SİYER,PEYGAMBER

MAM-HAT P L SELER

S YER

DERS K TABI

YAZARLAR

Ekrem ÖZBAYEyüp KOÇ

Ahmet YAPICIAhmet TÜRKAN

sa HEMMehmet BAYDA

DEVLET KİTAPLARIÜÇÜNCÜ BASKI

.........................., 2012

M LLÎ E T M BAKANLI I ................................................................................. : 4836DERS K TAPLARI D Z S ...................................................................................... : 1427

12.?.Y.0002.3978

Her hakkı saklıdır ve Millî E itim Bakanlı ına aittir. Kitabın metin, soru ve ekilleri kısmen de olsa hiçbir surette alınıp yayınlanamaz.

Editör : Ahmet EK

Dil Uzmanı : Erdal ALTUN

Görsel Tasarım : Ertu rul ÇAKIR

Dilek ANDER

Emre ANDER

Rehberlik Uzmanı : Erdal USLUER

Program Geli tirme Uzmanı : Dr. Yalçın BAY

E itim Teknolojisi Uzmanı : Ahmet KOPMAZ

Veysel KUBAT

ISBN: 978-975-11-3370-0

Millî E itim Bakanlı ı, Talim Terbiye Kurulunun 01.12.2009 gün ve 218 sayılı kararı ile ders kitabı olarak kabul edilmi ,

ılı yazısı ile üçüncü defa 103.770 adet basılmı tır.Destek Hizmetleri Genel Müdürlü ünün 19.03.2012 gün

ve 3398 say

VII

Ç NDEK LER1. ÜN TE: HZ. MUHAMMED’ N DO DU U ORTAM 1. Hz. Muhammed’in Hayatını Ö renmenin Önemi ...........................................................10 2. slam Öncesi Arabistan Yarımadası’na Genel Bakı ......................................................11 3. slam Öncesi Mekke’de Sosyal Durum ...........................................................................14 3.1. Hz. brahim’in Ailesiyle Mekke Bölgesine Geli i ve Kâbe’nin Yapımı ...................14 3.2. Kabile Hayatı ve Sosyal Sınıflar ...............................................................................16 3.3. Fil Olayı .....................................................................................................................18 4. slam Öncesi Mekke’de Kültürel Durum ........................................................................20 4.1. Yazı ve Edebiyat ........................................................................................................21 4.2. Bazı Adetler ve Uygulamalar ....................................................................................22 5. slam Öncesi Mekke’de Ekonomik Durum .....................................................................23 6. slam Öncesi Mekke’de Dinî Durum ...............................................................................26 6.1. Putperestlik ................................................................................................................27 6.2. Haniflik ......................................................................................................................30 6.3. Kâbe ve Hac ...............................................................................................................31 Okuma Metni: Kâbe’ye Osmanlı Katkısı .........................................................................35

2. ÜN TE: PEYGAMBERL K ÖNCES HZ. MUHAMMED 1. Hz. Muhammed’in Soyu ve Ailesi ..................................................................................38 2. Hz. Muhammed’in Do umu ve Çocuklu u ....................................................................39 3. Hz. Muhammed’in Gençlik Dönemi ...............................................................................41 3.1. Erdemliler Birli i’ne (Hilful’Fudul) Katılması .........................................................42 3.2. Ticaretle U ra ması ve Hz. Hatice ile Evlenmesi .....................................................44 4. Hz. Muhammed’in Yeti kinlik Dönemi ...........................................................................45 Okuma Metni: E Olarak Hz. Hatice ................................................................................45 4.1. “Emin Ki i” Olarak Anılması ....................................................................................47 4.2. Hira Günleri ...............................................................................................................50

3. ÜN TE: PEYGAMBER OLARAK HZ. MUHAMMED VE MEKKE DÖNEM 1. lk Vahiy...........................................................................................................................53 2. Vahyin Kesintiye U raması ve Yeniden Ba laması .........................................................54 3. lk Ça rı ve lk Müslümanlar ..........................................................................................55 4. Ça rının Yaygınla tırılması ve Sonuçları ........................................................................56 4.1. lk Tepkiler ................................................................................................................57 4.2. Habe istan’a Hicret ....................................................................................................60 4.3. Hz. Hamza ve Hz. Ömer’in Müslüman Olu u ..........................................................64 4.4. Müslümanlara Yönelik Boykot ve Baskılar...............................................................66 4.5. Hüzün Yılı .................................................................................................................67 5. Taif’e Yolculuk ................................................................................................................68 Okuma Metni: Addas ve Hz. Peygamber .........................................................................70 6. srâ ve Miraç Olayı ..........................................................................................................71 7. Medinelilerle Görü me ve Akabe Antla maları ...............................................................72 8. Medine’ye Hicret .............................................................................................................75 8.1. Mekke’den Çıkı ve Hicret Yolculu u ......................................................................75 8.2. Kuba’da lk Mescidin Yapılması ...............................................................................78 8.3. Hicret Yolunda lk Cuma Namazı ve lk Hutbe .........................................................79 8.4. Hicretin Sosyal ve Kültürel Sonuçları .......................................................................80

VIII

4. ÜN TE: HZ. MUHAMMED’ N ÇA RISI: MED NE DÖNEM 1.Medine’de lk Etkinlikler .................................................................................................84 1.1. slam Karde li inin Olu turulması ............................................................................84 1.2. Mescid-i Nebi’nin Yapılması ve Bölümleri ..............................................................85 1.3. Nüfus Sayımı .............................................................................................................87 1.4. Medine Sözle mesi ....................................................................................................88 2. badet Konusundaki Geli meler ......................................................................................89 2.1. Ezan ...........................................................................................................................89 2.2. Kıblenin De i mesi ...................................................................................................90 2.3. Oruç Emri .................................................................................................................91 3. Mü riklerle Mücadele ......................................................................................................91 3.1. lk Seriyye ve Gazveler .............................................................................................91 3.2. Bedir Sava ı ...............................................................................................................92 3.3. Uhut Sava ı ................................................................................................................95 3.4. Hendek Sava ı ...........................................................................................................99 3.5. Hudeybiye Antla ması .............................................................................................102 4. slam’a Ça rı Mektupları ...............................................................................................104 5. Yahudilerle li kiler ......................................................................................................105 6. Mekke’nin Fethi ve Sonuçları ......................................................................................108 7. Hristiyanlarla li kiler ....................................................................................................113 8. Hz. Muhammed’e Gelen Elçiler ....................................................................................115 9. Veda Haccı ve Veda Hutbesi ..........................................................................................116 10. Hz. Muhammed’in Vefatı ............................................................................................118 Okuma Metni:Adiy Bin Hamit’in Müslüman Olması .................................................120

5. ÜN TE: HZ. MUHAMMED’ N ÖRNEK K L 1. Kur’an’a Göre Hz. Muhammed .....................................................................................126 1.1. Hz. Muhammed Bir nsandır ..................................................................................126 1.2. Hz. Muhammed Ümmi Bir Peygamberdir ...............................................................128 1.3. Hz. Muhammed Âlemlere Rahmet ve Evrensel Bir Elçidir ...................................129 1.4. Hz. Muhammed Müminlere Örnektir ......................................................................132 1.5. Hz. Muhammed Allah’ın Koruması Altındadır .......................................................134 2. Aile Reisi Olarak Hz. Muhammed ................................................................................135 2.1. Aile Bireylerine (Ehl-i Beyt) Kar ı Tutumu ............................................................135 2.2. Çocuklarına ve Torunlarına Kar ı Sevgisi ...............................................................136 3. Güzel Ahlak Örne i Olarak Hz. Muhammed ................................................................137 3.1. Dürüstlü ü, Güvenilirli i ve Cömertli i .................................................................137 3.2. Merhameti ve Alçak Gönüllülü ü ...........................................................................140 3.3. Adaletli Davranması ................................................................................................141 3.4. Ho görülü Olu u ......................................................................................................143 3.5. Sabırlı Olu u ve Kararlılı ı ......................................................................................144 4. Bir E itimci Olarak Hz. Muhammed ............................................................................145 4.1. Hz. Muhammed’in Konu masındaki Üslubu ..........................................................147

4.2. Kolayla tırmayı ve Müjdelemeyi Ö ütlemesi .........................................................149 4.3. Soru Sorarak Ö retmesi ...........................................................................................150 4.4. Örnekler Vererek Ö retmesi ....................................................................................150 4.5. Tartı arak kna Etmesi .............................................................................................151

SÖZLÜK .................................................................................................................................154KAYNAKÇA ..........................................................................................................................157

ÜN TEM ZE HAZIRLANALIM

1. Hz. Muhammed’in çocuklu u ve gençli i hakkında bilgi

toplayınız.

2. Bir toplumun sosyal, kültürel, ekonomik ve dinî yapısı

denildi inde neler kastedilir? Ara tırınız.

3. Kur’an-ı Kerim’den Fil suresinin mealini okuyunuz.

4. “Cahiliye” kavramıyla ilgili bilgi toplayınız.

HZ. MUHAMMED’ N DO DU U ORTAM

1.ÜN TE

S YER

9

10

1. ÜN TE: HZ. MUHAMMED’ N DO DU U ORTAM

1. Hz. Muhammed’in Hayatını Ö renmenin Önemi

Hz. Muhammed insanları iyiye, do ruya, güzele yönlendirmi ve onları hakka ça ırmı , iman ede-rek yararlı i ler yapanları Allah’ın mükâfatlandıraca ını müjdelemi tir. O, insanları Allah’ın buyruklarına uyma ve kötülüklerden sakınma konusunda uyarmı tır. Peygamberimiz insanları bilmedikleri konularda aydınlatmı tır. Getirdi i ilkeler sayesinde insanları inkâr ve cehaletin karanlı ından çıkarıp slam’ın ay-dınlı ıyla tanı tırmı tır. Bu nedenle onun hayatını ö renmek önemlidir.

slam inanç esaslarından biri olan peygamberlere iman, onların hayatlarını ö renmeyi gerektirir. Bilgi, imanın önemli bir boyutunu olu turur ve inanç bilgi ile güçlenir. Bu yüzden Hz. Muhammed’e inanan her Müslümanın onun hayatını bilmesi gerekir.

Hz. Muhammed’in hayatını anlatan kitaplara genel olarak siyer denir. Siyer, “sire” kelimesinin ço ulu olup sözlükte yol ve hayat tarzı anlamlarına gelir. Terim olarak ise Hz. Peygamber (s.a.v.)1in do umundan vefatına kadar hayatını konu alan ilme denir.

Siyerin konusu; Hz. Peygamberin do umu, çocuklu u, gençli i, evlili i, aile hayatı, elçi olarak gö-revlendirili i, slam’ı tebli i, hicreti, insanlar arası ili kileri, katıldı ı sava lar ve vefatına kadar olan tüm faaliyetleridir.

Siyer ilminin amacı, Hz. Muhammed’in peygamberlik dönemindeki faaliyetlerini temel kaynaklardan do ru tespit etmek, tanıtmak ve iyi anla ılmasını sa lamaktır.

Siyer ilminin temel kaynaklarına gelince birinci derecede kaynak Kur’an-ı Kerim’dir. kinci derece-de ise Hz. Peygamberin hadisleri ve sonradan yazı-lan siyer kitaplarıdır.

Hz. Peygamberin hayatını Kur’an-ı Kerim’den ba ımsız dü ünmek mümkün de ildir. Çünkü Kur’an ona nazil oldu. Kur’an’ı en iyi anlayıp uy-gulayan da o idi. Ayrıca Kur’an’da Hz. Peygam-ber dönemindeki muharebeler, anla malar, Yahudi, Hristiyan, münafık ve bedevilerle ili kiler, hicret gibi konularla ilgili bilgiler yer alır. Bununla beraber Kur’an, Hz. Muhammed’in be erî yönü ve ahlaki ki ili ine sıkça dikkatimizi çeker.2

Hadis kitaplarında Hz. Peygamberin hayatı ve ki ili i ile ilgili bilgiler yer alır. Bu sebeple hadis kitapları da siyer için önemli bir ba vuru kayna ıdır. Di er taraftan Hz. Peygamberin hayatıyla ilgili 8. asrın ba larından itibaren toplanan bilgi ve yazılan kitaplar da önemli kaynaklardandır. Örne in, bn shak’ın “es-Sire” adlı eseri, bu manada yazılan ilk kaynaktır.3

1 Sallallahü aleyhi vesellem (Allah’ın salat ve selamı onun üzerine olsun.) 2 Kalem suresi, 4; Tevbe suresi, 128; Âl-i mrân suresi, 159. ayetler.3 Hüseyin G. Yurdaydın, slam Tarihi Dersleri, s. 1.

NOT EDEL Mbn shak: es-Sire

(öl. H 151/M 768)Vakidi: Kitabü’l-Me azi(öl. H 208/M 823)

bn Hi am: es-Siretü’n-Nebeviyye(öl. H 219/M 834)bn Sa’d: Kitabü’t-Tabakat

(öl. H 230/M 845)lk yazılan siyer-me azi kitaplarıdır.

KONU ALIM

Arap Yarımadası’nı gösteren bir haritadan Hz. Muhammed’in do du u, ço-cuklu u ile gençli inin geçti i bölge ve ehirleri bulunuz. Sonra o bölgenin sos-yal ve dinî özellikleri üzerinde konu unuz.

11

S YER

Örnek kabul edilen Hz. Peygamberin hayatı-nı bilmek ve onu tanımak inananlara güç verir. Ayrıca Kur’an-ı Kerim onda inananlar için güzel örneklerin oldu unu öyle belirtir:

“Allah’ın Resulü, sizin için, Allah’a ve

ahiret gününe kavu mayı umanlar ve Allah’ı zikredenler için güzel bir örnektir.”4 O, tanın-madan ondaki güzel örnekler de tanınamaz. Onun ahlakının kayna ı Kur’an-ı Kerim’dir. Nitekim Hz. Ai e, Hz. Muhammed’in ahlakı hakkında soru soran birine “Onun ahlakı Kur’an’dır.”5 cevabını vermi tir.

Bütün yaratılmı lar arasında en de erli olan, insandır. nsanlar arasından seçilmi olan Allah’ın Elçisi ise inananlar için ayrı bir öneme sahiptir. Hz. Muhammed’i do ru anlamak ve do ru örnek almak slam’ı da do ru anlamak demektir. Hz. Muhammed, Kur’an’a göre ya adı ı için onun hayatının ö renilmesi, Kur’an’ın da anla ılmasına yardımcı olur.

2. slam Öncesi Arap Yarımadası’na Genel Bakı

Arap Yarımadası, Asya, Avrupa ve Afrika’nın kesi ti i önemli bir noktada bulunur. Yarımadanın batısında Kızılde-niz, güneyinde Hint Okyanusu ve Aden Körfezi, do usunda Umman ile Basra Körfezi vardır. Asya Kıtası’yla birle en kuzey kesiminde ise Filistin ve Suriye sınır olarak kabul edilir.

slam öncesi Arap Yarımadası’ndaki toplumda “bedevi” ve “hadari” denen iki çe it hayat tarzı vardı. Hadariler köy, kasaba ve ehirlerde ya arken bedeviler çöl ve vahalarda konar gö-çer olarak çadırlarda ya arlardı. Arap Yarımadası’nda ya am, kabile esasına göre devam ediyordu.

4 Ahzâb suresi, 21. ayet.5 Müslim, Müsâfirîn, 139.

NOT EDEL M

Çölde, çadırla konup göçerek ya ayan kimselere bedevi denir.

emsettin Sami, Kamus-ı Türki, C 1, s.103.

YORUMLAYALIM

“(Resulüm!) De ki: E er Allah’ı seviyorsanız bana uyunuz ki Allah da sizi sev-sin ve günahlarınızı ba ı la-

sın. Allah son derece ba ı layıcı ve esirgeyicidir.”

Âl-i mrân suresi, 31. ayet.

Yukarıdaki ayeti yandaki metinle ili kilendirerek yorumlayınız.

Arap Yarımadası.

. Hireliler

. Necran

12


Arap Yarımadası’nın bir iç (merkez) bir de dı (kıyı) bölgeleri vardı. ç bölgeler çok az ya ı alan ve aralarında bazı vadilerin bulundu u sıra da lardan olu uyordu. Dolayısıyla bu bölgelerde nüfus azdı. Kurak olan iç bölgelerde ya ayan insanlar, su kaynakları olan yerlerde hayvanlarını otlatırlardı. Sular çekilip otlar kurudu u zaman, ba ka yerlere göçerlerdi. Onların geçim kayna ı, hayvancılıktı. Ya adıkları çöl artları tarım, sanat ve ticaret gibi u ra lara imkân vermemi tir.

Kıyı bölgeler iç bölgelerden oldukça farklıdır. Bu bölgeler ya murlu ve tarıma elveri lidir. Dola-yısıyla kıyının bu özellikleri yerle ik hayata geçmeyi kolayla tırmı tır. Arap Yarımadası’ndaki ülke, ehir ve köyler bu kıyı bölgelerinde kurulmu tur.

Arap Yarımadası’nda çok eski dönemlerde ya ayan ve sonradan soyları yok olan Ad, Semut ve Medyen gibi kavimler vardı. Bunların dı ında Kahtani ve Adnaniler de yarımadada ya amaktay-dı. Kahtanilerin ana vatanı, Yemen’di. Adnaniler ise Araplarla karı mı ve Arapla mı bir topluluk-tu. Bunlara Hicaz Arapları da denir.

Hicaz, zaman zaman yabancıların ilgisini çekse de hiçbir dönemde yabancı istilasına u ramamı -tır. Bunda bölgenin da lık, yollarının dar ve bölgeye asker sevkinin güç olu u etkili olmu tur. Hicaz halkı nesiller boyu hür ya amı , soy ve diline yabancı unsurlar karı madan safiyetini korumu tur.6

6 brahim Sarıçam, lk Dönem slam Tarihi, s. 10; Muhammed Hamidullah, slam Peygamberi, C 1, s. 25.

KAR ILA TIRALIMBedevi Hadari

Geçimleri hayvancılıktır. Geçimleri ticarettir.

Bedevi ve hadari arasındaki farkı ya am tarzı açısından kar ıla tırınız.

NOT EDEL MHicaz sözlükte ayırmak, kapamak, tıkamak, önünü kesmek vb. anlamlara gelir.

Co rafi olarak Hicaz, am’dan Necran’a kadar uzanan da ları yer yer kesen vadiler-den meydana gelir. Bölge batısında yer alan Tihame ile do usundaki Necit’i birbirin-den ayırdı ı için Hicaz adını almı tır. Fakat Hicaz denilince Tihame’yi de içine alan geni bölge kastedilir. Hicaz, Hz. Muhammed’in do up ya adı ı ve vefat etti i bölge

olması nedeniyle slam tarihi açısından önemli bir yerdir. En önemli ehirleri Mekke, Medine ve Taif’tir. Hicaz’ın ana merkezi Mekke’dir.

brahim Sarıçam, Hz. Muhammed’in Hayatı ve Evrensel Mesajı, s. 19.

NOT EDEL MArap Yarımadası’nda ku-

zeydo usunda Hireliler, ku-zeybatısında Gassaniler, güney

Yemen’de de Sebeliler ve Him-yeriler krallıklar kurmu lardır.

13

S YER

Yemen’den ba layıp Akabe Körfezi’ne ula-an ticaret yolu, Mekke ve Medine üzerinden

geçerek Akdeniz sahiline ula maktaydı. Ayrı-ca Mekke çevresinde yılın belli zamanlarında panayırlar kuruluyordu. nsanlar bu vesileyle buraya gelip ticaret yapıyor ve Kâbe’yi ziyaret ediyorlardı. Kâbe’nin dinî bir merkez olması, Hicaz’ın Yemen-Suriye ticaret yolu üzerinde bulunması, belli zamanlarda Mekke’de panayırların kurulması, buranın önemini daha da artırıyor-du.

Yarımadanın önemli yerle im bölgelerinden biri olan Yemen, arazilerinin düzenli ya mur alması ve ticaret kav a ı olması nedeniyle verimli bir bölgeydi. Bu sebeple Yemen’e ye il toprak (el-arzu’l-hadra) denilirdi. Yemenliler çok eskiden beri Hindistan ve Güney Afrika sahilleri ile Orta Do u ara-sında ticari faaliyetlerde bulunurlardı. Ancak daha sonra Hicaz Arapları ticarette Yemenlileri geride bıraktı.7

slam öncesi Arap Yarımadası’nda çe itli dinlere rastlanıyordu. Örne in; Medine, Hayber, Fedek ve Yemen’de az da olsa Yahudi vardı. Onlar, MÖ 6. yüzyılda Babil Kralı Buhtunnasr’ın Kudüs’ü i gal edip Yahudileri Babil’e götürdü ü sırada, bir kısmının kaçarak yarımadanın bazı ehirlerine (Medine, Hayber, Yemen ve Fedek) yerle en Yahudilerdir. Arap Yarımadası’nın kuzey bölgesinde ya ayan Gassani ve Hireliler arasında Hristiyanlık yayılmı tı. Güney Arabistan’da da bu dinin men-supları yo un olarak Necran’da bulunuyordu. Hristiyanlık, Hicaz bölgesinde de biliniyordu; ancak önemli bir etki olu turmamı tı.

Arap Yarımadası’nda oturan ran asıllı Mecusiler (ate e tapanlar) de vardı. Bunlar özellikle bu-günkü Bahreyn, Umman ve Yemen bölgelerinde bulunuyordu. Araplar arasında Güne ’e tapanlara da rastlanıyordu. Onlar arasında Ay, Güne ve Zühre Yıldızı kutsal sayılırdı. Güne ’e tapanlar gü-ne in do u u, zevali ve batı ı sırasında günde üç vakit dua ederlerdi. slamiyetten önce yarımadada putperestlik çok yayılmı tı. Her ailenin bir putu vardı. Çe itli nesnelerden yaptıkları putlara bilinç-sizce tapıyorlardı. slam öncesi Arap Yarımadası’na Cahiliye Dönemi âdet ve uygulamaları damga-sını vurmu tu.

Dünyanın di er yerlerinde oldu u gibi Arap Yarımadası’nda da insanlar hür, esir ve kölelerden olu uyordu. Genelde kadınlar bir e ya muamelesi görüyor ve haklarına riayet edilmiyordu. Kadının hukuku yoktu. Avrupa’da da durum çok farklı de ildi. Kadın hiçbir hak iddia edemez, erkek onu istedi i zaman alır, istedi i zaman bo ardı. O, evde hizmetçi olarak tutulurdu. Zerdü tlerin devrinde bir erkek en yakın akrabasıyla bile evlenebilirdi. Kadın, bir esir gibi algılanırdı. Hindistan’da kadın zavallı bir varlık olarak kabul edilir, merasim ve ayinlerden uzak tutulurdu. Kadının dini, efendisine hizmet etmekten ibaretti. En iyi kadın, kocasının naa ı üzerinde kendini yakan kadındı. Yunanlı-lar, kadınların halk arasında dola masına ho bakmazdı. Ailede sadece babanın sözü geçerdi. Eski Fransa’da da durum aynıydı. Eski Roma’da da baba, çocukları üzerinde istedi i tasarrufa sahipti.

7 brahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, s. 27-28.

ÖYKÜ OLU TURALIM( Hicaz, Mekke, Medine,

Taif, ticaret, çöl, bedevi ve hadari)

Sınıfta üç gruba ayrılıp yukarıdaki kelimeleri içine alan bir öykü olu turunuz.

14


Bizans’ta kadın, erke in malı sayılırdı ve üzerinde istedi i gibi tasarruf hakkı vardı. Kadının hayatı ve ölümü e inin elindeydi. Kadın önce babasının, evlendikten sonra kocasının, kocası ölünce de o lunun esiri olurdu.8

Siyasi açıdan da Avrupa, Afrika ve Asya kıtaları birbirinden farksızdı. Örne in, spanya ve güney Fransa’da saltanat yüzünden siyasi krizler vardı. Yine Fransa’da Vizigotlarla Franklar arasındaki kavgalar sürüp gidiyordu. Anglosaksonlar ngiltere adasını istila etmi lerdi. Hint, Tibet ve Çin sa-va larla birbirlerine girmi ti. ran, Bizans’la sürekli mücadele hâlindeydi. Afrika’da ise Romalı ve Yunanlılar Mısır’ı sömürme yarı ına girmi lerdi.9 slam öncesi bütün kıtalar dinî, sosyal ve siyasi yönlerden birbirinden çok farklı de ildi.

3. slam Öncesi Mekke’de Sosyal Durum

Bir toplumun sosyal durumu denildi i zaman aile hayatı, nüfusu, e itimi, ekonomisi, kısaca top-lumun ya ama biçimi akla gelir. slam’dan önce Arap Yarımadası’nda sosyal durumu kabileler arası güç dengesi, kan ba ı, gelenekler, kabile meclis ba kanları ve ehir e rafı belirliyordu.

Mekke’nin ilk sakinleri Amalika kabilesi olarak bilinir.10 Daha sonra buraya Güney Arabistan’dan Cürhüm kabilesi gelip yerle mi tir. Hz. brahim, e i Hacer ve o lu smail de Mekke’ye Filistin böl-gesinden gelmi lerdir. Daha sonra Hz. brahim, o lu smail’le birlikte Kâbe’yi eski temelleri üzerine in a etmi lerdir. Cürhümlüler Mekke’yi ve Kâbe’yi bir süre idare ettikten sonra Yemen’den gelen Huzaa kabilesi Bekir kabilesi ile birle erek Cürhümlüleri Mekke’den çıkarmı lardır. Huzaalıların Mekke idaresi iki asırdan fazla sürmü tür.11

Hz. Muhammed’in be inci göbekten dedesi olan Kusay,12 Huzaa kabilesi reisi ölünce yönetimi ele geçirmi tir. Böylece yönetim Hz. Muhammed’in mensup oldu u Kurey kabilesine geçmi tir.

3.1. Hz. brahim’in Ailesiyle Mekke Bölgesine Geli i ve Kâbe’nin Yapımı

Mekke, Arap Yarımadası’ndaki ehirler içinde ayrı bir öneme sahiptir. Kur’an-ı Kerim bu ehir-den “Ümmü’l-Kura” ( ehirlerin anası) diye bahseder. Nitekim En’âm suresinin 92. ayetinde “Bu (Kur’an), Ümmü’l-Kura (Mekke) ve çevresindekileri uyarman için sana indirdi imiz ve ken-dinden öncekileri do rulayıcı mübarek bir kitaptır...” buyrulur.

Her çe it ziraata elveri siz olan Mekke ya macı ve istilacılara kar ı korunaklı bir yerdi. Dar geçit-lerden geçilerek ula ılabilen, yüksek da larla çevrili bir vadi üzerinde kurulmu oldu undan müda-faası kolay bir ehirdi.13 Eskiden beri Mekke, Suriye’den Yemen’e veya Yemen’den Suriye’ye giden kervanların bulu up ayrıldıkları yer olarak kullanılırdı.14

8 Ali Himmet Berki-Osman Keskio lu, Hz. Muhammed ve Hayatı, s. 9-10.9 Ali Himmet Berki-Osman Keskio lu, Hz. Muhammed ve Hayatı, s. 5-6. 10 brahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, s. 28.11 brahim Sarıçam, lk Dönem slam Tarihi, s. 11; brahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, s. 28.12 brahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, s. 29.13 Muhammed Hamidullah, slam Peygamberi, C 1, s. 18. ve 24.14 Muhammed Hüseyin Heykel, Hz. Muhammed’in Hayatı C 1, s. 142.

15

S YER

Hz. smail’in Mekke’ye geli i öyle olmu tur: Hz. brahim, ate e atılma15 olayından sonra Irak taraflarından Filistin bölgesine gelir. Burada e leri Sara ile Hacer arasında çıkan anla mazlık üzerine16 o lu smail ve Hacer’i Mekke’ye götürerek Kâbe’nin bulundu u mahalde uygun bir yere yerle tirir. Kendilerine bir miktar yiyecek ve su bırakır. Sonra kendisi yoluna devam eder.

Hacer, “Ey brahim, bizi burada bırakıp da nereye gidiyorsun?” diye sorar. brahim Hacer’in so-rusuna cevap vermeden yoluna devam edince,

Hacer, “Bunu sana Allah mı emretti?” diye ardından tekrar seslenir.

brahim, “Evet.” diye cevap verir.

Bunun üzerine Hacer, “Öyleyse bizi kaybetmeyeceksin.” diye kar ılık verir.

brahim, Hacer’le smail’den uzakla tıktan sonra, “Ey Rabb’imiz! Soyumdan bazısını senin kutsal evinin (Kâbe’nin) yanında çorak bir vadiye yerle tirdim. Rabb’imiz! Namazı dosdo ru kılmaları için (böyle yaptım). Sen de insanlardan bir kısmının gönüllerini onlara meylettir, onları ürünlerinden rızıklandır, umulur ki ükrederler.”17 diye dua eder. Bir süre sonra Hacer’le smail’in yiyecek ve suyu tükenir. Bunun üzerine Hacer biraz ilerideki “Safa Tepesi”ne çıkar. Etrafa

bakınır; fakat kimseyi göremez. Oradan inerek “Merve Tepesi”ne yürür, yine etrafa bakar. Buradan da kimseyi göremez. Hacer, Safa ile Merve tepeleri arasında hızlıca yedi sefer gider, gelir. Döndü-ünde smail’in yanından bir suyun aktı ını görür. Hacer, suyun akıp gitmemesi için etrafına set ya-

par.18 Sonra anne-o ul buraya yerle ir ve buradan geçen Arap kafilelerinden yiyecek temin ederlerdi. Bu arada bu su (zemzem) bazı Arap kabilelerinde onun yakınına yerle me arzusu uyandırdı ve ilk gelen Cürhüm kabilesi oldu.19 Zamanla Cürhümlüler Mekke’nin ilk sakinleri kabul edilen Amalika kabilesini oradan çıkararak Mekke’ye kendileri yerle ti.20

15 Sâffât suresi, 97. ayet.16 Muhammed Hüseyin Heykel, Hz. Muhammed’in Hayatı, C 1, s. 142. 17 brahim suresi, 37. ayet.18 Kamil Miras, Sahih-i Buhari, Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercemesi ve erhi, C 6, s. 14-18.19 Muhammed Hüseyin Heykel, Hz. Muhammed’in Hayatı, C 1, s. 142-143.20 Heyet, Do u tan Günümüze Büyük slam Tarihi, C 1, s. 131.

Arap Yarımadası’nda yer yer çöller vardır.Arap Yarımadası’nda yer yer çöller vardır.

16


Hz. smail, Mekke’de Cürhüm kabilesi içinde yeti ti. Aslen Arap olmayan Hz. smail onlardan Arapça ö rendi. Sonra onlardan bir kızla evlendi ve çocukları Cürhümlülerle karı ıp kayna tı. Za-manla onun neslinden, “el-Arabü’l-Müsta’ribe” yani Arapla mı Araplar denilen kuzey Arapları türeyecek21 ve Hz. smail’in o lu Adnan’dan do-layı onlara Adnaniler denilecektir.22

Hz. brahim, o lu smail’i ve e ini arada bir zi-yaret ediyordu. Yine bir ziyareti sırasında Hz. bra-him, o lu smail’e, “Ey smail, Cenab-ı Hak bana burada bir mabet (beyt) in a etmemi emretti.” der ve Kâbe’yi eski temelleri üzerine birlikte in a ederler. Bu, Kur’an-ı Kerim’de öyle anlatılır: “ brahim ve smail, Kâbe’nin temelini yükseltirken Rablerine öyle dua ettiler: ‘Ey Rabb’imiz! bunu bizden kabul

et. Sensin her eyi bilen, her eyi duyan. Rabb’imiz, bizi sana teslim olanlardan kıl. Soyumuzdan da sana teslim olacak bir topluluk çıkar. Bize ibadet yollarını göster. Tövbemizi kabul et. üphesiz yalnız sensin, tevbeleri kabul eden ve rahmet da ıtan. Rabb’imiz onlara içlerinden senin ayetlerini okuya-cak, onlara kitap ve hikmeti ö retecek, onları temizleyecek bir peygamber gönder’…”23 Kâbe’nin in-ası tamamlandıktan sonra Hz. brahim, Allah’ın, “ nsanlar arasında haccı ilan et…”24 emri gere i insan-

ları hacca davet etmi ve bu ça rıya uyanlar Kâbe’yi ziyaret etmeye ba lamı lardır. Hz. brahim zamanında hac ibadeti farz kılınmı ve Mekke, emin bir belde olmu tur. Hz. smail de vefatına kadar Kâbe’nin hizmetini üstlenmi sonra bu görevi Hz. smail’in çocukları yürütmü tür.

3.2. Kabile Hayatı ve Sosyal Sınıflar

Kabile, aynı soydan gelen birbirlerine kan ve nesep yoluyla akraba olan ahısların olu turdu u topluluk-tur.25 slam öncesi Arabistan Yarımadası’nda insanlar, kabileler hâlinde ya ıyordu. Kabileler, uzak akrabaları da içine alan asabiyet üzerine kurulmu tu. Hz. Peygamber asabiyeti “bir kimsenin haksız olmasına ra men kavmine yardımcı olması”26 eklinde tanımlamı ve asabiyet davasının slam’ın ruhuna aykırı oldu unu söylemi tir.27 Araplarda soya çok önem verildi i için herkes, baba tarafından akrabalarını veya kabilesini ez-bere sayabilirdi. Kabile erkek soyundan gelen akraba ba ına dayanırdı. Araplarda bu tarz kabilecilik anlayı ı hâkim oldu u için aralarında kavga eksik olmazdı.

slam öncesi Araplarda göçebe ve yerle ik olarak iki tür kabile hayatı vardı. Mekke, Medine ve Taif’te oturan kabileler kısmen yerle ik hayata geçmi lerdi. Medine ve Taif gibi tarıma elveri li yerlerde oturanlar, geçimlerini genellikle tarımla, Mekke gibi tarıma elveri li olmayan merkezlerde oturanlar ise geçimlerini ticaretle temin ediyorlardı. Yerle ik hayata geçenler, geçimlerini genelde tarım, ticaret ve el sanatlarıyla sa -larlardı. Göçebeler çöl ve vahalarda ya arlardı. Geçimlerini ise hayvancılık, avcılık ve baskın gibi yollarla sa larlardı. Göçebe olsun yerle ik olsun sosyal yapının temelini kabile olu turuyordu. Yerle ik ve göçebeler dı ında yarı göçebe hayat ya ayan bir kesim daha vardı. Onlar, ticaret kervanlarının u radı ı konaklama yerlerinin bulundu u vaha ve vadilerde ya ayan kabilelerdi.28

21 brahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, s. 28.22 Heyet, Do u tan Günümüze Büyük slam Tarihi, C 1, s. 107-108; brahim Sarıçam, lk Dönem slam Tarihi, s. 22.23 Bakara suresi, 127-129. ayetler.24 Hac suresi, 27. ayet.25 brahim Sarıçam, lk Dönem slam Tarihi, s. 24.26 Ebu Davut, Edeb, 112.27 Müslim, mare, 57.28 brahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, s. 35.

“Hatırla ki brahim öyle demi ti: “Rabb’im! bu ehri (Mekke’yi) emniyetli kıl, beni ve o ullarımı putlara tapmaktan uzak tut.”

brahim suresi, 35. ayet.

Yukarıdaki ayetten hareketle Hz. brahim’in Mekke’yle ilgili beklentilerini

yorumlayınız.

YORUMLAYALIM

17

S YER

Bir kabile bireyi, ister haklı ister haksız olsun her halükârda kabilesini savunurdu. Bu birlik ruhu, kabilenin bütün fertlerini birbirine ba lardı. O dönemde kan davaları çok yaygındı. Kabile-sinden biri öldürülen ki i, kabile sorumlulu u duygusuyla hareket ederek ölenin intikamını alıncaya kadar kabilesi ile birlikte hareket ederdi. Araplar; zilkade, zilhicce, muharrem ve recep aylarını ha-ram kabul ettikleri için sava mazlardı. E er bu aylarda sava yapılırsa bunun kötü bir ey oldu unu ifade etmek için ona “ficar” derlerdi. Bir kabilenin fertleri hür, köle ve mevaliden olu urdu. Hür olanlar da e raf ve avam olmak üzere ikiye ayrılırdı. Zengin, kumandan, air, hatip ve kâhinler di er insanlardan daha üstün (e raf) sayılırdı. Di erleri ise avam kabul edilirdi.

Kadın ve erkek köleler panayırlarda alınıp satılırdı. Sahibi ölünce akrabalarına miras olarak kalırdı. Bu insanlar muhtelif i lerde çalı tırılırdı. Köleli in ana kayna ı sava lardı. Sava ta esir alı-nanlar kölele tirilirdi. Bu esirler bir mal gibi pazara çıkartılırdı. Bununla beraber köleler birbiri ile evlenebilirdi. Bunlardan do an çocuklar da köle kabul edilirdi. Bir köle, kendi de erinin kar ılı ını kazanıp sahibine ödeyerek hürriyetine kavu abilirdi. Hürriyetine kavu turulan kölelere “mevali” denirdi. Bu insanlar köleler ile hürler arasında bir sınıf olu tururdu. Bunlar kabilenin bir üyesi sayı-lır ve alınıp satılmazdı. Fakat evlenme ve miras gibi konularda hürler gibi muamele görmezlerdi.29

Kabileler arasında de i ik ekillerde akrabalık kurulabiliyordu. Kabileler dı arıya tamamen ka-palı de ildi. Örne in, bir kimse kendi kabilesini terk eder veya kabilesinden kovulur da ba ka bir kabileye sı ınırsa o kabileye üye olarak kabul edilirdi. Böyle kimselere anla malı (hilf) denirdi. Resmî koruma altına alınan (car), sava veya baskınlarda ele geçirilen, yahut satın alınan köleler azat edilirse vela ba ı kurulur, azat edilen köle azat eden kabilenin mevlası olurdu. te bu yollarla akrabalık kurulabildi. Bunlar da hür olan kabilenin bir üyesi gibi muamele görürdü.

29 brahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, s. 39-40.

Sosyal Sınıflar

Hürler

E raf Avam

Mevali( Azat edilen köleler )

Köleler(Kadın- erkek)

YORUMLAYALIMAsabiyet, Cahiliye Döneminde bir kabilenin ya da kabileden birinin

ba ka bir kabile tarafından, hangi sebeple olursa olsun, saldırıya u ramasını engelleyen veya herhangi bir saldırının meydana gelmesi hâlinde bunun do uraca ı maddi ve manevi zararın telafi edilmesinde en etkili faktördü. Heyet, Dinî Kavramlar Sözlü ü, s. 32.

Yukarıdaki ifadeyi toplumun düzeni açısından yorumlayınız.

18


Kabile; kendisine seyyit, eyh, melik veya emir denilen bir ki iyi ba kan seçerdi. Ba kan seçile-cek ki ide cömertlik ve kahramanlık gibi bazı özellikler aranırdı. Kabile ba kanlı ı babadan o ula geçmezdi. Ancak çocuklardan biri gereken niteliklerini ta ıyorsa ba kan olabilirdi. Kabile ba kanı-nın görevi, kabile arasında hakemlik yapmaktı. Problemler kabilenin örfüne göre çözülürdü. Bunun yanında kabile ba kanına danı manlık yapan bir de meclis olurdu.30

Yerle ik hayata geçenlerde göçebelerdeki meclis yerine “mele”, denilen bir kurum geli tiril-mi ti. Mele, her kabilenin önde gelenlerinden bir iki ki inin seçilmesiyle olu turulan bir meclisti. Bu kurumun çekirde ini Kusay olu turmu tu. Toplantı yeri olan “Dar’ün-Nedve”de toplanırlar ve ehrin tamamını ilgilendiren i leri görü ürlerdi. Mekke Döneminde bu meclisin üyeleri Hz. Pey-

gamberin ba muhalifleriydi.31

3.3. Fil Olayı

Yemen’de MÖ 1400-650 yılları arasında Mainliler hüküm sürer. Main Krallı ı’ndan sonra MÖ 750-115 yılları arasında Sebe Krallı ı kurulur. Bu krallık Himyeriler tarafından yıkılır. Kahtani Araplarından olan Himyeriler, MÖ 115 - MS 525 tarihleri arasında ya arlar.

Himyeriler, Kral Zunuvas zamanında Mu-sevili i benimserler. Bu arada Yemen’in ku-zeyinde bulunan Necran bölgesinde de Hristi-yanlık yayılmaya ba lar. Hristiyanlık Necran’a Habe istan’dan gelmi ti. Zunuvas, Habe nüfuzunun ülkesine uzanmasından ve yerli-lerle Habe li Hristiyanların siyasal bütünle -mesinden endi e duyar. Bu sebeple Zunuvas, Necran’daki Hristiyanları ya Musevi olup kur-tulmaları ya da ölümü kabul etmeleri gibi iki seçenek arasında bırakır. Necranlılar Musevi olmayı kabul etmezler. Bunun üzerine Zunu-vas tarafından hepsi hain ilan edilir ve içi ate dolu çukurlara (uhdud) atılarak diri diri yakı-lır. Zunuvas’ın katliamından kurtulan bir a-hıs, Habe hükümdarına giderek Hristiyanlara yapılan bu zulmü haber verir. Habe hükümdarı, Eryat adlı ki inin komutasında içinde Ebrehe’nin de bulundu u bir orduyu Zunuvas üzerine gönderir. Yapılan sava ta Zunuvas’ın ordusu yenilir ve kendisi de denizde bo ularak ölür. Böylece Himyeri Devleti de ortadan kalkar. Habe hükümdarının gönderdi i Eryat, Yemen’i Habe istan’a ba lı bir eyalet hâline getirir.

Zamanla Eryat’ın yardımcısı Ebrehe ile Eryat arasında bir anla mazlık çıkar. Halkın deste ini de arkasına alan Ebrehe, Eryat’ı öldürerek Yemen yönetimini ele geçirir. Ebrehe, Habe hükümda-

30 brahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, s. 36.31 brahim Sarıçam, lk Dönem slam Tarihi, s. 25.

“Kahrolası o hendek sahipleri ki bol yakıtlı bir ate in (ate li bir hende-

in ) sahibidirler. Onlar o ate hende inin üzerine oturmu lardı ve inananlara yaptıklarını seyrediyorlardı. Müminler sırf Allah’a inanıyor diye öç alıyorlardı.”

Bürûc suresi, 4-8. ayetler.

Ayet meallerini yandaki metinle ili ki-lendirerek yorumlayınız.

YORUMLAYALIM

19

S YER

rına itaatini arz eden bir mektup yazar. Mektupta imdiye kadar e i benzeri görülmemi bir mabet yaptıraca ını ve bütün Arapları hacca gittikleri mabetlerini (Kâbe) terk ettirip kendi yaptırdı ı ma-bede çevirece ini belirtir. Habe hükümdarı yeni bir iç sava a meydan vermemek için Ebrehe’nin itaatini ve Yemen valili ini onaylar. Valili i onaylandıktan sonra Ebrehe, Sana ehrinde Kulleys adı verilen bir mabet yaptırır. Bu arada Yemenliler, bu mabede i gücü ve ekonomik katkı sa larken büyük sıkıntı çekerler. Mabet tamamlandıktan sonra Ebrehe, bütün halkın burayı ziyaret etme-sini ister. Onun bu hareketi Arapların tepkisine yol açar. Bunun üzerine Kinane kabilesinden bir ahıs Sana’ya giderek kiliseye girip içine pisler. Olayı duyan Ebrehe, mabedi kirletenin bir Arap

oldu unu ö renince Kâbe’yi yıkmak amacıyla önünde filler bulunan ve Habe lilerden olu an bir orduyla Mekke üzerine yürür. Mekke yakınlarına kadar sokularak Kurey kabilesinin mallarını ya malarlar. Bu arada Hz. Muhammed’in dedesi Abdülmuttalip’in de iki yüz civarında devesini götürürler.32

Mekke yakınlarında bir yerde konaklayan Ebrehe, Mekke’nin reisi olan Abdülmuttalip’e haber göndererek onu yanına ça ırır. Abdül-muttalip gelince Ebrehe, “Ben sizinle sava ma-ya de il, Kâbe’yi yıkmaya geldim. E er bana saldırırsanız sizinle sava ırım. Saldırmazsanız benim sizin kanınıza ihtiyacım yok.” der. Ab-dülmuttalip, “Bizim size saldıracak gücümüz yok. Senden iste im, aldı ın develerimi geri vermendir.” der. Ebrehe, “Seni gördü ümde heybetinden korkmu tum. Ama konu unca kü-çümsedim. Sen Kâbe’yi bırakıp da develerinin derdine mi dü tün?” der. Bunun üzerine Ab-dülmuttalip, “Develer benim, ben develerimi istiyorum. Kâbe’nin de sahibi vardır. Onu, o korur.” der ve Ebrehe’nin huzurundan ayrılır. Do ruca Kâbe’ye giderek Allah’a dua eder.

Kâbe’yi tahrip etmekten vazgeçmesi için yapılan bütün teklifleri reddeden Ebrehe, ordusuna hücum emri verir. Ancak ordunun önünde bulunan büyük filler yerinden bile kımıldayamaz. Fille-rin yönleri Yemen’e çevrilince filler yürürler, Mekke’ye çevrilince hareket etmeyip sabit dururlar. Akın akın gelen ve ba larına kızgın ta lar ya dıran ebabil ku ları tarafından ordunun büyük bir kıs-mı imha edilir. Canını zor kurtaran Ebrehe, yaralı olarak Yemen’e döner ve kısa bir süre sonra orada ölür.33 Fil Olayı Kur’an-ı Kerim’de öyle anlatılır: “Ey Muhammed, (Kâbe’yi yıkmaya gelen) fil sahiplerine Rabb’inin ne yaptı ını görmedin mi? Rabb’in onların tuzaklarını bo a çıkarmadı mı? Rabb’in onların üzerine kızgın ta lar atan “ebabil” ku larını gönderdi. Nihayet onları yenilmi ekin yapra ı gibi yaptı.”34

32 Philip K. Hitti, slam Tarihi, C 1, s. 97-98; brahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, s. 2533 Heyet, Do u tan Günümüze Büyük slam Tarihi, C 1, s.137-138; brahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, s. 26.34 Fil suresi, 1-5. ayetler.

“Rabb’im! Onlara kar ı senden ba kasından yardım istemiyorum. Rabb’im! Bu

kutsal mabedi onlardan sen koru, Kâbe’nin dü manı senin de dü manındır.”

Heyet, Do u tan Günümüze Büyük slam Tarihi, C 1, s. 139.

Abdülmuttalip’in yukarıdaki duasını o günkü Arapların Kabe’ye bakı ı açısın-dan yorumlayınız.

YORUMLAYALIM

20


Ebrehe’nin ordusunun önünde filler oldu u için buna Fil Olayı denilmi tir. Araplar için bu hadi-se büyük öneme sahip oldu undan o yılı, tarih ba langıcı olarak kabul etmi lerdir. Peygamberimiz de o yıl dünyaya gelmi tir.

4. slam Öncesi Mekke’de Kültürel Durum

Bir toplumun tarihî süreç içinde kazandı ı maddi ve manevi de erler toplamına kültür denir. Yazı ve edebiyat, kültürün en önemli unsurlarındandır. Kültürün gelecek nesillere aktarılmasında, geli me-sinde ve zenginle mesinde yazının önemi büyüktür. Duygu ve dü ünceleri biçimlendirme sanatı olan edebiyat için de yazının önemi küçümsenemez.

slam öncesi Arap Yarımadası’nda ya ayan insanların kendilerine mahsus dinî ya antıları, örf-âdet-leri, sanat anlayı ları ve bir hayat tarzları vardı. Yazı çok yaygın de ildi. Fakat edebiyat, özellikle iir ve hitabet çok geli mi ti. Bunun yanında tarih, astroloji, kâhinlik ve büyücülük gibi alanlarda göz ardı edilemeyecek seviyede sözlü bir kültür birikimleri vardı.

Fil Olayı’nı gösteren temsilî resim.

21

S YER

4.1. Yazı ve Edebiyat

slam öncesi Araplar, güney Arabistan’da geli-en “müsnet” adı verilen bir yazıyı kullanıyorlardı.

Bugün kullanılan yazıyı, kuzey kom uları Nebat-lılardan slam dininin ortaya çıkmasından kısa bir süre önce aldılar. O yazı çe itli safhalardan geçe-rek günümüze kadar gelmi tir. Önceleri noktasız ve harekesiz olan Arap yazısı, slamiyetten sonra Ebu’l-Esved ed-Düeli (öl. 688) tarafından hare-kelenmi , Halil bin Ahmet (öl. 791) tarafından da noktalanıp harekelenmi bugünkü hâlini almı tır.35

slam’ın do du u sırada Hicaz’da yazı bilini-yordu; ancak yaygın de ildi. Mekke’de çok az ki i okuma yazma biliyordu. slam’dan önce Araplar arasında anla ma metinleri, köle mükellefiyeti senetleri, mektuplar, mezar kitabeleri ve muallakât (Kâbe’nin duvarına asılan iir) metinleri, Arapça yazılıp mühürlenen metinlerdi. Bu metinler deri, hurma dalı, çanak çömlek kırıntısı, deve kemi i, yumu ak düz ta , tahta levha ve papirüs gibi nesneler üzerine yazılıyordu. Bütün bunlara ra men o dönemde Arap kültürü, hafızalarda muhafaza edilerek nesilden nesile aktarılıyordu. Dolayısıyla sözlü rivayetler yazılı belgelerden daha çok ön planda idi.36

slam öncesi Arap edebiyatında nesir (düz yazı) den ziyade iire önem verilirdi. Ancak nesep (soy bilgisi) ve eyyamü’l-Arap (kabileler arasında geçen sava lar)’la ilgili az da olsa nesirler de vardı. Ayrıca Araplar arasında, kısa hikâye, atasözleri ve geçmi e ait destansı rivayetler yaygındı. Bunların içerisinde iir ve hitabet çok geli mi ti.

iir, Arapların de er verdi i büyük bir sanat dalıydı. airler, insanlar arasında üstün tutulurdu. Çünkü airin, kabilesini iirle savunması, bir sava çının kılıçla savunmasından daha üstün kabul edi-lirdi. nsanlar airlerin çevresine toplanıp okudu u iirleri dinlerlerdi. Ukaz, Micenne ve Zü’l-Mecaz gibi ünlü panayırlar vardı. Araplar alı veri için buralara gelirler, airler de yeni iirlerini sunmak için bu panayırları bir fırsat olarak de erlendirir-lerdi. Bir airi kabilesi yalnız bırakmazdı. iir okurken onu gayrete getirirler ve onunla gurur duyarlardı. Yapılan yarı malarda birinci seçi-len iir, deve derisine yazılarak Kâbe’nin du-varına asılırdı. iir yarı malarının yapıldı ı en ünlü panayır Ukaz Panayırı idi. Bir kabileden bir air çıktı ı zaman di er kabilelerden heyet-ler bu kabileyi kutlamaya gelirlerdi.37 Genelde övgü, yergi, cömertlik, mersiye, kahramanlık, Allah, ahiret inancı ve kadın iire konu olarak se-çilirdi. Dolayısıyla Arap iiri slam öncesi hayatın hemen hemen her alanına ı ık tutardı. 35 smail Cerraho lu, Tefsir Usulü, s. 91-92.36 brahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, s. 44.37 Heyet, Do u tan Günümüze Büyük slam Tarihi, C 1, s. 164.

Cahiliye Dönemi Kâbe duvarı üzerine asılan temsilî iir metni.

Noktasız ve harekesiz Arap yazısı.

22


Söz söyleme sanatı olan hitabet, Arapların büyük önem verdi i kültür de erlerinden biridir. Çocuk-larını genç ya tan itibaren buna alı tırırlardı. Çünkü toplum içinde hatip olan kimse ya airden hemen sonra veya aynı düzeyde kabul görürdü. Hitabetin konusu iirde oldu u gibi genelde kahramanlık, cömertlik, dü ün, ni an, taziye, kabile hayatı, kabileler arasındaki ikili ili kiler, övgü ve yergi idi. Bun-larla birlikte sava larda intikam, barı a ça rı ve çe itli toplantılarda yapılan konu malar da hitabette önemli bir yere sahipti.38

slam öncesi Araplar, soy kütüklerine dair bilgilere ayrıca önem veriyorlardı. O dönemde tarihle ilgili bilgiler iki alanda geli me göstermi tir. Biri soy ecereleri, di eri ise “eyyamü’l-Arap” denilen, kabileler arasında geçen sava ları anlatan sözlü bilgilerdir. Gerek soy bilgileri gerekse sava larla ilgili rivayetler kulaktan kula a aktarılarak korunmu tur. Bu da Araplarda ayrıca bir tarih bilinci olu turmu tur.

slam öncesi Araplarda, yazı fazla yaygın olmadı ından yazıya dayalı kültür yerine, söze dayalı kültür ileri seviyede geli mi tir.

4.2. Bazı Âdet ve Uygulamalar

slam öncesi Arapların inanç, âdet ve uygulamalarına cahiliye âdetleri denir. Cahiliye, belli bir dö-neme i aret eder, hiç bilgisi olmayan anlamına gelmez. Bu kavram, Arapların slam’dan önce-ki inanç, tutum ve davranı larını slam sonrası dönemden ayırmak için kullanılmı tır. Hayata kar ı bilgisiz insandan ziyade irk, küfür ve is-yan gibi günah olan inanç, söz, fiil ve davranı sahiplerine de cahil denilmi tir. slam’a uyma-yan her türlü inanç, söz, fiil ve davranı bu kavram içerisinde de erlendirilmi tir.39

Di er toplumlarda oldu u gibi o dönemdeki Araplarda da kibir, asabiyet, içki, kumar, kan dökme, hırsızlık yapma, yetim malı yeme, kız çocuklarını topra a gömme, putperestlik, zulüm ve haksızlık var-dı. Kâhinlik ve büyücülük gibi uygulamalar da yaygındı. Kâhinlere büyük saygı duyulurdu. Hastalık ve sıkıntılı zamanlarda onlardan çare beklenirdi. Anla mazlıkların çözümü için kâhinlere ba vurdukları da olurdu. Rüyalarını onlara yorumlatırlar, ileride ba larına neler gelece ini onlardan sorarlardı. Kâhinler okuyup üfleyerek, sihir yaparak, tapınaklara kurban adayarak hastaları tedavi ettiklerini iddia ederlerdi. Bunlar slam’ın çirkin saydı ı âdet ve uygulamalardı. Ayrıca Araplar tedavide ot tohumları ve erbetler (özellikle bal erbeti) kullanırlardı. Kan alma ve a rıyan organı kızgın demirle da lama da tedavide önemli bir yöntemdi. Büyücülerin gizemli gücü oldu una inanırlardı. Sıkıntıya dü en bazı kimseler çözüm için falcıların bilgisine ba vururdu. Her kabilenin en az bir putu, her putun da kutsandı ı günü vardı. Bu günlerde pazar ve panayırlar kurulurdu. Her kabilenin kendi geleneklerine göre bayram tören-leri olurdu. Dinî bayramlar iir, müzik, içki ve kadınların yer aldı ı e lencelerle kutlanırdı.

slam öncesi Arapların âdet ve uygulamaları arasında yapacakları i lerle ilgili fal oku çekme, sınırsız içki tüketme, kimi kabilelerde kız çocuklarından utanma ve kadınlara gereken de eri vermeme gibi slam’ın reddetti i eylemler de yer alıyordu.

Evlenme, farklı ekillerde gerçekle tirilirdi. Evlilikte nikâhın dinî bir mahiyeti yoktu. Bo anma 38 brahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, s. 43.39 Heyet, Dinî Kavramlar Sözlü ü, s. 79.

TARTI ALIM

“Cahiliye” kavramı sizce ne anlam ifade etmektedir? Bilgi ve inanç açısından tartı ınız.

23

S YER

yaygındı ve bu hak genelde erke e aitti. Nadir de olsa bazı kadınlar bo anma hakkının ken-disine verilmesini art ko abilirdi. Bo anan bir kadının ba kasıyla evlenebilmesi için bir yıl beklemesi gerekirdi. Evli kadın ancak çocuk do urduktan sonra aileden sayılırdı. Erkek ço-cuk övünç kayna ı idi. Kur’an bu konuya u ekilde de inir: “ Ne zaman birine bir kız

çocu u oldu u müjdesi verilse hemen yüzü kararır, içi öfkeyle dolar. Kendisine verilen bu kötü müjdeden ötürü kıyı bucak insan-lardan kaçar. Yazıklar olsun, izledikleri dü ünce tarzı ne kadar kötüdür.”40 Bazen kız çocuklarının diri diri topra a gömüldü ü de olurdu. Bu uygulamayı da Kur’an öyle kınar: “ Diri diri topra a gömülen kıza hangi günah sebebiyle öldürüldü ü sorul-du unda... Ki i neler getirdi ini ö renmi olacaktır. ”41 Erkekler hür ve köleler olarak ikiye ayrıldı ı gibi kadınlar da hür ve cariye olarak iki gruba ayrılırdı. Cariyeler alınıp satılırdı. Ancak Mekke, Medine ve Taif gibi yerle im merkezlerindeki bazı kabile ba kanı ve ileri gelenle-rin kızları, kabile içinde birçok erkekten daha itibarlı sayılırdı.42

Kız çocu undan utanma ve içki içme gibi olumsuzlukları Arapların hepsinin yaptı ı söylene-mez. O dönemde Arapların, zayıfı kollamak, cömertlik, ahde vefa, misafirperverlik, sı ınanı hi-maye etme ve felaket kar ısında sabırlı davranma gibi güzel davranı ları da vardı. Onların arasında içki içmeyen, fuh a yana mayan, hırsızlık yapmayan, kan dökmeyen ve puta tapmayan insanlar vardı. Ancak slam’ın onaylamadı ı puta tapma ve kan dökme gibi Allah’ın yasaklamı oldu u davranı lar o döneme damgasını vurmu tur. Bundan dolayı o dönemin âdetleri, Cahiliye Dönemi âdetleri diye adlandırılmı tır. slam geldikten sonra bu çirkin davranı ların hepsini yasaklamı tır.

5. slam Öncesi Mekke’de Ekonomik Durum

Arap Yarımadası’nda ekonomiyi genellikle tabiat artları etkilemi tir. Yarımadada slam öncesi ekonomi; tarım, hayvancılık ve ticarete dayanıyordu. Tarım genellikle sulak bölgelerde, hayvancı-lık ise otla ı bol olan bölgelerde yapılıyordu. Hem tarıma hem de hayvancılı a elveri li olmayan bölgelerde ise ticaretle u ra ılıyordu. Mekke, tarım ve hayvancılı a elveri li olmadı ı için insanlar ticarete yönelmi ti. Ancak Mekke’nin ekonomisi yarımadanın di er bölgelerinden ba ımsız dü ü-nülemezdi. Çünkü, Mekke güneyle kuzeyi ba layan bir kav ak noktasıydı.

40 Nahl suresi, 58-59. ayetler.41 Tekvîr suresi, 8, 9 ve 14. ayetler.42 brahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, s. 40.

Cahiliye Döneminde nor-mal nikâhın dı ında, süreli nikâh (nikâh-ı mut’a), e leri kar ılıklı de i tirme (nikâh-ı bedel), bir erkekten çocuk sa-

hibi olmak için e i ona sunma (nikâh-ı istib-da), büyük o lun babasının ölümünden sonra üvey annesiyle evlenebilmesi (nikâh-ı makt), ba lık ve mehir vermemek için kızların de-i tirilmesi (nikâh-ı i ar) gibi nikah çe itleri

bulunmaktadır.

brahim Sarıçam, Hz Muhammed ve Evrensel Mesajı, s.40.

Yukarıda belirtilen Cahiliye Dönemi evlenme ekillerinin aile ve toplum yapısı-nı nasıl etkileyece ini yorumlayınız.

YORUMLAYALIM

24


Tarımın, geçim kaynakları arasında önemli bir yeri vardı. Fakat tarım ya ı a ba lıydı. Bu ne-denle düzenli ya ı alan Yemen toprakları çok verimliydi. Bu bölgede sulu tarımdan yararlanmak üzere barajlar yapılmı tı. Ayrıca Yemen, bu day üretimiyle de me hurdu. Yemen’in dı ında Taif, Medine, Necit, Hayber ve Basra bölgeleri de tarım yapılabilen önemli yerlerdi.

Hayvancılık, özellikle bedevi Arapların tek serveti ve geçim kayna ı idi. Onların zenginli i sahip oldukları koyun, keçi, sı ır ve deve sürüleriyle ölçülürdü. Besledikleri hayvanların et, süt, kıl, yün ve derisinden faydalanırlardı. htiyaç fazlasını satarak di er ihtiyaçlarını kar ılarlardı. Yerle ik hayata geçenler, tarım ve ticaretle u ra malarına ra men, kervan ta ımacılı ı için deve, akınlarda kullanmak üzere at beslerlerdi.

Ticaret, Arabistan’ın en önemli gelir kayna ı idi. Yemenliler, eskiden beri ticaretle u ra ırlardı. Hindistan ve Güney Afrika sahilleri ile Orta Do u arasında ticari faaliyetlerde bulunurlardı. Mısır, Fenike ve Asurluların ihtiyaç duydu u pek çok ürünü Hindistan’dan alırlar, kara ve deniz yoluyla onlara ula tırırlardı. Hindistan’dan daha çok mücevherat, fil di i, baharat ve pamuk alırken Do u Afrika sahillerinden ıtriyat, abanoz, deve ku u tüyü ve altın ithal ederlerdi.43

Yemen önce Habe lilerin, sonra da ranlıların sömürgesi durumuna dü ünce sömürgeciler deniz ticaretini ellerine geçirdi.44 Yarımadanın kara ticareti ise Mekke’de toplandı. Mekke; Habe istan, am ve Yemen arasında ticari bir merkez hâline geldi. Mekke’nin önemi o kadar büyüdü ki Roma, Bizans, ran ve Habe imparatorlukları burayı kendi ülkelerine katmak için zaman zaman te ebbüslerde bu-

lundular. Fakat Mekke hiçbir zaman yabancı hâkimiyeti altına girmedi.45 Bu hususa Kur’an’da öyle i aret edilir: “Çevrelerinde insanlar kapılıp götürülürken bizim (Mekke’yi) güven içinde kutsi bir yer yaptı ımızı görmediler mi?...”46

43 brahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, s. 44-45; brahim Sarıçam, lk Dönem slam Tarihi, s. 40.44 Philip K. Hitti, slam Tarihi, C 1, s. 79.45 Muhammed Hamidullah, slam Peygamberi, C 1, s. 25.46 Ankebût suresi, 67. ayet.

Ticaret kervanlarını gösteren temsilî resim.

25

S YER

Mekke’de bir mabedin olu u, panayırların kurulması ve ticari faaliyetlerin yo unlu u her yıl ziya-retçi sayısını artırıyordu. Bütün bunlarla birlikte Kurey lilerin Mekke’ye gelen insanlara yardımda bu-lunmaları, onlara hizmet etmeleri ve onları korumaları Arapların onlara saygı duymasını sa lamı tır.47 Böylece hem Mekke hem de ehrin yöneticileri sevgi ve saygı oda ı hâline gelmi tir.

Kurey kabilesinin ticaret kervanları bütün Araplar arasında tanınıyordu. Saldırılardan emin olarak her yöne korkusuzca gidip geliyordu. Kurey kervanları Yemen’den aldıkları malları kuzeye götürü-yor, dönerken Mısır ve am’dan çe itli mallar getiriyorlardı. Hicaz Araplarının kendilerine mahsus paraları yoktu. Dinar (Bizans’ın altın parası) ve dirhem (Yemen ve ran’ın gümü parası) kullanıyor-lardı. Yollar üzerinde kervanların konakladı ı pazarlar vardı. Pazarlara kervanların geli iyle gerek o yörenin gerekse kom u bölgelerin insanları toplanırdı. ki taraf arasında alı veri yapılırdı. Kervanlar o yörede yeti en bazı ürünleri de alarak yollarına devam ederdi. O yöre halkı memleketlerinde ihtiyaç duydukları e yaları bu kervanlardan kar ılardı. O pazarların en önemlileri “Dumetül Cendel, Mu ak-kar, Suhar, Deba, Mehre, Aden, Sana, Ukaz, Zü’l-Mecaz, Netat, Hecer, Rabiye, Ezriat ve Busra idi.”48

Kurey liler kı ın Yemen’e, yazın ise Suriye’ye kervan çıkarırlardı. Hz. Muhammed’in büyük de-desi Abdimenaf; Bizans imparatoru ile ticari anla ma yapmı tı. Abdimenaf’ın dört o lundan Ha im

am’a, Abdü ems Habe istan’a, Muttalip Yemen’e ve Nevfel de ran’a kervan götürürdü. Kurey tüccarları bu dört karde in himayesi altında de i ik bölgelere gider, kimse onlara herhangi bir saldı-rıda bulunmazdı. Bunların her biri gittikleri bölgenin idarecilerinden dokunulmazlık belgesi (eman) almı tı.49 Ancak kuzey ve güney yolculukları daha güvenli ve daha kârlı idi. Bu yollara Kur’an-ı 47 Hasan brahim Hasan, slam Tarihi, C 1, s. 83; Heyet, Do u tan Günümüze Büyük slam Tarihi, C 1, s. 141.48 Heyet, Do u tan Günümüze Büyük slam Tarihi, C 1, s. 142; brahim Sarıçam, lk Dönem slam Tarihi, s. 42. 49 Hasan brahim Hasan, slam Tarihi, C 1, s. 84.

Arap Yarımadası’ndaki ticaret yolları.

26


Kerim’de de i aret edilmi tir: “Kurey ’e kı ve yaz seyahatleri kolayla tırıldı ı için onlar, kendi-lerini açlıktan doyuran ve her çe it korkudan emin kılan u evin (Kâbe’nin) Rabb’ine kulluk etsinler.”50 Bu ticaret seyahatlerinde yalnızca ekonomik kâr sa lamıyorlardı. Aynı zamanda gittikleri ülkelerin kültür, ticaret, siyasi ve sosyal yapılarıyla ilgili bilgiler de ö reniyorlardı. Böylece hem mad-di yönden güçleniyorlar hem de fikren geli iyorlardı.

6. slam Öncesi Mekke’de Dinî Durum

Allah, ilk insan toplulu undan itibaren farklı zaman ve yerlerde elçiler görevlendirmi tir. Bu elçiler Allah’ın dinini (tevhit inancını) insanlara tebli etmi tir. Kimi insanlar elçilere inanmı , kimileri de inanmamı tır. Fert bazında inanma-yanlar olsa da tarihte dinsiz bir topluma rastlan-mamı tır. Ancak zaman içinde dinden uzakla -ma ve sapmalar olmu tur. Allah, yanlı yollara sapanları do ru yola ça ırmak için tekrar elçi-ler göndermi tir. Tevhit inancından uzakla an Mekke toplumunu Hakk’a davet etmek üzere son elçi Hz. Muhammed görevlendirilmi tir.

slam öncesi Mekke’deki dinî duruma ba-kıldı ında Hz. brahim’in tebli etti i Allah inancının özünü kaybetti i, dinî kuralların bo-zuldu u ve insanların ço unun putlara tapmaya ba ladı ı görülür. Ancak “Hanif” dinine men-sup bir grup insan, ya antılarını Hz. brahim’in tebli etti i din üzere devam ettirmeye çalı ı-yordu. Ayrıca yarımadada Hristiyan ve Yahudi-ler, sayıları az olmakla birlikte ate e ve yıldız-lara tapan kimseler de vardı. Bütün bunların yanında Kâbe, dinî bir merkez olma özelli ini koruyor ve insanlar burayı ziyaret etmeye devam ediyordu.

50 Kurey suresi, 1-4. ayetler.

TARTI ALIMArap Yarımadası’nda ticaret yolları, Yemen’deki Sana ehrinden ba layarak Taif,

Mekke, Medine, Hayber, Hicr, Tebük, Maan, Teyma, Mute, ve Busra üzerinden yaz ve kı boyunca am’a ula ırdı. Bu yolun dı ında Kızıldeniz sahilini takip ederek Akabe Körfezi’ndeki Eyle üzerinden Akdeniz sahiline ula an bir yol daha vardı. Ayrıca Mekke’yi ran, Irak ve Bahreyn’e ba layan yollar da mevcuttu.

Harita üzerinde Mekke’yi am’a, Akdeniz sahiline, ran’a, Irak ve Bahreyn’e ba layan ticaret yollarını bulunuz ve Mekke açısından önemi üzerinde tartı ınız.

ARA TIRALIM

Kabilelerin ortak kullandık-ları tapınakları vardı. Örne in, Himyerilerin Sana’da Riyam,

Tay kabilesinin Fels, Ka’b kabilesinin de Ruda adlı tapınakları vardı.

Kabilelere mahsus ortak tapınaklar ol-du u gibi putlar da vardı. Örne in; Sakif kabilesinin Lât, Kurey ve Kinane kabile-lerinin Uzza, Evs ve Hazreç kabilelerinin Menat adında putları vardı. Kâbe’ye üç yüz altmı tane put konulmu tu. Onların en büyü ü ve en önemlisi olarak Hübel adındaki put kabul ediliyordu.

Bir fayda sa lamayan ve herhangi bir zararı önlemeyen putlara insanlar neden tapıyorlardı? Ara tırınız.

laH

27

S YER

6.1. Putperestlik

Hz. brahim’in neslinden gelen kuzey Arapları önceleri tevhit inancına sahiptiler. Putperestlik onların arasına sonradan sokulmu tur. Zamanla Allah’a irk ko maya ba lamı lar; put, heykel ve di-kili ta lara tapmayı âdet hâline getirmi lerdir. Putperestli in tabii sonucu olarak da putevleri eklin-de tapınaklar in a etmi lerdir. Herkes bir tapınak sahibi olmak istemi , buna gücü yetmeyenler ise Kâbe veya di er tapınaklardan birinin önüne bir ta dikerek tapına ı ziyaret eder gibi o ta etrafında tavaf yapmı lardır. Yerle ik hayata geçenler, putevleri yaparken göçebe olanlar da bazı çadırlarını putevi hâline dönü türmü lerdir.

Her aile bir put temin ederek evine koyar ve ona tapardı. Yolculu a çıkarken ve dön-dükleri zaman ilk i olarak o puta u rarlardı. Ona ellerini ve yüzlerini sürerlerdi.51 Kur’an-ı Kerim’de putlara, u ayette i aret edilir: “Gör-dünüz mü o Lât ve Uzza’yı? Ve üçüncüleri olan ötekini, Menat’ı.”52

Kur’an’da mü riklerin ba ka putlarından öyle bahsedilir: “Ve dediler ki: Sakın ilahla-

rınızı bırakmayın; hele Vedd’en, Suva’dan, Ye us’tan, Ye’uk’tan ve Nesr’den asla vazgeçmeyin.”53 Putperestler dua, secde ve etrafını tavaf ederek, adakta bulunarak, kurban keserek ve sadaka vererek putlara tapınırlar-dı. Bu tapınmalarla sa lık, servet, sava larda zafer ve erkek çocuk dileme gibi hep dünyevi isteklerde bulunurlardı.

Zamanla Kurey liler, edindikleri putları Kâbe’nin çevresine yerle tirmeye ve önünde fal ok-ları çekmeye ba ladılar. Araplar yolculu a çıkmak, ticaret yapmak, evlenmek, nesebi üpheli bir çocu un babasını belirlemek ve su kuyusu açmak gibi i leri yapmak istediklerinde fal oklarından çekerlerdi. Çekilen ok üzerinde ne yazıyorsa ona göre hareket ederlerdi.54 Mü rikler arasında bazen putlara saygısızlık edenler de olurdu. Putların huzurunda çektikleri fal oklarının ço u kez kendi is-tekleri do rultusunda çıkmasını beklerlerdi. Beklentileri gerçekle medi i zaman kızarlar ve putlara hakaret ederlerdi. Örne in, Tabale’de bulunan Zülhalasa Tapına ı’na öç alma iste i ile bir ki i gelir ve fal oku çektirir. Çıkan okta öç alması yasaklanır. Ok çekme i i üç defa tekrarlanmasına ra men sonuç de i mez. Bunun üzerine adam hiddetlenerek okları putun yüzüne fırlatır ve öyle haykırır: “Senin baban öldürülseydi öcünü almaktan beni alıkoymazdın.55

51 brahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, s. 52.52 Necm suresi, 19-20. ayetler.53 Nuh suresi, 23. ayet.54 Hasan brahim Hasan, slam Tarihi, C 1, s. 92-93.55 brahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, s. 55-56; brahim Sarıçam, lk Dönem slam Tarihi, s. 39.

Allah, Kur’an’da “Andol-sun ki (mü riklere); ‘Gökle-ri ve yeri yaratan kimdir?’ diye sorsan, hiç tereddütsüz

‘Allah’tır’ derler. De ki, ‘Allah’ı bırakıp taptıklarınızın ne oldu unu hiç dü ündü-nüz mü? E er Allah bana bir zarar vermek istese (bu güçler) onun verece i zararı önleyebilir mi? Yahut bana rahmet dilese onun rahmetini (benden) esirgeyebilirler mi? De ki, ‘Allah bana yeter! (müminler) Emin olanlar, (yalnızca) ona güvensinler.” buyurur.

Zümer suresi, 38. ayet.

Yukarıdaki ayetin mealini okuyarak akıl ve inanç açısından yorumlayınız.

YORUMLAYALIM

28


Cahiliye Dönemi fal okları çekili ini gösteren temsilî resim.

Cahiliye Araplarına göre putlar, Allah’a ula manın ve onun ho nutlu unu kazanmanın tek yolu idi. Putperestler, Allah’ın varlı ına inanmakla birlikte putların kendilerini Allah’a yakla tırdı ını id-dia ediyorlardı. Bu konuda Kur’an-ı Kerim bize u bilgiyi veriyor: “Din yalnız Allah’ındır. Allah’ı bırakıp kendilerine (putlardan) koruyucu ve dostlar edinenler, ‘Biz bunlara sadece bizi Allah’a daha çok yakla tırsınlar diye kulluk ediyoruz.’ derler...”56

56 Zümer suresi, 3. ayet.

TARTI ALIM

Hübel putunun yanında üzerinde gelenlerin isteklerine kar ılık “diyet, evet, hayır, sizdendir, sizden de ildir, ili iktir ve sular” yazılı yedi adet fal oku vardı. ansını dene-mek isteyen ki i görevli tarafından Hübel’in yanına götürülür. Ki i “Ey Tanrı’mız i te filan o lu filan; u i i yapmayı tasarlıyor, hakkında do ruyu bildir.” diye dilekte bulunur ardından da ona ok çektirilirdi.

Heyet, Do u tan Günümüze Büyük slam Tarihi, C1, s. 136.

Metindeki bilgileri insan iradesi açısından tartı ınız.

29

S YER

Bu insanlar, hem Allah’a inandıklarını söylüyorlar hem de putla tırdıkları eylerden yardım bekli-yorlardı. Bu tür inanç sahiplerini Kur’an “mü rik” olarak isimlendirir. Mü rikler; kendilerini, gökleri ve yeri yaratanın Allah oldu unu da kabul ediyorlardı. Fakat Allah’ın tek güç ve kudret sahibi oldu u noktasında ba ka varlıkları devreye sokuyorlardı.

Mekke’ye put, Huzaa kabilesinden olan ve Kâbe’nin perdedarlı-ını yapan Amr bin Luhay tarafından getirilmi tir. Amr, a ır bir hasta-

lı a yakalanır. Yakalandı ı hastalıktan kurtulmak için Suriye’de Belka denilen yerde suyu ifalı kabul edilen pınara gider. O pınarın suyunda

yıkanır ve ifa bulur. Burada insanların birtakım nesnelere taptıklarını görür. Bu ne-dir diye sorunca onlar, “Bunlara tapıyoruz; çünkü bunlar, ya mur istersek ya dırır, yardım istersek yardım eder.” derler. Bunun üzerine Amr, onlardan birkaç tanesini alarak getirip Kâbe’nin yanına diker. Böylece putperestlik Arap Yarımadası’nın mer-kezine girmi olur.

Arapların putlara ve ta lara tapmaya ba laması ise öyle olmu tur: Mekke’den ayrılıp yolculu a çıkan kimseler, Mekke’ye ba lılıklarını ve hareme saygılarını ifa-de etmek üzere yanlarında haremden alınmı bir ta parçası götürürlerdi. Konakla-dıkları yerlerde o ta ı koyup Kâbe’yi tavaf eder gibi etrafını tavaf ederlerdi. Bunu Kâbe’ye ba lılık ve hareme saygılarını ifade etmek için yaparlardı. Daha sonra bu âdet onları, önceki dinlerini unutturmaya ve o nesnelere tapmaya kadar götürmü -tür.

Heyet, Do u tan Günümüze Büyük slam Tarihi, C 1, s. 173-174; brahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, s. 54.

Bir kimsenin iyi veya kötü bir çı ır açmasını yukarıdaki metni göz önün-de bulundurarak yorumlayınız.

YORUMLAYALIM

30


6.2. Haniflik

Hanif, sözlükte batıldan do ruya dönen kimseye denir. Dinde ise Hz. Muhammed’den önce Arap-lar arasında Allah’ın birli ine inanan ve putperestli i reddedenlere Hanif denilir. Di er bir ifadeyle Hz. brahim’in tebli etti i inanç üzere olan müminlere verilen addır.

Hanif tabirinin bizzat Hz. brahim için kullanıldı ı Kur’an-ı Kerim’de “ brahim, ne Yahudi ne de Hristiyan idi; fakat o Allah’ı bir tanıyan dosdo ru bir Müslüman idi, mü riklerden de de ildi.”57 eklinde vurgulanır. Hz. Muhammed’in tebli etti i slam dini ile Hz. brahim’in tebli etti i Hanif

inancının tevhit esasına dayalı oldu u yine Kur’an’da belirtilir: “ De ki, ‘Rabb’im beni do ru yola, dosdo ru dine, Allah’ı birleyen brahim’in dinine iletti. O, ortak ko anlardan de ildi.”58

Kur’an’da Hz. brahim’in dinine uyanlar ve Hanif inancında olanlar övülür. Örne in, Nisâ suresi-nin 125. ayetinde “ lerinde do ru olarak kendini Allah’a veren ve brahim’in, Allah’ı bir tanı-yan dinine tabi olan kimseden dince daha güzel kim vardır? Allah brahim’i dost edinmi tir.” buyrulur.

Cahiliye Döneminde Allah’ın birli ine inanan ve cahiliye âdet ve inançlarına karı mayan bazı insanlar vardı. Tevhit inancına sahip olan bu insanlar, Hz. brahim’in tebli etti i din üzerine ya arlar, Yahudilik ve Hristiyanlıktan uzak dururlar ve putperestleri ele tirirlerdi. Putlar adına kesilen kurban-lardan yemezler ve kız çocuklarının topra a gömülmesine kar ı çıkarlardı. Bu insanların ço u okur-yazardı. Bunlar, bireysel olarak dinî hayat ya ayan, Haniflerdi.59

Güçlü bir hatip olan Kuss bin Saide, Hz. Hatice’nin amcao lu Varaka bin Nevfel, Hz. Ömer’in amcası Zeyd bin Amr, Hz. Hamza’nın kız karde inin o lu Ubeydullah bin Cah ve Taifli ünlü air Ümeyye bin Ebu’s-Salt onların önde gelenlerindendi. Bunlar bir pazar yerindeki insanlara; aslında cansız, dilsiz, sa ır olan hiçbir fayda sa lamayan ve hiçbir zararı önlemeyen birtakım putlar önünde e ilmenin, onların önünde secde etmenin zillet oldu unu ilan etmi lerdi.60 Hanifler, cahiliye yanlı la-rına kar ı direnen inanmı bir grup insandı.

57 Âl-i mrân suresi, 67. ayet.58 En’âm suresi, 161. ayet.59 brahim Sarıçam, lk Dönem slam Tarihi, s. 39.60 Ali Himmet Berki-Osman Keskio lu, Hz. Muhammed ve Hayatı, s. 21.

“Ey nsanlar! Geliniz, dinleyiniz, belleyiniz, ibret alınız. Ya ayanlar ölür, ölenler fena bulur. Olacak olur. Ya mur ya ar, otlar biter. Çocuklar do ar, analarının, babalarının yerini alır. Sonra hepsi ölüp gider. Olayların ardı arkası kesilmez, hepsi birbirini kovalar.

Kulak veriniz, dikkat ediniz. Gökte haber, yerde ibret alacak eyler var. Yeryüzü bir büyük divan. Gökyüzü yüksek bir tavan. Yıldızlar yürür, denizler durur. Gelen kalmaz, giden gelmez. Acaba vardıkları yerden ho nut olup da mı kalıyorlar? Yoksa orada kalıp da uykuya mı dalıyorlar?

DE ERLEND REL M

31

S YER

6.3. Kâbe ve Hac

Kâbe, Mekke’de Mescid-i Haram’ın ortasında ta tan yapılmı dört kö eli bir binadır.61 Kâbe’nin ilk binasında tavan, e ik, pencere ve kapı yoktu. Bunlar Kusay bin Kılâb zamanında yapılmı tır. Kâbe, tarih boyunca Araplar tarafından mukaddes kabul edilmi tir.62

Kur’an-ı Kerim’de yer alan “ üphesiz, âlemlere bereket ve hidayet kayna ı olarak insanlar için kurulan ilk ev (mabet) Mekke’deki (Kâbe) dir.”63 mealindeki ayet, Kâbe’nin ilk yapılan mabet oldu unu vurgular. lk zamanlar Kâbe, gösteri ten uzak, mütevazı, kare eklinde basit ve sade bir bina idi. Kâbe’nin ilk defa ne zaman ve kim tarafından ya-61 Heyet, Dinî Kavramlar Sözlü ü, s. 350. 62 Ali Himmet Berki-Osman Keskio lu, Hz. Muhammed ve Hayatı, s. 25.63 Âl-i mrân suresi, 96. ayet.

L STELEYEL M

Cahiliye Döneminde Hanif olarak ya ayan insanların özelliklerini listeleyiniz. Cahiliye

Yemin ederim, Allah indinde bir din vardır ki imdi içinde bulundu unuz dinden daha sevgilidir. Ve Allah’ın gelecek bir peygamberi vardır ki gelmesi pek yakındır. Gölgesi ba ımızın üstüne geldi. Ne mutlu o kimseye ki ona inanır, o da ona do ru yolu gösterir. Vay o talihsize ki ona isyan eder, kar ı çıkar. Yazıklar olsun ömürleri gaflet ile geçen ümmetlere.

Ey insanlar! Hani, babalarınız, dedeleriniz, hani süslü kö kler, ta tan evler yapan Âd ve Semut kavmi, hani dünya varlı ına gururlanıp da kavmine, “Ben, sizin en büyük Rabb’inizim.” diyen firavun ile nemrut? Onlar size göre daha zengin, kuvvet ve kudretçe sizden daha üstün de il miydiler? Bu yer, onları de irmeninde ö üttü, toz etti, da ıttı. Kemikleri bile çürüyüp da ıldı. Evleri yakılıp ıssız kaldı. Yerlerini, yurtlarını imdi köpekler enlendiriyor. Sakın onlar gibi gaflet etmeyin. Onların yoluna gitmeyin. Her ey fanidir. Baki olan ancak Allah’tır ki birdir, orta ı ve benzeri yoktur. Tapılacak ancak odur. Do mamı ve do urmamı tır. Bizden önce gelip geçenlerde bize ibret olacak ey çoktur. Ölüm ırma ının girecek yerleri var; ama çıkacak yeri yoktur. Büyük küçük hep göçüp gidiyor. Giden geri gelmiyor. Kesin olarak biliyorum ki herkese olan bana da olacaktır.”

Cevdet Pa a, Kısas-ı Enbiyâ ve Tarih-i Hulefa , s. 48.

Hanif olan Kuss bin Saide’nin yukardaki hitabesini okuyarak slam inancı açısından de erlendiriniz.

32


pıldı ı hususunda kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Kur’an-ı Kerim’deki bazı ayetlerden Kâbe’nin Hz. brahim’den önce de var oldu u; ancak yıkılıp uzun zaman içinde yerinin kayboldu u ve brahim tarafından bulunarak yeniden yapıldı ı anla ılmaktadır. Fakat Hz. brahim’den önce kimin tarafından in a edildi i hususunda Kur’an’da herhangi bir bilgi yer almamaktadır.64 Kâbe’nin, Hz. brahim ve smail tarafından önceki temel üzerine yeniden in a edildi ine Bakara suresinin 127. ayetinde, “Bir

zamanlar brahim smail’le beraber Beytullah’ın temellerini yükseltiyor, ( öyle diyorlardı): Ey Rabb’imiz bizden bunu kabul buyur, üphesiz sen i itensin bilensin.” eklinde i aret edilir. Yine Kur’an’da belirtildi ine göre Kâbe’nin bakım ve temizli i brahim ve smail’e havale edilmi tir. Ni-tekim öyle buyrulur: “… brahim ve smail’e, Tavaf edenler, ibadete kapananlar, rükû ve secde edenler için ‘evimi (Kâbe)’yi temiz tutun.’ diye emretmi tik.”65

64 Türkiye Diyanet Vakfı slam Ansiklopedisi, C 24, s. 15.65 Bakara suresi, 125. ayet.

NOT EDEL MBugün Kâbe’nin do u kö esine tavafa ba langıç i areti olarak konulan si-

yah ta (Hacer-i Esvet), kuzeybatı tarafında “Hatim ve Mizab-ı Kâbe”, kuzey-do u duvarında “kapı”, kuzeydo u duvarının kar ısında ise “Makam-ı brahim

ve Zemzem Kuyusu” vardır.

Kâbe’yi gösteren temsilî resim.

33

S YER

slamiyetten önce dinî vazifeler Kâbe’nin içinde eda edilirken sonradan bu küçük bina ziyaretçileri ve hacca gelenleri almaz olur. Bu-nun üzerine Kâbe’nin etrafındaki bo alan, iba-det mekânı olarak Kâbe’ye katılır. Bu eklenen alan mukaddes sayılır ve “Harem” adı verilir. slamiyette namaz farz olunca namazlar burada

kılınmaya ba lanır. Onun için buraya “Mescid-i Haram” denmi tir. Burası Hz. Ömer zamanına kadar etrafı çevrilmeden bo bir alan olarak ka-lır. Hz. Ömer Devrinde, hacıları almadı ı ortaya çıkınca Hz. Ömer Mescid-i Haram’ı geni letme-ye ve etrafını bir duvarla çevirmeye ihtiyaç du-yar. Etrafındaki evleri satın alır ve onları yıktıra-rak Mescid-i Haram’a ilave eder. Etrafına da bir duvar ördürür. Daha sonra Hz. Osman Devrinde de etraftaki di er evler satın alınarak mescide katılır ve içine revaklar yapılır.66 Böylece Mes-cid-i Haram kademeli olarak geni letilir.

Kâbe, Mekke toplumu için önemliydi. Çünkü yapacakları i leri Kâbe’nin içinde bulunan Hü-bel putu önünde fal okları çekerek karara ba -lıyorlardı. Kâbe’nin Mekke toplumu için di er bir önemi de dinî bir merkez olmasıydı. Burası kutsal sayılıyor ve hac ayları dı ında da insan-lar tarafından ziyaret ediliyordu. Ayrıca Araplar, Mekke’nin “Harem”inde hiçbir zaman sava mama konusunda anla mı lardı. Dolayısıyla hareme giren herkes, her çe it saldırıdan korunmu oluyordu. Kâbe’nin kutsiyeti Mekke toplumunu her yönden etkiliyordu.

Hac, kelime olarak Allah’a yönelme ve günahlardan arınma anlamına gelir. Terim olarak ise Mekke’de bulunan Kâbe’yi ve civarındaki kutsal yerleri belirli zaman içinde, usulüne uygun olarak ziyaret etmektir.

66 Heyet, Do u tan Günümüze Büyük slam Tarihi, C 1, s. 129-130.

NCELEYEL M

Harem sözlükte “yasak-lanmı korunmu , dokunul-maz” manasına gelen Harem kelimesi haram ile e anlam-lıdır. Terim olarak Mekke ve

Medine’nin, çevre sınırları (Hz. Peygam-ber tarafından çizilen) için kullanılır. Bu bölgelere Harem adının verilmesi, zarar-lılar dı ındaki canlılarının öldürülmesi ve bitki örtüsüne zarar verilmesinin haram kılınmı olmasındandır. Bundan dolayı Mekke’ye el-Beledü’l-Haram denildi i gibi Kâbe ise el-Beytü’l-Haram, çevre-sindeki mescit de el-Mescidü’l-Haram diye anılmaktadır.

Heyet, Dinî Kavramlar Sözlü ü, s. 232.

el-Beledü’l-Haram ve el-Mescidü’l-Haram’ın resimlerini sınıfa getirerek inceleyiniz.

OKUYALIM

Kur’an-ı Kerim’de Kâbe için; “el-Beytü’l-Haram” (Mâide suresi, 2. ayet.), “el-Beytü’l-Muharrem” ( brahim suresi, 37. ayet.), “el-Beytü’l-Atik” ( Hac suresi, 29-33. ayetler.), “el- Beytü’l-Ma’mur” (Tûr suresi, 4. ayet.), ve “el-Beyt” (Bakara suresi, 125-127. ayetler.) isimleri kullanılır.

Yukarıdaki ayetlerin anlamlarını Kur’an-ı Kerim’den bularak okuyunuz.

34


3434333434343434343443444

slam öncesi Araplar tarafından Kâbe haccediliyordu. Araplar, haram aylarda sava yapmamak üzere anla tıklarından bu aylarda hac için Mekke’ye gelirlerdi. Özellikle zilkade, zilhicce ve mu-harrem aylarında haclarını yaparlardı. Yine bu aylarda Mekke’den memleketlerine emin bir ekilde giderlerdi.67

Hz. brahim, o lu smail ve e i Hacer’i Mekke’ye bıraktı ında, soyundan bazılarını namaz kılma-ları için Kâbe’nin yanına yerle tirdi ini, insanların kalplerini onlara meylettirmesini ve onları rızıklan-dırmasını68 Allah’tan niyaz etmi ti. Allah bu niyazı kabul etmi ve Hz. brahim’e, “Bütün insanları hacca ça ır, yaya olarak ve hızlı yürüyen her türlü binek üstünde dünyanın en uzak kö elerin-den sana (Kâbe’ye) gelsinler.”69 diye buyurmu tur. Hz. brahim bu buyruk üzerine insanları hacca davet etmi tir. mkân bulan her Müslümanın burayı ziyaret etmesi gerekti i yine Kur’an’da öyle ifade edilir: “…Yoluna gücü yetenlerin o evi haccetmesi, Allah’ın insanlar üzerinde bir hakkıdır. Kim inkâr ederse bilmelidir ki Allah bütün âlemlerden müsta nidir.”70

67 Heyet, Do u tan Günümüze Büyük slam Tarihi, C 1, s. 130.68 brahim suresi, 37. ayet.69 Hac suresi, 27-28. ayetler.70 Âl-i mrân suresi, 97. ayet.

H G S K E R V A N G K S A H V E H E R B E E HN J L Ç U J U C E Y T A

R A D A H Y E K HF R Z N Ç U T R C MB L B A B E A T C I NM E K K E F R K A Y KS Y A E M E B Z A S Y EN M U T Y U L E M SB E D E V O E N U E LA S B S E L M Y B E UB Y L D L Â S FS A S F L E M K B L UE L E M M Y S L E P AH Z M U H A M M E D B T

Yukarıda verilen kelimeleri tabloda bulunuz.

S YER – HZ. MUHAMMED – MEKKE – MED NE – TA F HADAR – BEDEV – H CAZ – HAN F – MELE – F L

OLAYI– KERVAN – T CARET – KÂBE – EBREHE – EBAB L

35

S YER

OKUMA METN

KÂBE’YE OSMANLI KATKISI

Kâbe’nin yapısı 1040 (1630) yılına kadar Emevi ve Abbasi dönemindeki tamiratlar dı ında herhangi bir de i ikli e u ramadan devam etmi tir. 16. yüzyılın sonlarına do ru kuzeybatı duvarında tehlikeli boyutlarda çatlamalar meydana gelmi ; fakat stanbul uleması Kâbe’nin yıkılıp yeniden yapılmasının caiz olmadı ına karar vermi tir. Daha sonra I. Ahmet, Ba mimar Mehmet A a’dan harap durumdaki Kâbe’nin yıkılma tehlikesine kar ı önlem alınmasını istemi , hazineden de gerekli tahsisat ayrılmı tır. Muharrem 1021’de (Mart 1612) yapılan ve 80 bin altın harcanan bu tamiratta duvarlar, yıkılmı olan kısımları tamamlandıktan sonra stanbul’da hazırlanan altın ve gümü lerle süslü dört ayak ve on altı kiri ten olu an demir ku aklarla takviye edilmi , ah ap çatı elden geçirilmi , eskiyen ya mur olu u sökülüp yerine gümü kaplama üzerine altın süslemeli yeni bir oluk takılmı tır. Bu arada kapı kemeri yenilenmi ve üzerindeki gümü kitabe levhası alınarak yerine altın bir kitabe levhası konulmu tur.

IV. Murat zamanında Mekke o güne kadar görülmemi iddette bir fırtına ve sel baskınına maruz kaldı. 1039 (1629-30) yılında sular Mescid-i Haram’a girerek Kâbe duvarlarının yarısına kadar çıktı ve ertesi gün ak ama do ru kuzeybatı duvarı tamamen, kuzeydo u duvarı kapıya kadar, güneybatı duvarının da altıda bir kadarı yıkıldı. Mekke emiri ilim adamlarını toplayarak ne yapılması gerekti i hususunda görü aldıktan sonra Kâbe’nin etrafını tahtalarla kapattırıp üzerine ye il bir örtü örttürür ve durumu stanbul’a bildirir. Bunun üzerine Mısır’dan Mimar Rıdvan A a ile Medine Kadısı Mehmet Efendi, Kâbe’nin yapımına memur edilir. Temmuz 1631’e kadar yakla ık altı buçuk ay süren bu çalı malar sırasında Hacer-i Esvet kö esi hariç bütün duvarlar temellerine kadar ta ta sökülerek orijinalitesine dokunulmadan yeniden yapılır. Yıpranmı ve harap olmu kısımlar yenileriyle de i tirilir.

1517 yılında Mısır’ın fethiyle Kâbe’nin örtüsünü yaptırma Osmanlı padi ahlarına geçti ve Yavuz Sultan Selim, Kâbe örtülerinin eskiden oldu u gibi yine Mısır’dan gönderilmesini istedi. Kanuni Sultan Süleyman zamanından itibaren Kâbe’nin dı örtüsü Mısır’da, iç örtüsü stanbul’da hazırlanmaya ba landı; ancak iç örtünün kuma ı yine Mısır’da dokunuyordu.

Nihayet III. Ahmet Döneminden itibaren kuma ların tamamının stanbul’da dokunması âdet oldu. ç örtü stanbul’dan, son olarak 1861’de, tahta çıkı ı münasebetiyle Sultan Abdülaziz tarafından gönderildi ve 1943 yılına kadar kullanıldı. Kâbe’nin örtüleri Osmanlılar Döneminde uzun bir süre ye il, daha sonra siyah atlastan yapılmı tır. Hicaz’ın Osmanlı idaresine girmesinin ardından her yıl Kâbe’nin yıkanması ve kokulandırılması için Haremeyn tahsisatından pay ayrılmı tır.

I. Dünya Sava ı sırasında Mekke Emiri erif Hüseyin, Osmanlı Devleti’ne kar ı ayaklanınca örtülerin ikisi de yine Mısır’dan gönderilmeye ba landı.

Türkiye Diyanet Vakfı slam Ansiklopedisi, C 24, s. 17.(Özetlenmi tir.)

36


ÜN TEM Z DE ERLEND REL MA- A a ıdaki açık uçlu soruları cevaplayınız.1. Hz. Muhammed’in hayatını ö renmenin önemini açıklayınız.2. Siyerin konusunu ve amacını yazınız.3. Hz. Peygamberin hayatını anlatan kitaplara neden siyer denilmi tir? Açıklayınız.4. Hz. Muhammed’in hayatını ö renmede Kur’an niçin önemlidir? Açıklayınız.5. Mekke’de ticaretin geli me nedenini anlatınız.

B- A a ıdaki çoktan seçmeli soruların do ru seçeneklerini i aretleyiniz.1. Yerle ik hayat ya ayan Araplara ne ad verilir?A) Bedevi B) Mekki C) Hadari D) Arabi E) Recebi

2. A a ıdakilerden hangisi haram aylardandır?A) Ramazan B) aban C) Zilhicce D) evval E) Safer

3. A a ıdaki putların hangisinin önünde fal oku çekilirdi? A) Lât B) Menat C) Uzza D) Hübel E) Nesr

4. A a ıdakilerden hangisi slam’dan önce yerle ik hayat ya ayan Arapların her kabilenin önde gelen-lerinden bir iki ki inin seçilmesiyle olu turdukları meclistir?A) Car B) Hilf C) Mevali D) Hilfu’l Fudul E) Mele

5. A a ıdakilerden hangisi Haniflerden de ildir?A) Kuss bin Saide B) Varaka bin Nevfel C) Kusay bin Kilâb D) Ubeydullah bin Cah E) Zeyd bin Amr

C- A a ıdaki cümlelerde bo bırakılan yerleri parantez içindeki uygun kelimelerle doldurunuz. (Filistin, Semut, Amalika, Kurey , Fil, ebabil, sanat, ticaret.) 1. Hz. brahim, smail ve Haceri Mekke’ye ......................... bölgesinden getirmi tir.2. Mekke’nin ilk sakinleri ......................... kabilesidir.3. Kâbe’yi yıkmaya gelen Ebrehe’nin ordusuna …………..ku ları tarafından kızgın ta lar atılmı tır.4. Kurey lilerin kı ın Yemen’e, yazın ise Suriye’ye çıkardıkları kervanla ilgili Kur’an-ı Kerim’de ……………..suresinde bilgi verilir.5. Mekke’nin ekonomisi ……………e dayanıyordu.

D- A a ıdaki bilgilerin do rularını (D), yanlı larını (Y) ile i aretleyiniz.1. (...) Cahiliye Döneminde bo anan bir kadının ba kasıyla evlenebilmesi için bir yıl beklemesi gere-kirdi.2. (...) slam öncesi Arap edebiyatında iir ve hitabet çok geli mi tir.3. (...) Adnanilerin anavatanı Yemen’dir.4. (...) Arap Yarımadası, Asya, Afrika ve Avrupa’nın kesi ti i bir noktada bulunur. 5. (...) slam öncesi Araplar, ticarette kendi paraları olan dinar ve dirhemi kullanıyorlardı.

2.ÜN TEPEYGAMBERL K ÖNCES

HZ. MUHAMMEDHHZZ. MMUUHHAAMMMMEEDD


1. Hz. Muhammed’in soyu ile ilgili bilgi toplayarak sınıfta arkada larınızlapayla ınız.

2. Hilfu’l-Fudul kavramının anlamını ö reniniz.3. Peygamberlerin, insanlardan seçilmi olması niçin önemlidir?

Ara tırınız?4. Kendinize örnek almak istedi iniz birinde aradı ınız ilk dört özelli i

defterinize yazınız.5. Peygamberimize insanlar neden güveniyorlardı? Ara tırınız.

S YER

37

38

S YER

1. Hz. Muhammed’in Soyu ve Ailesi

Peygamberimizin soyu, iki büyük Arap toplulu undan biri olan ve smailo ulları diye de anılan Adnanilere dayanır. Onun soyu, Hz. smail ve Hz. brahim’e kadar uzanır.1

Hz. Muhammed, Mekkeliydi. Hem anne hem de baba tarafından Kurey kabilesine mensuptu. Babası Abdullah, Kurey ’in Ha imo ulları, annesi Âmine ise Zühreo ulları kolundandı. Her iki taraf da Mekke’de saygınlı ı olan ailelerdi. Babası Abdullah onun do umundan kısa bir süre önce vefat etmi ti. Dedesi Abdülmuttalip ( eybe) Mekke’nin en önemli yöneticilerinden biri idi. Mekkeliler ona büyük saygı duyarlardı. eybe de kendi babası Ha im gibi cömert bir insandı. Hacıların su ve yemek ihtiyaçlarını kar ılamaya büyük katkı sa lıyordu. Örne in, Zemzem Kuyusu’nu yeniden bulup tamir ettirmi ve hacıların hizmetine sunmu tu. Peygamberimizin amcaları; Haris, Ebu Talip, Ebu Lehep, Zübeyr, Abbas ve Hamza Mekke toplumunda saygın ki ilerdi.

Peygamberimizin babası Abdullah, Mekke’nin en saygın ailesine mensup ve akranları arasında çok be enilen bir gençti. Babası Abdülmuttalip ona Zühreo ulları reisi Vehb’in kızı Âmine’yi uygun gördü. Âmine de Kurey ’in erefli ve iffetli kızlarındandı. Abdullah, Âmine ile zamanın geleneklerine göre evlendirildi. Böylece güzel ve saygın bir yuva kurulmu oldu.

Abdullah, bazı ihtiyaçlarını kar ılamak amacıyla bir ticaret kervanıyla Suriye’ ye gitti. Fakat dö-nü te hastalandı ve kervan ile devam edemeyece ini anlayınca Medine’de dayılarının yanında kaldı. Yol arkada ları Mekke’ye dönüp durumu haber verince Abdülmuttalip, büyük o lu Haris’i Abdullah ile ilgilenmek üzere Medine’ye gönderdi. Ancak Haris oraya ula madan karde i Abdullah Medine’de vefat etmi ti. Bu acı haber ba ta Âmine olmak üzere tüm aileyi yasa bo du. Peygamberimiz henüz dünyaya gelmeden yetim kalmı tı.

1 Türkiye Diyanet Vakfı slam Ansiklopedisi, C 30, s. 408.

Abdülmuttalip( eybe)

Haris

Kasım

Abdullah/Âmine

Hz.Fatıma/Hz. Ali

Zeynep

Hz. Muhammed/ Hz. Hatice

Zübeyr

Rukiye

Ümmü Gülsüm

Hamza

Abdullah

Hüseyin

Ebu Lehep

brahim(Hz. Mariye’den

do du.)

Ebu Talip

Zeynep

Muhsin

Abbas

Ümmü Gül-süm

Hasan

Hz. Muhammed’in Aile Kütü ü

39

2. ÜN TE: PEYGAMBERL K ÖNCES HZ. MUHAMMED

2. Hz. Muhammed’in Do umu ve Çocuklu u

Peygamberimiz 20 Nisan (12 Rebiyülevvel) 571 tarihinde Mekke’de do du. Babasının adı Abdullah, annesinin adı ise Âmine’dir.

Babası Abdullah vefat ettikten sonra yetim olarak do an Hz. Muhammed, artık dedesi-nin himayesinde idi. Abdülmuttalip, torununa Âmine’nin de istedi i isim olan ve çok övülmü anlamına gelen Muhammed adını verdi. Bu ismi o zamana kadar kimse kullanmı de ildi. Dedesi Mekkelilere bir ziyafet vererek onun do-umunu kutladı.

Mekkeli aileler, geleneksel olarak çocukları-nı hem düzgün konu sunlar hem de temiz hava-da sa lıklı büyüsünler diye bedevi kabilelerden sütannelere verirlerdi. Hz. Muhammed de kısa bir süre annesi Âmine tarafından emzirildikten sonra Halime adında bir sütanneye verildi. Pey-gamberimiz dört sene kadar bu ailede kaldı. kin-ci senenin sonunda sütannesi onu Mekke’ye ge-tirip teslim etmek istedi. Ancak yayla havasının çocu una iyi geldi ini gören annesi Âmine ve de-desi Abdülmuttalip, o sıralar Mekke’de görülen bir salgın hastalı ı da göz önünde bulundurarak yeniden onu sütannesine teslim ettiler. Bazen onu annesiyle özlem gidersin diye Mekke’ye getiri-yorlardı. Neticede dört ya ında iken sütannesi onu getirip ailesine teslim etti.

NOT EDEL MAbdülmuttalip Hz. Peygamberin dedesidir. Asıl adı eybe’dir. Abdülmut-

talip, üstün karakterli, inançlı, iyi kalpli, bir insan, adil bir reisti. Ömrünün so-nuna do ru puta tapmayı terketmi , içkiyi ve kumarı bırakmı , Kâbe’nin çıplak olarak tavaf edilmesini yasaklamı tı. Allah’ın varlı ına, ceza ve mükâfat yeri

olarak ahiretin mevcudiyetine inanmı , zaman zaman Hira Ma arası’na çekilip ibadetle me gul olmu tu.

Abdülmuttalip, sa lı ında torunu Muhammed’e gereken ihtimamı göstermi ; ken-disinden sonra da onun bakımını o lu Ebu Talip’e vasiyet etmi ti.

Türkiye Diyanet Vakfı slam Ansiklopedisi, C 1, s. 273.

B LG KUTUSU

Arap Yarımadası’nın Hicaz bölgesinde yer alan Mekke, Kâbe’nin bulundu-u ehirdir. Peygamberimi-

zin do du u asırda burası aynı zamanda çok önemli bir ticaret mer-kezi idi. Kâbe ise insanlar için yeryüzünde kurulan ilk mabettir. Hz. brahim ve o lu Hz. smail tarafından in a edilmi tir. Na-mazlarda yöneldi imiz kıblemizdir.

Heyet, Dinî Kavramlar Sözlü ü, s. 350.

Peygamberimizin do du u evin yerine in a edilen ve bugün Mekke Kütüphanesi olarak kullanılan yapı.

40

S YER

Peygamberimiz, dört ya ından altı ya ına kadar öz annesinin yanında kaldı. Annesi Âmine, hem Medine’deki akrabalarıyla hasret gidermek hem de kocası Abdullah’ın kabrini ziyaret etmek amacıy-la o lu Muhammed’i de yanına alarak Medine’ye gitti. Ancak ziyaretlerini gerçekle tirdikten sonra dönü yolunda hastalanarak Medine’ye 190 km mesafedeki Ebva’da vefat etti. Peygamberimiz sev-gili annesini kaybetmenin acısını ya amı ve öksüz kalmı tı.

Annesinin vefatı üzerine Hz. Muhammed’i bakıcısı Ümmü Eymen Mekke’ye getirip ya lı dede-sine teslim etmi tir.

ARA TIRALIMOn dört asır evvel, yine böyle bir geceydi,Kumdan, ayın on dördü bir öksüz çıkıverdi!Lakin o ne hüsrandı ki: Hissetmedi gözler;

Kaç bin senedir, hâlbuki bekle medelerdi!Nerden görecekler? Göremezlerdi tabiBir kerre, zuhur etti i çöl, en sapa yerdi;Bir kerre de, mâmûre-i dünya, o zamanlar,Buhranlar içindeydi, bugünden de beterdi.Sırtlanları geçmi ti be er yırtıcılıkta;Di siz mi bir insan, onu karde leri yerdi!Fevzâ bütün afakını sarmı tı zeminin,Salgındı, bugün ark’ı yıkan, tefrika derdi.

Derken, büyümü , kırkına gelmi ti ki öksüz,Ba larda gezen kanlı ayaklar suya erdi!Bir nefhada insanlı ı kurtardı o masum,Bir hamlede kayserleri, kisraları serdi!Aczin ki, ezilmekti bütün hakkı, dirildi;Zulmün ki, zeval aklına gelmezdi, geberdi!Âlemlere rahmetti, evet, er-i mübîni,

ehbâlini adl isteyenin yurduna gerdi.Dünya neye sahipse, onun vergisidir hep;Medyun ona cemiyyeti, medyûn ona ferdi.Medyundur o masum’a bütün bir be eriyyet.Ya Rab, bizi mah erde bu ikrar ile ha ret.

Mehmet Âkif Ersoy, Safahat, s. 455.

Yukarıdaki iirde Hz. Muhammed’in içinde do du u toplumun yapısı hakkında neler anlatılmaktadır?

B R GECE

NOT EDEL MPeygamberimizin Kur’an’da ve hadislerde geçen bazı isim ve sıfatları unlardır:• Ahmet: Allah’a çok hamt eden, övgüye layık olan. Saf suresi, 6. ayet.• Rauf-Rahim: Çok efkatli, çok merhametli. Tevbe suresi,128. ayet.• Rahmet: Merhametli. Enbiyâ suresi, 107. ayet.

• Nebi: Peygamber, haberci. ahit: Tanık ve delil. Mübe ir: Müjdeci. Nezir: Uyarıcı. Dai: Davet edici. Siraç: Aydınlatıcı. Ahzâb suresi, 45- 46. ayetler.• Resul: Elçi-peygamber. Fetih suresi, 29. ayet. • Mustafa: Seçilmi . Ahmet bin Hanbel, Müsned, C 5, s. 25.• Muhammed: Çok övülen anlamındaki bu isim, Kur’an-ı Kerim’de dört ayrı surede yer al-

maktadır. Âl-i mrân suresi 144, Ahzâb suresi 40, Muhammed suresi 2 ve Fetih suresi 29. ayet-ler.

• Kur’an-ı Kerim’in 47. suresi Muhammed suresidir.

41


Torununun bakımını sekiz ya ına kadar dedesi Abdülmuttalip üstlendi. Dedesi onu çok severdi. ehrin meselelerini görü mek üzere ileri gelenlerle toplantılar yaparken bile Muhammed, onun yanına

ko ardı. Amcaları bazen bu duruma kar ı çıkmak isterlerdi. Ancak Abdülmuttalip, “Bırakın onu… O kendini büyük bir insan yerine koyuyor. O kadar akıllı ki umarım bir gün büyük bir adam olacaktır.’’2 diyerek onu mecliste yanı ba ına oturturdu. Hz. Muhammed sekiz ya ında iken çok sevdi i dedesini de kaybetti. Dedesi, vefat etmeden önce onu amcası Ebu Talip’e emanet etti.

3. Hz. Muhammed’in Gençlik DönemiHz. Muhammed, yirmi be ya ına kadar amcası Ebu Talip’in yanında ve himayesinde kaldı. Ebu

Talip Mekkelilerin saygısını kazanmı , üstün vasıflı bir ki i idi. Aynı zamanda Hz. Ali’nin de baba-sı olan bu ho görülü ve merhametli insan, Hz. Muhammed’i en az kendi çocukları kadar severdi. Peygamberimizin ikinci annem dedi i Ebu Talip’in hanımı Fatıma binti Esed, kendi çocuklarından önce onu yedirir, giydirir ve saçlarını tarardı. Ebu Talip, Mekkelilerin ço u gibi ticaretle u ra ıyordu. Peygamberimiz de amcasına yardım amacıyla on ya larındayken ba kalarının koyunlarını güderek çobanlık yapmı tır. 3

2 Muhammed Hamidullah, slam Peygamberi, C 1, s. 42. 3 Muhammed Hamidullah, slam Peygamberi, C 1, s. 46.

B LG KUTUSU

Mekke yakınlarında bulunan Sa’do ulları kabilesinden bir grup kadın, emzir-mek üzere çocuk almak için Mekke’ye geldi. çlerinde Halime de vardı. Halime, yol arkada larından geride kalmı tı. O henüz Mekke’ye gelmeden yol arkada ları varlıklı aile çocuklarını alıp dönmü lerdi. Muhammed’i yetim diye kimse almamı -tı. Halime Mekke’yi dola tı, yetim diye kimsenin almadı ı Muhammed’i almaya

karar verdi. Onu alıp köyüne döndü. Muhammed’i sütannesi ve onun ailesi çok sevdi. Çünkü o geldikten sonra evlerine huzur, bereket ve mutluluk gelmi ti. Hz. Muhammed sütannesinin yanın-da dört yıl kaldı. Sonra Halime onu Mekke’ye getirdi ve öz annesi Âmine’ye teslim etti.

Mustafa Asım Köksal, slam Tarihi, C 2, s. 27-31.

DÜ ÜNEL MANNEC M !Hz. Peygamber sütannesi Halime’yi zaman zaman görürdü. Ona kar ı derin bir sevgi

beslerdi. Onunla her kar ıla tı ında “Anneci im!” diyerek saygısını dile getirirdi. Otur-ması için ona yer gösterir ve ihtiyaçlarını kar ılamaya çalı ırdı. Halime’nin ya adı ı

köyde kuraklık sonucu kıtlık olmu ve hayvanlar hastalıktan ölmü tü. Bundan dolayı da yoksulluk ba göstermi ti. Geçim sıkıntısı çeken Halime’nin aklına Hz. Muhammed geldi. Onu ziyaret etti ve derdini anlattı. Hz. Muhammed, Hatice ile evliydi. Sütannesi Halime’yi misafir etti ve ona ikram-da bulundu. Hatice, e inin sütannesi Halime’ye kırk koyun ve bir deve hediye etti. Bu durumdan çokça memnun olan Halime, aldı ı hediyelerle birlikte köyüne mutlu bir ekilde döndü.

bn Sa’d, Kitabü’t-Tabakat, C 1, s. 113-114. (Özetlenmi tir.) Peygamberimizin ne kadar vefalı oldu unu göstermesi açısından yukarıdaki örnek

üzerinde dü ününüz.

42

S YER

slam öncesi Cahiliye Dönemi Arap kabileleri sürekli birbirleriyle sava ırlardı. Ço u kez basit bir nedenle çıkan bu sava lar uzun süre aralıksız devam ederdi. Dolayısıyla asayi bozulur, can ve mal emniyeti ortadan kalkardı. Kâbe’yi ziyaret etme imkânı bile kalmazdı. Hiç olmazsa belli zamanlarda sava a ara verip güven içinde dola mak, alı veri yapmak ve Kâbe’yi rahatça ziyaret etmek için haram aylarda sava mak yasaklandı.

Hz. Muhammed on be -yirmi ya ları arasındayken Kurey ve müttefiki Kinane ile Kays-Aylan kabileleri arasında ba layan ilk Ficar Sava ları devam ediyordu. Ha imo ullarının sancaktarı Hz. Pey-gamberin amcası Zübeyr idi. Hz. Muhammed, bu sava larda geri planda durup çatı maya girmedi. Bu sava ları Kurey kazandı. Ardından bir anla ma imzalandı. Ancak intikam için yapılan bu sava lar farklı kabileler arasında sık sık meydana geliyordu.

Cahiliye Döneminde Arabistan ve Hicaz’da huzursuzluk ve güvensizlik hâkim olmu tu. Bu durum zaman zaman iyiye do ru gitse de slamiyetin gelip barı ı sa lamasına kadar devam etti.

slam, barı dini oldu u için haram ayların kutsallı ını kaldırmamı ve bu aylarda sava mayı ya-saklamı tır. Bu konuda yüce Allah öyle buyurmu tur: “Sana haram ayda sava mayı soruyorlar. De ki: “O ayda sava büyük bir günahtır. Allah’ın yolundan alıkoymak, onu inkâr etmek, Mes-cid-i Haram’ın ziyaretine engel olmak ve halkını oradan çıkarmak, Allah katında daha büyük günahtır. Fitne ise adam öldürmekten daha büyüktür. Onlar, güç yetirebilseler sizi dininizden döndürünceye kadar sizinle sava maya devam ederler. Sizden kim dininden döner de kâfir ola-rak ölürse öylelerin bütün yapıp ettikleri dünyada da ahirette de bo a gitmi tir. Bunlar cehen-nemliklerdir, orada sürekli kalacaklardır.”4

Bu ayet, slam’ın barı için her fırsatı de erlendirdi ini ve zorunlu olmadıkça sava ı tasvip etme-di ini göstermektedir.

3.1 Erdemliler Birli ine (Hilfu’l- Fudul ) Katılması

Cahiliye Arapları arasında zaman zaman yapılan ittifak, dostluk ve dayanı ma yeminleri vardı. Bu yeminlerin her birinin amaçları ve artları farklı idi. Genelde bir güçlü kabile ile bir zayıf kabile ahitle ir ve zayıf taraf kuvvetlinin himayesine girerek kendini emniyette hissederdi.

Basit nedenlerle çıkan ancak büyük haksızlık ve yıkımlara sebep olan ficar sava larından dolayı Mekke’de can ve mal emniyeti tehlikede idi. Bu durum özellikle hac ve ticaret için dı arıdan gelenleri ve yerli, zayıf insanları fazlaca etkiliyordu. Onlar sık sık zulme u ruyor ve gasp ediliyorlardı. Güçlü-ler, yabancıların malına el koyuyordu. Kar ılı ında tek kuru ödemiyorlardı. Haksızlı a u rayanlar, hakkını arama ve kar ı koyma cesaretini gösteremiyorlardı. Kurey ’in ve Mekke’nin itibarı zedeleni-yordu.

Bir gün Mekke’ye dı arıdan bir tüccar gelmi ti. Mekke’nin ileri gelenlerinden biri bu tüccarın malını gasbetti. Tüccar, Mekkelilerden yardım istedi. Fakat kimse ona yardım etmedi. Sonra bu tüccar yüksek bir yere çıkarak Mekkelilere öyle seslendi: “Ey Mekkeliler! çinizde hiç adaleti, hakkı savu-nan, haksızlı a u rayanlara yardım eden kimse yok mu? Ticaret malı ile Mekke’de zulme u rayan kimseye yardım ediniz…”5 Bu ça rıya kar ılık olarak Mekke’nin ileri gelenleri ne yapabileceklerini dü ündüler.

4 Bakara suresi, 217. ayet.5 bn Hi am, Siret-i Nebi, C 1, s. 183.

43


Peygamberimizin amcası Zübeyr de Mekke’deki bu durumdan çok rahatsızdı. Sava tan zarar gö-renlere yardım etmek ve ficar sava ları konusunda bir durum de erlendirmesi yapmak üzere ileri gelenlere bir toplantı teklif etti. Abdullah bin Cüdân’ın evinde gerçekle en bu toplantıya Ha im, Zühre ve Teym aileleri katıldılar. Ancak ya lı ve ileri gelenlerin katılabildi i bu toplantıya yirmi ya larındaki Hz. Muhammed de davet edilmi ti. Çünkü o, güvenilir ve saygın bir ki iydi. Haktan, barı tan ve ada-letten yana idi. Hz. Muhammed bu toplantıya katılmı ve peygamberlikten sonra da bu sözle meden hep övgüyle bahsetmi tir. Böyle bir teklif gelirse yine katılırım demi tir. Bu konuda:“ slam, Cahi-liye Döneminde yapılan böyle anla maları ancak destekler.”6 buyurarak bu anla manın arkasında durmu tur.

Toplantıya katılanlar yaptıkları görü meler neticesinde a a ıdaki kararları alarak aralarında bir antla ma imzalamı lardır. Bu kararlar unlardır:

1. ster Mekke içinden ister dı ından olsun, haksızlı a u ramı kimse bırakılmayacaktır.

2. Mekke’de zulme asla fırsat verilmeyecek ve zalime asla müsamaha gösterilmeyecektir.

3. Hakkını alıncaya kadar haksızlı a u rayanla beraber hareket edilecektir.

Bu konudaki kararlılıklarının bir ifadesi olarak cemiyet üyeleri, öyle yemin etmi lerdir:

“Allah’a yemin ederiz ki zulme u rayanın yanındayız. Zalimin, gaspetti ini sahibine iade edinceye kadar hepimiz bir tek el gibi olaca ız. Bu birlik, denizlerde bir damla su kaldı ı Hira ve Sibir da ları yeryüzünde dikili durdu u müddetçe devam edip gidecektir. Zulme u rayanın mali durumunda tam e itli i sa lanıncaya kadar birlik de devam edip gidecektir.”7

Erdemliler Encümeni olarak da bilinen Erdemliler Birli i, (Hilfu’l-Fudul) Kurey ’ten bazı erdem-li kimselerin bir araya gelerek kurdukları ve peygamberimizin de katıldı ı birli in adıydı. Mekke’de zayıf ve kimsesizlerin haklarını savunmak, adaleti tesis etmek ve zulme son vermek bu te kilatın en önemli hedefiydi. Bu birlik, uzun süre etkin bir biçimde faaliyetlerini sürdürmü tür.

Hilfu’l- Fudul üyeleri, çok kere mazlumun hakkını almak üzere devreye girip adaleti sa lamı ve Mekkelilerin takdirini kazanmı tır. Bu te kilat, haksızlık yapanlara kar ı caydırıcı olmu tur. Çünkü bu üç güçlü kabile ile çatı mayı kimse göze alamıyordu. Hz. Muhammed, haksızlı a u ramı bir ya-bancının hakkını bizzat kendisi Ebu Cehil’den alıp hak sahibine vermi ve Ebu Cehil ona bir zorluk çıkaramamı tır.

6 Ahmet bin Hanbel, el-Müsned, C 1, s. 317.7 Muhammed Hamidullah, slam Peygamberi, C 1, s. 52 - 55.

DÜ ÜNEL MHz. Muhammed öyle buyurmu tur:“ Abdullah bin Cüd’an’ın evinde bir antla mada bulundum ki, bana kar ı-

lı ında mor koyunlar verseler onun bozulmasını istemem. ayet slam’da da böyle bir antla maya ça rılsam hemen katılırım.”

bn Hi am, Siret Tercemesi, C 1, s. 185.

Peygamberimizin bu sözlerini, onun haksızlıklara kar ı duyarlı olu u yönünden dü ününüz.

44

S YER

3.2. Ticaretle U ra ması ve Hz. Hatice ile Evlenmesi Hz. Muhammed, amcası Ebu Talip’in yanında küçük ya larda ticaretle me gul olmaya ba ladı. Daha

dokuz-on ya larında iken Ebu Talip, ticaret için gitti i Suriye’ye onu da götürdü. Busra kasabasında Peygamberimizin rahip Bahira ile görü tü ü rivayetleri bu seyahatle ilgilidir. Rivayetlere göre Bahira, ncil’de verilen bilgiler ı ı ında onun beklenen peygamber olabilece ini amcasına söylemi tir.8

Peygamberimiz on yedi ya larında iken amcası Zübeyr ile Yemen’e giden bir ticaret kervanına i tirak ederek ticari bilgi ve görgüsünü daha da geli tirmi tir. Hz. Muhammed, dürüstlü ü ve zekâsı ile herkesi kendisine hayran bırakmı tı. Onu Muhammedü’l-Emin (Güvenilir, dürüst Muhammed) diye isimlendirmi lerdi. Amcalarıyla gitti i ilk ticari seferlerden sonra Mekkeli zenginlerin ticaret kervanlarını tek ba ına sevk ve idare etmi ve çok ba arılı olmu tur. Ayrıca bazı kimselerle ortaklık da yapmı tır. Örne in, Saib bin Abdullah adındaki Mekkeli bir tüccar, peygamberlikten önce Hz. Muhammed ile ticari ortaklık yapmı ve çok memnun kalmı tır. slamiyetten sonra bu zat Müslüman olmu , zaman zaman Peygamberimizle ortaklık yaptıkları yıllardaki güven ve ba arısından hep övgü ile bahsetmi tir.9

Hz. Muhammed, çocuklu undan itibaren Suriye ve Yemen’e yaptı ı seyahatlar yanında gençlik ve yeti kinlik dönemlerinde de çe itli bölgelere ticari seferlerde bulunmu tur. Hz. Muhammed’in zekâsı, dürüstlü ü ve ba arısı, Kurey ’in asil bir ailesinden olan Hatice’nin dikkatini çekmi ti. Hatice, Pey-gamberimize ticaret ortaklı ı teklif etti. Hz. Muhammed bu teklifi kabul etti. Mekkeli bu saygın ve zengin kadın, kölesi Meysere’yi yardımcı olarak Hz. Muhammed’in yanına verdi. Hz. Peygamberin yönetiminde Suriye’ye bir ticaret kervanı gönderdi. Bu kervanı o tek ba ına sevk ve idare ederek Suriye’ye gidip geldi. Bu seyahat onun Suriye’ye yaptı ı ikinci ticari seferdi. Bu ticaretten bekle-nenden fazla kâr edildi. Meysere, onun mükemmel ki ili ini, iffet, mertlik ve merhametini överek Hatice’ye anlattı.

Hatice’nin ona kar ı olan saygı, güven ve takdir hisleri daha da güçlendi. Aracılar koyarak her konuda hayran kaldı ı Hz. Muhammed’e evlilik teklif etti. Peygamberimiz bu teklifi kabul etti. Ha-tice, me hur ve iffetli bir kadındı. Mekkeliler onu tahire (temiz kadın) ve afife (iffetli kadın) olarak bilirlerdi. Ebu Talip, onu amcası Amr bin Esed’ den istedi. Mekke’nin ileri gelenlerinin de katıldı ı bir merasim ile evlendiler. Ebu Talip ve Varaka bin Nevfel taraflar adına birer konu ma yaptılar. Nikâh, Varaka bin Nevfel tarafından kıyıldı. Develer kesilip misafirlere ziyafet verildi.10

Hz. Muhammed ve Hz. Hatice çok mutlu ve uyumlu bir evlilik hayatı ya adı. Hz. Hatice, Hz. Muhammed’e her konuda destek oldu. Zorda kaldı ı zamanlarda hep onun yanındaydı. Ona güvenir, inanır ve her konuda yardımcı olurdu. Hz. Muhammed de onu çok severdi. Bu evlilikten ikisi erkek dördü kız olmak üzere altı çocukları oldu. Erkek çocuklarının isimleri Kasım ve Abdullah’tır. Her ikisi de küçük ya larda vefat etti. Kızlarının adları ise Zeynep, Rukiye, Ümmü Gülsüm ve Fatıma’dır. Cahiliye Arapları kız çocuklarını u ursuz sayarken Peygamberimiz, kızlarının hepsini özenle büyütüp evlendirdi. Peygamberimiz, Hz. Hatice’nin sa lı ında ba ka bir hanımla evlenmedi. Daha sonraları evlendi i Mısırlı Mariye’den de bir o lu do du. Onun adı ise brahim’di. Hz. Fatıma hariç tüm ço-cukları Peygamberimizden önce vefat etti. Onun soyu, Hz. Ali ile evlenen Fatıma’nın çocukları ile devam etti.

8 Mevlânâ ibli, Asr-ı Saadet, slam Tarihi, C 1, s. 131.9 Ahmet bin Hanbel, Müsned , C 3 , s. 425.10 Ali Himmet Berki-Osman Keskio lu, Hatemü’l Enbiyâ Hz. Muhammed, s. 47-48.

45


OKUMA METN

E OLARAK HZ. HAT CE

Hz. Peygamberin sevgili e i Hz. Hatice, Mekke’de do du. Kurey kabilesinin Esedo ulları soyuna mensuptu. Babası Huveylit, Kurey ’in ileri gelenlerindendi. Hz. Hatice, Müslüman olmadan önce iffet ve erefiyle tanınmı saygın dul bir hanımdı. Bu yüzden kendisine, iffetli ve namuslu anlamına gelen “Tahire” lakabı verilmi ti.

Hz. Hatice’nin bu özelliklerinden dolayı pek çok ki i kendisiyle evlenmek istediyse de o, bu teklifleri geri çevirdi. Ticaretle u ra an Hz. Hatice, Mekke’nin büyük tüccar aileleri arasında yer almı ve Mekke’nin zenginlerinden biri olmu tu. O, ticarette do ruluk, dürüstlük ve güveni ilke edindi i için ticari ortaklık kurarken ortaklarının güvenilir ve dürüst olmasına çok önem verirdi.

Hz. Hatice, kırk ya ında iken Hz. Muhammed’le evlendi. Böyle bir evlilik için Hz. Hatice’nin ye eni aracılık etmi ti. Hz. Hatice’nin ye eni, bir defasında Hz. Muhammed ile birlikte ticaret amacıyla aynı kafilede yer almı lardı. Bu yolculuktan dönünce o, Hz. Muhammed’in güvenilir, zeki ve kabiliyetli biri oldu unu Hatice’ye anlatmı tı. Hz. Muhammed bu sıralarda yirmi be ya larında idi. Ba ka tanıdıklarının da tavsiyesi üzerine Hz. Muhammed’e ticaret kervanlarında kendisine yardımcı olmasını teklif etti. Hz. Muhammed bu teklifi kabul edip Hz. Hatice’nin kervanlarında çalı maya ba ladı. Çok kısa zamanda Hz. Muhammed ba arısıyla, dürüstlü üyle Hz. Hatice’nin güvenini kazanmı tı. Hz. Hatice, güzel ahlakı ve davranı larına hayran oldu u Hz. Muhammed’e evlenme teklif etti. Hz. Muhammed aldı ı bu teklifi amcalarına götürdü. Amcası Ebu Talip, karde leri ile birlikte Hz. Muhammed’i de yanlarına alarak Hz. Hatice’nin evine gittiler. Ona talip oldular. Hz. Hatice’nin amcası Amr bin Esed bu evlili e izin verdi. Bunun üzerine Hz. Muhammed, o sıralarda, kırk ya larında olan Hz. Hatice ile evlendi.

Hz. Hatice, Hz. Muhammed’in örnek ki ili inden çok etkilenmi ti. Bunun sonucunda Hz. Hatice onu hem sevmi hem de önceden oldu u gibi servetinin idaresini ona bırakmı tır. eref ve asalet bakımından bir zirve olan Hz. Muhammed, Hz. Hatice gibi soylu bir kadınla evlenerek maddi bakımdan rahatlamı tı. Bütün Mekke halkı onlara gıpta ve saygıyla bakıyordu. Onların evlili i gerçek saygının ve samimiyetin simgesi olmu tu.

Hz. Muhammed’in Hatice’den dört kızı, iki o lu oldu. Kızları, Zeynep, Rukiye, Ümmü Gülsüm ve Fatıma’dır. Hz. Peygamberin soyu Fatıma’dan devam etti. Erkek çocuklarının adı, Kasım ve Abdullah’tır. O lu Kasım’dan dolayı da Hz. Muhammed’e Ebu’l-Kasım künyesi verilmi tir. Her ikisi de küçük ya ta ölmü tür.

Hz. Hatice, Hz. Muhammed’in hayatına anlam katan bir ki iydi. Her açıdan ona destek vermi ti. Hz. Muhammed ilk vahiy tecrübesini onunla payla mı , o da vahyin gerçekli ine hemen inanmı ve bütün varlı ı ile onu desteklemi tir. Hz. Muhammed, Hira Ma arası’nda bulundu u bir sırada ilk vahyi alınca büyük bir korku ve heyecana kapılarak evine dönmü tü. Ya adı ı tecrübeyi Hz. Hatice’ye anlatan Hz. Muhammed, korktu unu söylemi ti. Hz. Hatice onu u sözleriyle teselli etmi ti:

“Hiç korkma!... Allah seni asla kötülük içine atmaz. Allah sana mutlaka iyilikle muamele edecektir. Çünkü sen yakınlarına yardım ediyor, ailene bakıyor, hayatını dürüstlükle kazanıyor, di er insanların do ruluktan ayrılmamalarını sa lıyor, yetimlere sı ınacak bir yer temin ediyor, sözünde do ru, emanete hıyanet etmez, hiçbir dayana ı olmayanların yardımcısı, muhtaçlara iyilik için ko an ve herkes ile iyi geçinip nezaketle muamele eden bir kimsesin.”

46

S YER

Hz. Hatice daha sonra Hz. Muhammed’i dinî konularda bilgili olan amcasının o lu Varaka’ya götürmü ve o da bilgi ve güven vermesi noktasında e ine yardımcı olmu tu. Sonra da herkesten evvel kendisine inandı ını ve peygamberlik ça rısına uydu unu bildirdi. Hz. Hatice, kıtlık yıllarında Hz. Muhammed’in yoksulluk çeken amcası Ebu Talip’e destek için Hz. Ali’yi evine almasına razı olmu ve onu evladı gibi görmü tür.

Hz. Hatice, Hz. Muhammed’in acı ve sıkıntılı günlerinde hiçbir zaman ümitsizli e dü memi ve onu yalnız bırakmamı tır. lk vahiyden sonra ya anan kesinti (fetretu’l-vahiy) dönemi Hz. Muhammed için derin bir üzüntü dönemi oldu. Hz. Hatice, bu dönemde de peygamberlik görevine duydu u tereddütsüz inancı dolayısıyla, Hz. Muhammed’in en büyük manevi destekçisi olmaya devam etmi tir.

Mekkeli mü rikler Ha imo ullarını üç yıla yakın bir süre boykot etti inde Hz. Muhammed ile beraber zorluklara gö üs germi ; imanı ve sevgisiyle bir e olarak destek vermi ; sıkıntılarına üzüntülerine çare olmaya çalı mı tır. Hz. Muhammed, onun bu maddi ve manevi deste ini öyle takdir etmektedir: “Bütün insanlar, beni red ve inkâr ederken, o, bana iman etti. nsanlar beni yalanlarken o beni tasdik etti ve insanlar bana mali ambargo uygulayıp iktisadi bir sıkıntıya bo arken o malını mülkünü benim için seferber etti.”

Hz. Hatice, Hz. Muhammed’in sadece e i de il, aynı zamanda yakın bir dostu, bir dert orta ı olmu , sıkıntılı anlarında onu teselli etmi tir.

Hz. Hatice yirmi be yıl kadar süren bir evlilikten sonra hicretten üç yıl kadar önce vefat etti. Onun vefatı Hz. Muhammed’i son derece üzmü tü. Hz. Muhammed onun vefat etmesinden sonra ba ka hanımlarla evlenmesine ra men onu hiç unutmamı , her zaman sevgi ile anmı ve hakkında güzel sözler söylemi tir. Hz. Muhammed, bir defasında onu u sözlerle övmü tür: “Allah, bana ondan daha hayırlısını vermedi. O, hiç kimsenin kabul etmedi i bir zamanda bana iman etti, herkesin beni yalanladı ı bir zamanda o beni tasdik etti, kimsenin bana bir ey vermedi i sırada o malını benim için kullandı ve çocuklarımın annesi oldu.”

Prof. Dr. Nahide Bozkurt,

Ortaö retim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ö retim Programı, s. 82 - 83.

4. Hz. Muhammed’in Yeti kinlik Dönemi

Hz. Muhammed’in evlili inden peygamberli ine kadar olan yeti kinlik döneminde nasıl bir hayat sürdürdü-üne dair kaynaklarda detaylı bilgi verilmemi tir. Ancak ticaretle me gul oldu u ve yeteri derecede kazanç sahibi

oldu u bilinmektedir. Öte yandan e i Hz. Hatice’nin ticari i lerini de sürdürmü tür. am, Ürdün, Yemen, Umman ve Bahreyn ba ta olmak üzere Arabistan’ın çe itli bölgelerine ticari seferler düzenlemi tir. Hatta Habe istan’a bile gitmi olabilece ine dair rivayetler kaynaklarda yer almı tır.11

Hz. Peygamber, çocuklu undan beri çevresini dü ünen biri idi. Ailesini, akrabalarını ve ya adı ı top-lumun haklarını daima gözetirdi. Onların sıkıntılarını ve sevinçlerini payla ırdı. Yardımlarına ko ardı. Bu tutumunu yeti kinlik döneminde de aynen sürdürmü tür. Nitekim Hz. Ali’yi evine alıp bakımını üstlenerek amcası Ebu Talip’in yükünü hafifletmi tir. Durumu iyi olan di er amcası Abbas’a da Cafer’i yanına alması için ricada bulunmu tur. 12

lk vahyin geli inde Hz. Muhammed’in ya adı ı tereddüt ve heyecanı teskin etmek için Hz. Hatice’nin söyledi i sözler, Peygamberimizin bu dönemde nasıl bir hayat ya adı ını göstermektedir.11 Muhammed Hamidullah, slam Peygamberi, C 1, s. 58-59. 12 Muhammed Hamidullah, slam Peygamberi, C 1, s. 66.

47


Hz. Muhammed, çok vefakârdı. Bunu öncelikle aile büyüklerine kar ı göstermi tir. Altı ya ında kaybetti i annesini hayatının sonuna kadar unutamamı tır. Yıllar sonra bir gün Ebva köyünden geçerken annesinin kab-rini ziyaret etmi , kabrin üzerini düzeltmi -tir. Sonra da gözya larına hâkim olamamı , niçin a ladı ını soranlara, “Annemin benim hakkımdaki efkat ve merhametini dü ün-düm de onun için a ladım.”13 demi tir. Hz. Muhammed, henüz kendisi do madan önce vefat eden babasının mezarını da zaman za-man ziyaret ederdi.

Dedesinin yanında kaldı ı süre içinde onunla bakıcısı Ümmü Eymen ilgilenmi -ti. Hz. Muhammed, hayatı boyunca Ümmü Eymen’in yaptı ı iyilikleri de unutmamı tır. Gördü ü her yerde, ona sevgisini göstermi -tir. Hz. Muhammed, dedesinin vefatına çok üzülmü , defni sırasında gözya larını tuta-mamı tır. Henüz çocukluk ya larında iken çok sevdi i dedesinin acısını yüre inde his-setmi tir.

Peygamberimiz, amcası Ebu Talip’i ve onun ailesini de çok sever ve sayardı. Bu ailenin Hz. Muhammed’e çok iyili i dokunmu tu. Aile, yoksul olmasına ra men Hz. Muhammed’i yanlarına almı ve ona öz çocukları gibi bakmı tı. Hz. Muhammed de ticaretle u ra arak varlıklı hâle geldikten sonra amcasına destek olmu tu. Hz. Muhammed amcası Ebu Talip’in hanımı Fatıma binti Esed’e son derece saygılı davranırdı. O, Medine’ye hicret etti inde Hz. Peygamber, onu sık sık ziyaret ederdi.Vefat edince çok üzülmü ve sebebini soranlara, “Nasıl üzülmeyeyim. Ben yetim bir çocuk olarak ona sı ınmı ken o, çocuklarını aç tutar, beni beslerdi. Onlardan önce benim saçlarımı tarardı. O, benim anam gibi idi.”14 diye cevap vermi tir.

4.1. “Emin Ki i” Olarak Anılması

Hz. Muhammed, gençli inde her türlü cahiliye kötülüklerinden, putlardan, kumardan, içki meclislerinden ve çirkin e lencelerden uzak durmu tur. Hz. Peygamber, çocukluk, gençlik ve ye-ti kinlik yıllarında her zaman erdemli davranı larda bulunmu , toplumun takdirini kazanmı tır.

13 Salih Suruç, Peygamberimizin Hayatı, C 1, s. 104.14 Muhammed Hamidullah, slam Peygamberi, C 1, s . 45-46.

ÖRNEK ALALIM

“Hiç korkma!... Allah seni asla kötülük içine at-maz. Allah sana mutlaka iyilikle muamele edecektir.

Çünkü sen yakınlarına yardım ediyor, ailene bakıyor, hayatını dürüstlükle ka-zanıyor, di er insanların do ruluktan ayrılmamalarını sa lıyor ve yetimlere sı-ınabilecekleri bir yer temin ediyorsun.

Sözünde do ru, emanete hıyanet etmez, hiçbir dayana ı olmayanların yardımcısı, muhtaçlara iyilik için ko an ve herkes ile iyi geçinip nezaketle muamele eden bir kimsesin.”

Buhari, Bedu’l-Vahiy, 3; Müslim, man, 252.

Hatice validemizin Peygamberimizi anlatan yukarıdaki sözlerinden örnek-ler çıkaralım.

48

S YER

Kâbe tamirinin temsilî resmi.

Onun gençlik dönemine rastlayan ve herkese örnek olan erdemli davranı larından biri de Kâbe hakemli idir. Yeryüzünün ilk mabedi olan Kâbe, Hz. brahim ve o lu Hz. smail tarafından in a edilmi tir. Hasar gördükçe zaman zaman ya tamir edilmi veya yeniden yapılmı tır. Hz. Muham-med otuz be ya larında iken bir sel felaketinden dolayı büyük hasar gören Kâbe Mekkeliler ta-rafından onarıma alınarak eski temeller üzerine yeniden yapılmı tı. Sıra Hacer-i-Esvet’in yerine konulmasına gelince anla mazlık çıkmı ve kabileleler neredeyse birbirleriyle sava acak duruma gelmi ti. Bunun üzerine Kurey ’in ileri gelenlerinden Ebu Ümeyye bin Mugire, “ Beni eybe ka-pısından Kâbe’ ye ilk girecek kimseyi hakem tayin edelim.” deyince orada bulunan herkes bu fikri kabul etmi tir. Hz. Muhammed o kapıdan girince de çok sevinmi ler ve bu güvenilir kimsenin hükmüne razıyız demi lerdir.

Çünkü Peygamberimiz, güzel ahlakı, sa lam karakteri ve dürüstlü ü ile herkesin güvenini ka-zanmı tı. Toplum ona hayrandı. nsanlar ona dürüst ve güveni-

lir anlamına gelen “Muhammed’ül- Emin” (güvenilir Muhammed) ismi-ni vermi ti. Mekke’de “el-Emin” (emin ki i) denildi-

inde Hz. Muhammed akla gelirdi.15 Durum kendisine anlatılınca Hz. Peygamber, Hacer-i Esvet’i bir örtü içine koydu. Bütün kabile reisle-rinin katılımı ile örtüyü kal-dırdı ve ta ı kendi elleriyle yerine yerle tirdi.16 Böyle-ce sorun giderilmi ve barı sa lanmı oldu. Bu olay Hz. Muhammed’e ne kadar gü-

venildi ini göstermektedir.

Hz. Muhammed, çocuklu-undan itibaren temiz bir hayat

ya ayarak bu güven ve saygın-lı ı kazanmı tır. Yüce Allah da “ Ömrüne andolsun…” 17 buyurarak onun bu örnek ya-

antısına i aret etmi tir.

15 Ahmet Cevdet Pa a, Peygamber Efendimiz, s. 26.; . Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, s.79.16 Mevlânâ ibli, Asr-ı Saadet, slam Tarihi, C 1, s. 135-136.17 Hicr suresi, 72. ayet.

49


Fıtratı temizdi.

Karakteri yüksekti.

Akıllı ve zekiydi.

Güzel ahlaklıydı.

Do ru sözlüydü.

Güvenilirdi.

ffet ve haya

sahibiydi.

Kanaatkârdı.

Kötü adetlerden

uzak dururdu.

Ho görülüydü.

Güler yüzlüydü.

Mütevazıydı.

Hatipti.

Adildi.

Cesurdu.

Cömertti.

Ya lılara saygılıydı.

Yetim ve

fakirleri gözetirdi.

Tutumlu idi.

Akrabaya dü kündü.

Ticaret yapardı.

Spor yapardı.

Yüzm

e bi

lirdi

.Çalı kandı.

nsan

haklarını

savunurdu.

Barı tan yanaydı.

Sabırlı idi.

Çocukları çok severdi.

yi ve uyumlu

bir eti.

efkatli bir

baba idi.

Nezaket sahibiydi.

Vefakârdı.

Eitime

çok önem verirdi.

Kız çocuklarının

da haklarını

savunurdu.

Temizli e

çok dikkat

ederdi.

Peygamberimizin gençli inde ve yeti kinli inde sahip oldu u bazı üstün meziyetler.

50

S YER

4. 2. Hira GünleriHz. Muhammed, kırk ya larına do ru, ya-

adı ı toplumun kötülüklerinden uzak kalmak için yalnızlı ı seçiyordu. Dedesi Abdülmut-talip ve bazı Haniflerin yaptı ı gibi ramazan ayı gelince Mekke yakınlarında bulunan Nur Da ı’ndaki bir ma araya gider ve orada inzi-vaya çekilirdi. Orada ibadetini yapar ve tefek-kür ederdi. Zaman zaman ihtiyaçları için ehre iner, erzak alır tekrar Hira’ya dönerdi. Dinî ve ahlaki bozulmalar onu çok rahatsız ediyordu. O, çocuklu undan beri bir Hanif gibi ya ıyor-du. Toplumun kötü ya antısını benimsemi-yordu. Fakat o, buna ra men daima toplumu dü ünüyordu. Ancak onları bu ahlaki çökün-tüden kurtaracak çareyi bulamıyordu. O, âde-ta bir çıkmazda idi. Ne yapaca ını a ırmı tı. Kur’an’da Allah, o zamanki hâline i aretle Peygamberimize hitaben, “O, (Rabb’in) seni a ırmı hâlde bulup do ru yola iletmedi mi?” 18 buyurmu tur.

Hz. Peygamberin bu ibadet ve tefekkür hâli vahiy gelinceye kadar devam etti. Bu süreçte bazı rü-yalar görüyordu. Bu rüyalar aynen çıkıyordu. Bu durum, peygamberli e bir hazırlıktı. Vahyin geli ine kadar bu tür rüyalar devam etti.19

Allah, onu küçüklü ünden itibaren peygamberlik için hazırlamı tı. O, irk, zulüm, putlara tapmak ve her türlü kötülükten uzak durmu tu. Hz. Muhammed, ya adı ı toplumda sadakati, dürüstlü ü ve güzel ahlakı ile tanınmı tı.

Allah, insanlardan diledi ini peygamber olarak seçer. Yüce Allah, bu konuda öyle buyurmu tur: ... ... “… Allah, peygamberli i kime verece ini daha iyi bilir…”20 Allah, son peygamber olarak Hz. Muhammed’i seçmi ti.

18 Duhâ suresi, 7. ayet.19 Ali Himmet Berki - Osman Keskio lu, Hatemü’l-Enbiyâ Hz. Muhammed, s. 57.20 En’âm suresi, 124. ayet.

NOT EDEL M

Hz. Muhammed, Hira’dan her ini inde evinden önce Kâbe’ye gidip tavafta bulunmayı âdet edinmi ti. Zaman zaman azık olarak yanına çok az miktarda süt, kurutulmu et veya zeytinya ı ile kuru ekmek alır, bunlar tükenince evinden yeni yiyecekler tedarik edip tekrar döner ve tefekküre devam ederdi.

Türkiye Diyanet Vakfı slam Ansiklopedisi, C 19, s. 121.

b

Hira Ma arası.

51


ÜN TEM Z DE ERLEND REL MA- A a ıdaki açık uçlu soruları cevaplayınız.1. Hilfu’l-Fudul hangi amaca yönelik kurulmu tur? Belirtiniz.2. Peygamberimiz, gençli inde hangi i le u ra mı tır? Yazınız.3. Hz. Peygamberin gençli inde göstermi oldu u erdemli davranı lardan ikisini yazınız.4. Ficar Sava ları ve haram aylar hakkında kısaca bilgi veriniz. 5. Hz. Muhammed’in Kâbe hakemli ini kısaca anlatınız.

B- A a ıdaki çoktan seçmeli soruların do ru seçeneklerini i aretleyiniz.1. A a ıdakilerden hangisi Peygamberimizin annesinin vefat etti i yerin adıdır?A) am B) Taif C) Ebva D) Busra E) Mekke

2. A a ıda verilen isimlerden hangisi Hz. Muhammed’in çocuklarından biri de ildir?A) brahim B) Zeynep C) Ali D) Fatıma E) Kasım

3. Hz. Muhammed’e niçin “el- Emin” denmi tir?A) Sabırlı oldu u için B) Dürüst ve güvenilir oldu u içinC) Ho görülü oldu u için D) Kimseyi küçümsemedi i için E) Cömert oldu u için

4. Peygamberlikten önce Hz. Muhammed’in, ilgisini çeken ve kendisine yakın hissetti i dinî grup a a ıdakilerden hangisidir?A) Yahudiler B) Hanifler C) Hristiyanlar D) Sabiiler E) Putperestler

C- A a ıdaki cümlelerde bo bırakılan yerleri parantez içindeki uygun kelimelerle doldurunuz.(Ali, Mekke, Hilfu’l-Fudul, 632, Erdemliler Birli i, Fatıma, Medine, Hasan, Hüseyin, 571, Taif.)1. Hz. Muhammed ................ yılında ................ de do du, ................ yılında ................ de vefat etti.2. Hz. Muhammed’in yirmi ya larında iken katıldı ı ve Mekke’de zulüm ve haksızlı a sonvermek amacıyla kurulan birli e ................ veya ................birli i denmi tir.3. Peygamberimizin nesli, kızı Hz. ................ve damadı Hz. ............... nin çocukları olan ................ve................ isimli torunlarıyla devam etmi tir.

D- A a ıda bilgilerin do rularını (D), yanlı larını (Y) ile i aretleyiniz.1. (…) Peygamberimiz do duktan kısa bir süre sonra babası Abdullah vefat etmi tir.2. (…) Hz. Muhammed’in sütannesinin adı Halime’dir.

3. (…) Kâbe hakemli inden sonra Peygamberimiz kendisine vahiy gelinceye kadar her sene ramazan ayında Hira Da ı’ndaki bir ma araya çekilerek ibadet ve tefekkür ile me gul olmu tur.

4. (…) Peygamberimizi en çok koruyan amcası Ebu Lehep’tir.

5. (…) Peygamberimizin en küçük o lu brahim’dir.

PEYGAMBER OLARAK HZ. MUHAMMED VE MEKKE DÖNEM

3.ÜN TE

55


1. Harita üzerinden Mekke, Medine ve Taif ehirlerinin co rafi konumlarını

inceleyiniz.

2. Vahiy, risalet, nübüvvet, tebli , hicret ve peygamber kelimelerini sözlükten

ara tırınız.

3. Kur’an-ı Kerim mealinden Alak suresinin ilk be ayetinin anlamını

okuyunuz.

4. Mescid-i Haram ve Mescid-i Aksa hakkında bilgi toplayınız.

9555555555555555555555555999999999955555555555555555552

S YER

53

3. ÜN TE: PEYGAMBER OLARAK HZ. MUHAMMED VE MEKKE DÖNEM

1. lk Vahiy

Hz. Muhammed (s.a.v.)’in ya adı ı dönemde dünya genelinde, dinî, siyasi ve kültürel problem-ler vardı. O dönemin iki büyük gücünden biri olan Bizans, tarihinin en zor dönemini geçirmek-teydi. Taht kavgaları, sivil ve askerî idarede görülen bozulmalar ve farklı mezheplere gösterilen tahammülsüzlük Bizans toplumunu sarsmaktaydı. Arap Yarımadası’na kom u olan ran’daki Sa-sani Devleti ise Bizans ile sürekli mücadele hâlindeydi. Mecusili e inanan ranlılar, ate i kutsal saymaktaydı. Bu toplumlarda kölelik egemendi ve kadınlara gereken önem verilmezdi.

Dünya genelinde oldu u gibi Arap Yarımadası’nda da hukuksuzluk, cehâlet ve ahlaki bunalım hat safhada idi. nsanlar Allah’ın gönderdi i emir ve yasakları unutmu , kendi arzularına göre bir hayat ya amaya ba lamı lardı. Allah yerine putlara ve ba ka tanrılara tapıyor, birbirlerine zulüm ve haksızlık yapıyorlardı. Adalet, do ruluk, merhamet ve yardımseverlik gibi kavramlar gerçek anlamını ve de erini yitirmi ti.

Mekke toplumundaki yanlı inanç ve ah-laki çöküntü Peygamberimizi üzmekteydi. Hz. Muhammed gençli inden itibaren ya a-dı ı bu kötü ortamdan ve karga adan uzak-la maya çalı ıyordu. Yılın belirli zamanla-rında özellikle ramazan ayında Mekke’nin kuzeyinde yer alan Hira Ma arası’nda in-zivaya çekiliyor ve derin dü üncelere dalı-yordu. Bu sessiz ve sakin ortamda, içinde ya adı ı toplumun yanlı davranı larını dü-ünüyor, insanlı ı bu kötü durumdan kurtarmak için çözümler arıyordu. Orada tefekküre dalıyor

ve o zamana kadar ya amadı ı garip hâllere ahit oluyordu. Uyku hâlinde iken rüyalar görüyor ve gördü ü her rüya aynen gerçekle iyordu.

Hz. Muhammed 610 yılının ramazan ayında, bir pazartesi gecesi, yine Hira Ma arası’na çekil-mi ve dü üncelere dalmı tı. Gün do mak üzereydi ki daha önce hiç görmedi i bir varlık Peygam-berimize “Oku!” diye seslendi. Peygamberimiz ürperti ve endi e içerisinde, “Ben okuma bilmem!” dedi. Tanımadı ı bu varlık ikinci kez, “Oku!” dedi. Hz. Muhammed yine, “Okuma bilmem!” dedi. Cebrail üçüncü kez aynı istekte bulununca Peygamberimiz, “Ne okuyayım?” diye sordu. O zaman Cebrail, Alak suresinin ilk be ayetini ona okudu:

“Yaratan Rabb’inin adıyla oku! O, insa-nı bir a ılanmı yumurtadan yarattı. Oku! nsana bilmediklerini belleten, kalemle

(yazmayı) ö reten Rabb’in, en büyük ke-rem sahibidir.”1

1 Alak suresi, 1-5. ayetler.

DE ERLEND REL M

lk inen ayetlerde hangi me-sajların verilmek istendi ini ar-kada larınızla de erlendiriniz.

B LG KUTUSU “Gizli konu mak, seslenmek,

emretmek” gibi anlamlara gelen vahiy, Allah’ın melek aracılı ıyla peygambere ilahî hitapta

bulunmasıdır.

54

S YER

Cebrail, bu ayetleri okuduktan sonra gözden kayboldu. Hz. Muhammed inen ayetleri tekrarladı. Heyecan ve korku içinde evine geldi. Hemen yattı ve e i Hz. Hatice’den üzerini örtmesini istedi. Sakinle ince e ine ba ından geçenleri anlattı. Hz. Hatice, “Sen daima eli açık ve cömert davranırsın, iyilik yaparsın; fakir ve muhtaçlara yardıma ko arsın, misafiri a ırlarsın. Böyle bir insanı Allah (c.c.) yalnız bırakır mı?” diyerek onu teselli etti.2

Her zaman e inin en büyük destekçisi olan Hz. Hatice, Resulullahı alıp Varaka bin Nevfel’e gö-türdü. Varaka, Haniflerden olup braniceyi bilir, Tevrat ve ncil’i okurdu. Hz. Peygamber, ya adık-larını Varaka’ya anlattı ve ona fikrini sordu. Varaka bunun üzerine Hz. Peygambere unları söyledi: “Gördü ün Allah’ın Musa’ya da gönderdi i Cebrail’dir. Ke ke senin peygamberlik günlerinde genç olsaydım da kavminin seni Mekke’den çıkaracakları zamanı görseydim.’’ dedi. Kurey kabilesi için-de büyük itibar gören ve Mekkeliler tarafından “Muhammedü’l- emin” diye bilinen Hz. Peygamber bu söze hayret ederek, ‘‘Onlar beni çıkaracaklar mı?’’ diye sordu. O da, ‘‘Evet, vahyi tebli eden her-kes dü manlı a u ramı tır. ayet senin davet günlerine yeti irsem sana yardım ederim.’’ diye cevap verdi.3 Ancak bu olayın üzerinden çok geçmeden Varaka vefat etti.

2. Vahyin Kesintiye U raması ve Yeniden Ba laması

Hz. Muhammed’e gelen Alak suresinin ilk ayetlerinden sonra bir müddet vahiy kesildi. Bu süre içinde o, Hira Ma arası’na gidiyor ve mele in tekrar gelmesini bekliyordu. Günler, haftalar süren bu bekleyi boyunca vahiy mele i gelmedi. Vah-yin kesintiye u radı ı bu döneme “Fetretü’l-Vahiy” denir. Bu dönemde vahyin gelmemesi sebebiyle Hz. Peygamber sıkıntılı günler ya a-mı tı. O, zaman zaman Rabb’i tarafından terk edildi i fikrine kapılmı tı. Yine bir gün Hira

2 Buhari, Sahih-i Buhari ve Tercümesi, C 1, s. 147. 3 Buhari, Tecrid-i Sarih, C 1, s. 14.

Peygamberimize ilk vahyin geldi i yer: Nur Da ı (Mekke).

YORUMLAYALIMVahyin kesintiye u raması Hz.

Peygamberi neden üzmü tür?

Yorumlayınız.

55


Ma arası’na gitmi ve dönü te gökyüzünde vahiy mele ini görmü tü. Büyük bir ürperti ve he-yecana kapılan Hz. Peygamber, tela lı bir ekilde evine gelerek yata ına uzandı. Bu esnada vahiy mele i tekrar gelerek ona öyle hitap etti: “Ey bürünüp sarılan (Resulüm)! Kalk ve (insanları) uyar. Sadece Rabb’ini büyük tanı. Elbiseni temiz tut. Kötü eyleri terket.”4 Bu ayetlerle Hz. Muhammed’e insanları Allah’ın yoluna davet etme görevi verilmi tir. Böylece Hz. Peygamberin davet görevi fiilen ba lamı oldu.

3. lk Ça rı ve lk Müslümanlar

nsanları slam’a davet etme emrini alan Hz. Peygamber, ilk dönemlerde daveti gizli olarak yapmı tır. Bu süre içinde Peygamberi-miz, öncelikle aile bireylerine, yakın dostları-na ve daveti kabul edece ine inandı ı ki ilere slam’ı tebli etmi tir. Peygamberimizin dave-

tine icabet eden ilk ki i, e i Hatice olmu tur. O, Mekkelilerin alay, hakaret ve eziyetlerine kar ı kocasını teselli etmi ve ona moral vermi tir.

Hz. Peygambere ilk iman edenlerden biri Ebu Talip’in o lu Ali’dir. Peygamberimizin amcası olan Ebu Talip’in ailesi kalabalıktı ve maddi durumu ise zayıftı. Bu yüzden Peygam-berimiz, amcasının yükünü hafifletmek için Ebu Talip’in o lu Ali’nin bakımını üstlenmi -ti. Peygamberimizin evinde kalan Ali, bir gün onu ve e i Hatice’yi namaz kılarken gördü. Onlara yaptıklarının ne oldu unu sordu. Pey-gamberimizin, kendisine namazı ve slam’ı anlatması üzerine Hz. Ali dü ünmek için izin istedi. Ertesi gün Ali, Müslüman oldu. O sırada Ali on ya ında idi.

Zeyd bin Harise de slam’ı ilk kabul eden-lerdendir. Hz. Muhammed’in azatlı kölesi olan Zeyd’in ve Hz. Peygamberin kızlarının da slam’ı kabul etmesi ile birlikte Peygamberi-

mizin hanesinde herkes Müslüman olmu tur.

Hz. Ebu Bekir de ilk Müslüman olan-lardandır. Zengin ve saygın bir tüccar olan Hz. Ebu Bekir, Peygamberimizin çocukluk arkada ı ve dostudur. Bu yakınlı ı sebebiyle

4 Müddessir suresi, 1-5. ayetler.

KONU ALIM

lk Müslümanlardan olan Zeyd bin Harise, küçükken ailesinden

ayrı dü mü ve Peygamberimizin himayesinde ya amını devam ettirmi ti.

Zeyd’in ailesi, Peygamberimize gelerek onu kendilerine vermesini istedi. Peygambe-rimiz de Zeyd’i ça ırarak ona isterse ailesi ile gidebilece ini isterse yanında kalabilece ini önerdi. Ancak O, Peygamberimizin yanında kalmayı tercih etti.

rfan Yücel, Peygamberimizin Hayatı, s. 51.

lk Müslüman olanların hayat hikâyelerini ara tırarak sınıfta arkada larınızla konu u-nuz.

hi

B LG KUTUSUPeygamberimiz slam’a

davetin ilk yıllarında tebli için genç bir Müslüman olan Erkam’ın evini kullandı. Bu

evde Müslüman olmayanlara slam’ı anlatı-yor, Mekke dı ından gelenlerle burada görü-üyor ve Müslümanlara dinlerini ö retiyordu.

Ayrıca Müslümanlar burada topluca ibadet yapıyorlardı. Burası, slam tarihinde “Darü’l Erkam” (Erkam’ın evi) diye me hur olmu -tur.

Türkiye Diyanet Vakfı slam Ansiklopedisi, C 8, s. 520. (Özetlenmi tir.)

56

S YER

hiç tereddüt etmeden slam’ı kabul etmi tir. Osman bin Affan, Zübeyr bin Avvam, Sa’d bin Ebi Vakkas, Abdurrahman bin Avf, Talha bin Ubeydullah gibi ahsiyetler Hz. Ebu Bekir aracılı ı ile Peygamberimizin huzuruna gelmi ve Müslüman olmu lardır. Bu sahabelere slam tarihinde “ lk Müslümanlar” denir.

slam’ı kabul edenlerin sayısının otuza yakla tı ı bu dönemde Müslüman olanların ço unlu u gençler, köleler ve kadınlardı. Bunlar dinlerini gizli ö reniyorlar ve ibadetlerini de gizli yapıyorlardı. Ancak Hz. Peygamber, ö le vakitlerinde Kâbe’de namaz kılabiliyordu. Bu süreçte Mekkeli mü rik-ler Hz. Peygamber ve Müslümanlarla alay ediyorlar, onları küçümsüyorlardı.

4. Ça rının Yaygınla tırılması ve Sonuçları

Hz. Peygamberin slam’a gizli davet dönemi yakla ık üç yıl (M 610-613) sürmü tür. Peygambe-rimiz “Sana emrolunanı açıkça söyle ve mü riklere aldırma.”5 ve “(Önce) en yakın akrabanı uyar.”6 ayetleri nazil olunca tüm insanları açıkça slam’a davet etmeye ba ladı.

Hz. Peygamber öncelikle akrabalarını slam’a davet etmek maksadıyla bir yemek tertip etti. Yeme e Peygamberimizin amcaları, halaları ve di er akrabaları katıldı. Yemekten sonra Hz. Pey-gamber konu maya ba lamadan önce amcası Ebu Lehep aya a kalktı. Peygamberimizin tebli inden önceden haberdar olan Ebu Lehep ye enine, “Ben kendi akrabalarına senin getirdi in gibi kötü ey getiren birini görmedim.”7 diye ba ırdı ve orayı terk etti. Onun ardından oradaki topluluk da da ıldı. Peygamberimiz bunun üzerine bir müddet sonra tekrar bir yemek daveti tertip ederek tüm akrabala-rını ça ırdı. Yemekten sonra akrabalarına öyle seslendi:

‘‘Kavmine benim getirdi imden daha hayırlı bir ey getiren birini bilmiyorum. Ben sizi iki kelimeye davet ediyorum. O da Allah’tan ba ka ilah olmadı ına ve benim de onun kulu ve elçisi oldu uma iman etme-nizdir. Ben size ve tüm insanlara peygamber olarak gönderildim. Bu hususta hanginiz bana yardımcı olarak cenneti kazanmayı kabul eder?’’8 Orada bulunanların ço unlu u olumlu sözler söylediler. Ancak Ebu Lehep, “Bu bir erdir, kötülüktür, bugün ona uyacak olursanız zillete dü ersiniz ve bunu korumaya kalkarsanız öl-

dürülürsünüz.” diyerek kar ı çıktı. Bunun üzerine kalabalık da ıldı. Böylece Hz. Peygamberin akra-balarını slam’a davet etme giri imi sonuçsuz kalmı tır.

Bir müddet sonra Hz. Peygamber, Mekkelilere slam’ı açıktan tebli etmek amacıyla Safa Tepesi’ne çıkarak öyle seslenmi ti: “Ey Kurey hâlkı! ayet ben size, u tepenin arkasında, ehri istila etmek isteyen bir dü man ordusu gelip karargâh kurmu desem, bana inanır mısınız?”

5 Hicr suresi, 94. ayet.6 u’arâ suresi, 214. ayet.7 brahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, s. 88. 8 Mustafa Asım Köksal, Hz. Muhammed ve slamiyet, C 1, s. 262.

TARTI ALIM

Peygamberimiz slam’ı tebli e ni-çin önce yakın akrabalarından ba la-mı tır?

Arkada larınızla tartı ınız.

57


Mekkeliler ise bu soruya öyle cevap verdiler: “Sen asla yalan söylemedin ve biz senin her söy-ledi ine inanırız.” Hz. Peygamber, “Allah beni, sizi ikaz edip kötü eylerden korumak ve ayet beni dinlemeyecek olursanız Allah’ın öfkesinin sizi tehdit etti ini söylemek üzere gönderdi.” dedi. Orada bulunanlardan Ebu Lehep, Hz. Peygamberin sözünü keserek öyle ba ırdı: “Bu manasız ve saçma bildiri için mi bizi rahatsız ettin ve zamanımızı bo yere geçirttin?”9 Bunun üzerine orada bulunan topluluk, da ılmı ve böylece ilk açıktan davet giri imi de sonuçsuz kalmı tır.

4.1. lk Tepkiler

Hz. Peygamber, kar ıla tı ı tüm zorluklara ra men insanları Allah’ın birli ine inanmaya ve putlara tapmamaya ça ırmı tır. Buna kar ı-lık Mekkeli mü rikler onunla alay ettiler. Hz. Peygamber onların gittikleri yolun yanlı ol-du unu, putlara tapmanın bo ve faydasız bir inanç oldu unu ifade etti. O, putlar hakkında inen, “Siz ve Allah’tan ba ka taptıklarınız, cehennemin yakıtısınız; oraya gireceksiniz. E er onlar ilah olsalardı, oraya girmeyeceklerdi. Hepsi orada temelli kalacaktır. ”10 ayetini mü riklere okudu u zaman mü riklerin tepkisi daha da arttı. Onlar, Peygamberimize hakaret ederek onun geçece i yollara dikenler ve çöpler atmaya ba ladılar.

Mü riklerin alay ve hakaretlerine ra men slam, Mekke’de her geçen gün yayılıyordu. Bu du-rumdan endi eye kapılan Mekkeliler Ebu Talip’e geldiler. Ona, ‘‘Ey Ebu Talip! Ye enin bizim tanrı-larımız hakkında kötü eyler söylüyor. Atalarımızın ve bizim takip etti imiz yolun yanlı oldu unu iddia ediyor. Putlarımızı yerin dibine batırıyor. Onu bu i ten vazgeçir; yoksa biz ne yapaca ımızı biliriz. ki taraftan biri yok olmadan bu i düzelmez.’’11 diyerek onu tehdit ettiler. Bunun üzerine

9 Muhammed Hamidullah, slam Peygamberi, C 1, s. 90. 10 Enbiyâ suresi, 98-99. ayetler.11 Nedvi, Siyretü’n-Nebeviyye, s. 83.

NOT EDEL MEbu Lehep, her fırsatta Peygamberimizin slam’ı tebli ine engel olmaya

çalı mı tı. O, e i Ümmü Cemil ile birlikte Peygamberimizin geçti i yollara dikenler, pislikler atıyordu. Peygamberimize kar ı bu amansız dü manlıkları sebebiyle onlar hakkında Leheb suresi nazil olmu tur:

“Ebu Lehep’in iki eli kurusun! Kurudu da. Malı ve kazandıkları ona fayda vermedi. O, alevli bir ate te yanacak. Odun ta ıyıcı olarak ve boynunda hurma lifinden bükülmü bir ip oldu u hâlde karısı da (ate e girecek).”

Leheb suresi, 1-5. ayetler.

TARTI ALIM

Hz. Muhammed’e vahiy gelme-den önce ona güvenip “el-Emin” diye hitap eden Mekkelilerin, vahyin gel-mesinden sonra ona tepki gösterme-

lerinin nedenlerini sınıfta arkada larınızla tartı ınız.

58

S YER

Ebu Talip, kavminin söylediklerini Peygam-berimize anlattı ve ona, “Bana ve kendine acı. Benim üstesinden gelemeyece im i leri bana yükleme! Gücümün yetmeyece i eylerle beni kar ı kar ıya bırakma!” dedi. Hz. Peygamber, amcasının artık kendisini himaye etmekten vazgeçece ini zannetti. Bu nedenle amcasına, “ lahî tebli vazifemi terk etmem için sa elime Güne ’i sol elime Ay’ı verseler ben bu davamdan vazgeçmem.” diyerek kararlılı ı-nı gösterdi.12 Peygamberimizin kararlı duru u ve slam’ın Mekke’de günden güne büyümesi üzerine mü rikler, Hz. Peygamberle anla mak istediler. Bu amaçla Utbe bin Rebia’yı, ona elçi olarak gönderdiler. Utbe, ona e er zenginlik istiyorsa servet verebileceklerini, liderlik istiyorsa onu ba larına lider yapacaklarını, evlilik istiyorsa ehrin en soylu ve en güzel kadını ile evlendirmeye hazır olduk-larını söyledi. Utbe, Hz. Peygamberden bunun kar ılı ında putları ve inançları aleyhinde konu ma-masını ve o güne kadar yaptıklarından vazgeçmesini istedi. Hz. Peygamber ise mü riklerin sözcüleri olan Utbe’nin teklifine öyle cevap verdi: ‘‘Ben saydıklarınızın hiçbirine sahip de ilim. Ancak Rabb’im, beni size peygamber olarak gönderdi. Ben size Allah’ın emirlerini tebli ediyorum. man ederseniz dünya ve ahirette mutlu olursunuz. Yeter ki putlara tapmaktan vazgeçip Allah’a

iman ve kulluk ediniz.’’13

Anla ma tekliflerinin reddedilmesi üzerine mü rikler bu kez ona bir yıl putlara tapma, bir yıl da Allah’a tapmayı önerdiler. Ancak Mekkelilerin bu teklifi Peygamberimize inen u ayetlerle reddedil-mi tir: “De ki: “Siz ey hakikati inkâr edenler! Ben tapmam sizin taptı ınıza, siz de tapmazsınız benim taptı ıma. Ve ben tapmayaca ım (asla) sizin tapıp durdu unuza, siz de (hiç) tapmaya-caksınız benim taptı ıma. Sizin dininiz size, benimki bana!”14

Mekkelilerin teklifleri Hz. Peygamber tarafından geri çevrilince Müslümanlara yönelik eziyet ve i kenceler artmaya ba ladı. Mü rikler, i kence ve zulümlerle Müslüman olmak isteyenlerin gözünü korkutmayı hedeflediler. Müslüman olanları inançlarından vazgeçirmeye zorladılar. slam’ın yayı-lı ını engellemek amacıyla özellikle köle, fakir ve kimsesiz Müslümanlara kar ı acımasız eziyet ve i kencelere ba vurdular.

Bilal-i Habe i, Yasir ailesi, Suheyb-i Rumi ve Ebu Fuheyre gibi köle ve kimsesiz Müslümanlar Mekkelilerin eziyetlerine maruz kaldılar. Umeyye bin Halef, kölesi Bilal’i kızgın çöl sıca ında kumla-ra yatırır ve onun üzerine ta lar koyardı. Dininden vazgeçmesi için ona eziyet ederdi. Annesi ve babası ile birlikte Müslüman olan Ammar bin Yasir de eziyet ve i kenceye u rayan ilk Müslümanlardandır. Onları günün en sıcak vaktinde kumlarda sürükleyen mü rikler, onlara dinlerini inkâr etmelerini ve putlara tapmalarını telkin ederlerdi. A ır i kence ve eziyetlere dayanamayan Ammar’ın annesi Sü-meyye ve babası Yasir öldü. Böylece Yasir ailesi slam tarihinin ilk ehitleri oldu.

12 Muhammed Hamidullah, slam Peygamberi, C 1, s. 101.13 bn Hi am, Siret-i Nebi, C 1, s. 315-316.14 Kâfirûn suresi, 1-6. ayetler.

YORUMLAYALIMPeygamberimiz, mü riklerin

taptı ı putlara fiziki saldırıda bu-lunmamı ancak insanlara putlara

tapmanın yanlı lı ını anlatmı tır.

Peygamberimizin bu yolu tercih etme-sinin sebeplerini sınıfta arkada larınızla

yorumlayınız.

59


Hz. Peygamber, slam’ı yaymak için her fır-satı de erlendiriyordu. Bir defasında hac mevsi-minde Mekke’ye gelen di er kabile mensuplarına da slam’ı anlatmak amacıyla Ukaz, Mecenne ve Mina panayırlarına gitti. Onlara Kur’an ayetlerini okuyup anlatarak slam’ı tebli etti. Bunun üzeri-ne Mekkeli mü rikler, onun görü tü ü kimselere Hz. Muhammed’in “kendi kabilelerinden oldu unu ve onun cinlenmi bir büyücü” oldu unu söyledi-ler. Hz. Peygamberi, muhataplarına kar ı karalamaya çalı tılar. Böylece Peygamberimizin bu gayreti mü riklerin engellemeleri yüzünden sonuçsuz kaldı.

Mü riklerin, Hz. Peygamberin mesajına tepki göstermesinin temel sebebi onların dinî inançlarıydı. Mekkelilerin kutsal saydıkları Kâbe, Arap kabilelerinin taptı ı putlarla dolu bir mekândı. Mü rikler, hem taptıkları putların kendilerini Allah’a daha çok yakınla tıraca ını iddia ediyorlar hem de kendile-rinin atalarının yolunu takip ettiklerini söylüyorlardı. Bu sebeple Hz. Peygamberin putlara tapmama ve Allah’ın birli ine iman etme ça rısını reddettiler. Geleneklerine dü kün olan Mekke halkı, atalarından ve babalarından devraldıkları putperestli in do ru bir yol oldu una inanmı lardı. Kur’an-ı Kerim ise onların bu anlayı ını öyle tenkit etmekteydi: ‘‘Onlara (mü riklere), ‘‘Allah’ın indirdi ine uyun.’’ denildi i zaman onlar, ‘Hayır, biz atalarımızı üzerinde buldu umuz eye uyarız.’ derler. Ya ata-ları bir ey anlamamı , do ruyu da bulamamı idiyseler?’’15

Mekkelilerin, Hz. Peygamberin slam’a ça rısına gösterdikleri tepkilerin sebeplerinden biri de eko-nomiktir. Çünkü Mekke, Arap Yarımadası içinde merkezî bir konumda bulunmakta idi. Mekke’de bulu-nan Kâbe, yıllardır tüm Arap kabileleri için bir çekim merkeziydi. Her yıl putlarını ziyaret için Kâbe’ye gelen Araplar, Mekkeliler için aynı zamanda ticari yönden büyük bir kazanç kapısıydı. Mü riklerin ileri gelenleri, slam’ın Mekke’de hâkim oldu u zaman putlarla dolu olan Kâbe’nin bu özelli ini kaybede-ce ini ve zarara u rayacaklarını dü ünüyorlardı. Ayrıca mü rikler kervan ticareti sayesinde Mekke’nin ticari hayatına da hâkimdiler. Onlar, putperest yapının sona ermesi hâlinde Araplar nezdindeki itibar-larını da kaybedeceklerine inanıyorlardı. Dolayısıyla Mekke, bu putperest yapı sayesinde ayakta dur-makta ve ticaretle u ra an mü riklerin liderleri, bu yapının bozulmasından endi e etmekte idiler.16 Hz. Peygamberin putların terk edilmesine yönelik ayetler okuması, irki ele tirmesi onları bu yönden en-di eye sevk etmi ti. Onlar, ekonomik ve siyasi nüfuzlarının yok olaca ını dü ünerek Peygamberimize dü man olmu lardı. Hz. Peygambere en çok dü manlı ı Mekkeli tüccar ve yönetici sınıfının yapması bu açıdan dikkat çekicidir.

Hz. Peygamber, Kurey ’in ahlaksızlıklarını, ka-dınları, zayıfları ve yetimleri ezen insanlık anlayı ını ele tiriyordu. Onları slam ahlakına davet ediyordu. Tüm insanların do u tan hür ve e it oldu unu ilan ediyordu. Mekke’nin toplumsal yapısında ise köle-lik önemli bir unsur idi. Mü riklerin ileri gelenleri, Hz. Muhammed’in köle ile efendiyi e it saymasına tepki gösterdiler. Onlar, slam’a Mekke’nin toplum-sal yapısını bozaca ı gerekçesi ile kar ı çıktılar. Peygamberimize de bu sebeple dü man olmu lardı. 15 Bakara suresi, 170. ayet.16 Sabri Hizmetli, slam Tarihi, s. 124.

KONU ALIM

Hz. Peygambere ve ilk Müs-lümanlara bireysel, ekonomik

ve toplumsal açıdan gösterilen tepkileri sınıfta tahtaya yazınız ve ar-

kada larınızla konu unuz.t k

TARTI ALIM

lk Müslümanların çektikleri ezi-yet ve i kencelerin slam’ın yayılı ını nasıl etkiledi ini tartı ınız.

60

S YER

Arapların sosyal ya amında kabilecili in önemli bir yeri vardır. Mekke toplumunda kabile içi dayanı ma kadar kabile rekabetleri de önemli bir yer tutar. Mekke’deki Ha imiler ve Ümeyye-o ulları rekabeti de birçok insanın Müslüman ol-masına mani olmu tur. Ebu Cehil’in de mensubu oldu u Ümeyyeo ulları kabilesi bu rekabeti sü-rekli canlı tutmu ve Hz. Peygambere dü manlık göstermi tir.

Hz. Peygamberin davetine yönelik tepkilerin bir sebebi de Mekkelilerin liderlik anlayı ıydı. Bu cahiliye anlayı ına göre liderlerin zengin ve erkek çocuk sahibi olmaları beklenirdi. Oysa Hz. Peygamber hem zengin de ildi hem de sadece kız çocukları olan bir insandı. Bu durumu kabullenemeyen Kurey liler peygamberli in zengin ve erkek çocuk sahibi olan bir ki iye gelmesi gerekti ini iddia ediyorlardı. Onlara göre Mekke’den Velit bin Mugire ve Taif’ten Ebu Mesut’un peygamber olması daha do ru idi. Onların bu iddiasına ise Kur’an-ı Kerim’de öyle cevap verilmi tir: “Ve yine öyle derler: “Bu Kur’an, neden iki ehrin ileri gelen-lerine inmi de il? Rabb’inin rahmetini yoksa onlar mı bölü türüyorlar?...’’17

4.2. Habe istan’a Hicret

Hz. Muhammed’in peygamberli inin dördüncü yılı (M 614) Müslümanlara yöne-lik i kence ve baskıların arttı ı bir yıl olmu -tur. Birçok Müslüman i kenceye u ramı ve hatta bazıları akrabaları tarafından ev hap-sine tabi tutulmu tu. Müslümanlar, dinlerini serbestçe ya ayamamı ve mü riklerin haka-retlerine maruz kalmı lardı. Çekilen sıkıntı ve eziyetleri gören Peygamberimiz mümin-leri rahatlatmak amacıyla onlara u tavsiyede bulunmu tu: “Habe ülkesine gidiniz. Zira orada kimseye zulmetmeyen ve adaletle hükmeden bir hükümdar vardır.”18

Müslümanların hicret edece i ülke ola-rak Habe istan’ın (bugünkü Etiyopya) ter-cih edilmesinin çe itli nedenleri vardır. Ön-celikle Arap Yarımadası’nda bulunan di er kabileler putlara tapmakta idi. Üstelik Ku-rey kabilesinin bunlarla iyi ili kileri vardı.

17 Zuhruf suresi, 31-32. ayetler. 18 bn Sa’d, Kitabü’t-Tabakat, C 1, s. 204-205.

DE ERLEND REL M

“Hayır! Do rusu siz yetime ikram etmiyorsunuz, yoksulu yedirmeye birbirinizi te vik etmiyorsunuz. Haram-helal

demeden mirası yiyorsunuz. Malı a ırı biçimde seviyorsunuz.”

Fecr suresi, 17-20. ayetler

Yukarıdaki ayetleri okuyarak mü rikle-rin ahlak anlayı larını de erlendiriniz.

Habe istan’a yapılan hicretin güzergâhı.

61


O artlarda hiçbir Arap kabilesi ticari ve dinî ili kilerinden dolayı Müslümanlar için Kurey ’i kar-ısına alamazdı. Yemen bölgesi de Mecusi oldu u için semavi bir dine tahammül gösteremezdi. Bu

sebepten Habe ülkesi o gün için hicrete en uygun yerdi. Peygamberimizin hicret için Müslümanlara tavsiye etti i Habe istan, Kızıldeniz sahilinde bulunmaktaydı ve Mekkeliler tarafından adaletli yö-netimi ile bilinmekteydi. Halkı ehl-i kitap olan Habe istan, Müslümanların dinlerini serbestçe ya-ayabilecekleri bir ortama sahipti. Ayrıca oraya gidecek olan Müslümanlar sayesinde slam, ba ka

insanlara da ula mı olacaktı.

Peygamberli in be inci yılında (M 615) Hz. Peygamberden hicret izni alan muhacirler, Mekke’den gizlice ayrıldı. Kafilede on bir erkek ve dört kadın vardı. Kafile, Kızıldeniz kıyısından bir gemi ile Habe istan’a geçti. Kafilede Hz. Osman ve e i Peygamberimizin kızı Rukiye, Zübeyr bin Avvam, Abdurrahman bin Avf gibi ilk Müslümanlar da vardı. Bu yolculuk slam tarihindeki ilk hicret olarak anılmaktadır.

Habe ülkesine ula an muhacirler Habe Neca isi Ashame’den güzel ve adaletli muamele gör-düler. Onun ülkesinde dinlerini serbestçe ya adılar. Ancak bir süre sonra “Mekkelilerin Müslüman oldu u” eklindeki asılsız haber üzerine bir kısmı tekrar Mekke’ye dönmeyi tercih etti. Dönen Muha-cirler, Mekke yakınlarına geldikleri zaman haberin do ru olmadı ını ö rendiler. Habe istan’a tekrar dönmenin güç olması sebebiyle bazıları gizlice bazıları da himaye yoluyla Mekke’ye girmek zorunda kaldılar.

Habe istan’dan dönen Muhacirler, orada dinlerini serbestçe ya adıklarına ili kin güzel haberler getirdiler. Bu haberi duyan ve baskılardan bunalan Müslümanlar da Habe istan’a hicret etmeye karar verdiler. lk hicretten bir yıl sonra (M 616) seksen iki erkek, on sekiz kadından olu an ikinci kafi-le Peygamberimizin amcası Ebu Talip’in o lu ve Hz. Ali’nin karde i olan Cafer’in ba kanlı ında Habe istan’a hicret etti.

Neca inin ülkesine gelen Müslümanlar orada ilk muhacirler gibi adaletle ve iyilikle kar ılandılar. Ancak Müslümanların bu hicreti, Mekkeli mü rikleri slam’ın orada yayılaca ı ve kendilerini tehdit edece i endi esine sevk etti. Bu sebeple Kurey liler, Amr bin As ve Abdullah bin Rebia’yı birçok he-diye ile birlikte Neca i’ye gönderdiler. Amaçları Mekke’den gelen muhacirleri Neca i’ye ikâyet et-mek ve onları oradan çıkartıp tekrar Mekke’ye geri götürmekti. Onları dinleyen Neca i, Müslümanları huzuruna ça ırttı ve Kurey temsilcileri ile kar ı kar ıya getirdi. Müslümanlar adına konu an Cafer bin Ebi Talip, Müslümanların durumunu anlatan bir konu ma yaptı.

NOT EDEL MHabe istan’da kalan muhacirler, Hayber’in fethi esnasında Neca i’nin tahsis

etti i gemiyle Medine’ye döndüler. Cafer’in ba kanlı ındaki muhacirler, do ruca Hayber’de bulunan Hz. Peygamberin yanına gittiler.

Cafer’i kar ısında gören Peygamberimiz, “Hangisine sevinece imi bilmiyorum. Hayber’in fethine mi, yoksa Cafer’in geli ine mi?” diyerek onu kucaklayıp alnından öptü. Medine’ye döndükten sonra Mescid-i Nebevi’nin yanı ba ında onun için bir oda hazırlattı ve onu buraya yerle tirdi. Cafer, Mute Sava ı’nda ehit oldu.


62

S YER

Cafer, konu masının sonunda Hz. sa ve annesi Meryem’den bahseden Meryem suresinin ilk ayet-lerini okudu. Bunun üzerine Neca i, “Bu, sa’ya gelmi olanla aynı yerden geliyor.” dedi ve Müslü-manları Mekkelilere teslim etmeyi reddetti.

Neca i’nin huzurundan eli bo çıkan Mekkeli elçilerden Amr bin As, “Vallahi, ben yarın Neca i-nin yanına gidip onlar hakkında söyleyece im eyle onların köklerini kazıtaca ım!” dedi. Ertesi gün, Neca i’nin yanına gidip, “Ey hükümdar! Onlar sa bin Meryem hakkında çok büyük, a ır bir söz söylüyorlar! Onları ça ır da, onun hakkında ne dü ündüklerini onlara bir sor.” dedi. Bunun üzerine, Neca i, bu hususu sormak için Müslümanları tekrar yanına ça ırdı. “Söyleyin bakalım, Meryem o lu sa hakkında ne dü ünüyorsunuz?” diye sordu.

Cafer, ona, “...Meryem o lu sa Mesih, Allah’ın Peygamberi, Meryem’e ula tırdı ı kelimesi-dir. O, Allah tarafından bir ruhdur...”19 ayeti-ni okuyunca Neca i, ‘‘Vallahi, sa bin Meryem senin söyledi inden farklı biri de ildir.’’ dedi. Bunun üzerine, getirdikleri hediyeleri kendi-lerine iade edilen Amr ve Abdullah, elleri bo olarak geri döndüler.20 Muhacirler, Neca i’nin ülkesinde, huzur ve güven içinde dinlerini ya-adılar. Habe istan’a giden Müslümanlardan

bazıları Kurey ’in boykotu bitirmesinden son-ra Mekke’ye geri döndü. Bir grup muhacir de hicretten sonra Medine’ye döndü. Habe ülke-sinde kalan son grup ise hicretten yedi yıl sonra Hayber’in fethi esnasında Medine’ye dönmü tür.

19 Nisâ suresi, 171. ayet.20 Mustafa Asım Köksal, Hz. Muhammed ve slamiyet, C 2, s. 43.

NOT EDEL MPeygamberimiz, Neca i’nin

Müslümanlara gösterdi i ilgiyi ve yaptı ı iyilikleri unutma-mı tır. 630 yılında onun vefat

haberini aldı ı zaman gıyabında cenaze nama-zı kılmı ve ona dua etmi tir.

Tirmizi, Cenaiz, 960.

B LG KUTUSUCafer bin Ebu Talip, Mute Sava ı’nda ehit olmu tur. Hz. Peygamber, Yüce

Allah’ın Cafer’in kesilen iki koluna kar ılık iki kanat ihsan etti ini ve onlar la cen-nette uçtu unu haber vermi tir. Bu sebeple kendisine “tayyar” (uçan) ve “zü’1-cenaheyn” (iki kanatlı) lakapları ve rilmi tir. Kırk ya ında ehit olan Cafer’e hem

Habe istan’a hicret etti i, hem de bu radan dönü ünde kendi baba yurdu olan Mekke’ye de il, do rudan Medine’ye git ti i için “zü’1-hicreteyn” (iki hicret sahibi) denilmi tir. Ayrıca ashabın muh taçlarını, fakirlerini daima gözetti inden dolayı “ebü’l-mesakin” (fakirlerin babası) laka-bıyla da anılıyordu. Hz. Peygamber, ahlakı itibariyle ken disine benzedi ini belirterek Cafer’i tak dir ve taltif ederdi.


63


L STELEYEL M

“Ey hükümdar! Biz cahiliye halkından bir kavimdik. Putlara tapardık. Ölmü hayvan eti yerdik. Bütün kötülükleri yapardık. Akrabalarımızla ilgilerimizi keser,

akraba hakkı gözetmezdik. Kom ularımızı unutur, kom uluk vazifelerini yerine getir-mezdik. çimizden güçlü olan, güçsüz ve zayıf olanı ezerdi. Yüce Allah bize kendimizden,

soyunu sopunu, do rulu unu, eminli ini, iffet ve nezahetini bildi imiz Resulü gönderinceye kadar, biz hep bu kötü durum ve tutumda idik. O Peygamber, bizi, bizim ve babalarımızın Allah’tan ba ka taptı ımız, ta tan, a açtan, altın ve gümü ten yapılmı putları bırakarak Allah’ın birli ine inanmaya ve yalnız ona ibadet etmeye davet etti.

Yine o Peygamber; do ru söylemeyi, emaneti sahibine vermeyi, akraba haklarını gözet-meyi, kom ulara iyi davranmayı, haramlardan uzak, kan dökmekten geri durmamızı bize emretti. Yine o, bizi her türlü çirkin, yüz kızartıcı söz ve i lerden, yalan söylemekten, yetim malı yemekten, iffetli kadınlara dil uzatmak ve iftira etmekten de men ve nehyetti. Ayrıca, hiçbir eyi kendisine e ve ortak tutmaksızın, yalnız Allah’a ibadet etmemizi, namaz kıl-mamızı, zekât vermemizi, oruç tutmamızı da bize emretti. Biz onu do ruladık ve ona iman ettik.

Allah tarafından getirdi i eylere göre ona tabi olduk. Bir ve tek olan Allah’a ibadet ettik, ona hiçbir eyi irk ko madık. onun bize haram kıldı ını haram, helal kıldı ını helal olarak kabul ettik. Bunun üzerine, kavmimiz bize dü man kesildi. Bizi dinimizden döndür-mek, Yüce Allah’a ibadetten vazgeçirip putlara taptırmak, öteden beri helalle tirip ser-bestçe i leyegeldi imiz kötülükleri tekrar i letmek için bizi i kenceden i kenceye u rattılar. Onlar kuvvetli olup bize zulmettikleri, bizimle dinimiz arasına gerildikleri ve tazyiklerini arttırdıkları zaman, biz senin ülkene çıkmak, sı ınmak zorunda kaldık.

Senin himayende bulunmayı ve sana kom u olmayı ba kalarına tercih ettik.

Ey hükümdar! Biz senin yanında hiçbir zulme u ramayaca ımızı umuyoruz.”

bn Hi am, Siret-i Nebi, C 1, s. 336.

Yukarıdaki Hz. Cafer’in Neca i’nin huzurunda yaptı ı konu ma metnini okuyarak Hz. Cafer’in slam’ın kendilerine kazandırdıkları hakkındaki dü üncelerini listeleyi-niz.

*....................................................................................................................................

*....................................................................................................................................

*....................................................................................................................................

*....................................................................................................................................

*....................................................................................................................................

“Eyhayvan e

64

S YER

4.3. Hz. Hamza ve Hz. Ömer’in Müslüman Olu u

Hz. Peygamberin amcası Hamza, hem avcılık yapan hem de güre en kuvvetli bir ki iydi. Hamza, her av dönü ünde tavaf için önce Kâbe’ye giderdi. Tavafını yaptıktan sonra Kurey ’in ileri gelenleri-nin yanına u rar, onlarla bir müddet sohbet eder ve ardından da evine giderdi.21

Peygamberimiz bir gün Safa Tepesi’ne do ru giderken Ebu Cehil ile kar ıla tı. Ebu Cehil, ona birçok hakarette bulundu. Bu hakaretlerle incinen Hz. Peygamber üzüntü içinde evine döndü. Ebu Cehil’in alay ve hakaretlerine ahit olan biri, avdan dönmekte olan Hamza’ya olup bitenleri anlattı. Ye enini çok seven Hamza, ona yapılan hakaretleri içine sindiremedi ve öfkeyle Kâbe’ye do ru yürüdü. Kurey kabilesinin ileri gelenlerinin yanına gelen Hamza, elindeki yayı büyük bir öfke ile Ebu Cehil’in ba ına vurdu. Ona, “Ye enim Muhammed’e söver, hakaret edersin öyle mi? te ben de onun dinindenim, haydi bana da hakaret etsene!” diye ba ırdı. Ebu Cehil’in yanında bulunanlar ona arka çıktılar. Ancak Ebu Cehil, onlara i aret ederek Hamza’nın haklı oldu unu söyledi. Hamza’nın oradan ayrılmasından sonra adamlarına, “Aman ili meyin, sonra hiddetlenir de Müslüman olur.” diyerek onları yatı tırdı.22

Ebu Cehil, Hz. Hamza’nın Müslüman olmasından endi e ediyordu. Çünkü Hamza, Mekke’de saygın ve kendisinden çekinilen bir Kurey liydi. Onun Müslüman olması Müslümanlar için büyük bir kazanç, mü rikler içinse büyük bir kayıp olurdu. Ebu Cehil endi esinde haklı çıktı ve Hamza, ye eninin yanına giderek slam’ı kabul etti ini açıkladı. Mü riklerin a ır baskı ve i kenceleri altında bunalan Müslümanlar için Hz. Hamza’nın Müslüman olması büyük bir moral oldu. Hz. Hamza’nın Müslüman olu u ile Müslümanlar güçlendiler. Mekkeliler Müslümanlara kar ı söz ve davranı larını bir kez daha gözden geçirmek zorunda kaldılar (M 616).

21 Türkiye Diyanet Vakfı slam Ansiklopedisi, C 15, s. 500.22 Ali Himmet Berki, Osman Keskio lu, Hz. Muhammed ve Hayatı, s. 97.

NOT EDEL M 570 yılında do an Hz. Hamza, Peygamberimizin hem amcası hem de süt kar-

de idir. Mert biri olan Hz. Hamza Bedir ve Uhut sava larında dillere destan bir kahramanlık örne i göstermi ve Uhut Sava ı’nda ehit olmu tur. Bu özelli in-den dolayı o, “ ehitlerin efendisi ve Allah’ın aslanı” unvanlarıyla bilinir.

Abbasi Halifesi Nasır-Lidinillah (1180-1225)’ın annesi tarafından mezarı türbe hâline getirilmi tir. Türbenin yanına daha sonraki dönemlerde mescit ve kütüphane yapılmı . Os-manlılar zamanında bu yapının bakımına itina gösterilmi tir. Bölgenin yönetimi Osmanlı-ların elinden çıktıktan sonra türbe ve çevresindeki bütün yapılar yıkılmı tır.

Müslümanlar arasında kahramanlı ın sembolü olan Hz. Hamza, Türk folklorunda gü-re çilerin piri sayıldı ı gibi menkıbevi hayatı Müslüman milletlerin edebiyatlarında kendi adıyla anılan eserlere (Hamzaname) konu olmu tur.


65


Hz. Hamza’nın slam’ı kabul edi inden kısa bir süre sonra Müslümanları sevindiren di er bir olay ise Ömer bin Hattab’ın Müslüman olmasıdır.

Ömer, okuma-yazma bilen ve Mekke ehir Devleti’nin dı ili kilerine bakan biri olup oldukça sert bir mizaca sahipti. Mekke’de Peygamberimize ve Müslümanlara en fazla dü manlık gösterenlerin ba ında gelmekte idi. Bir gün Hz. Peygamberi öldürmek niyetiyle kılıcını ku anarak evinden çıktı. Peygambe-rimizin ve Müslümanların bulundu u Darü’l- Erkam’a do ru yürümeye ba ladı. Yolda kar ıla tı ı Nu-aym bin Abdullah, Ömer’in hiddetli yürüyü ünden üphelenerek, “Nereye gidiyorsun Ey Ömer?” diye sordu. Ömer, “Muhammed’i öldürmeye...” diye cevap verdi. Müslümanlı ını gizleyen Nuaym, bunun üzerine Ömer’i vazgeçirmek amacıyla, “Bunu yaparsan dü manlı ı daha da artırırsın. Muhammed’i öl-dürürsen Ha imo ulları seni rahat bırakır mı? Sen önce kendi aileni düzelt.” dedi. Nuaym, Hz. Peygam-beri korumak ve zaman kazanmak amacıyla eni tesi ile kız karde inin Müslüman olduklarını Ömer’e haber verdi.

Bunun üzerine Ömer, kız karde inin evine do ru hiddetle yürümeye ba ladı. Eve yakla tı ı zaman içeriden Kur’an sesleri duyan Ömer, kapıya sertçe vurdu.

Kız karde i Fatıma ve kocası Said bin Zeyd daha önce gizlice Müslüman olmu lardı ve evlerinde Habbab bin Ered’den Kur’an ö reniyorlardı. Kapının sertçe çalınması üzerine tela lanan ev halkı he-men Kur’an sayfalarını sakladı. Habbab’ı da evin bir kö esine gizlediler. çeriye giren Ömer, “Nedir okudu unuz ey?” diye ba ırdı. Ömer, “Bir ey yok!” diyen eni tesinin yakasına yapı tı. Kocasına yar-dım etmek için Ömer’e müdahale eden Fatıma, Ömer’in attı ı sert tokat ile yere dü tü. Yüzü kan içinde kalan Fatıma, Ömer’e hiddetle ba ırdı: “Ey Ömer! Ne istiyorsun? Evet, biz slam’ı kabul ettik. Haydi! Ne istiyorsan yap!” Karde inin yüzünü kan içinde gören Ömer, üzülerek pi man oldu ve kalbi yumu-adı. Onun gönlünü almaya çalı arak az önce okuduklarını istedi. Fatıma, Tâhâ suresinin ilk ayetlerinin

yazılı oldu u sayfaları Ömer’e verdi. Kur’an ayetlerini okuyan Ömer’i bir sessizlik kapladı. Bir müddet sustu ve ardından,

“Beni Muhammed’e götürün.” diye seslendi.

Bu tabloya ahit olan Habbab, gizlendi i yerden çıkarak sevinçle, “Allah’a yemin olsun ki Hz. Pey-gamber, önceki gün iki Ömer (Ömer bin Hattab ve Ebu Cehil)’ den biri ile slam’ı kuvvetlendirmesi için Allah’a dua etmi ti. O, sen olacaksın ey Ömer! Bu ortaya çıktı.” dedi. Ömer daha sonra Darü’l- Erkam’a do ru yürüdü. Erkam’ın evinde bulunan Müslümanlar Ömer’in silahlı olarak kendilerine do ru geldi i-ni görünce korkuya kapıldılar. Peygamberimize haber verdiler. Orada bulunan Hz. Hamza, “Tela lanma-yın! E er iyilik için gelmi se iyili i ondan esirgemeyiz. Ancak kötülük için gelmi se o zaman onu kendi kılıcıyla öldürürüz.” dedi. Hz. Peygamber ise “Çekinmeyin, bırakın gelsin.’’ dedi.

çeriye giren Ömer’i kar ılayan Hz. Peygamber ona geli sebebini sordu. Ömer ise iman etmek için geldi ini söyledi ve kelime-i ehadet getirerek Müslüman oldu. Peygamberimiz ve orada bu-lunanlar büyük bir sevinç ya adılar. Daha sonra topluca Kâbe’ye gittiler ve orada namaz kıldılar. Ömer’i Müslümanların arasında gören mü rikler büyük bir a kınlık ya adılar. Ömer, orada artık Müslüman oldu unu açıkça ilan etti ve böylece Müslümanların safına katılmı oldu (M 616).

DE ERLEND REL M

Hz. Hamza ve Hz. Ömer’in Müslüman olmalarının önemi-ni slam’ın Mekke’de yayıl-

masına katkısı açısından arkada larınızla de erlendiriniz.

66

S YER

4.4. Müslümanlara Yönelik Boykot ve Baskılar

Mekkelilerin tüm engellemelerine ra men slam, Mekke’de yayılmaya devam etmi tir. Mü rikle-rin Müslümanlara yönelik i kence ve baskıları da bir sonuç vermemi ti. Muhacirler Habe ülkesinde iyi kar ılanmı , Hamza ve Ömer gibi iki önemli ahsiyet de Müslüman olmu tu. Müslümanların sayısı ise her geçen gün artmaktaydı. Bütün bunlar Kurey lileri yeni tedbirler almaya sevk etti. Bu amaçla bir araya gelen Kurey ’in önde gelenleri, Hz. Muhammed kendilerine teslim edilinceye kadar Müs-lümanları boykot etme kararı aldılar. Mekkeli mü riklerin karar altına aldıkları boykot, u maddeleri içermekteydi:

a. Hz. Muhammed, kendilerine teslim edilinceye kadar Müslümanlarla barı anla ması yapılma-yacak.

b. Müslümanlara merhamet gösterilmeyecek.

c. Müslümanlara kız verilmeyecek ve onlardan kız alınmayacak.

d. Müslümanlarla alı veri yapılmayacak.

e. Müslümanlarla görü ülmeyecek, onlarla oturulup konu ulmayacak.

f. Müslümanların evlerine girilmeyecek.

Mekkeliler bunlarla Hz. Peygamberin öldürülmek üzere kendilerine verilmesini sa lamak isti-yorlardı. Ayrıca Müslümanları Hz. Peygamberin etrafından uzakla tırmayı ve onu yalnızlı a itmeyi amaçlamı lardı. Mekkeliler, boykot anla masını Mansur bin krime aracılı ı ile yazıya döktüler ve bu metni Kâbe’nin duvarına astılar.

Ebu Talip mahallesinde ya amak zorunda bırakılan Müslümanlar boykot süresince büyük sıkıntılar çektiler. Özellikle Hz. Peygamber, amcası Ebu Talip ve e i Hz. Hatice, ihtiyaç sahibi Müslümanlar için tüm servetlerini harcadılar. Müslümanlar bu süre içinde açlık ve hastalıklarla mücadele ettiler. Bazı çocuklar açlık ve hastalıktan ölürken yiyecek sıkıntısı çeken bazı Müslümanlar da deri parça-larını suda pi irerek bunlarla karınlarını doyurmaya çalı tılar. Dünya tarihinde e ine ender rastlanan bu boykot, vicdan sahibi kimi Mekkelileri rahatsız etmekteydi. Bazı Mekkeliler, erzak yüklü devenin

NOT EDEL Mslam’ın ilk yıllarında toplumsal konumları ve ki ilikleri yönüyle etkili iki

ahsiyet olan Hz. Hamza ve Hz. Ömer’in Müslüman olması, Mekke Döneminin önemli olaylarındandır. Peygamberli in altıncı yılında (M 616) Hz. Hamza ve Hz. Ömer’in Müslüman olması ile Müslümanlar daha da güçlendiler.

Kâbe’de ilk kez topluca namaz kılmaya ba ladılar.

Hz. Hamza’nın ardından Hz. Ömer gibi önemli bir ki ili i kaybeden mü rikler ise bu olaydan sonra Müslümanlara kar ı yeni yaptırımlar uygulamanın yollarını aramaya ba ladılar.

67


iplerini çözerek onu Müslümanların bulundu u mevkiye do ru sürüyorlardı. Ancak bu giri imler her zaman ba arılı olmuyordu. Ço u zaman Ebu Cehil ve Ebu Lehep tarafından engelleniyordu.

Boykot sırasında kimi Mekkeliler Müslüman olan akrabalarına yardım etmeye çalı mı lardır. Hz. Hatice’nin ye eni, bir gün halasına kölesiyle bir miktar bu day göndermi ti. Yolda köleyi sırtında bu day çuvalı ile gören Ebu Cehil, durumu anlayarak köleye müdahale etti ve bu dayı kölenin elin-den almak istedi. Mü riklerden Ebul Bahteri ise Ebu Cehil’e hiddetlenerek, “Halasına bir miktar bu -day göndermek isteyen insana engel olmak do ru de ildir.” dedi. Bunun üzerine Ebu Cehil, kölenin Hz. Hatice’nin yanına gitmesine müsaade etti.

Mekke’de Müslümanlara uygulanan boykotu benimsemeyen insanlar da mevcuttu. Bunlar ken-di akrabalarının u radı ı bu zulümden ba ından beri rahatsızlık duymaktaydı. Bunlardan biri olan Hi am, bu zulme son vermek niyetiyle Abdülmuttalip’in torunu Züheyr’in yanına gitti ve ona, “Sen güzel yiyip içiyorsun, evinde rahatça ya ıyorsun; ama dayılarının çekti i sıkıntı ve eziyetleri hiç dü-ünmüyorsun? Yemin olsun ki Ebu Cehil’in dayıları hakkında böyle bir karar verilseydi, o buna asla

razı olmazdı.” dedi.

“Ben tek ba ıma ne yapabilirim ki…’’ diyen Züheyr’i ikna eden Hi am di er akrabalarını da yanı-na alarak boykotun kaldırılması konusunda ilk adımı attı. Bu grup Kâbe’ye gelerek orada bulunanlara boykotun vicdan ve merhamet sahiplerini rahatsız etti ini ve kendi akrabalarına yapılan bu eziyetin sona ermesi gerekti ini ilan etti. Ebu Cehil bu iste e kar ı çıktıysa da di erlerinin deste i ile boykot kaldırıldı (M 619).23

4.5. Hüzün Yılı

Sıkıntılarla geçen üç yıllık boykotun bitmesi ile Hz. Peygamber ve Müslümanlar rahatladılar. An-cak kısa bir süre sonra iki acı olay ya adılar. Hz. Peygamber, önce kendisini mü riklere kar ı himaye eden amcası Ebu Talip’i, kısa bir müddet sonra da en büyük yardımcısı olan e i Hz. Hatice’yi kaybetti. Bu iki kayıp Peygamberimizi ve Müslümanları çok üzdü. Bu sebeple peygamberli in onuncu yılı olan 620 yılına “Hüzün Yılı” adı verildi. 23 Mustafa Asım Köksal, Hz. Muhammed ve slamiyet, C 2, s. 116.

B LG KUTUSU

-M 616-619 yılları arasında Müslümanlara uygulanan boykot, onların açlık ve hastalık gibi sıkıntılara dü mesine sebep oldu.

-Müslümanlar boykot sebebiyle dinlerinden dönmediler, aksine dinlerine daha sıkı sarıldılar.

-Boykot, kabilecilik sebebiyle mü rikler arasında görü ayrılı ının ortaya çıkmasına sebep oldu.

-Müslümanlar, Hz. Peygamberin etrafında birle tiler.

-Mü rikler, boykot kararı ile istedikleri hedefe ula amadılar.

-Boykot, mü rikler açısından ba arısızlıkla sonuçlandı.

68

S YER

Ebu Talip, Abdülmuttalip’in vefatından sonra sekiz ya ındaki ye eni Muhammed’in bakımını üstlenmi tir. Gençli i ve peygamberli i boyunca her zaman ye enine destek olan Ebu Talip mü rik-lerin tüm baskı ve tehditlerine ra men ye enini himaye etmekten vazgeçmemi tir. Kurey kabile-sinin saygın bir büyü ü olan Ebu Talip, hayatta iken mü rikler do rudan Peygamberimizin ahsına dokunamamı lardır. Ebu Talip, her zaman oldu u gibi boykot yıllarında da her gece ye eninin evi-nin önünde nöbet tutmu , ço u geceler o ullarını ve ye enlerini Peygamberimizi korumakla gö-revlendirmi ti. Ebu Talip, hastalanıp ölüm dö e ine dü ünce ye enini korumaları hususunda kendi kabilesine vasiyette bulunmu ve vefat etmi tir.

Ebu Talip’in vefatından sonra Peygam-berimizin ahsına yönelik saldırılar artmaya ba ladı. Hz. Peygamber, bir gün yolda yürür-ken mü riklerden biri ile kar ıla tı. Adam, hakaretler savurarak yerdeki pis topra ı Pey-gamberimizin üzerine attı. Üzeri kirlenen Hz. Peygamber evine gitti. Onu bu hâlde gören kızı Fatıma, üzüntü ile babasının ba ını ve elbise-sini temizlemeye ba ladı. Kızının üzüntüsünü gören Peygamberimiz, “A lama kızım! Allah, babanı koruyacak.” diyerek onu teselli etti. Hz. Peygamber bu esnada amcasını hatırladı ve içini çekerek, “Ebu Talip ölmeden önce Ku-rey bana dokunamazdı.”24 dedi.

Amcasının vefatı ile üzülen Hz. Peygamber, e i Hatice’yi de kısa bir süre sonra kaybetti. Peygamberimizle yirmi be yıl mutlu bir evli-lik hayatı sürdüren Hz. Hatice, peygamberli in ba langıcından beri e inin en büyük destekçisi olmu ve ona ilk iman eden ki i unvanını almı -tı. Servetinin tamamını slam için harcayan Hz. Hatice, altmı be ya ında Mekke’de vefat etmi tir.

5. Taif’e Yolculuk

Hz. Hatice ve Ebu Talip’i kaybeden Hz. Muhammed’e yönelik baskıların daha da artması Pey-gamberimizi bir çıkı yolu aramaya sevk etti. Peygamberimiz, kendisine hem destek bulmak hem de slam’ı Mekke dı ında da yaymak amacıyla en yakın ehir Taif’e gitmeye karar verdi. Ziyaret için bu ehri seçmesinin sebebi, Taiflilerin Mekkelileri tanımaları ve Hz. Peygamberin Taif’te akrabalarının

olmasıdır. O günün artlarında Taif, Mekke’ye yürüyerek bir günde gidilebilen ve yolu sarp olan bir ehir idi. Ba ları, bahçeleri ve temiz havası ile me hurdu. Mekkeli zenginler tatil ve dinlenme ama-

cıyla yazları Taif’e gelir, putperest Taifliler de ticaret ve ibadet maksadı ile Mekke’ye gelip giderlerdi. Dolayısıyla iki ehrin önde gelenleri arasında güçlü bir ticari ve sosyal ba vardı.25

24 Taberi,Tarih-i Taberi, C 3, s. 105. 25 Nahide Bozkurt, Siyer, s. 46.

KONU ALIM

Hz. Hatice’nin kendisine olan ba lılı ını, sevgisini ve Müslümanlara yaptı ı yardım-ları hiç unutmayan Peygambe-

rimiz, onu her zaman hayırla yâd ederdi. Bir gün Hz. Hatice’nin kız karde i Hale, Peygamberimizin huzuruna girmek için izin istedi. Hale’nin sesi Hz. Hatice’ye benzedi-i için sesi duyan Peygamberimiz, “ Kimse

bana inanmadı ı zaman o inandı. Herkes mü rik iken o mümin oldu. Kimse bana yardım etmezken o bana yardım etti.” di-yerek e i Hatice’den övgüyle söz etmi tir.

Ahmet bin Hanbel, el-Müsned, C. 6, s. 117.

Yukarıdaki metni okuyarak Hz. Hatice’nin Peygamberimizin tebli ine verdi i destek hakkında arkada larınızla konu unuz.

69


Peygamberimiz, 620 yılında Zeyd bin Harise’yi de yanına alarak Taif’e gitti. Taiflilerin ile-ri gelenleri ile görü erek onlara slam’ı tebli etti. Taifliler, Hz.

Peygamberin davetini reddede-rek onu küçümsediler ve onun-la alay ettiler. Hz. Peygambere kar ı incitici ve sert davranan Taifli liderler, onu a a ıladılar.

ehirdeki köleleri ve çocukları ona kar ı kı kırttılar. Bunlar Hz. Peygamberi ve Zeyd’i ta ya -muruna tuttular. Ayakları kan içinde kalan Allah’ın Resulü yere dü tü. Taifliler onu kaldı-rıp yürütüyor ve Hz. Peygamber yürümeye ba layınca ona tekrar ta atıyorlardı. Zeyd ise Peygambe-rimize siper olmaya çalı ıyor; ancak gelen onlarca ta tan Peygamberimizi koruyamıyordu. Allah’ın Elçisi, Taif’te hayatının en zor, sıkıntılı ve eziyetli günlerinden birini ya amı tır.

Hz. Peygamber, Taif çıkı ında bir ba a sı ındı. Orada yorgun ve bitkin bir hâlde ellerini kaldırarak Allah’a öyle yalvardı: “ Allah’ım! Kuvvetsiz ve çaresiz kaldı ımı, halk nazarında hor ve hakir görüldü ümü; ancak sana arz ve ikâyet ederim. Ey merhametlilerin en merhametlisi! Herke-sin hor görüp de dalına bindi i biçarelerin, Rabb’i sensin. Benim de Rabb’im sensin... Allah’ım! Senin gazabına u ramayayım da çektiklerim ne olursa olsun hepsine katlanırım! Fakat senin af ve merhametin bana bunları göstermeyecek kadar geni tir. Allah’ım, senin gazabına u ramak-tan, ilahî rızana uzak kalmaktan; senin o karanlıkları aydınlatan, dünya ve ahiret i lerini yolu-na koyan ilahî nuruna sı ınırım. Allah’ım! Sen ho nut oluncaya kadar affını dilerim. Allah’ım! Her kuvvet ve her kudret ancak seninle kaimdir.’’26

26 Ramazan el-Buti, Fıkhussire, s. 143.

YORUMLAYALIMPeygamberimiz, kendisini ta layan Taif halkı için dönü yolunda u duayı yap-

mı tır:

“Onların yok olmalarını de il, Rabb’imin bu mü riklerin zürriyetinden Allah’a ortak ko mayan, ona ibadet eden bir nesil meydana getirmesini diliyorum.”

Buhari, Tecrid-i Sarih, C 9, s. 35.

Taif halkı, hicretin dokuzuncu senesinde (M 630) topluca Müslüman olmu tur.

Yukarıdaki metni Peygamberimizin Taif seferinin sebep ve sonuçları açısından yorumlayınız.

Kızıldeniz’e yakın olan Taif, Mekke’ye kom u bir ehirdir.

70

S YER

Ba ın sahipleri Utbe ve eybe adında iki karde ti. Putlara tapan bu iki karde , Hz. Peygamberi ve Zeyd’i kanlar içinde görünce onlara merhamet gösterdiler. Köleleri Addas’a bir tabak üzüm vererek onlara ikram etmesini söylediler. Addas’a Hz. Peygamberin bir deli oldu unu, onunla konu maması gerekti ini telkin etmeyi de ihmal etmediler. Ancak Hz. Peygamberle konu an köle Addas da ona iman ederek Müslümanlar arasına katıldı.27 Ba da bir müddet dinlenen Peygamberimiz ve Zeyd ora-dan ayrılarak Mekke’ye do ru yola çıktılar.

Peygamberimizin Taif’te kar ıla tı ı olayın haberi Mekke’ye ula mı tı. Ebu Cehil ve Mekkeliler de onu ehre sokmamak üzere söz birli i etmi lerdi. Mekke’den gelen biri, bu haberi Hz. Peygambere ula tırdı. Peygamberimiz de bunun üzerine do rudan Mekke’ye girmek yerine Hira (Nur) Da ı’na gitti. Oradan Mekke’ye haberci gönderdi ve himaye istedi. Mut’im bin Adiy, onun himaye iste ini kabul etti ve Peygamberimiz kendi öz vatanı olan Mekke’ye onun himayesi altında girdi. Mut’im, o ullarını ve kabile mensuplarını silahlandırarak Peygamberimizin ehre girmesini ve Kâbe’ye git-mesini sa ladı.

27 Taberi, Tarih-i Taberi, C 3, s.109.

OKUMA METN

ADDAS VE HZ. PEYGAMBER

Hz. Peygamber, Taiflilerin saldırısı üzerine bir ba a sı ındı. Bu ba da çalı an Addas, Tevrat ve ncil’i bilen bir Hristiyan’dı. Hristiyan köle, elinde bir tabak üzümle Hz. Pey-gamberin yanına geldi ve ona üzüm ikram etti. Üzümden alan Peygamberimiz onu a zına götürürken, “Bismillah” dedi. Köle merakla, “Söyledi in bu söz nedir? Kavmimden ayrı-lalı bu sözü buralarda söyleyen kimseyi görmedim.” diye sordu ve aralarında u konu ma geçti:

– Sen hangi ehirdensin? – Ninovalıyım.– Orası benim karde im Yunus’un ehridir.– Sen Yunus’u nereden biliyorsun?– Yunus bir peygamberdi, ben de bir peygamberim. Bütün peygamberler karde tir.Bu sözleri duyan Addas’ın ilgisi ve merakı artmı tı. Heyecanla sordu: – Senin adın nedir?– Muhammed.– Sen Allah’ın Mekke’ye gönderdi i peygamber misin?Peygamberimizin, “Evet.” demesi üzerine köle,“Ben senin özelliklerini ncil’de görürdüm ve Tevrat’ta peygamberli ini okurdum.

Bana dinini ö ret.” diyerek Hz. Peygamberin eline sarıldı. Peygamberimiz de ona slam’ı ö retti ve Addas orada Müslüman oldu.

Taberi, Tarih-i Taberi, C 3, s. 109.

71


Peygamberimiz Taif’ten döndükten sonra Mekke’ye hac ve ticaret için gelen kabile men-suplarına slam’ı anlatmaya ba ladı. Onlarla panayır yerlerinde görü üyordu. Kur’an ayet-lerini okuyarak onları slam’a davet ediyordu. Peygamberimizin bu faaliyetleri kar ısında Mekkeliler de bo durmuyorlardı. Mekke dı-ından gelen insanlara “Muhammed’in dave-

tine inanmayın, onunla konu mayın, o deli ve sihirbazdır.” diye telkinde bulunuyorlardı.

Mekkelilerin engelleme çabalarına ra men Hz. Peygamber görü tü ü herkese slam’ın mesajını anlatıyordu. Hz. Peygamberin bu gayretleri bo a çıkmamı ve birçok insan Müslüman olmu tur.

6. srâ ve Miraç Olayı

Hz. Muhammed’in peygamberli inin on birinci yılında (M 621) srâ ve Miraç mucizesi meydana gelmi tir. Peygamberimiz, recep ayı-nın yirmi yedinci gecesinde vahiy mele i Ceb-rail tarafından Mekke’deki Mescid-i Haram’dan Kudüs’deki Mescid-i Aksa’ya götürülmü tür. Bu yolculu a “ srâ” denir. Daha sonra sema-ya yükselen Hz. Peygamber, Allah’ın huzuru-na çıkmı ve onunla konu mu tur. Bu olaya ise “Miraç” denir. srâ mucizesi Kuran’ı Kerim’de öyle ifade edilmektedir: “Bir gece, kendisine ayet-lerimizden bir kısmını gösterelim diye kulunu Mescid-i Haram’dan, çevresini mübarek kıldı ı-mız Mescid-i Aksa’ya götüren Allah’ın anı yücedir. Bütün eksikliklerden uzaktır o! Gerçekten, her eyi i iten, her eyi gören odur.”28

28 srâ suresi, 1. ayet.

NOT EDEL MPeygamberimiz, Mut’im’in Taif dönü ünde kendisine yaptı ı bu iyili i hiç

unutmamı tır. Mut’im, Bedir Sava ı’nda mü rik olarak ölmü tü. O lu Cübeyr, Bedir esirlerinin bırakılmasını istemek amacıyla Peygamberimize geldi i zaman Peygamberimiz ona,

“Mut’im sa olsaydı ve bunları benden isteseydi hepsini ona ba ı lardım.” demi tir.

rfan Yücel, Peygamberimizin Hayatı, s. 75.

TARTI ALIM

Peygamberimizin slam’ı tebli etmek için özellikle Mekke’de dü-zenlenen panayır ve fuarları tercih etmesinin sebeplerini arkada ları-

nızla tartı ınız.

YORUMLAYALIMsrâ suresinin 1. ayetinin

mealini okuyarak sınıfta arka-da larınızla yorumlayınız.

72

S YER

Hz. Peygamberin sıkıntı ve zorlukları en yo un biçimde ya adı ı bir dönemde gerçekle en srâ ve Miraç mucizesi, hem onun için hem de Müslümanlar için büyük bir moral kayna ı olmu tur. Bu mu-cize onun peygamberlik görevinin dönüm noktalarından biridir. Çünkü bu mucize ona, mü riklerin baskı ve zulümlerine kar ı sabretme gücü vermi tir. srâ ve Miraç olayı Müslümanlara da öz güven vermi tir. Bu mucize ile hem Hz. Peygambere olan inanç ve ba lılıkları artmı hem de mü riklerin alay ve hakaretlerine kar ı dirençli olmu lardır. srâ ve Miraç mucizesi bu öneminden dolayı Müslü-manlarca sonraki dönemlerde sürekli canlı tutulmu ve bu olayın gerçekle ti i zaman dilimi (Miraç Kandili) kutlu vakitlerden biri olarak kabul edilmi tir.

Hz. Peygamberin Mekke’ye gidi ve geli i iki ay mesafede olan Kudüs’e bir gecede gidip geldi i haberi Mekkeliler arasında tartı ma konusu oldu. Bu habere inanmayan mü rikler, böyle bir haberi duymakla Hz. Peygamberin deli ve sihirbaz oldu u hakkında güçlü bir delil bulduklarını zannettiler. Bu sevinçle Hz. Ebu Bekir’in yanına gelen Mekkeliler ona, “Arkada ın Muhammed bu gece Kudüs’e gidip geldi ini, göklere çıktı ını söylüyor. Ne dersin?” diye sordular. Hz. Ebu Bekir hiç tereddüt et-meden, “Bunu o söylüyorsa do rudur.” diye cevap verdi. Bu sebeple Peygamberimiz Hz. Ebu Bekir’e, “sıddık” unvanını vermi tir.

Hz. Peygamberin Kudüs’e gitti i haberine inanmayan Mekkeliler, ona Mescid-i Aksa ve o böl-geye giden kervanları hakkında sorular sordular. O ise mü riklerin tüm sorularını do ru cevapladı. Hz. Peygamberin dediklerinin do ru çıkması üzerine Mekkeliler ona, “sihirbaz” diyerek inkârlarını sürdürdüler.

7. Medinelilerle Görü me ve Akabe Anla maları

Medine halkı, Hz. Peygamberin risaletini Mekke’ye gidip gelen yolcular aracılı ıyla önceden duymu tu. 620 yılının hac mevsiminde Mekke’ye gelen Medineliler Hz. Peygamberle görü tüler. Pey-gamberimiz onlara slam’ı tebli etti ve Kur’an ayetlerini okuyarak açıkladı. Altı ki iden olu an bu grup Müslüman oldu ve ertesi sene Akabe’de tekrar bulu mak üzere Hz. Peygambere söz vererek Medine’ye döndü. Bu Müslümanlar Medine’ye varınca oranın halkına slam’ı ve Hz. Muhammed’i anlattılar. Böylece kısa zaman içinde slam, Medine’de ilk meyvelerini vermeye ba ladı.

NOT EDEL MPeygamberimiz Miraç’tan u ilahî lütuflarla döndü:

1. Müminlere günde be vakit namaz kılmak farz oldu.

2. Bakara suresinin son iki ayeti vahyedildi.

3. Ümmetinden irk ko mayanların cennete girecekleri müjdesi verildi.

Buhari, Tecrid-i Sarih, C 2, s. 261.

73


621 yılı hac döneminde bir önceki yıl Akabe’de Hz. Peygamberle görü en ve Müslüman olan altı ki inin de aralarında bulundu u onu Hazreçli, ikisi Evsli on iki ki i yine Akabe mevkiine gelerek Hz. Peygamberle gizlice bulu tu. Ba larında Esad bin Zürare bulunmaktaydı. Orada bulunan Müslümanlar, “Allah’a irk ko mayacaklarına, hırsızlık ve zina yapmayacaklarına, çocuklarını öldürmeyecek-lerine, kimseye iftira etmeyeceklerine, Allah’a ve Resulüne itaatten ayrılmayacaklarına”29 dair Hz. Peygambere söz verdiler. Bu sözle me slam tarihinde Birinci Akabe Sözle mesi diye bilinmektedir.

Medine’ye dönecek olan Müslümanlar Hz. Peygamberden kendilerine slam’ı ö retecek ve namaz kıldıracak bir ö retmen vermesini istediler. Hz. Peygamber de onlara e itici olarak genç sahabe Mus’ab bin Umeyr’i görevlendirdi. Medine’de Esad bin Zürare’nin evine yerle en Mus’ab, Medinelilere slam’ı tebli ediyor, güzel ahlakı ve ikna edici konu ması ile insanların slam’a yönelmesini sa lıyordu. Müs-lüman olanların evlerine giderek onlara Kur’an’ı ö reten Mus’ab’ın gayretleri ve Esad bin Zürare’nin deste i ile slam, ehirde hızla yayılmaya ba ladı. Evs kabilesi reislerinden Sa’d bin Muaz ve Üseyt bin Hudayr, Mus’ab’ın ikna edici tatlı üslubuna ve tebli etti i mesajın etkileyicili ine hayran kalarak Müslüman oldular. Onların Müslüman olu uyla Medine’de Evs ve Hazreç kabilesinin tamamına yakını Müslüman oldu. Mus’ab, bu olumlu geli meleri Hz. Peygambere haber verdi. Bu haberleri alan Hz. Peygamber ve Müslümanlar büyük sevinç ya adılar. Bu sebeple bu yıla (M 621) “senetü’l-ibtiha ” (Se-vinç Yılı) denildi.30

Medinelilerin slam’a ilgi göstermesinin al-tında çe itli sebepler yatmaktadır. Medine’de ya ayan Arap kabileleri ile Yahudiler arasında bir rekabet vardı. Medineli Yahudiler yakında gele-cek olan son peygamber sayesinde Araplara kar ı üstünlük kuracaklarını iddia ediyorlardı. Çünkü onlar, son peygamberin kendilerinden gelmesini bekliyorlardı. Medineliler, Yahudilerle birlikte ya adıkları için ahiret, cennet, cehennem, pey-gamber gibi konulara a ina idiler. Çünkü Yahudi-lerle konu malarında bu konular sık sık gündeme gelirdi. Bu sebeple slam’ı duyan Medineliler bu ça rıya kulak vermekte zorlanmadılar. Medine’de Arap kabileleri arasında da dü manlık vardı. Evs ve Hazreç kabileleri arasındaki iç çatı ma ve kısa zaman önce yaptıkları Buas Harbi onlara büyük sıkın-tılar ya atmı tı. Bu iki kabile ehre barı getirecek ve halkı birle tirecek bir unsur arıyordu. Akabe’de Hz. Peygamberle görü en ve Müslüman olanlar bunu açıkça söylemi lerdi.

Medine’de slam’ın yayılması devam ederken 622 yılının hac mevsiminde Mekke’ye yakla ık be yüz ki ilik bir grup geldi. Bunlardan yetmi be tanesi Müslüman oldu, içlerinden iki tanesi de kadın idi. Ba larında Medine’nin Müslüman olmasında büyük eme i olan Mus’ab oldu u hâlde Peygamberimizle görü mek için Akabe mevkiine geldiler. Mekkeli mü riklerin dikkatini çekmemek için farklı yollar takip ettiler. Peygamberimiz; Hz. Ebu Bekir, Hz. Ali ve amcası Abbas’ı da yanına alarak Akabe’ye geldi.

29 bn Hi am, es-Siyretü’n-Nebeviyye, C 2, s. 93. 30 rfan Yücel, Peygamberimizin Hayatı, s. 81.

B LG KUTUSUOn dokuz ya ında Müs-

lüman olan Mus’ab bin Umeyr, zengin bir ailenin çocu u idi. Peygamberimiz tarafından slam’ı ö retmek

amacıyla Medine’ye gönderildi. Bu nedenle Mus’ab, slam tarihinin ilk muallimi (ö ret-men) olarak bilinir. slam’ın Medine’de ya-yılmasında çok eme i olan Mus’ab, Bedir ve Uhut sava larında Müslümanların sancaktar-lı ını yaptı ve Uhut Sava ı’nda ehit oldu.

74

S YER

Peygamberimizden önce söz alan amcası Abbas, ye enine itibar gösterdiklerini ve dü -manlarına kar ı onu koruduklarını söyleyerek, “ E er siz onu Medine’ye davet ediyorsanız ve onu dü manlarına kar ı korumak hususunda vefalı olacaksanız diyecek yok… Ancak yanı-nıza vardı ı zaman onu yalnız bırakacaksanız onu bize bırakınız.” dedi. Medineliler Abbas’ı dinledikten sonra Peygamberimizi de dinlemek istediler. Peygamberimiz onlara Kur’an ayetlerini okuduktan sonra, “E lerini ve çocuklarını koru-dukları gibi kendisini de koruyacaklarına, iyi günlerde, sıkıntılı zamanlarda kendisine itaat edeceklerine, bollukta ve darlıkta mali yardımda bulunacaklarına, iyili i emredip kötülü e en-gel olacaklarına” dair onlardan söz istedi.31 Medineliler bu hususlarda Hz. Peygamberle sözle tiler. Bu sözle me kinci Akabe Sözle mesi olarak anılmaktadır. Medineli Müslümanlardan söz alan Pey-gamberimiz onlardan, aralarında ileti im sa lamak için on iki tane temsilci seçmelerini istedi. Onlar da dokuzu Hazreç’ten üçü de Evs’ten olmak üzere on iki temsilci seçtiler ve sessizce Akabe’den ayrıldılar.32 Böylece Hz. Peygamber ve Müslümanlara Medine yolu açılmı oldu. Bundan sonra Müs-lümanlar fert fert veya gruplar hâlinde Medine’ye hicret etmeye ba ladılar.

31 bn Hi am, es-Siyretü’n-Nebeviyye, C 2, s. 103. 32 bn Hi am, Siret-i Nebi, C 2, s. 103.

Akabe Sözle meleri’nin yapıldı ı yer (Mekke).

F LM ZLEYEL M

Arkada larınızla birlikte Hz. Peygamberin hayatını an-latan “Ça rı” filmini izleyiniz ve yorumlayınız.

NOT EDEL MAkabe Sözle meleri, Mekke’de ezilen ve bunalan Müslümanların sı ınacak-

ları yeni ve güvenli bir yurdun kapısını açtı. Akabe’de Medinelilerle yapılan gö-rü meler ve onların slam’ı kabul etmeleri hicretin zeminini hazırladı. Böylece slam, Mekke dı ına çıkarak Arap Yarımadası’nda yayılmaya ba ladı.

75


8. Medine’ye Hicret

Müslümanların Mekke’de dinlerini serbestçe ya ama imkânının kalmaması, can güvenliklerinin tehlikeye girmesi ve Peygamberimizin slam’ı Mekke dı ındaki insanlara ula tırma iste i Hz. Peygam-beri ve Müslümanları Medine’ye hicret etmeye zorlamı tır. Bu nedenle Hz. Peygamber, kinci Akabe Sözle mesi’nden sonra Müslümanların Medine’ye hicret etmelerine izin verdi. Medine, Mekke’ye yak-la ık 400 km uzaklıkta olup o günün artlarında deve ile on üç günlük bir mesafede idi.

Müslümanların Medine’ye hicret etme ka-rarları mü riklerin tepkisini çekti. Çünkü Müs-lümanların Medine’ye yerle erek bir güç hâline gelmeleri Mekke’nin siyasi ve ekonomik var-lı ı için bir tehdit olu turacaktı. Zira Medine, mü riklerin am ticaret yolu üzerinde bulunan bir ehirdi. Bu yolun denetimi Müslümanların eline geçerse Mekkelilerin kervan ticareti zarar görecekti. Ayrıca Müslümanlar Medine’de di er Araplarla ittifak yaparak Mekke’ye saldırabi-lirdi. Bundan dolayı mü rikler, Müslümanların Mekke dı ına çıkmalarına mâni olmaya çalı -mı lardı. Mü rikler hicret için yola çıkan Müs-lümanları yakalayarak hapsediyor, karı-kocayı birbirinden ayırıyor ve Muhacirlerin tüm malla-rına el koyuyorlardı.

Mekkelilerin engellemelerine ra men Müslümanlar tek tek veya küçük gruplar hâlinde Medine’ye hicret etmi lerdir. Ancak sahipleri tarafından alıkonulan köleler ve akrabaları tarafından ev hapsinde tutulan bazı Müslümanlar ise Medine’ye hicret edemediler. Müslümanların Medine’ye hicret etmeleri üzerine Hz. Ebu Bekir de hicret etmek için Peygamberimizden izin istedi. Hz. Peygamber ona, “Acele etme! Allah sana hayırlı bir arkada verecektir.”33 diyerek beklemesini söyledi.

8.1. Mekke’den Çıkı ve Hicret Yolculu u

Müslümanların Medine’ye hicret etmeleri Mekkeli mü rikleri rahatsız etmi ti. Bu nedenle Kurey ’in önde gelenleri konuyu görü mek için “Darü’n - Nedve”de bir araya geldiler. Bu toplantıda Hz. Muhammed’e kar ı nasıl bir tavır takınılaca ını tartı tılar. Mü rikler, Müslümanların Medine’ye hicret etmelerini engelleyememi lerdi. Ancak Hz. Peygamberin hicreti engellenirse Mekke’ye yönelik tehdit yok edilebilirdi.

Kurey ’in toplantısında Hz. Peygamberle ilgili üç farklı görü ortaya atıldı. lk olarak Peygamberi-mizin hapsedilmesi görü ü tartı ıldı; ancak Müslümanların onu kurtarmak için Mekke’yi basabilece i endi esi ile bu fikir reddedildi.

33 bn Sa’d, Kitabü’t-Tabakat, C 1, s. 226.

B LG KUTUSUPeygamberimizin hicret

için izin vermesi üzerine Hz. Ömer, di er Müslümanların aksine Mekke’den gizlice ay-rılmadı. Yolculuk için hazırlı-

ını yaparak kılıcını ku andı ve Kâbe’yi tavaf etti. Ardından orada bulunan mü riklere mey-dan okuyarak,

“ te ben Medine’ye gidiyorum. Çocu-unu yetim, e ini dul bırakmak ve annesini

a latmak isteyen varsa pe ime dü sün.” dedi ve Mekke’den ayrıldı. Mekkelilerin hiçbiri Ömer’in pe ine dü emedi.

Mustafa Asım Köksal, Hz. Muhammed ve slamiyet, C 2, s. 293.

76

S YER

Sürgüne gönderme teklifi ise Hz. Peygamberin Mekke dı ına giderse orada taraftar toplaya-bilece i ve tekrar kendilerine saldırabilece i endi esi ile kabul görmedi. Son olarak onu öldürme fikri ortaya atıldı. Kurey ’in öncüleri bu fik-re Hz. Peygamberin kabilesinin bunu bir kan davasına dönü türebilece i gerekçesi ile önce so uk baktılar. Ancak Ebu Cehil, “Kurey ’in bütün kollarından birer genç seçelim. Bunlar Muhammed’e beraber hücum etsinler ki kimin darbesi ile öldü ü belli olmasın. Böylece Ha-imiler bütün Kurey kabilelerini kar ılarına

alamazlar ve kan davasına kalkı amazlar. Di-yet ödemeye razı olurlar ve bu konu kapanır.” dedi. Ebu Cehil’in fikri orada bulunanların ta-mamı tarafından kabul gördü.

Allah, Kurey ’in öldürme kararını Ceb-rail aracılı ıyla Hz. Peygambere haber verir. Bunun üzerine ö le vaktinde hızlı bir ekilde Ebu Bekir’in evine giden Hz. Peygamber, ona hicret izni verildi ini ve birlikte yola çıkacak-larını söyler. Hz. Peygamber ve Hz. Ebu Be-kir, hicret hazırlı ına ba larlar. Hz. Ebu Bekir, hazır tuttu u iki devesini kölesi Amir’e teslim eder. Daha sonra henüz Müslüman olmayan ancak güvenilir bir rehber olan Abdullah bin Uraykıd ile kararla tırılan zamanda yola çıkmak üzere anla ır. Peygamberimiz ise Hz. Ali’ye hicret haberini verir ve ona, “Bu gece gidiyorum. Sen benim yata ımda yat. Üzerini ört ki mü rikler yatakta benim yattı ımı zannetsinler. u emanetleri sahiplerine teslim et ve birkaç gün sonra sen de gel.” der.34

34 bn Hi am, Siret-i Nebi, C 2, s. 147.

Hz. Peygamberin Medine’ye hicret güzergâhı.

B LG KUTUSUM ü s l ü m a n l a r i ç i n -

d e Medine’ye ilk hicret eden ki i Ebu Seleme’dir. Peygamberimizin amcası Abbas ise Mekke’nin fet-

hinden kısa bir süre önce hicret eden son ki i olmu tur.

P

YORUMLAYALIMMekkeli mü riklerin de erli

e yalarını Peygamberimize ema-net etmelerinin sebeplerini yo-

rumlayınız.

77


Mü rikler Hz. Peygamberi evinden dı arıya çıktı ı zaman öldürmeyi planlamı lardı. Peygambe-rimiz evinde yol hazırlı ı yaparken Ebu Cehil, adamları ile evin etrafını ku atmı tı. Gece geç vakit-te herkese uykunun a ırlı ının çöktü ü bir anda Hz. Peygamber, Kur’an okuyarak evinden çıktı ve avucuna aldı ı topra ı mü riklerin üzerine serpti. Mü riklerin arasından mucizevi bir ekilde geçerek Hz. Ebu Bekir’in evine do ru yürüdü. Hz. Ebu Bekir ile bulu an Peygamberimiz gizlice Mekke’nin güneyinde ve ehre 5 km uzaklıkta bulunan Sevr Da ı’na gitti.

Hz. Peygamberin evinin önünde bekleyen mü rikler ise gün a armaya ba layınca yatakta yatanın Hz. Ali oldu unu gördüler. Hiddetlerinden ne yapacaklarını a ıran mü rikler Hz. Ali’yi döverek önce Kâbe’ye hapsettiler; ancak daha sonra serbest bıraktılar. Mekke’yi didik didik aradılar ve Peygambe-rimiz ile Hz. Ebu Bekir’in ba ına yüz deve ödül koydular. Ayrıca Medine’ye giden bütün yolları ve da ları da aramaya koyuldular.

Mekkeli mü rikleri yanıltmak amacıyla kuzeydeki Medine tarafına de il de güneydeki Sevr Da ı’na do ru giden Peygamberimiz ve Hz. Ebu Bekir orada bulunan ma aralardan birinde gizlene-rek üç gün üç gece kaldılar.

Bu süre içinde o bölgede koyunları otlatan Hz. Ebu Bekir’in kölesi onlara süt getiriyor ve o lu Ab-dullah da Mekke’den haberler veriyordu. Bu arada iz takibi hususunda maharetli olan Arap rehberler e li inde Peygamberimizi arayan Mekkeliler, Sevr Da ı’na gelmi ler ve ma aranın önüne kadar izleri takip etmi lerdi. Onların yakla tı ını gören Hz. Ebu Bekir, “Ey Allah’ın Elçisi! E ilip baksalar bizi görecekler!” diye tela landı.

Peygamberimiz, ... ... “...Korkma! Allah bizimledir...’’35, ‘‘ ki yolda ki üçün-cüsü Allah’tır, hiç endi e edilir mi?”36 diyerek onu sakinle tirdi. Ma aranın önüne kadar yakla an mü rikler ma aranın giri kısmındaki örümcek a ının ve güvercin yuvasının bozulmamı oldu unu görünce içeriye kimsenin girmemi oldu u zannıyla geri dönmek zorunda kaldılar. Üç gün boyunca her tarafta Peygamberimizi arayan Mekkeliler, artık onun uzakla tı ına kanaat getirdiler ve aramayı bıraktılar. Bunun üzerine dördüncü günün sabahında daha önceden anla tıkları ekilde kılavuz Ab-dullah ve köle Amir, iki deve ile birlikte ma aranın önüne geldiler. Peygamberimiz, Hz. Ebu Bekir, Abdullah ve köle Amir’le birlikte Mekkelilerin kullanmadı ı sahil yolunu takip ederek Medine’ye do ru yola çıktı.

Kurey ’in Hz. Peygamber için koydu u yüz deve ödülü birçok ki iyi onu yakalama hevesine sevk etmi ti. Süraka da bunlardan biriydi. Peygamberimizi yakalamak amacıyla takibe ba layan Süraka 35 Tevbe suresi, 40. ayet. 36 Buhari, Tecrid-i Sarih, C 10, s. 119.

TARTI ALIM

“Hatırla ki kâfirler seni tutup ba lamaları veya öldürmeleri yahut seni (yurdun-dan) çıkarmaları için sana tuzak kuruyorlardı. Onlar (sana) tuzak kurarlarken Al-lah da (onlara) tuzak kuruyordu. Çünkü Allah bütün o tuzak kuranların üstünde-dir.’’ Enfâl suresi, 30. ayet.

Yukarıdaki ayeti okuyunuz ve mü riklerin Hz. Peygamberi niçin öldürmek istedik-lerini arkada larınızla tartı ınız.

78

S YER

çölde onların izlerini buldu ve atını hızla Peygamberimize do ru sürdü. O sırada atı sürçtü ve yere dü tü, Süraka da atıyla birlikte yere yuvarlandı. Süraka, ya anan bu durumu kendisi hakkında bir u ursuzluk olarak dü ündü. Bundan endi elenerek Hz. Peygamberden özür diledi ve eman istedi. Pey-gamberimiz de onu affederek ona eman verdi ve ona bu olayı kimseye duyurmamasını söyledi. Bunun üzerine Süraka, yolda takip için gelenleri farklı yerlere yönlendirerek onların Peygamberimizin pe in-den gitmelerini önlemi oldu.

Süraka’nın takibinden kurtulan Medine yolcuları Eslemo ullarının topraklarından geçerken Büreyde, daha önceden duydu u ödülü almak amacıyla yanına adamlarını alarak Hz. Peygamberin önüne çıktı. Ancak Büreyde, Peygamberimizin sıcak ve samimi konu masından etkilenerek Müslüman oldu ve kendi toprakla-rından çıkıncaya kadar adamlarıyla birlikte ona e lik etti.

Hz. Peygamberin Mekke’den çıktı ı haberini alan ve onun yolunu gözleyen Medineli Müslümanlar ise onu kar ılamak ve görmek umuduyla her gün yola çıkmakta idiler. Peygamberimiz ve be-raberindekiler ise deve ile on üç gün süren yolu sekiz günde almı lar ve Medine yakınlarındaki Kuba köyüne varmı lardı.

Böylece 610 yılında Hira Ma arası’nda ba layan peygamberlik görevinin Mekke Dönemi, 622 yılında Sevr’den ba layan Medine yolculu u ile sona ermi ti.

8.2. Kuba’da lk Mescidin Yapılması

Müslümanlar Hz. Peygamberi Medine’ye üç kilometre uzaklıkta olan Kuba köyünde kar ıladılar. Peygamberimiz Kuba’ya gelince Kulsüm bin Hedm’in evinde misafir oldu. Peygamberimizin hicret sırasında emanetleri sahibine vermek üzere bıraktı ı Hz. Ali de Kuba’ya gelerek Peygamberimize ve Müslümanlara yeti ti.

Mescid-i Nebi (Medine).

YORUMLAYALIMPeygamberimizin hicret esnasında; -Hz. Ali’yi kendi yata ına yatırması, -Hz. Ebu Bekir’le gizli bulu ması,

-Medine’ye ters istikamette bulunan Sevr’e giderek mü rikleri yanıltması, -Medine yolunu takip etmeyerek sahil yolundan gitmesi gibi davranı larını tedbir ve tevek-

kül anlayı ı açısından yorumlayınız.

79


Peygamberimiz Kuba’da yakla ık iki hafta kaldı ve bu süre içinde Kuba Mescidi’ni in a etti. lk hicret eden Müslü-manlar Kuba’da hurmalık bir alanı kendi-lerine mescit edinmi lerdi. Peygamberimiz bu alanı geni leterek oraya mescit in a etti ve mescidin yapımında bir i çi gibi çalı tı. Bu mescit, onu in a edenler ve orada ibadet edenler Kur’an’da öyle övülmektedir: “...lk günden takva üzerine kurulan mes-

cit (Kuba Mescidi) içinde namaz kılman elbette daha do rudur. Onda temizlen-meyi seven adamlar vardır. Allah da çok temizlenenleri sever.”37

Bu mescit, in a edilen ilk mescit olma özelli ini ta ımakla birlikte aynı zamanda Müslümanların slam’ı serbestçe ya ayabilecekleri yeni dö-nemin sembolüdür. Bu yüzden Peygamberimiz zaman zaman Kuba Mescidi’ni ziyaret etmi tir.

8.3. Hicret Yolunda lk Cuma Namazı ve lk Hutbe

Peygamberimiz Kuba’da bir müddet kaldıktan sonra hazırlıklarını yaptı ve bir cuma sabahı Medine’ye do ru yola çıktı. Yanında birçok Müslümanla birlikte Salim bin Avfo ullarının vadisine geldi i zaman ö le vakti olmu tu. Burada konaklayan Hz. Peygamber, cuma namazının farz oldu unu Müslümanlara bildirdi. Yakla ık yüz ki ilik bir toplulu a orada iki hutbe irat ederek onlarla birlikte cuma namazı kıldı.38 Böylece 622 yılında hicret esnasında Medine yakınlarındaki Ranuna Vadisi, ilk cuma namazının kılındı ı yer olarak tarihe geçti. lk cuma namazının kılındı ı bu yerdeki mescit bugün Cuma Mescidi olarak anılır.

37 Tevbe suresi, 108. ayet.38 brahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, s. 125.

Kuba Mescidi (Medine).

L STELEYEL M

“Ey insanlar! Ölmeden önce Allah’a tevbe ediniz, fırsat elde iken iyi i lere ko unuz. Allah’ı çok anmak, gizli ve a ikâr çok sadaka vermek suretiyle onunla aranızdaki ba ı

kuvvetlendiriniz. Böyle yaparsanız, rızıklandırılır, yardım görürsünüz, kaçırdıklarınızı tekrar elde edersiniz.

Ey nsanlar! Kendinize ahiret için azık hazırlayıp önceden gönderin. Her kim ki kendisini yarım hurma ile de olsa ate ten kurtarabilecek olursa hemen o hayrı i lesin. Onu da bulamazsa bari güzel eylerle kendisini kurtarsın.

Nefislerimizin erlerinden ve kötü i lerimizden Allah’a sı ınırız. Allah’ın hidayet verdi ini kimse saptıramaz. Onun saptırdı ını da kimse do ru yola koyamaz.

Sözlerin en güzeli, Allah Kitabı (Kur’an-ı Kerim)’ dır. Allah’ın kalbini Kur’an ile süsledi i, küfür-den sonra slam’a soktu u, Kur’an’ı di er sözlere tercih eden kimse felah bulup kurtulmu tur.

“Ey insaAllah’ı çok

80

S YER

8.4. Hicretin Sosyal ve Kültürel Sonuçları

Peygamberimizin ve Müslümanların Mekke’den Medine’ye hicret etmeleri slam tarihinin en önem-li olaylarından biridir. Mü riklerin baskı ve eziyetleri sebebiyle Mekke’den çıkmak zorunda kalan Hz. Peygamber hicretle birlikte Medine slam toplumunu olu turmu tur.

Medine’ye göç eden Müslümanlar, servetlerini Mekke’de bırakmak zorunda kaldılar. Bu sebep-le Müslümanların birço u Medine’ye fakirlik ve yokluk içinde varmı lar; ancak Medinelilerin des-te i ile kısa zamanda kendi ihtiyaçlarını kendile-ri kar ılar hâle gelmi lerdir. Ensarın Muhacirlere göstermi oldu u yardımseverlik ve dayanı ma duygusu Kur’an-ı Kerim’de u ekilde övülmü -tür: “ man edip hicret edenler, Allah yolunda cihat edenlerle onlara kucak açıp yardım eden en-sar var ya i te gerçek müminler bunlardır. Bunlara bir ma firet, pek de erli bir nasip vardır.”39

Hicretle birlikte Peygamberimiz Medine’de farklılıklardan olu an; ancak adalet ve barı ekseninde bir arada ya ayan bir toplum kurmu tur. Hicret sonrasında Medine’de farklı soy ve dine mensup Arap kabileleri slam sayesinde bir arada ya ama imkânı bulmu lardı. Böylece slam öncesinde sava ların ve hukuksuzlu un çokça ya andı ı Medine’de barı ve karde lik hakim olmu tur. Bu durum Kur’an-ı Kerim’de öyle ifade edilmektedir: “...Allah’ın sizin üzerinizdeki nimetini hatırlayın: Hani siz bir-birinize dü man idiniz de Allah kalplerinizi birbirine ısındırmı ve onun lütfu ile karde oluver-mi tiniz. Siz bir ate çukurunun tam kenarında iken oraya dü mekten de sizi o kurtarmı tı. Allah size ayetlerini böylece açıklıyor, ta ki do ru yola eresiniz.”40

Hicretle birlikte Müslümanlar Medine’de Yahudilik ve Hristiyanlık gibi iki ilahî kökenli dinin men-supları ile ya amaya ba lamı lardır. Her din mensubu kendi inancını serbestçe yerine getirmi ve her türlü baskıdan uzak kalmı tır. Böylece dünya tarihine farklı din mensuplarının barı ve ho görü içinde birarada ya ama örne ini sunmu lardır.

Hicret, slam’ın Arap Yarımadası’nda ve di er bölgelerde ya ayan insanlara ula masını sa layan bir açılım olmu tur. Hicretten sonra slam’ın yayılması hızlanmı ve birçok kabile, toplum ve devlete, slam daveti ula mı tır.

39 Enfâl suresi, 74. ayet. 40 Âl-i mrân suresi, 103. ayet.

NOT EDEL MMuhacir: Mekke’den Medine’ye

göç eden Müslümanlara denir.

Ensar: Muhacirlere sahip çıkan ve onlara yardım eden Medineli Müslümanlara denir.

Allah’ın sevdi ini seviniz. Allah’ı bütün kalbinizle (can ve gönülden) seviniz. Allah kelamı Kur’an’dan ve zikrinden usanmayınız.

Allah’ın kelamına kar ı kalbiniz katıla masın.Yalnız Allah’a kulluk edip ibadetinizde O’na hiç bir eyi ortak yapmayınız. Ondan hakkıyla sakınınız. Yaptı ınız iyi eyleri dilinizle do rulayınız. Allah’ın rahmet ve merhametiyle birbirinizi seviniz.”

bn Hi am, es-Siyretü’n-Nebeviyye, C 2, s. 163. (Özetlenmi tir.)

Yukarıdaki Peygamberimizin Ranuna Vadisi’nde kıldırdı ı ilk cuma namazının hutbesini okuyarak Müslümanların kulluk hayatına ili kin ilkeleri listeleliyiniz.

- Allah’ı çokça anmak.--

81


Peygamberimizin Medine’ye hicreti, sebep ve sonuçları itibarıyla çok önemli oldu u için Müslü-manlar tarafından her zaman hafızalarda canlı tutulmu tur. Bu sebeple Hz. Ömer’in hâlifeli i zama-nında uygulamaya konulan takvimin ba langıç noktası olarak Peygamberimizin Medine’ye hicreti esas alınmı tır.

MEKKE DÖNEM KRONOLOJ S

610 Hz. Peygamberin Hira Ma arası’nda ilk vahyi alması. Alak suresinin ilk be ayetinin nüzulü.

613 Açık davetin emredilmesi üzerine Hz. Peygamberin yakın akrabalarını slam’a ça ırması.

614 Mü riklerin, zayıf Müslümanlara eziyet etmeye ba lamaları.

615 Habe istan’a ilk hicret.

Habe istan’a ikinci hicret. Hz. Hamza’nın Müslüman olması.616 Hz. Ömer’in Müslüman olması. Hz. Peygamberin ve Müslümanların Darü’l Erkam’dan çıkmaları. Müslümanlara kar ı sosyal ve ekonomik boykotun ba laması.

619 Boykotun sona ermesi.

Ebu Talip’in ve Hz. Hatice’nin vefatı (Hüzün Yılı).620 Hz. Peygamberin Zeyd bin Harise ile Taif’e gitmesi ve Mutim bin Adiy’in himayesinde Mekke’ye dönmesi. Hac mevsiminde Medineli Hazreç kabilesinden bir grubun Akabe’de Hz. Peygamberle görü üp Müslüman olması.

srâ ve Miraç hadisesi.621 Be vakit namazın farz kılınması. Birinci Akabe Biatı ve Hz. Peygamberin slamiyeti ö retmesi için Mus’ab bin Umeyr’i Medine’ye göndermesi.

kinci Akabe Biatı. Müslümanların Medine’ye hicret etmeye ba lamaları. Mü riklerin Darü’n- Nedve’de toplanıp Hz. Peygamberi öldürme kararı alması. Hz. Peygamberin Hz. Ebu Bekir ile birlikte hicreti ve Sevr Ma arası’na sı ınmaları. 622 Sevr Ma arası’ndan Medine’ye do ru yola çıkmaları. Kuba’ya varı . Kuba Mescidi’nin in ası. Hz. Peygamberin Kuba’dan ayrılması ve Ranuna Vadisi’nde ilk cuma namazını kıldırması, Aynı gün Medine’ye ula ması.

82

S YER

ÜN TEM Z DE ERLEND REL M

A- A a ıdaki açık uçlu soruları cevaplayınız.

1. slam’ın ilk yıllarında Hz. Hamza ve Hz. Ömer’in Müslüman olmalarının önemini açıklayınız.

2. 620 yılının Hüzün Yılı olarak adlandırılmasının sebeplerini açıklayınız.

3. Müslümanlara uygulanan ekonomik ve sosyal boykotun amaçlarını yazınız.

4. Medine’ye hicretin sosyal ve kültürel sonuçlarını açıklayınız.

B- A a ıdaki çoktan seçmeli soruların do ru seçeneklerini i aretleyiniz.

1. Peygamberimize ilk vahiy hangi yılda ve nerede gelmi tir?

A) 610 yılı/Medine B) 571 yılı/Mekke C) 622 yılı/Medine D) 610 yılı/Mekke E) 571 yılı/Medine

2. Peygamberimiz ve Müslümanlar ilk cuma namazını nerede kılmı lardır?

A) Medine B) Mekke C) Ranuna D) Taif E) Kuba

3. A a ıdakilerden hangisi ilk Müslümanlar arasında yer almaz?

A) Hatice B) Ali C) Ebu Süfyan D) Ebu Bekir E) Zeyd

C- A a ıdaki cümlelerde bo bırakılan yerleri parantez içindeki uygun kelimelerle dolduru-nuz.

( Zeyd, Alak, Habe istan, Akabe, Taif. )

1. Peygamberimize gelen ilk vahiy ............................. süresinin ilk be ayetidir.

2. Hz. Muhammed Medineli Müslümanlarla hicretten önce ............................. denilen yerde görü -mü tür.

3. Peygamberimiz Taif’e ............................. ile birlikte gitmi tir.

4. ............................. Müslümanların ilk hicret etti i yerdir.

D- A a ıdaki bilgilerin do rularını (D), yanlı larını (Y) ile i aretleyiniz.

1. (...) Hz. Ömer ve Hz. Hamza’nın slam’ı kabul etmesi Müslümanlara büyük moral ve güç vermi -tir.

2. (...) Peygamberimize vahyin gelmesinin bir müddet kesilmesine Hüzün Yılı denir.

3. (...) Müslümanların yaptı ı ilk hicret Medine’ye olmu tur.

4. (...) srâ ve Miraç olayı peygamberli in ilk yıllarında gerçekle mi tir.

4.ÜN TE


1. Medine hakkında bilgi toplayınız.

2. slam’ın sava ve barı a bakı ı hakkında bilgi toplayınız.

3. Veda Hutbesi’ni ve nsan Hakları Evrensel Beyannamesi’ni okuyarak

içeri i hakkında dü ününüz.

HZ. MUHAMMED’ N ÇA RISI: MED NE DÖNEM

83

S YER

84

S YER

1. Medine’de lk Etkinlikler

Hz. Muhammed Medine’ye hicretinden kısa bir zaman sonra sosyal, siyasal ve askerî açıdan slam toplumunun temelini olu turan bazı adım-

lar attı. Bunlar; Müslümanların karde ilan edil-mesi, Mescid-i Nebevi’nin in ası, nüfus sayımı ve Medine Sözle mesi’dir.

1.1. slam Karde li inin Olu turulması

Hz. Muhammed slam dinini tebli etmeye ba ladı ı andan itibaren bu dine girenleri hangi ırk, kabile ve ülkeden olursa olsun e it olarak kabul etti. Kabile karde li inin yerine slam karde li ini getirdi. Bu sistemde Habe istanlı bir köle ile Kurey li bir asilzade arasında fark kalmıyor ve bunlar karde ilan ediliyordu. Bu karde li i Müslümanlar kısa sürede özümse-diler. Müslümanlardan herhangi biri putperest akrabasıyla ili kisini kesip aralarında kan ba ı bulunmayan ba ka bir kabileye mensup bir Müslümanla maddi ve manevi dayanı ma içe-risine giriyordu.

Hz. Peygamber bu dayanı mayı Medine’ye hicretinden sonra muhacirle ensar arasında da tesis etmek istedi. Bu amaçla Peygamberimiz hicretten yakla ık be ay sonra ensarla muhacir aile ba kan-larının katıldı ı bir toplantı düzenledi. Muhacirlerin bu yeni yerle im merkezine uyumlarını kolayla -tırmak maksadıyla ensarı i birli i yapmaya te -vik etti. Buna göre Medineli her aile ba kanı, en azından maddi imkânı bulunanlar, muhacir bir aileyi yanlarına alacaklardı. Her iki aile ortak olarak çalı acak, elde ettikleri kazançları payla-acak ve birbirlerine mirasçı olacaklardı. Top-

lantıya katılan herkes, bu formülü benimseyince Hz. Peygamberin arzu etti i e itlik esasına da-yalı karde lik anla ması gerçekle mi oldu.

Hz. Muhammed’in iki ayrı ehir insanını karde yapmasıyla inancı u runa Mekke’de her eyini bırakan muhacirlerin mali sıkıntıları hafiflemi oldu. Bunun yanında slam karde li-inin temelleri somut bir ekilde atılarak ensar

ve muhacirin güven içinde dostça ve karde çe ya amaları da sa landı.1 1 Muhammed Hamidullah, slam Peygamberi, s. 181.

KAR ILA TIRALIMslam dinini kabul etme-

den önce Evs ve Hazreç kabileleri, aynı atanın soyundan geldikleri hâlde yıllarca sava mı -lardı. Kabileler arası yaptıkları sava larda tü-kenecekleri bir sırada Allah, hidayetini lutfe-dip slam sayesinde onları kurtardı ve karde topluluklar hâline getirdi. Böylece birbirlerine kenetlendiler. slam’a girmede âdeta birbirle-riyle yarı tılar.

Evs ve Hazreç kabilelerinin nasıl “en-sar” haline dönü tü ünü slam’dan önceki hayatlarıyla birlikte dü ünerek kar ıla tı-rınız.

YORUMLAYALIMEy Sevgili

Ay do du üzerimize Veda Tepesi’ndenükür gerekti bize

Allah’a davetinden

Sen güne sin, sen aysınSen, nur üstüne nursunSen süreyya yıldızısınEy sevgili ey Resul!

Sizce iirde hangi duygulara yer verilmi -tir? Yorumlayınız.

B LG KUTUSU

Hz. Peygamberin Medine’de bulunan ensar ve muhacirleri birbirleriyle karde ilan etmesi-ne muahat denir.

bubine

85

4. ÜN TE: HZ. MUHAMMED’ N ÇA RISI VE MED NE DÖNEM

Peygamberimizin tesis etti i bu anla ma gere ince ensar ve muhacir karde ler birbirlerine mirasçı olmu lardı. Ancak Bedir Sava ı’ndan sonra inen “...Allah’ın kitabına göre yakın akrabalar birbir-lerine (varis olmaya) daha uygundur...”2 ayetiyle mirasçılık hükmü kaldırıldı.

1.2. Mescid-i Nebevi’nin Yapılması ve Bölümleri

Peygamberimiz Medine’ye vardı ı zaman Müslümanlar onu misafir etmek için, “Bize buyur ey Allah’ın Resulü!” diye bine inin yularından tutarak davet etmi lerdi. O ise bine inin nerede durursa orada inece ini söyledi. Peygamberimizin bine i Sehl ve Süheyl adlı iki yetimin arsasında durdu. Daha sonra Peygamberimiz bu yetimlerin arsasını satın alarak oraya mecsit yapmaya karar verdi.

Mescidin in asına arsanın düzeltilmesi ile ba landı. Burada bulunan hurma a açları kesildi ve tüm-sekler düzeltildi. Binanın temelinde ta , duvar-larında ise kerpiç kullanıldı. Kesilmi olan hur-ma dalları mescidin kıblesine dizildi. Bunların üzerine hurma a açlarının dal ve yapraklarından çatı yapıldı.

Mescidin kıblesi Kudüs’e do ruydu ve üç kapısı vardı. Birinci kapı bugünkü kıble duva-rında, yani güney kısımda, ikinci kapı ise do u kısmındaydı. Peygamberimiz bu kapıyı kullanırdı. Üçüncü kapı ise batı yönünde bulunuyordu. Kıble, Kudüs’ten Kâbe’ye çevrilince güney yönündeki kapı kapatılarak kuzey yönünde yeni bir kapı açıldı. Di er kapılarda herhangi bir de i iklik yapılmadı.3

Mescidin in ası yakla ık yedi ay sürdü. Yapımı tamamlandıktan sonra Hz. Muhammed yedi ay boyunca yanında misafir olarak kaldı ı Eyüp el-Ensari’nin evinden ayrılarak mescidin bir bölümünde ailesiyle beraber kalması için kendisine tahsis edilen odaya geçti.2 Ahzâb suresi, 6. ayet.3 brahim Sarıçam, lk Dönem slam Tarihi, s.100.

B LG KUTUSU

Peygamberimiz, mes-cidin temelinin kazılması a amasından çatısı örtülene dek in aatın bütün safhala-rında di er Müslümanlarla

birlikte çalı mı tır.

YORUMLAYALIMMuhacirler, “ensar karde lerimiz, bize mal-mülk verdi, ia emizi temin etti.” diyerek

bo oturmuyorlardı. Her biri elinden gelen gayreti göstererek mümkün oldukça kimseye yük olmamaya çalı ıyordu. Bunun en canlı örne i, ensardan Sa’d bin Rebi’nin yaptı ı tek-life, muhacirlerden olan Abdurrahman bin Avf’ın verdi i cevaptır.

Hz. Peygamber tarafından birbirlerine karde tayin edilen Sa’d bin Rebi, Abdurrahmân bin Avf’a, “Ben, mal bakımından Medineli Müslümanların en zenginiyim. Malımın yarısını sana ayır-dım!” demi ti. Büyük sahabe Abdurrahman bin Avf’ın verdi i cevap, yapılan teklif kadar ibret veri-ciydi: “Allah, sana malını hayırlı kılsın! Benim onlara ihtiyacım yok. Bana yapaca ın en büyük iyilik, alı veri yaptı ınız çar ının yolunu göstermendir.”

Ertesi sabah, Kaynuka çar ısına götürülen Abdurrahmân bin Avf, ya , peynir gibi eyler alıp satarak ticarete ba ladı. Çok geçmeden epeyce bir kazanç elde etti ve kısa zamanda Medine’nin sayılı tüccar-ları arasında yer aldı.

bn Sa’d, Kitabü’t-Tabakat, C 3, s.125.

Yukarıdaki metni muhacir-ensar ili kileri açısından yorumlayınız.

b

86

S YER

Ba langıçta mescide minber yapılmadı ından Hz. Peygamber cuma hutbelerini bir hurma kü-tü üne dayanarak veriyordu. Daha sonra buraya bir minber yapıldı.

Hz. Peygamber Mescid-i Nebevi’yi çok amaç-lı kullanmı tır. Öncelikle bu mescit bir ibadet mekânıdır. Müslümanların vakit namazlarını ve cuma namazını cemaatle kılmak için toplandık-ları kutsal bir mekândır. Bunun yanında ashab-ı suffenin ilmî faaliyetlerde bulundu u bir e itim kurumu görevini de yerine getirmi tir.

Mescid-i Nebevi’de, dı arıdan gelen kom u kabilelerin elçileri kabul edilirdi. Özellikle 626 yılından itibaren Medine’ye çe itli bölgelerden gelen heyetler Peygamberimizle bu mescitte gö-rü ürdü. Bunun yanında burada sava ve barı gibi önemli kararlar alınırdı. Hz. Peygamber, dı-arıdan gelecek bir saldırıya kar ı nasıl bir önlem

alınaca ını ve herhangi bir yere düzenlenecek seferleri burada sahabelerle isti are ederdi. Daha sonra da bu karar uygulanırdı. E er orduyu bizzat kendisi kumanda edecekse mescitte iki rekât na-maz kılar, sonra zırhını giyinmi olarak buradan çıkar ve kapıya getirilen atına binerek seferi ba latırdı. Seferden dönü te de do ruca mescide gi-der, yine iki rekât namaz kılar ve seferin de erlendirmesini yapardı.4

4 brahim Sarıçam, lk Dönem slam Tarihi, s.101.

Mescid-i Nebevi’nin bugünkü görünümü.

SUNU HAZIRLAYALIM

Eyüp el-Ensari: Asıl ismi Halit bin Zeyd’dir. Medine’nin Hazreç kabilesinden-dir. Hz. Peygamberi yakla ık yedi ay evinde misafir etmi tir. Bu misafirlik günlerinde Hz. Eyüp, Hz. Peygamberle ilgili olarak tatlı bir hatırasını öyle anlatıyor: “Allah Resu-lü evimizin alt katına yerle mi ti. Ben de üst katta odada idim. Bir gün yukarıdan yere bir miktar su dökülmü tü. Suyun tavandan sızarak Resulullahın üzerine gelmemesi için suyu bir bez parçası ile kurutmaya çalı tık. Bunun üzerine Re-sulullahın yanına inip dedim ki: Ya Resu-lullah senin bulundu un bir yerin üstün-de bulunmak bize yakı maz, yukarıdaki odaya te rif eder misiniz? Resulullah o günden sonra üst katta kaldı.” (Müslim,

Sahih, C 2, s. 192.)

Hz. Eyüp el-Ensari stanbul’un fethi için yapılan sefere katılmı tı. Ya ının çok ilerle-mesinden dolayı stanbul’a yakla tıkları bir sırada hastalanmı tı. Öldü ü takdirde cena-zesinin ordunun varaca ı en ileri noktaya kadar götürülmesini ve o yerde gömülmesi-ni vasiyet etmi ti. O, vasiyet etti i ekilde defnedilmi tir. Mezarı bugün stanbul’un Eyüp ilçesindeki Eyüp Camii’nin avlusunda bulunmaktadır.

Mustafa Asım Köksal, slam Tarihi C 2, s. 27-31.

Eyüp el-Ensari ve türbesi hakkında ar-kada larınızla beraber bir sunu hazırla-yınız.

E

87


Mescid-i Nebevi bazen sava ta yaralanan askerlerin tedavi edildi i bir mekân görevini de üstlenmi tir. Örne in, Hendek Sava ı’nda yaralanan Sa’d bin Muaz, mescitte bir çadırda tedavi edilmi ; fakat kurtarılamamı tı.

Bu mescit, Hz. Muhammed’in vefatına ka-dar slam toplumunun ana konularını ilgilendi-ren önemli hususların çözümlendi i bir mekân olmu tur. Daha sonra slam topraklarının geni -lemesi, nüfusun artması ve farklı ihtiyaçların da ortaya çıkmasından dolayı mescit dı ında ba ka kurumlar da (hastane gibi) in a edilmeye ba -lanmı tır.

1.3. Nüfus Sayımı

Peygamberimiz, Medine’ye yapılabilecek baskınları önceden haber almak ve kom u Arap kabile-leri ile anla malar yapmak üzere ehir dı ına küçük askerî birlikler çıkarıyordu. Bu birliklerin bazısına da bizzat kendisi katılıyordu.

Hz. Muhammed, sava ı temenni etmemekle birlikte muhtemel bir sava ta Müslümanların kuv-vetini tespit etmek amacıyla nüfus sayımı yapılmasının gerekli oldu unu dü ündü. Peygamberimiz bu maksatla arkada larına ehirde ne kadar Müslüman ya ıyorsa isimlerini yazıp getirmelerini istedi. Sahabeden görevlendirilen kimseler, Peygamberimizin iste iyle ehirde bir nüfus sayımı yaptı. Hazır-lanan listelere bin be yüz ki inin ismi yazılmı tı.5

5 Buhari, Cihat, 180.

DÜ ÜNEL MMescid-i Nebevi’nin üzerine in a

edildi i arsa, Es’at bin Zürare’nin vesayetinde bulunan Sehl ve Süheyl adında ensardan iki yetim çocu a aitti. Hz. Pey-gamber burasını mescit yapmak üzere satın almak için çocuklarla konu tu. Çocuklar, bu arsayı kar ılıksız olarak ba ı lamak istediler. Peygamberimiz bunu kabul etmedi, onlardan arsayı satın aldı.

Peygamberimizin yetimlerin haklarına kar ı gösterdi i hassasiyetini dü ününüz.

DE ERLEND REL M

Hz. Muhammed, Mescid-i Nebevi’nin biti i ine “suffe” adı verilen bir yer yaptır-mı tı. Burada genellikle yoksul, kimsesiz ve yetim ki iler kalırdı. Bunlar, ço unlukla Peygamberimizin yanında bulunur, ona gelen ayetleri ö renir, konu malarını dinlerdi. Ayrıca suffede kalanlar, yeni bilgiler ö renmeye ve kendilerini geli tirmeye çalı ırlardı.

Bunlar arasında yabancı dil ö renenler bile vardı. Suffede yeti enler, Peygamberimiz tarafından ba ka topluluklara slam’ı anlatmak ve ö retmek için gönderilirdi. Örne in, suffede ö renim gö-ren Muaz bin Cebel, Yemen bölgesine Kur’an ve dini ö retmek için gönderilmi ti.

Hz. Muhammed Bedir Sava ı’nda esir alınan bazı kimseleri, suffede ö retmen olarak görev-lendirdi. Bu ki ilere, on Müslümana okuma yazma ö retmeleri kar ılı ında serbest bırakılaca ı sözü verildi. Sonuçta bir kısmı görevini tamamlayınca serbest kalarak Mekke’ye döndü. Bir kısmı ise Müslüman oldu ve burada ö retmenli e devam etti.

Ashab-ı suffenin e itim ö retim açısından önemini dü ünerek cami ve mescidin slam’daki yerini arkada larınızla de erlendiriniz.

88

S YER

Nüfus sayımında tespit edilen bin be yüz Müslümandan ba ka, Medine’de henüz Müs-lüman olmamı bir çok Arap kabilesi de bu-lunmaktaydı. Yahudiler de önemli bir nüfusa sahipti. Bu iki grup da nüfusa katıldı ından e-hirde yakla ık on bin ki i ya amaktaydı.6

1.4. Medine Sözle mesi

Hz. Peygamber Medine’ye geldi inde u gruplar bulunuyordu:

• Muhacir ve ensardan meydana gelen Müslümanlar.

• Beni Kaynuka, Beni Nadir ve Beni Kureyza’dan meydana gelen Yahudiler.

• slam’a girmemi olan Araplar.

Hz. Peygamber Medine’ye hicret etti i sırada burada bütün ehir halkını içeren bir idari yapı yoktu. Her kabile kendi içinde birlik olu turuyordu. Hz. Peygamber bu da ınıklı ı gidermek amacıyla önce ensarla muhacir arasında karde lik anla masını gerçekle tirerek Müslümanlar arasında toplumsal kayna maya yönelik önemli bir adım attı. Fakat Medine’de sadece Müslümanlar ya amadı ı için bu yeterli de ildi. ehirde ya ayan di er topluluklarla da anla mak gerekiyordu. Bu anla ma sa lanırsa ehir, dı arıdan gelecek saldırılara kar ı tam bir birlik ve dayanı ma içerisinde savunulabilirdi. Bun-

dan dolayı Hz. Muhammed, Müslümanların yanı sıra Medine toplumunu olu turan Yahudileri ve di er Arap kavimleri bir ehir devleti halinde te kilatlanmaya ikna etti. Durumu görü mek üzere Enes bin Malik’in evinde bir toplantı yapıldı. Bu toplantıya katılanlar, Medine toplumunu olu turan bir sözle -me üzerinde anla maya vardılar.

6 Muhammed Hamidullah, slam Peygamberi, C 1, s. 183.

TARTI ALIM

Hz. Muhammed Medine’ye hicre-tinden kısa bir süre sonra niçin nüfus sayımı yaptırmı tır? Arkada larınızla tartı ınız.

DÜ ÜNEL MMedine Sözle mesi’nin Bazı Maddeleri unlardır:

• Yahudiler kendi dinlerinde serbest kalacaklar.

• Müslümanlarla Yahudiler, barı içinde ya ayacaklar.

• Dı arıdan bir saldırı olursa Medine birlikte savunulacak.

• Müslümanlarla Yahudiler arasında bir anla mazlık çıkarsa Hz. Muhammed hakem ka-bul edilecek.

• ki taraftan biri, üçüncü bir tarafla sava ırsa birbirine yardımcı olacaklardı.

• Kan diyetleri kabileler arasında e it olarak ödenecek.

Yukarıdaki maddeleri okuyarak Medine Sözle mesi’nin toplumsal barı a olan kat-kısını dü ününüz.

89


Medine Sözle mesi’yle Medine’deki bütün halk siyasi bir birlik etrafında birle mi oldu. Farklı dinlere mensup toplulukların bir arada ya amalarını sa layan bu sözle me ehre dı arı-dan yapılacak olan her türlü dü man saldırısına kar ı taraflara ortak sorumluluklar yüklüyordu. Sözle mede açık bir biçimde Yahudilerin Mek-keli Kurey lilere ve onların müttefiklerine yar-dım etmeleri yasaklanıyordu. Bunun yanında bir dü man saldırısı hâlinde buna kar ı çıkmak üzere Müslüman-Yahudi ittifakı kurulacak, ehrin sa-vunması için gereken masraflar ortak olarak kar ılanacaktı. Fakat Medine dı ında yapılacak bir sava hâlinde hiçbir toplulu un di erine yardımda bulunma sorumlulu u olmayacaktı.

2. badet Konusundaki Geli meler

Müslümanlar Medine’ye hicret ettikten sonra artık bir slam toplumu olu maya ba ladı. Mekke’de yapamadıkları bir çok ibadeti rahat bir ekilde yapma imkânı elde ettiler. Hicretten kısa bir süre sonra Müslümanların hayatını etkileyecek ibadetler konusunda da yeni geli meler ya anmaya ba ladı. Bun-ların ba lıcaları, ezan, kıblenin de i mesi ve ramazan ayında orucun farz kılınması idi.

2.1. Ezan

Mescid-i Nebevi’nin yapımı tamamlandıktan sonra namaz vakitlerinde Müslümanların buraya na-sıl ça rılacakları konusunda farklı görü ayrılıkları ortaya çıktı. Namaz vakitleri, ses veya bir i aretle bildirilmedi i için ehrin yakın bölgelerinde oturanlar mescide erken gelip namaz vaktini beklerlerdi. Uzak mahallelerde oturanlar ise namaza geç kalırlardı. Bu durum namaz vakitlerinin bir i aretle bil-dirilmesini gerekli kılıyordu.

Peygamberimiz bu konuyu arkada larıyla görü tü. Toplantıda farklı fikirler ileri sürüldü. Kimi namaz vakitlerinde yüksek bir yerde ate yakılmasını veya bayrak çekilmesini kimi de çan veya boru çalınmasını teklif etti. Bayrak çekme teklifinin uykuda olanlara bir fayda sa lamaya-ca ını dü ünen Hz. Peygamber di er teklifleri de ba ka dinlere ait uygulamalar oldu u için benim-semedi. Toplantıda namaz vakitlerinin yüksek bir sesle ilan edilmesi teklifi geçici olarak kabul edildi. Bunun üzerine Bilal-i Habe i, namaz va-kitlerinde “es-salah, es-salah” (namaza! nama-za!) diye, seslenmeye ba ladı. Bu ça rıyı duyan Müslümanlar namazlarını cemaatle kılmak için mescide geliyorlardı.

stanbul Eminönü’nde bulunan Yeni Cami.

B L YOR MUYDUNUZ?

slam tarihinde önemli bir yeri olan Medine Sözle mesi’yle Müslümanların ve Yahudilerin din, inanç ve vicdan özgürlü ü garanti

altına alınmı tır.

90

S YER

Aradan çok zaman geçmeden ensardan Ab-dullah bin Zeyd ezan ile ilgili bir rüya gördü. Rüyasını Peygamberimize anlattı ı zaman o da rüyasının hak oldu unu söyledi. Zeyd’e bu rüyayı güzel ve gür sesli Bilal’e ö retmesini istedi. Bilal-i Habe i, Medine’nin yüksek bir yerine çıkarak ezanı okumaya ba ladı. Bilal’in okudu u ezanı evinde duyan Hz. Ömer ko arak Peygamberimize geldi ve aynı rüyayı gördü ü-nü söyledi.7 Daha sonra Mescid-i Nebevi’nin arka tarafına ezan okumak için özel bir yer ya-pıldı. Bu ekliyle de uygulamaya devam edildi.

2.2. Kıblenin De i mesi

slam’ın ilk yıllarında namaz, Kudüs’e yöne-lerek kılınıyordu. Hz. Muhammed Medine’ye hicretinden önce namaz kılarken elinden gel-di i kadar Kâbe’yi arkasına almazdı. Kâbe, kendisiyle Kudüs arasında kalacak ekilde na-maza dururdu. Böylece hem Kâbe’ye hem de Kudüs’teki Mescid-i Aksa’ya yönelmi oluyordu. Hicretten sonra Mescid-i Nebevi’nin kıbleleri de Kudüs yönüne bakacak ekilde yapılmı tı. Hz. Peygamber Medine’de Mescid-i Aksa’ya yönel-di inde Kâbe’nin arka tarafta kalmasından do-layı üzülüyordu. Kıblenin Kâbe’ye çevrilmesini arzu ediyordu.8

Hicretten yakla ık on altı ay sonra, aban ayı-nın on be inci günü Peygamberimiz Medine’de Selemeo ulları Yurdu’nda ö le namazı kıldırır-ken kıblenin de i tirilmesini isteyen vahiy gel-di. Kur’an’da bu durum öyle anlatılır:

... “(Ey Muhammed!) Yüzünü gökyüzüne çevirip durdu unu görüyoruz. Seni elbette ho nut oldu un kıbleye çevirece iz. Hemen yüzünü Mescid-i Haram’a do ru çevir. (Ey müminler) siz de nerede olursanız, (namazda) yüzlerinizi, onun tarafına çeviriniz...” 9

Bu ayet üzerine Hz. Peygamber yönünü hemen Kudüs’ten Kâbe’ye çevirdi. Cemaat de saflarıyla birlikte döndü. Kudüse do ru ba lanılan namazın son iki rekâtı Kâbe’ye yönelerek tamamlandı. Bun-dan dolayı Selemeo ulları Mescidi’ne “Mescid-i Kıbleteyn” ( ki Kıbleli Mescit) denilmi tir.

7 Buhari, Ezan, 1-19.8 bn Kayyim el-Cevziyye, Zadu’l-Mead, C 3, s. 247.9 Bakara suresi, 144. ayet.

Kıbleteyn Mescidi.

TARTI ALIM

Ezan, mana ve muhtevası bakımın-dan hem namaz hem de slam için bir ça rıdır. Yani ezan vasıtasıyla in-sanlar bir taraftan namaza ça rılırken

di er taraftan slam’ın üç temel ilkesini olu turan Allah’ın varlı ı ve birli i, Hz. Muhammed’in onun elçisi oldu u ve asıl kurtulu un (felah) ahiret mutlulu unda bulundu u gerçe i açıklanmı olur. Yerkü-renin güne kar ısındaki konumu ve kendi çevresinde dönü ü ile namaz vakitlerinin olu tu u göz önünde bulunduruldu u tak-dirde günde be defa okunan ezanın kesin-tisiz devam etti i, bu ilahî mesajın günün her anında yeryüzünden yükseldi i anla ı-lır.

Sizce ezan, slam’ın evrenselli i açı-sından ne gibi fonksiyonlar icra ediyor olabilir? Tartı ınız.

91


2.3. Oruç Emri

Hz. Peygamber oruç farz olmadan önce her ayın üç gününde oruç tutardı. Muharrem ayın-daki a ure gününde de oruç tutan Peygambe-rimiz, arkada larına da o gün oruç tutmalarını tavsiye ederdi.

Bedir Gazvesi’nden bir ay önce, aban ayın-da, Müslümanlara her yıl ramazan ayında oruç tutmalarını farz kılan Kur’an’ın u ayetleri nazil oldu: “Ey iman edenler! Allah’a kar ı gelmekten sakınmanız için oruç, sizden ön-cekilere farz kılındı ı gibi size de farz kılındı. Oruç sayılı günlerdedir. Sizden kim hasta ya da yolculukta olursa tutamadı ı günler sayısınca ba ka günlerde tutar. Oruca gücü yetmeyen-ler ise bir yoksul doyumu fidye verir. Bununla birlikte, gönülden kim bir iyilik yaparsa (mesela fidyeyi fazla verirse) o kendisi için daha hayırlıdır. E er bilirseniz oruç tutmanız sizin için daha hayırlıdır. (O sayılı günler), insanlar için bir hidayet rehberi, do ru yolun ve hak ile batılı birbirinden ayırmanın apaçık delilleri olarak Kur’an’ın kendisine indirildi i ramazan ayıdır. Öyle ise içinizden kim bu aya ula ırsa onu oruçla geçirsin. Kim de hasta veya yolcu olursa tu-tamadı ı günler sayısınca ba ka günlerde tutsun. Allah size kolaylık diler, zorluk dilemez. Bu da sayıyı tamamlamanız ve hidayete ula tırmasına kar ılık Allah’ı yüceltmeniz ve ükretmeniz içindir.” 10

Orucun farz kılınmasını emreden bu ayetle Müslümanlar hicretin ikinci yılı ramazan ayında ilk defa oruçlarını tuttular. evval ayının birinci günü de Peygamberimizle beraber ilk bayram namazını kıldılar. Orucun farz kılınmasından kısa bir süre sonra mali bir ibadet olan zekât da Müslümanlara farz kılındı.

3. Mü riklerle Mücadele

Medine’ye hicretle beraber artık Müslüman-ların bir yurda sahip olmu tu. Bu arada, Müs-lümanlara kar ı her türlü eziyetleri yapmaktan kaçınmayan mü riklere kar ı sava ma iznini veren vahiy geldi. Bu amaçla hicri birinci yıldan itibaren seriyye ve gazveler düzenlendi.

3.1. lk Seriyye ve Gazveler

Hz. Muhammed Medine’ye hicret ettikten sonra da Mekkeli mü riklerin dü manlıkları sona ermi de il-di. Mü rikler, önce Medine’de bulunan ensarı Hz. Peygamberi korudukları için tehdit etmi lerdi. Ensarın

10 Bakara suresi, 183-185. ayetler.

YORUMLAYALIM“Oruç kötülüklere kar ı kal-

kandır. Oruç tuttu unuz gün kötü bir söz söylemekten sakı-

nın. Kötü bir i yapmayın. ayet biri söver ve kavga etmek isterse ona ben oruçluyum deyin.”

Buhari, Oruç, 2-3.

Yukarıdaki hadisi orucun insan davra-nı ına etkisi açı ından yorumlayınız.

NOT EDEL MGazve: Hz. Muhammed’in

katıldı ı bütün seferlere denir.

Seriyye: Hz. Muhammed’in bizzat katılmayıp bir sahabenin komuta-sı altında gönderdi i birliklere denir.

92

S YER

bu tehditlere boyun e medi ini gören Mek-keli mü rikler bunun üzerine Medine’deki münafıklarla irtibata geçtiler. Hz. Peygamber Müslümanların dü manlarıyla sava a izin ve-rilmesi üzerine Kurey lileri bu tehditlerinden vazgeçirmek için onları ticaret yolları üzerin-de sıkı tırmaya karar verdi. Bu ekilde onla-rın Müslümanlara kar ı olan dü manlıklarına kar ılık verilmi olacaktı. Bu maksatla çe itli stratejik noktalara seriyye ve gazveler düzen-lendi.

Hz. Peygamber Bedir Gazvesi’nden önce bu amaca yönelik dört gazve ve dört seriy-ye tertip etti. Bu seriyyelerden birincisi Hz. Hamza’nın komutasında yapılan Sifülbahr Seferi, ikincisi Ubeyde bin Haris kuman-danlı ında gerçekle tirilen Rabi Seriyyesi, üçüncüsü Sa’d bin Ebi Vakkas ba kanlı ında düzenlenen Harrar Seriyyesi, dördüncüsü ise Abdullah bin Cah ba kanlı ında gönderilen Batn-ı Nahle Seriyyesi’dir. Bu seriyyelerden Batn-ı Nahle Seriyyesi hariç di erlerinde çar-pı ma meydana gelmemi tir.

3.2. Bedir Sava ı

Bedir Sava ı, Müslümanların Kurey -li mü riklerle yaptıkları ilk büyük sava tır. Sava ın sebebi Suriye’den dönen mü riklere ait kervanın Müslümanlar tarafından dur-durulmak istenmesiydi. Ku kusuz bir sava gücü hazırlamak için en çok gerekli olan ey paradır. Bundan dolayı, Kurey li mü rikler Medine’ye saldırıp slam’ı ortadan kaldır-mak için hazırlanıyordu. Yapılacak sava ın masraflarını kar ılamak üzere, Ebu Süfyan’ın ba kanlı ında büyük bir ticaret kervanını Me-dine yolu ile am’a göndermi lerdi. Medi-neli Müslümanlar büyük bir tehdit altınday-dılar. Mekke’den çıkarken bütün mallarını bırakmı , Mekkeli mü rikler de bunlara el koymu lardı.

DE ERLEND REL M

Hz. Muhammed, Medine’ye hicret ettikten sonra Mekkeli mü riklerin, Müslümanları rahat bırakmaya niyet-leri yoktu. Müslümanların Mekke’de

bıraktıkları malları ya malıyor, arazi ve evlerine el koyuyor, baskı ve saldırılara devam ediyorlardı. Bu durum kar ısında, Müslümanlar kendilerini sa-vunmak zorunda kalıyordu. “Kendileriyle sava-ılanlara (müminlere), zulme u ramı olmaları

sebebiyle (sava konusunda) izin verildi. üphe yok ki Allah, onlara yardıma mutlak surette kadirdir.”1 ayetiyle Müslümanlara kendilerini sa-vunma izni verildi.

Hz. Muhammed’in Bedir Sava ı’nda esir alı-nan dü man askerlerinden her birini on Müslü-mana okuma yazma ö retmesi kar ılı ında özgür bırakması, onun amacının öldürmek veya ce-zalandırmak olmadı ını gösterir. Nitekim, “Ey insanlar dü manla kar ıla mayı istemeyin! Allah’tan iyilik isteyin…” sözüyle de sava ın arzu edilmemesi gerekti ini vurgulamı tır. Pey-gamberimiz Uhut Sava ı’nda Mü riklerin saldı-rılarıyla yaralanıp zor artlar altında kaldı ında bile, “Ya Rabb’i! Kavmimi affet. Çünkü onlar cahil, ne yaptıklarını bilmiyorlar. Onlara hi-dayet eyle.” diye dua etmi tir.

Hz. Muhammed’in katıldı ı sava ların tümü savunma amaçlı idi. O, her zaman barı ortamının sava tan daha hayırlı oldu unu dü ünüyor, dü -manlarını sava tan vazgeçmeye ve barı yapmaya ça ırıyordu. Barı ın sa lanması için birçok madde-si Müslümanların aleyhine oldu u hâlde Hudeybi-ye Antla ması’nı imzalamı tı. Müslümanların ilk ba ta üzüntüyle kar ıladı ı bu anla ma, daha sonra barı adına çok önemli sonuçlar do urmu tu.

Hz. Muhammed, her zaman barı tan yana ol-mu , çevresindeki çe itli gruplarla uzla ma yo-luna gitmi ve ikili anla malar yapmı tır. Hiçbir zaman da anla mayı bozan taraf olmamı tır. Hz. Muhammed’in yakla ık yirmi üç yıl süren müca-delesi, öncelikle barı ve adaletin tesisi içindi. O, hiçbir zaman sava ı bir çıkar yolu olarak görmedi. Fakat kaçınılmaz oldu unda da gere ini yaptı.

Yukarıdaki metinden hareketle slam’ın sava ve barı a kar ı olan tavrını de erlen-diriniz.

1Hac suresi, 39. ayet.

93


Hicretin ikinci yılında (M 624), Ebu Süfyan’ın ba kanlı ında Suriye’den Mekke’ye do ru bu büyük kervanın döndü ü haberi Hz. Peygambere ula tı. O da hemen kervanla ilgili olarak sahabelerle görü alı veri inde bulundu. Suriye’den dönen bu büyük kervanı Bedir’de durdurabileceklerini belirtti. Tabii gerekti inde sava da yapılacaktı. Hem ensar hem de muhacir bu sefere gönüllü olarak katılabileceklerini belirtti. Gönlünü ferahlatan bu cümleleri i ittikten sonra Hz. Peygamber ve Müslümanlar Medine’den Bedir’e do ru hareket etti.

Mü riklerin kervanı Bedir’e yakla tı ında Ebu Süfyan, Müslümanların gelmekte oldu unu ha-ber almı tı. Hemen güzergâhını de i tirdi ve Mekkelilerden yardım istedi. Bunun üzerine Mekke-liler bin kadar gönüllü asker topladılar. Kervanlarının bir saldırıya u ramadan kurtuldu u haberini aldıktan sonra Mü riklerden Utbe bin Rebia artık sava maya gerek kalmadı ını, kervanın sa salim kurtuldu unu söyledi. Ancak Ebu Cehil’in kendisini korkaklıkla itham etmesinden dolayı bu fikrinden vazgeçti. Böylece Mekkeli mü rikler Medine’ye do ru yola çıktı. Nihayet Bedir’e yakın bir yerde konakladılar.

Zübeyr bin Avvam ve arkada ları Bedir’e yakın bir yerde konaklayan Kurey lilerin Bedir kuyu-sundan su almak için gönderdikleri kölelerden ikisini yakaladılar. Bunları, Hz. Peygamberin huzuruna getirdiler. Bu kölelerin verdi i bilgilerden Kurey ordusunun bin civarında oldu u anla ılmı tı.11 Müs-lümanların sayısı ise yetmi dördü muhacir, geri kalanı ensardan olup toplam üçyüz be ki iydi.

Müslümanlar, Bedir Kuyusu’na mü riklerden önce ula mı tı. Hz. Peygamber Hubab bin Münzir’in tavsiyesi üzerine kendilerine en yakın kuyu hariç di er kuyuları kapattırdı. Resulullah, kendilerinden üç misli fazla olan Mekkeli mü rikler kar ısında Allah’a öyle dua etmi tir: “Ya Rabb’i i te Kurey ! Kibir ve gururla geldi. Sana meydan okuyor, peygamberini yalanlıyor. Ya Rabb’i! Peygamber-lere yardım sözünü, bana da zafer vaadini yerine getirmeni senden istiyorum. Allah’ım! E er sen bu bir avuç Müslüman’ı helak edersen sana ibadet eden bulunmayacaktır.” Hz. Ebu Bekir dayanamayıp Peygamberin elinden tuttu ve “Bu kadar dilek yeter ya Resulullah, Allah vadetti i zaferi sana ihsan edecektir.” dedi.12

Sava , Arap geleneklerine göre mübareze (teke tek vuru ma) ile ba ladı. Bu mübarezede Hz. Ali, Hz. Hamza ve Hz. Übeyde bin el-Haris, Mekke’nin en önemli üç adamı olan Utbe bin Rebia, karde i

eybe ve Velit bin Utbe’yi öldürdüler. Sonra iki ordu kar ılıklı saldırıya geçti. Sava ın sonunda mü -riklerden yetmi ki i ölmü , Müslümanlardan ise on dört ki i ehit olmu tu. Sayısal olarak mü rikle-rin Müslümanlardan kat kat üstün olmasına ra men Müslümanlar sava ı kazanmı lardır. Bu durum Kur’an’da öyle geçmektedir: “O zaman sen müminlere öyle diyordun: ndirilen üç bin melekle Rabb’inizin sizi desteklemesi sizin için yeterli de il midir? Evet, siz sabreder ve Allah’tan hak-kıyla sakınırsanız, onlar (dü manlarınız) hemen u anda üzerinize gelseler de Rabb’iniz, özel i aretler ta ıyan be bin melekle sizi takviye eder. Allah bunu sırf size bir müjde olsun ve kalp-leriniz bu sayede rahatlasın diye yaptı. Zira zafer, yalnızca mutlak güç ve hikmet sahibi Allah katındandır.”13

11 brahim Sarıçam, lk Dönem slam Tarihi, s.119.12 bn Sa’d, Kitabü’t-Tabakat, C 3, s. 601.13 Âl-i mrân suresi, 124-126. ayetler.

B L YOR MUYDUNUZ?

Hz. Muhammed Bedir Gazve-si’ne çıkarken yerine Abdullah bin Ümmü Mektum isminde âmâ bir sahabeyi vekil olarak bırakmı tır.

94

S YER

Bedir Sava ı’nın yapıldı ı yeri gösteren temsilî resim.

95


Sava ın sonunda Ebu Cehil, Ümeyye bin Halef gibi mü riklerin önde gelen liderleri ölmü tür. Reislerinin neredeyse tamamını kaybeden Kurey liler de sava tan ma lup olarak ayrılmı lardır.

Bedir Sava ı’nda elde edilen galibiyet, öncelikle slam’ın yayılmasının ba langıcı olmu tur. Çünkü slam’ın kar ısında çelikten bir duvar gibi duran Kurey reisleri, Bedir’de öldürülmü lerdir.

Resulullah, sava ta ele geçirilen esirlerin ne yapılaca ı hususunda sahabelere danı mı tır. Sahabe-lerin ileri sürdü ü farklı görü ler arasından Hz. Ebu Bekir’in fikri kabul edilmi tir. Buna göre, esirler belli bir fidyeyi ödedikten sonra salıverileceklerdi. Fidye ödemeye güç yetiremeyen her bir esir, on Müslüman çocu a okuma yazma ö retecekti. Okuma yazma bilmeyen ve fidye vermeye de güç yeti-remeyenler ise artsız olarak salıverilecekti. Bu uygulama evrensel bir din olan slam’ın ilk emri olan oku mesajının dikkat çekici bir örne ini ortaya koymaktadır.

Bedir Sava ı’nda Allah’ın Müslümanlara yardım etti i, Kur’an’da öyle geçmektedir: “Hatırlayın ki siz Rabb’inizden yardım istiyordunuz. O da, ben pe pe e gelen bin melek ile size yardım edece im, diyerek duanızı kabul buyurdu.”14

Bedir Sava ı’nın sonucunu Yahudiler kabullenemediler. Müslümanların ba arılarıyla kendi oto-ritelerinin sarsılaca ını dü ünen bir grup Yahudi bu zaferden sonra kıskançlıklarını artırdılar. Kay-nukao ulları çar ısında bir Yahudi, Müslüman bir kadına saldırdı. Hz. Peygamber onlara yaptıkları bu davranı ın Medine Antla ması’na aykırı oldu unu söyledi. Ancak onlar, bunu kabul etmediler. Bunun üzerine Kaynukao ulları Medine Antla ması’nı ihlal ettiklerinden dolayı Medine’den sürül-düler. Kaynukao ulları, Müslümanlarla Medine’deki Yahudi kabileleri arasında yapılan vatanda lık anla masını ilk bozan grup olmu tur.

3.3. Uhut Sava ı

Mekkeli mü rikler Bedir yenilgisinin intikamını almak için hazırlık yapıyordu. Kaynukao ul-larının Medine’den sürülmesinden sonra Müslümanlarla Yahudiler arasındaki münasebetler ger-gin bir hâl almı tı. Bunun üzerine bir Yahudi heyeti Kurey lileri sava a tahrik etmek için Mekke’ye gitti. Bu heyet, Medine’de çıka-bilecek bir olayda mü riklere destek verebi-leceklerini söyledi. Mü rikler bu amaç do -rultusunda çevre kabilelerden askerlerin de katılımıyla üç bin civarında asker topladı. Bu ordu Medine’ye do ru hareket etti. Durumu Hz. Muhammed’e amcası Abbas bir mektupla bildirdi. Bunun üzerine Hz. Peygamber saha-belerle toplantı yaptı. Sava ın stratejisi hak-kında farklı görü ler ileri sürüldü. Görü lerden birincisi Medine’de kalınarak savunma sava ı yapılması, ikincisi dü manın ehir dı ında kar-ılanmasıydı. Hz. Peygamber savunma sava ı

14 Enfâl suresi, 9. ayet.

YORUMLAYALIMUhut Sava ı öncesinde Medine

dı ında sava ılmasını isteyenler, Peygamber Efendimizin arzusuna

aykırı davranmakla hata ettiklerini anlayarak fikirlerinden vazgeçtiler. Fakat Resulullah,

“Bir peygamber zırhını giydikten sonra, sava madan onu çıkarmaz, e er sabreder, görevinizi tam yaparsanız, Allah’ın yardı-

mıyla zafer bizimdir.” dedi. bn Kayyim el-Cevziyye, Zadu’l-Mead, C 2, s. 231.

Yukarıdaki parçayı okuyarak Hz. Muhammed’in kararlılı ını yorumlayınız.

96

S YER

yapılması taraftarıydı. Ancak Bedir Sava ı’na katılamamı olan gençler ile Hz. Hamza meydan sava ı istedi. Ço unluk ehir dı ında dü manın kar ılanması taraftarı olunca Hz. Peygamber de ço unlu un fikrine saygı gösterdi. Müslüman askerler Uhut Da ı’na do ru Medine’den 25 Ocak 625 tarihinde hareket etti.

Peygamberimiz Uhut’a gelince sava için en elveri li yeri ara tırdı. Askerlerini Uhut Da ı’nın çıkı ı olmayan bo azlardan birine yerle tirdi. Müslüman askerler Medine’yi kar ısına almı ve sırtını da a vermi ti. Müslümanların üzerine yayıldıkları arazi kendilerinden dört misli fazla olan dü man kuvvetine kar ı koymaya imkân verecek nitelikteydi. Özellikle arkadaki geçidi iyi tutmak gerekiyordu. Bu yüzden Peygambe-rimiz Uhut Da ı ile Ayneyn Tepesi arasındaki bu geçide dü manın cephe gerisinden saldırısı-nı önlemek için Abdullah bin Cübeyr komuta-sındaki elli okçuyu yerle tirdi. kinci bir emre kadar buradaki yerlerini kesinlikle terk etme-melerini istedi. Hatta u uyarıyı yaptı: “Ku -ların cesetlerimizi didikleyip parçalamaya ba ladı ını görseniz bile görev yerlerinizi terk etmeyin.”15

Mübareze ile ba layan sava ın ilk bölü-münde Müslümanların taarruzuna maruz kalan dü man kaçmaya ba ladı. Ayneyn Geçidi’ni tutan okçuların ço u da sava kazanıldı diye yerlerini terk ettiler. Okçuların ba ında bulu-nan komutan, onları geri çevirmeye çok çalı tı ise de bunda muvaffak olamadı. Bu durum, her eyi tersine çevirdi. Halit bin Velit komutasın-

da bir grup süvari, Müslümanları arkadan çevi-rerek üzerlerine ani bir baskın yaptı. ki saldırı arasında kalan Müslüman birlikleri tela landı. Bu tela içerisinde Mus’ab bin Umeyr’i ehit eden mü riklerden Abdullah bin Kamie onu Hz. Peygambere benzeterek “Muhammed’i öl-dürdüm.” diye haykırmaya ba ladı. Bunu du-yan Müslümanlar da ılmaya ba ladı. Bu sırada Resulullah yaralanmı tı. Fakat aralarında bir-kaç kadının da yer aldı ı az sayıdaki sahabe, sava ı terk etmeyip Hz. Peygamberi savunma-ya devam etti. Hz. Muhammed, sahabelerle beraber Uhut Da ı’nın yamacında güvenli bir 15 bn Hi am, Siret-i Nebi, C 2, s. 65.

YAZALIM

Uhut Sava ı’ndan sonra mü -riklerin cesaretleri arttı ı için Medine’de Müslümanların gü-venli i geni ölçüde sarsıldı.

Resulullah (s.a.v.) bir taraftan gerekli savun-ma tedbirleri alıyor, bir taraftan da slam’ı yaymak için her fırsattan yararlanmaya ça-lı ıyordu. Müslümanlı ı kabul edip dinin hü-kümlerini ve Kur’an-ı Kerim’i ö renmek is-teyen kabilelere ö retmenler gönderiyordu. Yine kendisine ba vuran bir kabile heyetine Hz. Peygamber on ö retmenini gönderdi. An-cak onlar bu ö retmenlere yolda pusu kurdu-lar. Sekiz ki iyi ehit ettiler. kisini de yakala-yarak Mekke’ye götürdüler. Bunlardan Zeyd bin Desine’yi, babası Bedir’de öldürülmü olan Safvan bin Ümeyye köle olarak satın aldı. Babasının öcünü almak için Zeyd’i öl-dürmek istedi. Bunun için de Mekke’nin ileri gelenlerini seyretmesi için davet etti. Bu sı-rada Ebu Süfyan, Zeyd’e yakla arak “Do ru söyle, hayatının kurtarılması için senin yerine Muhammed (s.a.s.)’in öldürülmesini istemez miydin?” demi ti.

Zeyd hiç tereddüt göstermeden “Asla, Resulullah (s.a.v.)’ın hayatı yanında, benim hayatım hiçtir. Benim kurtulmam için de il onun öldürülmesini, Medine’de aya ına bir diken batmasını bile istemem.” diye cevap verdi. Bu kuvvetli iman kar ısında Ebu Süf-yan, “Gerçek u ki, hiç kimse, arkada ları ta-rafından Muhammed kadar sevilmemi tir.” demekten kendini alamamı tır.

bn Esir, el-Kamil fi’t-Tarih, C 2, s.167.

Yukarıdaki metinden hareketle hakiki bir imanda olması gereken özellikleri def-terinize yazınız.

97


yere çekildi. O sırada Ebu Süfyan, Müslümanların bulundu u yerin önüne gelerek Peygamberin ve yakın arkada larının sa olup olmadı ını sordu. Bir cevap alamayınca, “Tabi hepsi öldüler. Putumuz Hübel’e hamdü senalar olsun.” dedi. Bu sırada, Hz. Ömer herkesin hayatta oldu unu söyledi. Ebu Süfyan, Hz. Ömer’in sesini tanıdı. Ebu Süfyan, “Bugün bir ba ka güne bedeldir. Dün size, bugün bize. Öde mi olduk.” dedi ve ekledi: “ sterseniz gelecek yıl Bedir’de bulu mak üzere geliniz.” Hz. Ömer, Ebu Süfyan’a Peygamberimizin u sözleriyle cevap verdi: “Nasıl istersen öyle olsun. Fakat e it sayılmayız. Çünkü bizim ehitlerimiz cennete gitti, sizin ölüleriniz ise cehennemi boyladı.” Ebu Süfyan da buna bir kar ılık vermeden atına binip gitti.16

Tekrar saldırmayı göze alamayan dü man askerleri sava alanından çekilmeye ba ladı. Müslümanlar, aralarında Hz. Hamza’nın da bulundu u yetmi ehit verdi. Mü riklerden ise yirmi iki ki i öldü. Hz. Peygamber, Uhut Gazvesi’nden sonra ehitleri defnedip aynı gün Medine’ye döndü. Yaralı olan Hz. Pey-gamber ertesi gün sabaha do ru, hem dü ma-nın baskısını önlemek hem de Müslümanla-rın zayıf dü medi ini göstermek maksadıyla Medine’den sekiz mil uzaklıktaki Hamraü’l-Esed’e kadar gitti. Burada be gün kaldı. Ta-kip edildi ini anlayan mü rik ordusu, tekrar geri dönmeye cesaret edemedi i için Mekke’ye do ru gitti.17

Uhut Sava ı’ndaki Müslümanların ruh hâlleri Kur’an’da öyle dile getirilmektedir: “Gev eme-yin, hüzünlenmeyin. E er gerçekten iman etmi kimselerseniz üstün olan sizlersiniz. E er siz (Uhut’ta) bir yara aldıysanız, üphesiz o topluluk da (mü rikler de Bedir’de) benzer bir yara almı tı. te günleri insanlar arasında böyle döndürür dururuz. Allah, sizden iman edenleri ayırt etmek, sizden ahitler edinmek için böyle yapar. Allah, zalimleri sevmez.”18

16 Muhammed Hamidullah, slam Peygamberi, C 1, s. 236.17 brahim Sarıçam, lk Dönem slam Tarihi, s. 127.18 Âl-i mrân suresi, 139-140. ayetler.

DE ERLEND REL M

Uhut Sava ı’nda ehit dü en Hz. Hamza’nın küçük kızı Ümame, Mekke’de kalmı tı. Kaza Umresi’nden Medine’ye dönerken “amca, amca” diyerek Resulul-lahın pe inden ko tu. Hz. Ali onu kucaklayıp, “Al, amcamızın kızı”, diyerek e i Hz. Fatıma’ya verdi. Medine’ye varınca Hz. Ali, Hz. Cafer Tayyar ve Zeyd bin

Harise hepsi de çocu un bakımının kendilerine verilmesini istemi lerdi. Cafer Tayyar’ın e i Esma, Ümame’nin teyzesiydi. Resulullah, “Teyze, anne yerindedir.” buyurdu ve çocu un bakımını ona verdi.

bn Kayyim el-Cevziyye, Zadu’l-Mead, C 2, s. 369.

Hz. Muhammed’in ehit çocuklarına verdi i de eri arkada larınızla de erlendiriniz.

B L YOR MUYDUNUZ?

Uhut Sava ı’ndan dönen Müslü-man birlikler bayan sahabelerden Amr’ın kızı Hint’e, e i, kocası ve karde lerinin öldü ünü söylediler. O, hemen Resulullahın durumunu

sordu. Onun sa oldu unu ö renince u veciz sözleri söylemi tir: “Madem ki sen hayattasın, di er bütün felaketler bir yana konabilir.”

Muhammed Hamidullah, slam Peygamberi, C 1, s. 236.

98

S YER

Uhut Sava ı’nın yapıldı ı yeri gösteren temsilî resim.

r

99


Uhut Sava ı’ndan kısa bir süre sonra Medine’de bulunan Yahudi kabilelerinden Nadiro ulları, Hz. Peygambere suikast yapmak istedi; ancak bunda ba arılı olamadılar. Bunun yanında sahabeden Amr b. Ümeyye tarafından yanlı lıkla öldürülen iki ki inin diyeti henüz ödenmemi ti. Medine Sözle mesi’ne göre Yahudiler bu diyetin kendi paylarına dü en kısmını ödemekle yükümlüydü. Ancak onlar payları-na dü en diyeti ödememekte direterek sözle meye uymadılar. Hz. Peygamber onlara bu sözle menin artlarına uymaları gerekti ini hatırlattı. Ancak onlar bunu reddederek kalelerine çekilip Müslüman-

lara kar ı sava maya ba ladılar. Çok geçmeden bir sonuç elde edemeyeceklerini anladıklarında teslim oldular. Daha sonra Beni Nadiro ulları Medine’den sürüldü. Bunlardan bir kısmı Suri-ye taraflarına bir kısmı da Hayber’e gitti.

3.4. Hendek Sava ı

Uhut Sava ı’ndan sonra Medine’den sürülen Yahudilerden Nadiro ullarının liderleri yeni bir sava için Mekkeli mü rikleri kı kırtıyorlardı. Bu amaçla Mekke’ye Huyey bin Ahtab liderli-indeki bir Yahudi heyeti Müslümanlara kar ı

Kurey mü riklerine ittifak teklifi yaptı. Kurey -lileri Müslümanlara kar ı bir sava yapmaya ikna ettiler. Bununla beraber di er Arap kabilelerini de bu sava a katmayı dü ünen Yahudiler, önce Gatafan kabilesine gittiler. Müslümanlara kar ı kendilerine yardım etmeleri kar ılı ında onlara Hayber’in bir yıllık hurma mahsulünü vermeyi teklif ettiler. Gatafan kabilesi de bu teklifi kabul etti. Sonra çevredeki di er Arap kabilelerinin de sa-va a katılımının sa lanmasıyla yakla ık on bin ki ilik bir müttefik dü man ordusu olu turuldu ve bu ordu çok geçmeden Medine’ye do ru ilerlemeye ba ladı. Ordunun ba ında Ebu Süfyan bulunuyordu. Hz. Peygamber durumu ö rendi inde ashabıyla bu durumu görü tü. Savunma sava ı yapılması fikri benimsendi.

Peygamberimiz yanında bir kaç sahabe ile birlikte ehrin nasıl savunulaca ını ke fetmek için Medine çevresinde dola maya çıktı. Bu ke ifte, ehrin özellikle kuzeybatı tarafındaki kısmının savun-maya elveri li olmadı ı görüldü. Yapılan i ti are toplantısında sahabeden ranlı Selman-ı Farisi bir fikir ileri sürdü. Farslıların sava larda dü man süvari birliklerinin savunma cephesini a malarına en-gel olabilecek geni likte ehrin etrafına hendekler kazdıklarını, Müslümanların da böyle bir savunma stratejisi uygulamasının uygun dü ece ini Hz. Peygambere belirtti. Selman-ı Farisi’nin bu fikri uygun görüldü. Sahabeler vakit geçirmeden gruplar hâlinde ehrin zayıf noktalarında kendilerine ayrılan kısımları kazmaya ba ladı. Resulullah da Mescid-i Nebevi’nin in asında oldu u gibi kendisi de bizzat hendek kazdı.19

19 brahim Sarıçam, lk Dönem slam Tarihi, s. 130.

TARTI ALIM

Uhut Sava ı’nın sonuçlarını arkada larınızla tartı ınız.

NOT EDEL MHendek Sava ı, Medine

ehrinin saldırıya elveri li olan kısımlarına hendek kazıldı ı için bu isimle anılmı tır. Bu

sava ın di er bir ismi de “Ahzab”dır. Ahzab, hizipler, gruplar anlamına gelir. Bu sava a Mekke mü rikleri, bazı Arap kabileleri ve Yahudiler birlikte katıldıkla-rından dolayı Ahzab adı verilmi tir.

100

S YER

Hendek Sava ı’nın yapıldı ı yeri gösteren temsilî resim.

101


Hende in kazılması kısa bir sürede tamam-landı. Bu arada mü rikler de çok geçmeden Medine’ye yakla tılar. Mü rikler, güçlü bir atın bile atlayamayaca ı kadar derin ve geni olan hendekleri gördüklerinde a ırdılar. Çünkü daha önce böyle bir sava stratejisiyle kar ıla ma-mı lardı. Müslümanlar da üç bin ki ilik orduyla hende in kar ı tarafında savunmaya geçmi ler-di. Müttefik dü man ordusu hende in a ılama-yaca ını anlayınca süvari birliklerini geri çekip okçuları öne geçirdiler ve kar ılıklı ok atı larıyla sava ba ladı.

Sava sürerken Medine’de bulunan Yahudi kavmi Kureyzao ullarının Müslümanlara saldıraca ı haberi alındı. Hz. Peygamber bu haberin do ru olup olmadı ını ö renmek için Sa’d bin Muaz’ı görev-lendirdi. Sa’d, olayın do rulu unu teyit etti. Sa’d, Kureyzao ullarının reisi Ka’b bin Esed’den bundan vazgeçmelerini istemi ; ancak olumlu bir cevap alamamı tı. Bu olay üzerine Müslümanların endi eleri daha da artmı tı. Çünkü arka taraftan gelecek bir saldırıdan emin de illerdi. Bu durum Kur’an’da öyle ifade edilir: “Hani onlar size hem üst tarafınızdan hem alt tarafınızdan gelmi lerdi. Hani gözler kaymı ve yürekler a ızlara gelmi ti.”20

Bu arada dü man saflarında bulunan E ca kabilesi reisi Nuaym bin Mesut slamiyeti kabul ederek gizlice Hz. Muhammed’in yanına geldi ve Müslümanlara yardım edebilece ini söyledi. Hz. Peygam-ber ona “Harp hiledir.” prensibinden hareketle bir çalı ma yapabilece ini söyledi. Nuaym bu amaçla kabileler arası görü melere ba ladı. Önce Kureyzao ullarına gitti ve onlara, “Burası sizin memleke-tiniz; mallarınız, çoluk çocu unuz ve kadınlarınız var. Ba ka bir yere gidecek hâliniz yok. Ama Ku-rey ve Gatafan kabilesi öyle de il. Harbi kazanırsa ganimet bilirler. Kazanamazlarsa güven içinde memleketlerine giderler.” diyerek onları vazgeçirmeye çalı tı. Hatta onların e rafından bazı adamları yanlarına alarak rehin tutmalarını teklif etti. Oradan çıktı, Kurey ve Gatafan kabilesine gitti. Onlara da “Kureyzao ulları’nın Muhammed’le anla tı ını ve Kurey ile Gatafan arasından bir çok adamları alıp ona teslim edece ini” söyledi. Nuaym, giri ti i faaliyet sonucunda Yahudi-mü rik ittifakını bozmayı ba ardı.

Dü man ordusu kısa süreli bir sava a hazırlanmı tı. Sava uzadı ı için yiyecek stokları azaldı. Mev-sim kı oldu undan havalar iyice so umu tu. Hayvanlar iddetli rüzgârdan dolayı telef oluyorlardı. Bu durum Kur’an’da öyle anlatılır: “Ey iman edenler! Allah’ın size olan nimetini hatırlayın; hani size ordular saldırmı tı da biz onlara kar ı bir rüzgâr ve sizin görmedi iniz ordular göndermi tik. Allah ne yaptı ınızı en iyi görmekteydi.”21

Ebu Süfyan bu zor artlar altında daha fazla dayanma imkânı kalmadı ını belirterek Mekke’ye dö-nü emri verdi. Hendek ku atması 1 Ocak 627 tarihinde ba lamı , yirmi üç gün devam etmi tir. Sava ta Müslümanlardan altı ki i ehit dü mü , mü riklerden ise üç ki i ölmü tü. Sa’d bin Muaz, sava ta aldı ı yaralarının sonucunda daha sonra Medine’de vefat etmi tir.

Müslümanlar sava ın seyri içerisinde çok zor anlar ya adılar. Bir yandan sayısı kendilerinden kat kat fazla ve teçhizat olarak da üstün bir orduyla kar ı kar ıyaydılar. Bunun yanında Medine’deki Yahudilerin

20 Ahzâb suresi, 10. ayet.21 Ahzâb suresi, 9. ayet.

DÜ ÜNEL M

Peygamberimiz, gazvelerin-de saldırı yerine savunma takti-ini uygulamaya önem verme-

sinin nedenlerini dü ününüz.

102

S YER

arkadan saldırabilece i tehlikesi endi eyi bir kat daha arttırmı tı. Müslümanlar tam bir ku atılmı lık hâlini ya amı lardı. Bundan dolayı Hz. Peygamber mü riklerin Mekke’ye geri dönmelerinden sonra Kureyzao ulları üzerine yürüdü. Kureyzao ulları yirmi be günlük ku atmadan sonra teslim oldu. Hz. Peygamber, onlara ceza olarak kendi kutsal kitapları olan Tevrat’ın hükmünü uyguladı.22

Hendek Sava ı, Mekkelilerin her türlü saldırganlı ının sonu olmu tu. Artık bundan sonra Müs-lümanlar dü manlarına kar ı üstünlük sa ladılar. Mekkeli mü rikler de Medine’ye saldırı imkânı bulamadılar.

3.5. Hudeybiye Antla ması

Hz. Peygamber bir gün, rüyasında Kâbe’yi tavaf etti ini gördü. Bunun üzerine sahabelerine um-reye gitmeye karar verdi ini açıkladı. Yıllardır vatanından uzak kalan sahabeler için bu çok sevin-dirici bir haberdi. Hz. Peygamber Abdullah Ümmü Mektum’u yerine vekil bırakarak yakla ık bin dörtyüz ki iyle umre yapmak üzere Medine’den yola çıktı. Yanına da kurban etmek için yetmi deve aldı. Sadece umre amacıyla gittiklerini belirtmek için yanlarına kılıç dı ında sava aleti almadılar.

Hz. Peygamber ve arkada ları Medine’nin biraz dı ındaki mikat mahalli Zulhuleyfe’de umre niyetiyle ihrama girdiler. Peygamberimiz, umre yapmak amacıyla geldiklerini Kurey lilere haber vermek üzere bir elçi gönderdi. Elçi, geri döndü ünde Hz. Peygambere Kurey lilerin Müslümanları ehre sokmak istemediklerini, bunun için çevre kabilelerden asker topladıklarını haber verdi.

Peygamberimiz amacının sava olmadı ını vurgulamak için bir elçi daha gönderdi. Kurey liler onu da dinlemediler. Bu sefer Hz. Peygamber Hz. Ömer’i göndermek istediyse de o, Kurey lilerin kendisine çok kızgın oldu unu, bu yüzden eh-re girmesine izin vermeyebileceklerini belirtti. Sonunda Hz. Muhammed Mekkeliler üzerinde nüfuzu olan Hz. Osman’ı Mekke’ye gönderdi. Hz. Osman, Kurey lilere sadece umre amacıyla geldiklerini, ba ka bir niyetlerinin olmadı ını söylediyse de Kurey liler bunu kabul etmediler. Ancak isterse Hz. Osman’ın kendisinin umre yapabilece ini belirttiler. Hz. Osman da arka-da ları ile beraber umre yapmak istedi ini söy-ledi. Bu iste i kabul etmeyen Kurey liler, Hz. Osman’ı bir müddet alıkoydular. Hz. Osman’ın dönü ü gecikti i için Müslümanlar tela landı. Onun, öldürüldü ü yolunda haberler dola ma-ya ba ladı. Bu haberleri duyan Hz. Peygamber yeni bir sava ihtimalinin belirdi ini dü ünerek sahabelerden ölünceye kadar mü riklerle sava -mak üzere biat aldı. 22 Tevrat’ttaki hüküm: Vatana ihanetin cezası eli silah tutan erkeklerin idam edilmesi, çocuk ve kadınların esir edilip malların da gani-met olarak alınmasıdır. (Kitab-ı Mukaddes, Tesniye, 20/10-14.

B LG KUTUSU

Rıdvan Biatı: Hudey-biye’de Hz. Peygambe-re ve Müslümanlara Hz. Osman’ın öldü ü eklinde haberler geldi. Peygamberi-miz Mekkeli mü riklerle sa-

va madan oradan ayrılmayacaklarına dair biat almaya karar verdi. Hudeybiye’deki ikameti sırasında gölgelendi i “semure” denilen bir çe it çöl a acının altında as-habından, ölünceye kadar sava mak üzere biat aldı. Bu biata Rıdvan Biatı denir.

Müslümanların ziyaretleri sebebiyle bu a acın kutsiyet kazanmasından endi e eden Hz. Ömer, hilafeti sırasında onun ke-silip imha edilmesini emretmi tir.

Bugün bu a acın bulundu u yerde Hu-deybiye Mescidi vardır.

103


Bu arada Hz. Osman döndü. Müslümanların kararlılı ı kar ısında Kurey Peygamberimize Süheyl bin Amr’ın ba kanlı ında bir barı heyeti gönderdi ve görü melere ba landı.

Peygamberimiz, Hz. Ali’den anla ma met-ninin ba ına “Rahman ve rahim olan Allah’ın adıyla.” cümlesini yazmasını istedi. Süheyl he-men kar ı çıktı ve “Biz rahman diye bir ey tanı-mıyoruz. Ba langıç cümlesi ‘Allah’ın adıyla’ eklinde olmalı.” dedi. Hz. Peygamber tamam deyip Hz. Ali’ye, Süheyl’in dedi i ekilde yazmasını söyledi. Sonra Peygamberimiz Hz. Ali’den ikinci cümleyi “Bu, Allah’ın Resulü Muhammed ile Süheyl bin Amr’ın üzerinde anla ıp kabul etikleri...” eklinde yazmasını istedi. Süheyl yine itiraz etti. “Hayır, Allah’ın Resulü eklinde olmaz. Biz seni Allah’ın Resulü kabul etmedi imiz için bütün bunlar oluyor. E er Allah’ın Resulü oldu unu kabul etseydik seninle sava mazdık. Allah’ın Resulü olarak de il de Abdullah’ın o lu olarak yazılsın.” dedi. Resulul-lah bunu da kabul etti. Ancak Hz. Ali, istenen de i ikli i yapmayaca ını ifade etti. Sahabeler de Hz. Ali’nin de i iklik yapmamasını istiyordu. Bunun üzerine Resulullah Hz. Ali’ye silinmesi istenen keli-menin hangisi oldu unu sordu. Hz. Ali de gösterdi. Bunun üzerine Hz. Peygamber ‘Allah’ın Resulü’ ifadesini kendi elleriyle sildi ve Hz. Ali’ye “Abdullah’ın o lu Muhammed’ eklinde yazdırdı. Giri cümlesi böyle tamamlandıktan sonra anla manın maddelerinin yazımına geçildi. 23


YORUMLAYALIMHudeybiye Antla ması

niçin bir zaferdir? Yorumlayınız.

DÜ ÜNEL MEbu Cendel isimli sahabe, Bedir Gazvesi’nden önce Mekke’de Müslüman oldu. Bu

sebeple babası tarafından hapsedilerek zincire vuruldu ve hicret etmesine izin verilmedi. Hudeybiye Antla ması’nda Mekkelilerin temsilcisi olan babası Süheyl bin Amr ile Hz. Peygamber anla ma konularını görü üp yazılı metni imzaya hazır hâle getirdikleri sıra-da Mekke’de hapsedildi i yerden kaçan Ebu Cendel’in, ayaklarındaki zincirleri sürüye-

rek geldi i görüldü. Bunun üzerine Süheyl Hazreti Muhammed’den antla ma gere ince o lunun iadesini istedi. Hz. Peygamber anla manın henüz imzalanmadı ını ve Ebu Cendel’in onun dı ında tutulması gerekti ini söylediyse de Süheyl bunu kabul etmedi ve o lu iade edilmedi i takdirde ant-la mayı imzalamayaca ını söyledi. Hz. Peygamber onun kendi hatırı için anla ma dı ı tutulmasını istedi; fakat Süheyl bunu da kabul etmedi. Bu arada o luna i kence etmeyece ine dair söz verdi i hâlde onu sürükleyerek götürmeye ba ladı. Müslümanları derin üzüntüye sevkeden ve “Yevmü Ebi Cendel” diye anılacak olan bu olaya çok üzülen Peygamberimiz, Ebu Cendel’i teskin etmeye çalı tı ve Kurey lilerle yaptı ı anla maya sadık kalaca ına dair Allah adına söz verdi ini belirterek ona sa-bır tavsiye etti. Cenab-ı Hakk’ın kendi durumunda olanlar için yakında bir çıkı yolu gösterece ini söyledi. Ebu Basir isimli sahabe de Ebu Cendel gibi Müslüman oldu u için Kurey liler tarafından Mekke’de hapsedilmi ti. Ebu Basir bir yolunu bulup Kurey lilerin elinden kurtularak Kızıldeniz sahilindeki Sifülbahr mevkiine yerle ti. Bunu haber alan Ebu Cendel, kendisi gibi hapsedilmi yet-mi kadar Müslümanla oraya kaçtı. Sifülbahr’deki Müslümanların ticaret kervanları için tehlikeli bir güç haline geldi ini gören Kurey liler, Müslüman olup Medine’ye gidenlerin iadesini öngören maddeden vazgeçtiklerini, özellikle de Ebu Basir, Ebu Cendel ve arkada larının Medine’ye kabul edilmelerini Hz. Peygambere bildirdiler. Buna kar ılık ticaret kervanlarının vurulmasına meydan verilmemesini istediler. Bunun üzerine Hz. Peygamber Ebu Basir ve arkada larına bir mektup gön-dererek Medine’ye gelmelerini emretti. Mektup Sifülbahr’e ula tıktan az sonra Ebu Basir vefat etti. Onun ölümünden sonra oradaki Müslümanların reisi durumunda olan Ebu Cendel arkada larıyla birlikte Medine’ye gitti.

Türkiye Diyanet Vakfı slam Ansiklopedisi, C 10, s. 186.Yukarıdaki metinden hangi dü üncelere ula abiliriz? Arkada larınızla beraber dü ününüz.

104

S YER

Hz. Ömer bu anla ma imzalandı ında çok hiddetlenmi ve Müslümanlar için bunun bir acziyet ol-du unu belirtmi ti. O günlerde Müslümanların aleyhinde gibi görünen bu anla ma daha sonra lehlerine dönmü tür. Hudeybiye’de on iki gün kalan Hz. Peygamber ve ashabı, anla manın imzalanmasından sonra umre niyetiyle geldikleri için kurbanlarını keserek ihramdan çıktılar ve Medine’ye döndüler.

Bu anla ma, slam’ın Arap kabileleri ara-sında yayılmasına fırsat vermi tir. Kurey lilerle yapılan anla ma sonunda slam’a davet imkânı geni ledi. nsanlar bölük bölük slam’a girmeye ba ladılar. Tarihçiler bu antla ma ile Mekke’nin fethi arasındaki geçen zamanda Müslüman olanların sayısının, o güne kadarki Müslüman olanlardan daha fazla oldu unu belirtmektedir-ler. Bu antla manın imzalanmasıyla bir güven ortamı meydana geldi. Bunun sayesinde Hz. Peygamber davetçi elçilerini çe itli bölgele-re gönderme imkânı bulmu tur. Hudeybiye Antla ması Kur’an’da öyle zikredilmektedir: “ üphesiz, biz sana apaçık bir fetih verdik. Ta ki Allah, senin geçmi ve gelecek günah-larını ba ı lasın, sana olan nimetini tamam-lasın, seni do ru yola iletsin ve Allah sana, anlı bir zaferle yardım etsin. O, inananların

imanlarını kat kat artırmaları için kalpleri-ne huzur ve güven indirendir. Göklerin ve yerin orduları Allah’ındır. Allah, hakkıyla bilendir, hüküm ve hikmet sahibidir.”24

4. slam’a Ça rı Mektupları

Hudeybiye Antla ması’ndan sonra olu an barı ortamında slam hızla yayılmaya ba lamı tı. Peygamberimiz slam’ın mesajını Arap Yarıma-dası dı ında da duyurmak amacıyla zamanın iki büyük devleti olan Bizans ve Sasani ba ta olmak üzere kom u devlet hükümdarlarına ve Arap ka-bilelerine mektuplar gönderdi. Çünkü o, sadece Araplara de il, bütün insanlara peygamber ola-rak gönderilmi ti. Hz. Peygamber, bu mektuplar-da kendisinin Allah tarafından görevlendirilmi bir elçi oldu unu bildiriyordu. Yöneticilerin ve halklarının Allah’a irk ko mayı bırakarak slam dinine girmesini istiyordu. E er yöneticiler bu ça rıyı kabul etmezlerse halklarının da günahını yüklenmi olacaklardı.

24 Fetih suresi, 1-4. ayetler.

TARTI ALIMHudeybiye Antla ması, 628 yılında Mekke’ye yakla ık 17 km uzaklıktaki Hudeybiye mevkiinde yapılmı tır.Antla manın artları:1) ki taraf arasında on senelik barı

olacak.2) Müslümanlar, velisinin izni olmadan slam’ı kabul eden Kurey lileri geri iade

edecek.3) Kurey , Müslümanlardan kendilerine ge-lenleri iade etmeyecek.4) Arap kabilelerinden isteyen kabile, iki taraftan birisiyle ittifak yapabilecek. Müs-lümanlar bu sene umre yapmayıp gelecek seneye erteleyecek. Gelecek sene Mekke’ye Kurey ehri bo alttıktan sonra girilecek, Müslümanların yanında kılıçtan ba ka bir ey bulunmayacak ve geceli gündüzlü üç gün

Mekke’de kalınacak. Sizce Hudeybiye Antla ması’nın en önemli maddesi hangisidir? Tartı ınız.

B LG KUTUSU

slam’a davet için gönde-rilen elçilerden bazıları un-lardır:

• Bizans imparatoruna Dıhyet’ül-Kelbi

• ran kisrasına Abdullah bin Huzafe• Habe neca isine Amr bin Ümeyye• Mısır mukavkısına Hatip bin Ebi Belta• Gassani melikine Haris bin Ümeyye

105


Hz. Peygamberin mektubunu alan hükümdarlar farklı tepkiler ortaya koydular. ran Kisrası Perviz, Hz. Peygamberin elçisini iyi kar ılamadı. Elçinin getirdi i mektubu da yırtıp attı. Daha da ileri giderek Hz. Muhammed’in yakalanıp ran’a getirilmesini istediyse de bunda ba arılı olamadı. Ancak kisra çok geçmeden o lu tarafından öldürüldü.

Habe istan neca isi, Hz. Peygamberin elçisini çok iyi kar ıladı. Bazı kaynaklarda slam’ı kabul etti i bildirilmektedir.25 Neca i vefat etti inde, Peygamberimiz onun gıyabi cenaze namazını kılmı tır. Mısır mukavkısı, Hz. Peygamberin elçisini iyi kar ıladı. Kendisi slam’ı kabul etmese de elçiye bazı hediyeler vererek onu u urladı. Gassanilerin melikine, Haris bin Ümeyye gönderildi. Gassaniler, Bi-zans mpatorlu u’na tabi idi. Bundan dolayı kendilerini çok güçlü gördüler. çlerindeki bu gururla Hz. Peygamberin gönderdi i elçiyi öldürdüler. Hz. Peygamber bunu duydu unda çok üzüldü. Elçiye yapı-lan bu muamele Mute Sava ı’na sebep oldu. Bizans mparatoru Herakliyus da Peygamberin elçisine iyi davrandı.

Hz. Peygamberin gönderdi i mektuplar evrensel bir niteliktedir. Çünkü bu mektuplar ırk ve bölge ayırt etmeksizin o gün yeryüzünde hâkim olan devlet ba kanlarına gönderilmi tir.

5. Yahudilerle li kiler

Medine’de Yahudilerin üç kabilesi vardı. Bunlar; Kaynuka, Nadir ve Kureyza kabilesiydi. Bu ka-bileler genellikle toprak sahibi, tüccar ve sanatkârlardan olu urdu. Kaynuka kabilesi sarraflık yapan zengin bir kabileydi. Yahudiler, Araplara göre ehir üzerinde maddi açıdan daha etkindi.

Hz. Peygamber Medine’ye geldi inde Yahu-dilere kar ı hiçbir dü manlık yapmamı tır. Medi-ne Sözle mesi’nde belirtildi i üzere e it artlarla herkesin kendi dininde kalması esası üzerine bir antla ma imzalanmı tır. Ancak daha sonraki ge-li melerden, Yahudilerin bu antla ma artlarına pek de uymadıkları ortaya çıkmı tır.


DÜ ÜNEL M

Bismillahirrahmanirrahim, Allah’ın kulu ve peygamberi Muhammed’den Bizans mparatoru Herakliyus’a. Allah’ın selamı hak yolda olanlara olsun. Seni slam’a

ça ırıyorum. slam’ı kabul et ki kurtulu a eresin. Allah da sana mükâfatını iki kat versin. E er kabul etmezsen halkın günahını çekersin. “Ey ehl-i kitap! Sizinle bizim aramızda

ortak olan söze geliniz. Sadece Allah’a kulluk edelim ve ona hiçbir eyi ortak ko mayalım. Allah’ı bırakıp da birbirimizi ilahla tırmayalım. E er yüz çevirirlerse ahit olun ki biz Müslümanız, deyin.” Âl-i mrân suresi, 64. ayet.

Herakliyus mektupta okuduklarından etkilenmi , gelen elçilere de iyi davranıp hediyeler vererek geri göndermi tir. Durum böyle oldu u hâlde sizce Herakliyus niçin Hz. Muhammed’e iman etmemi olabilir? Dü ününüz.

B L YOR MUYDUNUZ?

Yahudi âlim Abdullah bin Se-lam Hz. Muhammed’in Medine’ye hicret etmesinden kısa süre sonra Müslüman oldu.

106

S YER

Hz. Peygamber zaman zaman Yahudilere pazar yerlerinde slam’a girmeleri için davette bulun-mu tur. Ancak onlar Hz. Peygamberin bu davetine dü manlıkla kar ılık vermi lerdir. Hâlbuki Hz. Mu-hammed, Yahudilerin peygamberlerinden Hz. Musa’ya da saygı gösteriyor ve onu övüyordu. Hatta bir Yahudi cenazesi geçerken ona saygı göstermi ve aya a kalkmı tı.

Bedir Sava ı’ndan sonra Medine’de kabileler arasında bir güvensizlik ortamı olu mu tu. Medine çar ısında meydana gelen bir olay, ili kilerin iyice bozulmasına sebep olmu tur. Müslüman bir kadın alı veri yapmak için gitti i kuyumcu dükkânında tacize u radı. Kadının imdat ça rısına müdahale eden bir sahabe, çıkan arbedede öldürüldü. Bu olaya Hz. Peygamber çok üzüldü. Kaynukao ullarını kendi pazar yerinde toplayarak onlardan Medine Antla ması’na sadık kalmalarını istedi. Ancak Yahu-diler Hz. Peygamberi tehdit ettiler. Bunun üzerine Resulullah, Kaynukao ulları üzerine yürüdü. Ken-dilerini slam’a davet etti. Fakat onlar olumsuz cevap vererek kalelerine çekildiler. Müslümanlar, bu kaleyi on be gün ku attı. Yakla ık yedi yüz Yahudi, kalelerinden çıkarak öldürülmedikleri takdirde bütün mallarını bırakıp Medine’den ayrılmaya razı oldular.

Di er Yahudi kabilesi olan Nadiro ullarının Medine’den çıkarılması ise öyle olmu tur: Müslü-man olan Amr bin Ümeyye, mü rik olan Amir kabilesine mensup bazı ki ileri öldürmü tür. Medi-ne Antla ması’na göre Müslümanlar ve Yahudiler kendilerinin dı ında birini öldürürse ceza diyetini ortakla a ödeyeceklerdi. Nadiro ulları, ortak olarak verilmesi gereken diyetin bir kısmını vermeye yana madı. Hz. Peygamberi öldürmek için bir suikast düzenlemi lerse de Peygamberimiz bundan haberdar oldu u için çabaları bo a gitmi ti. Ayrıca Uhut Sava ı öncesinde Yahudiler mü rikleri Müs-lamanlara saldırmaları için tahrik etmi lerdi. Bu nedenlerden dolayı Hz. Peygamber Nadiro lularının üzerine yürümeye karar verdi. Muhammed bin Mesleme’yi de elçi olarak gönderdi, on gün içerisinde ehri terk etmeleri gerekti ini bildirdi. Bunun üzerine Nadiro ulları göç etmeye ba ladıkları zaman

münafıkların ba ı Abdullah bin Ubey araya girdi. Di er Yahudilerin kendilerine yardım edeceklerini belirterek teslim olmamalarını istedi. Buna inanan Nadiro ulları direnmeye çalı tılar. Fakat yardım gelmeyince teslim oldular.

Yapılan antla ma gere ince, sava malzemeleri hariç develerine yükleyebildikleri e yaları alarak ehri terk ettiler. Bunlardan bir kısmı Hayber’e, bir kısmı da Suriye’ye gitti.26

26 Nahide Bozkurt, Siyer, s. 75.

Medine’de bulunan Kaynukao ulları Me-dine Antla ması’nı ihlal etmi lerdi. Bu sebeple Medine’yi terk etmeleri istendi. Kaynukalılar, bu ehirden çıkarken Resulullah onlara öyle söyle-

mi ti: “Her zaman için tekrar Medine’ye i lerini-zi halletmek üzere gelebilirsiniz; yeter ki burada oturup kalı ınız üç günü geçmesin.”


B LG KUTUSU

107


Peygamberimiz Yahudi kabilelerini Me-dine’den aynı anda çıkarmamı tı. lk olarak Kaynukao ullarının Medine’yi terk etmelerini istedi inde di er Yahudi kabileler Medine’de kalmı tı. Aynı ekilde Nadiro ulları da ehri terk ettiklerinde Kureyzao ullarının Medine’de kalmasına izin verilmi ti.

Hz. Peygamber, Nadiro ullarının ehri terk etmeleri gerekti ini bildirdi i zaman, Kureyzao ulla-rından Medine Sözle mesi’ne sadık kalacaklarına dair teminat almı tı. Nadiro ullarından Hayber’e sı ınan bir grup, Medine’yi terk etmelerinin acısını unutamıyorlardı. Bundan dolayı Müslüman-ların yok edilmesi için ellerinden gelen çabayı sarfediyorlardı. Bu hususta ba vuracakları ilk grup üphesiz Kurey li mü riklerdi. Huyey bin Ahtab ba kanlı ında bir grup Yahudi, Mekke’ye gitti.

Müslümanlara kar ı yapılacak bir sava ta kendilerinin de destek olacaklarını belirttiler. Bu kı kırt-malar sonucunda Hendek Sava ı ortaya çıkmı tı. Kureyzao ulları, daha önceleri antla maya sadık oldukları hâlde Hendek Sava ı’nda ihanet etmi lerdi. Bundan dolayı Hendek Sava ı’nın bitti i gün Hz. Peygamber Beni Kureyza üzerine yürüdü. Kureyzalılar kalelere sı ınarak ta kınlık yapmaya devam ettiler. Bu yüzden ku atma biraz uzadı. Daha fazla bir ey yapamayacaklarını anladıkların-da, Sa’d bin Muaz’ın yapaca ı hakemli i kabul edeceklerini söyleyerek ku atmanın kaldırılmasını istediler. Hz. Peygamber, Kureyzao ulları’nın teklifini kabul ederek Sa’d bin Muaz’ı hakem olarak tayin etti. Sa’d bin Muaz daYahudilerin kendi kutsal kitapları olan Tevrat’a göre hüküm verdi. Tevrat’ın hükmüne göre vatana ihanetin ce-zası, Yahudiler içinde eli silah tutan erkekler idam edilecek, çocukları ve kadınları esir ola-cak ve malları ganimet sayılacaktır.27

Medine’nin kuzeydo usunda, Suriye yolu üzerinde, Medine’ye yakla ık 170 km mesafede Hayber isminde büyük bir Yahu-di yerle im merkezi bulunmaktaydı. Daha önce Medine’den çıkarılmı olan Yahudiler buraya yerle mi lerdi. Müslümanlara kar ı mü rik Arapları harekete geçiren, Hendek Sava ı’nı hazırlayan bunlardı. Ayrıca, Hen-dek Sava ı’nda Kurayzao ullarına dü manla i birli i yaptıranlar da yine Hayber’deki bu Yahudi topluluk olmu tu.

Resulullah Hayberlilerle barı yapmak istiyordu. Hudeybiye’den döndükten sonra, Abdullah bin Revaha’yı Hayber’e gönderdi. Fakat Yahudiler barı teklifini kabul etmedi-ler. Onlar, kom uları Gatafan kabilesiyle bir-

27 Kitab-ı Mukaddes, Tesniye, 20/10-14.

DÜ ÜNEL MMedine’de Müslüman-

Yahudi ili kilerinin bozulma sebeplerini dü ününüz.

TARTI ALIM

Hayber’in fetih gerekçesi ile Hendek Ku atması arasındaki ba nedir? Arkada larınızla tartı ınız.

Hayber Kalesi.

108

S YER

likte Medine’ye saldırmak için hazırlanıyorlardı. Bundan dolayı dü man hazırlı ını tamamlamadan harekete geçmek gerekiyordu. Sava ın zorlu unu hisseden Hz. Peygamber arkada larına, “Cihadı isteyenler bizimle gelsin.”28 diyerek Hayber üzerine yürünece ini ilan etti. Müslümanlar 628 yılın-da Medine’den Hayber’e hareket etti.

Hayber, kaleleri sa lam, ele geçirilmesi zor bir yerdi. Sayıca da Yahudiler, Müslümanlardan üs-tündüler. Gece vakti Hayber’e gelen Hz. Peygamber ansızın hücum etmeyi istemedi inden sabahın olmasını bekledi. Sabahleyin Müslümanları kar ısında gören Yahudiler korkuya kapılıp tekrar kale-lerine sı ındılar ve savunmaya geçtiler.

Hayber’de birçok kalenin bulunması ve Yahudilerin sayıca Müslümanlardan fazla olmasından do-layı ku atma uzun sürdü. Ancak Yahudiler dı arıdan bekledikleri deste i alamayınca teslim oldukla-rını bildirdiler. Hayber’in fethinden sonra Müslümanlar büyük bir ganimet elde etmi lerdir. Bir tarım merkezi olan Hayber’in fethiyle Yahudilerin Arap Yarımadası’ndaki güçleri büyük ölçüde zayıfladı.

6. Mekke’nin Fethi ve Sonuçları

Müslümanlarla Mekke mü rikleri arasında yapılan Hudeybiye Antla ması’nın maddelerinden bi-rinde iki tarafa da çevre kabilelerle ittifak kurma hakkı verilmi ti. Bu anla maya dayanarak Huzaa kabilesi Müslümanlarla, Huzaalıların dü manı olan Bekir kabilesi ise mü riklerle ittifak kurmu tu.

Hicretin 8. yılı aban ayı içerisinde Bekir kabilesi Huzaalılara saldırarak bu kabileden 23 ki iyi öl-dürmü , Kurey li mü rikler de Bekir kabilesine silah yardımı yapmı tı. Bunun üzerine Huzaalılardan Amr bin Salim yanında bir grupla beraber Medine’ye Hz. Peygamberin yanına gelerek olanları ona anlattı. Hz. Peygamber durumu ö rendi inde üzüldü. Kurey lilere, yaptıklarının anla maya aykırı oldu unu belirterek durumun düzeltilmesi için iki seçenek önerdi. Ya Bekir kabilesi ile olan ittifak-larını bozacaklar ya da ölen yirmi üç ki inin diyetini vereceklerdi. Peygamberimiz, bunlardan birini yapmadıkları taktirde kendileriyle sava acaklarını belirtti. Kurey liler, Hz. Peygamberin önerisini hafife aldılar. Bunun üzerine Hz. Peygamber sava kararı alınca Ebu Süfyan Medine’ye gelerek, Hu-deybiye Antla ması’nın yenilenmesini istedi. Ancak Hz. Peygamber bunu kabul etmedi. Ebu Süfyan da bir netice alamadan Mekke’ye geri döndü. Bu olaydan sonra Hz. Peygamber müttefik kabilelere haber vererek sava hazırlıklarının yapılmasını istedi.

Müslümanlar çevredeki Arap kabilelerinin de katılımıyla 1 Ocak 630 yılında Medine’den yola çıktı. Mekke yakınlarındaki Merru’z Zehran denilen vadide konakladı. Hz. Peygamber burada Müs-lümanların sayısının çok oldu unu göstermek için on bin ate yakılmasını emretti. Mü rikler bu ate leri gördüklerinde çok tela landılar. Ebu Süfyan olayı anlamak için bir tepeden ba ka tepeye çıkıyordu. Bu arada Hz. Peygamberin amcası Hz. Abbas e iyle birlikte Mekke’den ayrılıp Medine’ye Hz. Peygamberin yanına gitmeye karar vermi ti. Mekke’den fazla uzakla madan Müslümanların kamp yerine rastladılar. Hz. Peygamber amcasını görünce, “Amca, senin hicretin son hicret, benim peygamberli im de son peygamberliktir.”dedi.29 Daha sonra Hz. Abbas da Müslümanların arasına katıldı. 28 Asım Köksal, slam Tarihi, C 6, s. 130.29 bn Kayyim el-Cevziyye, Zadu’l-Mead, C 3, s. 451.

109


Mekke’nin fethini gösteren temsilî resim.

110

S YER

Hz. Abbas gece vakti Mekke’ye gitti. Ebu Süfyan’a Müslümanların büyük bir orduyla geldiklerini bildirdi. Ancak niyetlerinin ava yapmak olmadı ını, e er teslim olurlarsa ken-dileri için iyi olaca ını söyledi. Görü mek ama-cıyla kendisini Hz. Peygamberin yanına götü-rebilece ini belirtti. Ebu Süfyan’la beraber Hz. Peygamberin çadırına geldiler. Hz. Peygamber Mekkelilerin, Müslüman ordusuna direnmeye kalkmamaları için Ebu Süfyan’a Müslüman as-kerlerinin oldu u kampı gezdirdi. Hz. Peygam-ber ondan Mekke’ye dönmesini ve halka öyle söylemesini istedi: “Ebu Süfyan’ın evine sı ı-nanlara, Kâbe’ye sı ınanlara ve kendi evinde kalanlara hiçbir ey yapılmayacaktır.”30

Ebu Süfyan Mekke’ye dönerek olanları kav-mine iletti. Mekkelilerin direnmekle bir ey elde edemeyeceklerini ve Müslümanların da sava yapmak istemediklerini bildirdi. Ertesi sabah er-ken saatlerde Müslümanlar dört bir koldan ehre girdi. ehre giri esnasında Halit bin Velit’in ba-ında bulundu u küçük bir birlik hariç Mekkeli-

lerle kayda de er bir çarpı ma olmadı. Müslümanlar sekiz yıl önce zorunlu olarak ayrıldı ı bu ehre barı içerisinde girdiler.

Hz. Peygamber daha sonra Kâbe’ye girdi. Kâbe’nin içi putlarla doluydu. Duvarlarına resimler asılmı tı. Peygamberimizin emriyle burada bulunan putlar kırıldı ve dı arıya çıkarıldı. Daha sonra Resulullah burada namaz kıldı. Bu arada Müslümanlara çok eziyet ettikleri için öldürülmesi emredi-len yakla ık yirmi ki i vardı. Bunlar da kendilerine ne yapılaca ını merak ediyorlardı. Birkaçı hariç bunların ço u da affedildi. Bunlar arasında Ebu Süfyan’ın hanımı Hint ve Ebu Cehil’in o lu krime de vardı.

30 bn Kayyim el-Cevziyye, Zadu’l-Mead, C 3, s. 452.

TARTI ALIM

Ebu Süfyan’a Müslüman askerlerin oldu u bölge gezdirilirken Sa’d bin Ubade ona,

“Ey Ebu Süfyan, bugün en büyük sava günüdür, bugün Kâbe’de kan dök-menin helal kılındı ı gündür.” demi ti. Ebu Süfyan, Sa’d’ın sözlerini Resulullaha söyledi. Bunun üzerine Hz. Peygamber; “Sa’d yanlı söylemi , bugün Cenab-ı Hakk’ın Kâbe’yi yüceltece i gündür. Bugün Kâbe’nin tevhit elbisesine bürü-nece i gündür.” dedi. Sa’d’ın kan dökme-sinden endi elendi i için hemen Hz. Ali’yi gönderdi ve ensarın sanca ının Sa’d’dan alınıp o lu Kays’a verilmesini emretti.

Kamil Miras, Tecrid-i Sarih Tercemesi ve erhi, C 10, s. 331.

Yukarıdaki olayı Mekke’nin fethinde Peygamberimizin gösterdi i hassasiyet açısından arkada larınızla tartı ınız.

B L YOR MUYDUNUZ?

Hz. Peygamber Mekke’nin fethedildi i gün Kâbe’ye geldi inde buranın etrafında üç yüz altmı put vardı. Bunların en büyü ü olan

“Hübel”, Kâbe’nin üstüne konulmu tu. Di erleri Kâbe’nin etrafına ve içine yerle tirilmi lerdi. Peygamberimiz putları devirirken öyle diyordu: “Hak geldi, batıl yok oldu, esasen batıl yok olmaya mahkûmdur.” srâ suresi, 81. ayet.

bKâbe’den genel görünüm.

111


Müslümanlar Mekke’yi fethettiklerinde hiçbir ta kınlık yapmadılar. Sekiz yıl önce terk ettikleri ma-hallelerini, evlerini gezerek hasretlerini giderdiler. Hz. Peygamber de Mekke’de fazla kalmadan ehrin idaresini Attab bin Esid’e bırakarak Huneyn’e do ru hareket etti.

Mekke’nin fethinden sonra Arap kabilelerinin ço u Müslümanların siyasi otoritesini kabul ettiler. Birçok kabile de gruplar hâlinde Medine’ye Hz. Peygamberin yanına gelerek Müslüman olduklarını bildirdiler.

Arabistan’ın en büyük kabilelerinden olan Sa-kif ve Hevazin slam’a kar ı olan dü manlıklarını eskiden oldu u gibi devam ettirmekteydiler. Bu iki kabile, slam’ın Arabistan co rafyasında daha faz-la büyümesine engel olmak için sava manın kaçı-nılmaz oldu una inanıyordu. Bunun için Hevazin kabilesinden Malik bin Avf önderli inde yakla ık yirmi bin ki ilik bir ordu kurdular. Müttefik dü -man kabileleri Müslümanlara kar ı bir ölüm ka-lım sava ı yapmak niyetindeydiler. Askerler sava meydanından kaçmasınlar diye onların bütün mal-larını ve e lerini de beraberinde götürmeye karar verdiler. Hz. Peygamber dü man hakkında bilgi alması için Abdullah bin Ebi Hadred’i Huneyn Vadisi’ne gönderdi. Bu sahabenin vermi oldu u bilgiler do rultusunda on iki bin ki ilik bir kuvvetle Huneyn Vadisi’ne do ru hareket edildi.

Dü man askerleri Huneyn’deki vadinin yamaçlarında pusu kurmu Müslümanları bekliyorlardı. Müslüman askerleri dü manın buradaki varlı ından habersiz sabahın alacakaranlı ında sayı üstünlü ü-ne güvenerek vadide gururla ilerliyorlardı. Dü man askerleri, bulundukları hakim noktalardan ansızın ok atı ına ba ladılar. Bunun yanında yamacın üst tarafında oldukları için büyük ta ları da Müslüman askerlerinin üzerlerine yuvarlıyorlardı. Müslüman öncü birlikleri ok atı larına dayanamayarak kaçı -maya ba ladılar. Kur’an-ı Kerim bu hususu öyle anlatır: “ üphesiz ki Allah, size bir çok yerde ve Huneyn Sava ı yapıldı ı günde yardım etmi ti. O gün sayınızın çoklu u sizi gururlandırmı tı. Fakat çoklu unuz size bir fayda sa lamamı tı da o geni yeryüzü size dar gelmeye ba lamı tı. Sonra da yüz çevirip geri kaçmı tınız.” 31 Bu durum kar ısında Hz. Peygamber, gür sesli amcası Hz. Abbas’tan onları ça ırmasını istedi. Bu ça rı üzerine Müslümanlar toparlandı. O ana kadar savunma yaparlarken hücuma geçtiler. Dü manlar sava alanını terk edince bütün mallar Müslümanlara kaldı. Ele geçirilen ganimetler Cirane denilen mevkide toplandı ve orada koruma altına alındı. Müslümanlar bu sava ta dört ehit verdi, kar ı taraftan ise yetmi ki i öldürüldü.

Huneyn’de yenilen dü man, üç yöne do ru kaçmaya ba ladı. Sava ın komutanı olan Malik bin Avf’ın da bulundu u bir grup dü man askeri Taif ehrine sı ındı.

Müslümanlar Huneyn Sava ı’ndan sonra dü man askerlerinin sı ındı ı Taif ehrini ku attı. Taifliler dü man saldırılarına kar ı ehrin surlarını tamir etmi ler ve içerisine de bolca yiyecek depolamı lardı. Müslümanların bu sava ta ba arılı olabilmeleri için de i ik sava taktikleri uygulamaları gerekiyordu. Çünkü surlara tırmanan askerlerin üzerlerine içeriden kızgın ya ya da büyük ta kütleleri atılıyordu. 31 Tevbe suresi, 25. ayet.

B LG KUTUSU

Peygamberimiz Mes-cid-i Haram’ı dolduran kalabalı a bakarak, “Ey Kurey liler, size ne yapa-ca ımı dü ünüyorsunuz?” diye hitap etti. Onlar da

“Bize bir ye enin ve cömert bir karde in davranaca ı gibi davranacaksın.” diye ce-vap verdiler. Bunun üzerine Hz. Peygam-ber de Hz. Yusuf’un karde lerine Mısır’a geldi inde söyledi i u sözlerle kar ılık verdi: “Allah sizi affetsin, o affedicilerin en büyü üdür.”

bn Kayyim el-Cevziyye, Zadu’l-Mead, C 2, s. 394.

112

S YER

Bu sebeple kaleyi ele geçirmek zorla ıyordu. Müslümanlar sava ta o kadar zor durumda kalmı lardı ki sahabeler Hz. Peygambere, “Ya Resulallah Sakif’in okları bizi yaktı, onlara beddua et.” diye istekte bulundu. Hz. Peygamber ise, “Allah’ım, Sakif’e do ru yolu göster.” eklinde dua etmi tir.32

32 bn Hi am, Siret-i Nebi, C 4, s. 131.

DE ERLEND REL MHuneyn Sava ı’nda ele geçirilen ganimetin büyük bir kısmı Kurey lilere verilince Medi-

neli Müslümanlar buna kırıldılar ve iki gurup arasında so uk hava esmeye ba ladı. Sa’d bin Ubade, Hz. Peygamberin huzuruna girdi, “Ey Allah’ın Resulü! Medineli Müslümanlar sana kırılmı . Çünkü kendi kavmin olan Kurey ’e ve di er Arap kabilelerine büyük ikramlarda bulundu un hâlde ensarın eline hiçbir ey geçmedi, dedi. Bunun üzerine Hz. Peygamber, “Ey Sa’d! Sen bu i e ne diyorsun?” diye buyurdu. Sa’d da “Ben de onlardan biri oldu uma göre...”

Hz. Peygamber, “Peki, ensarı uygun bir yerde topla da bana haber ver.” dedi.Sa’d, ensarı bir araya topladıktan sonra Hz. Peygambere gelerek haber verdi. Resulullah yanlarına gitti.

öyle buyurdu: “Kula ıma gelen haberlerin ve aranızda beliren kızgınlı ın iç yüzü nedir?”Hz. Peygamberin bu hitabına ensarın ileri gelenleri, “Ey Allah’ın Resulü! Reislerimiz bir ey söylemi

de ildir. çimizden bazı gençler ise Allah, Resulullahı affetsin, Kurey e rafına bol bol verdi i hâlde, bizi ihmal ediyor, hâlbuki kılıçlarımız onlara kar ı yaptı ımız sava ın kan izlerini hâlâ muhafaza etmektedir.” dedi. Allah Resulü öyle devam etti: “Ey ensar! Ben size geldi im zaman yolunuzu a ırmı , fakru zaruret içine dü mü ve birbirinize dü man kesilmi bir durumda de il miydiniz? Allah (benim getirdi im din sayesinde) sizi hidayete erdirmi , refaha kavu turmu ve sizi birbirinize sevdirmi ti.”

“Evet, Allah ve Resulünün bize lütfu, ihsanı sayısızdır.” dediler.Resulullah, “Ey ensar! Bana cevap vermeyecek misiniz?”“Ne cevap verelim ya Resulallah, minnet yalnız Allah’a ve Resulünedir. Lütuf yalnız ondandır.”- üphe yok ki siz isteseydiniz konu urdunuz. E er konu saydınız do ru söyler, herkesi inandırır ve

bana diyebilirdiniz ki, “Sen bize kendisine inanılmamı bir peygamber olarak geldin de biz sana iman ettik, kendi hâline terk edilmi geldin de biz sana yardım elini uzattık, sürgün geldin seni barındırdık, yoksul geldin ihtiyaçtan kurtardık.”

Ey ensar! Siz bana de ersiz bir dünya varlı ı u runa mı kırıldınız? Bense onunla bazı insanların kalbini slamiyete yakla tırmaya çalı tım, sizi de o sarsılmaz imanınıza havale ettim. nsanların bir kısmı koyun

ve deve sürüleriyle memleketlerine dönerken siz, Allah Resulü ile yurdunuza dönmekten memnun kalmaz mısınız? Allah’a yemin ederim ki Mekke’den hicret etmi olmasaydım, mutlaka ensardan biri olurdum. Bütün insanlar bir yola girmi ken sadece ensar ba ka bir yol tutsa ben, üphesiz ki, ensarın yolunu takip ederdim. Allah’ım! Ensarın o ullarına ve ensarın torunlarına merhamet et!’

Heyet, Do u tan Günümüze Büyük slam Tarihi, C 1, s. 529. Yukarıdaki metni okuyarak de erlendiriniz.

YORUMLAYALIMHuneyn’de ele geçirilen esirler arasında Beni Sa’d kabilesinden Haris’in kızı ey-

ma da bulunuyordu. eyma, kendisini esir alanlara, Hz. Peygamberin sütkarde i oldu-unu söyledi. Bunun üzerine Hz. Peygamberin huzuruna götürüldü. Peygamberimiz

onu gördü ünde tanıdı ve gözleri ya ardı. Hemen hırkasını yere serip sütkarde ini onun üze-rine oturttu. Kendisine pek çok iltifatta bulundu. Dilerse kabilesine geri verilece ini, isterse Medine’ye götürülece ini açıkladı. eyma ya lı oldu undan ailesinin yanına dönmeyi istedi. Hz. Peygamber de ona mal ve hediyeler vererek ailesinin yanına gönderdi.

Hz. Peygamberin sütkarde i eyma’ya kar ı olan davranı ını akrabalık ili kileri açı-sından yorumlayınız.

b

113


Taif’in kısa sürede fethedilemeyece i anla ılmı tı. Hz. Peygamber, Taif Ku atması’nı kaldırarak Huneyn’de ganimetlerin toplandı ı Cirane’ye do ru hareket etti. Müslümanlar bu ku atmada on dört ehit verdiler. Hz. Peygamber Taif Ku atması’ndan sonra geldi i Cirane’de on üç gün kalarak Huneyn

Sava ı’nda ele geçirilen ganimet ve esirleri taksim ettirdi. Ganimetlerin be te biri hazineye ayrılarak geriye kalanlar ise sava a katılanlar arasında payla tırıldı. Bu taksimde yeni Müslüman olmu bazı kimselere di erlerine nispetle daha fazla mal verdi. Müellefe-i Kulub (kalpleri slamiyete yeni ısındı-rılmı kimseler) diye anılan bu ki ilerin ço u yeni Müslüman olmu Mekkelilerden olu uyordu.

7. Hristiyanlarla li kiler

Hz. Peygamber Hudeybiye Antla ması’ndan sonra çe itli bölgelere elçilerini gönderdi. Bu elçilere muhataplardan kimileri iyi davranırken kimileri de kötü muamelede bulundu. Hatta öldürenler bile oldu. Örne in, Hz. Peygamberin Bizans’a ba lı Busra’ya gönderdi i elçi Haris bin Umeyr el-Ez-di buranın Hristiyan valisi olan urahbil bin Amr el-Gassani tarafından öldürüldü. Bu durum, Mute Sava ı’na sebep oldu. Bu sava tan önce Hz. Peygamber birli in ba ına önce Zeyd bin Harise’yi tayin etmi ti. E er o ehit olursa yerine sırasıyla Cafer bin Ebi Talip ve Abdullah bin Revaha’nın geçmesi tavsiyesinde bulunmu tu.

YORUMLAYALIMHerakliyus’a Hz. Muhammed hakkında bilgi verebilecek bir ki i aranırken o sıralar-

da Suriye’de ticaret amacıyla bulunan Ebu Süfyan ve yanında olan birkaç ki iyi getir-mi lerdir. Herakliyus’la Ebu Süfyan arasındaki diyalog u ekilde olmu tur:

Herakliyus Ebu Süfyan’a, “Peygamberin kabilenizdeki konumunu bana anlat.” dedi.Ebu Süfyan,“En saygın ailemizdendir.”dedi.“Ondan önce, onun söyledi i türden eyler söyleyen oldu mu?” diye devam etti imparator.Ebu Süfyan, “Hayır.”dedi.“Hiç yalan söyledi i ya da aldattı ı için suçlandı mı?”“Asla!”mparator tekrar sordu: “Ya fikirleri, görü leri ve muhakeme gücü için ne dersin.”

“Kimse onu hiç üpheye dü ürmedi. Muhakemesinde de bir kusur bulmadı.”Onun pe inden kimler gidiyor. Gururlular mı, yoksa mütevazılar mı?”“Mütevazılar.”“Onu takip edenler azalıyor mu, artıyor mu?”“Artıyor, hiç kimse de onu terk etmiyor.”“ nsanların ne yapması gerekti ini söylüyor?”“Bir olan Allah’a kulluk etmelerini istiyor, insanların atalarının taptıklarına tapmalarını ya-

saklıyor. Yalnızca Allah’a kulluk etmelerini, zekât vermelerini, sözlerini tutmalarını, görev ve sorumluluklarını yerine getirmelerini söylüyor.”

Bunun üzerine Herakliyus öyle demi tir: “Anlıyorum ki o, gerçekten peygamberdir. Pe inden gidenler onu terk etmiyor dediniz. Bu da onların gerçek inanç sahibi olduklarını ispatlıyor.”

Afzalurrahman, Siret Ansiklopedisi, C 1, s. 70.Ebu Süfyan Hz. Muhammed’e çok kin duyan bir ki i olmasına ra men Herakliyus’a

niçin onun aleyhinde bir ey söylememi tir? Yorumlayınız.

114

S YER

Hz. Muhammed, arkada larına sava ta uymaları gereken talimatları verdikten sonra orduyu Seniyyetü’l-Veda denilen mevkiye kadar u urladı. Ba arılı olmaları için Allah’a dua ederek geri döndü. Müslümanlar Medine’den çıktıktan sonra dü mandan haber getiren istihbarat askerleri Hristi-yanların sayısının yüz bin kadar oldu unu söyledi. Zeyd, dü manın bu hazırlıklarını ve sayısını haber aldı ında arkada larıyla bir durum de erlendirmesi yaptı. Sonunda dü man üzerine ilerlemenin uygun olaca ı görü ü ortaya çıktı.

Müslümanlar, Mute kasabasına kadar ilerledi. Burada kar ılarında güçlü bir ordu buldular. ki ordu arasında iddetli çatı malar meydana geldi. Hz. Peygamberin tayin etti i komutanlar bir bir ehit dü tü. Resulullahın tayin etti i son komutan

Abdullah bin Revaha da ehit edilince sanca ı bu sefer Halit bin Velit aldı. Müslümanlar Halit bin Velit’in etrafında toplanarak pek çok dü man aske-rini öldürdüler. Gece oldu unda sava a ara verildi. Halit bin Velit dü man ordusunun sayısının fazla oldu unu gördü ünde de i ik bir taktik uygulama-ya karar verdi. O gece, on bin ate yaktırdı ve asker-lerden sa da olanlarını sola, önde olanlarını arkaya geçirmek suretiyle yeniden konu landırdı. Bizans ordusu gece on bin ate yakıldı ını görünce Müs-lümanlara takviye kuvvet geldi i endi esine kapıl-dı. Sabah oldu unda önceki günden farklı olarak de i ik askerler görünce bu endi eleri bir kat daha arttı. Müslümanların ilk hücumudan sonra dü man ordusu kaçmak zorunda kaldı. Halit bin Velit komu-tasındaki askerler dü manı bir müddet takip ettikten sonra topluca geri çekildi. Böylece iki ordu birbi-rinden ayrılmı oldu. Mute Sava ı Müslümanların kesin zaferiyle sonuçlandı.

Bizanslı Hristiyanlarla yapılan bu ilk sava ta, büyük bir ordu kar ısında Müslümanların az ehit vermesi bir zaferdir. Bizanslıların geri kaçmasından dolayı büyük bir imparatorluk ordusu az sayıdaki Müslüman kuvvetlerine kar ı bir ba arı elde ede-memi tir. Hz. Peygamberin çok sevdi i sahabeler bu sava ta ehit dü tü. Evlatlı ı Zeyd bin Harise, kısa zaman önce Habe istan’dan Medine’ye gelmi olan amcasının o lu Cafer bin Ebi Talip ve ensa-rın büyük airi Abdullah bin Revaha ehit olan bu

DE ERLEND REL M

MUTEMute’de ilk kar ıla ma

lk ark ve garp tosla masıAyın burca ula ması,

Ufku a ma, ufku a ma…Mute’de ilk kar ıla ma.

Sa da slam, soldaysa Rum;Küfür yüz bin, slam birkaç…

Küfre alem bu defa haç;Nispet dı ı korkunç durum.

Sa da slam, soldaysa Rum.

Zeyd, Abdullah, Cafer ehit;Üç kumandan teker teker…

Birbirine girdi asker;Ba bu , Halit bin Velit…

Zeyd, Abdullah, Cafer ehit.

Uçan ehit Cafer Tayyar;Çifte kola çifte kanat…Al renginle gö ü kanat!

Kahraman yok sana ayar.Uçan ehit, Cafer Tayyar!

Halit, Halit, örnek ba bu ; De i tirdi iki yanı,

Köstekledi sert dü manı, Döndü; hilal elinde tu …

Halit, Halit, örnek ba bu .

slam artık gelesidir.Mekke hedef, Kâbe merkez.Art korunsun hele bir kez…

Mute ke if hamlesidir.slam artık gelesidir.

Necip Fazıl Kısakürek, Esselam Mukaddes Hayattan Levhalar, s. 96.

Yukarıdaki iirde Mute Sava ı ile il-gili hangi duygulara yer verilmi tir? Arkada larınızla de erlendiriniz.

115


güzide ahsiyetlerdendi. Peygamberimiz bu sahabelerin ehit oldu u haberini aldı ında gözya larını tutamamı tır.

Mute Sava ı’ndan birkaç ay sonra Arabistan’ın kuzeyinde bulunan Gassanilerin di er Arap kabilelerini yanına alarak Müs-lümanlara kar ı sava hazırlıkları içerisinde oldukları haberleri Hz. Peygambere geldi. Hz. Peygamber bunun üzerine çevrede-ki kabilelere de haber vererek sava hazırlıklarının yapılmasını istedi. Peygamberimiz di er sava lardan farklı olarak Rumlar üzerine yapılacak bu seferin hazırlıklarını çok önceden haber vermi ti. Bununla da katılımın fazla olmasını istiyordu. Bu sa-va ta Müslümanları bekleyen bazı zorluklar bulunmaktaydı. O dönemde Hicaz bölgesinde iddetli bir kuraklık vardı. Ürünlerin hasat mevsimi gelmi ti. Mevsimin yaz olması nedeniyle sıcak-lar çok iddetliydi. Suriye sınırına yakla ık 700 km’lik bir yol vardı. Bütün bunlara ilaveten kar ıla ılacak olan dü man ise Bizans’tı.

Engellere ra men Hz. Peygamber yapılan hazırlıklardan son-ra otuz bin ki ilik bir orduyla Tebük’e do ru yola çıktı. Ancak bu sava a katılmayıp bahaneler ileri süren bir grup münafık Ab-dullah bin Ubey’le beraber Medine’nin çıkı ında ordudan ay-rıldı. Bazı sahabeler de çe itli bahaneler ileri sürerek bu sava a katılmamı lardı. Bununla ilgili olarak Kur’an-ı Kerim’de öyle buyrulur: “Ey nananlar! Size ne oldu ki Allah yolunda sava a çıkın denildi i zaman yere çakılıp kalıyorsunuz. Yoksa siz, dünya hayatını ahiret hayatına tercih mi ediyor sunuz? unu iyi bilin ki dünya hayatının mutlulu u ahirete nispetle pek azdır. E er gazaya çıkmazsanız, Allah size yakıcı bir azapla azap eder ve sizin yerinize bir milleti getirir. Ona (peygambere) hiçbir zarar da veremezsiniz. Allah her eye kadirdir.”33

Müslümanlar uzun bir yolculu a çıktılar. Me akkatli bir yolculuktan sonra ordu 700 km uzak-lıktaki Tebük’e vardı. Fakat ortada bir dü man askeri yoktu. Peygamberimiz Tebük’te birkaç hafta kaldı. O bölgede bulunan bazı kabilelerle anla malar yaptı. Daha sonra sava yapılmadan Medine’ye dönüldü.

Çok zor artlar altında yapıldı ından bu seferin rastladı ı zamana Saatü’l Usre (Zorluk Zamanı), bu gazaya Gazvetü’l-Usre (Zorluk Gazası), bu seferi gerçekle tiren orduya da Cey ü’l-Usre (Zorluk Ordusu) denilmi tir.

8. Hz. Muhammed’e Gelen Elçiler

Mekke’de Müslümanların tek otorite sahibi olmasından sonra civar kabilelerden heyetler gelmeye ba ladı. Bu heyetlerin Medine’ye Hz. Peygamberin yanına geli leri daha çok hicretin dokuzuncu yı-lına denk geldi i için bu yıla “Elçiler Yılı” adı verildi. Bu heyetlerden bazıları küçük gruplar hâlinde gelirken kimileri de topluca geliyordu. 33 Tevbe suresi, 38-39. ayetler.

Tebük Sava ı’nın yapıldı ı yer.

Medain-i Salih

Dumetu’l-Cendel

116

S YER

Hz. Peygamber slam’a girmek amacıyla Medine’ye gelen bu heyetleri iyi kar ılıyor-du. Bu heyetlerden bazıları, kabilelerinin na-maz ibadetinden muaf tutulmasını istiyordu. Hz. Peygamber ise onlara ibadetsiz bir dinin olmayaca ını söylüyordu. Bazıları da putla-rına dokunulmamasını art ko uyor, Resulul-lah da onlara Allah’tan ba ka ilah olmadı ını, slam’ın da her türlü putperestli i reddetti ini

söylüyordu. Bu heyetler, önceleri sahabenin evlerinde misafir edilirken daha sonra yapılan misafirhanelerde a ırlanmı tır. slam’ı kabul eden her kabileye dinlerini ö retecek sahabeler gönderiliyordu. Bazı kabileler de bizzat Medine’ye ge-liyorlardı.

Hz. Peygamber Mekke Döneminde Taif’e slam dinini anlatmaya gitti inde burada ya ayan Sakifliler Hz. Peygamberi ehirden ta layarak kovmu lardı. Taif Muhasarası’nda Müslümanlara kar ı mukavemet göstermi lerdi. te bu kabile bir iki ay sonra Medine’ye gelip slam’a girdikle-rini belirtmi tir. Resulullah, bu kabilenin Müs-lüman olmasına çok sevinmi , onlara slam’ı anlatarak çe itli ikramlarda bulunmu tur.

Resulullah sabırla hareket etmi , gereken yerde mukavemetini göstermi , ancak asla adaletten sapmamı tır. Bunun için dü manla-rına bile temennileri hep dua yönünde olmu -tur. Neticede insanlar da büyük kitleler halinde slam’a girmi tir. Bu durum Kur’an’da öyle

ifade edilir: “Allah’ın yardımı ula ıp fetih müyesser olunca, insanların da bölük bö-lük Allah’ın dinine girdi ini görünce, artık Allah’ına hamt edip onu tespih et. Ona sı ın ki o tövbeleri çok kabul eder.”34

9. Veda Haccı ve Veda Hutbesi

Hicretin 10. yılı zilkade ayında Hz. Peygam-ber hac için hazırlanmaya ba ladı. Arkada ları-nın da hazırlanmalarını istedi. Bunun üzerine sa-habe hazırlıklara ba ladı. Bu durumu haber alan Medine civarındaki Müslümanlar da Medine’ye gelmeye ba ladılar. Hac hazırlıkları tamanlandı-ında zilkade ayının sonlarına do ru Hz. Pey-

gamber arkada ları ile beraber Medine’den ha-reket etti. Peygamberimiz bütün ailesini ve kızı 34 Nasr suresi, 1-3. ayetler.

B L YOR MUYDUNUZ?

Taif’te oturan Sakif kabilesin-den bir heyet hicretin dokuzuncu yılında Medine’ye gelip Müslüman oldu unda, Hz. Peygamber onlara uymaları gereken hususları içeren

bir yazı verdi. Siyasi, sosyal ve ekonomik meseleleri içeren bu yazının metninde çevre ile ilgili olarak onların vadilerinin tümünün koruma altına alındı ını, yabani a açları kesmenin ve hayvanları öldürmenin yasak oldu unu bildirdi. Vecc Vadisi’ne Sa’d bin Ebi Vakkas’ı koruyucu tayin etti.

Vakidi, Kitabü’l-Megazi, C 3, s. 973.

B L YOR MUYDUNUZ?

Hac ibadeti, hicretin dokuzuncu yılında farz kılınmı tı. Ancak o yıl Hz. Peygamberin kendisi hacca gidememi ti. Hz. Ebu

Bekir’i hac emiri tayin ederek Mekke’ye göndermi ti.

NOT EDEL MHz. Muhammed’e gelen he-

yetlerden bazıları unlardır:

Beni Temim, Beni Zeyde, Beni Amir, Beni Sa’d bin Bekir,

Abdulkays, Beni Hanife, Beni Tay, Kinde, Hemdan.

117


Fatıma’yı da yanına almı tı. Mikat mahalli olan Zü’l-Huleyfe mevkiine geldiklerinde Müslümanlar ihramla-rını giydiler. Telbiye getirerek Mek-ke yoluna koyuldular. On günlük bir yolculuktan sonra nihayet ku luk vakti Mekke’ye vardılar. Peygam-berimiz ve arkada ları Kâbe’yi yedi defa tavaf etti. Daha sonra Peygam-berimiz Safa ile Merve arasında sa’y yaptı. Hz. Peygamber Mekke’de birkaç gün kaldıktan sonra Mina’ya gitti. Ö le ve ikindi namazlarını orada kıldı. Sabah olunca Arafat’a gitti ve orada vakfe yaptı. Hz. Peygamber arkada larından buraya çadır kurmalarını istedi. Bir müddet bu ça-dırda konakladı. Daha sonra çadırından çıkarak Arafat Vadisi’nin ortasına geldi. Burada me hur hutbe-sini okudu. Hz. Peygamber çadırının bulundu u yere tekrar geldi. O sırada tebli vazifesinin tamamlan-dı ını belirten u ayetler nazil oldu: ... ... “...Bugün sizin için dininizi kemale erdirdim. Size nimetimi tamamladım ve sizin için din olarak slam’ı seçtim...” 35 Hz. Ebu Bekir inen bu ayeti duyunca Hz. Peygamberin vefatının yakın oldu unu

hissetmi ve a lamı tı. Peygamberimiz hac görevini yerine getirdikten sonra Mekke’den ayrıldı.

35 Mâide suresi, 3. ayet.

KAR ILA TIRALIMVeda Hutbesi:

Ey insanlar! Sözümü iyi dinleyiniz. Bilmiyorum, belki bu seneden sonra sizinle burada bir daha birle emeyece im.

nsanlar! Bu günleriniz nasıl mukaddes bir gün ise bu aylarınız nasıl mukaddes bir ay ise bu ehriniz (Mekke) nasıl mukaddes bir ehir ise canlarınız, mallarınız, namuslarınız da öyle mukaddestir. Her türlü tecavüzden korunmu tur.

Ashabım! Yarın Rabb’inize kavu acaksınız ve bugünkü her hâl ve hareketinizden mu-hakkak sorulacaksınız. Sakın benden sonra eski sapıklıklarınıza dönüp de birbirinizin boynunu vurmayınız.

Bu vasiyetimi burada bulunanlar, bulunmayanlara bildirsin. Olabilir ki bildirilen kim-se, burada bulunup da i itenden daha iyi anlayarak muhafaza etmi olur.

Ashabım! Kimin yanında bir emaneti varsa onu sahibine versin. Faizin her çe idi kal-dırılmı tır, aya ımın altındadır. Lakin borcunuzun aslını vermek gerekir. Ne zulmediniz ne de zulme u rayınız. Allah’ın emriyle faizcilik artık yasaktır. Cahiliyetten kalma bu çir-kin âdetin her türlüsü aya ımın altındadır. lk kaldırdı ım faiz de Abdülmuttalip’in o lu (amcam) Abbas’ın faizidir.

Peygamberimizin Veda Hutbesi’ni verdi i Arafat Tepesi.

118

S YER

10. Hz. Muhammed’in Vefatı

Veda Haccı ve Hutbesi sanki Hz. Muhammed’in bir ayrılık mesajı oldu. Hac iba-detini yapıp Medine’ye döndü ve bir süre sonra hastalandı. Rahatsızlı ı günden güne artıyordu. yice a ırla ıp mescide çıkamaz duruma geldi-inde Hz. Ebu Bekir’e namazları kıldırmasını

söyledi.

Peygamberimiz, 8 Haziran 632 tarihinde alt-mı üç ya ındayken Medine’de vefat etti. Vefat etti i yere defnedildi. Onun Ravza-i Mutahhara olarak adlandırılan mezarı, Medine’de Mescid-i Nebevi’nin içindedir.

DÜ ÜNEL M“Ey nsanlar! Kim Mu-

hammed’e tapıyor idiyse bilsin ki o, ölmü tür. Kim de Allah’a tapıyorsa bilsin ki Allah ölümsüzdür…”

Sizce Hz. Ebu Bekir bu sözüyle insanla-ra hangi mesajı vermek istemi tir? Dü ü-nünüz.

Ashabım! Cahiliyet Devrinde güdülen kan davaları da tamamen kaldırılmı tır. Kal-dırdı ım ilk kan davası Abdülmuttalip’in torunu (amcazadem) Rebia’nın kan davasıdır.

nsanlar! Bugün eytan, sizin u topraklanızda yeniden tesir ve hakimiyetini kurmak gücünü ebedî surette kaybetmi tir. Fakat siz, bu kaldırdı ım eyler dı ında, küçük gör-dü ünüz i lerde ona uyarsanız bu da onu memnun edecektir. Dininizi korumak için bun-lardan sakınınız.

nsanlar! Kadınların haklarını gözetmenizi ve bu hususta Allah’tan korkmanızı tav-siye ederim. Siz kadınları, Allah’ın emaneti olarak aldınız; onların namuslarını ve iffetle-rini Allah adına söz vererek helal edindiniz. Sizin kadınlar üzerinde hakkınız, onların da sizin üzerinizde hakları vardır.

Müminler! Size bir emanet bırakıyorum ki ona sıkı sarıldıkça yolunuzu hiç a ırmaz-sınız. O emanet Allah’ın kitabı Kur’an’dır.

Müminler! Sözümü iyi dinleyiniz. Müslüman Müslümanın karde idir, böylece bütün Müslümanlar karde tir. Din karde inize ait olan herhangi bir hakka tecavüz etmek ba -kasına helal de ildir. Me er ki gönül ho lu u ile kendisi vermi olsun.

nsanlar! Yarın beni sizden soracaklar, ne diyeceksiniz?

“Allah’ın elçili ini ifa ettin, vazifeni yerine getirdin, bize vasiyet ve ö ütte bulundun diye ehadet ederiz.” cevabını verdiler.

Bunun üzerine Hz. Muhammed,

“ ahit ol ya Rab! ahit ol ya Rab! ahit ol ya Rab!” dedi.

Heyet, Do u tan Günümüze Büyük slam Tarihi, C 1, s. 544.

Veda Hutbesi’nde yer alan ilkelerle nsan Hakları Evrensel Beyannamesi arasında ne gibi benzerlikler görüyorsunuz? Kar ıla tırınız.

119


YORUMLAYALIMPeygamberimizin vefatına sahabe çok üzülmü tü. Ne yapacaklarını bilmiyorlardı.

Münafıklar, “Muhammed hak peygamber olsaydı ölmezdi.” diyorlardı. Bunun üzeri-ne Hz. Ömer kılıcını çekerek öyle haykırmı tı: “Vallahi Resulullah ölmedi. O, Hz.

Musa’nın kavminden kırk gün ayrılıp gitti i gibi Rabb’ine gitti. Musa’nın kavmi de onun öldü-ünü söylemi ti. Oysa o ölmemi , geri dönmü tü. te Hz. Musa’nın geri döndü ü gibi vallahi

Resulullah da geri dönecektir. Kim, Muhammed öldü derse onu kılıcımla iki parça ederim.”

Hz. Muhammed’in ölüm haberini alan Hz. Ebu Bekir hemen mescide geldi. Herkes a lıyordu. Hz. Ebu Bekir, sessizce Peygamberimizin odasına girdi. Yüzündeki örtüyü kaldırdı. A layarak Peygamberimizin alnından öptü ve “Anam babam sana feda olsun ey Allah Resulü! Senin hayatın da güzel, ölümün de güzel.” dedi. Dı arı çıktı ve orada bulunanlara, “Muhammed, ancak bir peygamberdir. Ondan önce de peygamberler gelip geçmi tir. imdi o ölür ya da öldürülürse gerisin geriye (eski dininize) mi döneceksiniz? Kim (böyle) geri dönerse Allah’a hiçbir e-kilde zarar vermi olmayacaktır. Allah, ükredenleri ödüllendirecektir.” (Âl-i mrân, 144. ayet.) ayetini okudu. Hz. Ebu Bekir’in bu sözleri, Peygamberimizin vefatı kar ısında a kınlı a dü en Hz. Ömer’i ve bütün Müslümanları sakinle tirdi.

Peygamberimizin vefatının sahabe üzerinde bıraktı ı derin üzüntüyü yorumlayınız.

Peygamberimizin Medine’de kabrinin üzerinde bulunan Ye il Kubbe.

120

S YER

OKUMA METN

AD Y B N HAT M’ N MÜSLÜMAN OLMASI

Adiy bin Hatim Hristiyandı. Kavminin de ileri gelenlerindendi. Halkından mirba (sava gani-metlerinden dörtte bir pay) alırdı. Bu, Arapların liderlere kar ı yaptı ı eydi. Bu zat, Resulullahın adını ve davetini i itince bu i e kızıp kendi ülkesini terk ederek am Hristiyanlarına sı ındı. Adiy, kendisi öyle anlatıyor: Resulullahın o anki vardı ı seviye ve itibar kar ısında kendimi kıyasla-yınca hiç de iyi durumda olmadı ımı anladım. Dedim ki ayet ona varırsam, melik mi yalancı peygamber mi bunu anlarım. E er gerçekten peygamber ise o zaman da ona uyarım.

Bu niyetle yola çıkıp Medine’de Resulullaha ula tım. O, mescitteydi, yanına girdim. Selam verdim. O da, “Kim bu adam?” diye sordu. Ben de Adiy bin Hatim dedim. Resulullah hemen aya a kalkıp beni aldı ve evine götürdü. Tam evine varacaktık ki zayıf, ya lı bir kadın onu engel-ledi. Hz. Peygamber bu kadını dinliyor, o da uzun uzun derdini anlatıyordu. O an anladım ki o bir melik falan de il. Tekrar yürüdük. Resulullah ile eve girer girmez, deriden bir minder aldı, içi lif dolu idi. Onu bana uzatıp otur dedi. Ben hayır, sen otur, dedim. Hayır sen oturmalısın diye ısrar edince ben oturdum, kendisi ise topra a oturdu.

Ben kendi kendime vallahi bu bir hükümdar davranı ı olamaz, diyordum. Sonra Resulullah,“Ey, Adiy bin Hatim, sen Allah’tan ba ka ilah tanır mısın?” dedi. Hayır, dedim. “Peki, Allah’tan büyük bir varlık tanır mısın?” dedi. Ben yine hayır, dedim. “Peki, sen kavminden mirba almaz mıydın?” dedi. Evet, dedim. “Ama bu senin dininde helal olmaz.” dedi. Ben, evet do ru vallahi dedim. Bunun üzerine Resulullah öyle konu tu: “Ey Adiy! Belki de senin bu dine girmemen, bu dine ba lıların ihtiyaç içinde oldu unu görmendendir. Unutma ki Allah öyle bolluk ve-recek ki onlara, mal mülk da ıtsan alacak kimse bulamayacaksın. Yine belki onların dü -manlarının çoklu u engelliyor seni. Ama Allah öyle lütfedecek ki ta Kadisiye’den kalkan bir kadın, Beytullah’ı ziyaret için buraya emniyet içinde devesine binip gelecek. Yine belki de senin bu dine girmemen undandır: Hani bakıyorsun krallar ve sultanlar hep onların dı ında kalıyor. Vallahi, Allah sana i ittirecek. Babil’deki beyaz saraylara kadar hepsi fethe-dilecektir.” Bunun üzerine Adiy hemen Müslüman oldu unu söylüyor.

Adiy unu da ekliyor: Ben ikisini gördüm. Binekle emniyet içinde gelen kadın gördüm. Kisra hazinelerine akın eden atlıların da önündeydim. Vallahi üçüncü de mutlaka gelecektir.

Ramazan el-Buti, Fıkhussire, s. 446.

121


M LAD H CR

KRONOLOJ

Mescid-i Nebevi’nin in ası.

Namaza ça rı için ezanın me ru kılınması.

Muhacirlerle ensar arasında karde lik tesis edilmesi.

622 Medine Anayasası’nın hazırlanması.

Medine ehir Devleti’nin kurulu u.

Sava a izin verilmesi.

Kıblenin de i mesi.

623 1 Orucun farz kılınması.

Teravih namazının kılınmaya ba lanması.

Bedir Gazvesi.

Peygamberimizin kızı Rukiye’nin vefatı. lk Ramazan Bayramı’nın kutlanması ve bayram namazının kılınması.

624 2 Kaynukao ulları Yahudilerinin Medine’den çıkarılması.

Hz. Ali ile Hz. Fatıma’nın evlenmesi.

Zekâtın farz kılınması.

Hz. Hasan’ın do umu.

Uhut Gazvesi.

625 3 Hamraü’l-Esed Gazvesi.

Nadiro ulları Yahudilerinin Medine’den çıkarılması.

Hz. Hüseyin’in do umu.

626 4 Hz. Ali’nin annesi Fatıma binti Esed’in vefatı.

122

S YER

627 5 Hendek (Ahzâb) Gazvesi.

Kureyzao ulları Yahudilerinin ihanet etmesi.

Medine’de kuraklık ya anması ve Hz. Peygamberin ya mur duası yapması.

Hz. Peygamberin, annesi Âmine’nin kabrini ziyaret etmesi.

Hudeybiye Antla ması.

628 6 Huzaao ulları, Eslemo ulları, Hu enio ulları heyetlerinin Medine’ye gelip Müslüman olması.

Hz. Muhammed’in davet mektupları göndermesi.

Hayber Seferi.

Kaza umresinin yapılması.

Halit bin Velit ve Amr bin el-As’ın Müslüman olmaları.

629 7 Hz. Peygamberin kızı Zeynep’in vefatı.

Mute Sava ı.

Mekke’nin Fethi.

Huneyn Gazvesi.

630 8 Taif Gazvesi.

Hz. Peygamberin süt karde i eyma ile görü mesi.

Hz. Peygamberin umre yapması.

Tebük Gazvesi.

Hz. Ebu Bekir’in hac emiri tayin edilmesi.

631 9 Necran Hristiyanlarından bir heyetin Medine’ye gelmesi.

Hz. Peygamberin o lu brahim’in vefatı.

Hz. Muhammed’in Veda Haccı ve Veda Hutbesi.

632 10 Hz. Muhammed’in Medine’de vefatı.

123


ÜN TEM Z DE ERLEND REL M

A- A a ıdaki açık uçlu soruları cevaplayınız.

1. Suffenin slam dininin yayılmasına katkısı nasıl olmu tur? Yazınız.

2. Hz. Muhammed’in slam dinini yayma çabaları hakkında bildiklerinizi yazınız.

3. Hz. Muhammed’in arkada larıyla isti areye önem vermesini örneklerle açıklayınız.

4. Hudeybiye Antla ması’nın Müslümanlar için getirdi i avantajları yazınız.

5. Veda Hutbesi’nin içerdi i evrensel prensipler nelerdir? Açıklayınız.

B- A a ıdaki soruların do ru seçeneklerini i aretleyiniz.

1. A a ıdakilerden hangisi Hz. Muhammed’i Medine’de misafir eden sahabedir?

A) Sa’d bin Ubade B) Hz. Ebu Bekir C) Mus’ab bin Umeyr

D) Halit bin Velit E) Eyüp el-Ensari

2. A a ıdakilerden hangisi Hz. Muhammed’in Medine Sözle mesi’yle ula mak istedi i sonuçlardan biri de ildir?

A) Medine’yi birlikte savunmak B) Medine’de huzurlu ve özgür bir ortam olu turmak

C) Mekke’ye geri dönmek D Medine’de ho görüye dayalı bir ortam olu turmak

E) Medine’de birlik ve beraberli i sa lamak

3. A a ıdakilerden hangisi suffenin kar ılı ıdır?

A) Bir ehir adı B) Bir kabile adı C) Bir sava adı

D) Mescid-i Nebevi’nin bir bölümü E) Kâbe’nin do u kısmı

4. Medine’den çıkarılan ilk Yahudi kavmi a a ıdakilerden hangisidir?

A) Kaynukao ulları B) Kureyzao ulları C) Ümeyyeo ulları

D) Ha imo lları E) Nadiro ulları

5. Peygamberimiz Hudeybiye Antla ması’nı Mekkeli mü riklerden kiminle imzalamı tır?

A) Süheyl bin Amr B) Ebu Süfyan C) Amr bin el-As

D) Halit bin Velit E) Ebu Cehil

C. A a ıdaki cümlelerde bo bırakılan yerleri parantez içindeki uygun kelimelerle doldurunuz.

(Selman-i Farisi, Medine, Hz. Ebu Bekir, Veda Hutbesi, Hz. Ömer, Ebu Cendel.)

1. Evs ve Hazreç…………………… ehrinin en önemli kabilelerindendi.

2. Hendek Sava ı sırasında Arapların bilmedi i ehrin etrafına hendek kazılması fikrini ortaya atan sahabe…………………….dir.

124

S YER

3. Hudeybiye Antla ması sırasında Mekke’den kaçarak gelen ki i Süheyl’in o lu………..dir.

4. Hz. Muhammed’in 632 yılında Arafat’ta yaptı ı konu maya……………..denir.5. Peygamberimiz, rahatsızlı ı artınca namaz kıldırması için……………………….’i görevlendirmi tir.

D- A a ıdaki bilgilerin do rularını (D), yanlı larını (Y) ile i aretleyiniz.1. (...) Hz. Muhammed, Medine’ye hicretinden hemen sonra yabancı ülkelere davet mektupları gönder-mi tir.2. (...) Medine’deki nüfus sayımında bin be yüz civarında Müslümanın bu ehirde ya adı ı tespit edil-mi tir. 3. (...) Hz. Hamza Uhut Sava ı’nda ehit dü mü tür.4. (...) Halit bin Velit Mekke’nin fethi sırasında Müslüman olmu tur.5. (...) Hz. Muhammed hayatında iki defa hac vazifesini yerine getirmi tir.


1. Hz. Muhammed’in üstün ahlaki özelliklerinin neler oldu unu

ara tırınız.

2. Ehl-i beyt sevgisi hakkında bir ara tırma yapınız.

3. Hz. Muhammed’in e itim ve ö retime verdi i önem hakkında bilgi

edininiz.

4. Lokman Peygamberin o luna nasihatlerini Kur’an’dan ara tırınız.

HZ. MUHAMMED’ N ÖRNEK K L5.ÜN TE

125

S YER

126

S YER

1. Kur’an’a Göre Hz. Muhammed

1.1. Hz. Muhammed Bir nsandır

Bütün Peygamberler gibi Hz. Muhammed (s.a.v.) de bir insandır. Bir anne-babanın çocu u ola-rak dünyaya gelmi , küçük ya ta öksüz kalmı tır. Ona önce dedesi Abdülmuttalip, ondan sonra amcası Ebu Talip bakmı ve onu korumu lardır.

Hz. Muhammed risalet görevine ba lamadan önce, sahip oldu u güzel ahlak sebebiyle kavmi tarafından sevilip sayılıyordu. Onlar Peygamberimize olan takdir dugularını, ona “Muhammedü’l- Emin” sıfatını vererek ifade etmi ler; fakat kendilerini slam’a davet etmesiyle birlikte tutum ve davranı larını de i tirmi lerdi.

Mekkeli mü riklere göre, insani özellik-ler ta ıyan bir varlık, peygamber olamazdı. Kur’an onların tepkilerini u ekilde ifade et-mektedir: “…Bu ne biçim peygamber (biz-ler gibi) yemek yiyor, çar ılarda dola ıyor! Ona bir melek indirilmeli, kendisiyle bir-likte o da uyarıcı olmalıydı! Yahut kendi-sine bir hazine verilmeli veya içinden yiye-ce i (me akkatsizce geçimini sa layaca ı) bir bahçesi olmalıydı…”1 Mü rikler, di er insanlar gibi beslenen, evlenip çocuk sahi-bi olan, insanların arasına karı an bir varlı ı Allah’ın elçisi olarak dü ünemiyorlardı. On-ların dü üncesine göre peygamber insanüstü bir varlı ın özelliklerini ta ımalıydı. Mesela elçi, bir melek olabilirdi. Kur’an mü riklerin bu yakla ımlarının yeni olmadı ını, önceki peygamberlere de aynı dü ünceyle kar ı çıkıldı ını öy-le haber verir: “Zaten kendilerine hidayet rehberi geldi inde, insanların (buna) inanmalarını sırf, ‘Allah, peygamber olarak bir be er mi gönderdi?’ demeleri engellemi tir. (Onlara) unu söyle: E er yeryüzünde yerle mi gezip dola an melekler olsaydı elbette onlara gökten, pey-gamber olarak bir melek gönderirdik.”2 Bu ayetten anla ılıyor ki insanlar için en uygun elçi bir insan olabilir. nsanların duygu ve dü üncelerini en iyi ekilde anlayabilme, onlara örnek olabilme açısından en uygun varlık, insandır. Bu durum u ayette de açıkça ifade edilmi tir: “E er peygam-beri bir melek kılsaydık, muhakkak onu insan suretine sokar onları yine dü mekte oldukları ku kuya dü ürürdük.”3

Kur’an’da her peygamber gibi Hz. Muhammed için de be er (insan), abd (kul) ve resul (elçi) sıfatları kullanılmı tır. Bir ayette öyle buyrulur. ... “ De ki: Ben yalnızca sizin gibi bir be erim. ( u var ki) bana, ilahınızın, tek bir ilah oldu u vahyolunu-

1 Furkân suresi, 7-8. ayetler.2 srâ suresi, 94-95. ayetler.3 En’âm suresi, 9. ayet.

YORUMLAYALIMHz. Muhammed, Müslümanları

kendisine insanüstü özellikler at-fetmemeleri konusunda uyarmı tır.

Sahabenin kendisini a ırı övmesi kar ısında, “Hristiyanların Meryem o lu sa’yı a ırı su-rette övdükleri gibi sakın sizler de beni övme-de a ırı gitmeyiniz. üphesiz ki ben ancak bir kulum. Onun için bana Allah’ın kulu ve elçisi deyiniz.” buyurmu tur.

Buhari, Enbiyâ, 50.

Hristiyanların Hz. sa’yı a ırı yüceltme-lerinin olumsuz sonuçlarını ve Hz. Peygam-berin bu konudaki uyarısını yorumlayınız.

127

5. ÜN TE: HZ. MUHAMMED’ N ÖRNEK K L

yor…”4 Bu ayette Hz. Peygamberin di er insanlarda bulunan özelliklere sahip olmakla birlikte vahiy alması yönüyle onlardan ayrıldı ı ifade edilmektedir.

Hz. Peygamberi ola anüstü i lere gücü yeten, tabiatüstü kanunlara hükmeden, birtakım ilahî ni-telikler ta ıyan bir varlık olarak algılayan yakla ım Kur’an’da öyle reddedilir: “De ki: Ben size Allah’ın hazineleri yanımdadır demiyorum. Ben gaybı da bilmem, size ben bir mele im de demiyorum. Ben sadece bana vahyolunana uyarım…”5 Kur’an’da peygamberin, kıyamet saatini bilmedi i,6 her insan gibi ruhun mahiyeti hakkında bilgi sahibi olmadı ı,7 bazen hataya meyletti i8 ifade edilmi tir. Hz. Muhammed tecrübelere dayalı i lerde kendisinin de hata yapabilece ini u ekil-de ifade etmektedir: “Ben de insanım. Allah’tan size söylediklerim gerçektir. Ama kendi nefsim-den söylediklerim ise, (bilin ki) ben ancak bir be erim, isabet de ederim, hata da ederim.”9

Hz. Muhammed, insanlar arasında mütevazı bir insan olarak ya amı , onlar gibi kendi eme iyle rızkını temin etmi tir. Koyun gütmekten ticaret yapmaya kadar birçok i te çalı mı tır. “Hiçbir insan kendi eme i ile kazandı ından daha hayırlı bir lokma yememi tir.”10 diyerek Müslümanları ken-di emekleriyle dünya hayatını kazanmaya te vik etmi tir.

Hz. Muhammed, her insan gibi ölümlüdür. “Muhakkak her insan gibi sen de öleceksin...”11 ayeti hiçbir insana ebedî dünya hayatı verilmedi ini ifade etmektedir.

Hz. Muhammed, insanlara tebli etti i ilahî emirlerden kendisini muaf tutmamı tır. Hatta vahyo-lunan ilahî emirleri, ilk olarak kendisi uygulamı tır. Önce kendisi namaz kılmı , zekât vermi ve oruç tutmu tur. Sahabe de bu ibadetleri yerine getirmede onu takip etmi tir.

Hz. Muhammed, insanlarla iç içe ya ardı. Onlarla sohbet eder, onların sorunlarını dinler, hasta ve ya lıları ziyaret ederdi. Bir defasında sahabeden birine, Allah Resulü ile oturup oturmadıkları soruldu unda öyle demi tir: “ Evet, hem de ço u zaman Resulullah, sabah namazını kıldıktan sonra güne do uncaya kadar mescitten ço u defa çıkmazdı. Bu zaman içinde sahabe ile konu urdu.”12 Ta-rih boyunca bazı insanlar, kendilerinden birinin peygamber seçilmesini kabul edemezken bir kısım insanlar da peygamberlerine tanrısal sıfatlar vermi lerdir. Her iki anlayı da do ru de ildir. Kur’an, 4 Kehf suresi, 110. ayet.5 En’âm suresi, 50. ayet.6 A’râf suresi, 187. ayet.7 srâ suresi, 85. ayet.8 Tevbe suresi, 43 ve 113. ayetler.9 Müslim, Fedail, 38.10 Buhari, Büyû, 15. 11 Zümer suresi, 30. ayet.12 Müslim, Mesacit, 286.

NOT EDEL MHz. Peygamber, o lu brahim’in ölümüne çok üzülmü ve gözleri ya armı tır.

Bazı Müslümanların bu olayı garip kar ılaması üzerine, “Göz ya arır, kalp üzülür ancak bu dil asla isyan konu maz. Vallahi ey brahim, ölümün sebebiyle hepimiz üzgünüz.” diyerek duygularını ifade etmi tir.

Müslim, Fezail, 15.

128

S YER

peygamberin bir insan oldu unu kabul eder. Fakat bu peygamber Hristiyanların iddia etti i gibi tanrısal özellikler ta ımaz. slam, insan-lara tevhide dayalı bir Allah inancı ö retir. Bu anlayı a göre peygamber dahi olsa hiçbir varlık Allah’a benzemez. O, bütün sıfatlarında tektir. Kur’an’ın ifadesiyle “ …Onun benzeri hiçbir ey yoktur…”13

Hz. Muhammed, asık suratlı bir kimse de il-di. Onun yüzünden tebessüm eksik olmaz, yer yer insanlarla akala ırdı. Bir defasında ya lı bir kadın gelir ve “ Ey Allah’ın Elçisi! Benim için dua et de Allah beni cennete koysun.” der. Peygamberimiz, “Ya lı kadınlar cennete gi-remez.” diye cevap verir. Kadın üzülür ve a -lamaya ba lar. Bu durum kar ısında tebessüm eden Hz. Muhammed kadına, “Üzülme! Sen ya lı olarak de il, bir genç kız olarak cennete gireceksin.”14 der.

Hz. Peygambere insan üstü vasıflar atfetmek yanlı tır. Fakat Peygamberimizin vahiy aldı ını ve insanların ahlakça en mükemmeli oldu unu göz ardı ederek onu sıradan bir insan konumuna indirmek de do ru de ildir. Evet o bir insandır. Fakat örnek ahlakı, üstün zekası, dini tebli deki kararlılı ı ve insanları idare etmedeki üstün yetene iyle yaratılmı ların en mükemmelidir.

1.2. Hz. Muhammed Ümmi Bir Peygamberdir

Ümmi kelimesi anne anlamına gelen “ümm”den türemi tir. Annesinden do du u hâl üzere kalan, okuma ve yazma bilmeyen kimseye ümmi denir. Arap toplumuna da ümmi denildi ini Hz. Peygam-berin u sözünden anlıyoruz: “Biz ümmi bir milletiz…”15

Hz. Muhammed’in peygamberlik öncesinde okuma yazma bilmedi i bilinmektedir. Bu durumu Peygamberimiz açıkça ifade etmi tir. Bilindi i gibi Peygamberimiz ilk vahyin kendisine geldi i es-nada Cebrail’in “Oku!” hitabına, “Ben okuma bilmem.”16 diyerek cevap vermi tir. Kur’an’da da Hz. Peygamberin risalet öncesinde okuma yazma bilmedi i belirtilmi tir: “Sen bundan önce ne bir yazı okur, ne de elinle onu yazardın. Öyle olsaydı batıla uyanlar ku ku duyardı.” 17 Di er bir ayette ise, “Yanlarındaki Tevrat ve ncil’de yazılı buldukları o elçiye, o ümmi peygambere uyanlar (var ya), i te o peygamber onlara iyili i emreder, onları kötülükten meneder…”18 buyrularak onun 13 ûrâ suresi, 11. ayet.14 Tirmizi, email, 204.15 Buhari, Savm, 13; Müslim, Sıyam, 15.16 Buhari, Bedu’l-Vahiy, 3.17 Ankebût suresi, 48. ayet.18 A’râf suresi, 157. ayet.

YORUMLAYALIM“De ki: O Allah birdir. Allah

sameddir. O, do urmamı ve do mamı tır. Onun hiçbir dengi

yoktur.” hlâs suresi, 1-4. ayetler.

Yukarıdaki ayetleri hiçbir insanın Allah’a ait niteliklere sahip olamaması açı-sından yorumlayınız.

Ta lar içerisinde yakut ne kadar de erliysensanlar arasında da Hz. Muhammed öyle kıymetlidir.

129


ümmili ine i aret edilmi tir. Kur’an, Mekkeli mü riklerin ifadeleri ile de peygamberin ümmi oldu u-nu haber vermektedir. Ayette öyle buyrulur: “ Yine onlar dediler ki : (Bu ayetler), onun, ba kasına yazdırıp da kendisine sabah ak am okunmakta olan, öncekilere ait masallardır.”19

Kur’an, Hz. Muhammed’in önceden ehl-i kitap veya ba ka herhangi bir kaynaktan bilgi almadı ını da haber verir. Bir ayette öyle buyurulur: “ te böylece sana da emrimizle Kur’an’ı vahyettik. Sen, kitap nedir, iman nedir bilmezdin.”20 Bunun dı ında Hz. Muhammed, zamanının ünlü air, kâhin ve bilge ki ilerinin önüne oturup onlardan da ders almamı tır.

Onun okur-yazar olmayı ı, kendisine gelen vahiyle ba ka dü üncelerin birbirine karı ması ihtima-lini ortadan kaldırmı tır. Ümmi sıfatına sahip olan Peygamberimizin; Tevrat, ncil ve di er kaynak-larda geçen bir takım bilgilerden haber vermesi onun peygamberli inin kanıtlarındandır. Ayrıca onun ümmili i Kur’an’daki bilgilerin ba ka kaynaklara dayalı oldu u eklindeki ele tirileri de hükümsüz kılmı tır. Nitekim Peygamberimize kar ı çıkan mü rikler onun air, sihirbaz ve mecnun oldu unu id-dia etmi lerdir. Bir kısmı da kendi uydurdu eklinde tepki göstermi lerdir. Fakat sen u kaynaktan Kur’an’ı ö renip yazdın tarzında bir yakla ımda bulunmamı lardır.

1.3. Hz. Muhammed Âlemlere Rahmet ve Evrensel Bir Elçidir

Rahmet, merhamete muhtaç olana iyilik etmeyi gerektiren efkat duygusudur. Rahmette hem ef-kat hem de iyilikte bulunmak manaları vardır. Hz. Muhammed’in temel niteliklerinden biri de tüm insanlı a rahmet olarak gönderilmesidir. Bu durum ayette öyle ifade edilir: “(Resulüm!) Biz seni âlemlere ancak rahmet olarak gönderdik.”21

Hz. Muhammed’in peygamberli inden önce bütün dünyada insanların ahlaki durumu çok kötü bir seviyede idi. Arap Yarımadası’nda Hz. brahim’e dayalı tevhit içerikli din anlayı ı bozulmu , insanlar putlara tapınmaya ba lamı tı. Güçlüler zayıfları eziyor ve kadınlara de er verilmiyordu. Kan davaları, içki kullanmak ve fuhu yapmak hayatın bir parçası hâline gelmi ti. Arap Yarımadası’nın dı ında da durum bundan pek farklı de ildi. Yahudilik ve Hristiyanlık ilahî özünü kaybetmi , bu dinlere ba lı olan insanlar arasında sava lar ortaya çıkmı tı. Hint Kıtası’nda kast sistemine ba lı olarak zayıf insanlar devamlı ma dur oluyordu. nsanlar içinde bulundukları kötü duruma tepki gösteremiyorlardı. Hindular kocası ölen bir kadını yakıyorlardı. Mecusili in din olarak kabul edildi i ran’da hayır ve er tanrıla-rının sava tı ına inanılırdı. Burada da kadının hiçbir de eri yoktu.22

Peygamberimiz, tüm dünyada iman ve ahlak anlayı ının iyice bozuldu u bir ça da elçi olarak gön-derilmi ti. O, önce içinde ya adı ı toplumda dini, tebli etmi ti. lk ba larda kendisine çok az insan inanmı tı. Bunlar da genellikle köle, zayıf ve fakir insanlardı. Fakat Hz. Peygamber yılmamı ve sevgi-ye dayalı bir anlayı la onları dine ça ırmaya devam etmi ti. Onların büyücü, kâhin, sihirbaz gibi çirkin vasıflarla kendisini nitelemelerine sabırla kar ı koymu tu. Bu sözlü sata malarla yetinmeyen Mekkeli mü rikler çe itli davranı larla ona eziyet etmi lerdi. Tüm bu yapılanlar kar ısında o, halkı için hayır dualar etmi , merhamet duygusunu devamlı diri tutmu tu. Kur’an’da bu durum öyle ifade ediliyor: “ Allah’tan bir rahmet ile onlara yumu ak davrandın! ayet sen kaba, katı yürekli olsaydın hiç üphesiz etrafından da ılıp giderlerdi...”23

19 Furkân suresi, 5. ayet.20 ûrâ suresi, 52. ayet.21 Enbiyâ suresi, 107. ayet.22 Nedvi, Rahmet Peygamberi, s. 23-33.23 Âl-i mrân suresi, 159. ayet.

130

S YER

Hz. Muhammed, Uhut Sava ı’nda kendini yaralayan mü rikler için, “Allah’ım, halkımı ce-zalandırma; çünkü onlar bilmiyorlar.”24 eklinde dua etmi tir. Mü riklere beddua etmesi isten-di inde, “Unutmayın ki ben lanetçi olarak de il, rahmet olarak gönderildim.”25 diye cevap vermi tir.

Hz. Muhammed, insanlar arasında karde lik ba ı olu turmu tur. Kan davalarına, zayıfların ezil-mesine son vermi ; sevinç ve üzüntüleri payla mayı ö retmi tir. Bunun en güzel örne i Medine’de, ensar ile muhacirler arasında kurulan karde lik ili kisinde görülmü tür. Ensar, Mekke’den ayrılan Müslümanlarla her eylerini payla ma fedakârlı ını göstermi tir. Kur’an’da bu durum öyle ifade edilir: “Ve topluca Allah’ın ipine yapı ıp ayrılmayın: Allah’ın size olan nimetini hatırlayın: Hani siz birbirinize dü man idiniz, (Allah) kalplerinizi birle tirdi. Onun nimetiyle karde ler hâline geldiniz. Siz ate ten bir çukurun kenarında bulunuyordunuz, (Allah) sizi ondan kur-tardı…”26 Peygamberimiz sadece inananlara de il, bütün insanlı a gönderilmi bir rahmet pey-gamberidir. Onun evrensel bir elçi oldu u pek çok ayette vurgulanır. Nitekim Sebe suresinin 28. ayetinde öyle buyrulur: “Biz seni bütün insanlara müjdeci ve uyarıcı olarak gönderdik.” Bu durum ba ka bir ayette ise, “De ki: Ey insanlar! Gerçekten ben sizin hepinize, göklerin ve yerin sahibi olan Allah’ın elçisiyim…”27 eklinde ifade edilir.

Peygamberimizin geli iyle köleler, kadınlar, kız çocukları ve yetimler toplumda hak ettikleri de eri elde etmi lerdi. Allah’ın Elçisi üstünlü ün mal, ırk ve cinsiyet gibi de erlerle alakalı olma-dı ını ö retmi ve bu de erlere ba lı olarak ayrım yapılmasını reddetmi ti. Çünkü Allah, üstün-lü ün ancak iman ve güzel davranı larla mümkün oldu unu Kur’an-ı Kerim’de öyle ifade eder: “… üphesiz Allah katında en üstün olanınız, ona kar ı derin bir sorumluluk bilincine sahip olanınızdır. Allah her eyi bilendir, her eyden haberdar olandır.” 28

27 bn Mace, Kitabu’l- Fiten, 23.25 Müslim, Birr, 87.26 Âl-i mrân suresi, 103. ayet.27 A’râf suresi, 158. ayet.28 Hucurât suresi, 13. ayet.

B LG KUTUSUHz. Peygamber, bir bayram sabahı camiden evine dönmektedir. Yolda

bayramlık elbiseleri içinde, oynayan çocukları görür. Fakat bir çocuk, Hz. Muhammed’in dikkatini çeker. Eski bir elbise giyinmi bu çocuk, oyuna katılmamakta, kenardan di er çocukları seyretmektedir. Peygamberimiz çocu a yakla arak oyuna katılmama sebebini sorar. Çocuk yetim

oldu unu söyler. Peygamberimiz çocu u evine götürür. Burada çocuk yıkanır, karnı doyurulur, yeni elbiseler giydirilir ve cebine para konur. Çocu un yüzünü avuçlarına alan Peygamberimiz, “Ben baban, Ai e annen ve Hasan ile Hüseyin karde lerin olsun ister misin?” der. “Evet.” cevabı veren çocuk sevinç içinde di er çocukların arasına karı ır.

Said Alpsoy, Bir nsan Olarak Hz. Muhammed, s. 74.

b

131


Hz. Muhammed, sahip oldu u merhamet duygusuyla çocukları, özellikle yetim çocukları çok severdi. Onların ihtiyaçlarını kar ılar, onları öper, saçlarını ok ar ve onlarla akala ırdı.

Peygamberimiz hem insanlar hem de di er canlılar için rahmettir. Hz. Muhammed hayvan-ları sever ve korurdu. O, hayvan haklarından söz eden ilk ki idir. “Hayvanlara i kence yapılması-nı lanetlemi tir.”29 Onlara eziyet edilmesini, su-suz bırakılmalarını ve onlara a ır yük ta ıtılmasını yasaklamı tır.

Hz. Muhammed tabiatın korunmasına da önem vermi tir. Su havzalarını, nehir kenarlarını ve göl-leri kirletmeyi de yasaklamı tır. Do anın bir par-çası olan a açların ehemmiyetine dikkat çekerek Müslümanları a aç dikmeye te vik etmi tir. Bir ha-disinde, “Bir kimse a aç diker de bunun meyve-sinden insan, hayvan veya ku yerse, yenen ey onun için bir sadakadır.”30 buyurmu tur.

slam’ın evrensel mesajı, Hz. Muhammed ile kemale ermi tir. Nitekim Mâide suresinin 3. ayetin-de, “…Bugün size dininizi ikmal ettim, üzerinize nimetimi tamamladım ve sizin için din olarak slam’ı be endim…” buyrulur. Hz. Peygamberden

sonra insanları dine ça ıracak bir elçi gelmeyecek-tir. Bu durum u ayetle açıklanmı tır. ... “Muhammed sizden herhangi birinin babası de il; fakat Allah’ın elçisi ve peygamberlerin sonuncusudur...”31

Peygamberimizin slam’ı ilk önce Arap toplumuna tebli etmesi onun evrensel olu una engel de il-dir. Peygamberimiz önce akrabalarını, daha sonra da di er insanları dine davet etmi tir. Sürekli yayılan slam, Arap Yarımadası ile sınırlı kalmamı tır. Civar kabile ve devlet ba kanlarına gönderilen davet mek-

tuplarıyla farklı co rafyalardaki insanlara da ula mı tır.

29 Buhari, Zebaih, 25.30 brahim Canan, slam’da Çevre Sa lı ı, s. 81-82.31 Ahzâb suresi, 40. ayet.

B LG KUTUSU“Hz. Peygamber, hicretin

sekizinci yılında Mekke’nin fet-hine giderken yolun kenarında yeni do mu yavrularını emziren bir köpek gördü. Bir sahabeyi ça ırarak köpe in ve yavruları-

nın rahatsız edilmemesini sa lamak üzere orada nöbet tutmasını emretti.”

smail Lütfi Çakan, Örnek Kul Son Resul, s. 40.

b

NOT EDEL MÜnlü Alman airi Goethe,

“Muhammed’in Terennümleri” adlı bir iirinde, Hz. Peygamberi bir pınardan fı kıran ırma a ben-zetir. Öyle bir ırmak ki sahip oldu-

u manevi güç sayesinde öteki bütün akar-suları sinesinde toplar ve onları muazzam bir zaferle ilahî ummana kavu turur.

Muhammed kbal, Cavidname, s. 17.

b

YORUMLAYALIM

“Rahman ve Rahim olan Allah’ın adıyla! Allah’ın kulu ve elçisi Muhammed’den Mısır halkının büyük ba kanı mukavkısa: “Allah’ın selamı, hidayet yoluna girmi bulunan kimse üzerinde olsun! Buna göre seni slam’a ça ırıyorum. slam’a gir, sonunda emniyet ve se-

lamet içinde olursun ve Allah sana iki defa sevap verecektir; ayet bundan kaçınacak olursan bütün Mısırlıların günahı senin üzerinde toplanacaktır. Ve (siz) ey (mukaddes) kitap sahipleri! Gelin sizinle bizim aramızda ortak olan bir tek kelimede (yani) Allah’tan ba ka hiçbir tanrıya tapmamak, ona hiçbir eyi ortak ko mamak, Allah’tan ba ka aramızda hiç bir kimseyi amir ve efendi yapmamak (konusun-

da) birle elim...— Siz ahit olun ki kesinlikle bizler, (Allah’a) itaat edip teslim olan Müslümanlarız.”

Muhammed Hamidullah, slam Peygamberi, C 1, s. 315- 316.Peygamberimizin evrenselli i açısından yukarıdaki mektubu yorumlayınız.

132

S YER

1.4. Hz. Muhammed Müminlere Örnektir

nsanlar dini anlama ve ya ama konusunda kendilerine örnek olacak ki ilere ihtiyaç duymu lardır. Bu nedenle Allah, peygamberlerini insanlara örnek olması ve onları e itmesi için göndermi tir. Hz. Muhammed; dini anlama, ya ama ve tebli hususlarında müminlere güzel bir örnektir.

Yüce Allah, Kur’an’da örnek bir insanda bulunması gereken ahlaki özellikleri belirtmi tir. Bunlar-dan bazıları; dürüstlük, güvenilirlik, samimiyet, ilkeli davranmak, verdi i söze ba lılık ve sorumluluk duygusudur. Kur’an’ı inceledi imizde en güzel ahlaki vasıfların peygamberlerde oldu u görülür. Al-lah, peygamberlerin örnek alınmasını isteyerek öyle buyurmu tur: “ brahim’de ve onunla beraber olanlarda, sizin için gerçekten güzel bir örnek vardır…”32

Allah’ın sevgisini kazanmak, Hz. Muhammed’in söz ve davranı larının olu tur-du u de erleri model almakla mümkündür. Nitekim bir ayette, “(Resulüm!) de ki: ayet Allah’ı seviyorsanız, bana uyun ki Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı ba ı lasın...”33 diye buyrulur.

Dini do ru bir ekilde anlamak ve ya amak gerekir. Hz. Peygamberin açıklamaları ve uygulamaları olmadan slam’ı do ru anlamak mümkün de ildir. Kur’an’da bir takım ibadetler emredilmi tir. Fakat onların nasıl yapılaca ı konusunda ayrıntıya girilmemi tir. Bu ibadetlerin nasıl yapılaca ı Peygamberi-mizin açıklamaları ve uygulamaları ile ekillenmi tir. Mesela Kur’an’da namaz emredilir. Fakat vakit-leri, kaç rekât oldu u ve nasıl kılınaca ı Peygamberimizin sözlerine ve fiili uygulamalarına ba lıdır.

slam’ın temel ibadetlerinden olan zekât, Kur’an’da emredilmi tir. Ancak kimlerin, hangi mallardan zekât verecekleri ve bunların oranları gibi hususları Peygamberimizin açıklamalarından ö reniyoruz. Nitekim Ahzâb suresinin 21. ayetinde öyle buyrulur: “Andolsun ki Resulullahta, sizin için, Allah’a ve ahiret gününe kavu mayı umanlar ve Allah’ı çok zikredenler için güzel bir örnek vardır.”

Hz. Peygamber güzel ahlak konusunda da örnek alınacak en güzel modeldir. Nitekim Rabb’imiz, “Elbette sen yüce bir ahlak üzeresin.”34 buyurarak onun ahlakını övmü tür. Allah Resulünün ahlakı soruldu unda Hz. Ai e de onun ahlakının Kur’an oldu unu söylemi tir.35

Hz. Peygamberi örnek almak; onun söz ve davranı larının özünü do ru anlamakla müm-kündür. Uygulamalarının amacını ve özünü iyi kavramadan ona benzemeye çalı mak, onu örnek almaktan ziyade taklit etmektir. Allahın Resulünün içinde ya adı ı zaman ve mekânın gere i olarak sergiledi i davranı ları taklit et-meye çalı mak, i in özünden uzakla arak Hz. Peygamberin verdi i mesajı yanlı anlamaktır.

32 Mümtehine suresi, 4. ayet.33 Âl-i mrân suresi, 31. ayet.34 Kalem suresi, 4. ayet.35 Müslim, Salatü’l- Musafirin, 139.

YORUMLAYALIM“Benden gördü ünüz ekilde

namaz kılınız.” Buhari, Ezan, 18.

Yukarıdaki hadisi Hz. Peygamberin ör-nek olması açısından yorumlayınız.

YORUMLAYALIM“De ki: E er Allah’ı seviyor-

sanız bana uyunuz ki Allah da sizi sevsin…”

Âl-i mrân suresi, 31. ayet.

Yukarıdaki ayeti okuyarak Peygam-berimizi örnek almakla Allah sevgisi ara-sındaki ili kiyi yorumlayınız.

133


Örne in, günlük hayatta temizlik, slam dininin çok önem verdi i bir konudur. A ız temizli i bun-ların ba lıcalarıdır. Peygamberimiz, “E er ümmetime zahmet vermeyecek olsaydım, her abdest alı larında misvak kullanmalarını emrederdim.”36 hadisiyle a ız ve di temizli inin önemini vurgulamı tır. Dolayısıyla misvak kullanmaktaki amaç, a ız ve di temizli idir. Temizli in kendi-siyle yapıldı ı nesne ise bir araçtır. Hz. Muhammed zamanında di temizli i için en uygun malzeme misvak idi. Günümüzde misvak kullanılabilece i gibi teknolojik geli melere ba lı olarak üretilen di fırçaları ve macunları da tercih edilebilir. Bu noktada sadece misvak kullanmayı art ko mak, Hz. Peygamberin örnekli ini do ru anlamamak olur.

Hz. Muhammed akla verdi i önem konusunda da bizlere modeldir. Onun elde etti i ba arılarda aklı kullanmasının büyük payı vardır. Ayrıca o isti areye de önem vermi tir. Örne in; Resu-lullah, Bedir’de ordunun nereye konu lanaca ı konusunda sahabeyle isti are etmi ve bu ko-nuda Hubab’ın önerisine uymu tur.37

Hz. Peygamber, ba kalarının sırtından geçin-meyi ho görmemi tir. Kendisi de elinin eme i ile geçinmi tir. Nitekim, “Hiç kimse kendi eli-nin eme i ile kazandı ından daha hayırlı bir lokma yememi tir.”38 buyurmu tur.

Hz. Muhammed adaletli olma konusunda bizlere rehber olmu tur. O, hayatı boyunca adaletli olmayı kendisine prensip edinmi tir. nsanlar arasında ayrım yapmaksızın adaletle

hükmetmi tir. Hiçbir kimseye imtiyaz tanıma-mı tır.

Hz. Muhammed aile hayatı konusunda da Müslümanlara yol göstericidir. Peygamberimiz, ailesi ve çocukları ile çok iyi ileti im kurardı. Ailenin her bireyine önem verir, çocuklarını ve torunlarını çok sever ve onlarla ilgilenirdi. Peygamberimiz aile bireyleriyle akala mayı severdi. Onun ailesi, huzurlu bir ailenin en gü-zel örne i idi.

36 Buhari, Cuma, 8; Müslim, Taharet, 42.37 brahim Canan, Kütüb-i Sitte ve erhi, C 16, s.138.38 Buhari, Büyû, 15.

B LG KUTUSU

Bir gün Hz. Peygamber Selman-ı Farisi ile bera-ber mescitte otururken Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’in kayboldu u haberi gelir.

Onunla beraber herkes, Medine ve et-rafına da ılarak çocukları aramaya ba -larlar. Sonunda Selman-ı Farisi onları bir da ın ete inde bulur. Korkudan bir-birine sarılan çocuklar, kendilerine tıs-layan yılana bakmaktadırlar. Hz. Pey-gamber, yılana do ru hareket eder ve yılan kaçar. Torunlarının ellerini, kendi yüzüne sürerek korkularını gidermeye çalı an Hz. Peygamber, “ Annem ba-bamsınız, Allah katında da ne de er-lisiniz.” diyerek torunlarını omuzlarına alıp Medine’ye do ru yürümeye ba lar.

Said Alpsoy, Bir nsan Olarak Hz. Muhammed, s. 72.

bb

134

S YER

1.5. Hz. Muhammed Allah’ın Koruması Altındadır

Peygamberler her yönden, insanların en seçkinleridir. Onlar peygamberlik öncesi hayatlarında Allah’ın rahmeti ve yardımı sayesinde ken-di toplumlarında ahlaki ve insani duru larıyla kabul görmü lerdir. Vahiy almaya ba ladıkları zaman da tüm söz ve davranı larında ilahî dene-time tabi olmu lardır. Allah’tan aldıkları vahiy konusunda peygamberler asla hata yapmazlar. Aldıkları vahyi hiçbir eksiltme ve ilave yapma-dan tebli ederler.

Hz. Muhammed, çocuklu undan itibaren Al-lah tarafından özel bir koruma altına alınmı tır. O, insanların içine dü tükleri batıl inanç ve dav-ranı lardan uzak tutulmu tur. Nitekim o, “ Beni, Rabb’im ne de güzel terbiye etti.”39 diyerek Allah tarafından e itildi ini ifade etmi tir.

Peygamberimiz Allah’tan gelen vahyi ol-du u gibi tebli etmi tir. ndirilen ayetlere Hz. Peygamberin kendine ait hiçbir ilave yapmadı ı Kur’an’da öyle vurgulanmı tır: “ O arzusuna göre konu maz. O (bildirilenler) vahyedi-lenden ba kası de ildir.”40 Ayetlerin nüzulü esnasında, her bir ayeti ezberlemek için çaba içerisine giren ve endi e duyan Hz. Muhammed, Allah tarafından öyle teskin edilmi tir: “(Resu-lüm!) onu (vahyi) çarçabuk almak için dilini kımıldatma. üphesiz onu, toplamak (senin kalbine yerle tirmek) ve onu okutmak bize aittir. O hâlde, biz onu okudu umuz zaman, sen onun okunu unu takip et.”41 Di er bir ayette de öyle buyrulmaktadır: “Kur’an’ı kesinlikle biz indirdik; elbette onu biz koruyaca ız.”42

Allah, elçisini hayatı boyunca korumu tur. Örne in, Medine’ye hicreti esnasında Peygamberi-mizin evinin kapısında onu öldürmek için toplananlar onun evden çıkı ını göremediler. Sabahleyin Peygamberimizin yata ında Hz. Ali’yi gördüklerinde çok a ırdılar. Allah, Mekkeli mü riklerin bu sinsi planlarını Resulüne haber vererek onu bu tuzaktan kurtarmı tır. Bu durum ayette; “Hatırla ki kâfirler seni tutup ba lamaları veya öldürmeleri yahut seni (yurdundan) çıkarmaları için sana tuzak kuruyorlardı. Onlar (sana) tuzak kurarlarken Allah da (onlara) tuzak kuruyordu. Çünkü Allah, tuzak kuranların da üstündedir.”43 eklinde ifade edilmi tir. Yine hicret esnasında pe ine dü en kimseler Allah’ın yardımı ile Peygamberimize ula amadılar. Kur’an’da bu olay u ekilde anlatılmı tır: “ E er siz ona (elçimiz Muhammed’e) yardım etmezseniz, iyi bilin ki, Allah ona

39 Acluni, Ke fü’l- Hafa, C 1, s. 72.40 Necm suresi, 3-4. ayetler.41 Kıyâmet suresi, 16-18. ayetler.42 Hicr suresi, 9. ayet.43 Enfâl suresi, 30. ayet.

B LG KUTUSU

Peygamberlerin küçük hatalarına “zelle” denir. Onların bu hataları da Allah tarafından düzeltilir. A a ıdaki ayet bu konuyla

ilgilidir:

“(Peygamber), âmânın kendisine gelmesinden dolayı yüzünü ek itti ve çevirdi.(Resulüm! onun hâlini) sana kim bildirdi! Belki o temizlenecek, yahut ö üt alacak da o ö üt ona fayda verecek.”

Abese suresi, 1- 4. ayetler.

NOT EDEL M“Ey Resul, Rabb’inden

sana indirileni duyur; e er bunu yapmazsan, Onun elçili ini yapmamı olursun.

Allah seni insanlardan korur…”

Mâide suresi, 67. ayet.

135


yardım etmi ti: Hani yalnız iki ki iden biri oldu u hâlde, inkâr edenler kendisini (Mekke’den) çıkardıkları sırada ikisi ma arada iken arkada ına, ‘Üzülme, Allah bizimle beraberdir!’ diyor-du. ( te o zaman) Allah ona (yardım etti, kalbini) yatı tıran (huzur ve güvenini) indirdi ve onu, sizin görmedi iniz askerlerle destekledi; inanmayanların sözünü alçalttı…”44

Müslümanlar Bedir Sava ı’nda kendilerinden çok daha kalabalık ve donanımlı olan Mekkeli mü -rikleri yenmi lerdir. Allah, bu sava ta Hz. Peygambere ve Müslümanlara yardımını Kur’an’da öyle bildirmektedir: “(Bedir’de) kar ıla an iki grubun hâlinde sizin için bir ibret vardır: Biri Allah yolunda çarpı an bir grup, di eri ise bunları apaçık kendilerinin iki misli gören inkârcı bir grup, Allah, diledi ini yardımıyla destekler…”45

2. Aile Reisi Olarak Hz. Muhammed

Toplumu meydana getiren en küçük birime aile denir. Aile; anne, baba ve çocuklardan meydana gelir. Sa lıklı ili kilere dayalı ailelerden olu an toplumlar huzurlu ve mutlu olurlar.

Hz. Muhammed aileye büyük önem vermi tir. Kendisi evlenip çocuk sahibi olmu , Müslüman-ları da evlenmeye te vik etmi ve bu konuda onlara örnek olmu tur. Peygamberimiz, e lerin birbirine kar ı sorumluluklarını hatırlatmı ve ailede her bireyin di erleri üzerinde hakkı oldu unu ısrarla vur-gulamı tır. Çocuklara büyük önem veren Allah’ın Elçisi, onlara sevgi ve merhametle davranmı tır.

2.1. Aile Bireylerine (Ehl-i beyt ) Kar ı Tutumu

Ehl-i beyt, ev halkı anlamına gelmektedir. Bu terkip ev sahibiyle onun e ini, çocuklarını, torunlarını ve yakın akrabalarını içine alır. Bu kavram Kur’an’da üç yerde geçmektedir.46 “...Namazı kılın, zekatı verin, Allah’a ve Resulüne itaat edin. Ey ehl-i beyt! Allah sizden, sadece günahı gidermek ve sizi tertemiz yapmak istiyor.”47 ayetinde ehl-i beyt kavramıyla Hz. Muhammed’in ailesi kastedilmektedir. Bu ayet, Peygamberimiz, e i Ümmü Seleme’nin yanındayken nazil olmu tur. Peygamberimiz o sırada orada bulunan Hz. Fa-tıma, Hz. Ali, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’i kol-larının altına alarak, “Allah’ım, bunlar benim ehl-i beytimdir. Onları günahlarından temiz-le!” diye dua etmi tir. Bunun üzerine Ümmü Seleme validemiz kendisinin ehl-i beytten olup olmadı ını sormu , Peygamberimiz de, “Sen zaten hayır üzeresin, peygamber e isin.” ek-linde cevap vermi tir. 48

Cahiliye Devri Arap toplumunda kabilenin

44 Tevbe suresi, 40. ayet.45 Âl-i mrân suresi, 13. ayet.46 Hûd suresi, 73. ayet; Kasas suresi, 12. ayet; Ahzab suresi, 33. ayet.47 Ahzâb suresi, 33. ayet.48 Tirmizi, Menakıb, 31.

L STELEYEL M

Tarih boyunca Müslümanlar ehl-i beyte büyük sevgi beslemi -

lerdir. Bu sevginin bir tezahürü olarak çocuklarına Ali, Fatıma, Hasan, Hüseyin,

Zehra, Cafer, Abbas gibi ehl-i beytten olan kimselerin isimlerini vermi lerdir. Ülkemizde de ehl-i beyt sevgisi bütün Müslümanları birle tiren bir unsurdur.

Ülkemizdeki insanların ehl-i beyt sevgisini nasıl ifade ettiklerini listeleyiniz.

* Hz. Hüseyin’in ehadet yıl dönümünde et-kinliklerin düzenlenmesi.

*...

*...

Tehl-i b

lerdir. Buu

136

S YER

hâkim ailesini ifade eden ehl-i beyt tabiri, slami dönemden günümüze kadar sadece Hz. Peygamberin ailesi ve soyu anlamına gelen bir terim olarak kullanılmı tır. Genel manada Hz. Peygamberin birinci dereceden akrabaları, e leri, çocukları ve torunları ehl-i beytten sayılmı tır. Daha özel anlamıyla ehl-i beyt, Hz. Muhammed’in soyunun kendileri ile devam etti i Hz. Fatıma, Hz. Ali, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’den olu ur.49

Peygamberimiz, aile bireylerine sevgi, efkat ve merhametle yakla ırdı. E lerine kar ı ho görü ve adaletle davranırdı. Ailesine zaman ayırır ve onlarla vakit geçirmeyi önemserdi. Peygamberimiz dı a-rıda oldu u gibi ev içinde de tebessüm eden bir insandı. Hz. Ai e bu konuyla ilgili öyle buyurmu tur: “Resulullah, evinde gülen, tebessüm eden, yumu ak huylu bir insandı.”50

Peygamberimiz, ev i lerine yardımcı olmaktan kaçınmazdı. Yeri geldi inde özel i lerini kendisi yapar, ayakkabılarını kendisi onarır, sökü ünü kendisi diker ve koyun sa ardı.51 Ev halkıyla akala ır, bazen onlarla yarı ırdı. Bir defasında Hz. Ai e ile ko u yapmı tı. Ev halkının sevinç ve üzüntülerini payla ırdı. Aile bireyleri ile sohbet yapmayı severdi.

Hz. Muhammed toplumun temeli olan aile kurumunu korumaya büyük önem vermi tir. Bu nedenle aile bireylerine özellikle çocuklara büyük zarar veren bo anmayı ho görmemi tir.

2.2. Çocuklarına ve Torunlarına Kar ı Sevgisi

Peygamberimiz çocuklarını ve torunlarını çok sever, onlara de er verirdi. Onları öper, onlarla a-kala ır ve onlara hediyeler sunardı. Enes bin Malik bu konuda öyle demektedir: “Ben Resulullah kadar çocuklarına merhamet ve efkatle davranan hiçbir kimse görmedim.”52

49 Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, C 10, s. 498-499.50 Heyet, Do u tan Günümüze Büyük slam Tarihi, C 1, s. 333.51 Afzalurrahman, Siret Ansiklopedisi, C 1, s. 63.52 Müslim, Fedail, 62.

B LG KUTUSU

Her zaman isti areye önem veren Peygamberimiz, pek çok konuda aile bireylerinin görü lerine müracaat ederdi.

Hicretin altıncı yılında Müslümanlar, Kâbe’yi ziyaret etmek istedi. Ancak Mekkeli mü rikler bu ziyareti engellemeye çalı tı. Görü meler sonucunda iki taraf arasında Hudeybiye Barı Antla ması imzalandı. Bu anla maya göre Kâbe gelecek yıl ziyaret edilecekti. Bu durumdan sahabe memnun olmadı. Peygamberimizin ihramdan çıkma iste ini hemen gerçekle tirmediler. Allah Resulü bu duruma çok üzüldü. Olayı e i Ümmü Seleme’ye anlattı. Ümmü Seleme validemiz ona öyle dedi: “Ya Resulallah! Sen kalk ve kurbanlı ını kes. Onlar da sana uyacaklar ve kurbanlarını kesecekler.” Hz. Peygamber, e inin dedi ini yaptı. Arkada ları da onun yaptıklarına uydu. Böylece yapılan anla maya sadık kalındı ve ertesi yıl Kâbe ziyaret edildi.

Buhari, urut, 15. (Özetlenmi tir.)

bb

137


Peygamberimiz çocuklarına dü kündü. Hayatta kalan tek çocu u Fatıma yanına geldi inde onu ayakta kar ılar, öper ve yanına oturturdu. O giderken yine aya a kalkar ve onu yolcu ederdi. Aynı za-manda Hasan ve Hüseyin’i de çok sever, onları öper ve onlarla akala ırdı. Hz. Hasan’ı bir defasında öpüyordu ki Temim kabilesinden birinin bu durum tuhafına gitti. Kendisinin on tane çocu u oldu u hâlde hiçbirini öpmedi ini söyledi. Peygamberimiz çok üzüldü, “Allah senin kalbinden merhameti aldıysa ben ne yapabilirim.” cümlesiyle tepkisini gösterdi ve “ Merhamet etmeyene merhamet edilmez.”53 buyurdu.

Hz. Peygamberin çok sevdi i kızı Hz. Zey-nep genç ya ta vefat etmi ve geride Ümame isimli bir kız çocu u bırakmı tı. Bir defasında Peygamberimiz, kendisine hediye edilen çok de erli bir gerdanlı ı aileden en çok sevdi i ki-iye hediye edece ini söyledi. Aile bireylerin-

den her biri merakla hediyenin kime gidece ini beklerken hediye Ümame’ye verilmi ti. Hasan ve Hüseyin gibi Ümame de bazen namaz esna-sında Peygamberimizin sırtına çıkıyordu. Pey-gamberimiz ise onları incitmeden sırtından indiriyordu.

Peygamberimiz, çok sevdi i o ulları Kasım ve brahim’i küçük ya ta kaybetmesi üzerine gözya-ı dökmü tür. Kasım’ı çok seven Peygamberimiz kendisine “Ebu’l-Kasım” diye hitap edilmesinden

mutluluk duyardı.54

3. Güzel Ahlak Örne i Olarak Hz. Muhammed

3.1. Dürüstlü ü, Güvenilirli i ve Cömertli i

Hz. Peygamber, hayatı boyunca dürüstlü ü, güvenilirli i ve cömertli i ile herkesin takdirini kazan-mı tır. O, hayatının hiçbir devresinde do ruluktan ayrılmamı tır. O, Müslümanların da do ru, güve-nilir ve cömert olmasını istemi tir.

53 Buhari, Edeb, 18. 54 Afzalurrahman, Siret Ansiklopedisi, C 2, s. 234.

NOT EDEL MPeygamberimiz bir defasında

Hz. Hüseyin’i sırtına almı yürü-yordu. Onlara bir adam rastladı ve adam Hz. Hasan’a, “ Ey çocuk,

bindi in binek ne güzeldir.” dedi. Peygam-bermiz de,“ O da ne güzel binicidir.” ek-linde cevap verdi.

Tirmizi, Menakıb, 31.

YORUMLAYALIMHz. Peygamberin sevgisi Müslümanların

çocukları ile sınırlı de ildi. O, bütün çocukları çok severdi. Bir sava ta çocuklar da ölmü tü.

Durumu ö renen Peygamberimiz çok üzüldü. Bir ki i, “Ey Allah’ın Resulü! Onlar mü riklerin çocuklarıydı.” diye onun üzüntüsünü hafifletmeye çalı tı. Bunun üzerine Peygamberimiz: “Mü riklerin çocukları dahi sizden daha iyidir. Sakın çocukları öldürmeyin! Sakın çocukları öldürmeyin!” buyurdu. Afzalurrahman, Siret Ansiklopedisi, C 1, s. 44-45.

Yukarıdaki olayı Hz. Muhammed’in çocuk sevgisine verdi i önem açısından yorumlayınız.

138

S YER

Hz. Muhammed, risalet görevinden önce Mekke toplumunda dürüstlü ü ile tanınıyor-du. Mekkeli mü rikler, hiç yalan söylemedi i için onu “sadık” diye isimlendirmi lerdi.55

Peygamberimiz, slam’ı ilk önce yakın-larına tebli etmi ti. Onları Safa Tepesi’nde toplamı ve onlara, “ u tepenin ardından dü man ordusu geliyor desem bana inanır mısınız?” diye hitap etmi ti. Hep bir a ız-dan “Elbette inanırız. Çünkü sen bu zama-na kadar yalan söylemedin.” eklinde cevap vermi lerdi.

Hz. Peygamber, do rulu u imanla beraber zikrederek onun önemini vurgulamı tır. Bir defasında bir ki i Allah Resulüne gelerek öyle dedi: “Ya Resulallah! slam hakkında bana öyle bir söz söyle ki onu senden sonra hiç kimseye sormayayım.” Hz. Peygamber öyle cevap verdi: “Allah’a inandım de, sonra da dosdo ru ol.”56

Peygamberimiz, do ru ve dürüst olu unun yanı sıra güvenilir bir ki ili e de sahipti. Peygamberlik öncesinde Mekke halkı arasında en dürüst ve en güvenilir ki i olarak bilinirdi. Nitekim Mekkeliler ona “el-Emin” diye hitap ederlerdi. Kâbe’nin tami-ri sırasında Hacer-i Esvet (Siyah Ta )’in yerine ko-nulması ihtilaf konusu olmu tu. Kâbe’ye ilk gelen ki inin verece i kararın kabul edilmesi benimsen-mi ti. O gün oradakiler Kâbe’ye ilk giren kimsenin Muhammed olması sebebiyle çok sevinmi lerdi. Çünkü o, güvenilir bir insandı.

Gençli inde Hz. Hatice ile ticari ortaklık yapan Hz. Muhammed’in do rulu u onun üzerinde bü-yük tesir bırakmı , bunun üzerine ona evlilik teklif etmi ti. Hz. Hatice, ilk vahyin geli i ile tedirginlik ya ayan Hz. Peygamberi teskin ederken onun do -rulu unu u sözleriyle teyit etmi tir: “Allah seni esirgesin, Ey Ebu’l- Kasım. Allah seni hiçbir za-man yalnız bırakmayacaktır. Çünkü sen do rusun, emanete riayet edersin, akrabanı gözetirsin, merha-metlisin ve güzel ahlaklısın.” 57

Mekkeli mü rikler, Peygamberimize pek çok ithamda bulunmalarına ra men onun yalancı oldu u-nu söyleyememi lerdir. Hz. Muhammed’in mektup göndererek slam’a davet etti i liderlerden biri de

55 Afzalurrahman, Siret Ansiklopedisi, C 1, s. 69. 56 brahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, s. 265.57 Afzalurrahman, Siret Ansiklopedisi, C 1, s. 69.

YORUMLAYALIMHudeybiye Antla ması yapıl-

mı tı. Bu anla ma gere ince mü -riklerden Müslüman olup Medine-

li Müslümanlara sı ınanlar mü riklere teslim edilecekti. Ebu Basir isimli ki i Müslüman oldu u için Mekkeli mü rikler tarafından hapse atılmı tı. Bir yolunu bulan Ebu Basir Medine’ye kaçarak Peygamberimize sı ındı. Mekkeli mü rikler anla ma gere ince Ebu Basir’i geri götürmek istediler. Ebu Basir teslim edilmemeyi ummaktaydı. Fakat Allah Resulü verilen sözü yerine getirmeye karar-lıydı ve öyle dedi: “ Bildi in gibi biz Kurey mü riklerine söz verdik. Dinimizde vefasız-lı a yer yoktur.”

brahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, s. 267.

Yukarıdaki olayı sözünde durmak açı-sından yorumlayınız.

NOT EDEL MDo rulu un zıddı olan ikiyüz-

lülük, yalancılık, sahtekârlık gibi olumsuz davranı lar insanlar arası ili kilerde kötü sonuçlar meydana

getirir. Bu sebeple Hz. Peygamber Müslüman-ları uyararak öyle demi tir: “ kiyüzlülü ün belirtisi üçtür: Konu tu unda yalan söyler. Kendisine emanet bırakıldı ında ona hıyanet eder ve söz verdi inde sözünde durmaz.”

Buhari, ehadet, 28; Müslim, man, 107-109.

139


Bizans Kayseri’dir. Kayser, Peygamberimizin yalan söyleyip söylemedi ini o esnada orada bulunan Ebu Süfyan’a sordu unda ondan u cevabı almı tır: “Muhammed asil do mu tur, do ru ve emindir. Hiç bir söz ve vaadinden dönmemi tir.”58

Mekkeli mü rikler, Peygamberimize dü manlık etmekle birlikte önemli e yalarını ona emanet et-mekten geri durmamı lardır. Bu husus Medine’ye hicrete kadar böylece devam etmi tir. Hicret yolcu-lu una çıkmaya hazırlanan Hz. Peygamber, Hz. Ali’ye bu emanetleri sahiplerine ula tırmasını özel-likle tembih etmi tir.

Cömertlik, sahip olunan imkânların, me ru ölçüler içinde, hiçbir kar ılık beklemeksizin ba ka-larının istifadesine sunulmasıdır. Cömertli in zıddı ise cimriliktir. Cimrilik, sahip olunan imkânları ba kalarıyla payla maya yana mamaktır. Bu iki kavramla alakalı di er bir kavram ise israftır. sraf, sahip olunan imkânların ihtiyaç olunmayan yerlerde kullanılmasıdır. Yüce Allah’ın bir ismi de cömert anlamına gelen “Kerim” dir. Allah, cömertli i överken cimrilik ve israfı kınamı tır.

Hz. Muhammed’in ahlaki yönlerinden biri de cömertli idir. nsanların en cömert olanı Peygam-berimiz idi. O, sahip oldu u tüm imkânları insanlarla payla mı tır. Peygamberimiz çok sade bir hayat ya amı ve her zaman ba kalarını kendine tercih etmi tir. Ondan bir ey isteyenin iste ini imkânlar ölçüsünde asla geri çevirmemi tir. Bir defasında bir adam Resulullahtan birkaç tane koyun istemi -tir. Peygamberimiz, sürünün tamamını adama vermi tir. lk önce bu durumu aka sanan ki i, gerçek oldu unu anladı ında Müslüman olmu ve ba lı oldu u toplulu u da slam’a davet ederek böyle bir cömertli in ancak peygamberlere özgü olabilece ini dile getirmi tir.59

Peygamberimizin kuma a ihtiyacı oldu u bir gün kendisine bir kuma verilmi ti. Bir adam yanına gelerek kuma ın çok güzel oldu unu ifade etti. Peygamberimiz de hemen kuma ı ona hediye etti.

Peygamberimizin bir özelli i de hediyele meyi sevmesi idi. Bir gün yeni satın aldı ı bir deveyi Hz. Ömer’e hediye etmi tir.60 Her Müslüman’ın dürüstlük ve cömertlik konusunda Peygamberimizi örnek alması gerekir.

58 Afzalurrahman, Siret Ansiklopedisi, C 1, s. 70.59 Afzalurrahman, Siret Ansiklopedisi, C 1, s. 55.60 Afzalurrahman, Siret Ansiklopedisi, C 1, s. 56.

140

S YER

3.2. Merhameti ve Alçak Gönüllülü ü

Merhamet; acımak, ba ı lamak, efkat göstermek ve iyilikte bulunmak gibi anlamlara gelir. Âlem-lere rahmet olarak gönderilen Hz. Muhammed, insanlara ve di er canlılara kar ı çok merhametli ve efkatliydi. Akrabalarını ve kom ularını ziyaret eder, onlara efkat gösterir; yetimi, dü künü ve maz-

lumu gözetirdi.

Allah Resulü, “ Sana uyan müminlere (merhamet) kanadını indir.”61 ayetinin gere i olarak Müslümanlara efkat kanatlarını açmı , onların üzüntü ve sevinçlerini payla mı tır. Onların kar ıla -tı ı sıkıntılar kendisini derinden yaralamı tı. Peygamberimizin bu ruh hâli bir ayette öyle ifade edil-mi tir: “ Andolsun size kendinizden öyle bir peygamber gelmi tir ki sizin sıkıntıya u ramanız ona çok a ır gelir. O size çok dü kün, müminlere kar ı çok efkatlidir, merhametlidir.”62 Bu ayette Allah, kendi isimlerinden olan Rauf ( efkatli) ve Rahim (merhametli) sıfatlarını peygamberine layık görerek onun merhametinin büyüklü üne i aret etmi tir.

Hz. Muhammed, sahip oldu u efkat ve merhamet sebebiyle insanları daima cezbetmi tir. nanan-inanmayan, kadın-erkek, küçük-büyük, zengin-fakir, özgür-köle ayrımı yapmadan her sınıf insana ef-katle yakla mı tır. Onun merhametinden herkes etkilenmi tir. Bu durum Kur’an’da öyle ifade edilmi tir: “ O vakit Allah’tan bir rahmet ile onlara yumu ak davrandın! ayet sen kaba, katı yürekli olsaydın, hiç üphesiz etrafından da ılıp giderlerdi…”63 Allah Resulü; yoksul-lara, güçsüzlere, hastalara, çocuklara, ya lılara, yolda kalmı lara, yetimlere daha fazla ilgi ve efkat gösterilmesini tavsiye etmi tir.

Hz. Peygamber yetimlerin gözetilmesine dikkat çekmi ve bir hadisinde öyle buyurmu -tur: “Müslüman evlerinin en hayırlısı, içinde yetime bakılıp iyilik edilen evdir; Müslüman evlerinin en kötüsü ise içinde yetime kötülük edilen evdir.”64

61 uarâ suresi, 215. ayet.62 Tevbe suresi, 128. ayet.63 Âl-i mrân suresi, 159. ayet.64 bn Mace, Edeb, 6.

Peygamberimiz bir hadisinde, “Cömert insan Allah’a, cennete ve insan-lara yakındır, Cehennem ate inden ise uzaktır. Cimri insan ise Allah, cen-net ve insanlardan uzak olup cehenneme yakındır. Cahil olmakla birlikte cömert insan, çok ibadet etmesine ra men cimri olandan daha makbul-

dür.” buyurur.

Tirmizi, Birr, 40.

YORUMLAYALIMHz. Muhammed, tabiatın ko-

runması ve hayvanlara merhamet konusunda da çok duyarlı idi. Hz.

Muhammed, bir yolculuk esnasında din-lenmek için bir yerde konaklamı tı. Orada, a aca yuva yapmı bir ku un yavrularını bir adamın alması üzerine ku çırpınmaya ba -lamı tı. Olayı gören Allah Resulü, o kimseyi uyararak yavruların yuvalarına konulmalarını sa lamı tır.

Afzalurrahman, Siret Ansiklopedisi, C 1, s. 47.

Yukarıdaki metni okuyarak Hz. Peygambe-rin merhameti açısından yorumlayınız.

NOT EDEL M

141


O, kendisine i kence eden, hatta onu öldürmeye kalkan Mekkeli mü riklere dahi efkat duygularını hiç eksik etmemi tir. O, Rabb’inden halkını affederek hidayete erdirmesini niyaz etmi tir. Nitekim bir ayette bu durum öyle ifade edilir: “(Resulüm!) Onlar iman etmiyorlar diye neredeyse (üzüntü-den) kendini tüketeceksin.”65

Tevazu, Peygamberimizin örnek ki ili inin ayrılmaz bir parçası idi. O, halkın içinde sade bir insan olarak ya ardı. Peygamberimiz hastala-rı ziyaret eder, köle ve fakirlerle oturur, onlarla yemek yerdi. Öyle ki onu tanımayanlar onun bu-lundu u bir meclise girdikleri zaman kimin Al-lah Resulü oldu unu anlayamazlardı. Mütevazı bir hayat ya ayan Allah Resulü kendisini kul ve be er olarak ifade eder, kendisine insanüstü ni-telikler verilmemesine özellikle dikkat çekerdi.66 Bir defasında Hz. Peygamber verdi i bir ziyafet-te arkada larına hizmet ederken uzaklardan bir atlı gelerek onlara yakla tı. “Bu kavmin efendisi kimdir?” diye sorarak, “Onu arıyorum.” dedi. Peygamberimiz, “benim” demedi. O sırada saha-belere hizmet etmekte oldu undan, u muhte em cevabı verdi: “Bir kavmin efendisi, ona hizmet edendir.”67 Adiy bin Hatim et-Tai, Müslüman ol-madan önce Medine’ye gelir. Hz. Peygamberin yanında birtakım insanları ve çocukları görünce onda ran ve Bizans krallarında bulunmayan vasıflar oldu unu fark eder. Adiy, Peygamberimizin yolda ya lı

bir kadını uzun müddet dinledi ine ahit olur. Daha sonra Adiy bin Hatim Peygamberimizin evine gider. Hz. Peygamber, oturması için içi lif dolu minderini ona verir ve kendisi yere oturur. Bu davranı kar ısında çok etkilenen Adiy bin Hatim, “Vallahi bu bir kral de ildir.” diyerek Müslüman olur.68

3.3. Adaletli Davranması

Her hak edene hakkını vermeye adalet denir. Ferdî ve sosyal ili kilerde adalet, en temel ahlaki de erdir. Bir toplumda sosyal barı ın olması adaletin uygulanmasına ba lıdır. Adaletin zıddı zulümdür. Zulüm; güçlü bir kimsenin yasaya veya vicdana ay-kırı olarak ba kasını u rattı ı kötü durum, kıyım, acımasızlık gibi anlamlara gelir. Kur’an pek çok yerde adaletin önemine de inir. Nisâ suresinin 58. ayetinde öyle buyrulur: “ Allah size, mutlaka emanetleri ehil olanlara vermenizi ve insan-lar arasında hükmetti iniz zaman adaletle hükmetmenizi emreder…”

65 uarâ suresi, 3. ayet.66 Afzalurrahman, Siret Ansiklopedisi, C 1, s. 63.67 Selim Gündüzalp, Peygamberimizin Hayatından Seçilmi Öyküler, s. 51. 68 brahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, s. 270.

NOT EDEL MBir yolculuk esnasında saha-

beden birkaç ki i yemek için bir keçi kesmeye karar vererek ara-larında i bölümü yaptı. Buna

göre onlardan biri hayvanı kesecek, di eri derisini yüzecek ve öbürü de pi irecekti. Hz. Muhammed de ate için odun toplaya-ca ını söyledi. Arkada ları bu i i de kendi-lerinin yapabileceklerini söylediklerinde o öyle cevap verdi: “Gerçekten isteyerek

bunu yapaca ınızı biliyorum. Ancak ben bir grup içinde seçkin bir durumda bu-lunmaktan ho lanmam. Böyle insanları Yüce Allah da sevmez.”

Afzalurrahman, Siret Ansiklopedisi, C 1, s. 63.

bb

142

S YER

Adalet; bir hükmün, ki inin kendisi, ailesi veya akrabaları aleyhine dahi olsa uygulanmasıdır. Nitekim Rabbimiz konuyla ilgili öyle buyuruyor: “Ey inananlar! Adaleti titizlikle ayakta tutan, kendiniz, ana-babanız ve akrabanız aleyhinde de olsa Allah için ahitlik eden kimseler olsun. (Haklarında ahitlik ettikleriniz) zengin olsunlar, fakir olsunlar Allah (onlara) sizden daha la-yıktır…”69 Hz. Muhammed, Kur’an’da emredilen adalet ilkesini en güzel ekilde uygulamı tır. Mekke toplumunda o, adaleti ile de tanınıyordu. Kâbe’nin tamiri sırasında Hacer-i Esvet’in hangi kabile tarafından yerle tirilece i Araplar arasında sorun olmu , onun adil çözümü herkesi memnun etmi ti. Peygamberimiz genç bir tüccar iken do -rulu u, dürüstlü ü ve adaletiyle di er insanlardan ayrılmı tı. Hz. Muhammed, peygamber olmadan önce zulme u rayan kimsesiz, zavallı insanların haklarını korumak için “Hilfu’l-Fudul” (Erdem-liler Birli i) kurulmu tu. Bu birli in üyelerinden biri de Peygamberimizdi.

Hz. Peygamber Medine Devleti’nin ba kanı oldu unda, bütün davalarda, renk, inanç ve ırk ayrımı gözetmeksizin herkese adalet ile hüküm vermi tir. Bir defasında Kurey li bir kadın suçlu bulunmu tu. Hırsızlık hükmünün çocuklarına uy-gulanmamasını isteyen ailesi, Üsame bin Zeyd’i Peygamberimize gönderdiler. Durumu ö renen Allah’ın Resulü hiddetlenerek öyle dedi: “Siz-den öncekiler i te bu yüzden helak olmu tur. Onlar kanunları fakirlere uygular, zenginleri ise affederlerdi. Allah’a yemin olsun ki kızım Fa-tıma dahi hırsızlık yapsaydı cezayı uygulardım.” 70

Allah Resulünün adaletine, ona dü manlık hisleriyle dolu olan Yahudiler de güveniyordu. Onlar-dan bir kısmı sorunlarını çözmesi için ona geliyorlardı. Konuyla ilgili olarak Rabb’imiz de elçisini öyle yönlendirir: “Onlar yalana kulak verirler, haram yerler. Sana gelirlerse ister aralarında

hüküm ver ister onlardan yüz çevir. E er onlardan yüz çevirirsen sana hiçbir zarar veremezler. E er hüküm verirsen aralarında adaletle hükmet. Allah adil olanları sever.” 71

Hz. Muhammed, hak etmeyene sorumluluk vermemi tir. Yönetimde görev almak isteyen bir sa-habeyi, bu i in a ır bir görev oldu u, e er yerine getiremezse daha a ır bir sorumluluk altına girece i konusunda uyarmı tır.72

Allah Resulü hayatı boyunca adaletle hüküm vermi ve sahabelere de adil olmalarını ö ütlemi tir. Bir defasında Hz. Ali’ye öyle demi tir. “Sana iki ki i muhakeme için geldi inde, hiçbir zaman iki-sini de dinlemeden karar verme. Her ikisini de dinledi inde do ruyu bulman mümkündür.”73

69 Nisâ suresi, 135. ayet. 70 Buhari, Hudud,11. 71 Mâide suresi, 42. ayet.72 Müslim, maret, 17. 73 Afzalurrahman, Siret Ansiklopedisi, C 1, s. 75.

Hacer-i Esvet

143


3.4. Ho görülü Olu u

Ho görü; farklılıklara kar ı tahammül etmek, anlayı göstermek, ba kalarının dü ünce, inanç, örf ve âdetlerine saygılı olmaktır.

Toplum hayatında ho görü çok önemlidir. Çünkü her toplumda farklı inanç, kültür, örf ve âdetler bulunur. Her insan, kendi kabul etti i de erler do rultusunda ya amak ister. Toplumun yapısı farklı-lıklara açık ise o toplumda huzur olur. Farklılıklar o toplumun zenginli i kabul edilir. Bu zenginlik de ancak ho görü ile gerçekle ir. ayet farklılıklara izin verilmez, herkesin aynı de erleri kabul etmesi istenirse o zaman toplumda kaos ortaya çıkar. Bu yüzden slam dini, toplumsal barı için ho görüye büyük önem verir.

Allah, Kur’an’da Müslümanlara müsamahayı tavsiye eder. Pek çok sorunun bu yolla kendili inden çözülece ine dikkatimizi çeker. Bu konuda öyle buyurur: “ yilikle kötülük bir olmaz. Sen (kötülü-ü) en güzel bir ekilde önle. O zaman seninle arasında dü manlık bulunan kimse, sanki candan

bir dost olur.”74

Peygamberimiz de ho görülü olmayı tavsiye etmi tir. Bir hadisinde, “Ho görülü ol ki ho görülesin.”75 buyurmu tur. Ho görülü olabilmek için olumsuz duyguları kontrol etmek gerekir. Olay-lara geni açıdan bakamayan, akli muhakemede bulunamayan telafisi mümkün olmayan davranı lar sergileyebilir. Oysa olaylara sabırla yakla masını bilen, kötü sonuçların meydana gelmesini engelle-mi olur. Allah, bu davranı eklini överek öyle buyurur: “O takva sahipleri ki bollukta da, darlıkta da harcarlar; öfkelerini yutkunurlar, insanları affederler. Allah da güzel davrananları sever.”76

Peygamberimiz insanların kaba tavır ve davranı larına aynı üslupla cevap vermemi tir. Onları an-layı ve sabırla kar ılayarak e itmi tir. Bir gün yolda yürürken yanına yakla an bir kimse Hz. Pey-gamberin elbisesini hızla çeker. Gömle in yakası sert oldu u için boynunda iz bırakır. Bununla da yetinmeyen bu ki i, “ Ey Muhammed! Senin yanında bulunandan bana vermeleri için adamlarını görevlendir.” der. Adama dönerek gülümseyen Peygamberimiz hiç kızmaz ve adamın istedi i de ken-disine verilir.77

Günün birinde, ya lı sahabe Mahreme bin Nevfel, Hz. Muhammed’in Müslümanlara elbise da ıt-tı ını duyar. O lu Misver ile beraber Allah Resulünün evinin önüne gelir ve o luna Peygamberimize seslenmesini söyler. Fakat Misver çekinir. Bunun üzerine Mahreme, “Evladım o bir zorba de ildir.” di-yerek o lunu rahatlatır. Mahreme bin Nevfel’in bu sözünden Hz. Muhammed’in içinde ya a-dı ı toplum tarafından nasıl algılandı ı açıkça görülür.78

Peygamberimiz kendisine eziyet eden Mek-keli mü riklere dahi müsamahalı davranmı tır. Mekke’nin fethedildi i günü kendilerine nasıl davranılaca ını kaygı ile bekleyen mü riklere Allah Resulü, “Bugün hepiniz özgürsünüz,

74 Fussilet suresi, 34. ayet.75 Ahmet bin Hanbel, Müsned, C1, s.248.76 Âl-i mrân suresi, 134. ayet.77 brahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesaj, s. 277.78 brahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesaj, s. 270.

TARTI ALIM

Yurdundan zorla çıkarılan Hz. Muhammed, söz sahibi olarak tekrar Mekke’ye döndü ü zaman mü riklere nasıl davranmı tır? Siz onun yerinde olsaydınız davranı tarzınız ne olurdu?

Arkada larınızla tartı ınız.

144

S YER

hiçbir ekilde a a ılanmayacaksınız.” diyerek tarihte benzeri az görülen bir ho görü örne i ortaya koymu tur. Peygamberimizin bu yakla ımı mü riklerin ço unun bir müddet sonra Müslüman olma-larına sebep olmu tur. 79

Hz. Muhammed, Medine’ye hicret ettikten sonra Yahudiler ve Medineli mü rik Araplarla anla ma yaparak onlara inanç ve kültürlerini serbestçe ya ayabilme imkânını sunmu tur. O, hiçbir zaman on-ların inanç ve kültürel de erlerini ya amalarına engel olmamı tır.

3.5. Sabırlı Olu u ve Kararlılı ı

Sabır, sıkıntılara ve zorluklara kar ı gö üs germek, bunlar kar ısında yılgınlık göstermemektir. Hz. Muhammed’in özelliklerinden biri de sabırlı olu udur. O, peygamberli inden önce ve sonra kar ıla -tı ı birçok sıkıntıya kar ı sabır göstermi tir.

Hz. Muhammed, risalet görevinden önce Mekke toplumunun en çok sevdi i ki iydi. Vahyin ba -lamasıyla Hz. Muhammed’e kar ı tavır ve davranı lar de i ti. Mekkeli mü rikler önce yalanladılar ve alaya aldılar. Böylece psikolojik olarak onu yıldırmaya çalı tılar. Peygamberimize mecnun (deli) diyerek onun moralini bozmak istediler. Kur’an bu olayı öyle ifade eder: “Dediler ki: Ey kendi-sine Kur’an indirilen (Muhammed)! Sen mutlaka bir mecnunsun!”80 Onu airlikle itham etti-ler. Kur’an’da bu duruma öyle de inilir. “ Mecnun bir air için tanrılarımızı bırakacak mıyız? derlerdi.”81 Bu dönemde Peygamberimize yöneltilen ithamlardan biri de kâhinlik idi. Bu ve di er sözlü saldırılara kar ı Allah; elçisini sabra ça ırmı , aceleci olmamasını, Rabb’inin hükmünü bek-lemesini istemi tir: “Sen Rabb’inin hükmünü sabırla bekle, balık sahibi (Yunus) gibi (aceleci) olma…” 82

Sözlü sata malar kısa bir süre sonra fiili saldırılara dönü mü tür. Peygamberimiz bu saldırganlık-lara kar ı sabretmi ve ashabına de sabretmeyi tavsiye etmi tir. Örne in, bir hadisinde öyle buyur-mu tur: “ Kim sabırlı davranırsa Allah ona sabır melekesi verir. Hiçbir kimseye sabırdan daha hayırlı ve daha geni bir ihsanda bulunulmamı tır.”83

79 brahim Canan, Kütüb-i Sitte Tercüme ve erhi, C 12, s. 232-234.80 Hicr suresi, 6. ayet.81 Sâffât suresi, 36. ayet.82 Kalem suresi, 48. ayet.83 Buhari, Zekât, 50; Müslim, Zekât, 124.

NOT EDEL M

Hristiyan Necran heyeti bir gün Medine’ye gelir ve Peygamberimizin mescidine gider. O sırada Peygamberimiz ve ashabı, ikindi namazını kılmaktadır. badet

vakti geldi i için Necran heyeti de do uya yönelerek ibadet etmeye ba lar. Bu durumdan rahatsız olan birkaç sahabe olaya engel olmak ister. Fakat Peygamberimiz devreye girerek Hristiyan grubun rahatça ibadet yapmalarını sa lar.

brahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, s. 278.

145


Peygamberimiz, Mekke Döneminde tüm gücüyle dini tebli etmeye çalı mı , mü riklerin baskı ve eziyetlerine sabretmi tir. Fakat asla do ru bildi i yolda yürümekten geri kalmamı tır. Bu süreçte slam’ı tebli amacıyla gitti i Taif’te sözlü ve fiili saldırılara u ramı ve bu durumu sabırla kar ılamı -

tır. Allah, daha önceki peygamberlerin de zorluk ve eziyetlere u radı ını belirterek Peygamberimize sabrı tavsiye etmi ve onu teselli etmi tir.“ Andolsun ki senden önceki peygamberler de yalanlan-mı tı. Onlar, yalanlanmalarına ve eziyet edilmelerine ra men sabrettiler, sonunda yardımımız onlara yeti ti...”84

Hz. Muhammed’i yolundan döndüremeyeceklerini anlayan Mekkeli mü rikler, ona liderlik, ma-kam ve zenginlik gibi dünyevi nimetleri teklif ederek onu davetinden vazgeçirmeye çalı tılar. Bu teklifleri kabul edilmeyince Ebu Talip’ten ye enini himaye etmeyi bırakmasını istediler. Ebu Talip bu durumu Peygamberimize bildirin-ce onun cevabı, davetinde ne kadar samimi ve kararlı oldu unun açık bir ifadesidir: “Güne ’i sa elime, Ay’ı sol elime verseler yine de bu davamdan vazgeçmem.”85

Peygamberimizin sabrı ve kararlılı ı arka-da larını da etkilemi tir. Onlar en zor günlerde Hz. Muhammed’i korumu ve slam’ın yayıl-ması için pek çok zorlu a katlanmı lardır.

Allah, sahabenin bu onurlu duru unu öyle ifade eder: “Müminler içinde Allah’a ver-dikleri sözde duran nice erler vardır. te onlardan kimi, sözünü yerine getirip o yol-da canını vermi tir; kimi de ( ehitli i) bekle-mektedir. Onlar hiçbir ekilde (sözlerini) de i tirmemi lerdir.”86

4. Bir E itimci Olarak Hz. Muhammed

lk emri “Oku!” olan slam dini ilme büyük önem vermi tir. Kur’an’da “bilmek” manasına gelen “ilim” kökünden yedi yüz seksen, ilmin gere i olan “tefekkür”le ilgili on sekiz, akletmek ve dü ün-mek ile ilgili kırk dokuz kelime vardır.87 Bilenlerle bilmeyenlerin aynı olmayaca ını88 ifade eden Rabb’imiz Peygamberine “…Rabb’im ilmimi arttır de.’’89 eklinde dua etmesini ö retmi tir. Bil-ginin önemine vurgu yapan Kur’an, insanların âlimlerden faydalanmalarını ve bilmediklerini onlara

84 En’âm suresi, 34. ayet.85 Muhammed Hamidullah, slam Peygamberi, C 2, s. 921.86 Ahzâb suresi, 23. ayet.87 Abdullah Özbek, Bir E itimci Olarak Hz. Muhammed, s. 67-68.88 Zümer suresi, 9. ayet.89 Tâ-Hâ suresi, 114. ayet.

TARTI ALIM

E itim ve ö retim açısından sabırlı ve kararlı olmanın önemini tartı ınız.

YORUMLAYALIM“Asra yemin ederim ki

insan gerçekten ziyan içindedir. Bundan ancak iman edip iyi

ameller i leyenler, birbirilerine hakkı tavsiye edenler ve sabrı tavsiye edenler müstesnadır.”

Asr suresi, 1-3. ayetler.

Yukarıdaki ayet meallerini yorumlayınız.

146

S YER

sormalarını emretmi tir: “…E er bilmiyorsa-nız bilenlere sorunuz.” 90

Peygamberimizin ilimle ilgili bazı sözleri öyledir: “ lim müminin yitik malıdır. Onu

nerede bulursa alsın.”91 “Âlimler gökteki yıldızlar gibidir. Yıldızlar nasıl karanlık-ta yol gösterirse, âlimler de yeryüzünde rehberdirler.”92 Bütün peygamberler insanla-ra gönderilen e itimcilerdir. Çünkü onlar, ev-renin ve canlıların yaratılı ını, insanın dünyada var olma gayesini, dünya hayatının sonu ve ahiretle ilgili hususları insanlı a ö retmi lerdir. Onlar her konuda insanlara ya antıları ile örnek olmu lar-dır.

Kur’an-ı Kerim’deki, “...Kitap ve hik-meti ö reten bir peygamber göndermek-le Allah müminlere büyük bir lütufta bulunmu tur...”93 ayeti ile “Allah beni bir muallim (ö retmen) olarak göndermi tir.”94 hadisi, tebli görevinin e itim ve ö retimden ibaret oldu unu göstermektedir.

Hz. Muhammed ilk zamanlar tebli faa-liyeti için kendi evini kullanmı tır. Kısa bir zaman sonra ise “Darü’l- Erkam” (Erkam’ın Evi) e itim için bir merkez olmu tur. Burada Kur’an ayetleri okunmu , yazılmı ve ezber-lenmi tir. Bunun yanı sıra slam’ı ö renmek isteyen kimselere burada bilgi verilmi tir.

Hz. Muhammed, Akabe Sözle meleri’nde görü tü ü Medinelilerin e itimi ile de yakından ilgile-nerek onlara Mus’ab bin Umeyr’i Kur’an’ı ve slam’ı ö retecek bir muallim olarak göndermi tir.

Medine’ye hicretten hemen sonra in a edilen Mescid-i Nebevi, e itim-ö retim faaliyetlerinin yapıldı ı ilk mekân olmu tur. Zaman içerisinde ö retim faaliyetleri Mescid-i Nebevi’nin biti i-

indeki “suffe”de devam etmi tir. Orada bazı sahabeler, Kur’an ve yazı ö reniyorlardı. Suffedeki ö renci sayısının bazen dört yüzü a tı ı rivayet edilmektedir.

Hz. Peygamberin e itim adına yaptıkları, o dönem göz önünde bulunduruldu unda büyük bir geli medir. Peygamberin te viki ile Mescid-i Nebevi ve suffe yetersiz kalmı ve Medine’nin de i ik

90 Nahl suresi, 43. ayet. 91 Tirmizi, lim, 19.92 Ahmet bin Hanbel, el-Müsned, C 3, s. 157.93 Âl-i mrân suresi, 164. ayet.94 bn Mace, Mukaddime, 17.

YORUMLAYALIM“ lim ö renmek, kadın-erkek

her Müslüman’a farzdır.”

bn Mace, Mukaddime, 17.

Yukarıdaki hadisi Peygamberimizin ilme verdi i önem açısından yorumlayınız.

YORUMLAYALIM

Peygamberimiz yabancı ülke-lerle sa lıklı ileti im kurabilmek

maksadıyla yabancı dil ö renmenin önemini fark etmi tir. Onun emri ile Zeyd bin Sabit Farsça, Yunanca, Kıptice ve Habe dillerini ö renmi tir.


Peygamberimizin yabancı dil ö renmeyi tavsiye etmesinin sebeplerini ara tırarak yorumlayınız.

147


yerlerine dokuz mescit daha yapılmı tır. Ku kusuz bu mescitler de ibadetlerin yanında, birer e itim-ö retim merkezleri olmu lardır.

Hz. Muhammed, ilim ö renmede kadın-erkek ayrımına gitmemi ve her kesimden insanın ilim ö renmesine imkân sa lamı tır. Peygamberimiz belli günlerde sadece kadınlara yönelik dersler yap-mı tır. O dönemde bazı kadınların da ö retmenlik yaptıkları bilinmektedir. Nitekim ifa isimli kadın ö retmen, Hz. Hafsa validemize yazı ö retmi tir.95

Hz. Muhammed’in faaliyetlerinde yazının önemli bir yeri vardır. O, Kur’an ayetlerini yazdırmı , Medine Sözle mesi’ni yazılı olarak düzenletmi ve Medine’de yapılan ilk nüfus sayımını da yazılı olarak kayıt altına aldırtmı tır. Hz. Peygamber devlet gelirlerini, gelirlerin tahmini, takdiri ve tahsila-tını yazıya geçirtmi ayrıca sefere çıkmadan önce ordudaki askerlerin isimlerini de kaydettirmi tir.96

Resulullah, anne-babaların, gençlere ok atmayı ve yüzmeyi ö retmelerini tavsiye etmi tir. Ayrıca aritmetik (özellikle feraiz konusuyla ilgili matematik), tıp , sa lık, astronomi, soy bilgisi ve tilavet esasları do rultusunda Kur’an-ı Kerim okumayı vb. ö retmelerini de istemi tir.97

Hz. Peygamber, cehaletin yaygın oldu u bir toplumda bir e itici olarak kısa zamanda büyük bir de i im gerçekle tirmi tir. Bu insanlar, Hz. Peygamberin e itim ve ö retiminden geçtikten sonra in-sanlı ın en medeni toplumu olmayı ba armı lardır. Peygamberimizden sonra iki asır bile geçmeden Arapça, uluslararası ilim dili olmu tur.98 Müslümanlar, insanlık tarihinin en özgün medeniyetlerinden biri olan slam medeniyetini kurmu lardır. Ku kusuz bu medeniyetin temellerini bir e itimci olarak Hz. Peygamber atmı tır.

4.1. Hz. Muhammed’in Konu masındaki Üslubu

nsanlar konu arak ileti im kurarlar. Etkili bir ileti im için, konu manın içten ve güzel ya-pılması gerekir. Allah’ın terbiyesinden geçen ve insanlara dini tebli için gönderilen bir elçinin konu ması sıradan bir konu ma olamazdı. Allah, Peygamberine, “(Resulüm!) Sen, Rabb’inin yoluna hikmet ve güzel ö ütle ça ır ve onlar-la en güzel ekilde mücadele et...”99 buyurarak tebli esnasında güzel bir üslup kullanmasını emretmi tir.

Allah, Kur’an’da güzel sözü kökü toprakta, gökyüzüne do ru uzamı , dal budak salarak meyve veren ulu bir a aca; kötü sözü ise köksüz, yıkılmak üzere olan çürük bir a aca benzeterek100 insanlara güzel söz söylemeyi emretmektedir.101 Allah, Hz. Musa’yı Mısır Firavunu II. Ramses’e tebli için gön-derirken ona yumu ak söz söylemesini emretmi tir. “Firavuna gidin. Çünkü o, iyiden iyiye azdı. Ona yumu ak söz söyleyin. Belki o, aklını ba ına alır veya korkar.’’102 Allah Resulü, Kur’an’da tavsiye

95 brahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, s.316-318.96 brahim Sarıçam, lk Dönem slam Tarihi, s. 206.97 Muhammed Hamidullah, slam Peygamberi, C 2, s. 839.98 Muhammed Hamidullah, slam Peygamberi, C 2, s. 819.99 Nahl suresi, 125. ayet.100 brahim suresi, 24-26. ayetler.101 Bakara suresi, 83. ayet; Nisâ suresi, 8. ayet; srâ suresi, 23. ayet.102 Tâ-Hâ suresi, 43 - 44. ayetler.

YORUMLAYALIM“Söz kalpten çıkarsa kalbe

kadar gider, dilden çıkarsa kula ı a amaz.”

Arap AtasözüYukarıdaki sözü yorumlayınız.

148

S YER

edilen güzel ve etkili konu mayı en güzel ekil-de yerine getirmi tir. Peygamberimiz konu ma-larında çok seçici olmu ve konu malarını pedo-gojik esaslara dayandırmı tır.103 Öncelikle Hz. Muhammed, söyledi i sözleri içselle tirmi ve hayatına aksettirmi tir.

Hz. Muhammed’in söyledikleri insanları derinden etkilemi tir. O, hiçbir zaman yapma-cık, samimiyetten uzak konu malar yapmamı -tır. Peygamberimiz sade konu ur, kelimeleri tane tane söylerdi. Onun hitabetinde kelimeler özenle seçilir, gereksiz olanlara yer verilmez; fakat lazım olan hiçbir lafız da atlanmazdı. Ni-tekim o, “Cevamiu’l- kelim (az, öz söyleme kabiliyeti) ile gönderildim.”104 buyurmu tur. Hz. Ai e, “Allah Resulü sizler gibi konu mazdı. O, konu tu unda yanındaki ki i konu tuklarını ezberlerdi.”105 diyerek onun konu masının net ve anla ılır oldu una de inir. Hz. Muhammed, önemli gördü ü konuları tekrar ederek sözlerinin, muhatabının aklında ve gönlünde yer etmesini sa lardı.

Peygamberimizin konu ma esnasında dikkat etti i noktalardan biri de muhatabının seviyesi idi. Bedevi bir insan için kullandı ı kelimeler veya konu manın içeri i, kültürlü bir insan için kullandı ı kelimelerden farklı idi. Nitekim bu konuda peygamberimiz di er Müslümanları da uyarmı tır. Bir hadisinde öyle buyurur: “Biz peygamberler, herkese seviyesine göre muamele etmek ve akılları ölçüsünde hitap etmekle emrolunduk.”106 Peygamberimiz, konu masında insanları rencide edici sözlerden kaçınırdı. Ferdî yanlı lara de inirken, “ nsanlara ne oluyor ki öyle öyle yapıyorlar.” tarzında genellemeler yaparak hatalardan söz ederdi. Böylece yanlı lar dile getirilir; fakat yanlı ı yapan ki inin onuru kırılmazdı.

Peygamberimizin konu maları tekdüzelikten uzaktı. Konu malarını jest ve mimiklerle destekler ve bakı larıyla insanlar üzerinde hakimiyet kurardı. Sadece bazı insanlara yönelme veya hitap etme hatasına asla dü mezdi. Konu malarında her zaman edebe riayet ederdi. Nezakete büyük önem veren Peygamberimiz kaba sözler söylemezdi. Müslümanlara da kötü söz söylemeyi yasaklamı tır. Ayrıca o, kötülüklerin tasvir edilmesini de yasaklamı tır.

Konu malarına bazen yemin ile ba layan Peygamberimiz bu ekilde dinleyiciyi uyarır ve dikka-tini bir noktada toplardı. Bu konu maların birinde, “Varlı ımı elinde tutan zata (Allah’a) yemin ederim ki, iman etmedikçe cennete giremezsiniz. Birbirinizi sevmedikçe de tam iman etmi olmazsınız. Size yaptı ınız takdirde birbirinizi sevecek bir ey söyleyeyim mi? Aranızda selamı yaygınla tırın.”107 buyurmu tur.103 Abdullah Özbek, Bir E itimci Olarak Hz. Muhammed, s. 123.104 Buhari, Tabir, 22. 105 Afzalurrahman, Siret Ansiklopedisi, C 1, s. 251.106 Gazali, hyau Ulumi’d- Din, C 1, s. 144.107 Müslim, man, 98.

NOT EDEL MHikmet kavramı çok kapsamlı

bir kelimedir. Bazı anlamları un-lardır:

yiye yönlendiren, kötülükten alıkoyan söz, kesin delillere dayanan bilgi, akla uygun özlü söz, bizzat Kur’an’ın ken-disi, nübüvvet, peygamberin ilahî hüküm-leri bilmesi ve insanlara ö retme yöntemi vb. dir. Allah, hikmetin yanı sıra güzel ö ütlerde bulunmayı istiyor ve muhatap-larla yapılan tartı manın (mücadele) kesin bilgiye dayalı ve muhatabı iknaya yönelik olmasını murat ediyor.

Türkiye Diyanet Vakfı slam Ansiklopedisi, C 7, s. 503-504.

bb

149


Hz. Muhammed, ayrıca insanları gereksiz tartı malar, yalan ve kırıcı konu malardan sakındır-mı tır. Hz. Peygamber bir hadisinde , “Allah’a ve ahiret gününe inanan kimse ya hayır konu -sun ya da sussun.”108 buyurmu tur.

4.2. Kolayla tırmayı ve Müjdelemeyi Ö ütlemesi

Allah, slam’ı insanların rahatlıkla kabul edip ya ayabilece i bir düzen içinde göndermi -tir. nsanın gücünü a an konularda sorumluluk yüklememi tir. Bu husus Kur’an’da öyle ifa-de edilir: “Allah hiçbir kimseye gücünün üs-tünde bir sorumluluk yüklemez.”109 Di er bir ayette, “...Allah sizin için kolaylık ister, zorluk istemez...”110 denilerek dinde asıl olanın kolay-lık oldu u vurgulanmı tır.

Hz. Ai e validemiz Peygamberimizden bahsederken, “ O, iki ey arasında tercih yapma durumunda kaldı ında, günah olmadı ı sürece, kolay olanını seçerdi.” demi tir.111

Güne in altında oruç tutmaya gayret eden bir kimseyi Peygam-berimiz engellemi , normal ekilde oruç tutmasını emretmi ve, “ A ırı gidenler helak oldular.” demi tir.112 Yine bir hadislerinde bu konuya, “ Allah’a en sevimli gelen amel, az da olsa devamlı olanıdır.”113 eklinde de-inmi tir. Allah Resulü, dinde emredilmeyen dav-

ranı ların, ibadetmi gibi algılanıp uygulanmasını do ru bulmamı ve öyle buyurmu tur: “ …Kim bu dini güçle tirirse, din onu ma lup eder. Siz kolay olanı yapınız ve mutedil olunuz.”114 Ba ka bir hadisinde ise, “…Allah beni zorla tırıcı olarak de il; ö retici ve kolayla tırıcı olarak gönder-di…”115 demi tir.

Peygamberimizin bir özelli i de korkutucu olmaktan daha çok müj-deleyici olmasıdır. Peygamberler için be ir (müjdeleyici) ve nezir (uya-rıcı) kelimeleri birçok ayette beraber kullanılır.

Allah Resulü, iman edip güzel amel i leyenlerin ahiret âleminde sonsuz nimetlere kavu acaklarını müjdeler. nkârcıları da sabırla dine davet eder, küfürde israr edenleri ise can yakıcı bir azapla uyarırdı. Bu konuda bazı ayet-ler öyledir: “ Sen sadece bir uyarıcısın. Biz, seni Hak ile birlikte müjdele-

108 Tirmizi, Kıyamet, 51.109 Bakara suresi, 286. ayet.110 Bakara suresi, 185. ayet. 111 Buhari, Edeb, 80; Müslim, Fedail, 77.112 Muhammed Ebu Zehra, slam Hukuku Metodolojisi (Fıkıh Usulü), s. 274.113 Buhari, man, 32.114 Buhari, man, 29.115 Müslim, Talak, 4.

YORUMLAYALIM“Kolayla tırın, zorla tır-

mayın; müjdeleyin, nefret ettir-meyin.”

Buhari, Cihad, 164.

Yukarıdaki hadisi dini kolayla tır-ma açısından yorumlayınız.

150

S YER

yici ve uyarıcı olarak gönderdik. Geçmi her ümmet içinde mutlaka bir uyarıcı bulunmu tur.”116 “Biz, seni ancak bütün insanlara müjdeleyici ve uyarıcı olarak gönderdik; fakat insanların ço u bunu bilmezler.”117 Müslümanların dini ya ama ve tebli konusunda Peygamberimizin uyarı-larını dikkate almaları gerekir.

4.3. Soru Sorarak Ö retmesi

E itim açısından soru sorarak ö retmek, et-kili ö retim yöntemlerinden biridir. Bu ekilde ö retim; dü ünmeye, bireysel giri im yetene-

inin geli mesine, serbest konu ma ve tartı -maya imkân sa lar.

Peygamberimiz bilgi sahibi olabilmek, bazı sorunları çözebilmek için soru sormanın öne-mine öyle de inmi tir: “ Güzel soru ilmin yarısıdır.”118, “Âlimlerle beraber olunuz, bilenlere sorunuz, bilenlerle arkada lık ya-pınız.” 119

Hz. Muhammed bazen dinleyenlerin zi-hinlerini konuya hazırlamak ve dikkatlerini çekmek için bu yolu seçerdi. Hz. Muhammed mekkelileri Safa Tepesi’nde topladı ında söz-lerine, u soruyla ba lamı tı: “… Ne dersiniz? Size u da ın ardından bir takım atlıların geldi ini haber versem bana inanır mısı-nız.” Mü rikler “Biz senin yalan söyledi ine hiç ahit olmadık.” demi lerdi. Bunun üzerine Hz. Muhammed: “ O hâlde ben size iddetli bir azabın önünde bir korkutucuyum.” diye cevap vermi ti.120

Yerine göre Hz. Muhammed sorulan soruya ba ka bir soru ile de kar ılık verirdi. Bir defasında bir adam gelerek, “ Kıyamet ne zaman kopacak.” diye sordu. Bu sorunun cevabının bu ki iye bir fayda sa lamayaca ını bilen Peygamberimiz, “ Sen kıyamet için ne hazırladın?”121 diye sorarak kıyamet gününe hazırlıklı olmanın önemine dikkat çekmi tir.

116 Fâtır suresi, 23-24. ayetler117 Sebe suresi, 28. ayet . 118Acluni, Ke fü’l-Hafa, C 1, s. 431119 Acluni, Ke fü’l-Hafa, C 1, s. 393.120 Müslim, man, 355. 121 Müslim, Birr, 6.

YORUMLAYALIMPeygamberimiz ara sıra etra-

fında bulunanlara bir konuyu ö -retmek için soru sorardı. Nitekim

Muaz bin Cebel’i, Yemen’e, vali olarak gön-derirken bu yöntemi kullanmı tır.

Hz. Muhammed: “Sana bir ey sorarlarsa nasıl hüküm vereceksin?”

Muaz: Allah’ın kitabıyla.Hz. Muhammed: “ ayet Allah’ın kitabın-

da yoksa?”Muaz: Allah Resulünün sünneti ile.Hz. Muhammed: “Ya onda da bulamaz-

san?”Muaz: Aklımı çalı tırır içtihat ederim. Bu-

nun dı ında ba ka bir ey dü ünmem. Böyle bilir, böyle yaparım.

Hz. Muhammed: “Allah’ın Elçisini mu-vaffak kılan Allah’a hamt olsun.”

Abdullah Özbek, Bir E itimci Olarak Hz. Muhammed, s. 157.

Bu diyalo u okuyarak verilmek istenen temel mesajı yorumlayınız.

151


4.4. Örnekler Vererek Ö retmesi

Konuların anlatımında örneklendirme e itim açısından önemlidir. Bu yönteme temsil (örnek) getirme denir. Bu yolla konunun iyi anla ılması, akılda kalıcı olması ve muhatabın daha kolay kavraması hedeflenir.

Peygamberimiz pek çok konuyu örneklerle izah etmi tir. Böylece bu mevzular daha dikkatli bir ekilde dinlenmi , kavranmı ve unutulmamı tır. Peygamberimizin bir hadisdeki örneklendirmesi öyledir: “ Allah’ın benimle gönderdi i hidayet ve ilim, bir araziye ya an bol ya mura ben-

zer. Bu arazinin bir kısmı güzel ve uygundur, suyu kabul eder, çayır ve bol ot yeti tirir. Bir kısmı da çoraktır, suyu üstünde tutar. Allah ondan insanları faydalandırır, onlar da bundan içerler, hayvanlarını sularlar ve ekin ekerler. Ya murun ya dı ı di er bir kısım arazi de düz ve kaypaktır, ne suyu üstünde tutar ne de çayır bitirir. te Allah’ın dinini anlayan, Allah’ın benimle gönderdi i dinin ö ütlerini tutan ve bunu ö renip ö reten kimseler, suyu kabul eden veya tutan arazi gibidir. Kibrinden ba ını kaldırmayan ve benim kendisiyle gönderildi im Allah’ın hidayetini kabul etmeyen kimse ise su tutmayan arazi gibidir.”122

Peygamberimiz, Müslümanların arasındaki birli i bir vücudun organlarına benzeterek öyle ifade etmi tir: “ Birbirini sevmede, birbirine acımada ve efkat göstermede Müslümanlar bir vücut gibidir. Ondan bir uzuv rahatsız olursa vücudun di er organları da uykusuzluk ve humma ile onu bu sıkıntılara ortak olmaya ça ırır.”123

Peygamberimiz mümin ile münafı ın Kur’an ile ili kisini u örnekle ifade etmi tir: “Kur’an okuyan müminin misali portakal gibidir. Kokusu güzel ve tadı ho tur. Kur’an okumayan müminin misali de hurma gibidir. Kokusu yoktur. Fakat tadı lezzetlidir. Kur’an okuyan mü-nafıkların misali, kokusu güzel; fakat tadı acı fesle en gibidir. Kur’an okumayan münafı ın misali ise, kokusu bulunmayan ve tadı da acı olan Ebu Cehil karpuzu gibidir.”124

Yukarıdaki örneklerden de anla ılaca ı gibi Peygamberimiz pek çok konuyu örneklerle anlatmı -tır. Bu metotla konuların daha kolay anla ılmasını ve zihinlerde daha kalıcı olmasını sa lamı tır.

4.5. Tartı arak kna Etmesi

Tartı ma, bir konu veya problem üzerinde birlikte konu arak mümkün olan en uygun çözüm yollarını arama metodudur. Tartı madan maksat, bir konuya de i ik yönlerden bakabilmektir. Müs-lümanlara emredilen isti are de bir nevi tartı madır. E itimde do ru sonuçlara ula abilmek için en uygun yollardan biri de ilmî tartı madır.

Hz. Muhammed tartı ma metodunu hem mü riklerin sorularına cevap verirken hem de saha-beleri e itirken kullanmı tır. Onun tartı masında kaba söz ve alaya yer yoktur. Tartı mada daima edebe riayet edilmi tir. Peygamberimizin tartı malarından bazı örnekler a a ıda verilmi tir:

Kendisine zinayı mübah kılması artıyla Müslüman olaca ını söyleyen kimseyle Peygamberi-miz arasında öyle bir tartı ma geçer.

Hz. Muhammed: Bu ne demek oluyor? Senin annen var mı?Adam: Evet.

122 Buhari, lim, 20.123 Buhari, Edeb, 27; Müslim, Birr, 66.124 Buhari, Et’ıme, 30; Tirmizi, Edeb, 79.

152

S YER

Hz. Muhammed: Kız karde in var mı?Adam: Evet.Hz. Muhammed: Annenle zina edilmesini

ister misin?Adam: Hayır!

Tartı ma sonunda adam bu dü üncesinden vazgeçer ve tövbe eder.125

Bedir Sava ı’nda ordunun bulunması ge-reken yer ile ilgili isti arede bunlardan biridir. Peygamberimizin orduyu yerle tirdi i yerin uygun bir mekân olmadı ı kanaatine varan Hu-bab bin Münzir öyle der: “Bu yeri siz kendi görü ünüze göre mi belirlediniz, yoksa Allah mı öyle istedi?” Hz. Muhammed, kendi görü-ü do rultusunda belirledi ini söyler. Bunun

üzerine Hubab, seçilen yerin sava için müna-sip olmadı ını, askerlerin Bedir kuyusuna en yakın yerde yerle tirilmelerinin ve di er kuyuların da i levsiz kılınmasının gerekti ini söyler. Peygamberimiz de Hubab’ın görü ünü benimser ve ordu bu do rultuda konu landırılır.

125 Ahmet bin Hanbel, el-Müsned, C 5, s. 256-257.

YORUMLAYALIM

Kendisine saltanat ve mülk ve-rildi i için büyüklenen nemrut ile

Hz. brahim arasında öyle bir tartı ma geç-mektedir.

Hz. brahim: Benim Rabb’im hem diriltir, hem de öldürür.

Nemrut: Ben de diriltir ve öldürürüm.Hz. brahim: Allah güne i do udan getirir.

Haydi sen de onu batıdan getir.Bu delil kar ısında nemrut çaresiz kalır ve

söyleyecek bir söz bulamaz. Bakara suresi, 258. ayet.

Uyarlanmı tır.Hz. brahim’in bu tartı mada takip etti-

i metodu yorumlayınız.

Ey nebi! Biz seni ahit, müjdeleyici ve uyarıcı olarak gönderdik.

153


ÜN TEM Z DE ERLEND REL MA- A a ıdaki açık uçlu soruları cevaplayınız.1. Hz. Peygamberin be erî yönünü kısaca anlatınız.2. Hz. Muhammed’in adaletini açıklayınız.3. Hz. Muhammed’in ho görüsü hakkında bilgi veriniz.4. Hz. Muhammed’in ö retmenli i hakkında bilgi veriniz.

B- A a ıdaki çoktan seçmeli soruların do ru seçeneklerini i aretleyiniz.1. A a ıdakilerden hangisi Peygamberimize ait bir özellik de ildir?A) Ho görülü olması B) Cömert olması C) Adaletli olmasıD) Sosyal statüye göre de er vermesi E) Tutumlu olması

2. Hz. Muhammed için a a ıdakilerden hangisi söylenemez?A) Hz. Muhammed bizler gibi yer, içer; sevinir, üzülürdü.B) Hz. Muhammed Allah’tan vahiy alırdı.C) Hz. Muhammed hiçbir konuyu kendi görü üne dayanarak açıklamazdı.D) Hz. Muhammed arkada larıyla isti are ederdi.E) Hz. Muhammed ümmi idi.

3. Müslümanların ilk e itim-ö retim merkezi a a ıdakilerden hangisidir?A) Mescid-i Nebevi B) Suffe C) Darü’n- Nedve D) Darü’l- Erkam E) Mescid-i Haram

4. Hz. Peygamberin, “Güne ’i sa elime, Ay’ı da sol elime koysalar yine de yolumdan dönmem.” sözü onun hangi yönünü göstermez?A) Cesaret B) Kararlılık C) stikrar D) Ho görü E) Kendine Güven

C- A a ıdaki cümlelerde bo bırakılan yerleri parantez içindeki uygun ifadelerle doldurunuz.(müjdeleyici, âlimler, rahmet, merhamet, alaycı, uyarıcı)1. “ (Resulüm!) Biz seni âlemlere ancak ............... olarak gönderdik.” (Enbiyâ suresi, 107. ayet.)2. “Ey Peygamber! u bir gerçek ki seni hakikatin bir ahidi, bir............... ve ...............olarak gönderdik. (Ahzâb suresi, 45. ayet.)3. ............... gökteki yıldızlar gibidir. Yıldızlar nasıl karanlıkta yol gösterirse ............... de yeryü-zünde rehberdirler.”

D- A a ıdaki bilgilerin do rularını (D), yanlı larını (Y) ile i aretleyiniz.1. (...) Hz. Muhammed bir hadisinde, “ Allah beni muallim olarak gönderdi.” buyurmu tur.2. (...) nsanlar bir peygamberi örnek almadan da dini en güzel ekilde anlayıp ya ayabilirler.3. (...) Hz. Muhammed, Farsça, Yunanca ve Kıptice ö renmesi için Hz. Ali’yi görevlendirmi tir.4. (...) Hz. Muhammed, iki ey arasında tercih yapmada serbest oldu unda zor olanı de il, kolay olanı tercih ederdi.

195

Aadl: Adalet, insaflı olmak,i i do ru olmak.afak: Ufuklar, görü alanı.avam: Hiçbir özelli i olmayan sıradan insanlar. azat etmek: Serbest bırakmak, salıvermek. Köle ve cariyelerin özgürlü ünü geri vermek.

Bbeddua: Birinin kötü duruma dü mesini gönül-den isteme.bedevi: Çölde, çadırda ya ayan göçebe.be er: nsano lu, insan.biçare: Çaresiz, zavallı kimse.boykot: Bir kimse, bir topluluk veya bir ülkeyle amaca ula mak için her türlü ili kiyi kesmek.buhran: Karga a, kriz.büyü: Tabiat kanunlarına aykırı sonuçlar elde etmek iddiasında olanların ba vurdukları gizli i lem ve davranı lara verilen genel ad.

Ccahiliye: slam öncesi ça , Arapların o dönem-deki ya antısı.

DDarü’l-Erkam: Erkam’ın evi, Kâbe yakınında bulunan ve Hz. Muhammed’in e itim ve ö retim yaptı ı ev.Darü’n-Nedve: Mekkeli mü riklerin önemli meseleleri görü mek ve karar almak için toplan-dıkları yer.diyet: slam hukukuna göre, öldürme ve yarala-malarda suçlunun ödemek zorunda oldu u para veya mal, kan parası, kefaret.

Eebabil: Sürü sürü, pe pe e gelen ku lar.ehl-i beyt: Hz.Muhammd’in evi ile kızı, damadı ve torunlarından olu an ailesi.ehl-i kitap: Kitap ehli. slam inancına göre ya-hudi ve hristiyanlara verilen isim.eman vermek: slam ülkesine girmek isteyen gayrimüslim yabancıya can ve mal güvencesi sa lamak.emir: Müslüman ülkelerde bir kavim, ehir veya

ülkenin yöneticisi anlamında kullanılır.ensar: Mekkeli Muhacirlere yardım eden Medi-neli Müslümanlar.e raf: Bir yerin zenginleri, sözü geçenler ve ileri gelenleri.evrensel: Evrenle ilgili. Bütün insanlı ı ilgilen-diren, âlem ümul.

Ffedakâr: Özverili.fena bulmak: Geçici olmak,yok olmak, ölmek.fetret: ki olay arasındaki süre.fevza: Kaos ortamı, karga a.fıtrat: Yaradılı , hilkat, huy, yapı, tabiat.Ficar Sava ları: Haram aylarda yapılan sava -lar.fudul: Erdemliler, faziletliler.

Ggayb: Göz önünde bulunmayan. His ve aklın ötesinde kalan, insan tarafından kavranamayan. Manevi âlem.gazve: Hz. Muhammed’in bizzat katıldı ı sefer-ler.

HHacer-i Esvet: Kâbe’nin do u kö esinde bulu-nan siyah ta .hadari: Yerle ik hayata geçmi olan Araplar.hanif: slamiyetten önce putlara tapmayı redde-dip Allah’ın birli ine inanan ve Hz. brahim’in dini üzere ya ayan kimse.haram: Din kurallarına aykırı olan, dince yasak olan. harem : Korunan yer, yasak bölge. Mekke ve Medine ehirleriyle çevrelerindeki belirli bölge-ler. hasret: Özleyi , iç çekme. Çok özleyip kavu a-mama üzüntüsü.hatim: Kâbe’nin kuzeybatı duvarının kar ısında yerden bir metre yükseklikte bir buçuk metre ka-lınlı ında yarım daire eklindeki duvar.havra: Yahudilerin ibadet için toplandıkları yer, sinagog.

SÖZLÜK

154

196

hezimet: Bozguna u ramak, yenilgi.Hicaz: Arap Yarımadası’nın kuzeybatı kısmı olup Haremeyn-i erifeyn’in bulundu u kutlu bölge.Hicr-i smail: Kâbe’nin kuzeybatı duvarı ile Ha-tim arasındaki bo luk.Hicr-i Kâbe: Kâbe’nin kuzeybatı duvarı ile ha-tim arasındaki bo luk.hilf: Yemin, sözle me.hill: Dı arıdan Mekke’ye gelen ki ilerin ihrama girmek zorunda oldukları sınırlar içinde oldu u hâlde harem bölgesi dı ında kalan yerlere verilen isim.himaye: Koruma, gözetme, esirgeme, koruyucu-luk, gözetim.hüsran: Ümit edilenin elde edilememesinden duyulan elem.hüzün: Gönül üzgünlü ü, gam, keder, sıkıntı.

Iıtır: Güzel koku, ıtır çiçe i.

iffet: Haramdan uzak durmak, helal ve güzel ol-mayan söz ve davranı lardan sakınmakiftihar etmek: Övünmek.ikrar: tiraf etmek, hakikati yazı, söz ve i aretle açı a çıkarmak..inziva: Toplum hayatından kaçıp tek ba ına ya-amak

israf: Savurganlık, tutumsuzluk, gereksiz yere para, zaman ve emek harcamak.

Kkâhin: Do a üstü yollardan gizli, bilinmeyen eyleri gelece i bilme iddiasında bulunan kim-

se.kanaatkâr: Elindeki ile yetinen, tok gözlü.kilise: Hristiyanların ibadet için toplandıkları yer.

Mma’mure-i dünya: nsanlar tarafından imar edil-mi bayındır dünya.masum: Temiz, suçsuz, günahsız. mecnun: Sevdadan dolayı kendisini kaybetmi . Çılgın, deli.

medyun: Borçlu, minnettar.meleke: Yeti, kabiliyet.mersiye: A ıt.Merve: Hz. brahim; Hacer ve smail’i Mekke’ye bıraktı ında Hacer’in yiyecek ve su bulabilmek için çıktı ı tepelerden biri.mevali: Azat edilen köleler. Köle azat eden ki-iler.

mevla: Azat edilen köle. Köle azat eden ki i.mikat: Mekke’ye gidenlerin veya hac ve umre yapacakların ihrama girecekleri noktalar.miras: Birine ölen yakınından kalan mal-mülk, servet veya para.muahat: Hz. Peygamberin Medine’de ensar ve muhacirlerden bazılarını birbirleriyle karde ilan etmesi.muhacir: Mekke’den Medine’ye hicret eden Müslümanlar.münafık: Kalbi ile inanmadı ı halde inkârını saklayıp, dili ile inandı ını söyleyerek mümin görünen kimsemü rik: Allah inancı olmakla bereber put veya ba ka bir varlı ı Allah’a ortak ko an kimse.mütevazı: Alçak gönüllü, gösteri siz, iddiasız.

Nnazil: nen, inmi .neca i: Habe ülkesinde krallara verilen unvan.nefha: Esinti, güzel koku.nesep: Soy, baba soyu, sülale.nesir: Dilin söz dizimi kurallarına uygun olarak kullanılan anlatım biçimi, manzum olmayan söz ve yazı, düz yazı.

Ppanayır: Belli zamanlarda ve genellikle küçük yerle im birimlerinde kurulan, sergi niteli ini de ta ıyan büyük pazar.papirüs: Eski Mısırlıların yazı ka ıdı yapmak için saplarından faydalandıkları bir bitki. Bu bit-kiden yapılan yazı ka ıdı.

Rrahip: Genelde manastırda ya ayan Hristiyan din adamı.Ravza-i Mutahhara: Tertemiz çiçekli bahçe, Peygamberimizin mezarının bulundu u yer.

155

197

revak: Üstü örtülü, önü açık yer, sundurma.ruhban: Dünyadan el etek çekmi Hristiyan din adamı.rukusi: Hristiyanlık ve yıldızlara tapıcılık kar-ması bir dine verilen ad.

SSabiiler: Gök cisimlerine tapanlar.sadakat: Ba lılık, dostluk.sadık rüya: Hz. Muhammed’in peygamberlik-ten önce gördü ü ve aynen gerçekle en rüyalar. Safa: Hz. brahim, Hacer ve smail’i Mekke’ye bıraktı ında Hacer’in yiyecek ve su bulabilmek için çıktı ı tepelerden biri.sahih: Gerçek, do ru, hakiki, hikmet, bilgelik, ilim, sebep, gizli sebep, açık delil.salim fıtrat: Kusursuz yaradılı .say: Hac ve umrede Kâbe’nin do u tarafındaki Safa Tepesi’nden ba layarak Merve’ye dört gi-di , Merve’den Safa’ya üç dönü olmak üzere bu iki tepe arasındaki gidi geli .seriyye: Hz. Muhammed’in bizzat katılmayıp bir sahabenin kumandası altında gönderdi i bir-likler.seyyit: Peygamber soyundan gelen kimse. Efen-di. Kabile reisi.sıddık: Çok do ru olan, do rulu un zirvesinde olan, sözünü davranı ları ile do rulayan kimse.siyer: Hz. Muhammed’in hayatını anlatan ilim.suffe: Hz. Peygamberin mescidine biti ik, üstü örtülü ve etrafı açık mesken.

ark: Do u.ecere: Soy kütü ü.efkat: Acıyarak sevmek, merhamet etmek.ehbal: Ku kanadının en uzun tüyü. er-i mübin: Apaçık din.eyh: Ya lı. Kabile reisi.irk: Allah’ın birden çok oldu una inanma,

Allah’a ortak tanıma, e ko ma.

Ttalim: Ö retmek.tahsin: Bir i i güzel yapmak.tasvip etmek: Benimsemek.tavaf: slam dininde hac sırasında Kâbe’nin çev-

resini yedi kez dönme.tebli etmek: Ta ımak, ula tırmak, bildirmek.tecvit: Güzel okumak veya yazmak.tefekkür: Dü ünme, dü ünü .telbiye: Hac veya umreye niyetlenen bir kim-senin ihrama girdi i zaman ve daha sonra bir takım vecibeleri tamamlayıncaya kadar yüce Allah’ı öven sözler.tevazu: Alçak gönüllülük, gösteri sizlik.tevhit: Allah’ın birli ine inanma, bir sayma, bir olarak bakmak. Birlik, bütünlük.

Üümmi: Ehl-i kitap olmayan veya okuma-yazma bilmeyen.

Vvaat: Bir i i yapmak için verilen söz, bir i i yap-mayı üzerine alma, söz verme.vahiy: Bir buyruk ve dü üncenin Allah tarafın-dan Peygambere bildirilmesi.vakfe: Belirlenen zamanda hac için ihramlı ola-rak Arafat sınırları içinde bulunmak.

Yyergi: Bir kimseyi, bir toplumu bir dü ünceyi, bir nesneyi veya bir görene i yermek için yazıl-mı yazı veya söylenmi söz, ta lama, hicviye, hiciv.

Zzelle: Peygamberlerin küçük hataları.zeval: Sona erme.zuhur: Ortaya çıkma.

156

157

Acluni, Ke fü’l- Hafa, Beyrut, 1351/1932.Afzalurrahman, Siret Ansiklopedisi Cilt I-VI, nkılab Yayınları, stanbul, 1996.Ahmet bin Hanbel, el-Müsned, Cilt I-VI, Ça rı Yayınları, stanbul,1982.Alpsoy, Said, Bir nsan Olarak Hz. Muhammed, stanbul, Tarihsiz.Ate , Süleyman, Kur’an-ı Kerim ve Yüce Meali, Kılıç Yayınları, Ankara, 1983.Berki, Ali Himmet-Keskio lu Osman, Hatem’ül-Enbiyâ Hz. Muhammed ve Hayatı, Diyanet leri Ba kan-lı ı Yayınları, Ankara, 1991/1997. Buhari, Sahih-i Buhari Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercemesi, Cilt I-XII, Diyanet leri Ba kanlı ı Yayınları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1976/1982.Buhari, Sahih-i Buhari Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercemesi ve erhi (çev.: ve erh eden Kamil Miras), Diya-net leri Ba kanlı ı Yayınları, Ankara, 1990.Buhari, Sahih-i Buhari, Ça rı Yayınları, stanbul,1982.Buhari, Sahih-i Buhari, Tercemesi (çev.: Mehmet Sofuo lu), Ötüken Ne riyat, stanbul, 1987.Canan, brahim, Aile Reisi Olarak Hz. Peygamber, Ra bet Yayınları, stanbul, 2005.Canan, brahim, slam’da Çevre Sa lı ı, Cihan Yayınları, stanbul, 1986.Canan, brahim, Kütüb-i Sitte, Akça Yayınları, Ankara, 1990.Cerraho lu, smail, Tefsir Usulü, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1985.Cevdet Pa a, Kısas-ı Enbiyâ ve Tarih-i Hulefa, Çile Yayınları, stanbul, 1981.Çakan, smail Lütfi, Örnek Kul Son Resul, Ensar Ne riyat, stanbul, 2005.Derveze, zzet, Kur’an’a Göre Hz. Muhammed’in Hayatı, Yöneli Yayınları, stanbul, 1989.Ebu Zehra, Muhammed, slam Hukuku Metodolojisi (Fıkıh Usulü), Fecr Yayınları, Ankara, 1986.Ebu Davut, Sünen, Ça rı Yayınları, stanbul, 1992.El-Buti, Ramazan, Fıkhussire, (çev.: Ali Nar-Orhan Aktepe), Gonca Yayınları, stanbul, 1987.

Ersoy, Mehmet Âkif, Safahat, nkılap Yayınları, stanbul, 2003.Esed, Muhammed, Kur’an Mesajı (çev.: Cahit Koytak-Ahmet Ertürk), aret Yayınları, stanbul, 2000.Faruki, smail Raci, slam Kültür Atlası (çev.: M. Okan Kibaro lu-Zerrin Kibaro lu), nkılab Yayınları, stanbul, 1997.

Gazali, hyau Ulumi’d- Din, Bedir Yayınları, stanbul, 1984.Gündüzalp, Selim, Peygamberimizin Hayatından Seçilmi Öyküler I., Zafer Yayınları, 2004.Hamidullah, Muhammed, slam Peygamberi (çev.: Salih Tu ), rfan Yayıncılık, stanbul, 1993. Hasan, brahim Hasan, slam Tarihi (çev.: smail Yi it-Sadrettin Gümü ), Kayıhan Yayınları, stanbul, 1987.Heyet, Do u tan Günümüze Büyük slam Tarihi, Ça Yayınları, stanbul, 1989.Heyet, Dinî Kavramlar Sözlü ü, Diyanet leri Ba kanlı ı Yayınları, Ankara, 2006.Heyet, Kur’an- Kerim ve Açıklamalı Meali, Diyanet leri Ba kanlı ı Yayınları, Ankara, 2006.Heyet, Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir Cilt I-V, Diyanet leri Ba kanlı ı Yayınları, Ankara, 2007. Heyet, Maarif Vekaleti, slam Ansiklopedisi Cilt I-XII, Maarif Basımevi, Ankara, 1960.Heyet, Türkiye Diyanet Vakfı, slam Ansiklopedisi, stanbul, 1982/2007.Heykel, Muhammed Hüseyin, Hz. Muhammed’in Hayatı, (çev.: Vahdettin nce), Yöneli Yayınları, stanbul, 2000.Hitti, Philip, slam Tarihi (çev.: Salih Tu ), Bo aziçi Yayınları, stanbul, 1989.Hizmetli, Sabri, slam Tarihi, Ankara Üniversitesi. lahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara,1991.

KAYNAKÇA

158

bn Hi am, Siret-i Nebi (çev.: Hasan Ege), Kahraman Yayınları, stanbul, 2001.bn Hi am, Abdülmelik, es-Siyretü’n-Nebeviyye, I-IV, Beyrut, 1971.bn shak, Siyer (çev.: Sezai Özel), Akabe Yayınları, stanbul, 1988.bn Kayyim El Cevziyye, Zadu’l-Mead, klim Yayınları, stanbul, 1996.bn Mace, Sünen (çev.: Haydar Hatipo lu), Kahraman Yayınları, stanbul, 1982.bn Sa’d, Kitabü’t Tabakat, Cilt I-VIII, Beyrut, 1985.kbal, Muhammed, Cavitname (çev.: Annemarie Schimmel), Turizm ve Kültür Bakanlı ı Yayınları,

Ankara, 2005.slam Tarihi, amil Yayınları, stanbul,1980/1987.

Köksal, Mustafa Asım, slam Tarihi, Köksal Yayıncılık, stanbul, 1999.Malik Bin Enes, Muvatta (çev.: Komisyon), Beyan Yayınları, stanbul, 1994.Müslim, Sahih-i Müslim (çev.: Mehmet Sofuo lu), Ça rı Yayınları, stanbul, 1992.Nedvi, Ebu’l- Hasen, Rahmet Peygamberi, z Yayıncılık, stanbul, 2008.Nedvi-es-Siyretü’n-Nebeviyye (çev.: Osman Keskio lu), slami Ne riyat, stanbul, 1981.Nesai, Sünen, Ça rı Yayınları, stanbul, 1981.Ortaö retim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ö retim Programı, Millî E itim Bakanlı ı, Din Ö retimi Genel Müdürlü ü, Ankara, 2005. Özbek, Abdullah, Bir E itimci Olarak Hz. Muhammed, Esra Yayınları, stanbul, 1994.Pa a, Ahmet Cevdet, Peygamber Efendimiz (Sadele tiren: Mahir z), stanbul, 2003.Pa a, Ahmet Cevdet, Peygamberler ve Halifeler Tarihi, Dergah Ofset, stanbul, 1997.Sami, emsettin, Kamus-ı Türki, Tercüman Gazetesi Yayınları, stanbul, 1986.Sarıçam, brahim, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, Diyanet leri Ba kanlı ı Yayınları, Ankara, 2004 /2007.Sarıçam, brahim, lk Dönem slam Tarihi, Anadolu Üniversitesi, Açıkö retim Fakültesi. Yayınla-rı, Eski ehir, 2007.Suruç, Salih, Kainatın Efendisi Peygamberimizin Hayatı, Cilt I-II, Nesil Yayınları, stanbul, 1981.

ark- slam Klasikleri, Muallakât, (çev.: erafettin Yaltkaya), Millî E itim Bakanlı ı Yayınları, stanbul, 1989.ibli, Mevlânâ, Asrı Saadet (çev.: Komisyon) Eser Ne riyat, stanbul, 1977.ibli, Mevlânâ, Peygamberin Hayatı, Tima Yayınları, stanbul, 2005.

Taberi, Tarih-i Taberi, Ebu Cafer Muhammed bin Cerirü’t Taberi Tercemesi (çev.: M. Faruk Gürtunca), Sa lam Yayınevi, stanbul, Tarihsiz. Tirmizi, Sünen, Ça rı Yayınları, stanbul, 1992.Yazır, Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, Eser Ne riyat, stanbul, 1940.Yurdaydın, Hüseyin G, slam Tarihi Dersleri, Ankara Üniversitesi, lahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara, 1988. Yücel, rfan, Peygamberimizin Hayatı, Diyanet leri Ba kanlı ı Yayınları, Ankara, 1999.

Documents

SİYER,PEYGAMBER