40
BUKHU LOFUFUZIDWA LOTHANDIZILA KUCHEPETSA KUFALA KWA KACHILOMBO COVID-19 KUMADERA ATHU LOTSOGOLERA MUNTHU KAPENA KAGULU KA ANTHU LITHA KUGWIRITSIDWA NTCHITO NDI MA KOCHI, MAKOLO, KOMASO APHUNZITSI LOYENERA ANTHU OSACHEPERA ZAKA ZINAYI NDI ZISANU (9) COVID-19 RESPONSE www.grassrootsoccer.org/resources BUKHU LA GRASSROOT SOCCER

SKILLZ COVID-19 RESPONSE - CHICHEWA (04 13 2020 FINAL)€¦ · 2 Chiyambi Bukhu la SKILLZ COVID-19 Linapangidwa mu March 2020 pothandizila za mliri wa COVID-19. Grassroot Soccer (grassrootsoccer.org)

  • Upload
    others

  • View
    0

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

  • BUKHU LOFUFUZIDWA LOTHANDIZILA KUCHEPETSA KUFALAKWA KACHILOMBO COVID-19 KUMADERA ATHULOTSOGOLERA MUNTHU KAPENA KAGULU KA ANTHULITHA KUGWIRITSIDWA NTCHITO NDI MA KOCHI, MAKOLO,KOMASO APHUNZITSILOYENERA ANTHU OSACHEPERA ZAKA ZINAYI NDI ZISANU (9)

    COVID-19RESPONSE

    www.grassrootsoccer.org/resources

    BUKHU LA GRASSROOT SOCCER

  • 1

    Contents

    CHIYAMBI 2

    KAUNDULA 4

    KUGWIRITSA NTCHITO BUKHULI 5

    1. DZIWANI MASEWELO 7

    2. KUSAMBA MMANJA 18

    3. KUKHALA NDI CHIDWI 27

    ZOONJEZERA 34

    MAUTHENGA AMAKONO ALAMYA 38

  • 2

    Chiyambi Bukhu la SKILLZ COVID-19 Linapangidwa mu March 2020 pothandizila za mliri wa COVID-19. Grassroot Soccer (grassrootsoccer.org) ndi omwe amawathandizila kupanga bukhuli analipanga kuti likhale lalifupi komaso kugwiritsa masewera ampira ngati chida chomwe ophunzitsa monga makola makochi azitha kuligwiritsa ntchito mosavuta ndi mosangalala kwambiri zosangalatsa achinyamata achichepere azaka (10-19). Cholinga chake ndikudziwitsa za COVID-19, Polimbititsa umoyo ndi chikhalidwe cha kusamba mmanja moyenera nthanzi komaso kupereka maluso akaganizidwe oyenera munyengo iyi tikudutsayi komaso kuchotsa khamba kamwa zomwe ena amaneza zokhudza matendawa. Mungagwiritse ntchito bukhu la SKILLZ COVID-19 polumikizana ndi achinyamata achichepere ngati kusukulu mu kalasi awo ngati malowo awonedwa kuti ndi otetezeka ndi akuchipatala ku dera lathulo kapena kugwiritsa ntchito zida zamakono powonera pa kanenema kanema kapena WhatsApp (ngati zilipo). Makolo kapena otisunga akhoza kugwiritsaso ntchito bukhu COVID-19 pophunzitsira ana awo kunyumba.

    Grassroot Soccer Grassroot Soccer (GRS) ndi bungwe lowona za umoyo wa achinyamata lomwe limagwiritsa ntchito mphamvu ya masewero a mpira wa miyendo pophunzitsa, kulimbikitsa ndi kumemeza achinyamata m’maiko omwe akutukuka kumene pofuna kuthana ndi mavuto aakulu azaumoyo, kukhala moyo wa nthanzi ndi wopindula, komanso kukhala Atsogoleri Kuyambira 2002, GRS yafikila achinyamata oposera 2 million ku maiko 50 ndikupereka uthenga oteteza kufewa ndi uthenga okhudza zakusitha kwathupi komaso kugonana. GRS yatenga mbali poona za mulire omwe wagwawu kuti ena akhoza kukhala ndi vuto limeneli zomwe zikhozaso kupangitsa ena kumwalira ena kutenda matendawa makamaka ana: HIV, kupezanso thandizo ngati watenga mimba aliwachichere, thandizo la kukamba zakugonaa ndi njira zakulera komaso khaza zomwe anthu amachitilidwa ndiye COVID-19 yatenga mbali kwambiri popereka chiopyezo kwa achinyamata zomwe zili zoopya . Powonjezera bukhuli ndilokuti aliyense akhoza kugwiritsa ntchito chifukwa chidwi chake chili pa COVID-19, GRS ili ndi akatswiri, maumboni komaso ukadaulo pothandizila onse akugwiratsa mabukhuwa pa dziko lonse lapansi chonde tilembereni pa [email protected] kuti muphunzire zambiri.

  • 3

    Bukhu la SKILLZ COVID-19 Bukhu la SKILLZ COVID-19 Ili ndi zigawo ndi maphunziro atatu omwe iliyonse imatenga phindi 30 kapena kuchepalapo.zotsatilazi zikuthandizila bukhuli:

    > Lovomerezedwa. Bukhuli ndi lovomerezedwa ndi lopezeka ku ma bungwe, masukulu matimu opanga malonda komaso aboma omwe akufuna kupereka uthenga wa COVID-19 ndi kulimbikitsa umoyo wathanzi ndi chepetsa kufala kwa kachilombo.

    > Lofufuzidwa. Bukhuli lili ndi ndondomeko kapena chikhalidwe cha Grassrootsoccer chomwe ndi chovomerezedwa ndikuphikidwa bwino kwa zaka 17 ndi akatswiri ofufuza 1

    > Zigawo. Maphunzilo omwe ali bukhu ili atha kuphatikizidwa ndi pologalamu ena achinyamata kapena lingathe kuphunzitsidwa ngati bukhu loim a palokha.

    > Yopweka. Phunzilo lililonse ndilosavuta kutengera ku zaka zomwe akhoza kumasukira osewera.

    > Kumasuka. Gwiritsani ntchito bukhuli momasukakomaso ngati kotheka ndi chinyamata achichepere.

    > Zithu zofanana. Maphunzilo onse anawayika mu ndondomeko yofafana monga chiyambi ntchito ndi marsekedwe kapena mamalizidwe ofanana amene ophunzira akumakambilana njira zimene angakhanzikitsire njira zaukhondo mmoyo wawo

    > Thandizo. Tili pano kuthandiza. Chonde tilembereni ku [email protected] kuti tikambilani mmene mungagwiritsire bukhuli.

    Bukhu la SKILLZ COVID-19 ndi chida chamtengo wapatali chimene chipitilire kuunikidwa/ndikonzedwa pamene tikugwira ntchito ndi mabugwe ochuluka ,kuphunzira kuchokera muzotsatira ndi kulandila ndamanga kuchokera kwa achinyamata ndi ophunzitsa/kochi madera onse padziko lapansi .

    Kawuniwuni wa Bukhu la SKILLZ COVID-19 (M&E) Bukhu la SKILLZ COVID-19 laperekedwa pamodzi ndi kafukufuku othandiza mabugwe kuti athe kuunika mmene ntchito yawo ikuyendera ndikumatha kumalikozabe chonde tilembereni kuti tikambilane mmene tingagawanirane zotsatira zakauniuni ndi njira zina zabwino zakaphunzitsidwe.

    1 For more information on GRS research, please read our Research Report: https://www.grassrootsoccer.org/wp-content/uploads/2018/07/GRS-Research-Insights-Report-FINAL-spreads-small.pdf

  • 4

    Tiyimbileni/ Kutilembera Chonde tilembereni ngati pali mafunso kapena zoonjezera

    > Tidziwitseni ngati mukufuna thandizo tikhoza kusitha Bukhu la SKILLZCOVID-19. Ndipo tili okondwa kumva mmene mukuligwirtsira ntchitopakumva zotsatila kuti tipange bwino.

    [email protected]

    grassrootsoccer.org/resources

    Kuthokoza kwapadera kwa mabungwe amene athandiza kulemba bukhuli:

    Zikomo kwambiri Henry Ching’ombe wa Grassroot Soccer komanso Youth Wave chifukwa chathandizo lanu potathauzila mwachangu.

    https://www.grassrootsoccer.org/resources

  • 5

    Kugwiritsa ntchito bukhuli

    Zili mkatimu > Phunziro: Zigawo zonse zitatu bukhuli zikuyimilira maphunziro. > Phunzitsi/kochi: Iweyo! Aliyesnse, aphunzitsi ,Makolo, otisamala,kapena

    yemwe ali wachitsanzo akugwiritsa ntchito mukhuli! > Osewera: Achinyamata achichepera amene akutenga mbali mu gawo

    limeneli akhoza kukhala ana 50 pa njira zamakono kapena mmodzi kunyumba onsewa ndi osewera agulu la maluso (SKILLZ).

    > Cholinga: Iyi ndi ka nthawi kochepa komwe ophunzitsa amafuna adziwe kuti akwanilitse zomwe wakonza pa phunziro lilonse. kugwiritsa ntchito cholinga zimapangitsa kukhala ndi chidwi la zochitika komaso zokambilanaza phunziro.

    > Kutethetsa: Iyi ndi nthawi yomwe osewera komaso mphunzitsa amakonzekeretsa gulu kuti likhale ndi chidwi ndi phunziro.

    > Mbwezera mphamvu: Masewera aliwose osangalatsa, ofulumila omwe amatichotsa maganizidwe monga, kuyimba nyimbo, kuvina, kupanga nthano, zomwe zikhoza kubweretsa chisangalaro kwa aliyese.

    > Uthenga ofunika: Uthenga ofunikila kwambiri omwe osewera amayenera kutsatira mu phunziro.

    > Phindi Zotseka: Phindi 5 zomwe osewera amayenera kukumbukila zomwe aphunzila komaso kuonetsa chidwi kuti akatha kuzigwiritsa bwanji ntchito mmoyo wawo.

    > Ntchito yakunyumba: Ndintchito yochepa yomwe imatsendera za zoona zenizeni za khani ku madera pakugwiritsa ma luso awo.

    Kuphunzira kugwiritsa ntchito bukuli > Kuti mukhale wokonzeka, werengani phunziro la mtsogolo kawiri masewero

    a tsiku lotsatira asanafike. > Gwiritsani ntchito bukuli pamene mukugwira ntchito ndi achinyamata

    potsatira zomwe talongosola m’musimu:

  • 6

    Zochita | Chiyerekezo cha Nthawi 1 | Mfundo Zazikulu

    > Malamulo oti MUWERENGE panokha. Zoyenera Kuwafotokozera Osewera

    Mayankho omwe mungayembekeze KUMVA kuchoka kwa osewera

    • Welengani uthengawu mofuwula kwa osewera

    Langizo kwa Kochi: Awa ndi malangizo okuwunikirani zochita!

  • 7

    1. Dziwani Masewro Musewelo ili osewera asakhe njira yomwe aliyese akhoza kupatsilana moni mosangalala mopanda kukhudzana ndipo akhala akusewera masewero omwe awathandizila kupewa kutenga kapena kufalitsa covid-19 ndi kuchepetsa khambakamwa

    Cholinga: Kuwadziwitsa zenizeni za COVID-19 Zolinga: pakutha pa masewero, ophunzira athe kuchita izi...

    > Kufotokoza mmene COVID-19 imafalira > Kufotokoza njira 5 zomwe mukhoza kugwirirtsa ntchito popewera kufalitsa

    COVID-19 > Mwapang’ono fotokozani malo omwe tikhoza kupeza thandizo

    lakuchipatala ku dera lathu > Fotokozani kufunika kwakuganiza mozama munyengo yomwe tili

    pachiphinjo (mliri wa COVID-19)

    Zipangizo:

    > ZOONA /ZABODZA - Imodzi aliyense. Dziwani mukhozaso kugwiritsa ntchito chala pochiimika mwamba ndi pansi ngati zipangizo tilibe kapena pochepetsa kukhudzana.

    >

    Kukonzekera: > Bwelezani World Health Organization’s “Zochita

    5” (kumanja). Konzekerani kulemba pachipepala zofanana.

    > Bwerezani Mawu a ZOONA/ZABODZA kuti muzikumbukila ndi uthengawo.

    > Sithani zalembedwazo molingana ndi mmene mungafotokozere kumadera anu kudzera mmalamulo akuchipatala nthenda imeneyi ikumasitha malamulo aboma. Makamaka tizikhala motalikana ndi kumasalana mpaka ntsiku lomwe azatiwuze kuti pano tingamakhudzane.

    > Kozekerani ZOONA /ZABODZA pakugwilitsa ntchito ma pepala mulinawowo.

    > Lembanipo malo omwe akhoza kukapeza chithandizo.

  • 8

    > Onelani video iyi pokumatsani maganizo oti asamakhale moyandikana ndikupatsana moni mosakhuzana:

    o https://drive.google.com/file/d/0B0bA84Kjs6KcSEVvWkFQQ0dsczg/view

    o https://www.youtube.com/playlist?list=PLWvOYvF5xlgi3onrzQ1C0e5tYffuXdDX_

    Njira zamakono:

    > Mkumano wa pa kanema: o Atsogolereni osewera apange okha ma pepela a

    ZOONA/ZABODZA ndipo welengani malembo ndikuwafusa iwo ayimike mwamba ma pepela poyang’anitsa pa kamela.

    o Afuseni osewera atumize mafuso omwe alinawo okhudza COVID-19 musanayambe phunziro ndipo gawanani nawo mobisa kuti ena ayese kuyakha mwawokha.

    o Mukamaliza phunziro pangani ndikuwatumizila mayakho olondola ndi kukambilana ndi osewera mmene akhoza kumakambilana ndi azawo komaso abale awo kunyumba.

    > WhatsApp: o Tumizani ZOONA/ZABODZA kugulu la macheza apa lamya ndi

    kuwafusa oswera kuti aziyakha ZOONA /ZABODZA ndipo azifotokoza yakho lawo.

    o Tumizaniso njira yatsopano yomwe yangotuluka kumene kuchokera ku WHO, CDC, ndi Anduna wa zaumoyo.

    Ndondomeko:

    > Kutethetsa (5 min) > ZOONA / ZABODZA (10-15 min) > Phindi zotseka (5 min)

    https://drive.google.com/file/d/0B0bA84Kjs6KcSEVvWkFQQ0dsczg/viewhttps://www.youtube.com/playlist?list=PLWvOYvF5xlgi3onrzQ1C0e5tYffuXdDX_

  • 9

    KUTETHESA | 5 min 1 | Mbwezera mphamvu

    > Tsogolerani mbwezera mphavu ngati masewero, kuvina, kuyimba nyimbo kuongola thupi ndikuthamanga imvani maganizo awo. https://drive.google.com/file/d/0B0bA84Kjs6Kcb1liaVowTnlxQlk/view

    2 | Kufotokoza > Fotokozerani cholinga cha SKILLZ COVID-19 kuchokera kwa inu

    Mu SKILLZ, timasewera ngati njira yofuna kukhala umoyo wathanzi pothandizana wina ndi mzake. Achinyamata opititlira 2 milion anamaliza masewela amenewa potenga nawo mbali mu malusowa (SKILLZ ).

    Tisewera masewera ochepa ngati njira yozitetezera kumatenda ,monga COVID-19. Tikhalaso tikuganizila njira ndikukumbukira nyekho zotchinga zomwe zimakhala mmaganizidwe mu nthawiyi.

    3 | Chisangalalo chosakhudzana Akuluakulu azachipatala ngati a World Health Organization

    avomeraleza kuti zisamakhudzane munyengo imeneyi. Choncho, ndikofunikabe kuti tizilumikizana pakupatsana moni

    ndikusangalala pamene tisakugwirana kapena kukhuzana. > Ivani maganizo osiyanasiyana kuchokera kwa osewera osakhudzana

    pakusangalala zomwe zikhoza kugwiritsidwa aliyese payekha ndipo alimbikitseni osewera kuti akhale aluso! Chitsanzo ndi kugwiritsa “Air high-5!” motalikana ndi shapishi.

    > Fusani osewera asakhe njira imodzi kapena ziiwiri yomwe sangakhuzane yoti adzigwiritsa ntchito.

    > Kozekerani ndikugwiritsa chisangalala ndi mphamvu zambiri!

    Shapishi Kugwiritsa high 5! motalikana

  • 10

    ZOONA / ZABODZA |10-15 min 1 | Kukonzekera masewelo

    Langizo la kochi: ZOONA kapena ZABODZA ikhoza kuseweredwa ngati ntchio ya gulu. Ndizotheka kukhala ndizathu, agaweni osewera magulu a 5-8. Ngati mpikisano oyakha mafuso molondola.

    Gawani ma kadi a Zoona kapena Bodza kwa osewera

    Langizo la kochi: Mukhoza kugwiritsa chala chanu poyimika mwamba kapena pansi mmalo mwa ZOONA kapena BODZA.

    Fotokozani malamulo: Ndiyamba kuwerenga ndipo

    muli ndi phindi 15 kuti musakhe mbali yomwe mwayimvera kaya Zoona kapena Zobodza.

    Ndikati, “1-2-3, makadi mwamba!” imikani ma kadi mwamba ndipo mutionetse mbali masakha kaya ZOONA kapena BODZA

    Ndifusa osewera mmodzi kapena awiri afotokoze mayakho asakha ndisanawerenge yakho lolondola

    Langizo la kochi: Lolani zokambilana zipitilire mmene mukuganizila ngati zili zothandiza.

    ZOONA

  • 11

    2 | Sewerani

    Langizo la kochi: Akatha kukambilana maganizo awo onetsetsani muwauze yakho loyenera.

    > Sewerani pakugiritsa ntchito malembo alimmusiwa.

    • France inawina maewero ampira wa azi mai wapadzikolonse muchaka cha 2019

    > ZABODZAUnited States Inawina maewero ampira wa azi mai wapadziko lonse muchaka cha 2019, kuchinya Netherlands 2-0 ku Lyon, France. France inachinya Croatia 4-2 Mmasewera omaliza ku Moscow, Russia inawina masewera amuna apadziko lonse muchaka cha 2018.

    • COVID-19 ndiyofanana ndi chimfine

    > ZABODZAChimfine ndi kachilombo ka corona (COVID-19) onsewa ndi matenda omwe ali ndi zizinikilo zofanana ndipo amafala ngati takhala pafupi ndi munthu yemwe ali ndi kachilomboka. Choncho, COVID-19 imafala mwachangu kusiyana ndi chimfine ndipo chiopyezo choti anthu akhoza kufa ndichachikulu kusiyana ndi omwe ali ndimfine 2

    • COVID-19 Imafala kudzera po kumwa madzi onyasa

    > ZABODZAKachilombo kamafala pakati pa anthu omwe ayandikana kwambiri komaso kwamuthu yemwe akutulutsa makhololo kuchokera munjira yopumila komanso kuyetsemula. Munthu akhoza kutenga COVID-19 pamene wagwira pamwamba pa chithu chomwe chili ndi kachilomboka kenako ndikugwira kumaso,phuno komaso pakamwa.

    2 COVID-19 appears to spread at a higher rate than flu. Data from China shows that each coronavirus case seems to infect around 2 to 2.5 additional people. That's higher than flu. The average patient spreads the flu virus to about 1.3 others.

    Initial data shows that coronavirus is deadlier. By contrast, COVID-19 is currently estimated to kill at least 10 people per thousand infected (1%), which is about ten times more lethal than the seasonal flu (CDC).

    BODZA

  • 12

    • COVID-19 Amakhudza anthu achikulire okha > ZABODZA

    Anthu omwe ali ndi zaka zoposa 60 alindikuthekera kuti angadwale COVID-19 ndi kufa kumatendawa. Komabe, Anthu azaka zonse omwe ayezedwa kuti ali ndi kachilomboka nawo amwalira nako.

    Komaso anthu zaka zanu akhozakutengera COVID-19 ndi mmene zilili zizindikilozo ngati zili zofunikila kuchipatala.

    • COVID-19 Ndi chiopyezo chachikulu kwa anthu omwe alindi matenda ena

    > ZOONA Anthu omwe amadalira kwambiri

    chithandizo chakuchipatala alipachiopyeza chifukwa cha COVID-19. Monga omwe ali HIV, matenda a mtima, nkhunyu, Kuthamanga magazi, mphumo, ndimatenda achiwindi.

    Anthu omwe amadalira kwambiri kuchipatalawa apitilize kutsatira ndondomeko yakamwedwe kamakhwala komaso kusungatsiku lokumana ndi adotolo kutsatila malangizo.

    • COVID-19 ndi yopeweka > ZOONA

    Pakutsatila ndondomeka ya dziko “kukhala motalikana,” zikutathauza kukhala motalikana pochepetsa kufala kwa kachilomboka

    Langizo la kochi: awuzeni za ndondomeko yadziko ya pano.

    Anthu akhoza kuthandiza kuziteteza mwawokha ku COVID-19 ndi matenda ena okhudza ndila yopumila ngati: Apewa kukhala pafupi ndi anthu omwe ali ndi kachilomboka. Apewe

    kukhala malo achigulu akhale motalikana ndi 2 mitazi mmalo amenewo

    Apewe kugwira mmaso, mphuno ndi pakamwa asanasambe mmanja. Kusamba mmanja mowilikiza sopo ndi madzi poyimba nyimbo ya

    happy birthday kawiri komaso mutha kugwirirtsa ntchito sanitizer ngati sopo ndi madzi palibepo.

    ZOONA

  • 13

    Ngati muli ndizizindikilo za COVID-19, ndati kutetha thupi, kukhosomola, ndi kubanika kupuma pewani kufalitsa kudzura munjira yopumila paku: Pakukhala kunyumba ngati mukudwala. Kutseka pakamwa pokhosomola kapena

    poyetsemula ndi tishu ndipo tayani malo abwino osafikila aliyese komaso mukhoza kuyetsemulira kapena kukhosomola pakupinda mkono wanu.

    Samalani ndi kuteteza zithu komaso malo omwe mwaona kuti agwiridwa.

    Langizo la kochi: Akumbutseni zithu 5 zoyenela azichita

    • Anthu ena omwe ali ndi COVID-19 Samaziva kudwala > ZOONA

    Anthu ambiri omwe ali ndi COVID-19 samava kudwala amangoona zizindikilo.

    Ndi zomwe zimapangitsa kachilombo kukhala koopya kwambiri chifukwa tikhoza kupatsira ena komaso agogo athu osadziwa.

    • Chithandizo chakuchipatala cha COVID-19 chilipo kuma dera athu.

    > ZOONA KAPENA ZABODZA

    Fufuzani kwa omwe amapanga zachipatala ngati amayeza komaso chithandizochi chilipo ku dera lanu.

    Komaso madotolo pa dziko lonse akugwira ntchito ndikufufuza kuti apeze makhwala chifukwa pano kulibe makhwala komaso katemera wa COVID-19.

    Anthu ali COVID-19 akhoza kufuna thandizo lakuchipatala pochepetsa zizindikilo.

  • 14

    > Lembani ndi kugawana komwe mukhoza kukapeza chithandizo cha kuyeza kwa COVID-19.

    ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________ ______________________________________________________________________________________

    • COVID-19 ikhoza kufala kudzera kukhudzana pogonana > ZOONA

    COVID-19 Ikhoza kufala ayandikana 2mita ndi munthu yemwe alindi kachilomboka ndiye kukhudzana pogogona ndichiopyezo.

    Kachilombo kamapezeka mu malovu ndiye kuphyophyonana kukhoza kufalitsa kachilomboka komaso kachilombaka sikanapezeke mu umuna ndi ukazi.

    Musagonane ngati mwaona inu kapena wachikondi wanu sakupeza bwino.

    Pitilizani kuzithandiza nokha pogonana pakupewa kapena kugwiritsa ntchito kondomu ndikukhala ndi wachikondi mmodzi okhulupilika.

    • Pakufunika kuthandizana wina ndi mzake kuti tithane ndi COVID-19

    > ZOONA Tingathane ndi COVID-19, koma pafunika atenge mbale ndi gwirira

    ntchito limodzi

  • 15

    Tithandize achikulire ndi anthu omwe akudwala kuti akhale kunyumba pakuwapangira zinthu ngati kukawagulira zofunikila pakhomo ndikuwabweretsera

    Tipewe kusungu zithu kwa ka nthawi ngati zakudya zithu zokhozera pakhomo ndi mapepera

    Tiyeni tiwalimbikitse azathu komaso abale athu kuti azitsatila malangizo kuchokera kwa omwe amagwira zachipatala.

    • Ndi zabwino bwino kuti tizichita mantha > ZOONA

    Tikhoza kumachita matha kumadzidzimuka kwakathawi zonsezi ndizabwinobwino anthu ambiri zikuwachitikila zimenezi.

    Gwiritsani ntchito malangizo otsatilawa kuti mukhale bwino: Ganizilani kuti mungatani kuti muzisamba mmanja komaso kukhala

    motalikilana ndi ena. Tingapezane ndi abale anthu komaso azathu pa lamya ndi mauthenga. Tizipanga masewera atokha monga kuthamanga kapena kuyenda. Tipewe kuvera nkhani zomwe zikumangokambidwa pafoni. Tiphuzire njira 5 za kapumidwa monga kupuma masekondi 4 ndi

    kupumila mkati ndi kunja mobwereza ka 5 Kudya bwino, kumwa madzi ambiri ndikugona mokwanira.

    • Zithu zikhala bwino > ZOONA

    Kukhala motalikana zitha pompano. Tsiku lililonse madokotala ndi ofufuza akukaphuzila kachilomboka

    zomwe zithandizile kupeza thandizo lopewera kachilomboka. Tithandizane wina ndi zake komaso tizisamale

  • 16

    3 | Kuona Uthenga ofunikila

    • COVID-19 ndikachilombo komwe kamafala kuchokera kumalovu a munthu yemwe alinako komaso kutuluka kwa mamaina kuyetsemula ndi kukhosomola pamwamba pake.

    • Zitetezeni komaso ena ku COVID-19 pakusamba mmanja pafupi pafupi ndikutsuka pamalo komaso kupewa kuyandika ndi ena.

    • Tikhoza kupewa kufalitsa COVID-19! Pakugawanauthenga olondola ndikuthandizana wina ndi nzake pakutsatila malangizo kuchokela ku bungwe la zaumoyo.

  • 17

    Mafunso ndi Mayakho > Tsogolerani mbezera mphavu ndikuwayika osewera mmagulu

    ndikufotokozera:

    Takambilana zambiri zokhudza COVID-19 lero. Mukhoza kukhala kuti ena mukuzidziwa kale koma ena ndizatsopano kwa iwo.

    Chonde khalani omasuka kufusa mafuso omwe muli nawo.

    Nditsalira tikatha phunzilo kuti ndithe kuyakha mafunso kutiso inu mukhale momasuka modzimodzi.

    Phindi Zotseka |5 min 1 | Kuchiva-Kuganizila-Kupanga zokambilana

    Kuchiva: Kodi phunzilo la lero lakupangitsani kuvabwanji? Kuganizila: Nanga masewero alero akupangitsani kuganiza chani

    kapena mafuso?
 Kupanga: Kodi mukagwiritsa ntchito chani a zomwe mwaphuzila lero?

    2 | Ntchito ya kunyumba

    Mukaphunzitse mzanu chithu chofunika zimodzi mwaphunzira lero. Jambulani video ya inuyo mukutsogolera ZOONA/ZABODZA ndipo

    kaonetsi azanu ndi abale anu .

    3| Chisangalalo cha gulu

    > Kumalizitsa ndi chisangalala cha gulu!

  • 18

    2. Kusamba m’manja Muphunzilo ili osewera aphunzila njira zoyenera zosambira mmanja. Ndipo uzitenga mbali mu niira yosavuta “Simon akuti” lembani masewra omwe munapanga mmoyo wanu omwe anafunika kuti inu musambe mmanja ndipo tayeselani mmene mungasambire manja.

    Zochita: chosamba mmanja mowilikiza komaso moyenera Cholinga: pamapeto a phunzilori osewera ayenera kuchita izi…

    > Afotokoze njira zoyenera zosambila mmanja > Aganizile kapena adziwe njira zomwe iwo tsiku lililonse akhoza kusamba

    mmamnja kanayi (4) > Yelekezani kuyetsemulira pa chikhongono pochepetsa kufalitsa tizilombo.

    Zogwiritsira ntchito:

    > Palibe > Sopo, madzi, kansalu kopuputila mmanja (ngati ndikotheka)

    Kukonzekera:

    > Ganizilanila nyimbo yosangalatsa yomwe mutha kumayimbamukusamba mmanja kwa phindi 20 monga “Ole!” (www.youtube.com/watch?v=Y8aIvD4N8GM), “Happy Birthday,” kapena nyimbo zomwe zatchukamunthawi ino kutimuziyimba muthawi ya phunzilori.

    > “Kusamba mmanja ndi kukutumula” Phunziro ili lingakhale bwino kwa osewera achichepere ngati (zaka 9-14). For older playerskwa osewera okulirani (15 zakazawo), apatseni mwayi ongawuza njira zoyenera kusambira mmanjazi ndipo asakhe okha nyimbo ndikumavinaconsider.

  • 19

    > Ngati ndikotheka tengani sopo ndi kamsalu kopuputilako kuti osewera ayesere ndikuonetsa zomwe aphunzira zakusamba mmanja.

    Njira zamakono:

    > Mkumano wa pa kanema: o Yatsani komputa kapena foni kunyumba ndikumaonetsa mmene

    mungakusamba mmanja moyenera. o Konzekerani mwanokha “kusmba mmanja ndi kukutumula”

    ndikuyimba nyimbo.! > WhatsApp:

    o Tumizani kanema yabwino inu mukusamba mmanja , ngati iyi kuchokera ku CDC: https://www.youtube.com/watch?v=d914EnpU4Fo kapena ma kanema osangalatsa, ngati awa: https://www.youtube.com/watch?v=-gfOHEaHdjo

    o Tumizani uthenga kwa osewera ndikuwafusa kuti awerenge nthawi yomwe asamba mmanja patsiku ndipo tsatirani ndikufusa mafuso mwammene iwo amasambira mmanja moyenera komaso mowilikiza.

    Ndondomeko:

    > Kutethetsa (5 min) > Kusamba mmanja ndi kukutumula (10-15 min) > Phindi yotseka (5 min)

  • 20

    Kutethetsa | 10 min 1 | Mbwezera mphavu

    > Alonjereni osewera ndichisangalaro. > Yambitsani mbwezera mphamvu monga, nyimbo kuvina kuthamanga ndi

    masewera ena.

    2 | Kubwereza phunzilo lomwe tinaphuzila komaliza > Mofulumila akumbtseni osewera zolinga zaphunzilo lomaliza ndipo afuseni

    mafuso otsatilawa: Kodi tiphunzila zotani muphunzilo lomaliza? Munagwiritsa ntchito luso lomwe mwaphunzila? Chinachitika ndi

    chani? Mukuva bwanji?

    Kusamba mmanja ndi kutumula |10-15 min

    Langizo la kochi: onetsetsani osewera akhala motalikanapa mulingo wa 2.

    1 | Kambilanani zasambidwe ka m’manja

    Ndichifukwa chani timasamba mmanja? Kusamba mmanja kumatiteza ku matenda otegula mmimba, chimfine

    ndimatenda ena monga cholera. Kusamba mmanja ndi njira yodalilika yomwe yimaletsa kufala kwa

    COVID-19. Kodi ndi nthawi yanji yomwe tikhoza kusamba mmanja?

    Tikachoka ku chimbudzi. Tisanadye. Tisanaphike. Tikamaliza kuyetsemula kapena kukhosomala. Tsanagwire kumaso kwathu. Tikafika kunyumba.

  • 21

    Tikatha kusewera. Nthawi iliyonse tizilombo tikhoza kukhala mmanja mwathu.

    Tingasambe bwanji mmanja moyenera kuti tiphe tizilombo? Pkugwiritsa ntchito madzi oyera ndipo aukhondo ndi sopo. Sambani mmanja mose ndi kuseri kwake muzala, zikhadabo,

    chikhatho kwa phoindi 20. Samambani mmanja ndi madzi abwino. Puputani mmanja ndi ka nsalu koyela bwino.

    Tingatani patakhala kuti palibe kansalu koyela kuti tipuputire mmanja mwathu? Tikutumule mwamba mpaka mutawuma. Tisapuputire zovala zathu chifukwa zimakhala ndikachilombo!

    2 | Gawo loyamba (1): Onetsani mukusamba mmannja.

    > Fotokozani: Tsopano mwadziwa mmene tingasambire mmanja ndi nthawi yake

    tiyeni tisewere tione mmene tingapangire mu phuzilori Muzithamanga pa malowo nthawi iliyonse. Nditsula zithu zitatu zomwe inu mupapange ndikuonetsera.

    • ‘Sopo!’- Ikani manja pamwamba pa mutu ndipo onetsani ngati mukufinya chibotolo cha sopo.

  • 22

    • ‘Sambani’- ndipo tikitani mmanja mukuyimba ndipo ya “Ole-ole-ole!”, “Happy Birthday,” kapena nyimbo yomwe yatchuka kwa or 20 sekondi

    Lngizo la kochi: Fusani osewera asakhe ndi kuyimba pamene akusamba mmanja nyimbo angaikonde .

    • ‘Kuumitsa’- dumphani mwamba ka 10

    > Sewerani gawo loyamba nonse kamodzi

  • 23

    3 | Gawo lachiwiri: Onetserani mukusmaba mmanja.

    • ‘Chimbudzi’- njutani kwa 2 sekondi.

    • ‘Kuphika’- ayikeni mozungulira bwalo ndipo ayelekeze ndi mmanja awo uti akuphika mu poto wamkuluso

    Langizo la kochi: fufuzani “mavinidwe a cabbage patch”!

  • 24

    • ‘Kuyetsemula’- tsatsani manja anu pamwamba pamutu ndipo nenani Heeee- TSEEewww!” kuyelekeza ngati mukuyetsemula.

    • ‘Idyani’- vinani ndi manja anu kupit pakamwakwa ma sekondi awiri.

  • 25

    4 | Gawo lachitatu: Ikani zonze pamodzi > Fotokozani:

    Tsopano poti mwadziwa kasambidwe ka mmanja ndii nthawi yake pano ndikuyesani!

    Onetsani machitidwe azomwe ndanena ndikayiwala kukuwuzani sambani mmanja pamene mukuyenera kutero kapena ndikayiwala kukuwuzan ndondomeka yakasambidwe ammanja fuwulani kuti “ZABODZA”

    Chitsanzo: ndikati “Yetsemulani!” pomwepo ‘phikani’ fuulani “ZABODZA!” Chifukwa mukuyenera kusamba mmanja musanapange zophika.

    Chitsanzo: Ndikayiwalaso kunena kuti “umitsani,” fuulani “ZABODZA”

    > Sewerani pagawo angapo.

    Langizo la kochi: Yesani njira zonsezi kuti mupange masewera kusangalatsa komaso ovuta: - Pangani mpikisano muzichotsa osewera olakwitsa mpaka atatsala mmodzi kapena awiri. - Awuzeni za zotsatsira kuti akalakwitsa ayenela kudupha posatsatila ndondomeko zakasambidwe ka mmadja koyenera. - Fusani osewera kuti ayese tsogolere ko phunziro. - Oneterani chithuzithuzi cha zithu timpanga tsikundi tsiku monga ngati kumenya mpira kupita ku sukulu ndikugwira ntchito za pakhomo ndi zina zambiri.

    5 | Kukambirana

    Munayetsemula bwanji mu sewero ili? Chifukwa chani munayetsemula choncho? Yesemulirani pa chigongono chanu. Kuyetsemula kapena kukhosomola kotero kungapewe tizilombo kuti

    tipite mu pweya kapena mmanja mwathu kuteteza abale komaso azathu kuti asadwale.

    Kumbukilni kusamala zovala zathu kuti zikhale zoyela chifukwa tizilombo timakhala pamwamba pake.

    Ndikofunikilabe kusamba mmanja tikayetsemula!

  • 26

    Kodi tikhoza kugwiritsa ntchito sanitaiza mmalo mwa sopo ndi madzi? Smbani mmanja ndi sopo komaso madzi pakafunikila kutero

    chifukwa kusamba mmanja kumachepetsakuchuluka kwa tizilombo tamitundu yosiyanasiyana tomwe timapezeka mmanja mwathu.

    Ngati sopo ndi madzi palibe gwiritsani sanitaiza yemwe ali ndikuthekera kwa 60% kuti tipewe kutenga matenda komaso kufalitsa tizilombo kwa anthu ena.

    Kodi ndi zotchinga ziti zomwe zimatilepheretsa ife kusamba mmanja? Nanga tingathane nazo bwanji?

    6 | Kuonaso uthenga ofunikila

    • Kusamba mmanja tsiku lonse ndi njira yokhayo yodalilika kuti tisafalitse COVID-19.

    • Sambani mmanja ndi sopo komaso madzi koposera masekondi 20 kuti tiphe tizilombo.

    • Umitsani mmanja ndi ka nsalu koyela kapena kukutumula mmanja osatikupuputila kasalu kakuda!

    • Yetsemulani kapena kukhosomola pa chikhongono kuti tisafalitse tizilombo.

    Phindi yotseka |5 min 1| Kuchiva-Kuganizila-Kupanga zokambilana

    Kuchiva: Kodi phunzilo la lero lakupangitsani kuvabwanji? Kuganizila: Nanga masewero alero akupangitsani kuganiza chani

    kapena mafuso?
 Kupanga: Kodi mukagwiritsa ntchito chani a zomwe mwaphuzila lero?

    2 | Ntchito ya kunyumba

    Kaphunzitseni azanu ka kusamba mmanja kukutumula. Pangani mavinidwe a kusamba mmanja ndi kukutumula ndipo pangani

    kanema wanu ndikugawana ndi azanu pa WhatsApp.

    3| Kusangalala kwa gulu > Kondwerani pai gulu ndi chisangalalo cha gulu!

  • 27

    3. Kukhala ndi chidwi Mu phunzilo ili osewera aphunzila njira yosavuata ya kapumidwe kuti iwathandizile kudekha ndikukhala achidwi makamaka munyengo zovuta. Osewera azikhala odziwa kuti amagwira kumaso kwawo mu thawi yochepa.

    Zochita: Kugwira kumaso / zochitika mmaganizidwe Cholinga: pamapeto pa phunziroli osewera ayenela kuziwa izi…

    > Kufotokoza kuti ndifukwa chani kugwira kumaso chotengera ndi kufalitsa COVID-19

    > Kufotokozeso ubwino wogwiritsa ntchito kupuma mozama > Kufotokoze mmene angagwiritsire luso lakapumidwe ndi mmene

    lingawathandizile mmoyo wawo.

    Zipangizo:

    > Palibe

    Kukonzekera: > Lembani kuti mwagwira kangati kumaso kwanu pa ola limodzi. kozekani

    kuwafotokozera azanu kuti mukuyesela kugwira kumaso kwanu koma mochepera.

    > Konzekerani njira zakapumidwa musanakumane ndi osewera kuti mugawane nawo ukadaulo wanu.

  • 28

    Njira zamakono:

    > Mkumano wa pa kanema: o Musewero ili likhoza kukhala losavuta kumatumizilana kugwiritsa

    ntchitozotengera zochepa. > WhatsApp:

    o Tumizani uthenga kwa osewera poonjezera maganizo ngati njira yozizila ndi yofewa.

    o Tumizani chithuzi chanu mukupanga sewero la kapumidweli ndipo awuzeni oswera nawo atumize chawo.

    o Tumizani ndondomeko yakasewredwe ndi cholinga choti osewera akhoza kumapanga okha kunyumba.

    o Tumizani uthenga tsiku lililonse pa sabata kuwakumbutsa njira 5 zakapumitdwezi ndiposo mukhoza kuwauza njira ina yoti azikumbuka ngati kutchera nthawi pa lamya yayo mu nthawi yofanana.

    Ndondomeka:

    > Kutethetsa (5 min) > Njira Zakapumidwe (10-15 min) > Phindi yotseka (5 min)

  • 29

    Kutethetsa | 10 min 1 | Mbwezera mphavu

    > Alonjereni osewera ndichisangalaro. > Yambitsani mbwezera mphamvu monga, nyimbo kuvina kuthamanga ndi

    masewera ena.

    2 | Kubwereza za phunzilo lomaliza > Mwachangu bwerezani zolinga zofunika za phunzilo lomalizalo ndipo

    afunseni osewera mafuso otsatilawa: Kodi munaphunzila chani phunzilo lomaliza? Munagwiritsa ntchito maluso manaphunzirawo? Kodi chinachitika ndi

    chani? Nanga munava bwanji?

    Njira zakapumidwe|10-15 min 1 | Kukambilanani za kugwira kumaso

    Kodi kugwira kumaso kwathu kungapereke danga lanji lakufalitsa COVID-19? COVID-19 imafala kudzera njira ya pweya ngati mukukhosomola

    kapena kuyetsemula. Ngati mwakhudzana ndi COVID-19, kenako kugwira kumaso ndi mmanja mosasamba muli pachiopyezo chopatsira ena komaso inuyot.

    Kodi anthu amagwira kumaso kwawo kochuluka bwanji? Ofufuza aonetsa kuti anthu amagwira kumaso kwawo ka 23 pa ola

    iliyose! Muufuna muzigwira kumaso kwanu choncho?

    Ayi! Tonse tikufuna tizikhala odziwa mmene tingamagwirire kumaso kwathu.

    ndikosafunika, kutaya mphavu, ndipo zikhoza kuononga umoyo wathu.

    Lero tikambilana njira zomwe tikhoza kumagwira kumaso kwathu mosawilikiza.

  • 30

    2 | Awuzeni za kupuma mozama

    > Fotokozani: Tsopano poti tadziwa kuopya kogwira kumaso ndipo tonse

    timagwirako kwambiri tisewera kasewero kosavuva lomwe litithandize tonse kuti tizigwira kumaso osati kwambiri.

    Kodi “Kupuma mozama” ndi chani? Pang’onopang’ono moongolera kapumidwe kathu komwe timachotsa

    pweya mmatumbo athu. Kupumila mkati ndi kupumila kunja mofanana nthawi imodzi.

    Kodi chimachitika ndi chani mu thupi lathu tikamapuma mozama? Timaonjezera pweya mu ubongo komaso komaso mbali zina za thupi. Timachotsa “michere yoipa,” timava bwinno, kuchotsa ululu

    kwachilengedwe Thupi lathu timalimbana ndikuchotsa zoipa.

    Kodi ubwino opuma mozama ndi chani? Umava kupepukidwa thupi lonse. Umatha kuchotsa khawa yakukwiya ndikuyamba kuganiza moyenera. Kupuma mozama kumathandiza kuchotsa khawa ,ngatiso timalephera

    kugona ndi kuva kuwawa.

    3 | Kutenga 5

    > Wuzani osewera kuti akhale pamalo omasuka,- akhoza kuhala pansi kapena pampando mutu wa wawo uyang’ane pansi.

    Sewero ili limatchedwa kutenga 5 komwe timapuma ka 5 mozama. Tsekani maso ngati muli omasuka kutero.

    Langizo la kochi: Osewera ena sangamasuke kutseka maso awo kapena kukhala chete ndizabwinobwino awuze azingoona apanga nawo pamene angakwanitsekapena kumasuka.

  • 31

    Kupuma koyamba: Pumilani mkati mwapang’ono kudzera pakamwa kwa 4 sekondi zivereni mmimbamwanu ndi pamtima pazifufuma mmene mungathere kenako pumilani kuja kudzeraso pakamwa kwa ma sekondi 4 kuti muchotse pweya onse mmatumbo athu.

    Lngizo la kochi: welengani mokweza, “1,2,3,4” popumila mkati ndi kunja.

    Kupuma kwachiwiri: Pumilani mkati mwapang’ono kudzera phuno kwa 4 sekondi zivereni mmimbamwanu ndi pamtima pazifufuma mmene mungathere kenako pumilani kuja kudzeraso phuno kwa ma sekondi 4.

    Kupuma kwachitatu: Pamene tikupuma mozama kudzera mu phuno zathu tiyeni tive phokoso lomwe likuveka kutizukungulira ife.

    Kupuma kwa niyayi: Pamene tikupuma mozama kudzera phuno mobwereza tiyeni tigwiritse maganizo kuti kodi chikuchitika ndi chani kwa ife ,kodi tikuva chani pa thupi lathu, kodi tikuva kunukhila chani? Tisadandaule ndimaganizowa zisiyeni zibwere ndikupita..

    Kupuma kwa chisanu: Mukatha kupumila mkati kudzera phuno kwa masekondi 4 muime kaye kwa ma sekondi 4, muziva pweya mmatumbo anu. Mukatero pumilani kunja kwa ma sekondi 4 tsopano tsegulani maso ano mwapang’ono pang’ono.

    Kodi ndi nthawi it mmoyo tingagwiritse njira 5 zakapumidwezi? Pamene mufuna kudekha kupuma mozama kukhoza kubweretsa ku

    ubongo wathu ndikutithandizila kupanga chitsakho choyenera. Tisanalembe mayeso, masewero ampira kapena panthawi iliyose

    tikufunika kukhala wa chidwi Mmamawa poyamba tsiku ndiposo madzulo tisanagone kuchotsa

    maganizo. Ngati zithu zikuyenda bwino kupuma mozama kukhala okozeka

    pachilichose tilinacho. Mu nyengo yoCOVID-19 tikoza kumakhala wamatha, kumazifusa kuti

    kudzanji kupuma mozama kungatithandize mu nthawi ngati imeneyi?

  • 32

    3 | Phindi yo winila

    > Fotokozani: Tsopano tipitiliza masewero athu akapumidwe tizipanga mpikisano. Pezani malo oti mukhoza kumasuka, tsekani maso anu ndipo

    konzekerani kupuma mozama. Mmutu mwanu werengani ka 60 sekondi ndipo musagwire kumaso

    kwanu kwa phindi yonse! Kukafika 60 sekondi mwachete imakani mkono wanu ndipo mukhalebe

    otseka maso. Ndiziona nthawi osewera yemwe ayandikile 60 sekondi ndikuti

    watsogola. > Yambitsani nthawi ndipo muziona osewera yemwe ayambilire kukweza

    dzadja ones akatha kukweza manja mwachifatse awuzeni osewera kuti atsegule mason di kuwauza yemwe watsogola.

    > Sewerani ma gawo ambiri ngati osewera akusangalala. > Kukambilana:

    Alipo anadabwitsika mmene munatseka maso kwa 60 sekondi? Munava bwanji osapanga kalikonse koma kupuma kwa 60 sekondi? Mukuva mosiya panopo? Motani? Mumava kukamizidwa ndi wina kuti mugwire kumaso kwanu?

    Munakwanitsa kukana? Motani? Amiri mwainu munakwani kufika phindi osagwira kumaso kwanu ndi

    zabwino kwambiri! Muganizire phunziro limeneli lero lonse pamene muugwira kumaso kwanu Kodi ndi njira ina iti yomwe ingachepetse yogwira kumaso kwanu. Yesetsani kupatsamanja anu kukhala otanganidwa mukhoza kugwira

    ka mpira kakang’ono kaja kapena kumaseweretsa chithu chilichonse mmanjamo.

    Awuzezi zotsatila zomwe angapange kuudupha ka 5 nthawi iliyonse wagwira kumaso.

    Ukhale ndi munthu azikuuzani mukhala kuti mwagwira kumaso kutiso azikukumbutsani zomwe munayenera kuchita.

    Osakhumudwa nokha mukakhala mwagwira kumaso. izi ndizovuta chachikulu muzikhala odziwa mwanokha.

  • 33

    4 | Kuonanaso uthenga ofunika

    • Chepetsani nambala ndi nthawi yogwira kumasokuti tichepetse chiopyezo chotengera ndi kufalitsa COVID-19.

    • Zikhoza kukhala zovuta kuti tisagwire kumaso kwathu koma yesestsani kukhala phindi imodzi kenako ola imodzi.

    • Kumbukani kupuma ndipo thandiza maganizo ndi thupi lathu pakuma mozama tsiku lonse kuti tikhala bwino.

    Phindi Zotseka |5 min 1 | Kuchiva-Kuganizila-Kupanga zokambilana

    Kuchiva: Kodi phunzilo la lero lakupangitsani kuvabwanji? Kuganizila: Nanga masewero alero akupangitsani kuganiza chani

    kapena mafuso?
 Kupanga: Kodi mukagwiritsa ntchito chani a zomwe mwaphuzila lero?

    2 | Ntchito yaku nyumba

    Kaphunzitseni azunu za kusamba ndi kusasa. Tiyeni kapitilize kusewera phunziro la Phindi kutsogola ndi nzathu

    kapena m bale kunyumba. Gawanani maganizo kwa anthu ena mmene tingachepetsere kugwira

    kumaso.

    3| Chisangalaro cha gulu

    > Kondwerani ndi chisangalaro cha gulu!

  • 34

    Zoonjezera Gwiritsani ntchito bukhuli kuti mudziwe zambiri za COVID-19. Agawireni ophunzira tsambali. Nthawi Zina fufuzani zambiri pamasamba intaneti odalirika ngati azamoyo omwe akupezeka ku Dera lanu komaso World Health Organization, CDC ndi UNAIDS.

    CDC COVID-19 Factsheet

    > Available at https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/downloads/2019-ncov-factsheet.pdf

    UNAIDS resource on HIV and COVID-19 > Available at https://saafrica.org/new/wp-content/uploads/2020/03/hiv-

    and-covid19_infographic_A3_en.pdf

    WHO resource on coping with Stress > Available at https://www.who.int/docs/default-

    source/coronaviruse/coping-with-stress.pdf?sfvrsn=9845bc3a_8

  • 35

    CS 314937-A 03/20/2020

    cdc.gov/COVID19

    What you need to know about coronavirus disease 2019 (COVID-19)

    What is coronavirus disease 2019 (COVID-19)? Coronavirus disease 2019 (COVID-19) is a respiratory illness that can spread from person to person. The virus that causes COVID-19 is a novel coronavirus that was first identified during an investigation into an outbreak in Wuhan, China.

    Can people in the U.S. get COVID-19? Yes. COVID-19 is spreading from person to person in parts of the United States. Risk of infection with COVID-19 is higher for people who are close contacts of someone known to have COVID-19, for example healthcare workers, or household members. Other people at higher risk for infection are those who live in or have recently been in an area with ongoing spread of COVID-19. Learn more about places with ongoing spread at https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/transmission.html#geographic.

    Have there been cases of COVID-19 in the U.S.? Yes. The first case of COVID-19 in the United States was reported on January 21, 2020. The current count of cases of COVID-19 in the United States is available on CDC’s webpage at https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/cases-in-us.html.

    How does COVID-19 spread? The virus that causes COVID-19 probably emerged from an animal source, but is now spreading from person to person. The virus is thought to spread mainly between people who are in close contact with one another (within about 6 feet) through respiratory droplets produced when an infected person coughs or sneezes. It also may be possible that a person can get COVID-19 by touching a surface or object that has the virus on it and then touching their own mouth, nose, or possibly their eyes, but this is not thought to be the main way the virus spreads. Learn what is known about the spread of newly emerged coronaviruses at https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/transmission.html.

    What are the symptoms of COVID-19?Patients with COVID-19 have had mild to severe respiratory illness with symptoms of• fever• cough• shortness of breath

    What are severe complications from this virus? Some patients have pneumonia in both lungs, multi-organ failure and in some cases death.

    How can I help protect myself? People can help protect themselves from respiratory illness with everyday preventive actions.   • Avoid close contact with people who are sick.• Avoid touching your eyes, nose, and mouth with

    unwashed hands.• Wash your hands often with soap and water for at least 20

    seconds. Use an alcohol-based hand sanitizer that contains atleast 60% alcohol if soap and water are not available.

    If you are sick, to keep from spreading respiratory illness to others, you should• Stay home when you are sick.• Cover your cough or sneeze with a tissue, then throw the

    tissue in the trash.• Clean and disinfect frequently touched objects

    and surfaces.

    What should I do if I recently traveled from an area with ongoing spread of COVID-19?If you have traveled from an affected area, there may be restrictions on your movements for up to 2 weeks. If you develop symptoms during that period (fever, cough, trouble breathing), seek medical advice. Call the office of your health care provider before you go, and tell them about your travel and your symptoms. They will give you instructions on how to get care without exposing other people to your illness. While sick, avoid contact with people, don’t go out and delay any travel to reduce the possibility of spreading illness to others.

    Is there a vaccine? There is currently no vaccine to protect against COVID-19. The best way to prevent infection is to take everyday preventive actions, like avoiding close contact with people who are sick and washing your hands often.

    Is there a treatment? There is no specific antiviral treatment for COVID-19. People with COVID-19 can seek medical care to help relieve symptoms.

  • 36

    their families and communities in this current crisis. Pay particular attention to your mental health by:

    > Avoiding excessive exposure to media coverage of COVID-19. Only read information from trusted sources.

    > Taking care of your body. Take deep breaths, stretch or meditate. Try to eat healthy, well-balanced meals, exercise regularly, get plenty of sleep and, where possible, avoid alcohol and drugs.

    > Making time to unwind and reminding yourself that negative feelings will fade. Take breaks from watching, reading or listening to news stories—it can be upsetting to hear about the crisis repeatedly. Try to do some other activities you enjoy in order to return to your normal life.

    • Connecting with others. Share your concerns and how you are feeling with a friend or family member.

    Stop stigma and know your rights• Stigma and discrimination is a barrier to an effective

    response to COVID-19. This is a time where racism, stigma and discrimination can be directed against groups considered to be affected.

    • Your workplace, access to health care or access to education, for you or your

    children, may be affected by the COVID-19 outbreak if social distancing measures are put in place in your community. Find out your rights and make sure that

    you and your community are prepared.

    Treatment of COVID-19• Treatment of COVID-19 is an active

    area of research and several randomized clinical trials are ongoing to determine whether antiretroviral medicines used for treating HIV might be useful for treating COVID-19. Many other

    possible treatments are also being tested in well-

    designed clinical trials. Since those trials have not ended, it is too early to say whether antiretroviral medicines or other medicines are effective

    in treating COVID-19.

    What people living with HIV need to know about HIV and COVID-19

    COVID-19 is a serious disease and all people living with HIV should take all recommended preventive measures to minimize exposure to, and prevent infection by, the virus that causes COVID-19.

    It’s important to underline that there is currently no strong evidence that people living with HIV are at an especially increased risk of contracting COVID-19 or if they do contract it they will experience a worse outcome. This does not mean that people living with HIV should take COVID-19 lightly and they must take all precautions to protect themselves.

    As in the general population, older people living with HIV or people living with HIV with heart or lung problems may be at a higher risk of becoming infected with the virus and of suffering more serious symptoms.

    As COVID-19 continues to spread around the world, it will be important for ongoing research in settings with a high prevalence of HIV in the general population to shed more light on the biological and immunological interactions between HIV and the new coronavirus.

    Precautions that people living with HIV and key populations should follow to prevent COVID-19 infection

    Stay safe• Clean hands frequently with soap and water (for

    40–60 seconds) or an alcohol-based hand sanitizer (for 20–30 seconds).

    • Cover your mouth and nose with a flexed elbow or tissue when coughing or sneezing. Throw the tissue away after use.

    • Avoid close contact with anyone who has a fever or cough.

    • Stay home when you are ill.

    • If you are experiencing fever, a cough and difficulty breathing and have recently travelled to, or are a resident in, an area where COVID-19 is reported, you should seek medical care immediately from your community health service, doctor or local hospital. Before you go to a doctor’s office or hospital, call ahead and tell them about your symptoms and recent travel.

    • If you are ill, wear a medical mask and stay away from others.

    Stay informed• Know the facts about COVID-19 and always check a reliable source, such as the World

    Health Organization: https://www.who.int/emergencies/diseases/

    novel-coronavirus-2019.

    Be prepared• You should have a supply

    of your necessary medical supplies on hand—ideally for 30 days or more. The World Health Organization HIV treatment guidelines now recommend multimonth dispensing of three months or more of HIV medicines for most people at routine visits, although this has not been widely implemented in all countries.

    • Know how to contact your clinic by telephone in the event that you need advice.

    • Know how to access treatment and other supports within your community. This treatment could include antiretroviral therapy, tuberculosis medication (if on tuberculosis treatment) and any other medication for other illnesses that you may have.

    • Key populations, including people who use drugs, sex workers, gay men and other men who have

    sex with men, transgender people and prisoners,

    should ensure that they have essential means to prevent HIV infection, such as sterile needles and syringes and/or opioid substitution

    therapy, condoms and pre-exposure prophylaxis

    (PrEP). Adequate supplies of other medications, such as

    contraception and gender-affirming hormone therapy, should also be obtained.

    • Not all countries have implemented policies to allow for longer prescriptions. Be in touch with your health-care provider as early as possible. Consider working with others in your community to persuade health-care providers and decision-makers to provide multi-month prescriptions for your essential medicines.

    • Discuss with your network of family and friends how to support each other in the event that

    social distancing measures are put in place. Make alternate

    arrangements within your community for food, medicines, care for children or pets, etc.

    • Help others in your community and ensure that

    they also have an adequate supply of essential medicines.

    • Check that you know how to reach your local network of people living with HIV by electronic means. Make a plan for telephone and for social media connections in the event that public health measures call for people to stay home or if you become ill.

    Support yourself and people around you• The outbreak of COVID-19 may cause fear and

    anxiety—everyone is encouraged to take care of themselves and to connect with loved ones. People living with HIV and their communities have decades of experience of resilience, surviving and thriving, and can draw on their rich shared history to support

  • 37

    It is normal to feel sad, stressed, confused, scared or

    angry during a crisis.

    Talking to people you trust can help. Contact your

    friends and family.

    Don’t use smoking, alcohol or other drugs to deal with

    your emotions.

    If you feel overwhelmed, talk to a health worker or

    counsellor. Have a plan, where to go to and how to seek

    help for physical and mental health needs if required.

    Limit worry and agitation by lessening the time you

    and your family spend watching or listening to media

    coverage that you perceive as upsetting.

    If you must stay at home, maintain a healthy lifestyle -

    including proper diet, sleep, exercise and social contacts

    with loved ones at home and by email and phone with

    other family and friends.

    Get the facts. Gather information that will help you

    accurately determine your risk so that you can take

    reasonable precautions. Find a credible source you can

    trust such as WHO website or, a local or state public

    health agency.

    Draw on skills you have used in the past that have

    helped you to manage previous life’s adversities and use

    those skills to help you manage your emotions during

    the challenging time of this outbreak.

    Coping with stress during the 2019-nCoV outbreak

  • 38

    SMS/WhatsApp Uthenga Izi ndi zitsanzo zina zamafuso omwe mukhoza kuwatumizila osewera. Pangani ndikutumiza uthekha ofunikila mmauthenga pa kutsatila ndondomeko.

    Sambani mmanja ngati bwana tikitani mmanja ndi sopo ndi madzi kwa 20 sekondi mukuimba nyimbo ya “Happy Birthday” kawiri kuti ikuthandizireni kuwerenga. Umitsani mmanja ndi kansalu koyela kapena kukutula .

    AHHHHH CHEWWW! Kuyetsemula kapena kukhosomola pa gongono kukhoza kupewa kufalilitsa tizilombo. Jambulani chithuzi chanu ndikutumizakwa mzanu ndikumuuza kufunikila.

    Ndizabwinobwino kukhala ndi matha khalani wachidwipazithu zomwe mutha kukwani ngati kusamba mmanja kukhala kunyumba,kufikila abale ndi azathu kudzera pa lamya kapena kutumiza uthenga simuli nokha!

    Mukudziwa anthu amagwira kumaso kwawo ka 23 pa ola? Ndikwambiri kugwira kumaso kwanu osasamba mmanja kukhoza kukuyikani pachiopyezo cha COVID-19. Yesani kupewa kugwira kumaso kwa phindi kenako ola!

    Yesani kupuma mozama ka 5 .zingakuthandizeni kukhala momasuka komaso wachidwi.

    Tingathe kutsatsira malangizo aboma posakhala moyandikana komaso kusamba mmanja kwambiri pothandizana wina ndi nzake.

    Kudziwa ndi mphamvu kuti tidziwe zambiri za COVID-19 kuchokera ku World Health Organization, tumizani uthenga yonena kuti “hi” ku +41798931892

  • 39

    SKILLZ COVID-19 RESPONSE COVER - CHICHEWA .pdf