet”teki rasyonellik (aklîlik) (rational) irrasyonelin (akıl dışılığın) değil, non-rasyonelin (non-

4 · Atilla Yayla

rational) zıddıdır. Dolayısıyla, buradaki rasyonel terimi va-sıflandırıcı (övücü) olmaktan ziyade tasvir edicidir. Âdetin bugünkü anlamda kullanımı insanı rasyonel hayvan olarak tanımlamış olan Aristo’dan gelmek-tedir. Aristo’nun yaklaşımının temeli insanların hem rasyona-liteye hem irrasyonaliteye kabiliyetinin olması ve hayvanların ve can-sızların böyle bir kabili-yetlerinin bulunmamasıdır.

Âdetin ne olduğunun daha iyi anlaşılabilmesi için onun diğer bazı kavramlardan ayırdedilmesi gereklidir. Bu çerçevede, âdet, devlet ta-rafından uy-gulanması ve legal müeyyidelere bağlanması gereken hu-kuktan; katî ve kural merkezli olması gerekmeyen konvansiyondan, sa-dece rasyonel varlıkların âdet sahibi olabilmesi anlamında hayvanların da sahip olabileceği alışkanlıktan ayırdedilmelidir. Âdet olanı yapmak, mutat olanı, yâni daha önce yapılmış olanı yapmak demektir. Âdet olanı yapmak için bir sebep vardır ve o da âdetin daha önce yapılmış olmasıdır. Bunun iyi mi kötü mü olduğu ayrı bir konudur; bu-rada önemli olan âdetin onu tekrarlayan bireyi aşan ve böylece davranışa sosyal ve haklılaştırıcı bir temel sağlayan bir zemine sahip olmasıdır.

Hukukla âdet arasında, hukukun âdet olanın kristalize edilmesi yoluyla doğduğunu söyleyerek bağ kuran yaklaşımlar vardır. Bunda önemli bir doğ-ruluk payı bulunduğu düşünülebilir. Âdet, insanlar arasında mütemadiyen tekrarlanan sorun çözme anlaşmalarının ege-men irade tarafından yazılı hâ-le getirilmesi yoluyla, hukuka yansı-maktadır. O yüzden, âdetler olmadan hukukun ve siyasî yöneti-min yaşamasının zor olduğu söylenir. Hatta, bâzı durumlarda, âdetler yazılı/pozitif hukukun yerini bile alabilir. Bunun en iyi örneği yazı-lı olmayan İngiliz anayasasıdır. Aslında, hiçbir pozitif hukuk sistemi âdetleri tamamen gereksiz hâle getiremez ve âdetleri tamamen red-detmeye yönelen sistemler bile önemli ölçüde eski âdetlere dayanır veya zamanla kendileri yeni âdetler geliştirirler. Bu bakımdan Tür-kiye Cumhuriyeti ve eski Sovyetler Birliği iyi örnekler teşkil ederler.

Siyasal ideolojiler arasında âdetlere en fazla önem atfedeni

Siyasî Düşünce Sözlüğü · 5

muhafazakârlıktır. Hatta âdetlere yapılan vurgunun muhafazakârlıkta eksikliği çekilen dokt-rine bir ikame sağladığı bile söylenir. Liberaller âdet-lere karşı kesin reddiyeci davranmaz ama ihtiyatlı olmayı tercih ederler. Sosyalistler ise, muhalefette iken âdetlere karşı kesin reddiyeci olur, buna karşılık, iktidardayken, sosyalizmin otoritesini güçlendir-mek için âdetlerden yararlanmaya çalışırlar.

Âdil fiyat (Just price)Daha ziyade siyaset teorisi ve politik iktisatta yer işgal eden ve Orta Çağ’ dan beri kullanılan bir kavram. Âdil fiyat terimi ne zaman kulla-nılıyorsa, muhtemelen, malların piyasadaki fiilî fiyatlarına bir itiraz ve olması gereken fiyatlara bir ima ihtiva eder. Piyasadaki mal ve hizmet alıcıları genellikle yalnızca talip oldukları nihaî mal ve hizmetlerin biz-zat gö-rebildikleri ve tecrübe edebildikleri durumuyla ilgile-nirler. Bu gayet normal ve insanîdir. Ancak, her mal ve hizmet, bir sürecin sonun-da tüketiciye ulaşır. Bu sürecin girdilerinde olabilecek değişiklikler –faktör fiyatlarının değişmesi, demografik değişiklikler, talep değişiklik-leri, teknolojik değişiklikler, tabiî afetler, sa-vaş vs.- fiyatların aniden ve kontrol edilemez biçimde dalgalanmasına yol açabilir. Bu fiyat değişik-likleri, tüketicileri rahatsız eder. Mal ve hizmetleri onlara ulaştıran zin-cirin son halkasının “keyfî” ve “kötü niyetli” olarak, “haksız” ve “yük-sek” kâr elde etmek için fiyatları artırdığını düşünürler. Ama, fiyatlar düşerse, aynı halkanın zarar ediyor olabileceğini akıllarına getirmezler. Bu çerçevede, âdil fiyat, her tü-keticinin bir malın veya hizmetin değe-rinin ne olması gerektiğiyle ilgili bir algılama, bir hissediştir. Objektif değil, sübjektiftir. Kişinin dışındaki şartlar kadar, kişi-nin kendi şartla-rına da bağlıdır.

Kitlelerin desteğini veya sempatisini kazanmak isteyen kamusal iktidar sahipleri, bazen üreticilere, pazarlamacılara âdil fiyat empoze etmeye kalkarlar. Ancak, bu tür çabaların istenilen sonucu vermesi ne-redeyse imkânsızdır. Hatta, çoğu zaman istenenin tersine netice-

6 · Atilla Yayla

ler vermesi kaçınılmazdır. Fiyatlar gö-rünürde “âdil fiyat” seviyesin-de tutulabilse bile, bu, tüketicilere fayda temin etmekten çok zarar verir. Kıtlıklar doğabilir, yeraltı piyasası oluşur, imtiyazlı zümreler doğar, malların fayda bileşimi geriler vs.

Liberallere göre âdil fiyat piyasa fiyatıdır. Piyasa-da bir mal veya hizmetin fiyat/ özellik/ fayda bile-şimi o mal için bir menü sağlar. Bu menüde, her insanın kendi imkân/ istek/ kabiliyetlerine göre ta-lip olabileceği kalemler vardır. Dolayısıyla, herkes tatmin sağlayabilir. Muhafazakârlar âdil fiyatı bir ekonomik mesele olarak çözemezlerse bile bir ahlâkî problem olarak görür, insanların vicdanlarına havale ederler. Sosyalistlerin durumu karışıktır. Sosyalist sistemde devletin belirleyeceği fiyatların zaten âdil olması beklenir. Komünist sistemde ise, özel mülkiyet tama-men ortadan kalkacağından fiyatın âdilliği tar-tışması anlamsız kalacaktır. Yâni, tam ve mutlak adâlet bir hedef olarak takip edilmeksizin kendiliğinden gerçekleşecektir.

Âdil ücret (Just wage)Âdil ücret, emeğini kiralayarak veya emek harcadığı ürünleri satarak ge-çinen kişilerin “hak ettikleri” üc-reti alması temennisi olarak kullanılan bir terimdir. Ancak, terimin özellikle birinci durumdakilerin, yâni, “işçi”, “emekçi”, “çalışan” kişilerin durumunu ilgilendirdiğinin altı çizilmelidir. İkinci gruptakiler –yâni esnaf, zanaatkâr, bâzen bağımsız sanatçılar vb.- bu terimle ilişkilendirilmezler veya ilişkilendirilmemelidirler. Bunun se-bebi, ilkinde ücreti verenle alan arasındaki ilişkinin, hudutları belli, özel-likleri tespit edilebilir ve taraflar arasında çatışma/ sürtüşme ya-ratabilir bir ilişki olmasıdır. Oysa, ikinci grubun hâli tamamiyle farklıdır. Bizzat yaptığı hediyelik eşyayı semt pazarlarında satan biri, eşyalarını satın al-madığı veya istediği fiyatları vermediği için in-sanları suçlayamaz, onlara düşmanca davranamaz. İlkinde ise bu mümkündür, zira emekçinin ma-aşını verme sorumluluğunun kime ait olduğu ve bu maaşın artması için nereye tazyik edilmesi gerektiği bellidir.

Siyasî Düşünce Sözlüğü · 7

Âdil ücretin ne tanımını tam olarak yapmak ne de âdil ücretin pa-rasal miktarını mutlak veya oransal olarak belirlemek mümkündür. Sokak kültüründe, emeği yücelten, emekçiyi öven unsurlar hayli yay-gındır; ama iktisadî hayatın akışında övgü ve yergi sözlerinin fiilî et-kisi yok denecek kadar azdır. Kendi başına “emek” teriminin de fazla bir manası yoktur. Emek objektif kıstaslara bağlı homojen bir bütün değildir. Kişisel özeliklere, işgücü piyasasına ve baş-ka birçok unsura bağlı olarak farklılaşır.

Günümüzün popüler devlet uygulamalarından “asgarî ücret” devletlerin “âdil ücret”e yönelik ham-lelerinden biridir. Ancak, asgarî ücretin kime faydalı kime zararlı olduğu tartışmaya çok açıktır. Li-beraller, ücretlerin siyasî tartışmalarla belirlenemeyeceğini, piyasada şekillenebileceğini kabul ederler. Liberalle-re göre, ücretler, nihaî safhada, marjinal verimliliğe bağlı olacaktır. Sosyalistler ise, ücretle-rin tamamen siyasî olarak belirlenebileceğini, bunun sınıf müca-de-lesinin önemli bir aracı veya hedefi olduğunu düşünürler.

Âdil yargılanma hakkı (Due process of law) Hukukî takibatların, bireylerin legal haklarını korumak üzere tesis edil-miş prensiplere uygun ola-rak yapılması. Âdil yargılanma kavramının uzun bir tarihî geçmişi vardır. Birçok hukukçuya göre kökleri İngiliz or-tak hukukunda yatmakta ve ilk ifadesini merkezî iktidarın sınırlanma-sı yolun-da tarihî bir adım teşkil eden Magna Carta’nın (1215) 39. mad-desinde bulmaktadır. Bu madde yargılama olmaksızın mahkumiyet ola-mayacağını ve sanığın jüri tarafından yargılanmaya hakkı ol-duğunu hükme bağlamaktaydı. Bu hüküm birçok demokratik ülkenin anayasala-rında yansımasını bul-du ve hukukun hâkimiyetinin temel ilkelerinden biri hâline geldi. Buna göre, bir kimse temel hak ve hürriyetlerinden, âdil bir yargılanmaya tâbi tutul-madan mahrum bırakılamaz.

8 · Atilla Yayla

Ahistorik (Ahistorical - Tarihdışı)Bir teori, meşgul olduğu konuyu sanki hiç tarihi yokmuş veya bu me-selenin mahiyetinin açıklan masında onun tarihinin hiçbir önemli payı bu lunmamaktaymış gibi ele aldığı vakit, onun ahis-torik bir teori ol-duğu söylenir. Keza, bir teri min kısmen veya tamamen üzerine inşa edildiği bir yak-laşımın (sosyal sözleşme gibi) tarihsel te meli, tarihsel gerçekliği yoksa, o teorinin veya teo rinin söz konusu kısmının ahisto-rik olduğu söyle nir. Marksistler, muhafazakârlar ve son yıllarda komü-niteryenler sık sık liberalizmin insan tabia tıyla ve siyasî kurumlarla il-gili görüşlerinin ahistorik olduğunu söylerler. Bun-dan maksat, libe-ralizmi, insanın sosyal ve siyasal tabiatını bunların tarihî olarak gelişti-ği veya tarihî gelişmenin hem politik olarak mümkün olanı hem de po-litik olarak haklı olanı belirlediği gerçeğine atıfta bulunmaksı zın tasvir etmekle/tanımlamakla suçla-maktır. Marksistler, daha da ileri gide-rek, ahistorik görü şün kendisinin belirli tarihî durumların ve şartla-rın yansıması olduğunu söylerler. Marksistlere göre bu şartlar insanların evrensel bir insan tipi tahay yül etmelerini mümkün kılar. Bu tahayyül-de, as lında kapitalist gelişmenin muayyen bir safhasının ürünü olan bir insan tipi sanki esas, hiç değişmez, ebedî bir gerçekmiş ve her eko-nomik ve siyasî sis temin ortak bir özelliğiymiş gibi algılanmaktadır.

Bu Marksist bakış açısının bâzı karışıklıklara yol açtığı görülmek-tedir. İster insan tabiatıyla isterse bir eşyanın veya hayvanın tabiatıyla ilgili olsun, birşeyin esasıyla ilgili her tanım evrensel geçerliliğe sahip olmalıdır. Aksi takdirde tanım yapılamaz. Bundan dolayı, tekemmül etmiş hiç bir tanım sâ dece belirli bir zamana mahsus olamaz. Eğer za mana bağlı olarak ve zamanın akışı içinde gelişmek insan tabiatı-nın esasıysa, bunun insan tabiatı hak kında zamandan bağımsız bir gerçek olması ge reklidir. Bir liberal teori, pekâlâ, ahistorik olma it-hamıyla karşılaşmaksızın, temel haklar ve görev lerle ilgili doktrin inşa etmekte zamandan bağım sız bir hakikate dayanabilir.

Siyasî Düşünce Sözlüğü · 9

Aile (Family)Ailenin birbirinden farklı iki anlamı vardır: a) Kan bağıyla veya evlilik bağıyla birbirine bağlı ve hayatlarının mühimce bir bölümünü aynı ha-nede (household), karşılıklı bağımlılık içinde geçiren insanlar arasında-ki ilişki yumağı. b) Kan bağına da-yanan ve ana veya baba çizgisinden nesiller boyunca süren ve sosyal olarak kabul gören dâhil etme veya dış-lama kurallarına yaslanan ilişkiler yumağı. Bu anlatımda a çekirdek aile-ye b geniş aileye tekabül etmektedir. İlkinde ana-baba ve çocuklar aile-yi teşkil ederken, ikincisinde, en azından teorik olarak, kan bağına dayalı daha geniş ve daha yaygın bir insanî birlik söz konusudur.

Aile, tarih boyunca bütün toplumlarda görülen en aşikâr sosyal müessesedir. Nitekim, bundan dolayı olsa gerek, siyasal teoride pek çok filozof aileyle ilgili çeşitli tartışmalar yapmıştır. Muhafazakârlar aileye özellikle önem verirler. Onlara göre, aile bütün sınıflarda kar-şılaşılan ve sosyal ve siyasal düzenin temel parçası olan bir beşerî kurumdur. Meselâ, Burke’e göre, birey değil aile sosyal düzenin te-mel unsurudur; insanın kendini gerçekleştirmesi âdetlere ve sosyal kurumlara katılmasına, normlara ve kanunlara saygı göstermesine dayanır ve bunlar insana en yakınlarıyla birlik duygusunu verir. Bâzı muhafazakârlar aileyi doğal hukukta temellenmiş bir kurum olarak görürken muhafazakârlıkta ağır basan yaklaşım aileyi bir taraftan de-ğerlerin, bilginin, disiplinin, hünerlerin ve mülkiyetin takviye ettiği bir taraftan da bunların nesilden nesile aktarılmasının temelini teşkil eden birinci dereceden ilişkiler ağı olarak görmektir.

Liberal düşünce prensip olarak aileyi aile için-deki bireylerden anne ve babanın bir sözleşme yap-malarından doğan bir kurum ola-rak gören yakla-şımla uyum içindedir. Bazı liberal iktisatçılar aileyi ekonomik bir birim olarak izah etmeye meyillidir. Buna göre, aile de diğer üretim birimleri gibi iktisadî bir birliktir, aileler bazı ürünleri ve hizmetleri (meselâ çocuklar, itibar, statü, seks ve dostluk gibi), birey-lerin tek başına yapabileceğinden daha etkin şekilde üretebilir. Ma-

220 · Atilla Yayla

Kavram Listesi (Türkçe-İngilizce)Açık toplum - Open societyAdâlet - JusticeÂdet - CustomÂdil fiyat - Just priceÂdil ücret - Just wageÂdil yargılanma hakkı - Due processAhistorik - AhistoricalAile - FamilyAkademik özgürlük - Acade-mic freedomAkıl - ReasonAktivist - ActivistAltruizm - AltruismAnaloji - AnalogyAnarko-kapitalizm – Anarcho-capitalismAnarko-sendikalizm - Anarcho-syndicalismAnarşizm – AnarchismAnayasacılık – Constitutiona-lismAnayasal iktisat – Consti-tutional economicsAnayasal vatandaşlık – Constitutional citizenshipAnayasal yönetim – Constitu-tional governmentAncien regime – Ancient regimeAnomi – AnomieAnti-semitizm – Anti-semitismAntropomorfizm – Anthro-pomorphismAparat – AparatApolitik – ApoliticalA posteriori – A posterioriA priori – A prioriArbitraj – ArbitrageArgüman – ArgumentArrow teoremi – Arrow’s theoremAristokrasi - Aristocracy Artık değer - Surplus valueAskerî rejim – Military regime

Asyatik despotizm - Asiatic despotism Ateizm – AtheismAvusturya iktisadı – Austrian economicsAydınlanma –EnlightenmentAyrımcılık – DiscriminationAzınlıklar – MinoritiesBaas – BaathBaskı grubu – Pressure groupBedavacı – Free riderBilimsel sosyalizm –Scienti-fic socialismBilimsicilik – ScientismBarış - PeaceBirey – IndividualBireycilik – IndividualismBireysellik – IndividualityBolluk – AffluenceBolluk teorisi – Affluence theoryBolşevizm – BolshevismBonapartizm – BonapartismBürokrasi – BureaucracyCasus belli - Casus belliCambridge Okulu – Cambridge SchoolCumhuriyetçilik – Republica-nismCunta – JuntaÇartizm - ChartismÇelişki - Contradiction Çevrecilik - EnvironmentalismÇıkar grubu - Interest groupÇoğulcu demokrasi – Plura-list democracyÇoğulculuk – PluralismÇoğunlukçuluk – Majoritaria-nismDavranışçılık – BehaviourismDavranışsalcılık – Behaviou-ralismde facto – de factoDeizm – Deismde jure – de jureDemagog - Demagogue

Siyasî Düşünce Sözlüğü · 221

Demokrasi – DemocracyDemokrasinin Paradoksu - Paradox of democracyDemokratik sosyalizm – Democratic socialism Demokratizasyon – Democ-ratizationDepresyon - DepressionDesantralizasyon – Decen-tralizationDespotizm – DespotismDevlet – StateDevletçilik – StatismDevlet kapitalizmi – State capitalismDevlet sosyalizmi – State socialismDoğal haklar – Natural rightsDoğal hukuk – Natural lawDoktrin – DoctrineDüstur – MaksimEgemenlik – SovereigntyEgoizm – EgoismEleştirel teori – Critical theoryElit – EliteElitizm – ElitismEmperyalizm – ImperialismEmpirik – EmpiricalEmpirisizm – EmpiricismEndoktrinasyon – Indoctrina-tion Epistemoloji – EpistemologyEşitlik – EqualityEtatizm – EtatismEtik – EthicsEtnik – EthnicEtnisite – EthnicityEtnisizm – EthnicismEtnosentrizm – EthnocentrismFaal (müdahaleci) yargı – Judicial activismFabianizm - FabianismFaşizm – FascismFaydacılık – UtilitarianismFederalizm – FederalismFelsefe – PhilosophyFeminizm - FeminismFenomen – Phenomenon

Fenomenoloji - Phenomenology Feodalizm – FeodalismFiyat ve gelir politikası – Prices and incomes policyFizyokratlar – PhysiocratsFrankfurt okulu – Frankfurt schoolFront örgütler – Front orga-nizationsFundamentalizm – Funda-mentalismFührerlik - FührerprinzipGelenek - TraditionGelenekselcilik - TraditionalismGelişme - DevelopmentGelişmekte olan ülke - Deve-loping countryGenel irade - General willGloballeşme – GlobalizationGörülmez el - Invisible handHayvan hakları - Animal rightsHegemonya – HegemonyHikmet-i hükümet – Raison d’etatHiyerarşi – HierarchyHolizm – HolismHoşgörü – ToleranceHukuk devleti – RechtstaatHümanizm – HumanismIrk - RaceIrkçılık - Racismİdeal -Idealİdealizm - Idealismİdeoloji – Ideologyİktidar – Powerİkona kırıcılık - İconoclasmİkonakırıcı - İconoclastİlhak – Annexationİndirgemecilik – ReductionismJakobenizm – JacobinismJenosid - GenosideJeopolitik - GeopoliticsJudaizm - JudaismKamusal alan – Public sphereKamu malları – Public goodsKamu yararı – Public interestKapitalizm – Capitalism

222 · Atilla Yayla

Karizma – CharismaKarizmatik otorite – Charis-matic authorityKarma ekonomi – Mixed economyKatılım – ParticipationKayırmacılık - Affirmative actionKeynesyenizm – Keynesia-nismKlasik liberalism – Classical liberalismKlasik iktisat – Classical economicsKleptokrasi – KleptocracyKleptomania – KleptomaniaKollektif tercih – Collective choiceKollektivizasyon – Collecti-visationKollektivizm – CollectivismKolonyalizm – ColonialismKomüniteryenizm – Com-munitarianismKomünizm – CommunismKonjonktür dalgalanmaları - Trade cycles - Business cycleKonsensus – ConsensusKonvertibilite – ConvertibilityKorporatizm – CorporatismKorumacılık – ProtectionismKumanda ekonomisi – Command economyKurumsal iktisat – Institu-onal economicsKültür – CultureLaiklik – SecularismLaissez-faire – Laissez faireLiberalizm – LiberalismLiberteryenizm – Libertaria-nismMahkûmların dilemması – Prisoner’s dilemmaMakroekonomi – Macro-economicsMakyavelizm - Machiavel-lianismMâliye politikası – Fiscal policyManchester okulu – Man-chester schoolMantıksal pozitivizm – Lo-gical positivismMarksizm – MarxismMenşevikler – Mensheviks

Meritokrasi – MeritocracyMerkantilizm – MercantilismMikro ekonomi – Micro economicsMilitarizm – MilitarismMilli çıkar - National interestMillileştirme – NationalisationMilliyetçilik – NationalismModern/modernite – Modern/modernityModernizm – ModernismModernleşme – ModernizationMonetarizm – MonetarismMonizm – MonismMuhafazakârlık – Conser-vatismMutlakiyetçilik – AbsolutismMüdahalecilik – Interven-tionismMüşevvik – Incentive Nasyonal Sosyalizm - National SocialismNeo-klasik iktisat – Neo-classical economicsNeo-muhafazakârlık – Neo-conservatismNeticecilik – Consequen-tialismNihilizm – NihilismNominalizm – NominalismNomotetik – NomotheticNormatif – NormativeObjektivizm – ObjectivismOrdu - ArmyOrtak hukuk – Common lawOtarşi - Autarky Otarşik yönetim – AutarchyOtorite – AuthorityOtoriteryenizm – Authorita-rianismOylama paradoksu - Voting paradoxÖzcülük – EssentialismÖzelleştirme – PrivatisationÖzerklik – AutonomyÖzerk insan – Autonomous manÖzgürlük – FreedomParadigma - ParadigmParadoks - ParadoxPaternalizm – Paternalism

Siyasî Düşünce Sözlüğü · 223

Patriarşi – PatriarchyPatrimoni – PatrimonyPazar sosyalizmi – Market socialismPer se – Per sePlebisit – PlebiscitePlütokrasi – PlutocracyPiyasa – MarketPiyasa ekonomisi – Market economyPolis devleti – Police statePost-modern – Post-modernPost modernizm – Post-mo-dernismPozitif hukuk – Positive lawPozitivizm – PositivismPragmatizm – PragmatismPrima facie – Prima facieProletarya diktatörlüğü – Dictatorship of the proletariatRasyonalizm – RationalismRasyonel – RationalRasyonel tercih – Rational choiceReel sosyalizm – Real socialismReferandum – ReferendumRelativizm - RelativismResesyon - RecessionSanat - ArtSerbest ticaret – Free tradeSerbest ticaret bölgesi – Free trade zoneSınıf bilinci – Class-consciousnessSınırlı devlet – Limited governmentSistem – SystemSivil itaatsizlik – Civil disobe-dienceSivil toplum – Civil societySiyasa – PolicySiyasal kültür – Political cultureSiyasal sistem – Political systemSiyaset - PoliticsSiyaset felsefesi – Political philosophySiyonizm - ZionismSosyal adâlet – Social justiceSosyal demokrasi – Social democracySosyal hareket – Social movementSosyalizm – Socialism

Sosyalleşme – SocializationSosyalleştirme – SocializationSosyal sâhiplik – Social ownershipSosyal sözleşme – Social contractSosyal tercih - Social choiceSözleşme – ContractStalinizm – StalinismSubsidiarity – SubsidiarityŞikago okulu – Chicago schoolŞövenizm – Chauvinism Tarafsız devlet – Neutral stateTarihsel materyalizm – Historical materialismTarihsicilik – HistoricismTekil - UnitaryTeleoloji – TeleologyTeizm – TheismTeokrasi – TeocracyToplum mühendisliği – Social engineeringTotaliterizm – TotalitarianismTotoloji – TautologyTruizm – TruismUlus - NationUlus devlet – Nation stateÜniter sistem – Unitary systemsÜniversal - UniversalÜniversalizm - UniversalismÜniversite - UniversityÜtopik sosyalizm – Utopian socialismÜtopyacılık – UtopianismVatandaşlık – CitizenshipVergi - TaxVoluntarizm - VoluntarismYabancı – AlienYeni muhafazakârlık – New conservatismYeni sağ – New rightYeni sol – New leftYorumsamacılık – Herme-neuticsZaman tercihi - Time preferenceZarar ilkesi - Harm principle

224 · Atilla Yayla

Kavram Listesi (İngilizce-Türkçe)

A posteriori – a posterioriA priori – a prioriAbsolutism - Mutlakiyetçilik Academic freedom - Akademik özgürlükActivist - AktivistAffirmative action - kayırmacılıkAffluence - Bolluk Affluence theory - Bolluk teorisi Ahistorical - Ahistorik Alien - Yabancı Altruism - Altruizm Analogy - Analoji Anarchism - AnarşizmAnarcho-capitalism - Anar-ko-kapitalizm Anarcho-syndicalism - Anar-ko-sendikalizm Ancien regime – Ancient regimeAnnexation - İlhak Animal rights - Hayvan haklarıAnomie - Anomi Anthropomorphism – Antro-pomorfizm Anti-semitism - Anti-semitizm Aparat – aparatApolitical - Apolitik Arbitrage - Arbitraj Argument - Argüman Army - OrduArrow’s theorem - Arrow teoremi Aristocracy - AristokrasiArt - SanatAsiatic despotism - Asyatik despotizmAtheism - AteizmAustrian economics – Avus-turya iktisadıAutarchy - Otarşik yönetim Autarky - Otarşi Authoritarianism - Otoriter-yenizm

Authority - Otorite Autonomous man - Özerk insan Autonomy - Özerklik Baath - Baas Behaviouralism – Davranış-salcılık Behaviourism – Davranışçılık Bolshevism - Bolşevizm Bonapartism - Bonapartizm Bureaucracy - Bürokrasi Cambridge School – Cambridge Okulu Capitalism - Kapitalizm Casus belli - Casus belliCharisma - Karizma Charismatic authority - Ka-rizmatik otorite Chartism - ÇartizmChauvinism - Şövenizm Chicago school - Şikago okulu Citizenship - Vatandaşlık Civil disobedience - Sivil itaatsizlik Civil society - Sivil toplum Class-consciousness - Sınıf bilinci Classical economics - Klasik iktisatClassical liberalism - Klasik liberalizm Collective choice - Kollektif tercih Collectivisation – Kollektivi-zasyon Collectivism - Kollektivizm Colonialism - Kolonyalizm Comman law - Ortak hukuk Command economy – Kumanda ekonomisi Communism - Komünizm Communitarianism – Komüniteryenizm Consensus - Konsensus Consequentialism – Neticecilik Conservatism – Muhafazakârlık Constitutional citizenship - Anayasal vatandaşlık Constitutional economics - Anayasal iktisat

Siyasî Düşünce Sözlüğü · 225

Constitutional government - Anayasal yönetim Constitutionalism – Anayasa-cılık Contract - Sözleşme Contradiction - ÇelişkiConvertibility – Konvertibilite Corporatism - Korporatizm Critical theory - Eleştirel teori Culture - Kültür Custom - ÂdetDe facto – de factoDe jure - de jureDecentralization – Desantra-lizasyon Deism - Deizm Demagogue - DemagogDemocracy - Demokrasi Democratic socialism – Demokratik sosyalizm Democratization – Demok-ratizasyon Depression - DepresyonDespotism - Despotizm Developing country - Geliş-mekte olan ülkeDevelopment - GelişmeDictatorship of the proletariat - Proletarya dik-tatörlüğü Discrimination - Ayrımcılık Doctrine - Doktrin Due process - Âdil yargılanma hakkıEgoism - Egoizm Elite - Elit Elitism - Elitizm Empirical - Empirik Empiricism - Empirisizm Enlightenment - Aydınlanma Environmentalism - ÇevrecilikEpistemology - Epistemoloji Equality - Eşitlik Essentialism - Özcülük Etatism - Etatizm Ethics - Etik Ethnic - Etnik Ethnicism - Etnisizm Ethnicity - Etnisite

Ethnocentrism – EtnosentrizmFabianism - Fabianizm Family - AileFascism - Faşizm Federalism - Federalizm Feminism - Feminizm Feodalism - Feodalizm Fiscal policy - Mâliye politikası Frankfurt school - Frankfurt okulu Free rider - Bedavacı Free trade - Serbest ticaret Free trade zone - Serbest ticaret bölgesi Freedom - Özgürlük Front organizations - Front örgütler Fundamentalism - Funda-mentalizm Führerprinzip - FührerlikGeneral will - Genel iradeGenoside - JenosidGeopolitics - JeopolitikGlobalization - GloballeşmeHarm principle - Zarar ilkesi Hegemony - Hegemonya Hermeneutics - Yorumsamacılık Hierarchy - Hiyerarşi Historical materialism - Tarihsel materyalizm Historicism - Tarihsicilik Holism - Holizm Humanism - Hümanizm İconoclasm - İkona kırıcılıkİconoclast - İkonakırıcıIdeal - İdealIdealism - İdealizmIdeology - İdeoloji Imperialism - Emperyalizm Incentive - Müşevvik Individual - BireyIndividualism - Bireycilik Individuality - Bireysellik Indoctrination – Endoktri-nasyon Instituonal economics – Kurumsal iktisat

226 · Atilla Yayla

Interest group - Çıkar grubu Interventionism – Müdaha-lecilik Invisible hand - Görülmez elJacobinism - Jakobenizm Judaism - JudaizmJudicial activism - Faal (müdahaleci) yargı Junta - Cunta Justice - Adâlet Just price - Âdil fiyatJust wage - Âdil ücretKeynesianism – Keynesyenizm Kleptocracy - Kleptokrasi Kleptomania - Kleptomania Laissez faire - Laissez-faire Liberalism - Liberalizm Libertarianism – Liberterye-nizm Limited government - Sınırlı devlet Logical positivism – Mantıksal pozitivizm Machiavellianism - Makya-velizmMacroeconomics – Makro-ekonomi Majoritarianism – Çoğun-lukçuluk Manchester school – Manchester okulu Market - Piyasa Market economy - Piyasa ekonomisi Market socialism - Pazar sosyalizmi Marxism - Marksizm Maxim - DüsturMensheviks - Menşevikler Mercantilism - Merkantilizm Meritocracy - Meritokrasi Micro economics - Mikro ekonomi Militarism - Militarizm Military regime - Askerî rejim Minorities - Azınlıklar Mixed economy - Karma ekonomi Modern/modernity - Modern/modernite Modernism - Modernizm Modernization – Modernleşme Monetarism - Monetarizm Monism - Monizm Nation - Ulus

Nation state - Ulus devlet National interest - Millî ÇıkarNationalisation – Millileştirme Nationalism - Milliyetçilik National socialism - Nasyonal SosyalizmNatural law - Doğal hukuk Natural rights - Doğal haklar Neo-classical economics - Neo-klasik iktisat Neo-conservatism - Neo-muhafazakârlık Neutral state - Tarafsız devlet New conservatism - Yeni muhafazakârlık New left - Yeni sol New right - Yeni sağ Nihilism - Nihilizm Nominalism - Nominalizm Nomothetic - Nomotetik Normative - Normatif Objectivism - Objektivizm Open society - Açık toplumParadigm - ParadigmaParadox - ParadoksParadox of democracy - De-mokrasinin paradoksuParticipation - Katılım Paternalism - Paternalizm Patriarchy - Patriarşi Patrimony - Patrimoni Peace - BarışPer se - Per se Phenomenology - FenomenolojiPhenomenon - Fenomen Philosophy - FelsefePhysiocrats - FizyokratlarPlebiscite - Plebisit Pluralism - Çoğulculuk Pluralist democracy – Çoğul-cu demokrasi Plutocracy - Plütokrasi Police state - Polis devleti

Siyasî Düşünce Sözlüğü · 227

Policy - Siyasa Political culture - Siyasal kültür Political philosophy - Siyaset felsefesi Political system - Siyasal sistem Politics - SiyasetPositive law - Pozitif hukuk Positivism - Pozitivizm Post-modern - Post-modern Post-modernism - Post modernizm Power - İktidar Pragmatism - Pragmatizm Pressure group - Baskı grubu Prices and incomes policy - Fiyat ve gelir politikası Prima facie - Prima facie Prisoner’s dilemma – Mah-kûmların dilemması Privatisation - Özelleştirme Protectionism - Korumacılık Public goods - Kamu malları Public interest - Kamu yararı Public sphere - Kamusal alan Race - IrkRacism - IrkçılıkRaison d’etat - Hikmet-i hükümet Rational - Rasyonel Rational choice - Rasyonel tercih Rationalism - Rasyonalizm Real socialism - Reel sosyalizm Reason - Akıl Rechstaat - Hukuk devleti Reductionism - İndirgemecilik Referendum - Referandum Relativism - RelativizmRepublicanism – Cumhuri-yetçilik Resesyon - RecessionScientific socialism – Bilim-sel sosyalizm Scientism - Bilimsicilik Secularism - Laiklik Social choice - Sosyal tercihSocial contract - Sosyal sözleşme Social democracy - Sosyal demokrasi

Social engineering - Toplum mühendisliği Social justice - Sosyal adâlet Social movement - Sosyal hareket Social ownership - Sosyal sâhiplik Socialism - Sosyalizm Socialization - Sosyalleşme Socislization - Sosyalleştirme Sovereignty - Egemenlik Stalinism - Stalinizm State - Devlet State capitalism - Devlet kapitalizmi Statism - DevletçilikState socialism - Devlet sosyalizmi Subsidiarity - SubsidiaritySurplus value - Artık değer System - Sistem Tax - VergiTautology - Totoloji Teleology - Teleoloji Teocracy - Teokrasi Theism - Teizm Time preference - Zaman tercihiTolerance - Hoşgörü Totalitarianism - Totaliterizm Trade cycle - Konjonktür dalgalanmalarıTradition - GelenekTraditionalism - GelenekselcilikTruism - Truizm Unitary - Tekil Unitary systems - Üniter sistem Universal - ÜniversalUniversalism - ÜniversalizmUniversity - Üniversite Utilitarianism - Faydacılık Utopian socialism - Ütopik sosyalizm Utopianism - Ütopyacılık Voluntarism - VoluntarizmVoting paradox - Oylama paradoksuVox populi, vox dei - Halkın sesi hakkın sesiZionism - Siyonizm

228 · Atilla Yayla

Geniş İçindekiler

Açık toplum (Open society) 1Adâlet (Justice) 2Âdet (Custom) 3Âdil fiyat (Just price) 5Âdil ücret (Just wage) 6Âdil yargılanma hakkı (Due process of law) 7Ahistorik (Ahistorical - Tarihdışı) 8Aile (Family) 9Akademik özgürlük (Academic freedom) 11Akıl (Reason) 12Aklî (Bkz. Rasyonel) 12Aktivist (Activist) 12Altruizm {Altruism - Özgecilik (?)} 12Analoji {Analogy - Kıyas} 13Anarko-kapitalizm {Anarcho-capitalism-(?)} 13Anarko-sendikalizm (Anarcho-syndicalism) 14Anarşizm (Anarchism) 14Anayasacılık (Constitutionalism) 17Anayasal vatandaşlık (Constitutional citizenship) 18Anayasal yönetim (Constitutional government) 18Ancien regime {Ancient regime - Eski rejim (?)} 19Anomi (Anomie) 19Anti-semitizm (Anti-semitism) 19Antropomorfizm {Anthropomorphism, İnsan biçimcilik (?)} 19Aparat (Apparat) 20Apolitik (Apolitical) 20A posteriori {A Posteriori – Sonsal (?)} 21A priori {A priori – Önsel (?)} 21Arbitraj (Arbitrage) 21Argüman (Argument) 22Arrow teoremi (Arrow’s theorem) 22Aristokrasi (Aristocracy) 23

Artık Değer (Surplus Value) 23Askerî rejim (Military regime) 24Asyatik Despotizm (Asiatic Despotismü–Oryantal Despotism) 24Ateizm (Atheism) 25Avusturya iktisadı (Austrian economics) 25Aydınlanma (Enlightenment - Tenevvür) 25Ayrımcılık (Discrimination, Diskriminasyon) 27Azınlıklar (Minorities) 28Baas (Baath) 29Baskı grubu (Pressure group) 30Bedavacı (Free rider) 30Bilimsel sosyalizm (Scientific socialism) 31Bilimsicilik (Scientism) 31Barış (Peace – Sulh) 31Birey (Individual) 34Bireycilik (Individualism, Ferdiyetçilik) 34Bireysellik (Individuality) 34Bolluk (Affluence) 35Bolluk teorisi (Affluence theory) 36Bolşevizm (Bolshevism) 36Bonapartizm (Bonapartism) 37Bürokrasi (Bureaucracy) 38Cambridge okulu (Cambridge school) 39Casus belli (Casus belli) 40Cumhuriyetçilik (Republicanism) 40Cunta (Junta) 41Çelişki (Contradiction, Tenakuz) 43Çevrecilik (Environmentalism) 44Çıkar grubu (Interest group) 45Çoğulcu demokrasi (Pluralist democracy) 45Çoğulculuk (Pluralism) 46Çoğunlukçuluk (Majoritarianism) 46Davranışsalcılık (Behaviouralism) 47

Siyasî Düşünce Sözlüğü · 229

de facto (de facto) 48Deizm (Deism) 48de jure (de jure) 49Demagog (Demagogue) 49Demokrasi (Democracy) 50Demokrasinin paradoksu (Paradox of Democracy) 51Demokratik sosyalizm (Democratic socialism) 52Demokratizasyon (Democratization) 52Depresyon (Depression) 52Desantralizasyon (Decentralization – Ademi merkezîleştirme) 53Despotizm (Despotism) 53Devlet (State) 53Devletçilik (Statism) 54Devlet kapitalizmi (State capitalism) 54Devlet sosyalizmi (State socialism) 54Doğal haklar (Natural rights) 55Doğal hukuk (Natural law) 55Doktrin {Doctrine – Öğreti (?)} 55Düstur (Maxim) 56Egoizm {Egoism – Bencillik (?)} 58Eleştirel teori (Critical theory) 58Elit (Elite – Seçkin) 59Elitizm (Elitism, Seçkincilik) 59Emperyalizm (Imperialism) 59Empirik (Empirical) 60Empirisizm {Empiricism – Deneycilik (?)} 60Endoktrinasyon (Indoctrination) 61Epistemoloji (Epistemology) 61Eşitlik (Equality) 62Etatizm {Etatism, Devletçilik (?)} 62Etik {Ethics, (?)} 62Etnik (Ethnic) 63Etnisite (Ethnicity) 63Etnisizm (Ethnicism) 63Etnosentrizm (Ethnocentrism) 63Fabianizm (Fabianism) 65Faşizm (Fascism) 66Faydacılık (Utilitarianism) 67Federalizm (Federalism) 68Felsefe (Philosophy) 68

Feminizm (Feminism) 69Fenomen (Phenomenon - Görüngü (?)) 70Fenomenoloji (Phenomenology) 70Feodalizm (Feodalism) 70Fiyat ve gelir politikası (Prices and incomes policy) 70Fizyokratlar (Physiocrats) 71Frankfurt okulu (Frankfurt school) 71Front örgütler (Front organizations – Kukla örgütler) 72Fundamentalizm (Fundamentalism - Kökten cilik) 73Führerlik (Führerprinzip, Ulu Önderlik) 74Gelenekselcilik (Traditionalism) 76Gelişme (Development) 77Gelişmekte olan ülke (Developing country) 77Genel irade (General will) 78Globalleşme (Globalization - Küreselleşme) 79Görünmez el (Invisible hand) 79Hayvan Hakları (Animal rights) 81Hegemonya (Hegemony) 82Hikmet-i hükümet (Raison d’etat) 82Historisizm (Bkz. Tarihsicilik) 82Hiyerarşi (Hierarchy) 83Holizm (Holism) 83Hoşgörü (Tolerance, toleration) 83Hukuk devleti (Rechtstaat) 84Hümanizm (Humanism) 84Irk (Race) 87Irkçılık (Racism) 88İdealist (Idealist) 90Bkz. Ideal 90Realist (Realist) 90Bkz. Real ve Ideal 90İdealizm (İdealism) 90İdeoloji (Ideology) 93İdeolojimsi 93İktidar (Power, kuvvet) 93İkona kırıcılık (İconoclasm) 94İkonakırıcı (İconoclast) 95İlhak (Annexation) 95

230 · Atilla Yayla

İndirgemecilik (Reductionism) 96Jakobenizm (Jacobinism) 97Jenosid (Genoside, Soykırım) 98Jeopolitik (Geopolitics) 98Judaizm (Judaism) 98Kamu malları (Public goods) 99Kamu tercihi okulu (Bkz. Anayasal iktisat) 100Kamu yararı (Public interest) 100Kapitalizm (Capitalism) 101Karizma (Charisma) 101Karizmatik otorite (Charismatic authority) 101Karma ekonomi (Mixed economy) 101Katılım (Participation) 102Kayırmacılık (Affirmative action) 103Keynesyenizm (Keynesianism) 104Klasik liberalizm (Classical liberalism) 106Klasik iktisat (Classical economics) 106Kleptokrasi (Kleptocracy) 107Kleptomania (Kleptomania) 107Kollektif tercih (Collective choice) 107Kollektivizasyon (Collectivisation) 109Kollektivizm (Collectivism) 110Kolonyalizm (Colonialism – Sömürgecilik) 111Komüniteryenizm {Communitarianism - Ce maatçılık (?)} 111Komünizm (Communism) 112Konjonktür dalgalanmaları (Trade cycle/ Business cycle, İş Çevrimi (?)) 113Konsensus (Consensus - Mutabakat) 114Konvertibilite (Convertibility) 114Korporatizm (Corporatism) 114Korumacılık (Protectionism) 115Kumanda ekonomisi (Command economy) 115Kurumsal iktisat (Institutional economics) 115Kültür (Culture) 115Laissez-faire {Laissez faire, Bırakınız- Yapsın lar (?)} 117Liberalizm (Liberalism) 120

Liberteryenizm {Libertarianism - (?)} 120Mahkûmların dilemması (Prisoner’s dilemma) 123Makroekonomi (Macroeconomics) 124Makyavelizm (Machiavellianism) 124Mâliye politikası (Fiscal policy) 125Manchester okulu (Manchester school) 125Mantıksal pozitivizm (Logical positivism) 126Marksizm (Marxism) 126Menşevikler (Mensheviks) 127Meritokrasi (Meritocracy) 127Merkantilizm (Mercantilism) 128Meşruluk 128Mikro ekonomi (Micro economics) 128Millî çıkar (National interest) 129Militarizm (Militarism) 130Millet (Bkz. Ulus) 130Millîleştirme (Nationalisation) 130Milliyetçilik (Nationalism) 131Modern/modernite (Modern-Modernity) 132Modernizm (Modernism) 133Modernleşme (Modernization) 133Monetarizm (Monetarism) 133Monizm (Monism) 133Muhafazakârlık (Conservatism) 134Mutlakiyetçilik (Absolutism) 136Müdahalecilik (Interventionism) 137Müşevvik (Incentive) 137Nazizm (Bkz. Nasyonal Sosyalizm) 140Neo-klasik iktisat (Neo-classical economics) 140Neo-muhafazakârlık (Neo-conservatism) 141Neticecilik (Consequentialism) 142Nihilizm (Nihilism) 143Nominalizm {Nominalism, Adçılık (?)} 143Nomotetik {Nomothetic, (?)} 143Normatif {Normative – (?)} 143Ordu (Army) 148Ortak hukuk (Common law) 149

Siyasî Düşünce Sözlüğü · 231

Otarşi (Autarky) 149Otarşik yönetim (Autarchy) 149Mutlak yönetim. Mutlakiyet. 149Otonomi (Bkz. Özerklik) 149Otonom insan (Bkz. Özerk insan) 150Otorite (Authority) 150Otoriteryenizm (Authoritarianism) 150Oylama paradoksu (Voting paradox) 151Özcülük (Esssentialism) 153Özelleştirme (Privatisation) 153Özerklik (Autonomy, Otonomi) 154Özerk insan {Autonomous man – Özerk insan (?)} 154Özgürlük (Freedom) 155Paradoks (Paradox) 158Paternalizm {Paternalism, Babacılık (?)} 158Patriarşi (Patriarchy) 159Patrimoni (Patrimony) 159Pazar sosyalizmi (Market socialism) 159Per se (Per se) 160Plebisit (Plebiscite) 160Plebisitçi demokrasi 161Plütokrasi (Plutocracy) 161Piyasa (Market) 161Piyasa ekonomisi (Market economy) 162Plüralizm (Bkz. Çoğulculuk) 162Polis devleti (Police state) 163Post-modern (Post-modern) 163Post modernizm (Post-modernism) 163Pozitif hukuk (Positive law) 164Pozitivizm {Positivism, Olguculuk (?)} 164Pragmatizm (Pragmatism) 165Prima facie {Prima facie – (?)} 166Proleterya diktatörlüğü (Dictatorship of the proletariat) 166Rasyonel (Rational - Aklî) 168Rasyonel tercih (Rational choice) 168Reel sosyalizm (Real socialism – Varolan sos yalizm) 169Referandum (Referendum) 169Relativizm (Relativism, Görelilik) 169Resesyon (Recession) 170

Serbest ticaret (Free trade) 174Serbest ticaret bölgesi (Free trade zone) 175Sınıf bilinci (Class-consciousness) 175Sınırlı devlet (Limited government/State) 175Sistem (System) 176Sivil itaatsizlik (Civil disobedience) 176Sivil toplum (Civil society) 176Siyasa (Policy) 177Siyasal kültür (Political culture) 177Siyasal sistem (Political system) 177Siyaset (Politics, Politika) 178Siyaset felsefesi (Political philosophy) 179Siyonizm (Zionism) 180Sosyal adâlet (Social justice) 180Sosyal demokrasi (Social democracy) 181Sosyal hareket (Social movement) 182Sosyalizm (Socialism) 183Sosyalleşme (Socialization) 184Sosyalleştirme (Socialization) 184Sosyal sâhiplik (Social ownership) 185Sosyal sözleşme (Social contract) 185Sosyal tercih (Social choice) 185Soykırım (Bkz. Jenosid) 186Sözleşme (Contract - Mukavele) 186Stalinizm (Stalinism) 186Subsidiariti {Subsidiarity – (?)} 186Şövenizm (Chauvinism) 189Tarihselcilik (Bkz. Tarihsicilik) 192Tarihsel materyalizm (Historical materialism) 192Tarihsicilik (Historicism) 192Teleoloji {Teleology, Erekbilim (?)} 193Teizm (Theism) 193Teokrasi (Teocracy) 193Toplum mühendisliği (Social engineering) 194Totaliterizm (Totalitarianism) 194Totoloji (Tautology) 194Truizm (Truism) 195Ulusal çıkar (Bkz. Ulus) 198Ulusallaştırma (Bkz. Millileştirme) 198

232 · Atilla Yayla

Ulus devlet (Nation state) 198Us (Bkz. Akıl) 199Ussal (Bkz. Rasyonel) 199Üniversal (Universal, Evrensel) 201Üniversalizm (Universalism) 202Üniversite (University) 202Ütopik sosyalizm (Utopian socialism) 202Ütopyacılık (Utopianism) 203Vergi (Tax) 205Voluntarizm (Voluntarism, İradecilik) 206Vox Populi, Vox Dei (Halkın Sesi Hakkın

Sesi) 207Yeni muhafazakârlık (New conservatism) 210Yeni sağ (New Right) 210Yeni sol (New left) 212Yorumsamacılık (Hermeneutics) 214Zaman tercihi (Time preference) 217Zarar ilkesi (Harm principle) 218Kavram Listesi (Türkçe-İngilizce) 220Kavram Listesi (İngilizce-Türkçe) 224