Naela krivinog postupka Naelo akuzatornosti (optuno naelo) Krivini postupak moe se pokrenuti i voditi samo na zahtjev ovlaenog tuioca. Razlikujemo tri vrste tuioca i to: Javni tuilac koji pokree postupak po slubenoj dunosti. Oteeni ili subsidijarni tuilac koji se javlja u sluaju da javni tuilac odustane od podizanja optunice u toku same istrage ili da odustane od gonjenja kada podigne optunicu. Privatni tuilac je ovlaeni tuilac za krivina djela koja se gone po privatnoj tubi. Naelo oficijelnosti krivinog gonjenja Ovo naelo podrazumijeva da se krivini postupak pokree po slubenoj dunosti od strane nadlenog tuioca (ex officio). U naem krivinom postupku usvojen je princip oficijelnosti, poto se najvei broj krivinih djela goni na zahtjev javnog tuioca kao ovlaenog tuioca, tj. po slubenoj dunostri odakle i vodi porijeklo naziv ovog naela. Dakle u sluaju da se izvri krivino djelo koje se vodi po slubenoj dunosti, izvrilac tog djela e se goniti bez obzira na to da li oteeni pristaje na to ili ne. Naelo legaliteta (zakonitosti) Naelo legaliteta definie obavezu javnog tuioca po sili zakona, preduzme gonjenje kada postoji osnovana sumnja da je odreeno lice uinilo krivino djelo koje se goni po dlubenoj dunosti. Ovo naelo vai samo za ona djela koja se gone po slubenoj dunosti, te se kao zakvo odnosi samo na javnog tuioca dok se na druge tuioce ne odnosi. Ovo naelo daje jednak tretman svim graanima. Primjenjuje se u svim zemljama Evrope, a ima primjenu i van tog kontinenta. U nekim zemljama javni tuilac ne smije odustati od gonjenja, u drugim ima to pravo, ali samo uz pristanak vieg tuioca. Suprotan princip, principu legaliteta jeste princip oportuniteta ili cjelishodnosti. Putem ovog principa daje se ovlaenje javnom tuiocu da odustane od gonjenja kada je to korisno. Ovaj princip dolazi do izraaja kod krivinih djela sa neznatnom drutvenom opasnou. Ovo djelo je bitno u situaciji kada se kao izvrilac krivinog djela javlja maloletno lice, jer u takvim situacijama je bolje izbei gonjenje. Takoer je dozvoljeno odustajanje od krivinog gonjenja za krivina djela za koja je moe izrei novana kazna ili kazna zatvora do 3 godine ili blaa kazna, pod uslovom da osumnjeeni prihvati jednu od sljedeih obaveza: 1) Da otkloni tetnu posljedicu nastalu izvrenjem krivinog djela ili da izvri nadoknadu priinjene tete; 2) Da plati odreeni novani iznos u korist humanitarne organizacije, fonda ili ustanove; 3) Da obavi odreeni drutveno korisni ili humanitarni rad; 4) Da ispuni dospele obaveze izdravanja; 5) Da se podvrgne odvikavanju od alkohola ili opojnih droga; 6) Da se podvrgne psihosocijalnoj terapiji. Naelo neposrednosti Prema ovom principu sve injenice i svi dokazi koji slue kao osnov za donoenje sudske odluke moraju se izvesti pred sudom. Ovo naelo nalae da sudije neposredno svojim ulima zapaaju sve injenice koje se izlau i utvruju prilikom ispitivanja kako okrivljenog odnosno optuenog tako i prilikom sasluanja svjedoka, vjetaka, oteenog i druge uesnike u postupku. Princip 1

neposrednosti omoguava prilikom procjene iskaza stranaka i drugih uesniuka u postupku uzimaju u obzir i psihike komponente koje se javljaju pri tome. Ovo naelo je jedno od osnovnih naela krivinog postupka. U tom pravcu Zakon o krivinom postupku predvia da se na glavni pretres pozivaju optueni i njegovi branioci, tuilac, oteeni i njegovi zakonski zastupnici i punomonici, kao i tuma, svjedoci i vjetaci. Izuzetno optuenom se moe suditi i u odsustvu kada je u bekstvu ili nije dostupan draavnim organima, a postoje naroito vani razlozi da mu se sudi u odsustvu. U skraenom postupku moe se donijeti presuda iako optueni nije prisutan, ali samo onda kada je stepen dokazanosti krivice optuenog toliki da njegova izjava i iskaz nita ne mogu promijeniti. U sluaju da je proces traje due vrijeme moe se odrediti jedan ili dvojica sudija porotnika (posmatraa) kao dopunskih sudija kako ne bi dolo do ponavljanja pretresa usljed nemogutva nekog od sudija porotnika da doe na glavni pretres. Ukoliko je glavni pretres odran bez prisustva lica koja su morala biti prisutna postoji apsolutna povreda krivinog postupka. Ako glavni pretres traje due od mjesec dana ili se glavni pretres dri pred izmenjenim sastavom vijea, onda pretres uvijek poinje iznova. Imamo i odstupanja od naela neposrednosti koja su nuna i to su sljedei sluajevi: 1) Ukoliko se odreena lica ne mogu sasluati pred sudijom jer su u meuvremenu umrla, duevno oboljela ili su teko oboljela tako da ne mogu doi na glavni pretres, ili im je komunikacija oteana. Tada e se iskaz takvih osoba koji su dali ranije proitati; 2) Kada svjedoci, vjetaci ili sam okrivljeni ne ele da daju iskaz na glavnom pretresu; 3) U sluaju da se pojavi nejasna ili protivrena situacija, kod okrivljenog se recimo ne poklapa iskaz dat u fazi istrage i iskaz dat na glavnom pretresu, tada e mu se proitati raniji iskaz, isto tako e se uraditi ako se takva situacija dogodi sa svjedokom ili vjetakom; 4) U sluaju da se stranke saglase, ili po nahoenju suda kada je svjedok ili vjetak ranije dao iskaz pred sudom, tada se njihovi iskazi itaju na osnovu prijedloga stranaka. Naelo usmjenosti Ovo naelo podrazumijeva da sve injenice i dokazi na kojima se zasniva presuda moraju biti izneseni na glavnom pretresu. Ovo naelo podrazumijeva da bez obzira na to ta su svjedoci, vjetaci ili sam okrivljeni rekli u toku same istrage ili kakav su iskaz dali isto to moraju ponoviti pred sudijom usmeno. Zakon o krivinom postupku ne koristi ovaj termin usmenost, a zakonska formulacija predvia da sud zasniva presudu samo na injenicama i dokazima ''iznetim na glavnom pretresu'' podrazumijeva da se takve injenice iznose usmjeno. Ovo naelo usmjenosti nije samo dunost ve je i pravo, jer putem ovog naela stranka moe da koriguje svoj iskaz, moe da ga dopuni, moe da objasni pojedine segmente ako je to potrebno, krajni cilj ovog naela je u dolaenju do toga da se sve injenice koje su bitne za postupak i donoenje presude razjasne, to je i cilj krivinog postupka. Sainjavanje zapisnika nije u suprotnosti sa ovim naelom, jer se naelo usmjenosti manifestuje u svim fazama krivinog postupka, a zapisnik je samo dokaz o preduzetim procesnim radnjama.

2

Naelo kontradiktornosti Princip kontradiktornosti daje mogunost strankama da slobodno i neposredno iznose svoje stavove, miljenja i argumente o svim injenicama i pravnim pitanjima, a sud je u obavezi da saslua sve stranke. Ovo je princip koji ide u korist svim strankama. Ovo naelo vai od poekta do kraja krivinog postupka. Daje se pravo strankama da aktivno uestvuju u procesu, da sueljavaju svoja miljenja i stavove, da se kritiki odnose prema iznetim injenicama i dokazima. Na krivini postupak je sagraen na ovom naelu, optuenom se prilikom dostavljanja optunice saoptava djelo za koje se tereti, svi argumenti koji mu idu u korist i svi oni koji ga terete. Nakon toga optueni moe izraziti prigovor na optunicu u roku od osam dana. Sama ova mogunost optuenog predtsvalja jednu od segmenata kontradiktornosti. Dalje sve stranke u toku glavnog pretresa imaju pravo na iznoenje svojim stavova. Jo u toku istrage stranke mogu predlagati istranom sudiji da izvede odreene dokaze ili da odreene injenice preispita ili uz njegovo doputenje to mogu same uiniti. Sutina principa kontradiktornosti je u tome to daje mogunost strankama da iznesu sopstveni stav o pitanjima koja su u vezi sa krivinim stvarima i da se izjasne o stavu suprotne strane. Naelo javnosti Ovo naelo predstavlja pravo i mogunost svih zainteresovanih graana da ptisustvuju i prate rad suda prilikom rjeavanja odreene krivine stvari. Ovo naelo je predvieno Ustavom Republike Srbije i zakonom o sudu. Rad sudova je dakle javan. Ovo naelo podrazumijeva i obavezu suda da dopusti prisustvo svih zainteresovanih lica postupku. Pozitivne strane ovog naela ogledaju se u tome da se kontrolie rad suda i drugih pravosudnih organa od strane zainteresovanih lica. Posredstvom ovog naela na graane se vri i odgojni uticaj, oni se upoznaju sa odreenim krivinim djelima i kaznama koje slijede za njih. Kada se kae prisustvo graana u toku postupka onda se to uglavnom misli na prisustvo graana na glavnom pretresu. Naime, razlikujemo tri vrste javnosti i to opta javnost, ograniena i stranaka. Opta javnost postoji u onim sluajevima kada je svim graanima dozvoljeno da prisustvuju u toku postupka. Ograniena javnost postoji u onim situacijama kada je broj ljudi na glavnom pretresu ogranien. Ovo se uglavnom deeva kada se vode postupci protiv maloletnika kada se iskljuuje javnost. Tada postupku prisustvuju samo obavezni a po odobrenju vijea da prisustvuju i bliski srodnici, roditelji itd. Stranaku javnost razlikujemo u onim situacijama kada glavnom pretresu prisustvuje samo obavezne stranke i tada se iskljuuje javnost, a to su sljedee situacije: a) Kada je to potrebno radi uvanja tajne. Tajna moe biti dravna, vojna, slubena, nauna, privredna ili profesionalna. Ukoliko je potrebno da se na javnom pretresu iznose injenice koje bi naruile ovu tajnu tada se iskljuuje javnost; b) Kada je to potrebno radi ouvanja javnog reda i mira. Ovo je sluaj kada je djelo ili nain izvrenja doveo do uzburkanja graana te bi njihovo eventualno prisustvo glavnom pretresu onemoguilo uvanje i odravanje javnog reda i mira tokom njega. Primjer za ovakvo djelo bilo bi sluaj silovanja maloletnice,a zatim njeno svirepo ubistvo. Sudka praksa je dokazala da u ovakvim sluajevima je cjelishodno iskljuiti javnost.

3

c) Kada je to potrebno radi uvanja morala. Ovdje se prije svega misli na krivina djela izvrena iz oblasti seksualne pobude. Ovdje se prije svega misli na ouvanje polnog morala. Ovakva krivina djela izazivaju veliko interesovanje graana; d) Kada se kao izvrioci krivinih djela javljaju maloletnici, bez obzira na to li se radilo o mlaim maloletnicima (lica od 14-16 godina) ili o starijim (lica od 16-18 godine). Ovo se radi zbog toga to se maloletna lica u ovom stadijumu nalaze u posebnom psihikom razvoju te bi javno iznoenuje inkriminisanih radnji negativno uticalo na njih; e) Kada je to potrebno radi ouvanja i zatite linog i porodinog ivota okrivljenog ili oteenog. Ti interesi mogu biti razliiti, od intimnih preko porodinih. Prilikom izostavljanja javnosti vijee donosi rjeenje uz obrazloenje. Ovo rjeenje se moe pobijati samo uz albu na presudu, a ne posebnom albom. Naelo utvrivanja istine Cilj krivinog postupka je niko nevin ne bude osuen, a da se uiniocu krivinog dela izrekne krivina sankcija pod uslovima koje predvia krivini zakon i na osnovu zakonito sprovedenog postupka. Kau filozofi ''istina je jedna''. Sud sudi na osnovu raspoloivih dokaza i linih ubjeenja sudije. Sud mora sa punom panjom da ispita sve injenice koje terete ili olakavaju optuenom na objektivan nain. Tuilac kao stranaka krivinog postupka Ovlaeni tuilac je nosilac funkcije gonjenja u krivinom postupku, a ujedno i stranka istog. Razlikujemo tri vrste tuilaca i to: 1. Javni tuilac: Javni tuilac je ovlaeni tuilac za djela koja su u posebnom dijelu krivinog zakonika republike Srbije naznaena da se gone po slubenoj dunosti od strane javnog tuioca. Drava i javni tuilac kao njen predstavnik nisu zainteresovana za svako krivino djelo, ve samo za ona u kojima postoji visok stepen drutvene opasnosti, gdje je prouzrokovana vea materijalna teta itd. Javno tuilatvo je samostalni dravni organ koji goni uinioce krivinih i drugih zakonom odreenih kanjivih djela, ulae pravna sredstva radi zatite ustavnosti i zakonitosti. Javno tuilatvo vri svoju funkciju na osnovu ustava i zakona. Funkciju javnog tuioca vre republiki, okruni i optinski javni tuioci. Javni tuilac se nalazi na elu javnog tuilatva, kao dravni organ rukovodi radom javnog tuilatva i zastupa ga u odnosu na trea lica. Javni tuilac je ovlaen da sam ili preko svojih zamjenika vre sve radnje koje su usmerene ka gonjenju uinioca krivinih djela koja se gone po slubenoj dunosti. Javni tuilac je samostalni i glavni krivinoprocesni subjekt, koji se javlja sa funkcijom optube i u odnosu na okrivljenog on je krivinoprocesna stranka. Za postupak u predmetima sa elementima organizovanog kriminala formirano je Specijalno tuilatvo i to u okviru okrunog javnog tuilatva u Beogradu za teritoriju Republike Srbije. Ta djela su recimo: krivina djela protiv ustavnog ureenja i bezbednosti republike, protiv ovjenosti i meunarodnog prava, falsifikovanja i pranja novca, nedozvoljene trgovine, nedozvoljene trgovine orujem, municijom ili eksplozivnim sredstvima, trgovine ljudima, primanje i 4

uzimanje mita i za druga krivina djela za koja je zaprijeena kazna zatvora najmanje pet godina. Radom specijalnog tuilatva rukovodi specijalni tuilac za suzbijanje organizovanog kriminala. Njega postavlja republiki javni tuilac iz redova javnih tuilaca koji ispunjavaju uslove za izbor okrunog javnog tuioca (est godina rada u pravosuu) kao i zamenici (etiri godine rada u pravosuu) uz pismenu saglasnost lica koja se postavljaju na tu dunost. Razlikujemo jo i tuilatvo za ratne zloine, kao i tuilatvo o visoko-tehnolokom (hi tech) kriminalu u okviru republikog javnog tuilatva. Naela javnog tuilatva Princip monokratskog odluivanja: Ovo naelo u sutini znai da sve poslove iz nadlenosti svih niih i viih javnih tuilatava obavlja uvijek jedno lice, tako da ne postoji odluivanje i vrenje poslova u zbornom sastavu. Prema tome, u odnosu na trea lica uvijek je odgovorno jedno lice iz javnog tuilatva, bez obzira na to da li se prema ovim licima pojavljuje sam javni tuilac, ili njegovi zamjenici. Princip hijerarhijskog ureenja: Ovaj princip znai podreenost niih javnih tuilatava vaim i obrnuto nadreenost viih javnih tuilatava u odnosu na nia. Ovo naelo se odnosi i na samo javno tuilatvo kao cjelina, npr. Na elu optinskog javnog tuilatva nalazi se optinski javni tuilac, njemu su podreeni svi lanovi tog tuilatva, a i on je nadren u odnosu na sve njih. Ovo naelo omoguava vrenje disciplinske vlasti vieg javnog tuioca u odnosu na nie javne tuioce, kao i nadzor nad radom niih javnih tuioca. U Zakonu o javnim tuilatvu Republike Srbije iz 1991. godine predvieno je da su nii javni tuioci podreeni viim javnim tuiocima, s tim da su za svoj rad odgovorni i Skuptini republike Srbije koja ih bira i razreava na prijedlog Visokog savjeta za pravosue, a njihove zamjenike imenuje Visoki savjet pravosua na period od osam godina, sa mogunou reizbora. Usljed djelovanja ovog naela vii javni tuilac ima pravo da daje kako apstraktne tako i konkretne instrukcije po pitanjima opteg i konkretnog djelovanja. Princip devolucije: Ovaj princip znai pravo vieg javnog tuioca da preuzme i neposredno vri poslove iz nadlenosti nieg javnog tuioca, npr. Okruni javni tuilac moe preuzeti gonjenje uinioca krivinog djela koja su bila pod stvarnom i mjesnom nadlenou optinskog javnog tuioca. Naelo supstitucije: Ovo naelo daje pravo vieg javnog tuioca da preuzme vrenje odreenih poslova u konkretnoj krivinoj stvari od nieg javnog tuioca, s tim to ove poslove ne vri on neposredno, nego ih poverava nekom drugom niem javnom tuiocu, npr. Okruni javni tuilac uzme neke poslove iz nadlenosti jednog optinskog javnog tuioca i poverava ih drugom optinskom javnom tuiocu. Princip jedinstva i nedeljivosti: Ovo naelo podrazumijeva da je tuilatvo jedinstveni dravni organ za cijelu zemlju. Sticanje svojstva javnog tuioca

5

U zakonu o javnom tuilatvu Republike Srbije iz 1991. godine predvieni su sledei uslovi za sticanje zvanja javnog tuioca: a) Da je dravljanin Republike Srbije; b) Da ispunjava opte uslove za stupanje u rad na dravnim organima; c) Da ima zavren pravni fakultet; d) Da ima poloen pravosudni ispit; e) Da je dostojan dunosti javnog tuioca. Pored pomenutih optih uslova za sticanje ove titule potrebno je jo i odreeno iskustvo u poslovima pravne struke, te se tako za optinskog javnog tuioca trai iskustvo od najmanje dvije godine, a za njegovog zamjenika od godinu dana. Za okrunog javnog tuioca trai se iskustvo od set godina, a za njegovog zamjenika iskustvo od etiri godine. Za republikog javnog tuioca trai se iskustvo od dvanaest godina, kao i za njegovog zamjenika. Funkcija javnog tuioca je stalna, i javne tuioce bira Narodna skuptina, a njihove zamjenike imenuje Visoki savjet za pravosue na period od osam godina sa mogustvom ponovnog reizbora. Dunost javnog tuioca i njegovog zamjenika prestaje na njegov zahtjev kad navri radni vijek ili bude razrijeen. Radni vijek tuiocu i njegovom zamjeniku prestaje kada napune 65 godina ivota (po novijim izmjenama zakona 67) ili 40 godina rada osiguranja. Javni tuilac i zamjenik razreavaju se dunosti ukoliko su osueni za k.d. na bezuslovnu kaznu zatvora od najmanjne set mjeseci, ili za k.d. koje ga ini nedostojnim dunosti, kada nesavjesno i nestruno vre dunost, kada trajno izgube sposobnost za rad na toj dunosti. Prije stupanja na dunost, javni tuilac i zamjenik polau zakletvu pred predsjednikom Narodne skuptine, a republiki javni tuilac zakletvu polae pred Narodnom skuptinom. Ukoliko je republiki j.t. izabran iz redova javnih tuilaca ne polae ponovo zakletvu. Tekst zakletve glasi: ''Zakljinjem se svojom au da u ustavnost i zakonitost tititi predano, savjesno i nepristrasno''. Nadlenost javnog tuioca Opta nadlenost Javno tuilatvo je nadleno da postupa pred sudom i drugim organima pri gonjenju za krivina djela, privredne prijestupe i prekraje i preduzima radnje za koje je posebnim zakonom ovlaeno. Javni tuilac postupa u granicama svoje stvarne i mjesne nadlenosti u okviru organa pred kojima postupa. Nadlenosti pojedinih javnih tuilaca Republiki javni tuilac nadlean je da postupa pred svim sudovima i drugim organima u R. Srbiji i da preduzme sve radnje za koje je javno tuilatvo ovlaeno. Nadlean je da meu javnim tuiocima izabere pozivne lanove Visokog savjeta pravosua, propie okvirna merila za odreivanje broja zamjenika javnih tuilaca i osoblja u javnom tuilatvu, mjerila za vrednovanje savjesnosti i uspjenosti vrenja dunosti javnog tuioca, njegovog zamjenika, propie koji su postupci opreni dostojanstvu i samostalnosti javnog tuioca, i zamjenika javnog tuioca i tetni po ugled javnog tuilatva, odluuje o pokretanju postupka za ocjenu ustavnosti zakona 6

i zakonitosti propisa i drugih optih akata, utvruje vrste i naine strunog usavravanja j. tuilaca i zamjenika, nadzire rad j. tuilatava... Okruni javni tuilac nadlean je da postupa pred okrunim sudovima i da nadzire i usmerava podruna optinska javna tuilatva. Okruni javni tuilac u seditu trgovinskog suda postupa i pred trgovinskim sudom. Optinski javni tuilac postupa pred optinskim sudom. to se tie mjesne nadlenosti javnog tuioca, ona se odreuje prema odredbama koje vae za nadlenost suda onog podruja za koje je tuilac postavljen. Ukoliko javno tuilatvo ne moe da vri nadlenost, republiki javni tuilac moe preneti njegovu nadlenost na drugo tuilatvo istog ili vieg ranga. O zahtjevu za izuzee javnog tuioca rjeava sam javni tuilac, a o izuzeu samog javnog tuioca raspravlja Visoki savjet za pravosue. Prilikom donoenja odluka javni tuilac se mora da rukovoditi: 1) Principom legaliteta (zakonitosti) ovo znai da je javni tuilac u obavezi da pokrene postupak kada ima osnovanu sumnju kao najvei stepen vjerovatnoe da je uinjeno krivino djelo, a mora ga goniti po slubenoj dunosti ex soficio. 2) Princip samostalnosti daje mogunost javnom tuiocu da odluke u vezi gonjenja donosi samostalno. Naelo oportuniteta (cjelishodnosti) u nekim sluajevima vai i za javnog tuioca, a znai da javni tuilac ponekad moe i da ne pokrene krivini postupak iako postoje svi elementi bia krivinog djela. Ovo naelo posebno ima znaaja za maloletnike za ona krivina djela za koja slijedi kazna zatvora do tri godine. Kada javni tuilac ima ovakav sluaj sa punoletnim licem tada imamo tzv. ''odloeno gonjenje''. 3) Princip mutabiliteta (promjenjljivosti) znai da javni tuilac bez obzira to je glavni inicijator svih radnji gonjenja okrivljenog od poetka pa do kraja krivinog postupka moe odustati od gonjenja. Funkcija javnog tuioca su one aktivnosti koje javni tuilac ostvaruje u pretkrivinom i krivinom postupku u okviru prava i obaveza odreenih zakonom. U sklopu toga ima funkciju gonjenja i rukovoenja krivinim postupkom. Javni tuilac ima ovlaenja da: zahtijeva sprovoenje istrage, da podie i brani optune akte, a to su: optunicu i optuni prijedlog. Da izjavljuje albe protiv nepravnosnanih sudskih odluka, da podnosi vanredne pravne lijekove protiv pravnosnanih presuda: podnosi albu na pravnosnanu presudu, zahtjev za ponavljanje postupka, zahtjev za zatitu zakonitosti i zahtjev za vanredno ublaavanje kazne. Odluke shodno ovim funkcijama su jo da: donoenje rjeenja o odbaaju krivine prijave, rjeenje za odlaganje gonjenja. Podnoenje zahtjeva za prikupljanje dodatnih obavjetenja. Javni tuilac moe da odlui da podnese zahtjev istranom sudiji za sprovoenje samo pojedinih istranih radnji zbog ekonominosti. Funkcija operativnosti se sastoji u rukovoenju predkrivinim postupkom. Javni tuilac je inicijator i koordinator svih aktivnosti u predkrivinom postupku. Ove aktivnosti su usmjerene na otkrivanju krivinih djela i pronalaenju njihovih uinioca. Dunost je i obaveza nadlenih dravnih organa da postupe po zahtjevu javnog tuioca. Javni tuilac moe obavijestiti odbor za Bezbjednost Skuptine Srbije, o neposlunost odreenog organa unutranjih poslova. Isto to moe uraditi i njegovom nadinjenom stareini. Saradnja javnog tuioca i organa unutranjih poslova se ne zavrava u predkrivinom postupku. 7

Oteeni subsidijarni tuilac Oteeni supsidijarni tuilac je posebna vrsta ovlaenog tuioca koji se pojavljuje u dva sluaja: u predkrivinom postupku kada javni tuilac donese rjeenje o prestanku gonjenja ili kada javni tuilac odustane u toku samog krivinog postupka (naelo mutibiliteta). Oteeni kao tuilac moe nastaviti gonjenje u roku od osam dana od dana prijema rjeenja javnog tuioca ili suda. U ovakvim sluajevima zakazuje se ponovo glavni pretres i zakazuje se njegov datum odravanja. Oteeni kao tuilac u tom postupku je duan da obavijesti sud o svakoj promjeni prebivalita ili boravita. Privatni tuilac je ovlaeni tuilac za krivina djela koja se gone po privatnoj tubi. U posebnom dijelu krivinog zakonika imamo oznaena djela koja se gone po privatnoj tubi. Takoer imamo sluaj da u okviru jednog lana u stavu prvom gonjenje preduzima po privatnoj tubi, dok je u stavu drugom predvieno gonjenje po slubenoj dunosti (laka tjelesna povreda). Privatna tuba kao optuni akt za pomenuta krivina djela podnosi se nadlenom sudu u roku od tri mjeseca od dana kada je lice koje je ovlaeno za podizanje optunice saznalo za krivino djelo i uinioca. Lica koja su ovlaena za donoenje ove tube su oteeni i lice koje je indirektno ugroeno ili povreeno krivinim djelom. U sluaju smrti privatnog tuioca njegovo mjesto mogu zauzeti njegovi najblii srodnici: vjenana ili vanbrana supruga, djeca, usvojenici, roditelji, braa ili sestre. U sluaju da privatni tuilac ne doe na glavni pretres, a uredno je pozvan ili mu poziv nije bilo mogue uruiti, smatrae se da je odustao od tube i donosi se reenje. Pravo privatnog tuioca je da podnosi i brani tubu, da odustane od nje, da predlae izvoenje dokaza, da po odobrenju predsjednika vijea postavlja pitanja. Ima pravo razmatranja sudskih spisa i spise predmeta, da izjavljuje albu, a i da podnosi zahtjev za ponavljanje krivinog postupka zbog pogrenog ili nepotpunog injeninog stanja. Okrivljeni Okrivljeni je nosilac odbrane i trei je subjekat u krivinom postupku, a i stranka je istog. Okrivljeni je fiziko lice (ovjek) protiv koga se vodi istraga, ili je podignuta optunica, optuni prijedlog ili privatna tuba. Na samom poetku ovog izlaganja moramo razluiti, definisati i ukazati razlike izmeu sljedeih pojmova: Osumnjieni je lice prema kojem je prema kome je prije pokretanja krivinog postupka nadleni dravni organ preduzeo neku radnju zbog postajanja osnovane sumnje da je izvreno krivino djelo. Ovaj izraz se najee koristi u trminologiji organa unutranih poslova. Okrivljeni je lice protiv koga se vodi istraga ili protiv koga je podignuta optunila ili optuni prijedlog, ili privatna tuba. Optueni je lice protiv koga je optunica stupila na pravnu snagu. Optueni ima pravo prigovora u roku od osam dana. 8

Osueni je lice za koje je pravnosnanom presudom ili rjeenjem utvreno da je odgovorno za odreeno krivino djelo, tj. koje je oznaeno krivim i prema kome je po pravilu izreena kazna. Okrivljeni je fiziko lice koje je navrilo 14 godina i koje je duevno zdravo. Ovdje je prisutan znai kao taj elemenat uraunjljivosti koji pored umiljajnog izvrenja djela predstavlja osnovnu komponentu krivine odgovornosti jednog lica. Pretpostavka je da su sva lica uraunjljava, suprotan stav se dokazuje. Ukoliko se utvrdi da je lice privremeno duevno oboljelo predsjednik vijea donosi rjeenje o obustavljanju gonjenja. U sluaju da lice ozdravi postupak protiv njega bi se nastavio. U sluaju da lice trajno duevno oboli, onda se postupak protiv njega prekida.

Prava i obaveze okrivljenog Okrivljeni ima i odreena prava: 1. Da iznese svoju odbranu. 2. Da bude sasluan u prisustvu svog branioca. Na prvom sasluanju okrivljenom se predoavaju injenice i dokazi koji ga terete, saoptava mu se i njegovo zakonsko pravo na branioca. Kada se protiv osumnjienog odredi mjera zadravanja nadleni organ mora odrediti branioca po koji e okrivljenog braniti po slubenoj dunosti. 3. Da daje odbranu na svom jeziku 4. da predlae izvoenje odreenih dokaza i da prisustvuje njihovom izvoenju, da po odobrenju predsjednika vijea postavlja pitanja svjedocima, vjetacima i drugim uesnicima postupka. 5. pravo na izjavljivanje redovnih pravnih lijekova i vanrednih pravnih sredstava; a) pravo na albu pravo na albu kada je presuda pravnosnana; b) zahtjev za ponavljanje postupka; c) zahtjev za zatitu zakonitosti; c) zahtjev za vanredno ublaavanje kazne. Obaveze okrivljenog su da stupi u krivini postupak i njegovo prisustvo je neophodno u toku samog postupka. Njegova obaveza je da obavijesti sud o adresi prebivalita, i svakoj namjeri promjene prebivalita. Mjere za obezbeenje prisustva okrivljenog I drugih subjekata u krivinom postupku Sud je u obavezi da obezbijedi prisustvo okrivljenog u krivinom postupku. Tu svoju obavezu sud moe izvriti na jedan od sljedeih naina: Pozivanjem okrivljenog: ovo je prva mjera obezbeivanja prisustva okrivljenog u postupku. U pozivu organ koji poziva obavezan je da naznai pravo pozvanog lica na branioca. Okrivljeni se poziva dostavljanjem zatvorenog pismenog poziva koji sadri: naziv suda koji poziva, ime i prezime okrivljenog, zakonski naziv krivinog dela koje mu se stavlja na teret, mesto gde okrivljeni ima da doe, dan i as kad treba da 9

doe, naznaenje da se poziva u svojstvu okrivljenog i upozorenje da e u sluaju nedolaska biti prinudno doveden, slubeni peat i ime i prezime sudije koji poziva. Kad se okrivljeni prvi put poziva, pouie se u pozivu o pravu da uzme branioca i da branilac moe prisustvovati njegovom sasluanju. Okrivljeni je duan da odmah obavesti sud o promeni adrese i o nameri da promeni boravite. Ako okrivljeni nije u stanju da se odazove pozivu usled bolesti ili druge neotklonjive smetnje, sasluae se u mestu gde se nalazi ili e se obezbediti njegov prevoz do sudske zgrade ili drugog mesta gde se radnja preduzima. Ukoliko se okrivljeni ne odazove na poziv, bez predhodnog opravdanja, primjenjuje se druga mjera dovoenje. Naredbu da se okrivljeni dovede moe izdati sud ako je doneto reenje o pritvoru ili ako uredno pozvani okrivljeni ne doe a svoj izostanak ne opravda, ili ako se nije moglo izvriti uredno dostavljanje poziva a iz okolnosti oigledno proizlazi da okrivljeni izbegava prijem poziva. Naredbu za dovoenje izvravaju organi unutranjih poslova. Naredba za dovoenje izdaje se pismeno. Naredba treba da sadri: ime i prezime okrivljenog koji se ima dovesti, mesto i godinu roenja, zakonski naziv krivinog dela koje mu se stavlja na teret uz navoenje odredbe krivinog zakona, razlog zbog koga se nareuje dovoenje, slubeni peat i potpis sudije koji nareuje dovoenje. Lice kome je povereno izvrenje naredbe predaje naredbu okrivljenom i poziva ga da s njim poe. Ako okrivljeni to odbije, dovee ga prinudno. Naredbu za dovoenje protiv vojnih lica, pripadnika policije ili strae ustanove u kojoj su smetena lica liena slobode izvrava njihova komanda, odnosno usta Zabrana naputanja boravita je mjera koja se primjenjuje u situacji kada postoje okolnosti koje ukazuju da okrivljeni moe da pobjegne, sakrije se ili ode u inostranstvo. Sve do 2002. godine do donoenja novog ZKP-u ova mjera zvala se ''obeanje okrivljenog da nee napustiti mjesto prebivalita ili boravita''. Ova mjera se odreuje rjeenjem koje mora imati i obrazloenje. U toku istrage ovu mjeru odreuje i ukida istrani sudija, aposlije podizanja optunice predsjednik vijea sudija. Ovom mjerom moe se odrediti oduzimanje vozake dozvole i drugih dokumenata (putne isprave. Jemstvo kao mjera ima slinosti sa zabranom naputanja boravita. Jemstvo se sastoji u polaganju gotovog novca, hartija od vrijednosti ili drugih vrijednih pokretnih stvari, koje je lako unoviti, kao garancije da okrivljeni nee pobjei. Razlikujemo stvarno i lino jemstvo. Lino jemstvo se sastoji u garanciji odreenog broja ljudi da e u sluaju bekstva okrivljenog oni platiti odreenu sumu novca. Ovo jemstvo uvijek glasi na odreeni novani iznos. Stvarno jemstvo se mee sastojati recimo na stavljanju hipoteke na neku nepokretnost. Pritvor je najrigidnija mjera obezbeenja prisustva okrivljenog. Pritvor je ustavna kategorija i predvieno je da se pritvor moe primjeniti kada je to zakonom odreeno i ako je ta mjera neophodna radi uspjenog voenja krivinog postupka. Trajanje pritvora mora da bude svedeno na najkrau moguu mjeru. Dok je lice u pritvoru svi organi koji rade na tom postupku imaju obavezu da rade uz posebnu hitnost. Sud je taj koji donosi rjeenje o pritvoru koji moe biti obavezan ili fakultativan. Pritvor je obavezan u sluaju kada je za uinjeno krivino djelo predviena kazna zatvora od 40 godina ili ukoliko je to opravdano zbog osobito tekih okolnosti djela. 10

Pritvor se odreuje ako je optuenom izreena presuda prvostepenog suda u trajanju od 5 godina ili tea kazna zatvora. Postoji i neobavezan (fakultativan) pritvor. On se utvruje: ako se lice krije ili postoje druge okolnosti koje ukazuju na bekstvo; kada postoji opasnost da e uinilac krivinog djela unititi, sakriti ili falsifikovati tragove krivinog djela, ili da e ometati postupak uticajem na svjedoke, sauesnike ili prikrivae; ako postoje oigledne opasnosti da e izvrilac krivinog djela to uiniti ponovo, ili e zapoeto krivino djelo dovriti. Ako oigledno izbjegava da doe na glavni pretres, ako je uinjeno krivino djelo propisana kazna zatvora u trajanju od preko 10 godina. Pritvor se odreuje rjeenjem, a tim rjeenjem se odreuje trajanje istog. Najdue trajanje pritvora je 6 godina. Prvo rjeenje o pritvoru sadri vrijeme trajanja uglavnom od 30 dana, a lice koje ide u pritvor ima pravo ale u roku od 24h ali ova alba ne zadrava izvrenje. U toku istrage istrani sudija moe ukinuti rjeenje o pritvoru, ali uz prethodnu saglasnost javnog tuioca. Nakon toga rjeenje o ukidanju pritvora donosi vijee sudija uz predhodno sasluanje javnog tuioca ako se postupak vodi po njegovom zahtjevu. Sa pritvorenicima se mora postupati humano bez povrede linosti i dostojanstva. Branilac je struno lice koje je pozvano da titi interese okrivljenog u krivinom postupku. To je advokat koji treba da bude diplomirani pravnik, da ima poloen pravosudni ispit, da je upisan u imenik advokata, da ima ugled da bi mogao da vri funkciju odbrane u postupku. Branioca moe zamijeniti advokatski pripravnik u situaciji kada je za izvreno djelo propisana kazna zatvora u trajanju od 5 godina. Pred vrhovnim sudom Srbije i u postupku prema maloletnicima branilac moe biti samo advokat, a ne i njegovi pripravnici. Broj branilaca u postupku moe biti najvie pet, prema ZKP-u. Odbrana se dijeli na linu, materijalnu i strunu, formalnu. Struna odbrana moe biti obavezna ili fakultativna. Na zakon o krivinom postupku poznaje i odbranu siromanih. Taj branilac ima pravo na odreenu materijalnu nadoknadu. Branilac mora da se stara o donoenju pravilne i pravedne presude. Krivinoprocesne radnje Krivinoprocesna radnje je jedna od osnovnoh obeleja pojma krivinoprocesnog prava kao grane pozitivnog prava. Zakonodavac je krivinoprocesnim normama predvidio ne samo krivinoprocesne subjekte subjekte, ve i sadrinu i formu njihove djelatnosti. Subjekti u krivinom portupku imaju pravo i dunost da preuzimaju svoju delatnost u okviru svoga fonda prava i dunosti i u zakonom predvienoj formi. Djelatnost subjekata u krivinom postupku po pravilu ima za cilj ostvarenje zadatka krivinoprocesnog prava, tj. rasvetljenje i rjeenje odreene krivine stvari. Krivinoprocesna radnja predstavlja zakonom predvienu i ureenu djelatnost subjekata u krivinom postupku, koja je usmjerena na ostvarenje zadataka krivinoprocesnog prava, tj. na rasvetljenje i reenje krivine stvari. Sama djelatnost moe se ogledati u injenju ili ne injenju krivinoprocesnih subjekata. Odreenost u zakonu znai da krivinoprocesni subjekat moe preuzeti samo one radnje za koje je po zakonu 11

ovlaen, a ureenost radnje znai njihovo izvoenje u procesnoj formi, tj. na nain, vrijeme i mjesto koje je predvieno zakonom. Forma krivinoprocesnih radnji Forma krivinoprocesnih radnji predviena je zakonom i u osnovi znai odreivanje naina i mjesta izvoenja pojedinih radnji u krivinom postupku. Odreivanje forme u krivinom postupku moe biti dvojako, u obliku optih pravila o formi ili u obliku odreivanja posebne forme za izvoenje odreene radnje. Propisivanje same forme kao krajnu instancu ima postizanje to boljeg rezultata. Samo propisivanje forme treba povezati sa principom ekonominosti, tj. da se sa to je mogue manje utroenog novca i vremena postigne to bolji rezultat. Zakoodavac je prilikom propisivanja forme imao u vidu osnovni zadatak krivinog postupka, utvrivanja istine u krivinoj stvari, te je nastojao da sama forma doprinese to je mogue vie realizaciji tog cilja. Prilikom utvrivanja forme zakonodavac mora da vodi rauna o najnovijim naunim i tehnikim dostignuima, ali na nain da ne da ne vrijea ustavom zagarantovana prava i sloboda graana. Na kraju propisivanje forme krivinoprocesnih radnji ima za cilj ouvanje ustavom zagarantovanih sloboda i prava graana. Procesne forme odnose se ne samo na nain izvrenja ve i na mjesto izvrenja te radnje. Polazei od mjesne nadlenosti krivinog suda, prema kojoj je ovaj sud da rasvijetli i rijei krivinu stvar na svojoj teritoriji, smatra se da su krivini sud i drugi krivinoprocesni subjekti ovlaeni da izvode sve krivinoprocesne radnje na ovoj teritoriji. Ukoliko je izvoenje krivinoprocesne radnje neophodno izvesti na teritoriji na kojoj je nadlean drugi sud, tada postoji mogunost izvoenje ovih radnji od strane tog suda po zamolici za pruanje pravne pomoi mjesno nadlenog suda. U sluaju da se pojavi potreba da se odreena krivinoprocesna radnja mora izvesti van teritorije Republike Srbije onda e tu radnju izvesti inostrani krivini sud, pod uslovom da postoji bilateralni ugovor o pruanju pravne pomoi te drave i nae zemlje. Krivinoprocesne radnje se obino izvode u seditu suda, amoe i van njega, tj. na mjestu gdje se oekuje najbolji rezultat., npr. Uviaj koji se redovno izvoda na mjesto izvrenja krivinog djela. Vrijeme vrenja krivinoprocesnih radnji Rok je odreeni vremenski period u kome se krivinoprocesna radnja moe, odnosno mora preduzeti, ili u kome se radnja ne smije preduzeti. Zavisno od toga ko ih odreuje razlikujemo zakonske i sudske rokove. Zakonski rokovi su takvi rokovi koji su odreeni zakonom, njohovo trajanje je precizno odreeno u procesnom zakonu.ovi rokovi su strogi i trai se prema tome njihovo potovanje od strane ovlaenih subjekata u krivinom postupku. Zakonski rokovi se ne mogu produavati, osim ako to zakon ne predvia. Usljed proputanja zakonskih rokova dolazi do gubitka prava na preduzimanje krivinoprocesne radnje na koju se rok odnosi. Ovi rokovi se jo nazivaju i prekluzivni rokovi. Proputanjem 12

ovih rokova gubi se ne samo pravo na izvoenje odreene krivinoprocesne radnje nego i pravo koje bi se steklo izvoenjem te radnje.primjer za ovakvu vrstu roka je rok za izjavljivanje albe, koji iznosi 15 dana od dana dostavljanja presude. Sudki rokovi su oni rokovi ije je trajanje odreeno od strane suda, na osnovu zakonskog ovlaenja. Ovi rokovi su u odreenoj veoj ili manjoj podreenosti zakonu. Sud ih moe donijeti samo na osnovu ovlaenja koje im daje zakon. Sudski rokovi se mogu produavati, ali se ne smije prekoraiti zakonsko ovlaenje. Na primjer rok za odgovor na albu. Prema svom dejstvu rokove moemo podijeliti i na deliatorne. Ovi rokovi znae odreeni period u kome je zabranjeno ostvarivanje odreenih djelatnosti od strane subjekata, ova djelatnost je pravno mogua samo poslije proteka tog roka. Zatim imamo peremptone koji oznaavaju radnju koja se mora izvriti u odreenom roku, to znai da proputanje ovog roka znai gubitka prava na izvoenje te krivinoprocesne radnje. Zatim razlikuje i tzv. instruktivne rokove koji predstavljaju period u kome je doputeno izvrenje neke radnje, proputanje roka ne dovodi do gubitka izvrenja krivinoprocesne radnje, ve gubitak odreene pogodnosti koje proizilaze iz tog procesnog prava. Roite predstavlja odreeni momenat u vremenu u kome je potrebno da se preduzme odreena djelatnost, po pravilu od strane vie ovlaenih subjekata. Za roite je karakteristino istovremeno preduzimanje djelatnosti od strane vie subjekata na istom mjestu i u isto vrijem, npr: vrijeme zakazivanja i odravanja glavnog pretresa, vrijeme odravanja roita radi mirenja. Povratak u preanje stanje (restitutio in integrum) Ustanova povratka u preanje stanje je u neposrednoj vezi sa vremenom aktivnosti krivinoprocesnih subjekata u krivinom postupku. Povratak u preanje stanje je vezan sa proputanjem zakonskog roka, odnosno roita od strane strane subjekta koji je ovlaen na korienje tog roka, meutim, ovdje je rije o subjektu koji je propustio da realizuje odreeno pravu u okviru roka, iz opravdanih razloga, te je ovom subjetku zakonodavac dozvolio da nakon isteka tog roka realizuje to svoje pravo. U toku k. postupka data je prednost saznanju istine o jednoj krivinoj stvari i iz tog razloga se smatra da je ova ustanova i predviena, takoer tu je i zahtjev pravednosti. Da ne bi dolo do zloupotrebe ove ustanove na zakonodavac je predvidio u kojim situacijama se ona moe koristiti i pod kojim uslovima. Naime, ovu ustanovu najprije moe koristiti okrivljenu u sluaju da iz opravdanih razloga propusti odreeni rok, zatim ovo pravo ima i oteeni supsidijarni tuilac i privatni tuilac u sluaju proputanja roita, tj. ne dolaska na glavni pretres iz opravdanih razloga. Okrivljeni koji je iz opravdanih razloga propustio da uloi albu na presudu prvog ili drugogo stepena, ili na reenje o primjeni vaspitne mjere ili mjere bezbijednosti, ili pak oduzimanja imovinske koristi, duan je u roku od osam dana od dana kada su se otklonili uzroci, zbog kojih je propustio rok, duan je da preda molbu za povraaj u preanje stanje, uz molbu predae i albu. O molbi okrivljenog odluuje predsjednik 13

vijea koji je donio presudu ili rjeenje, koje se pobija albom. Kao opravdani razlog za proputanje roka moe se navesti recimo via sila, zemljotresi, poplave, poari, ili neskrivljena krivica subjekta, neznanje o prijemu poziva na glavni pretres recimo. Vrste krivinoprocesnih radnji Imajui u vidu injenicu da postoji vie krivinoprocesnih subjekata sa razliitim fondom prava i obaveza, na osnovu ovoga moemo razlikovati i vie klasifikacija krivinoprocesnih radnji. S obzirom da se krivinoprocesne radnje preduzimaju od strane krivinoprocesnih subjekata mogua je i najvanija klasifikacija radnje prema subjektu koji ih preduzima. Krivinoprocesne radnje moemo podijeliti na one koje izvodi krivini sud, i na radnje koje izvode krivinoprocesne stranke, tj. ovlaeni tuilac i okrivljeni sa svojim tuiocem. Ako se imaju u vidu funkcije u krivinom postupku krivinoprocesne radnje mogu se podijeliti na optune, odbrambene i sudee. Prema vremenu kada se radnje preduzimaju moemo razlikovati krivinoprocesne radnje u predkrivinom postupku, i u fazama predhodnog krivinog postupka i radnje koje se predizimaju u fazama glavnog krivinog postupka. Mogue je da postoji i druge kvalifikacije krivinoprocesnih radnji, ali od manjeg znaaja. Neki teoretiari razlikuju nedozvoljene i dozvoljene radnje. Meu onima koje su nedozvoljene razlikuju one koje su izriizo zabranjene i one koje nisu izriito zabranjene. Ova podjela u krivinom postupku je neosnovama i sa njom se ne moemo sloiti. Sve ove podjele su relativnog karaktera jer nemogue je da se decidno izdvoje radnje odreene sadrine po bilo kom kriterijumu. Procesne radnje dokazivanja Da bi sud mogao da presudi jednu krivinu stvar i uiniocu krivinog djela izrekne sankciju neophodno je da utvrdi sve relevantne injenice i okolnosti koje su neophodne za pravilno i zakonito donoenje odluke. Sve aktivnosti u tom smislu u toku krivinog postupka usmjerene su u dva pravca: Utvrivanje injenica koje su neophodne za primjenu jedne pravne norme i u primjeni norme na utvrenu injenicu. Kod svakog sluaja se ocjenjuje i injenino stanje i pravna situacija primjenjljiva u konkretnom sluaju. Dokazivanja predstavlja sloenu i raznovrsnu procesni djelatnost krivinoprocesnih stranaka i krivinog suda u cilju utvrivanja pravnore evantnih injenica i drugih injenica u krivinom postupku, tj. radi injeninog i pravnog oformljenja krivine stvari. Sam proces dokazivanja sastoji se iz vie sistematskih procesnih aktivnosti krivinoprecesnih subjekata koji se mogu putem sinteze kvalifikovati u: otkrivanje dokaza, izvoenje dokaza proveravanje i ocjene dokaza. Dokazi su injenice pomou kojih se u krivinom postupku utvruju pravno relevantne injenice u odnosu na krivina djela i uinioca. Pojam dokaza treba razlikovati od dokaznog sredstva. Dokazno sredstvo predstavlja formu 14

iznoenja dokaza. Uviaj je izvor dokaza, i kao takav on je dokazno sredstvo dok zapisnik o uviaju predstavlja dokaz u krivinom postupku. Sasluanje svjedoka je dokazno sredstvo, dok je njegov iskaz dikaz. Dokazi se dijele na materijalne (stvarne) i line. Lini dokazi se odnose na kazivanje ovjeka o relevantnim injenicama a koje su u vezi sa krivinim djelom-iskaz svjedoka, nalaz i miljenje vjetaka, priznavanje okrivljenog. Vanost linih dokaza ocjenjuje sud u svakom konkretnom sluaju. Materijalni dokazi su odreene stvari i predmeti koje je napravio ovjek, a vezani su za uinioca krivinog djela i za samo krivino djelo. Razlikujemo posredne i neposredne dokaze. Neposredni dokazi su oni koje na neposredan nain govore o o istinitosti ili neistinotosti odreene sporne injenice. Posredni dokazi su oni koji na posredan nain govore o istinitosti o o istinitosti ili neistinotosti odreene sporne injenice. Posredni dookazi se jo nazivaju indicije. Indicije (osnovi sumnje, osnovi podozrenja) su utvrene injenice ili okolnosti koje posredno ukazuju na mogunost postojanja krivinog djela, na odreeno lice kao mogueg uzvrioca, pak, na druge injenice ili okolnosti vezane za djelo i uinioca. Teret pruanja potrebnih dokaza lei na sve subjekte krivinog postupka. Iako po naem zakonodavstvu poetnu inicijativu ima ovlaeni tuilac. Predmet dokazivanja u krivinom postupku se izjednaava sa predmetom krivinoprocesnog prava. Kao predmet dokazivanja u krivinom postupku mogu se javiti injenice koje se zakonski odreuju, nain izvrenja krivinog djela, injenice vezane za krivinu odgovornost okrivljenog. injenice koje se odnose na svojstva uinioca krivinog djlea (da li je slubeno lice, odgovorno lice i sl.). injenice koje se odnose na oteavajue okolnosti. inenice koje su oigledne i notorne se ne dokazuju. Procesne radnje dokazivanja su: uviaj, iskaz svjedoka, iskaz vjetaka, iskaz okrivljenog. Uviaj je istrana radnja koja se preduzima kada se u krivinom postupku radi o utvrivanju neke vene injenice potrebno neposredno ulno opaanje. Uviaj moe izvriti sudija nadlenog suda, nekada i sud, a i ovlaeno lice organa unutranjih poslova. Ovlaeno lice organa unutranjih poslova izvriti uviaj za ona djela za koja je zakonom zapreena kazna zatvora u trajanju od 10 godina. Osnovni ciljevi uviaja su: utvrivanje da li postoji krivino djelo, da li je to djelo iz kruga onih djela koje se vode po slubenoj dunosti, u sluaju da takvo djelo postoji neohodno je utvrditi sve injenice koje su u vezi sa njim. Osnovni ciljvi uviaja su jo odreivanje mjesta izvrenja krivinog djela, okolnosti koje su vezane za samu lokaciju (pristupanost terene, konfiguracija samog mjesta, geografski poloaj mjesta i sl.), utvrivanje vremena izvrenja krivinog djela, vremenske prilike (vidljivost, mogunost da odreeno lice bude na tom mjestu u tom vremenu), utvrivanje tragova krivinog djela, utvrivanje oteenog, odreivanje broja ljudi koje se mogu javiti kao potencijalni izvrioci krivinog djela, ili sauesnici. Uviaj je hitna istrana radnja koja ne trpi odlaganje i preduzima se u to kraem vremenskom intervalu. O izvrenom uviaju sastavlja se zapisnik kao javna isprava, a koji se sastoji od uvodnog djela, opisnog djela i zavrnog dijela. Najbitniji dio uviaja je opisni dio koji sadri opis krivinog mjela, mjesta na kome je izvreno 15

djelo, tragove koje je ostavio uinilac i sl. Ukliko prilikom uviaja ima oduzimanja predmeta to se u zapisnik konstatuje. Zapisnik ima dokaznu vrijednost kao javna isprava i on stoji u predmetu spisa krivinog dogaaja. Od karakteristika zapisnika zavisi njegova dokazna vrijednost. Iskaz vjetaka - U toku postupka mogu se javiti injenice keje se ne mogu tumaiti bez prisustva osobe koja je strunjak za objanjenje takvih injenica i koja se naziva vjetak koji posjeduje struna znanja o spornim pitanjima. Vetaenje odreuje sud pismenom naredbom u kojoj se precizira predmet vetaenja i sporna pitanja na koja vjetak mora da odgovori. Stranke u postupku mogu predlagati imena vetaka, ali sud nije u obavezi da to prihvati, ve moe postupiti i drugaije izborom druge osobe. Vjetak je uglavnom jedno lice, osim te tekim i sloenim sluajevima kada se mogu pozvati dva, tri ili vie lica. Vetaenje uglavnom nareuje sud, a to moe uiniti i organ unutranjih poslova. Iskaz vjetaka moe da bude u pisanoj ili usmjenoj formi. Kada se radi o usmjenoj formi tada se vjetaku mogu postavljati pitanja od strane stranaka u postupku i sudija. Iskaz svjedoka je takoer dokazno sredstvo. Ovu radnju preduzima sud, a u predkrivinom postupku organ unutranjih poslova. U ZKP-u definisane su osobe koje ne mogu biti sasluane u svojstvu svedoka: osobe koje bi svojim iskazom povredile slubenu, vojnu ili dravnu tajnu; branilac okrivljenog se ne moe sasluati o pitanjima koje mu je okrivljeni povjerio; lice koje bi svojim iskazom promijenilo profesionalnu tajnu (ispovjest svjetenika). Svjedoenje je zakonska obaveza i predviene su sankcije za lice koje odbija da svjedoi (novana kazna ili kazna zatvora do 30 dana). Iskaz okrivljenog moe biti dokazno sredstvo, kao i nadzor i tehniko snimanje telefonskog razgovora. Sam nadzor odreuje okruni sudija na zahtjev javnog tuioca i na inicijativu organa unutranjih poslova. U zakonu su taksativno nabrojana krivina djela koja mogu biti osnov za primjenu ove mjere (prislutivanje telefona, ili tehniki nadzor): djela protiv ovjenosti i meunarodnog prava, djela sa elementima organizovanog kriminala, falsifikovanje novca ili pranje novca, trgovina orujem, municijom, trgovina ljudima, davanje ili uzimanje mita ili otmic. Prislukivanje se povjerava organu unutranjih poslova i odreena jedinica to obavlja. Procesna radnja odluivanja ovlaeni organ koji u nekom trenutku rukovodi preduzimanjem neke radnje donosi odluku. Pored presude kojom se zavrava krivini postupak i u toku samog postupka donosi se niz odluka i uglavnom se tim odlukama upravlja krivini postupak. Sve odluke suda i drugih dravnih organa koji uestvuju u krivinom postupku mogu biti donijete u formi presude, rjeenja ili naredbe. Presuda je takva odluka o kojoj se odreena krivina stvar reava. Kao takva ona je najznaajniji okt i nju iskljuivo moe donijeti sud. Rjeenje je odluka organa koji uestvuje u postupku kojim se reavaju neka krivinoprocesna pitanja, ali ne i sama stvar. Naredba je sudska osluka kojom se rjeavaju pitanja upravljanja postupkom.

16

Pretkrivini postupak Da bi se dolo do glavnog krivinog postupka neophodno je da sumnja bude na nivou osnovane sumnje, tj. da da dobije jedan vei kvalitet i snagu koja je sadrana u argumentima proverenih i prikupljenih dokaza. Predkrivini postupak prethodi pokretanju istrage i prvoj fazi krivinog postupka. U tom dijelu postupka preduzima se niz kako taktiko-tehnikih tako i istranih radnji od strane subjekata predkrivinog postupka (organa unutranjih poslova, javnog tuioca koji donoenjem novog ZKP-u rukovodi postupkom, istrani sudija, inspekcijske i druge sluba), kao i drugi istrani organi. Aktivnost svih subjekata predkrivinog postupka je usmjerena na otkrivanju krivinog djela, njegovog uinioca, pronalaenju i obezbjeivanju tragova i predmeta koji su proistekli iz krivinog djela. Aktivnost organa unutranjih poslova nastupa kada postoje osnovi sumnje da je izvreno krivino djelo koje se vodi po slubenoj dunosti. Osnov sumnje o izvrenom krivinom djelu predstavlja odreeni stepen verovatnoe i on je uglavnom vezan za indicije koje ukazuju na to da se neto desilo. Kada se utvrdi da ja uinjeno krivino djelo koje se vodi po slubenoj dunosti organ unutranjih poslova je duan da preduzme sljedee mjere: da pronae uinioca krivinog djela, da onemugui uiniocu krivinog djela da pobegne, ili da se sakrije , da obezbijede i otkriju tragove i predmete proizile iz krivinog djela, a koji se mogu upotrebijeti kao dokaz, da prikupe sva dodatna potrebna obavijetenja koja bi mogla biti od koristi za uspijeno voenje krivinog postupka. Predkrivini postupak se zavrava onog trenutka kada javni tuilac odlui da u konkretnom sluaju na osnovu prikupljenih dokaza i potrebnih obavjetenja, da je odreeno lice uinilo krivino djelo i da sa obzirom na stepen sumnje zatrai sprovoenje istrage i podizanje optunice. Organ unutranjih poslova preduzima sve oprativno taktike mjere i istrane radnje. Potrane radnje su prikupljanje obavjetenja od graana, pregled prijevoznih sredstava, putnika i prtljaga, granienje kretanja na odreenom prostoru, mjere za utvrivanje istovjetnosti lica i predmeta, raspisivanje poternice za licima i stvarima, pregled odreenih objekata, dravnih organa, drutvenih preduzea i drugih pravnih lica, uvid u njihovu dokumentaciju, a preduziumaju se i druge mjere. O injenicama i okolnostima koje su utvrene prilikom preduzimanja odreenih radnji sastavlja se isprava u veini sluajeva u formi slubene biljeke ili zapisnika. Kada su u pitanju krivina djela protiv bezbijednosti javnog saobraaja, a djelo je izvreno sa umiljajem uiniocu krivinog djela se moe oduzeti vozaka dozvola do tri dana. Sva lica premo kojima se primjenjuje neka od mjera organa unutranjih poslova imaju pravo na pritubu kod javnog tuioca. Prikupljanje obavjetenja od graana je potrana radnja koja je usmjerena ka prikupljanju obavjetenja vezanih za krivino djelo, uinioca, i sve druge okolnosti koje su u vezi sa djelom ili uiniocem. U svojstvu prikupljanja obavjetenja graani se mogu pozvati na razgovor, a mogu se i prinudno dovesti u sluaju da odbiju poziv. Prilikom pozivanja graana u ovom smislu, graani se ne mogu sasluati u svojstvu okrivljenog osim kada je u pitanju sasluanje osumnjienog. Graani se mogu zadravati u slubene prostorije 4 sahata, nakon

17

toga se mora ili pustiti ili zadrati u svojstvu osumnjienog. Obavjetenja se ne mogu prikupljati uz upotrebu represive. Sluene biljeke mora se proitati licu koje je dalo iskaz, koju on mora, a moe i odbiti da potpie. Dunost organa unutranjih poslova je da jedan primjerak te biljeke urui graaninu. Ukoliko u toku postupka ocjeni da je lice koje je dalo iskaz ujedno i u vezi sa krivinim djelom u smislu da je izvrilac, saizvrilac, podstreka, onda e se tom licu saoptiti naziv djela za koje se tereti, injenice koje mu idu na tetu i one koje mu idu u prilog (pozitivne i negativne injenice), pravo da uzme branioca kao i pravo da se brani utnjom. Pregled prijevoznih sredstava, putnika i prtljaga se vri kada se predpostavlja da se u prevoznom sredstvu, kod putnika ili u prtljagu nalazi trag o uinjenom krivinom djelu, predmet koje je proistekao iz krivinog djela ili sam izvrilac krivinog djela. Pregled se vri putem linih zapaanja ili pomou tehnikih sredstava. Po zavrenom pregledu sastavlja se slubena biljeka, a ako je izvreno pretresanje sastavlja se zapisnik. U sluaju oduzimanja predmeta izdaje se potvrda o privremeno oduzetom predmetu. Ogranienje kretanja na odrenom prostoru Organi unutranjih poslova mogu da ogranie kretanje na odreenom prostoru odreenom licu kada je neophodno da se izvre pojedine mjere ili radnje (zasjede, pretresivanje prostorija, uviaj). Cilj ove radnje je spreavanje vrenja krivinog djela, pronae i uhvati uinilac krivinog djela ili pronalaenje tragova u predkrivinom postzpku. Radnja kojom se ograniava kretanje na odreenom prostoru zove se blokada i ona se vri brzim zatvaranjem svih prolaza i ulaza u odreeni prostor. Utvrivanje istovjetnosti (identiteta) lica i predmeta utvrditi identitet jednog lica znai ustanoviti sva obeleja po kojima se on razlikuje od drugih lica. Taj postupak obuhvata uzimanje linog opisa koji moe da ukljui tjelesni pregled radi utvrivanja identiteta, uzimanje otisaka, prepoznavanje lica suoavanjem ili pokazivanjem fotografija, proveravanjem podataka koje je lice dalo preko roaka... Raspisivanje potrage za licima i stvarima Ova mjera se preduzima u cilju hvatanja uinioca krivinog djela, pronalaenju predmeta, utvrivanju identiteta lica i pronaenih leeva. Ova djelatnost se pokree izdavanjem poternice. Poternicu raspisuje organ unutranjih poslova po naredbi suda, s ciljem traganja za okrivljenim protiv kojeg se vodi krivini postupak. Poternicu raspisuje onaj organ unutranjih poslova na ijem podruju se nalazi organ koji je izdao naredbu i poternica moe biti lokalna, centralna ili meunarodna. Objava se isto tako raspisuje u cilju prikupljanja podataka o predmetima koji se nalaze u nekoj vezi sa krivinim djelom. Objava se raspisuje u sluaju nestalog lica ako postoji osnovana sumnje da je do nestanka tog lica dolo izvrenjem krivinog djela ili radi identifikacije lea. Raspsis o traganju raspisuje se u hitnim sluajevima kada postoji osnovana sumnja da je uinjeno krivino djelo, da je odreeno lice uinilac krivinog djela i da je to u nadlenosti organa unutranjih poslova. Uvid u odreenu dokumentaciju dravnih organa i drugih subjekata Ovu mjeru primjenjzje organ unutranjih poslova kada postoji osnovana sumnje da je izvreno krivino djelo koje se vodi po slubenoj dunosti. Ukoliko postoje dokumenta koja mogu posluiti kao dokaz u krivinom postupku ista se 18

mogu ili oduzeti ili prekopirati. Dravni organ moe privremeno onemoguiti oduzimanje odreenog dokumenta, o tom zahtjevu dravnog organa odluuje vanraspravno vijee. Ostale mjere i radnje su uglavnom vezena za mogunost zadravanja lica koje se zadesilo na mjestu izvrenja krivinog djela. Zadravanje lica na mjestu izvrenja krivinog djela moe trajati najdue 6h, nakon ega se to lice mora ili pustiti ili zadrati u svojstvu okrivljenog, svjedoka... Dunost svih dravnih organa, organa lokalne samouprave, javnih preduzea i ustanova je da prijave izvrenje krivinih djela. U sluaju da se ne prijavi izvrenje krivinog djela u tom sluaju taj organ sam ini novo krivino djelo. Krivina prijava Krivina prijava je svako pismeno ili usmeno obavetenje nadlenom organu o izvrenom krivinom djelu koje se vodi po slubenoj dunosti. Krivina prijava dakle moe biti pismena ili usmena, a moe biti anonimna ili pod pseudonimom. Uglavnom se podnosi organu unutranjih poslova, a on je duan da istu dostavi nadlenom javnom tuiocu. Po svom sadraju krivine prijave mogu biti lane ili istinite, a mogu se podignuti protiv poznato ili nepoznatog uinioca. Postupanje javnog tuioca po prijemu krivine prijave Javni tuilac nakon prijema krivine prijave za krivino djelo koje je duan voditi po slubenoj dunosti moe uiniti sljedee: 1) Moe odbaciti krivinu prijavu 2) Kada iz sadraja krivine prijave nae da peijavljeno krivino djelo nije iz kruga onih djela koje se gone po slubenoj dunosti; 3) Kada ustanovi da je nastupila apsolutna zastalelost krivinog gonjenja ili je djelo obuhvaeno amnestijom ili pomilovanjem; 4) Ako postoje druge okolnosti koje iskljuuju krivino gonjenje (krajnja nuda, nuna odbrana) Ukoliko dokazi navedeni navedeni u krivinoj prijavi govore da je uinjeno krivino djelo i da je uinilac istog poznat, javni tuilac se obraa organu unutranjih poslova sa zahtjevom za prikupljanje potrebnih obavjetenja sistematizujui svoje zahtjeve i ta sve treba da se uradi kako bi se donijela odluka o sudbini krivine prijave. Organ unutranjih poslova ima pravo da lice lii slobode i da ga preda istranom sudiji nadlenog suda; Da odredi zadravanje najrigidnija mjera je zadravanje koja se poklapa sa policijskim pritvorom do tri dana. Organ unutranjih poslova bi ovu mjeru trebao izbjegavati. Glavni krivini postupak

19

Vrste krivinih postupaka Posebni krivini postupak Redovni krivini postupak

Prvostepeni krivini postupakPredhodni krivini postupak Glavni krivini postupak Pripremanje glavnog pretresa Donoenje presude

Postupak po pravnm lijekovimaRedovni pravna sredstva Vanredna pravna sredstva

Faza istrage

Glavni pretres

Fafa optuenja

Sl. Br. 1.1. Formalni dio krivinog postupka ima dvije faze i to: predhodni krivini postupak i glavni krivini postupak. Predhodni krivini postupak obuhvata istragu i stavljanje pod optunicu. Glavni krivini postupak se sastoji iz tri faze i to: pripremanje glavnog pretresa, odravanje glavnog pretresa i donoenje presude. U formalno pravnom smislu reeno predhodni postupak kod veine autora krivinoprocesne doktrine se poistovjeuje sa istragom. S obzirom na to moe se rei da je istraga osnovna faza predhodnog krivinog postupka. Istraga se pokree protiv odreenog lica kada postoji osnovana sumnja da je izvrilac odreenog krivinog djela. Istraga poinje kada ovlaeni tuilac preda zahtjev o sprovoenju istrage. U sluaju neslaganja istranog sudije i ovlaenog sudije oko sprovoenja istrage ili ne, vanraspravno vijee donosi rjeenje o sprovoenju istrage na koje istrani sudija nema pravo albe. Dakle, da bi istrani sudija mogao pokrenuti istragu potrebna su da postoje dva elementa: inicijativa nadlenog tuioca, formalni zahtjev, akt, i postojanje osnovane sumnje da je odreeno lice izvrilo krivino djelo. Svrha istrage je prikupljanje potrebnih dokaza i obavjetenja koji su bitni za odluku o podizanju optunice ili obustave postupka. Prikupljanje dokazi koji se ne mogu ponoviti na glavnom pretresu je takoer jedan od ciljeva istrage (npr. na glavnom pretresu se ne moe izvriti uviaj, vjetaenje itd.), kao i prikupljanje drugih dokaza bitnih za postupak. Posebni cilj istrage je prikupljanje dokaza o okrivljenom pri tome polazai od osnovnih i optih podataka preko toga da li je ranije bio osuivan ili ne, predhodnog ivota, jer i ovi podaci su bitni za sam postupak. Dakle, okrivljeni se prouava u njegovoj cjelishodnosti, saglasno principu individualizacije kazne. Istraga poinje kada javni tuilac preda zahtjev za sprovoenje istrage javnom tuiocu. Zahtjev za sprovoenje istrage je krivinoprocesni akt koji sadri

20

obavezne elemente koji su odreeni zakonom o krivinom postupku, aoni su: Naziv suda kojem se zahtjev podnosi; Pravni osnov za podnoenje zahtjeva; Naznaenje lica protiv koga se podnosi zahtjev; injenini opis krivinog djela iz kojeg proizilaze zakonska obeleja krivinog djela; Zakonski naziv krivinog djela. S obzirom na obavezne elemente koje treba da sadri zahtjev za sprovoenje istrage moe se rei da je ovaj zahtjev u formalnom smislu akt optube u irem smislu. Razlikujemo i neobavezne elemente zahtjeva za sprovoenje istrage koji su olieni u prijedlogu javnog tuioca da se protiv okrivljenog odredi recimo pritvor, u situaciji recimo kada sam nain izvrenja krivinog djela, ili samo krivino djelo meu graane izazove uznemirenost, te je radi stiavanja strasti neophodno preduzeti ovu mjeru. U fakultativnom dijelu elemenata ovlaeni tuilac moe staviti prijedlog da se pribave odreeni dokazi itd. U zahtjevu za sprovoenje istrage u veini sluajeva prilae se sljedee: Krivina prijava; Zapisnik o preduzetim istranim radnjama; Slubene biljeke i izvjetaje o preduzetim operativno taktikim mjerama i radnjama, zapisnik o privremeno oduzetim premetima koji mogu posluiti kao dokaz ili e se naznaiti gdje se ti predmeti nalaze. Prije donoenja rjeenja o sprovoenju istrage istrani sudija e sasluati osumnjenog ukoliko ne postoji opasnost od odlaganja. U tom smislu odluivanja istrani sudija moe pozvati ovlaenog tuioca da prisustvuje sasluanju osumnjienog i izjasni se na okolnosti podnetog zahtjeva. Prilikom sasluanja stranke mogu stavljati usmjene prijedloge, a javni tuilac moe izmijeniti ili dopuniti zahtjev za sprovoenje istrage, a moe predloiti da se postupak sprovede neposredno na osnovu optunice. Naposredno optunica se moe podii za ona krivina djela za koja je zakonom odreena kazna zatvora do 5 godina. U toku istrage istrani sudija moe povjeriti organu unutranjih poslova izvrenje nekih istranih radnji: Pretresanje stana ili lica; Privremeno oduzimanje predmeta. Istrane radnje sprovodi istrani sudija mjesno i stvarno nadlenog suda. Istrani sudija izdaje naredbu OUP-a o radnjama koje treba da izvri. U sluaju da se odreene radnje moraju izvriti na teritoriji drugog suda tada e istrani sudija koji vodi istragu uz predhodno obavjetenje predsjednika suda izvriti te radnje na teritoriji dakle tog suda. Ove radnje moe izvriti i istrani sudija tog mjesno nadlenog suda takoer. Istraga se vodi protiv lica i u odnosu na ono krivino djelo koje je obuhvaeno zahtjevom za sprovoenje istrage. Ukoliko se u toku istrage na osnovu prikupljenih dokaza pokae da postupak treba proiriti na drugo djelo od strane istog izvrioca ili da postoji sauesnitvo, u tom sluaju istrani sudija e obavijestiti istranog sudiju i dostavlja mu spise predmeta. Javni tuilac na osnovu tih novih momenata koji mogu biti vezani za djelo ili uinioca odluivati da li e proiriti istragu jo na to djelo i uinioca. U sluaju da javni tuilac iz spisa predmeta, odnosno novih injenica o djelu i uiniocu, odlui da proiri optunicu dostavie zahtjev za proirenje istrage istranom sudiji. Prije same odluke javnog tuioca o proirenju istrage, istrani sudija e preduzeti mjere koje ne trpe odlaganje o emu e obavijestiti javnog tuioca. Aktivnosti stranaka u fazi istrage usmjerena je ka prisustvovanju prilikom preduzimanja odreenih istranih radnji, davanju prijedloga za preduzimanje istranih radnji, mogunost razgledanja sudskih spisa i predmeta krivinog djela koji u konkretnom sluaju predstavljaju dokaz. 21

Prisustvovanje preduzimanju istranih radnja Istrani sudija obavezan je da obavijesti okrivljenog, njegovog branioca i ovlaenog tuioca da e odreenog dana preduzimati odreene istrane radnje kojima oni mogu prisustvovati. Podnoenje prijedloga za sprovoenje istranih radnja Okrivljeni u usmjenoj formi moe predloiti da se u postrupku recimo saslua odreeni svjedok, izvri potrebno vjetaenje itd ovlaeni tuilac mora podnijeti zahtjev za preduzimanje odreenih radnji, u pismenoj formi, o ijem izvoenju ili neizvoenju e odluivati istrani sudija. Kada e istrani sudija prekinuti istragu? Istraga se prekida formalnim aktom rjeenjem o prekidu istrage. Istraga e se prekinuti u jednom od sljedeih sluajeva: 1. Kada kod okrivljenog nastupi duevno oboljenje ili duevna poremeenost ili kakva teka bolest koja ga onemoguava da uzme aktivno uee u postupku; 2. Ako se ne zna boravite okrivljenog; 3. Ako je okrivljeni u bekstvu i nije dostupan dravnim organima; 4. U sluaju da se istraga vodi na inicijativu javnog tuioca, i ona se na njegov prijedlog moe prekinuti; Prije prekidanja istrage potrebno je prikupljanje svih dokaza koji su bitni za krivino djelo i krivinu odgovornost okrivljenog. Kad prestanu razlozi koji su uzrokovali prekidanje istrage, istrani sudija e je nastaviti. Donoenje rjeenja o prekidu istrage je bitno da ne bi poelo da tee rok zastarelosti krivinog gonjenja. Kad dolazi do obustave istrage? Do obusave istrage dolazi kad javni tuilac po izvrenoj istrazi izjavi da odustaje od gonjenja. U tom sluaju istrani sudija e donijeti formalni akt rjeenje kojim obustavlja istragu. Dunost istranog sudije prilikom donoenja ovog rjeenja je da obavijesti oteeno lice da je javni tuilac odustao od gonjenja i da je donijeto reenje. Istragu e reenjem obustaviti vanraspravno vijee suda u sljedeim sluajevima: 1. Ako krivino djelo koje se stavlja okrivljenom na teret nije krivino djelo koje se vodi po slubenoj dunosti; 2. Ako postoje okolnosti koje iskljuuju krivinu odgovornost, a nema uslova za primjenu mjera bezbijednosti; 3. Ako je nastupila apsolutna zastarelost ili je djelo obuhvaeno amnestijom ili pomilovanjem; 4. Ako nema dokaza da je okrivljeni izvrio krivino djelo. Istrani sudija zavrava istragu onog trenutka kada nae da je stanje stvari u istrazi dovoljno razjanjen, te da je i osnovni i posebni cilj istrage postignut i spise predmeta dostavlja javnom tuiocu. Javni tuilac je po dobijanju spisa predmeta duan da u roku od 15 dana postupi na sljedei nain: a) Moe staviti prijedlog za dopunu istrage; 22

b) Moe podii optunicu; c) Moe dati izjavu da odustaje od gonjenja. Ovaj rok moe da se produi na jo 15 dana i to moe uiniti vanraspravno vijee. Istraga se po slovu zakona mora zavrtiti u roku od 6 mjeseci. Ukoliko istrani sudija ne zavri istragu u ovom roku duan je da o tome obavijesti predsjednika suda koji moe preduzeti mjere da se istraga zavri. Stavljanje pod optubu Ovo je druga faza predhodnog psotupka koja traja vrlo malo, uglavnom ovlaeni tuilac podie optunicu i ona se dostavlja okrivljenom koji ima pravo na podnosenje prigovora vanraspravnom vijeu i kada optunica stupi na pravnu snagu okrivljeni stie status optuenog.

Optuenje Pojam i vrste djelatnosti Optuenje je faza predhodnog krivinog postupka kojoj uglavnom prethodi istraga. Nekada moe doi do podizanja optunice i bez istrage, a to e biti u sluaju kada se u predkrivinom postupku prikupilo dovoljno dokaza za podizanje neposredne optunice. Podizanje optunice podrazumijeva odreenu djelatnost ovlaenog tuioca po pravilu javnog tuioca koja se manifestuje u podizanju optunice, zatim u djelatnosti suda koja se sastoji u sudkoj kontroli, tj. odluivanje po eventualnom prigovoru na optunicu. U krajnoj liniji ovdje se manifestuje i djelatnost okrivljenog odnosno njegovog branioca u stavljanju samog prigovora na optunicu. Odreene djeletnosti ima i predsjednik vijea koji je zaduen za eventualnom podnoenju zahtjeva za ispitivanje optunice, prijemu optunice, kao i prigovora na nju. Znai faza optuenja sastoji se iz: podizanja optunice, podnoenja prigovora protiv optunice, odnosno zahtjeva za ispitivanje optunice od strane predsjednika vijea i odluivanju suda o prigovoru protiv optunice odnosno zahtjevu predsjednika vijea za njeno ispitivanje. Podizanje optunice Javni tuilac je po dobijanju spisa od istranog sudije i njegove saglasnosti da moe podii optunicu duan da u roku od 15 dana to i uini, ukoliko prije toga ne odustane od gonjenja ili ne zahtjeva dopunu istrage. U sluaju da odlui da podigne optunicu to je duan uiniti u ovom roku i predati je predsjedniku vijea pred kojim e se odrati glavni pretres. Poto je optunica najpotpuniji optuni akt, javni tuilac je duan da vodi rauna o zakonskoj sadrini i formi ovog akta. Optunica mora sadrati sljedee elemente: 1. Ime i prezime okrivljenog sa linim i optim podacima i podaci o tome da li se optueni nalazi u pritvoru od kada je u pritvoru ili se nalazi na slobodi, a ako je puten na slobodi prije podizanja optunice koliko vremena je proveo u pritvoru; 23

2. injenini opis krivino djela iz koga proizilaze zakonska obeleja djela, vrijeme i mjesto izvrenja krivinog djela, predmet na kome je i sredstvo kojim je djelo izvreno, kao i sve ostale podatke bitne za to tanije odreenje djela; 3. Zakonski naziv krivinog djela, sa navoenjem odredaba krivinog zakona koje se po prijedlogu javnog tuioca imaju primjenjivati; 4. Ozaenje suda pred kojim e se odrati glavni pretres; 5. Prijedlog o dokazima koje treba izvjesti na glavnom pretresu, uz naznaenje imena svjedoka i vjetaka, spise koje treba proitati i predmete koji slue kao dokaz; 6. Obrazloenje prema kojem e se prema rezultatima istrage opisati stanje stvari, navesti dokaze kojima se odlune injenice utvruju, izneti odbrana okrivljenog i stanovite tuioca o navodima odbrane. lan 266. ZKP-u (1) Optunica sadri: 1) ime i prezime okrivljenog sa linim podacima (lan 89) i podacima o tome da li se i od kad nalazi u pritvoru ili se nalazi na slobodi, a ako je pre podizanja optunice puten na slobodu, onda koliko je proveo u pritvoru; 2) opis dela iz kog proizlaze zakonska obeleja krivinog dela, vreme i mesto izvrenja krivinog dela, predmet na kome je i sredstvo kojim je izvreno krivino delo, kao i ostale okolnosti potrebne da se krivino delo to tanije odredi; 3) zakonski naziv krivinog dela sa navoenjem odredaba zakona koje se po predlogu tuioca imaju primeniti; 4) oznaenje suda pred kojim e se odrati glavni pretres; 5) predlog o dokazima koje treba izvesti na glavnom pretresu, uz naznaenje imena svedoka i vetaka, spisa koje treba proitati i predmeta koji slue za dokaz. 6) obrazloenje u kome e se prema rezultatu istrage opisati stanje stvari, navesti dokazi kojima se odlune injenice utvruju, izneti odbrana okrivljenog i stanovite tuioca o navodima odbrane. (2) Ako se okrivljeni nalazi na slobodi, u optunici se moe predloiti da se odredi pritvor, a ako se nalazi u pritvoru, moe se predloiti da se pusti na slobodu. (3) Jednom optunicom moe se obuhvatiti vie krivinih dela ili vie okrivljenih samo ako se po odredbama lana 33. ovog zakonika moe sprovesti jedinstveni postupak i doneti jedna presuda. Po prijemu optunice predsjednik vijea e najprije morati da utvrdi da li je optunica propisno sastavljena, u sluaju da ima nekih nedostataka vratie je javnom tuiocu da dopuni nedostatke u roku od tri dana. Iz opravdanih razloga, a na zahtjev tuioca, vijee pozvanih sudija moe produiti ovaj rok. U sluaju kada nema primjedbi na formu i sadrinu optunice ili su eventualni nedostatci otklonjeni u odreenom roku, predsjednik vijea pred kojim e se odrati glavni pretres predaje jedan primjerak optuen, bet odlaganja ako se nalazi na slobodi,a u roku od 24h ako se nalazi u pritvoru. U sluaju da je u optunici stavljen prijedlog pritvora optuenom i on se usvoji tada e se optuenom predati optunica zajedno sa rjeenjem za pritvor. Optueni se mora nalaziti u zatvoru suda pred kojim e se odrati glavni pretres, u sluaju da nije tako, 24

predsjednik vijea e narediti da se optueni sprovede u zatvor tog suda. Isti je sluaj kada su u pitanju oteeni supsidijarni ili privatni tuilac. Oteeni kao subsidijarni tuilac moe predati optunicu nadlenom sudu pred kojim e se odrati glavni pretres. Meutim, ako je predata optunica bez predhodno obavljene istrage, osim za krivina djela za koja se vodi skraeni postupak pred optinskim sudovima, predsjednik vijea prvostepeng suda, ako misli da nema mjesta gonjenju jer su nastupile injenice i okolnosto zbog kojih se obustavlja postupak, zatraie znai miljenje vijea. Ako oteeni podigne optunicu za krivino djelo za koje se po zakonu moe izrei kazna zatvora u trajanju od pet godina smatrae se kao da je predao zahtjev za sprovoenje istrage. Protiv rjeenja vijea oteeni ima pravo albe. U sluaju da optunica nije sastavljena po formi i sadrini koju predvia zakon onda e se ona vratiti ovlaenom tuiocu da je u roku od tri dana dopuni ili ispravi. U sluaju da propusti ovaj rok smatrae se da je ovlaeni tuilac odustao od gonjenja i postupak e se obustaviti. Prigovor protiv optunice Prigovor protiv optunice je pravno sredstvo putem koga okrivljeni lino ili preko svojih branilaca moe izjavljivati prigovore na optunicu. Ti prigovori mogu biti stvarne ili pravne prirode. Okrivljeni ima pravo na prigovor u roku od osam dana. Prigovor protiv optunice moe podnijeti i branilac optuenog, bez nekog naroitog ovlaenja, ali nikako to ne smije uiniti protiv volje optuenog, a okrivljeni se moe odrei ovog prava. Prilikom uruenja optunice predsjednik vijea je duan da okrivljenog podui ovom pravu, kako bi on bio obavjeten. Predsjednik vijea e odbaciti prigovor rjeenjem ako je on neblagovremeno dostavljan ili ga je uloilo lice koje na to nema pravo tj. nema ovlaenje. U sluaju da je prigovor uloilo ovlaeno lice na vrijeme tada e vijee pozvanih sudija meritorno odluivati o prigovoru. U sluaju da se postupak vodi po zahtjevu javnog tuioca prilikom odluivanja vijee sudija moe pozvati javnog tuioca da prisustvuje raspravi i on e se sasluati. Prigovor se podnosi predsjedniku vijea. Nakon to se utvrdi da je prigovor donijet blagovremeno i od strane ovlaenog lica vije pozvanih sudija e odluivati o prgovoru. Ukoliko se nae da optunica ima propusta ona e se vratiti javnom tuiocu koji u roku od tri dana mora ispraviti te nedostatke, ovaj rok se na zahtjev javnog tuioca moe produiti. Ako supsidijarni ili privatni tuilac propusti ovaj rok smatrae se da je odustao od gonjenja i donie se rjeenje o obustavi postupka. Ako javni tuilac propusti rok duan je da o razlozima proputanja obavijesti vieg javnog tuioca. Ako vijee utvrdi da nije nadleno za krivino djelo koje je sadrano u optunici, voenje tog spora, ve je to neki drugi sud, onda e se sud oglasiti nenadlenim i poslije pravnosnanosti ove odluke dostavie predmet ovlapenom i nadlenom sudu. Reavajui o prigovoru protiv optunice, vee e odluiti da nema mesta optubi i da se krivini postupak obustavlja ako ustanovi: 1. da delo koje je predmet optube nije krivino delo; 2. da postoje okolnosti koje iskljuuju krivinu odgovornost, a ne dolazi u obzir primena mera bezbednosti; 3. da je krivino gonjenje zastarelo, ili da je delo obuhvaeno amnestijom ili pomilovanjem, ili da postoje druge okolnosti koje trajno iskljuuju krivino gonjenje;

25

4. da nema dovoljno dokaza da je okrivljeni osnovano sumnjiv za delo koje je predmet optube. Ako vee ustanovi da nema zahteva ovlaenog tuioca, potrebnog predloga ili odobrenja za krivino gonjenje, ili da postoje druge okolnosti koje privremeno spreavaju gonjenje, reenjem e optunicu odbaciti. Sve odluke koje se donose pri odluivanju na ovaj zahtjev moraju biti obrazloenje, ali na nain da ne utie na rjeavanje onih pitanja koja e se rjeavati na glavni pretres. Ukoliko vijee ne prihvati prigovor okrivljenog onda e donijeti rjeenje kojim e odbiti prigovor protiv optunice. Ako je rije o sauesnitvu i recimo da je jedno lice uloilo prigovor na optunicu, a drugo lice to nije uinilo, a desi se da razlozi zbog kojih neme mjesta optunici koriste i prvom i drugom onda se koristi ustanova beneficium kohaesionnis, tj. i jedno i drugo lice e biti podreeno pod isti pravi reim. Zahtjev za ispitivanje optunice Pored sudske kontrole optunice na osnovu prigovora okrivljenog, pnovim Zakonom o krivinom postupku predviena je mogunost da do kontrole doe i na osnovu zahtjeva predsjednika vijea pred kojim e se obaviti glavni pretres. Ovo svoje pravo predsjednik vijea moe iskoristiti sve do zakazivanja glavnog pretresa, a najkasnije 30 dana od dana prijema optunice. Predsjednik vijea sudija moe staviti zahtjev za ispitivanje optunice iz svih pobrojanih razloga iz kojih to moe uiniti i okrivljeni. Optunica stupa na pravnu snagu onog trenutka kada je odbijen prigovor okrivljenog, odnosno kada se vijee pri odluivanju o zahtkevu za ispitivanje optunice sloilo sa optunicom, ili ako prigovora ili zahtjeva nije bilo od momenta kada se odredi glavni pretres , odnosno protekom dva mjeseca od dana prijema optunice u sudu. Pokretanjem i voenjem krivinog postupka nastupaju za okrivljenog odreene pravne posljedice, a one nastupaju kada optunica postane pravnosnana. Stupanje optunice na pravnu snagu ima jo jedan svoj vaan momenat, a to je da je postignut vei stepen verovatnoe da je odreeno lice lice izvrilo krivino djelo koje mu se stavlja na teret. Glavni krivini postupak Pripremanje glavnog pretresa prva je faza glavnog krvinog postupka, gdje do izraaja dolazi aktivnost predsjednika vijea sudija, tj. vijea pred kojim e se odrati glavni pretres, a koja se posmatrano sa sadrinske strane sastoji od odreivanje glavnog pretresa, obezbjeenje prisustva svih subjekata pred kojima se ne moe odrati glavni pretres, izvoenje i otkrivanje dokaza, kao i donoenje rjeenja o obustavi postupka ako javni tuilac odustane od gonjenja. Odreivanje vremena glavnog pretresa Dunost predsjednika vijea je da odredi naredbom vrijeme odreivanja glavnog pretresa u kojoj e navesti dan, as, vrijeme i mjesto odreivanja glavnog pretresa, i to najkasnije 2 mjeseca od dana prijema optunice u sud, tj. od dana kada je optunica postala pravnosnana. U sluaju da se glavni pretres ne odri u ovom roku onda 26

predsjednik vijea sudija mora predsjedniku suda obrazloiti razloge zbog kojih nije odreen, a predsjednik suda moe preduzeti sve potrebne mjere da se glavni pretres odredi. Glavni pretres se dri u seditu suda i u sudskoj zgradi.Glavni pretres moe se odrati i u drugom mestu na podruju nadlenog suda, ako to na obrazloeni predlog predsednika suda dozvoli predsednik vieg suda. Ako su u pojedinim sluajevima prostorije u sudskoj zgradi nepodesne za odravanje glavnog pretresa, predsednik suda moe odrediti da se pretres dri u drugoj zgradi. Pored vremena i mjesta odreivanja glavnog pretresa, predsjednik vijea sudija naredbom e naznaiti koja sve lica moraju prisustvovati glavnom pretresu. Na glavni pretres pozvae se optueni i njegov branilac, tuilac i oteeni i njihovi zakonski zastupnici i punomonici, kao i tuma. Na glavni pretres pozvae se i svedoci i vetaci koje su predloili tuilac u optunici i okrivljeni u prigovoru protiv optunice, osim onih za koje predsednik vea smatra da njihovo sasluanje na glavnom pretresu nije potrebno. Optuenom se mora ostaviti dovoljno vremena za pripremu odbrane, te izmeu dostavljanja poziva i odravanja glavnog pretresa mora proi najmanje 8 dana, 1 za krivina djela za koja se moe izrei kazna zatvora od 10 godina ili tea kazna ovaj rok iznosi 15 dana. Predsednik vea moe naredbom, iz vanih razloga, na predlog stranaka ili po slubenoj dunosti, odloiti dan glavnog pretresa. Ako tuilac odustane od optunice pre nego to glavni pretres pone, predsednik vea e o tome obavestiti sva lica koja su bila pozvana na glavni pretres. Oteeni e se posebno upozoriti na njegovo pravo da moe nastaviti gonjenje. Ako oteeni ne nastavi gonjenje, predsednik vea e reenjem obustaviti krivini postupak i reenje dostaviti strankama i oteenom. Pribavljanje dokaza Stranke i oteeni mogu i posle zakazivanja glavnog pretresa zahtevati da se na glavni pretres pozovu novi svedoci ili vetaci ili pribave drugi novi dokazi. U svom obrazloenom zahtevu stranke moraju oznaiti koje bi se injenice imale dokazati i kojim od predloenih dokaza. Ovaj prijedlog predsjednik vijea moe odbiti, a stranka ga moe ponoviti na glavnom pretresu. Predsednik vea moe i bez predloga stranaka narediti pribavljanje novih dokaza za glavni pretres. O odluci kojom se nareuje pribavljanje novih dokaza obavestie se stranke pre poetka glavnog pretresa. U ovoj fazi moe doi do izvoenja nekih dokaza od strane predsjednika vijea na rpijedlog stranaka ili po slubenoj dunosti, posebno ako se recimo zna da neko od pozvanih svjedoka ili vjetaka koji nisu sasluani nee moi da dou na glavni pretres, jer su teko obolela. Predsjednik vijea ili jedan od sudija lanova vijea sasluae svjedoka ili vjetaka prema mjestu njihovog boravka. O mjestu i vremenu sasluanja svjedoka ili vjetaka predsjednik vijea e obavijestiti zainteresovane stranke koje mogu prisustvovati ovom sasluanju. Lica koja prisustvuju istranim radnjama mogu predloiti istranom sudiji da radi razjanjenja stvari postavi odreena pitanja okrivljenom, svedoku ili vetaku, a po dozvoli istranog sudije mogu postavljati pitanja i neposredno.

27

Ova lica imaju prava da zahtevaju da se u zapisnik unesu i njihove primedbe u pogledu preduzimanja pojedinih radnji, a mogu i predlagati izvoenje pojedinih dokaza. U ovoj fazi izvee se oni dokazi kod kojih postoji opasnost od odlaganja ili bi njihovo kasnije izvoenje bilo skopano sa velikim potekoama. Glavni pretres Pojam i rukovoenje glavnim pretresom Glavni pretres najvaniji je dio kako glavnog tako i cjelokupnog krivinog postupka. Pvo je je faza krivinog postupka u kojoj svi lrivinoprocesni subjekti imaju najvei fond svojih prava i obaveza. Ovo je dio postupka kada do izraaja dolaze sva naela krivinog postupka. Faza postupka u kojoj stranke mogu svestrano i kontradiktorno da raspravljaju o krivinoj stvari. Vanost glavnog pretresa ogleda se u tome to se sudske odluke, posebno presuda zasniva na dokazima i injenicama koje su izvedene na glavnom pretresu. Glavni pretres odvija se pred vijeem krivinog suda. Prema tome ovom fazom postupka rukovodi predsjednik vijea i vijee. Predsednik vea rukovodi glavnim pretresom, sasluava optuenog, svedoke i vetake i daje re lanovima vea, strankama, oteenom, zakonskim zastupnicima, punomonicima, braniocu i vetacima Dunost je predsednika vea da se stara za svestrano pretresanje predmeta, pronalaenja istine i otklanjanje svega to odugovlai postupak a ne slui razjanjenju stvari. O predlogu o kome ne postoji saglasnost stranaka i o saglasnim predlozima stranaka koje predsednik ne usvoji odluuje vee. Vee, takoe, odluuje o prigovoru protiv mera predsednika vea koje se odnose na rukovoenje glavnim pretresom. Reenja vea se uvek objavljuju i sa kratkim obrazloenjem unose u zapisnik o glavnom pretresu. Tok glavnog pretresa Tok glavnog pretresa odreen je zakonom. Predsjednik vijea i sudee vijee mogu da odstupe od zakonskog i redovonog toka glavnog pretresa. Glavni pretres tee redom koji je odreen u ovom zakoniku, ali vee moe odrediti da se odstupi od redovnog toka raspravljanja zbog posebnih okolnosti, a naroito zbog broja optuenih, broja krivinih dela i obima dokaznog materijala. Redovno tok glavnog pretresa sastoji se od sljedeih djelatnosti: otvaranje glavnog pretresa, poetak glavnog pretresa, ispitivanje okrivljenog, dokazni postupak i rije stranaka. Otvaranje glavnog postupka Glavni pretres otvara predsjednik vijea koji utvruje da li postoje sve pretpostavke za doravanje glavnog pretresa. Predsjednik vijea na samom poetku objavljuje krivinu stvar koja je predmet glavnog pretresa i sastav sudeeg vijea. Dunost predsjednika 28

vijea je da utvrdi da li su dola sva pozvana lica na glavni pretres, u sluaju da neko nije doao proverava da li mu je uruen poziv, i da li su eventualno ta lica opravdala svoj izostanak. Ako na glavni pretres, koji je zakazan na osnovu optunice javnog tuioca, ne doe dravni tuilac ili lice koje ga zamenjuje, glavni pretres e se odloiti. Predsednik vea e o tome obavestiti nadlenog javnog tuioca. Ako na glavni pretres ne doe oteeni kao tuilac ili privatni tuilac, iako su uredno pozvani, niti njihov punomonik, vee e reenjem obustaviti postupak. Ako je optueni uredno pozvan, a ne doe na glavni pretres niti svoj izostanak opravda, vee e narediti da se prinudno dovede. Ako se dovoenje ne bi moglo odmah izvriti, vee e odluiti da se glavni pretres ne odri i narediti da se optueni na idui pretres prinudno dovede. Ako do privoenja optueni opravda izostanak, predsednik vea e opozvati naredbu o prinudnom dovoenju. Uredno pozvanog branioca iji je neopravdani nedolazak doveo do odlaganja glavnog pretresa vee e kazniti novanom kaznom od 50.000 dinara i obavezati da plati trokove odlaganja glavnog pretresa. Reenje o tome sa kratkim obrazloenjem unosi se u zapisnik o glavnom pretresu. Svjedoci ili vjetaci koji su uredno pozvani, a ne dou na glavni pretres dovee se prinudno, a glavni pretres moe otpoeti i bez njihovog prisustva, jer se moe oekivati da e doi u toku glavnog pretresa. U sluaju nedolaska nekog od svjedoka vijee e odluivati o tome da li se glavni pretres moe nastaviti ili se treba prekinuti. Nakon to je prisustvo svih lica koja su neophodna da prisustvuju glavnom pretresu konstatovano, predsjednik vijea e uzeti line podatke od optuenog kako bi se uvjerio u njegovu istovjetnost. Poto istovetnost optuenog bude utvrena, predsednik vea uputie svedoke i vetake na mesto koje je za njih odreeno, gde e saekati dok budu pozvani radi sasluanja. U sluaju potrebe, predsednik vea moe zadrati vetake da prate tok glavnog pretresa. Predsjednik vijea poduie oteenog koji je prisutan na glavnom pretresu, a koji nije podnio imovinski zahtjev, da moe staviti prijedlog o ostvarivanju tog zahtjeva, i upoznae ga sa svim pravima koje ima u toku glavnog pretresa. Optuenog e predsednik vea upozoriti da paljivo prati tok glavnog pretresa i uputie ga da moe iznositi injenice i predlagati dokaze u svoju odbranu, da moe postavljati pitanja saoptuenim, svedocima i vetacima, stavljati primedbe i davati objanjenja u pogledu njihovih iskaza.

Poetak glavnog pretresa Glavni pretres poinje itanjem optunice. Optunicu i privatnu tubu po pravilu itaju ovlaeni tuioci. Meutim, ukoliko je otunicu podneo oteeni subsidijarni tuilac ili privatni tuilac, predsjednik vijea moe, umjesto itanje, usmjeno izloiti sadrinu optunice, s tim to e se dati pravo pravo ovlaenom ili privatnom tuiocu da dopune izlaganje predsjednika vijea. Ako je oteeni prisutan, moe obrazloiti imovinskopravni zahtev, a ako nije prisutan, njegov predlog e proitati predsednik vea. Poto je optunica ili privatna tuba proitana ili je usmeno izloen njihov sadraj, predsednik vea upitae optuenog da li je razumeo optubu. Ako se predsednik vea uveri da optueni nije razumeo optubu, ponovo e mu izloiti njenu sadrinu na nain da je optueni najlake moe razumeti. 29

Sasluanje optuenog Poto je optunica ili privatna tuba proitana ili je usmeno izloen njihov sadraj, predsednik vea upitae optuenog da li je razumeo optubu. Ako se predsednik vea uveri da optueni nije razumeo optubu, ponovo e mu izloiti njenu sadrinu na nain da je optueni najlake moe razumeti. Optueni nije duan da se izjasni o optubi niti da iznosi svoju odbranu. Nakon toga, predsednik vea e pozvati optuenog da se, ako to eli, izjasni povodom svake take optube da li priznaje da je uinio delo za koje je optuen i da li priznaje svoju krivinu odgovornost, i da u sluaju priznanja prui potrebna objanjenja, a u sluaju poricanja iznese svoju odbranu. Sasluanje optuenog na glavnom pretresu sprovodi se po pravilima koja se primujenjuju pri sasluanju okrivljenog u istrazi. Ako optueni nee da odgovara na pitanje onda e se proitati njegova izjava koju je dao u istrazi, a u sluaju odstupanja od ranijeg iskaza na to e ga upozoriti predsjednik vijea, s tim to optueni moe da objasni razloge odstupanja. Po zavrenom sasluanju, predsednik je duan da upita optuenog da li ima jo ta da navede u svoju odbranu. Predsednik vea e zabraniti pitanja ili odgovor na ve postavljeno pitanje ako je ono nedozvoljeno ili se ne odnosi na predmet. Ako predsednik vea zabrani postavljanje odreenog pitanja ili davanje odgovora, stranke mogu zahtevati da o tome odlui vee. Okrivljenom treba postavljati pitanja jasno, razgovetno i odreeno, tako da ih moe potpuno razumeti. U sasluanju se ne sme polaziti od pretpostavke da je okrivljeni priznao neto to nije priznao, niti se smeju postavljati pitanja u kojima je ve sadrano kako na njih treba odgovarati. Ako se docniji iskazi okrivljenog razlikuju od ranijih, a naroito ako okrivljeni opozove svoje priznanje, sud ga moe pozvati da iznese razloge zato je dao razliite iskaze, odnosno zato je opozvao priznanje. Kad se zavri sasluanje prvog optuenog, pristupie se redom sasluanju ostalih optuenih, ako ih ima. Posle svakog sasluanja, predsednik vea e upoznati sasluanog sa iskazima ranije sasluanih saoptuenih i upitae ga da li ima ta da primeti. Ranije sasluanog optuenog predsednik vea e upitati da li ima ta da primeti na iskaz docnije sasluanog optuenog. Svaki optueni ima pravo da postavlja pitanja ostalima sasluanim saoptuenim. Ako se iskazi pojedinih saoptuenih o istoj okolnosti razlikuju, predsednik vea moe suoiti saoptuene. Vee moe, izuzetno, odluiti da se optueni privremeno udalji iz sudnice ako saoptueni ili svedok odbija da daje iskaz u njegovom prisustvu ili ako okolnosti ukazuju da u njegovom prisustvu nee govoriti istinu. Po povratku optuenog u zasedanje, proitae mu se iskaz saoptuenog, odnosno svedoka. Optueni ima pravo da postavlja pitanja saoptuenom, odnosno svedoku, a predsednik vea e ga upitati da li ima ta da primeti na njihov iskaz. Po potrebi, moe se izvriti suoenje. Optueni se moe u toku glavnog pretresa dogovarati sa svojim braniocem, ali o tome kako e odgovoriti na postavljeno pitanje ne moe se savetovati ni sa svojim braniocem niti sa nekim drugim. Dokazni postupak Poto je optueni sasluan, postupak se nastavlja izvoenjem dokaza. Dokazivanje obuhvata sve injenice za koje sud smatra da su vane za pravilno presuenje. Dokazi se 30

izvode onim redom koji utvrdi predsednik vea. Ako oteeni koji je prisutan treba da se saslua kao svedok, njegovo sasluanje e se obaviti odmah posle sasluanja optuenog. Inae raspored izvoenja dokaza je, po pravilu takav, da se najprije sasluaju svjedoci i vjetaci, a zatim se pristupa izvoenju drugih dokaza koji se izvode itanjem isprava. O sasluanju svjedoka i vjetaka na glavnom pretresu primjenju se odredbe koje vae za sasluanje svjedoka u istrazi. Pre sasluanja svedoka, predsednik vea e ga opomenuti na dunost da iznese sudu sve to mu je o predmetu poznato i upozorie ga da lano svedoenje predstavlja krivino delo. Predsednik vea e pozvati svedoka koji nije zaklet u istrazi da pre sasluanja poloi zakletvu, a ako je zakletvu poloio u istrazi, opomenue ga na ve poloenu zakletvu. Pre sasluanja vetaka, predsednik vea e ga opomenuti na dunost da nalaz i miljen