Upload
ngodat
View
213
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
VII
Skrócony spis treÊci
Zagadnienia ogólne 1
Komórki nerwowe i przewodnictwo nerwowe 29
Wymiana informacji w synapsach 53
Anatomia uk∏adu nerwowego 73
Rozwój i plastycznoÊç uk∏adu nerwowego 107
Wzrok 143
Inne uk∏ady sensoryczne i uwaga 187
Ruch 227
Sen i czuwanie 261
Regulacja wewn∂trzna 293
Zachowania reprodukcyjne 323
Zachowania emocjonalne 355
Biologiczne aspekty uczenia si∂ i pami∂ci 387
Asymetria mózgu i j∂zyk 419
Zaburzenia psychiczne 451
Chemia w skrócie 493
Zasady post∂powania w badaniach neurobiologicznych z udzia∏emzwierzàt i ludzi przyj∂te przez Society for Neuroscience 499
123456789
101112131415AB
kal8_fm_i-xxiii 10/5/06 1:57 PM Page vii
Księgarnia PWN: James W. Kalat - Biologiczne podstawy psychologii
Spis treÊci
Zagadnienia ogólne 11R O Z D Z I A ¸
Odpowiedzi na pytania kontrolne 19
Do zastanowienia 19
P O D R O Z D Z I A ¸ 1.3Wykorzystywanie zwierzàt w badaniachnaukowych 20
Powody prowadzenia badaƒ na zwierz∂tach 20
Spór etyczny 20
Na zakoƒczenie: Ludzie a inne zwierz∂ta 24
Podsumowanie 24
Odpowiedzi na pytania kontrolne 24
P O D R O Z D Z I A ¸ 1.4Mo˝liwoÊci kariery w biopsychologii 25
Na zakoƒczenie rozdzia∏u – indeks terminów i propozycje dla zainteresowanych 26
Indeks terminów 26
Propozycje lektur 26
Polecane strony www 27
P O D R O Z D Z I A ¸ 1.1Relacja mózg–umys∏ 2
Biologiczne wyjaÊnienia zachowania 3
Mózg a prze˝ycia Êwiadome 5
Na zakoƒczenie: Mózg a prze˝ycia subiektywne 7
Podsumowanie 8
Odpowiedzi na pytania kontrolne 8
Do zastanowienia 8
Odpowiedê autora na pytanie o ÊwiadomoÊç maszyn 8
P O D R O Z D Z I A ¸ 1.2Genetyka zachowania 9
Genetyka mendlowska 9Chromosomy i zjawisko crossing-over 10
Geny sprz∂˝one z p∏cià i geny zwiàzane z p∏cià 10
èród∏a zmiennoÊci genetycznej 11
OdziedziczalnoÊç 11Metody badania odziedziczalnoÊci u ludzi 11
Przeszacowywanie odziedziczalnoÊci 12
Wp∏yw Êrodowiska na zachowania odziedziczone 13
Jak geny wp∏ywajà na zachowanie 13
Ewolucja zachowania 14Cz∂ste nieporozumienia na temat ewolucji 14
Socjobiologia 16
Na zakoƒczenie: Geny i zachowanie 18
Podsumowanie 19
Komórki nerwowe i przewodnictwo nerwowe 29
2R O Z D Z I A ¸
P O D R O Z D Z I A ¸ 2 .1Komórki uk∏adu nerwowego 30
Budowa neuronów i komórek glejowych 30U Z U P E ¸ N I E N I A I Z A S T O S O W A N I ASantiago Ramón y Cajal: Pionier neurobiologii 30
VIII Spis treÊci
kal8_fm_i-xxiii 10/5/06 1:57 PM Page VIII
Budowa komórki zwierz∂cej 31
Budowa neuronu 32
Ró˝nice w budowie neuronów 34
Glej 35
Bariera krew–mózg 36Do czego potrzebna jest nam bariera krew–mózg? 37
Jak dzia∏a bariera krew–mózg? 37
Od˝ywianie neuronów u kr∂gowców 38
Na zakoƒczenie: Neurony 38
Podsumowanie 38
Odpowiedzi na pytania kontrolne 38
P O D R O Z D Z I A ¸ 2 .2Impuls nerwowy 39
Potencja∏ spoczynkowy neuronu 39Si∏y dzia∏ajàce na jony sodu i potasu 40
Do czego potrzebny jest potencja∏ spoczynkowy? 41
Potencja∏ czynnoÊciowy 42Molekularne podstawy potencja∏u czynnoÊciowego 43
Prawo wszystko albo nic 44
Okres refrakcji 44
Przewodzenie potencja∏u czynnoÊciowego 45
Os∏onka mielinowa i przewodzenie skokowe 45
Neurony lokalne 47Potencja∏y postsynaptyczne 47
U Z U P E ¸ N I E N I A I Z A S T O S O W A N I AMa∏e neurony, wielkie nieporozumienia 47
Na zakoƒczenie: Komunikacja mi∂dzy neuronami 47
Podsumowanie 48
Odpowiedzi na pytania kontrolne 48
Do zastanowienia 49
Na zakoƒczenie rozdzia∏u – indeks terminów i propozycje dla zainteresowanych 50
Indeks terminów 50
Propozycje lektur 50
Polecane strony www 51
P O D R O Z D Z I A ¸ 3 .1Poj∂cie synapsy 54
W∏aÊciwoÊci synaps 54SzybkoÊç odruchu i opóênienie synaptyczne 55
Sumowanie czasowe 55
Sumowanie przestrzenne 56
Synapsy hamujàce 56
Relacja pomi∂dzy EPSP, IPSP a potencja∏emczynnoÊciowym 57
Na zakoƒczenie: Neuron jako element decyzyjny 58
Podsumowanie 58
Odpowiedzi na pytania kontrolne 59
Do zastanowienia 59
P O D R O Z D Z I A ¸ 3 .2Zjawiska chemiczne w synapsie 60
Odkrycie dominujàcej roli przewodnictwa chemicznego w synapsach 60
KolejnoÊç zjawisk chemicznych w synapsie 61Rodzaje neuroprzekaêników 62
Synteza neuroprzekaêników 62
Transport neuroprzekaêników 63
Wydzielanie i dyfuzja neuroprzekaêników 63
Aktywacja receptorów w komórce postsynaptycznej 64
Inaktywacja i wychwyt zwrotny neuroprzekaênika 66
Synapsy a skutki dzia∏ania substancji psychoaktywnych 67
W jaki sposób substancje psychoaktywne wp∏ywajà na synapsy? 67
Synapsy a osobowoÊç 68
Wymiana informacji w synapsach 533
R O Z D Z I A ¸
Spis treÊci IX
kal8_fm_i-xxiii 10/5/06 1:57 PM Page IX
Anatomia uk∏adunerwowego 734
R O Z D Z I A ¸
Na zakoƒczenie: Neuroprzekaêniki a zachowanie 69
Podsumowanie 69
Odpowiedzi na pytania kontrolne 69
Do zastanowienia 70
Na zakoƒczenie rozdzia∏u – indeks terminów i propozycje dla zainteresowanych 70
Indeks terminów 70
Propozycje lektur 71
Polecane strony www 71
P O D R O Z D Z I A ¸ 4 .1Metody badawcze 74
Skutki uszkodzeƒ mózgu 75
Efekty stymulacji mózgu 75
Rejestracja aktywnoÊci mózgu 76
Zwiàzki mi∂dzy anatomià mózgu a zachowaniem 77
Na zakoƒczenie: Metody i ich ograniczenia 79
Podsumowanie 79
Odpowiedzi na pytania kontrolne 79
Do zastanowienia 79
P O D R O Z D Z I A ¸ 4 .2Budowa uk∏adu nerwowego kr∂gowców 80
Terminologia neuroanatomiczna 80
Rdzeƒ kr∂gowy 82
Autonomiczny uk∏ad nerwowy 83
U Z U P E ¸ N I E N I A I Z A S T O S O W A N I A„G∂sia skórka” 84
Ty∏omózgowie 85
Âródmózgowie 88
Przodomózgowie 88Wzgórze 88
Podwzgórze 90
Przysadka mózgowa 90
Jàdra podstawy 90
Cz∂Êç podstawna przodomózgowia 91
Hipokamp 91
Komory mózgu 92
Na zakoƒczenie: Jak si∂ uczyç neuroanatomii 93
Podsumowanie 93
Odpowiedzi na pytania kontrolne 93
Do zastanowienia 93
P O D R O Z D Z I A ¸ 4 .3Kora mózgowa 94
Organizacja kory mózgowej 94
P∏at potyliczny 95
P∏at ciemieniowy 96
P∏at skroniowy 96
P∏at czo∏owy 97U Z U P E ¸ N I E N I A I Z A S T O S O W A N I AWzlot i upadek lobotomii przedczo∏owej 98
Wspó∏czesne poglàdy na funkcje kory przedczo∏owej 99
W poszukiwaniu mechanizmów integracji 99
Na zakoƒczenie: Funkcje kory mózgowej 102
Podsumowanie 103
Odpowiedzi na pytania kontrolne 103
Do zastanowienia 103
Na zakoƒczenie rozdzia∏u – indeks terminów i propozycje dla zainteresowanych 104
Indeks terminów 104
Propozycje lektur 105
Polecane strony www 105
X Spis treÊci
kal8_fm_i-xxiii 10/5/06 1:57 PM Page X
Rozwój i plastycznoÊç uk∏adu nerwowego 1075
R O Z D Z I A ¸
P O D R O Z D Z I A ¸ 5.1Rozwój uk∏adu nerwowego 108
Wzrost i ró˝nicowanie mózgowia u kr∂gowców 108
Wzrost i rozwój neuronów 109
Determinanty przetrwania neuronów 110
M E T O D Y 5.1
Obrazowanie MRI 112
Odnajdywanie drogi przez aksony 112Chemiczne sterowanie migracjà aksonów 113
Rywalizacja pomi∂dzy aksonami jako zasada ogólna 115
Wp∏yw doÊwiadczenia na procesy rozwojowe 115
Czynniki Êrodowiskowe a rozrost drzewka dendrytycznego 115
Powstawanie nowych neuronów 116
Wp∏yw doÊwiadczenia na ludzki mózg 117
M E T O D Y 5.2
Magnetoencefalografia (MEG) 117
¸àczny wp∏yw czynników chemicznych i doÊwiadczenia 120
Proporcjonalny rozrost struktur mózgowia 120
Wra˝liwoÊç rozwijajàcego si∂ mózgu 122
Na zakoƒczenie: Rozwój mózgowia 123
Podsumowanie 123
Odpowiedzi na pytania kontrolne 124
Do zastanowienia 124
P O D R O Z D Z I A ¸ 5.2
PlastycznoÊç po uszkodzeniu mózgu 125
Przyczyny uszkodzeƒ mózgu 125U Z U P E ¸ N I E N I A I Z A S T O S O W A N I ADzi∂cio∏ jako ekspert w dziedzinie ergonomii 125
Zmniejszanie negatywnych skutków udaru mózgu 125
Wp∏yw wieku na szanse wyzdrowienia 128
Mechanizmy regeneracji po urazie mózgu 128Wyuczone zachowania kompensacyjne 128
Diaschiza 129
M E T O D Y 5.3
Lezje 130
Odrastanie aksonów 130
Pàczkowanie kolaterali 131
Nadwra˝liwoÊç odnerwieniowa 132
M E T O D Y 5.4
Autoradiografia 132
Reorganizacja reprezentacji zmys∏owych a koƒczyny fantomowe 134
M E T O D Y 5.5
Histochemia 135
Terapie 136Terapie behawioralne 136
Leki 137
Przeszczepy tkanki mózgowej 138
Na zakoƒczenie: Uszkodzenia i regeneracja mózgu 138
Podsumowanie 138
Odpowiedzi na pytania kontrolne 139
Do zastanowienia 139
Na zakoƒczenie rozdzia∏u – indeks terminów i propozycje dla zainteresowanych 140
Indeks terminów 140
Propozycje lektur 140
Polecane strony www 141
Spis treÊci XI
Wzrok 1436R O Z D Z I A ¸
P O D R O Z D Z I A ¸ 6.1Kodowanie wzrokowe a receptory siatkówkowe 144
Ogólne prawa percepcji 144
kal8_fm_i-xxiii 10/5/06 1:57 PM Page XI
Od aktywnoÊci nerwowej do spostrze˝eƒ 144
Prawo specyficznych energii nerwowych 144
Oko i jego po∏àczenia z mózgiem 146Po∏àczenia nerwowe w siatkówce 146
Do∏ek Êrodkowy i cz∂Êç obwodowa siatkówki 148
Receptory wzrokowe: pr∂ciki i czopki 149
Widzenie barwne 150Teoria trichromatyczna (Younga–Helmholtza) 150
Teoria przeciwstawnych procesów 152
Teoria retinex 154
Zaburzenia widzenia barwnego 155
Na zakoƒczenie: Receptory wzrokowe 155
Podsumowanie 155
Odpowiedzi na pytania kontrolne 156
Do zastanowienia 156
P O D R O Z D Z I A ¸ 6.2Neuronalne pod∏o˝e percepcji wzrokowej 157
Zarys anatomii uk∏adu wzrokowego ssaków 157
Mechanizmy przetwarzania informacji w uk∏adzie wzrokowym 159
Pola recepcyjne 159
Hamowanie oboczne 160
Równoleg∏e drogi nerwowe w uk∏adzie wzrokowym 162
W siatkówce i w ciele kolankowatym bocznym 162
W korze mózgowej 162
Kora mózgowa: droga analizy kszta∏tu 164
M E T O D Y 6.1
Rejestracja za pomocà mikroelektrod 164
Typologia komórek w pierwszorz∂dowej korze wzrokowej wg Hubela i Wiesela 164
Kolumnowa organizacja kory wzrokowej 166
Czy komórki kory wzrokowej sà detektorami cech? 167
Analiza kszta∏tów poza obszarem V1 168
Zaburzenia zdolnoÊci rozpoznawania przedmiotów 169
M E T O D Y 6.2
Obrazowanie fMRI 170
Kora mózgowa: droga analizy barw 171
Kora mózgowa: drogi analizy ruchu i g∏∂bi 171Struktury bioràce udzia∏ w spostrzeganiu ruchu 172
U Z U P E ¸ N I E N I A I Z A S T O S O W A N I AHamowanie widzenia podczas ruchu ga∏ek ocznych 173
Âlepota na ruch 173
Uwaga wzrokowa 174
Powrót do problemu scalania: ÊwiadomoÊç wzrokowa 174
Na zakoƒczenie: Koordynacja odr∂bnych dróganalizy wzrokowej 175
Podsumowanie 175
Odpowiedzi na pytania kontrolne 176
Do zastanowienia 176
P O D R O Z D Z I A ¸ 6.3Rozwój uk∏adu wzrokowego 177
Wzrok u dzieci 177
Wp∏yw doÊwiadczenia na rozwój wzroku 177Skutki wczesnego braku stymulacji jednego oka 177
Skutki wczesnego braku stymulacji obojga oczu 178
Powrót wra˝liwoÊci neuronów po wczesnej deprywacji wzrokowej 179
Nieskorelowana stymulacja obu oczu 179
Ograniczenie zestawu wzorców na wczesnym etapie rozwoju 180
Brak kontaktu wzrokowego z przedmiotami ruchomymi 182
Wp∏yw utraty wzroku na kor∂ mózgowà 182
Na zakoƒczenie: Wrodzone czy nabyte? 182
Podsumowanie 182
Odpowiedzi na pytania kontrolne 183
Do zastanowienia 183
Na zakoƒczenie rozdzia∏u – indeks terminów i propozycje dla zainteresowanych 184
Indeks terminów 184
Propozycje lektur 185
Polecane strony www 185
XII Spis treÊci
kal8_fm_i-xxiii 10/5/06 1:57 PM Page XII
P O D R O Z D Z I A ¸ 7.3Zmys∏y chemiczne 208
Ogólne mechanizmy kodowania bodêców chemicznych 208
Smak 209Receptory smaku 209
Ile jest rodzajów receptorów smaku? 209
U Z U P E ¸ N I E N I A I Z A S T O S O W A N I ACzarodziejskie jagody 209
Mechanizm dzia∏ania receptorów smaku 211
Kodowanie smaku w mózgu 211
Ró˝nice indywidualne we wra˝liwoÊci smakowej 212
W∂ch 214Receptory w∂chowe 214
Behawioralne metody identyfikacji receptorów w∂chowych 215
Biochemiczne metody identyfikacji receptorów 215
Kodowanie informacji w∂chowych 216
Narzàd lemieszowo-nosowy i feromony 217
Na zakoƒczenie: Ka˝dy zmys∏ to inny sposóbpoznawania Êwiata 218
Podsumowanie 218
Odpowiedzi na pytania kontrolne 218
Do zastanowienia 218
P O D R O Z D Z I A ¸ 7.4Uwaga 219
Ró˝ne typy prze˝yç psychicznych: Êwiadome,nieÊwiadome, w centrum uwagi i poza nim 219
Pomijanie stronne 220
Zespó∏ nadpobudliwoÊci psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi (ADHD) 221
Badania objawów behawioralnych ADHD 222
Mo˝liwe przyczyny i ró˝nice anatomiczne 222
Leczenie 222
Na zakoƒczenie: Jak ma∏o wiemy o uwadze 223
Podsumowanie 223
Odpowiedzi na pytania kontrolne 224
Do zastanowienia 224
Na zakoƒczenie rozdzia∏u – indeks terminów i propozycje dla zainteresowanych 224
Indeks terminów 224
Propozycje lektur 225
Polecane strony www 225Spis treÊci XIII
Inne uk∏ady sensoryczne i uwaga 1877
R O Z D Z I A ¸
P O D R O Z D Z I A ¸ 7.1S∏uch 188
Dêwi∂k i ucho 188Fizyczne i psychologiczne w∏aÊciwoÊci dêwi∂ku 188
Budowa ucha 189
Percepcja wysokoÊci dêwi∂ku 190Teoria cz∂stotliwoÊci i teoria miejsca 190
Percepcja wysokoÊci dêwi∂ku w korze mózgowej 191
Uszkodzenia s∏uchu 192
Lokalizacja êród∏a dêwi∂ku 194
Na zakoƒczenie: Po co nam s∏uch? 195
Podsumowanie 195
Odpowiedzi na pytania kontrolne 196
Do zastanowienia 196
P O D R O Z D Z I A ¸ 7.2Zmys∏y mechaniczne 197
Zmys∏ równowagi 197
Czucie somatyczne 197Receptory czuciowe 197
U Z U P E ¸ N I E N I A I Z A S T O S O W A N I A¸askotki 198
Od receptorów do rdzenia kr∂gowego i mózgu 199
Ból 201Neuroprzekaêniki bólu 201
Bolesne goràco 202
Ból a emocje 204
Sensytyzacja bólu 204
UÊmierzanie bólu 205
Sw∂dzenie 205
Na zakoƒczenie: Dotyk, ból i przetrwanie 206
Podsumowanie 206
Odpowiedzi na pytania kontrolne 206
Do zastanowienia 207
kal8_fm_i-xxiii 10/5/06 1:57 PM Page XIII
Sen i czuwanie 2619R O Z D Z I A ¸
P O D R O Z D Z I A ¸ 8.3Zaburzenia ruchowe 249
Choroba Parkinsona 249Mo˝liwe przyczyny choroby 249
Leczenie L-dopà 252
Inne metody terapeutyczne 252
Choroba Huntingtona 254Czynniki dziedziczne a badania przedobjawowe 254
Na zakoƒczenie: Czynniki dziedziczne i Êrodowiskowe w zaburzeniach ruchowych 256
Podsumowanie 256
Odpowiedzi na pytania kontrolne 257
Do zastanowienia 257
Na zakoƒczenie rozdzia∏u – indeks terminów i propozycje dla zainteresowanych 258
Indeks terminów 258
Propozycje lektur 258
Polecane strony www 259
P O D R O Z D Z I A ¸ 9.1Cykle snu i czuwania 262
Cykle endogenne 262Czas trwania rytmu oko∏odobowego cz∏owieka 263
Mechanizmy zegara biologicznego 263Jàdro nadskrzy˝owaniowe (SCN) 264
Biochemia rytmu oko∏odobowego 265
Melatonina 265
Nastawianie i przestawianie zegara biologicznego 267
XIV Spis treÊci
Ruch 2278R O Z D Z I A ¸
P O D R O Z D Z I A ¸ 8.1Sterowanie ruchem 228
Mi∂Ênie i ich ruchy 228Mi∂Ênie szybko- i wolnokurczliwe 230
Sterowanie mi∂Êniami przez proprioceptory 231
Rodzaje ruchów 232Ruchy dowolne i mimowolne 232
U Z U P E ¸ N I E N I A I Z A S T O S O W A N I AOdruchy niemowl∂ce 233
Ruchy o ró˝nej podatnoÊci na sprz∂˝enie zwrotne 234
Sekwencje zachowaƒ 234
Na zakoƒczenie: Kategorie ruchu 235
Podsumowanie 235
Odpowiedzi na pytania kontrolne 235
Do zastanowienia 235
P O D R O Z D Z I A ¸ 8.2Mózgowe mechanizmy kontroli ruchowej 236
Funkcje kory mózgowej 237Obszary w pobli˝u pierwszorz∂dowej kory ruchowej 239
Drogi nerwowe biegnàce do rdzenia kr∂gowego 239
Funkcje mó˝d˝ku 242Ró˝norodnoÊç funkcji mó˝d˝ku 243
Budowa komórkowa 244
Funkcje jàder podstawy 246
M E T O D Y 8.1
Obrazowanie PET 247
Na zakoƒczenie: Kontrola ruchowa a procesy poznawcze 248
Podsumowanie 248
Odpowiedzi na pytania kontrolne 248
Do zastanowienia 248
kal8_fm_i-xxiii 10/5/06 1:58 PM Page XIV
Jet lag (choroba transatlantycka) 267
Praca zmianowa 268
W jaki sposób Êwiat∏o przestawia SCN 268
Na zakoƒczenie: Cykle snu i czuwania 269
Podsumowanie 269
Odpowiedzi na pytania kontrolne 269
Do zastanowienia 270
P O D R O Z D Z I A ¸ 9.2Fazy snu i ich mechanizmy mózgowe 271
Fazy snu 271
M E T O D Y 9.1
Elektroencefalografia (EEG) 271
Sen paradoksalny, sen REM 273
Mózgowe mechanizmy czuwania i pobudzenia 274Pobudzenie 274
Zasypianie 275
Mózg we Ênie REM 278
Zaburzenia snu 279BezsennoÊç 279
Bezdech senny 280
Narkolepsja 280
Okresowe ruchy koƒczyn we Ênie (mioklonie nocne) 281
Zaburzenia zachowania we Ênie REM 281
L∂ki nocne, mówienie przez sen i lunatykowanie 282
Na zakoƒczenie: Fazy snu 282
Podsumowanie 282
Odpowiedzi na pytania kontrolne 283
Do zastanowienia 283
P O D R O Z D Z I A ¸ 9.3Po co nam sen? Po co nam faza REM? Po co nam marzenia senne? 284
Funkcje snu 284Teoria regeneracji 284
Teoria ewolucyjna 284
U Z U P E ¸ N I E N I A I Z A S T O S O W A N I ASen zimowy 285
Funkcje snu REM 285Ró˝nice indywidualne i gatunkowe 285
Skutki braku snu REM 286
Hipotezy 287
Marzenia senne w uj∂ciu biologicznym 288Hipoteza aktywacji i syntezy 288
Hipoteza kliniczno-anatomiczna 288
Na zakoƒczenie: Nasze ograniczone rozumienie samych siebie 289
Podsumowanie 289
Odpowiedzi na pytania kontrolne 289
Do zastanowienia 290
Na zakoƒczenie rozdzia∏ – indeks terminów i propozycje dla zainteresowanych 290
Indeks terminów 290
Propozycje lektur 291
Polecane strony www 291
P O D R O Z D Z I A ¸ 1 0 .1Regulacja temperatury 294
Homeostaza 294
Kontrola temperatury cia∏a 295U Z U P E ¸ N I E N I A I Z A S T O S O W A N I APrze˝ycie w warunkach ekstremalnego zimna 295
Zalety sta∏ej wysokiej temperatury cia∏a 295
Mechanizmy fizjologiczne 297
Mechanizmy behawioralne 298
Goràczka 298
Na zakoƒczenie: Temperatura a zachowanie 299
Podsumowanie 299
Odpowiedzi na pytania kontrolne 299
Do zastanowienia 299
P O D R O Z D Z I A ¸ 1 0 .2Pragnienie 300
Mechanizmy regulacji wody 300
Pragnienie osmotyczne 300
Spis treÊci XV
Regulacja wewn∂trzna 29310R O Z D Z I A ¸
kal8_fm_i-xxiii 10/5/06 1:58 PM Page XV
Pragnienie hipowolemiczne 302Mechanizmy 302
Na zakoƒczenie: Psychologia i biologia pragnienia 303
Podsumowanie 303
Odpowiedzi na pytania kontrolne 304
Do zastanowienia 304
P O D R O Z D Z I A ¸ 1 0 .3¸aknienie 305
W jaki sposób uk∏ad trawienny wp∏ywa na wybór po˝ywienia 305
Enzymy a spo˝ywanie produktów mlecznych 306
Inne czynniki wp∏ywajàce na wybór pokarmu 306
Oddzia∏ywanie smaku i procesów trawiennych na poczucie g∏odu i sytoÊci 307
Jama ustna 307
˚o∏àdek i jelita 308
Glukoza, insulina i glukagon 309
Podwzgórze a regulacja od˝ywiania 310Boczna okolica podwzgórza 310
PrzyÊrodkowa cz∂Êç podwzgórza 311
Chemiczne sygnalizatory sytoÊci a zaburzenia od˝ywiania 314
Leptyna 315
Neuropeptyd Y 316
Inne neuromodulatory i hormony 316
M E T O D Y 1 0 .1
Mikrodializa 317
Wp∏yw czynników dziedzicznych na wag∂ cia∏a 317
Metody odchudzania 318
Anoreksja i bulimia 318
Na zakoƒczenie: Rozproszona kontrola ∏aknienia 319
Podsumowanie 319
Odpowiedzi na pytania kontrolne 320
Do zastanowienia 320
Na zakoƒczenie rozdzia∏u – indeks terminów i propozycje dla zainteresowanych 321
Indeks terminów 321
Propozycje lektur 321
Polecane strony www 321
P O D R O Z D Z I A ¸ 1 1.1Oddzia∏ywanie hormonów p∏ciowych na organizm 324
Kontrola wydzielania hormonów 327
Wp∏yw hormonów p∏ciowych na rozwój organizmu 328
Zró˝nicowanie p∏ciowe gonad i podwzgórza 329
Ró˝nice p∏ciowe niezwiàzane z reprodukcjà 331
Wp∏yw hormonów p∏ciowych na aktywnoÊç organizmu 331
Badania na gryzoniach 332
Zachowania seksualne u ludzi 332
U Z U P E ¸ N I E N I A I Z A S T O S O W A N I AZespó∏ napi∂cia przedmiesiàczkowego 336
Zachowania nieseksualne 336
Zachowania rodzicielskie 337
Na zakoƒczenie: Zachowanie i motywacjazwiàzane z p∏cià 338
Podsumowanie 338
Odpowiedzi na pytania kontrolne 339
Do zastanowienia 339
P O D R O Z D Z I A ¸ 1 1.2Zró˝nicowanie zachowaƒ seksualnych 340
Ewolucyjne interpretacje zachowaƒ zwiàzanych z doborem partnerów 340
Zainteresowanie wieloma partnerami 340
Czego m∂˝czyêni i kobiety szukajà u swoich partnerów 340
Ró˝nice w zazdroÊci 341
Wykszta∏cone w toku ewolucji czy wyuczone? 341
Wnioski 341
Determinanty to˝samoÊci p∏ciowej 342Interseksualizm 342
XVI Spis treÊci
Zachowania reprodukcyjne 32311
R O Z D Z I A ¸
kal8_fm_i-xxiii 10/5/06 1:58 PM Page XVI
Zespó∏ feminizujàcych jàder 344
NiezgodnoÊci w wyglàdzie zewn∂trznych cech p∏ciowych 345
Mo˝liwe pod∏o˝e biologiczne orientacji seksualnej 346
Czynniki genetyczne 346
Hormony 347
Stres prenatalny 348
Budowa mózgu 349
Na zakoƒczenie: Nie wszyscy jesteÊmy tacy sami 350
Podsumowanie 350
Odpowiedzi na pytania kontrolne 351
Do zastanowienia 351
Na zakoƒczenie rozdzia∏u – indeks terminów i propozycje dla zainteresowanych 352
Indeks terminów 352
Propozycje lektur 352
Polecane strony www 353
P O D R O Z D Z I A ¸ 1 2 .1Co to jest emocja? 356
Emocje a podejmowanie decyzji 356
Emocje, reakcja autonomiczna i teoria Jamesa–Langego 358
Czy pobudzenie fizjologiczne jest koniecznedo wzbudzenia emocji? 359
Czy pobudzenie fizjologiczne jest wystarczajàcedo wzbudzenia emocji? 360
Obszary mózgu zwiàzane z emocjami 361
Na zakoƒczenie: Badania nad emocjami 363
Podsumowanie 363
Odpowiedzi na pytania kontrolne 363
P O D R O Z D Z I A ¸ 1 2 .2Stres i zdrowie 364
Stres a autonomiczny uk∏ad nerwowy 364Choroba psychosomatyczna 364
Âmierç voodoo i podobne zjawiska 366
Stres a oÊ podwzgórzowo-przysadkowo--nadnerczowa 366
Uk∏ad immunologiczny 367
Wp∏yw stresu na uk∏ad immunologiczny 368
Zespó∏ stresu pourazowego 370
Na zakoƒczenie: Emocje a reakcje organizmu 370
Podsumowanie 370
Odpowiedzi na pytania kontrolne 371
Do zastanowienia 371
P O D R O Z D Z I A ¸ 1 2 .3Zachowania agresywne i obronne 372
Zachowania agresywne 372DziedzicznoÊç i Êrodowisko a przemoc 372
Hormony 374
Patologia mózgu a przemoc 374
Synapsy serotoninergiczne a zachowania agresywne 375
Ucieczka, strach i l∂k 377Ucieczka, strach, l∂k a cia∏o migda∏owate 377
Badania na gryzoniach 377
Badania na ma∏pach 378
Badania u ludzi 378
Genetyka zaburzeƒ l∂kowych 380
Leki przeciwl∂kowe 381
U Z U P E ¸ N I E N I A I Z A S T O S O W A N I AAlkohol jako Êrodek uspokajajàcy 383
Na zakoƒczenie: Manipulowanie emocjami 383
Podsumowanie 384
Odpowiedzi na pytania kontrolne 384
Do zastanowienia 384
Na zakoƒczenie rozdzia∏u – indeks terminów i propozycje dla zainteresowanych 385
Indeks terminów 385
Propozycje lektur 385
Polecane strony www 385
Spis treÊci XVII
Zachowania emocjonalne 35512
R O Z D Z I A ¸
kal8_fm_i-xxiii 10/5/06 1:58 PM Page XVII
P O D R O Z D Z I A ¸ 1 3 .1Uczenie si∂, pami∂ç, amnezja a funkcje mózgu 388
Problem lokalizacji Êladów pami∂ciowych 388Lashley i poszukiwanie engramu 388
Wspó∏czesne poszukiwania engramu 390
Typy pami∂ci 391Pami∂ç krótko- i d∏ugotrwa∏a 391
Konsolidacja informacji w pami∂ci d∏ugotrwa∏ej 393
Zmodyfikowana teoria: pami∂ç robocza 394
Hipokamp a amnezja 395Utrata pami∂ci po uszkodzeniu hipokampa 395
Teorie funkcji hipokampa 398
Inne typy uszkodzeƒ mózgu a amnezja 402Zespó∏ Korsakowa i inne uszkodzenia okolic przedczo∏owych 402
Choroba Alzheimera 403
Czego dowiedzieliÊmy si∂ dzi∂ki badaniu amnezji 405
Na zakoƒczenie: Ró˝ne typy pami∂ci 405
Podsumowanie 405
Odpowiedzi na pytania kontrolne 406
Do zastanowienia 406
P O D R O Z D Z I A ¸ 1 3 .2
Przechowywanie informacji w uk∏adzie nerwowym 407
U Z U P E ¸ N I E N I A I Z A S T O S O W A N I AÂlepe uliczki i porzucone kopalnie 407
Uczenie si∂ a synapsy hebbowskie 408
Komórkowe mechanizmy modyfikacji zachowania u bezkr∂gowców 409
Aplysia jako zwierz∂ eksperymentalne 409
Habituacja u Aplysia 409
Sensytyzacja u Aplysia 410
D∏ugotrwa∏e wzmocnienie synaptyczne u ssaków 411
Mechanizmy biochemiczne 411
LTP a zachowanie 414
Na zakoƒczenie: Fizjologia pami∂ci 415
Podsumowanie 415
Odpowiedzi na pytania kontrolne 415
Do zastanowienia 416
Na zakoƒczenie rozdzia∏u – indeks terminów i propozycje dla zainteresowanych 416
Indeks terminów 416
Propozycje lektur 417
Polecane strony www 417
P O D R O Z D Z I A ¸ 1 4 .1Asymetria funkcjonalna mózgu 420
Asymetria dróg wzrokowych i s∏uchowych 421
Przeci∂cie spoid∏a wielkiego 422
M E T O D Y 1 4 .1
Badanie dominacji pó∏kulowej dla mowy 424
Rozszczepione pó∏kule: rywalizacja i wspó∏praca 424
Prawa pó∏kula 426
Specjalizacja pó∏kul w zdrowym mózgu 427
XVIII Spis treÊci
Biologiczne aspekty uczenia si∂ i pami∂ci 38713
R O Z D Z I A ¸
Asymetria mózgu i j∂zyk 41914
R O Z D Z I A ¸
kal8_fm_i-xxiii 10/5/06 1:58 PM Page XVIII
Rozwój asymetrii i r∂cznoÊci 428Asymetrie anatomiczne mózgu 428
Dojrzewanie spoid∏a wielkiego 428
Rozwój bez spoid∏a wielkiego 429
R∂cznoÊç a asymetria lokalizacji oÊrodków mowy 429
Odzyskiwanie mowy po urazie mózgu 430
Ostro˝nie z uogólnieniami! 430
Na zakoƒczenie: Jeden mózg, dwie pó∏kule 431
Podsumowanie 431
Odpowiedzi na pytania kontrolne 432
Do zastanowienia 432
P O D R O Z D Z I A ¸ 1 4 .2Rozwój ewolucyjny i fizjologia j∂zyka 433
Komunikacja j∂zykowa u zwierzàt 433Szympansy 433
Szympansy kar∏owate (bonobo) 434
Zwierz∂ta spoza rz∂du naczelnych 435
Geneza ludzkiego j∂zyka 436Hipoteza j∂zyka jako produktu ubocznego ogólnego rozwoju zdolnoÊci umys∏owych 436
Teoria wyspecjalizowanego modu∏u j∂zykowego 439
Czy istnieje okres krytyczny dla przyswajania j∂zyka? 440
Uszkodzenia mózgu a j∂zyk 440Afazja Broki (afazja ruchowa) 441
Afazja Wernickego (afazja czuciowa) 443
Struktura a funkcje: problem z wnioskowaniem 444
Dysleksja 445
Na zakoƒczenie: J∂zyk a mózg 447
Podsumowanie 447
Odpowiedzi na pytania kontrolne 448
Do zastanowienia 448
Na zakoƒczenie rozdzia∏u – indeks terminów i propozycje dla zainteresowanych 448
Indeks terminów 448
Propozycje lektur 449
Polecane strony www 449
P O D R O Z D Z I A ¸ 1 5 .1Uzale˝nienia 452
Synapsy, dzia∏anie nagradzajàce a zjawisko uzale˝nienia 452
Elektryczne samodra˝nienie mózgu 452
Narkotyki a dzia∏anie nagradzajàce 453
Cz∂sto spotykane narkotyki i ich dzia∏anie na synapsy 454
Stymulanty 454
Nikotyna 456
Opiaty 456
Marihuana 457
Halucynogeny 458
Alkohol i alkoholizm 459Czynniki dziedziczne 459
Metabolizm alkoholu a disulfiram 460
Czynnik ryzyka w uzale˝nieniu alkoholowym 461
Na zakoƒczenie: Narkotyki a zachowanie 462
Podsumowanie 462
Odpowiedzi na pytania kontrolne 463
Do zastanowienia 463
P O D R O Z D Z I A ¸ 1 5 .2Zaburzenia nastroju 464
Choroba afektywna jednobiegunowa (depresja) 464Czynniki dziedziczne 464
Zdarzenia ˝yciowe 465
Hormony 465
Nieprawid∏owy wzorzec dominacji pó∏kulowej 465
Wirusy 466
Spis treÊci XIX
Zaburzenia psychiczne 45115
R O Z D Z I A ¸
kal8_fm_i-xxiii 10/5/06 1:59 PM Page XIX
U Z U P E ¸ N I E N I A I Z A S T O S O W A N I APrzypadkowe odkrycia leków psychotropowych 466
Leki przeciwdepresyjne 467
Inne terapie 469
Choroba afektywna dwubiegunowa 471Czynniki dziedziczne 472
Leczenie 473
Sezonowe zaburzenie afektywne (SAD) 473
Na zakoƒczenie: Mózg na huÊtawce nastrojów 474
Podsumowanie 474
Odpowiedzi na pytania kontrolne 475
Do zastanowienia 475
P O D R O Z D Z I A ¸ 1 5 . 3Schizofrenia 476
Charakterystyka choroby 476Objawy behawioralne 476
U Z U P E ¸ N I E N I A I Z A S T O S O W A N I ADiagnostyka ró˝nicowa schizofrenii 477
Dane demograficzne 478
Czynniki genetyczne 479Badania bliêniàt 479
Schizofrenia u adoptowanych dzieci 480
Próby zlokalizowania genu 480
Hipoteza neurorozwojowa 481Ârodowisko prenatalne i neonatalne 481
Niewielkie nieprawid∏owoÊci anatomiczne mózgu 481
M E T O D Y 1 5 . 1
Test sortowania kart z Wisconsin 483
Przebieg wczesnych faz rozwojowych a póêniejsze zaburzenia psychiczne 484
Neuroprzekaêniki i leki 484Hipoteza dopaminowa 484
Hipoteza glutaminowa 486
W poszukiwaniu udoskonalonych leków 488
Na zakoƒczenie: Intrygujàca choroba 488
Podsumowanie 489
Odpowiedzi na pytania kontrolne 489
Do zastanowienia 490
Na zakoƒczenie rozdzia∏u – indeks terminów i propozycje dla zainteresowanych 491
Indeks terminów 491
Propozycje lektur 492
Polecane strony www 492
Chemia w skrócie 493
Zasady post∂powania w badaniachneurobiologicznych z udzia∏em zwierzàt i ludzi przyj∂te przez Society for Neuroscience 499
Bibliografia 502
Wykaz êróde∏ ilustracji 571
Indeks nazwisk 575
Indeks rzeczowy 589
XX Spis treÊci
AB
kal8_fm_i-xxiii 10/5/06 1:59 PM Page XX