Socijalna Med. Skripta

7/24/2019 Socijalna Med. Skripta

1/35

SOCIJALNA MEDICINA

II RAZRED

NOVEMBAR 2015.

JU MEDICINSKA KOLA BIHAHilmija dr. Aleevi


2/35

1 |P a g e

1

Ova skripta slui iskljuivo za internu upotrebuu programu obrazovanja odraslih

JU Medicinske kole Biha


3/35

2 |P a g e

2

Sadraj:POJMOVI I DEFINICIJE ......................................................................................................................... 4

Neke od definicija socijalne medicine.................................................................................................... 4

Zadaci socijalne medicine ....................................................................................................................... 4

Postulati dr. Andrije tampara ............................................................................................................. 5

Postulati socijalne medicine ................................................................................................................... 5

Historijski pregled .................................................................................................................................. 6

Podruja prouavanja socijalne medicine ............................................................................................ 6

Klasifikacija socijalne medicine ............................................................................................................. 7

JEDINICE POSMATRANJA U SOCIJALNOJ MEDICINI................................................................. 7

Stanovnitvo............................................................................................................................................. 7

Grupekategorije .................................................................................................................................. 8

UTICAJ SREDINE NA ZDRAVLJE LJUDI........................................................................................... 8

SOCIJALNO - MEDICINSKA DIJAGNOSTIKA.................................................................................. 9

ZDRAVSTVENI INDIKATORI ............................................................................................................ 10

Vrste zdravstvenih indikatora ................................................................................................................. 10

Jedinice demografskih dogaaja ......................................................................................................... 11

VITALNI DOGAAJI ............................................................................................................................ 11

Kretanje stanovnitva ........................................................................................................................... 11

Pozitivni indexi zdravlja ....................................................................................................................... 12

Antropometrija ..................................................................................................................................... 13

Psihometrija........................................................................................................................................... 13

Sociometrija ........................................................................................................................................... 14

PODJELA ZDRAVSTVENE ZATITE PREMA MJERAMA I NIVOIMA................................... 15

ZDRAVSTVENA DJELATNOST I VRSTE ZDRAVSTVENIH ORGANIZACIJA........................ 16

MENADMENT U ZDRAVSTVU ......................................................................................................... 17

Struktura ovlasti menadmenta .............................................................................................................. 17

ZDRAVSTVENI INFORMACIONI SISTEM ....................................................................................... 18

KLASIFIKACIONI SISTEMI U ZDRAVSTVENOJ ZATITI.......................................................... 20

EVIDENTIRANJE POSJETA I PREGLEDA............................................................................................ 22


4/35

3 |P a g e

3

Vrste izvrenih pregleda ......................................................................................................................... 23

MEUNARODNE ZDRAVSTVENE ORGANIZACIJE................................................................... 24

ENEVSKE KONVENCIJE ...................................................................................................................... 25

PROGRAMIRANJE ZDRAVSTVENE ZATITE.................................................................................... 26

Programi zdravstvene zatite mogu biti: ............................................................................................ 26

Karakteristike dobrog programa zdravstvene zatite:...................................................................... 27

Elementi programa zdravstvene zatite:............................................................................................. 27

PROMOCIJA ZDRAVLJA (ZDRAVSTVENO VASPITANJE) - DEFINICIJA I CILJEVI........... 27

Metode i sredstva u promociji zdravlja ................................................................................................... 28

PLANIRANJE ZDRAVSTVENE ZATITE ............................................................................................. 28

LIMITIRAJUI FAKTORI PLANIRANJA U ZDRAVSTVU................................................................. 29

ETAPE U PROCESU PLANIRANJA ........................................................................................................ 30

UTVRIVANJE CILJEVA ........................................................................................................................ 30

SOCIJALNA PATOLOGIJA .................................................................................................................. 32

Hronine masovne nezarazne bolesti ...................................................................................................... 32

Bolesti ovosnosti ..................................................................................................................................... 32

ZDRAVSTVENI RADNICI I ZDRAVSTVENI SARADNICI............................................................. 33

DUNOSTI I ODGOVORNOSTI ZDRAVSTVENIH RADNIKA ..................................................... 34


5/35

4 |P a g e

4

POJMOVI I DEFINICIJE

Javno zdravstvo je nauka i umijee sprjeavanja bolesti, produenja ivota i unapreenjafizikog i mentalnog zdravlja, putem organizovanih napora zajednice u sanaciji okoline,suzbijanju zaraznih bolesti, odgoju pojedinaca u naelima line i kolektivne higijene,organizaciji zdravstvene slube za ranu dijagnozu i lijeenje bolesti, te razvoj drutvenih

mehanizama koji e osigurati svakom pojedincu u zajednici ivotni standard dovoljan zaodravanje zdravlja.

Neke od definicija socijalne medicine

Guerin prvi uvodi naziv socijalna medicina podrazumijevajui pod tim sve onepostupke i sisteme drutvenih mjera, koji imaju za cilj ouvanje i unapreenje zdravlja drutvenezajednice.

Socijalna medicina je nauka, koja se bavi ispitivanjem meusobnog uticaja socijalnih odnosa,

patolokih pojava u narodu i pronalaenjem mjera socijalnog karaktera zaunapreenje narodnogzdravlja. A. tampar

Socijalna medicina je nauka o organiziranoj primjeni medicinskih znanja u praksi zdravstvene

zatite stanovnitva. A. Smajki

Socijalna medicina je akademska disciplina koja izuava zdravlje stanovnitva, sa svim njegovimbiolokim, demografskim i epidemiolokimdeterminantama u kontekstu utjecaja drutvenihimbenika (socio-ekonomskih) i imbenika okolia, kao i zdravstveni sistem i njegovepodsisteme u okviru svih njihovih interakcija.

Socijalna medicina se treba starati da zdravstvena zatita bude dostupna to veem broju ljudi, da bude efikasna po rezultatima, a da istovremeno najmanje kota.

Sociologija se bavi istraivanjemdrutvenih uzroka i posljedica ljudskogponaanja.

Medicinska sociologija se bavi drutvenim uzrocima i posljedicamazdravlja i bolesti.

Zadaci socijalne medicine

Zadaci socijalne medicine su da:

-prouava zdravstveno stanje stanovnitva,

-prouava razne faktore koji imaju uticaja na zdravlje ljudi,

- prouavasistem i organizaciju zdravstvene zdrvstvene zatite i zdravstvene djelatnosti,


6/35

5 |P a g e

5

- prouava uticaje i mogunosti primjene savremenih naunih i tehnikih dostignua u sistemuzdravstvene zatite,

-prouava ekonomiku zdravstvenogposlovanja,

- unapreuje zdravstveno prosvjeivanje stanovnitva,

- uestvuje u edukaciji zdravstvenih radnikai

- uspostavlja zdravstveni informacioni sistem.

Postulati dr. Andrije tamparaDr. Andrija tampar je 1926. g. opisao naela na kojima se mora osnivati rad i

organizacija zdravstvene slube, udeset taaka, kojivrijede i danas:

1. Vanije je obavjetavanje naroda nego donoenje zakona.

2. Najvanije je u jednoj sredini pripremiti teren za pravilno shvaanje zdravstvenih pitanja .3. Pitanje narodnog zdravlja nije monopol, a ni iskljuiva obaveza ljekara i zdravstvenih radnika,

nego se njime trebaju baviti svi, jer samo ovom zajednikom saradnjom moe se unaprijeditinarodno zdravlje.

4. Ljekar treba da se bavi uglavnom socijalnom terapijom, jer se njome postie mnogo vie negoindividualnom terapijom.

5. Ljekar ne smije biti ekonomski ovisan od svog pacijenta, jer ga ekonomska ovisnost sprjeavau obavljanju glavnih zadataka.

6. Upitanju narodnog zdravlja ne smije se praviti razlika izmeu bogatih i siromanih.

7. Potrebno je izgraditi zdravstvenu organizaciju u kojoj e ljekar traiti bolesnika, a ne bolesnikljekara.8. Ljekar treba da je narodni uitelj.9. Pitanje narodnog zdravlja ima vie ekonomski nego humanitarni znaaj.10. Glavno mjesto djelovanja ljekara nisu ordinacije nego mjesta gdje ljudi ive.

Postulati socijalne medicine

Socijalna medicina pored objedinjavanja klinike i preventivne medicine, koristi se idrugim naukama kao to su sociologija, pravo, informatika, ekonomija, tehnologija i sl. Da bi

pojedinci i stanovnitvo bili zdravi, potrebni su im:

- osnovna ljudska prava na ivot i zdravlje,- potrebna su im novana sredstva za ivot, odnosno,pravo na kolovanje i rad,- dobro funkcionalna zdravstvena organizacija sa strunim kadrom, odgovarajuom

opremom, prostorom, lijekovima, vakcinama itd.


7/35

6 |P a g e

6

- potrebna je to ira solidarnost i uzajamna pomo u sluaju masovne bolesti iiznemoglosti.

Historijski pregled

U staroj Grkoj i Rimu (u vrijeme uspona) veliki znaaj se pridavao higijeni ihigijenskom snabdijevanju sa vodom. U srednjovijekovnoj Evropi,je zabiljeen veliki nazadak uoblasti line i kolektivne higijene, to je imalo uticaja na zdravstveno stanje tadanjegstanovnitva. Vrlo su este bile katastrofalne epidemije, a prosjean ivotni vijek stanovnitva jebio jako kratak.

Tadanja Islamska civilizacija je imala visok nivo line i javne higijene. Ve od 11. stoljeapostojalo je sanitarno zakonodavstvo i posebna nadzorna sluba. U njenu nadlenost je spadaonadzor nad javnim radom, mirom, a posebno nadzor nad zdravstvom. Nadziran je rad javnih

kupatila i osoblja u njima,berbera, hirurga, onih ljekara, veterinara, apotekara, ljekara, bolnica itrgovina ivotnim namirnicama.

U Sarajevu ve krajem 15. stoljea postoje manji lokalni vodovodi, a veliki javni vodovod jenapravljen 1640. g.

Godine 1768. Medicinska policija u Njemakoj.Godine 1848. dolazi do razvoja socijalne medicine u Francuskoj koja se gubi sa porazom

revolucije.

Godine 1848. u Engleskoj se donosi zakon o javnom zdravstvu.

Od 1958. godine u zemljama bive Jugoslavije,uvodi se kao osnovna specijalizacija socijalnamedicina i organizacija zdravstva.

Godine 1978. u Sarajevu se organizira Prvi kongres socijalne medicine posveen ivotu i djeluA. tampara.

Andrija tampar roen 1888. g u Drenovcu, opina Brod, specijalist higijene i socijalnemedicine, postavio je temelje javno zdravstvene slube bive Jugoslavije. Izradio jeustav Svjetske zdravstvene organizacije, te je 1948. g bio predsjednik Prve generalne SkuptineSvjetske zdravstvene organizacije.

Podruja prouavanja socijalne medicine

1. Prirodno - nauno podruje: koje obuhvata ekoloka, demografska i epidemiolokaposmatranja ovjeka i zajednice, te obuhvata isto tako istraivanje zdravstvene

tehnologije.2. Socioloko podruje: obuhvata analizu drutvenih odnosa, uzroka i posljedica drutvenih

nejednakosti na podrukju zdravljai bolesti, i pronalaenje odgovarajuih mjera socijalnepolitike i zatite.

3. Podruje organizacije i upravljanja: ovom podruju pripadaju analiza zdravstvenogsistema i naina poslovanja u zdravstvu i racionalizacija u organizaciji zdravstvenezatite.


8/35

7 |P a g e

7

Klasifikacija socijalne medicine

Opi dio socijalne medicine obuhvata:- zdravstveni system,

-

zdravlje stanovnitva,- zdravstvena ekologija,

- naune ustanove u zdravstvu,- zdravstveni kadar,

- mree zdravstvenih ustanova,- ulogu drave u zdravstvenoj zatiti stanovnika,- zdravstvena ekonomika i

- osnove medicinske etike.

Specijalni dio socijalne medicine predstavlja organizaciju i upravljanje zdravstvenom zatitom, aobuhvata:

- management,

- tehnologija zdravstvene zatite,- socijalna patologija,

- promocija zdravlja,

- medicinsko obrazovanje (medicinska edukacija) i

- dokumenti SZO.

JEDINICE POSMATRANJA U SOCIJALNOJ MEDICINI

Jedinice posmatranja u socijalnoj medicini su:

- kompletno stanovnitvo,- pojedine populacione grupe i

- porodica.

Stanovnitvo

Predstavlja polaznu osnovu za sva prouavanja zdravstvenog stanja, zdravstvenih potrebai planiranja zdravstvene zatite. Osobina stanovnitva je neprestano mijenjanje i kretanje.Prirodno kretanje stanovnitva je rezultat vitalnih dogaaja (raanje - natalitet i umiranje -mortalitet).

Mehaniko kretanje stanovnitva predstavlja seljenje stanovnitva sa jednog podruja na drugo.Emigraciono kretanje je kada pojedinac ili grupa odlazi iz posmatranog podruja u drugo, aimigraciono kretanje je kada pojedinac ili grupa dolazi u posmatrano podruje iz nekog drugog.


9/35

8 |P a g e

8

Unutranje migracije predstavljaju preseljenje stanovnitva iz jednog dijela u drugi unutarposmatrane teritorije (obino sa sela u grad). Ako stanovnito jednog podruja grupiemo poraznim osnovama (po spolu, po starosti, obrazovanju, radnoj aktivnosti...) onda dobijemo

strukturu stanovnitva (polnu, starosnu, obrazovnu strukturu).

Grupekategorije

Da bismo lake prouavali odreena stanja vezana za zdravlje, ljude moemo podijeliti urazne grupe ili kategorije. Grupe koje su interesantne za zdravstvo su npr.: enska populacija,ene u fertilnoj dobi, predkolskadjeca, kolska djeca, radnici, stareosobe itd. Ova podjela sevri zbog toga to sve pripadnike ovih pojedinanih grupa karakteriuneke zajednike osobinekoje mogu uticati na pojavu odreenih oboljenja.Porodicaje prva grupa u kojoj ovjek ivi. Odroenja fiziki, mentalni i socijalni razvoj ovjeka je pod ogromnim utjecajem pravila kojavladaju u njegovoj porodici.

UTICAJ SREDINE NA ZDRAVLJE LJUDI

Zdravlje proizilazi iz dinamike ravnotee (mehanizma uzajamnog prilagoavanja)ovjeka i njegovesredine. Zdravlje predstavlja stanje potpunog fizikog, mentalnog i socijalnogblagostanja, a ne samo odsustvo bolesti (SZO).

Analogno ovome bolest bi predstavljala zatajivanje sposobnosti prilagoavanja, odnosno,nemogunostovjekove unutranje sredine da uvijek ponovno uspostavlja neophodnu ravnoteu

sa vanjskom sredinom. Bolest je patoloki proces u ljudskom organizmu, njegovom dijelu,organu ili tkivnom sustavu, koji ima poznatu etiologiju, simptomatologiju, patologiju i prognozu.

Bolest je naziv za procese u organizmu, koji nastaju kada se narui harmonija i ravnoteaudjelovanju vanjskog svijeta na organizam i obratno, te zbivanja u organizmu oprenanormalnim, kaoposljedica unutranjeg uzroka.(Saltykow, Grmek, 1958.)

Socijalno blagostanje je stanje mira i sigurnosti, u kojem svaki ovjek bez razlike na rasu, vjeru, politiko uvjerenje, ekonomsku situaciju i spol ima pravo na kolovanje i rad, koji mu dajumogunostda iviharmoninou zdravoj okolini i koji mupruaosiguranje u bolesti,iznemoglosti i starosti. Socijalno blagostanje je pravo na mir i sigurnost, na rad, obrazovanje, te

ivot u zdravomokoliu.ovjekovu sredinu moemo podijeliti na fiziku, bioloku i socijalnu. Fiziku sredinu ini sveneivo oko ovjeka: zemlja, vazduh, voda, suneva energija, vjetrovi, radijacija itd.Bioloku sredinu ine biljke, ivotinje i mikroorganizmi.Socijalnu sredinu ine ljudi i mrea odnosa meu ljudima.


10/35

9 |P a g e

9

Meu faktorima sredine koji imaju veliki utjecaj na zdravlje ljudi posebno mjesto zauzimaju:- ishrana,

- uslovi rada,

- nain snabdijevanja vodom,- nain otklanjanja otpadnih materija,- uslovi stanovanja,

- uslovi komunalne sredine i

- ekonomski uslovi.

SOCIJALNO - MEDICINSKA DIJAGNOSTIKA

Socijalno-medicinska dijagnostika predstavlja posebnu metodologiju za mjerenje

zdravstvenog stanja stanovnitva, prikupljanem niza specifinih demografskih, biolokih,tjelesnih, mentalnih, sociometrijskih, genetskih pokazatelja, te pozitivnih i negativnih indeksa

zdravlja.

Elementi socijalno-medicinske dijagnostike su:

- demografska slika (broj stanovnika, gustina naseljenosti, struktura stanovnitva),- vitalni dogaaji (natalitet, mortalitet, prirodni prirataj, sklapanje i razvod braka imigracije),

- pozitivni indeksi zdravlja (antropometrija, psihometrija, sociometrija ibioloki standardi),- negativni indeksi zdravlja (dojenaka smrtnost, maternalna smrtnost, oekivano trajanje ivota,

morbiditet, nesposobnost za rad i invalidnost).

Podatke za socijalno-medicinsku dijagnozu dobijamo iz:

a) Matinih slubi i slubi za statistiku (broj stanovnika, struktura stanovnitva, brojroenih, broj umrlih, sklopljeni i razvedenih brakova, broj umrle dojenadi i ekonomskipokazatelji).

b) Redovne zdravstvene evidencije (morbiditet-obolijevanje stanovnitva, mortalitet, pruenezdravstvene usluge, mrea zdravstvenih ustanova ihospitalizacije).

c)

Skrining (ciljani pregled veeg broja ljudi radi sticanja uvida u neki aspekt njihovogzdravlja).

d) Anketa (prikupljanje eljenih podataka na osnovu posebno sroenih pitanja).


11/35

10 |P a g e

10

ZDRAVSTVENI INDIKATORI

Mjerenje zdravstvenog stanja stanovnitva jednog podruja podrazumijeva prikupljanjeobjektivnih pokazatelja (indikatora) o sastavu, strukturi i organizaciji ivota tog naroda.

Indikatori slue za praenje trendova (napredovanja ili nazadovanja kroz vremenski period), kaoi za uporeivanje sa drugim regionima, dravama iliustanovama.

Vrste zdravstvenih indikatora

1. Indikatori zdravstvene politike su:

- politika saglasnost u odnosu najednakost i uzajamnost,

- distribucija resursa,

- uee zajednice i vanzdravstvenih sektora,

- organizacioni i zakonski okvir.

2. Socijalno-ekonomski indikatori su:

- stopa prirodnog priratajastanovnitva,

- ukupni nacionalni dohodak,

- distribucija prihoda,

- radni uslovi i pravo na rad,

- stopa pismenosti odraslog stanovnitva,

- standard stanovanja i

- dostupnost hrane.

3. Indikatori pruanja zdravstvenih usluga su.- obuhvatnost stanovnitva primarnom zdravstvenomzatitom,

- obuhvatnost stanovnitva bolnikomzdravstvenomzatitom,

- zatita rizinih grupa stanovnitva,

- obuhvatnost vakcinacijom i

- dostupnost esencijalnih lijekova.

4. Indikatori zdravstvenog stanja su:

- uhranjenost i psihosocijalni razvoj djeteta,

- stopa dojenake smrtnosti,

- stopa djeije smrtnosti,

- oekivano trajanje ivotai

- smrtnost porodilja.


12/35

11 |P a g e

11

5. Indikatori socijalnog i psihikog blagostanjasu:- indikatori morbiditeta,

- radna nesposobnost i invalidnost i

- specifini morbiditet po uzrocima.

Jedinice demografskih dogaaja

Domainstvoje sloena statistika jedinica drutvenog znaaja, a predstavlja skup osobakoje obino ive zajedno u istom domu, kui ili stanu.Porodicutreba razlikovati od domainstva. Porodicaproizilazi iz veze meu osobama suprotnogpola, zasnovane u braku, a obuhvata roditelje, djecu i druge roake.Poljoprivredno domainstvo je ono u kome se preko 50 % ukupnog radnog vremena svihodraslih lanova domainstva odnosi na radove u poljoprivredi.Aktivno stanovnitvo sainjavaju osobe koje se uobiajeno bave nekim zanimanjem.

Pokoljenje oznaava skup osoba istog uzrasta promatran u nekom odreenom trenutku(upotrebljava se i izraz generacija).

Prosjena ivotna dob stanovnika znai broj godina ivota koje dobijemo ako zbrojimo svegodine ivota koje su pojedini stanovnici navrili u odreenom momentu, I zbroj podijelimo sukupnim brojem stanovnika. Oekivano trajanje ivota je prosjean broj godina ivota topreostaje osobama odreene ivotne dobi,uzimajui u obzir mortalitet koji vrijedi za taj period.

VITALNI DOGAAJI

Vitalni dogaajipredstavljaju najbitnije promjene u stanovnitvu kao to su raanje, sklapanjebrakova, rastava brakova, migracijska kretanja i umiranje.

Kretanje stanovnitvaRazlikujemo dvije vrste kretanja stanovnitva, prirodno i migracijsko. Prirodno kretanjepredstavlja razlika izmeu ivoroenih i umrlih. Razlika izmeu useljenih i iseljenih predstavljamigracijsko kretanje. Pojmovi u vitalnoj statistici koji se odnose na frekvenciju raanjanajee se izraavaju kao natalitet i fertilitet.Pod natalitetompodrazumijevamo broj ivoroene djece na 1000 stanovnika. Opa stopanataliteta (N) dobije se kada se broj ivoroene djece podijelimo sa brojem stanovnika sredinomgodine i pomnoimo sa 1000.Kriteriji nataliteta:

Nizak ispod 14, 9 Srednji 15 do 19 Visok iznad 20


13/35

12 |P a g e

12

Fertilitetpredstavlja broj ivoroene djece na 1000 ena starosti od 15 do 49 godina.Mortalitet(smrtnost) oznaava broj umrlih na 1000 stanovnika u jednoj godini,npr. mortalitet15 znai da je umrlo 15 ljudi na svakih 1000 stanovnika. Mortalitet opisuje umiranje u jednojpopulaciji. Mjeri se stopama mortaliteta.

Mortalitet moe biti: opi(opisuje ukupno umiranje, mjeri se stopama opteg mortaliteta i nijedobar pokazatelj zdravstvenog stanja jer zavisi od starosti populacije), specifini(opisujeumiranje pojedinih grupa ili umiranje od odreene bolesti, ee se koristi). Treba pomenutispecifini mortalitet po: spolu, starosti i odreene bolesti (letelitet), mortalitet odojadi,maternalni i dr.

Stopa dojenake smrtnosti predstavlja broj umrle djece ispod jedne godine ivota na 1000ivoroene djece u toku jedne godine.Kriteriji dojenake smrtnotsti:

Vrlo niska manje od 9, 9 Niska 10 do 19 Srednja 29 do 39 Visoka iznad 40

Prirodni prirataj predstavlja razliku izmeu broja ivoroenih i umrlih tokom jedne godine na1000 stanovnika na odreenom podruju.Kriteriji prirodnog prirataja:

Izrazito nepovoljan ispod 5 Nepovoljan od 5 do 9 Povoljan od 10 do 12 Jako visok iznad 12

Prirodna promjena je razlika izmeubroja roenih i broja umrlih moe biti:

- Pozitivna kada je natalitet > od mortaliteta, naziva se prirodni prirataj.- Negativna kada je natalitet < od mortaliteta, naziva se prirodni pad (depopulacija).

Pozitivni indexi zdravlja

U pozitivne indexe zdravlja spadaju objektivni pokazatelji eljene prosjene psihotjelesnekondicije i socijalne harmonije u jednoj zajednici. Za takva mjerenja se najee uzimajuantropometrijske vrijednosti, vrijednosti psihometrije, sociometrije i bioloki standardi.


14/35

13 |P a g e

13

Antropometrija

Antropometrija je bioloka disciplina koja ima znaajnu ulogu u socijalno-medicinskomradu. Antropometrijskim mjerenjima moe se izuavati uticaj spoljnih faktora sredine na tjelesnirazvoj ovjeka u raznim etapama njegovog ivota npr.: uticaj ishrane, stanovanja, ekonomskogstatusa, tjelesnih vjebi kao i opih ivotnih uslova.

Osnovni pokazatelji tjelesne razvijenosti ovjeka su:

- visina tijela,

- teina tijela,- sjedea visina,- obim glave,

- veliina pojedinih dijelova tijela,- tjelesna snaga itd.

Na osnovu pojedinih indexa odreuju se tipovi konstitucije ovjeka. Prema Sigou postoji:

1. Tipus atleticus, kojeg karakterie atletska razvijenost, jaka muskulatura, iroka plea,kratak i snaan vrat,etvrtasto lice i epigastrini ugao prav.

2. Tipus respiratorius, dugaak grudni ko, vidljiva rebra, duguljasto lice svisokim nosem,dug i tanak vrat, epigastrini ugao otar i njeni miii.

3. Tipus digestivus, jae razvijen donji dio lica, jai nos, nisko elo, vrat kratak i pun,bavast grudni ko,epigastrini ugaotup, velik trbuniobim i udovi neto krai.

4. Tipus cerebralis, gracilna graa kostiju, velika glava prema uskom tijelu, razvijeno elo,

uska ramena, tanki udovi, slaba muskulatura i proporcionalna graa.

Psihometrija

Psihometrijskim mjerenjima se odreuje psihika sposobnost i psihike osobine uzorka.Kao osnovni nain za ispitivanje sposobnosti,psihikih osobina i naklonosti upotrebljava seispitivanje inteligencije.

Inteligencija oznaava sposobnost uenja i adaptiranja. Ona se mjeri testovima inteligencije, arezultat se izraunava tzv. kolinikom inteligencije (I.Q.).

I.Q. predstavlja odnos mentalne starosti (tj. starosti u odnosu na razvijenost inteligencije) i

ivotne starosti (tj. starosti po godinama).

Prema I.Q. osobe dijelimo na:

a) osobe sa normalnom psihikom razvijenou ( I.Q. od 95 do 105),b) darovite osobe (I.Q. od 106 do 120),


15/35

14 |P a g e

14

c) talentirane osobe (I.Q. izdan 120),

d) debilne osobe (I.Q. ispod 80) i to:

- idioti I.Q. ispod 25

- imbecili I.Q. 25 do 49

-slaboumni I.Q. 50 do 65

Sociometrija

Sociometrija predstavlja pokuaj mjerenja odnosa, ponaanja, reakcija u odreenojljudskoj zajednici.

Bioloki standardipredstavljaju standardne vrijednosti krvnih i drugih tenosti u organizmu npr.hematoloki standardi: eer, bjelanevinei i drugi sastojci u krvi, sastav likvora i dr.

U negativni indexe zdravlja ubrajamo:

- morbiditet,

-

nesposobnost za rad,

- invalidnost i

- opi i specifini mortalitet.

Morbiditet (obolijevanje) je broj obljelih u odnosu na ukupno stanovnitvo. Izraunava se na100.000 stanovnika. Moe biti opi, ili obolijevanje od odreene bolesti-specifini.

Apsentizam podrazumijeva odsustvovanje sa posla zbog bolesti i povreda. Osim bolesti i

povreda kao uzroci apsentizma pojavljuju se:

- uslovi ivotne sredine,-

opaklima na random mjestu,- interpersonalni odnosi,

- sistem raspodjele primanja,

- mogunost afirmacijei- porodine prilike zaposlenih.

Invalidnostje trajna, potpuna ili djelomina nesposobnost za rad, a predstavlja fiziki ilimentalni nedostatak koji osobu ograniava u jednoj ili vie ivotnih aktivnosti.


16/35

15 |P a g e

15

PODJELA ZDRAVSTVENE ZATITE PREMA MJERAMA I NIVOIMA

Zdravstvena zatita predstavlja nain ili skup mjera koje imaju za cilj da obezbjede tobolje zdravljepojedinca, kao i cijele zajednice. Mada se zdravstvena zatita provodi primjenomsvih mjera za poboljanje zdravlja ljudi, ona se moe podijeliti prema mjerama koje sepoduzimaju, kao i prema nivoima na kojim seprua.

Mjere koje se primjenjuju u zdravstvenoj zatiti mogu se razvrstati u nekoliko grupa: a) mjere za unapreenje zdravlja (obezbjeenje to povoljnijih higijenskih, ekonomskih,

socijalnih i drugih uslova koji utiu na zdravlje),b) mjere za suzbijanje i sprjeavanje bolesti,c) mjere za rano otkrivanje bolesti (svakodnevni pregledi, sistematski i kontrolni pregledi,

skrining pregledi),

d) mjere za lijeenje bolestii

e)

mjere rehabilitacije (ublaavanje posljedica bolesti) - moe biti medicinska, psihika,profesionalna i socijalna rehabilitacija.

Osnovni nivoi zdravstvene zatite su: primarni, sekundarni i tercijarni.

Primarni nivo zdravstvene zatite se odvija u domovima zdravlja i predstavlja osnovnuzdravstvenu zatitu koja obuhvata: prvu i hitnu medicinskupomo, opu medicinsku zatitu(porodinu medicinu), periodine i sistematske preglede, zdravstveni odgoj, higijensko-protivepidemijske mjere, zatita zubnog zdravlja, nabavka i distribucija lijekova, zatitaosjetljivih i rizinih grupa stanovnitva. Provode je ljekari i specijalisti porodinemedicine (ope

medicine), stomatolozi, farmaceuti, te specijalisti pedijatrije i ginekologije.

Sekundarni nivo zdravstven zatite provode specijalisti i sprovodi se dijelom u bolnici(bolniko lijeenje), a dijelom u specijalsitiko-konsultativnoj djelatnosti. Specijalistiko-konsultativna djelatnost moebiti organizovana i u okviru doma zdravlja.

Tercijarni nivoje visokodiferencirani vid zdravstvene zatite koji se provodi na klinikama.Osnovna naela i principi zdravstvene zatite kod nas su trenutno u fazi definisanja jer senalazimo u specifinom periodu kada kompletno drutvo prelazi iz socijalistikog u trinisistem. U skladu s tim treba se transformisati i sistem zdravstvene zatite. U ranijem drutveno-ekonomskom sistemu zdravstvena zatita je biladunost drutvene zajednice. Sada bi i pojedinaci porodica trebali biti jednako odgovorni za zatiu zdravljazajedno sa drutvenom zajednicom,odnosno, dravom. Zdravstvena zatita treba da bude dostupna svima, te dabude efikasna,racionalna i sveobuhvatna.


17/35

16 |P a g e

16

ZDRAVSTVENA DJELATNOST I VRSTE ZDRAVSTVENIH ORGANIZACIJA

Aktivnost zdravstvene slube na sprovoenju mjera zdravstvene zatite naziva sezdravstvena djelatnost, a to znai djelatnost na ouvanju i unaprjeenju zdravlja ljudi,

sprjeavanju i suzbijanju oboljenja, povreda i drugihporemeaja zdravlja, ranom otkrivanjuoboljenja, blagovremenom lijeenju i rehabilitaciji primjenom struno medicinskih mjera,aktivnosti i postupaka.

Dio zdravstvene zatite, koji se obezbjeuje aktivnou jedinstvenog sistema zdravstvenihorganizacija, ostvaruje se u okviru osnovne, stacionarne, specijalistike i farmaceutskedjelatnosti. Zavisno od obima, prirode poslova i vidova zdravstvene zatite, zdravstvenaorganizacija se osniva kao dom zdravlja, bolnica, apoteka, zavod za javno zdravstvo, institut,klinika i prirodno ljeilite.

- Dom zdravlja obavlja osnovnu zdravstvemu djelatnost, po pravilu na teritoriju jedne

opine, promjenjujui dispanzerski metod rada, to podrazumijeva primjenu socijalno-

medicinskog metoda u praksi (praenje iprouavanje zdravstvenog stanja stanovnitva,higijenske prilike ivota i rada, sprovoenje mjera kompleksne aktivne ipasivne zatite).Djelatnost u DZ se ogleda u zatiti zdravlja ena, djece, radnika i starih lica, topodrazumijeva iroku zdravstveno-vaspitnu aktivnost, higijensko-protivepidemijskemjere, hitnu medicinsku pomo, polivalentnu patronanu aktivnost, kunu njegu ilijeenje, rtg i laboratorijsku dijagnostiku, analitiko-statistiku i socijalno-medicinskuaktivnost. U opinama koje su udaljene od bolnica dom zdravlja moe organizovatiporodilite i stacionar.

- Bolnicaje zdravstvena orbanizacija stacionarnog tipa koja obezbjeuje: dio zdravstvenezatite u stacionarnimuslovima, specijalistiko-konsultativnu i savjetovalinu funkciju.

Bolnica moe biti:a) opa,b) kantonalna,

c) klinika id) specijalna.

- Zavod za javno zdravstvo je specijalizovana zdravstvena organizacija koja obavlja

higijenski-epidemioloku i socijalno-medicinsku djelatnost. U okviru svoje djelatnostiprati, istrauje i prouava zdravstveno stanje stanovnitva, uzroke, pojave i irenjezaraznih i drugih socijalnih bolesti, kao i uticaj ekolokihfaktora na zdravlje. Predlae i

poduzima mjere u cilju zatite i unapreenja zdravlja stanovnitva. Osniva se na nivoukantona i drave.

Zavodi obavljaju specijalizovanu zdravstvenu djelatnost iz jedne ili vie grana medicine i zapojedine grupacije stanovnitva. Ako ima uslove za obavljanje nauno-istraivake djelatnosti,onda se osnaava kao institut.


18/35

17 |P a g e

17

Klinika, obzirom da zapoljava naune radnike i nastavnike medicinskih fakulteta, obavljanajsloenije i najdiferenciranije oblike zdravstvene zatite, sprovodi obrazovanje i strunousavravanje zdravstvenih radnika.

Prirodno ljeiliteobezbjeuje lijeenje i rehabilitaciju uz koritenje prirodnih faktora(vazduh,

termalna i mineralna voda i sl.). Moe imati stacionar koji mora da ispunjava uslove specijalnebolnice.

MENADMENT U ZDRAVSTVU

Rukovoenje u sistemu zdravstvene zatite je oblast naunog menadmenta.Savremeni menadment proces stvaranja i odravanja sredineu kojoj ljudi radei u grupama,mogu da ispune eljene ciljeve.

Univerzalan i kompleksan proces i sastoji se od: planiranja,

organizovanja,

kadrovske politike,

voenja (usmjeravanja) i kontrole.

Karakteristike menadmenta u zdravstvuZdravstvene ustanove su najkompleksnije ustanove sa najkompleksnijim menadmentom.

est je osnovnih uloga zdravstvene slube:1.) predstavlja dio nacionalne politike zemlje,

2.) zapoljava veliki broj ljudi,3.) obezbjeuje zdravstvenu zatitu,4.) obavlja razliite tipove istraivanja,5.) vri kontinuiranu edukaciju i6.) ima vanuuloga kao faktor socijalne stabilnosti u zemlji.

Struktura ovlasti menadmenta

1. Upravni odbor

Zakonski odgovoran za cijelu instituciju, ukljuujui i pruanje z.z., komunikacije sajavnou i pomo pri nabavci sradstava. Njega ine zdravstveni radnici i predstavnicizajednice.

2. Ljekari


19/35

18 |P a g e

18

Imaju snanu ulogu u menadmentu jer su odgovorni za bolniku djelatnost ustanove (oniuestvuju bar u tri procesa menadmenta: a) menadment pacijentom b) menadmentljekarskim timom c) menadment zdravstvenom ustanovom).

3. Administracija

Nju ine direktor, naelnici odjeljenja i efovi pomonih slubi.

Specifine odgovornosti: prema pacijentu (najvea zatita, minimalni trokovi), prema zaposlenima (uslovi, lini dohodak, unapreenja), prema financijskim donatorima,

prema zajednici i

prema sebi (usavravanje znanja i vjetina menadmenta).

Planiranje u menadmentu: kooperativni planovi (za cijelu ustanovu, za 5 do 25 god.),

rukovodei planovi (za jednugod.), strateki planovi (uvoenje promjena, za 2 do 5 god.), operativni planovi (manje promjene na lokalnom nivou) i

financijski planovi (za jednu god.).

Organizovanje u menadmentuInterakcija svih resursa ustanove (zaposlenih, kapitala i opreme) ka najefikasnijem dostizanju

cilja.

Tri najee greke menaderi ne ostavljaju dovoljno slobode ostalim radnicima u donoenju odluka , premalo radnika odgovara jednom menaderui ne primjenjivanje motivacionih metoda (nagrada i kazna).

ZDRAVSTVENI INFORMACIONI SISTEM

Zdravstveni informacioni sistem predstavlja mehanizam za prikupljanje, obradu, analizu i

primjenu informacija potrebnih za organizaciju i provoenje zdravstvene djelatnosti, kao i zaistraivanje organizacije zdravstva i drutva u cjelini.

Informacioni sistem radi za sadanjost, prolost i budunost. Za sadanjost omoguava tekue poslove organizacije i provoenja zdravstvenih djelatnosti.Za prolost omoguava evaluaciju (analiza prethodnog rada i ispunjenja planova).Za budunost slui za potrebe planiranja.


20/35

19 |P a g e

19

Naela na kojima se zasniva organizacije ZIS-a su:

- jedinstvenost definicije, nomenklatura i metodologija moraju biti jedinstveni za podrujecijele drave,

- prikupljeni podaci moraju biti aurni, jednostavni i tani,- tok informacija treba biti dvosmjeran,

- broj informacija koje se prikupljaju trebaju biti odmjereni i dozirani, kako ne bi dolo donakupljanja nepotrebnih podataka,

- logika i matematika kontrola podataka.

Zdravstveni informacioni sistem, kao podsistem dravnog informacionog sistema, predstavljasistem prenosa informacija izmeu pojedinih oblasti zdravstvene zatite i ini osnovu zapraenje, planiranje i usmjeravanje razvoja zdravstvene zatite i zdravstvenih djelatnosti. Kao

takav moe pravilno funkcionisati samo uz aktivno uee svih zdravstvenih i drugih radnikakoji rade u oblasti zdravstvene zatite.

Sistem se sastoji od sljedeih karika:

1. osnovna evidencija (protokol, zdravstveni karton, istorija bolesti...),

2. dnevna evidencija, tekua evidencija, mjeseniizvjetaj, tromjeseni izvjetaj,3. popunjavanje, dostavljanje i obrada individualnih statistikih obrazaca:

-statistiki list,,

,rivremenoj nesposobnosti za rad,

,

-smrti od zarazne bolesti,

,

va povrijeenog-poginulog,,

bolesti,

4. periodini izvjetaji koji se prave na osnovudnevne i mjesene evidencije:,

,

,

,

zvjetaj laboratorije,-stacionarne ustanove,

stomatolokoj zdravstvenoj zatiti,


21/35

20 |P a g e

20

primarnoj zdravstvenoj zatitiiravstvenoj ispravnosti ivotnihnamirnica i predmeta opeupotrebe.

KLASIFIKACIONI SISTEMI U ZDRAVSTVENOJ ZATITI

(medicinska dokumentacija i evidencija)

Klasifikacija (lat. clasificatio) logika podjela, raspored, razvrstavanje, podjela obimajednog pojma, to jest podjela tog pojma na one pojmove koje on pod sobom obuhvata.

Klasifikacija bolesti - sistem kategorija u koje su svrstana oboljenja i stanja na osnovu prethodno

ustanovljenih kriterijuma.

Meunarodna klasifikacija bolesti, povreda i uzroka smrti je najpoznatija klasifikacija u medicini

i zdravstvu. Ona omoguava meunarodno uporediv sistem zagrupisanje pojedinih oboljenja injihovo jedinstveno ifriranje. Prva takva klasifikacija je uspostavljenja 1893. godine(Bertilonova lista uzroka smrti). Godine 1855. Vilijam Far i Mark Despin (Marc DEspine) suuradili svoje klasifikacije bolesti i uzroka smrti. Druga meunarodna konferencija statistikeusvaja kompromisnu listu sa 139 rubrika. Osnovni princip koji slui kao osnovna za klasifikacijubolesti i danas. Godine 1893. Meunarodni statistiki institut usvaja Bertijonovu (JacquesBertillon) Internacionalnu klasifikaciju uzroka smrti.

Osnovni krtiterijumi za klasifikaciju su:

-

etiologija oboljenja (infektivne i parazitarne bolesti)- anatomska lokalizacija ili sistemi organa gde se javlja bolest (npr. bolesti respiratornog

sistema, bolesti cirkulatornog sistema, itd),

- morfologija (neoplazme) i

- okolnosti poetka bolesti ili uzroka smrti (E-lista ili spoljni uzroci).

Revizije Meunarodne klasifikacije bolesti, povreda i uzroka smrti, MKB1900.Prva meunarodna konferencija za reviziju Bertijonove liste uzroka smrti. Meunarodnaklasifikacija uzroka smrti:

1909. Meunarodna konferencija za II reviziju,1920. Meunarodna konferencija za III reviziju,1929. Meunarodna konferencija za IV reviziju,1938. Meunarodna konferencija za V reviziju,1948. Meunarodna konferencija za VI reviziju (Meunarodna klasifikacija bolesti, povreda iuzroka smrti),

1955. Meunarodna konferencija za VII reviziju,


22/35

21 |P a g e

21

1965. Meunarodna konferencija za VIII reviziju,1975. Meunarodna konferencija za IX reviziju,1989. Meunarodna konferencija za X reviziju (Meunarodna statistika klasifikacija bolesti izdravstvenih problema).

Deseta revizija Meunarodne statistike klasifikacije bolesti, povreda i uzroka smrti

Danas je u upotrebi deseta revizija, koja sadri 21 grupu bolesti gdje jesvaka podgrupa oboljenjaoznaena sa po jednim slovom i dva broja.Publikovana 1992. godine. Svrha joj je da se promovie meunarodna uporedivost uprikupljanju, klasifikaciji, obradi i prikazivanju mortalitetne statistike.

MKB razvija SZO u saradnji sa 10 meunarodnih centara .

X revizija MKB

I A00-B99

Infektivne i parazitarne bolesti

II C00-D48

Neoplazme

III D50-D89

Bolesti krvi i krvotvornih organa kao i poremeajiimuniteta

IV E00-E90

Endokrine bolesti, bolesti ishrane i metabolizma

V F00-F99Duevni poremeaji i poremeaji ponaanjaVI G00-G99

Bolesti nervnog sistema

VII H00-H59

Bolesti oka i adneksa oka

VIII H60-H95

Bolesti uha i procesusa mastoideusa

IX I00-I99

Bolesti cirkulatornog sistema

X J00-J99

Bolesti respiratornog sistema

XI K00-K93

Bolesti digestivnog sistema

XII L00-L99

Bolesti koe i potkonog tkiva


23/35

22 |P a g e

22

XIII M00-M94

Bolesti miino-kotanog sistema i vezivnog tkivaXIV N00-N99

Bolesti genitourinarnog sistema

XV O00-O99

Trudnoa, poroaj i puerperijumXVI P00-P96

Bolesti perinatalnog perioda

XVII Q00-Q99

Kongenitalne malformacije, deformiteti i

hromozomske abnormalnosti

XVIII R00-R99

Simptomi, znakovi i abnormalni kliniki ilabarotorijski nalazi koji nisu klasifikovani na

drugom mestuXIX S00-T98

Povrede, trovanja i posljedice djelovanja

spoljanjih faktoraXX V01-Y98

Spoljanji uzroci morbiditeta i mortalitetaXXI Z00-Z99

Faktori koji utiu na stanje zdravlja i kontaktsa zdravstvenom slubom

Primjer:

IX Bolesti sistema krvotoka (I00 - I99)

I46 Zastoj srca

jenim oivljavanjemjed prestanka rada srca

EVIDENTIRANJE POSJETA I PREGLEDA

Izvori podataka

Zavod za zdravstvenu zatitu FBiH je ovlatena organizacija za sprovoenje i izvrenjestatistikih istraivanja od interesa za cijelu zemlju u olasti zdravstva na podruju FBiH.

Obuhvatnost


24/35

23 |P a g e

23

Podacima su obuhvaene sve zdravstvene organizacije, odnosno, njihove slube koje pruajuusluge zdravstvene zatite. One periodino dostavljaju zbirne izvjetaje nadlenomZavodu zazdravstvenu zatitu kantona koji izrauje sumare za svoje podruje i dostavljaju Zavodu zazdravstvenu zatitu FBiH.

Definicije oboljejaPod slubom se podrazumijeva zdravstvena ustanova ili njen dio koji prua odreeni vidzdravstvene zatite stanovnitva (sluba ope medicine,specijalistika sluba, bolnika sluba idr.) ili odreenim grupacijama stanovnitva (zdravstvena zatita djece, ena itd.). Podorganizacionom jedinicom, odjeljenjem slube za bolniko mstacionarno lijeenje,podrazumijeva se dio slube koja za sebe ini cjelinu u smislu obezbjeivanja odgovarajuezdravstvene zatite stanovnitva (djeije,hirurko, interno isl.). Pod posjetom se podrazumijevasvaki kontakt licem u lice sa lijenikom ili drugim medicinskim radnikom u ordinaciji ili u kui,odnosno, na drugom mjestu radi ostvarivanja zdravstvene zatite. Posjete za svaku epizodu

lijeenja uordinaciji lijenika mogu biti prva posjeta iponovljena posjeta.

Prva posjeta

Pod prvom posjetom podrazumijeva se prvi kontakt licem u lice sa lijenikom radi pruanjamedicinske pomoi za odreeno oboljenje ili stanje u toku kalendarske godine (01.01. do01.12.).

Ponovljena posjeta

Pod ponovljeom posjetom podrazumijeva se svaki kontakt licem u lice sa lijenikom radipruanja medicinske pomoi u vezi saoboljenjima ili stanjima navedenim prilikom prve posjete u

toku kalendarske godine (01.01. do 31.12.).

Za hronine bolesnike prva posjeta u toku kalendarske godine se evidentira kao prva posjeta, asve posjete vezane za to hronino oboljenje u toku te kalendarske godine se evidentiraju kaoponovljene posjete.

Za akutne bolesti, ako se pacijent nakon izlijeenja ponovo javio sa istom akutnom boleu ondase i u istoj kalendarskoj godini moe opet upisati kao prva posjeta.

Vrste izvrenih pregleda

Za razliku odposjeta u ordinaciji lijenika(prve i ponovljene) zbogbolesti, povrede ili koritenjaslube u druge svrhe, pregledi se u pravilu planiraju i organiziraju po svom sadraju i cilju.Oni mogu biti:


25/35

24 |P a g e

24

a) Sistematski pregled je pregled po sistemima odreenih grupacija stanovnitva ipojedinaca (predkolska i kolska djeca, radnici, sportisti...) radi utvrivanjazdravstvenog stanja.

b) Periodini pregled je sistematski ili ciljani pregled radnika koji rade na radnim mjestimasa posebnim uslovima rada i obavljaju se u propisanim rokovima.

c) Kontrolni pregled poslije sistematskih i periodinih pregleda ima za cilj utvrivanjeefekata mjera poduzetih nakn sistematskih i periodinih pregleda.

d) Serijski pregledi su unaprijed odreeni pregledi stanovnitva ili pojedinih grupastanovnitva radiotkrivanja odreenog bolesnog stanja.

MEUNARODNE ZDRAVSTVENE ORGANIZACIJE

Meunarodne organizacije znaajne za zdravstvo su:Svjetska zdravstvena organizacija (WHO):

Formirana na konferenciji UN jula 1946. godine i zamiljena je kao jedinstvena i univerzalnazdravstvena organizacija za uspostavljanje to uspjenije meunarodne saradnje na poljuunapreenja i ouvanjazdravlja stanovnitva cijelog svijeta. Aprila 1948. WHO je donijela svojUstav.

etri su osnovne funkcije WHO:1. usmjerava i koordinira meunarodne zdravstvene aktivnosti,2. postavlja globalne standarde za zdravlje,

3.pruatehniku saradnju ipomozemljama lanicamai4. razvija i prenosi tehnologije, informacije i standarde.

Meunarodni crveni kri:

- osnovan 1863. godine (Anri Dinan);

- ima zadatak da u uslovima rata bude pomoni organ na zbrinjavanju ranjenih i bolesnih;- godine 1864. su 24 drave potpisalePrvu enevsku konvenciju o neutralnosti ranjenika i

bolesnika kao i civila za vrijeme rata. Kasnije je formirana Meunarodna federacijacrvenog kria i crvenog polumjeseca.

UNICEF:

- Organizacija UN koja se bavi problemima zatite djece u najirem smislu.

FAO(Food and Agriculture Organisation):


26/35

25 |P a g e

25

- organizacija UN-a za hranu i poljoprivredu, koja se bavi problemima ishrane stanovnitvai zagaenja hrane;

- osnovana 1945. god. u Kanadi;

- 1951. god.premjetena u Rim, Italija:- ima 190 lanica;- BiH lan od 1993. god.- moto organizacije je Pomoi da se stvori svijet bez gladi;- zadaa je poveanje proizvodnje i pravednija raspodjela poljoprivrednih proizvoda i

hrane.

UNESCO:

- Organizacija za edukaciju, nauku i kulturu ije aktivnosti doprinose podizanju orazovnogi kulturnog nivoa stanovnitva svijeta.

ILO:- meunarodna organizacija rada, koja se, izmeu ostalog, bavi problemima zatite

zdravlja radnika ipredlae mjere i propise za njihovu zdravstvenu i socijalnu sigurnost;- osnovana 1919. god. Poveljom iz Versaja, a postala specijalizirana agencija UN-a 1946.

god.

ENEVSKE KONVENCIJE

Meunarodnohumanitarno pravo obuhvaenoje enevskimkonvencijama i njihovim

dopunskim protokolima iz 1949. i 1977. god.

Konvencije su sljedee:1. ENEVSKAKONVENCIJA zapoboljanjepoloajaranjenika, bolesnika i brodolomaca uoruanim snagama u ratu;2. ENEVSKAKONVENCIJA zapoboljanjepoloajaranjenika, bolesnika i brodolomaca uoruanim snagama na moru;3. ENEVSKA KONVENCIJAo postupanju sa ratnim zarobljenicima;4. ENEVSKA KONVENCIJAo zatiti graanskih osoba u vrijeme rata.

Konvencije suprihvaene od strane 151 drave svijeta.Medicinskim osobljem smatraju seone osobe koje su odreene od strana usukobu iskljuivoza pronalaenje, prikupljanje,prenoenje, njegu i zbrinjavanje ranjenika i bolesnika i zaspreavanje bolesti.U medicinsko osoblje se ubrajaju i administrativno osoblje,

medicinske jedinice i ustanove, te administrativno osoblje koje transportira ranjenike i bolesnike.

Medicinsko osoblje moe bitivoljno ili civilno, stalno ili povremeno.Obveze medicinskog osoblja su:


27/35

26 |P a g e

26

- postupati humano,

- suzdravati se od svih oblika neprijateljstva,- dozvoljeno je noenje laganog oruja, ija je upotreba opravdana samo usluaju vlastite

odbrane ili odbrane bolesnika za koje su odgovorni,

- potrebno je nositi znakove na osnovu kojih se moe jasno utvrditi njihova uloga (crveni

kri na bijelojpodlozi, civilna zatita nosi plavi trokut na naranastoj podlozi),- medicinsko osoblje kojeprekri meunarodno humanitarno pravo ini krivino djelo.

Pruanje medicinske zatite:- potrebno je pridravati se principa medicinske etike kao i u vrijeme mira,- medicinska zatita se treba pruati bez ikakve diskriminacije,- zabranjeno je primjenjivati medicinske zahvate koji nisu indicirani zdravstvenim stanjem

ili provoditi eksperimente,

- mora se potovativolja ranjenika ili bolesnika.

Prava medicinskog osoblja:

- posebna zatita u ratnimkonfliktima, ne smije biti napadnuto,treba biti branjeno, pravo zatitene smije biti oduzeto ni pod kojim okolnostima,medicinsko osoblje ne moe biti kanjeno ukoliko prua pomo koja je u skladu samedicinskom etikom, medicinsko osoblje ne moese zarobiti niti zadravati.

PROGRAMIRANJE ZDRAVSTVENE ZATITE

P r o g r a m i r a n j e z d r a v s t v e n e z a t i t epredstavlja detaljnukvantifikaciju (numeriki broj) i kvalifikaciju (opis vrsta) aktivnosti usmjerenih na realizacijumjera zdravstvene zatite.

P r o g r a m z d r a v s t v e n e z a t i t e obuhvata kvantifikaciju i kvalifikaciju aktivnosti uzatiti zdravlja populacionih i nozolokih grupa stanovnitva. On predstavlja konkretizacijuplana rada ili razvoja u neposrednim aktivnostima i kraim vremenskim intervalima.

Programi zdravstvene zatite mogu biti:

1. Programi populacionih grupasadre preventivne aktivnosti ili aktivnostiusmjerene ka rjeavanju nekog zdravstvenog problema odreene populacionegrupe(dojenad i mala djeca, mladi, studenti, ene fertilne dobi).


28/35

27 |P a g e

27

2. Programi nozolokih grupasadre aktivnosti usmjerene ka rjeavanju nekeodreene bolesti stanovnitva.

3. Programi unapreenja zdravih stilova ivotasu programi usmjereni kaprevenciji nezdravog ponaanja u stanovnitvu kao to su: puenje, zloupotrebapsihotropnih supstanci, konzumiranje alkohola, neadekvatna ishrana.

4.

Programi odreenih zdravstvenih problemasadre aktivnosti za poboljanjeopeg zdravlja ilizdravlja pojedinih grupa stanovnitva (promocija dojenja,unapreenje zdrave ivotne okoline, zdravih kola).

Karakteristike dobrog programa zdravstvene zatite:

nauna zasnovanost,

sigurnost,

efikasnost,

kvalitet,

ekonominost.

Elementi programa zdravstvene zatite:

1. definicija problema,

2. veliina problema,3. operativni cilj,

4.

operativni zadaci,5. mjere-aktivnosti,

6. nain provoenja,7. izvrioci,8. praenje i evaluacija.

PROMOCIJA ZDRAVLJA (ZDRAVSTVENO VASPITANJE) - DEFINICIJA I CILJEVI

Zdravstvena promocija je proces kojim se nastoje promovisati navike i ponaanjapojedinaca i zajednice, a koje slue za unapreenjezdravlja pojedinaca i grupa. Ono ima za ciljda kod svakog pojedincaprobudi osjeaj odgovornosti za sopstveno zdravlje, zdravlje onih okonas kao i za zdravlje sredine u kojoj ivimo i radimo. Zdravstvena promocija je sastavni diodjelatnosti svakog zdravstvenog radnika i to ne samo na radnom mjestu, nego svuda tamo gdje

boravi i gdje se kree.Subjekti u zdravstvenoj promociji predstavljaju:


29/35

28 |P a g e

28

1. Zdravo stanovnitvo (djeca i omladina koji jo nisu sasvim oformili ponaanje).2. Rizine grupe, koji su razvili navike koje ugroavaju zdravlje (puai, osobe koje konzumiraju

alkohol i opojna sredstva, gojazne, fiziki neaktvine osobe, osobe izloene stresu). Kod ovihljudi se najtee postiurezultati.

3. Oboljelo stanovnitvo najbre prihvata zdravstveno-promotivni rad, ali je teko popraviti

oteeno zdravlje.Cilj zdravstvene promocije kod ove grupe je sekundarna prevencija.4. Rekonvalescenti; da bi se umanjila ili izbjegla invalidnost ili novi ataci bolesti i komplikacije.

Metode i sredstva u promociji zdravlja

Uenje je aktivan proces, i ljudi su u svakoj ivotnoj dobi sposobni da mijenjaju navike,ponaanja i shvatanja. U zdravstvenoj promociji se treba voditi rauna o onome to ljudi veznaju, misle i osjeaju o nekojstvari. Nije dovoljno ljudima samo objasniti tetnost postojeihnavika ili korist novih navika, nego ih se treba pokrenuti da neto uine za sopstveno zdravlje i

za zdravlje svoje okoline. Razgovor je glavna metoda koja se koristi u patronanom radu isavjetovalitima. Govori, predavanja i radio predavanja se koriste ako se eli obuhvatiti viekorisnika. Diskusija o istom problemu vie ljudi govori sa raznih stanovita, da bi se nakon togarazvila diskusija o tome. Mala grupa broji 10 do 15 lanova koji imaju isti zajedniki zdravstveniproblem. Velika grupa broji 30 i vie lanova i manje su efikasne.Demonstracija (pokazivanje odreenog postupka) priprema hrane za dojene, samopregled dojki,vjebe rekonvalescencije... Zdravstveno-promotivna sredstva se mogu podijeliti u dvije grupe:oigledna sredstva i sredstva masovnihkomunikacija.Oigledna sredstva su: izlobe, pokretne slike (film), nepokretne slike (dijafilm, slika, crte),tampana (pisana) sredstva, prenoenje ive rijei. Sredstva masovnih komunikacija su: radio,

televizija, tampa. Sva ova sredstva mogu jako pomoi u zdravstveno-promotivnom radu, a odzdravstvenih radnika zavisi koliko etu mogunost iskoristiti.

PLANIRANJE ZDRAVSTVENE ZATITE

Postoji vie definicija planiranja. Jedna od njih definie planiranje kao aktivnost ili serijuaktivnosti usmjerenih na ostvarivanje nekog budueg cilja ili ciljeva.Planiranje ZZ ili planiranjeza zdravlje predstavlja proces iji je cilj poboljanje zdravlja stanovnitva u optimalnomvremenskom intervalu (1 do 10 god.) i zahtjeva multisektorijalnu saradnju (obrazovanje,

zdravstvena politika, industrija,poljoprivreda, saobraaj idr.).

Planiranje zdravstvene djelatnosti ili zdravstvene slube predstavlje proces najefikasnijih inajjeftinijih postupaka za pruzanje zdravstvene usluga u okviru raspoloivih finansijskihsredstava.


30/35

29 |P a g e

29

Planiranje zdravstvenih kadrova je proces u kome se definie broj i vrsta kadra, znanja i njegovesposobnosti, potrebnih za promjene u funkcionisanju zdravstvenog sistema u cilju postizanja

poeljnih promjena u zdravlju stanovnitva.

Planiranje zdravstvenih objekata predstavlje proces programiranja, projektovanja i izgradnje

zdravstvenih objekata, ukljuujui vee rekonstrukcije, proirivanja i opremanja, teosposobljavanje za rad.

LIMITIRAJUI FAKTORI PLANIRANJA U ZDRAVSTVULimitirajui faktori su faktori koji ograniavaju uspjeh ostvarenja zacrtanih ciljeva u jednomplanskom dokumentu, a to su:

- Dugotrajnost kolovanja zdravstvenog kadra i uee velikog broja razliitih profila u

sistemu zdravstvene zatite.- Dugotrajnost izgradnje zdravstvenih objekata, posebno bolnica i njihovo opremanje

modernom i skupom tehnologijom.

-

Proces donoenja odluka usistemu planiranjaje vrlo komplikovan, s obzirom na sloenostzdravstvenog sistema, odnos privatnog i javnog sektora, angaman drave odnosnoentiteta, uee drugih sektora izvan zdravstva i dr.

- Hronini nedostatak sredstava za finansiranje svih nivoa i sadraja zdravstvenedjelatnosti: izgradnja, rekonstrukcija i opremanje zdravstvenih ustanova i edukacija

zdravstvenog kadra.

Pri izradi plana treba voditi rauna o slijedeem: demografskim promjenama stanovnitva(starenje stanovnitva zahtjeva vee koritenje zdravstvene zatite i time vie novanihsredstava), o promjenama u mortalitetu i morbiditetu, te o razvoju i primjeni novih, skupih

tehnologija.

Primjeri limitirajuih faktora od strane sistema (planiranje pregleda) su:

- dugo ekanje;

- slaba komunikacija sestraljekar;- nedostatak doktora;

- odsustvo doktora (godinji odmori);

-

pokvaren aparat.

Limitirajui faktori od strane pacijentasu:

- nema para da plati zdravstvenu uslugu;

- nema zdravstvenog osiguranja;

- sramota;

- udaljenost;


31/35

30 |P a g e

30

- nedovoljna svijest.

Determinante mogu biti: bioloke, fizike i socioekonomske.

ETAPE U PROCESU PLANIRANJA

Planiranje je kontinuiran proces koji se provodi u vie faza , a one su:

1. Utvrivanje zdravstvenih potreba analiza zdravstvenog stanja stanovnitva (radi seanaliza demografskih, vitalnih i zdravstvenih karakteristika stanovnitva teritorija za kojise planira).

2. Utvrivanje i izbor prioriteta,ciljeva i alternativnih rjeenjaizborprioriteta (kakoraspoloiva finansijska sredstva nikada nee biti dovoljna za zadovoljavanje svihzdravstvenih potreba, neophodno je definisati prioritetne probleme i za njih usmjeriti

sredstva).

Odreivanje prioriteta vri se po kriterijima:

- vanost zdravstvenog problema za zajednicu (zdravstveniproblem je vodei uzrok smrtiili bolesti stanovnitva zajednice);

- ekonomski znaaj problema (skupa dijagnostika i lijeenje, npr.maligne bolesti);- intenzitet posljedica po pojedinca i zajednicu (visoka stopa smrtnosti i invalidnosti od

odreenih bolesti,npr. maligne bolesti, KVS oboljenja, povrede...);- svjetski zahtjevi za rjeavanje problema (svjetski zdravstveni problemi,npr AIDS, SARS,

i dr.);

- realne mogunosti zajednice da sama ili uz vanjsku pomo rijei problem.

UTVRIVANJE CILJEVA

Odreeni prioriteti predstavljaju ciljeve u planiranje. Ciljevi su eljeni pravcirazvoja koji se trebaju ostvariti. Njih treba tako definisati da budu lako mjerljivi i

specifini za dato podruje. Oni treba da odraavaju usvojenu zdravstvenu politikuzemlje i prihvaene meunarodne standarde (Globalna strategija i Ciljevi Zdravlje za sveza 21. Stoljee SZO).

Ciljevi zdravstvenog razvoja trebaju se koncentrisati na:

- prevenciju, rano otkrivanje, lijeenje i kontrolu vodeih oboljenja;- zaustavljenje i smanjenje mortaliteta poduzimanjem preventivnih i kurativnih mjera kod

vodeih oboljenja;- davanje prednosti vulnerabilnim grupama stanovnitva (novoroenad i dojenad, mala

djeca, majke i trudnice, te radnici na ugroenim radnim mjestima i stari);- dobra iskoritenost postojeih resursa (kadrova, prostora i opreme).


32/35

31 |P a g e

31

3. Izrada planskog dokumentapodrazumjeva izradu programa za usvojene planske ciljeve

(npr. program potrebnog kadra, vrste potrebnih zdravstvenih ustanova, potrebne opreme,

program aktivnosti kao broj i vrste usluga, dijagnostika i terapijski protokoli, procjena

potrebnih novanih sredstava za realizaciju svakog od planskih ciljeva). Planski

dokument treba biti tako koncipiran da bude realan, izvodljiv i da ispuni oekivanja ucilju doprinosa za poboljanje zdravstva.

4. Rokovi, nadlenosti, prezentacija i usvajanje plana, planovi mogu biti, premavremenu unutar kojeg se planira:

- jednogodinji (operativni):- srednjoroni (2 do 5 godina);

- dugoroni (strateki).

Nivoi usvajanja mogu biti:

- zdravstvena ustanova i njen menadment;

- opina, kanton, ministarstvo zdravstva kantona i finansijer (zajednica zdravstvenogosiguranje kantona).

5. Implementacija plana podrazumijeva provoenje programa i mjera zdravstvenezatite, tj. realizacija dogovorenih planskih ciljeva u planiranom vremenskom intervalu.Zapoinje nakon usvajanja plana od strane nadlenih opinskih i kantonalnih institucija.Poetak implementacije zahtjeva odreivanje menadmenta odgovornog za uspjehimplementacije plana. Bazne aktivnosti u implementaciji su uspostavljanje kontakta sa

lokalnom zajednicom, osiguranje potrebnih resursa i komuniciranje sa svim akterima u

ovom procesu (graani, osoblje, dravne institucije, nevladine organizacije i sl).6. Evaluacija, ocjena izvrenja plana se vri na osnovu:- potpunosti (kvantiteta) realizacije plana (obim ostvarenih zdravstvenih usluga, vrste

ostvarenih usluga, preventivnih i kurativnih, broj dana bolnikog ljeenja i dr.);- kvalitet realizacije plana (ostvarenje plana u odnosu na usvojenu zdravstvenu politiku

ciljeva Zdravlje za sve za 21. Stoljee);- efekta na zdravlje (stopa smrtnosti, invalidnosti, apsentizma, stopa morbiditeta prema

starosti i spolu odreene bolesti, stopa dojenake smrtnosti, nataliteta i dr.);-

ekonominosti, odnosno, kotanja pojedinih postupaka (transplantacija bubrega i/ilidijaliza, iskoritenost radiolokih dijagnostika, iskoritenost operacionih sala i dr.);- utroenost finansijskih sredstava(odnos planiranih prema utroenim);- ostvarenih ciljeva u dogovorenim vremenskim intervalima (stopa zapoljavanja

zdravstvenog kadra, rekonstruisan ili izgraenzdravstveni objekat, kupovina predvieneopreme i sl.).


33/35

32 |P a g e

32

7. Monitoring podrazumijeva uspostavljanje sistematskog procesa mjerenja progresa u

ostvarenju ciljeva i njihovih efekata u unapreenju zdravstvenog stanja stanovnitva,koritenjem odgovarajuih indikatora. Osnovni preduslov za monitoring zdravstvenograzvoja su adekvatne i pouzdane zdravstvene informacije.

SZO je predloila minimum od 12 indikatora kao osnov za meunarodno poreenje. Neki odindikatora koji se prate na nivou BiH su: natalitet, mortalitet, dojenaka smrtnost,fertilitet,prevalenca malignih bolesti, prevalenca karcinoma bronha i plua, prevalenva KVSoboljenja, prevalenca DM, broj doktora medicine na 100000, broj doktora stomatologije na

100000, broj magistara farmacije na 100000, broj tehniara na 100000 stanovnika.

SOCIJALNA PATOLOGIJA

Hronine masovne nezarazne bolesti

Dosta dugi period u historiji, glavne bolesti i glavni uzroci smrti su bile zarazne bolesti

uzrokovane bakterijama i virusima. Pojavom antibiotika i vakcina ove bolesti su najveimdijelom stavljene pod kontrolu, tako da u proteklih nekoliko decenija ne predstavljaju znaajanzdravstveni problem. Novi zdravstveni problem predstavljaju masovne nezarazne bolesti koje

zahvataju veliki broj ljudi, imaju hronian karakter, a najee su uzrokovani nainom ivota,uslovima sredine kao i produenjem ivotnog vijeka. Meu ovim bolestima najznaajnije subolesti kardiovaskularnog sistema (hipertenzija, arterioskleroza, ishemina bolest srca), maligneneoplazme, dijabetes...

Bolesti ovosnosti

Ove bolesti spadaju meu najrasprostranjenije u svim dijelovima svijeta. Ovdjesvrstavamo:

- nikotinomaniju,

- alkoholizam i

- narkomaniju.

Socijalnu medicinu kod ovih bolesti interesuju socijalno-medicinske posljedice ovih bolesti. Teposljedice se manifestuju poremeajima odnosa u drutvenoj zajednici, poveanje bolovanja iodustvovanja sa posla, poveanje saobraajnih nesrea, poveanje hroninih bolesti, skraenjeivota, porast kriminala, poveanjetrokova lijeenja, smanjenje produktivnosti radaOd alkoholizma danas u svijetu boluje jako veliki broj ljudi. Procjenjuje se da 12 % odraslog

stanovnitva u zapadnoj Evropi i sjevernoj Americi boluje od alkoholizma, a da jo oko 6 % imaporodine i profesionalne probleme zbog alkohola.


34/35

33 |P a g e

33

Rasprostranjenost narkomanije je takoe velika i procjene o broju narkomana u svijetu se kreuod 20 do 200 miliona.

Puenje ili nikotinomanija spada meu navike ili bolesti, koja uzrokuje najvie smrtnih sluajevai invaliditeta. Jako veliki dio kardiovaskularnih i cerebrovaskularnih oboljenja, te melignih

tumora su uzrokovanipuenjem. To za sobom povlai velike trokove za lijeenje, a istovremeno

znai smanjenje prihoda u drutvu.

ZDRAVSTVENI RADNICI I ZDRAVSTVENI SARADNICI

Sistem obrazovanja zdravstvenih radnika ima vie nivoa. U srednjim medicinskimkolama se obrazuju: medicinski tehniari, akuerski tehniari, stomatoloki tehniari, zubnitehniari, sanitarni tehniari,farmaceutski tehniari i laboratorijski tehniari.

U viim kolama se obrazuju vii medicinski tehniari, sestre raznih smjerova, (opti, sanitarni,radioloki,fizikalno-terapeutski).

Zdravstveni radnici sa visokom spremom stiu znanja na medicinskom, stomatolokom ifarmaceutskom fakultetu i dobijaju zvanje: doktor medicine, doktor stomatologije i diplomorani

farmaceuti.Osim zdravstvenih radnika, poslove zdravstvene zatite obavljaju i zdravstveni saradnici.To suosobe sa zavrenim srednjim, viim i visokim obrazovanjem drugih zanimanja koje uzdravstvenim organizacijama obavljaju poslove zdravstvene djelatnosti (npr. psiholog, socijalni

radnik, hemijski tehniar, ininjer hemije i sl.).Usavravanje i specijalizacija zdravstvenih radnika ima struni i nauni karakter. Najei oblikusavravanja je specijalizacija koja ima za cilj osposobljavanje za rad u pojedinim uimoblastima zdravstvene zatite. Specijalistipojedinih grana mogu dalje da se usavravaju u tzv.subspecijalizacijama.

Nauno usavravanje je drugi vidpostdiplomskog usavravanja za sticanje naunih zvanja

magistra i doktora nauka.Zdravstveni radnik sa najmanje 12 godina uspjenog rada u zdravstvu sa strunim ili naunimradovima, poloenim specijalistikim ispitom i rezultatima u strunom uzdizanju kadrova ipokazanom sposobnou rukovoenja mogu da steknu zvanje primarijusa.


35/35

34 |P a g e

34

DUNOSTI I ODGOVORNOSTI ZDRAVSTVENIH RADNIKA

Medicinska etika je skup naela i pravila prema kojima se procjenjuju postupci ljekara idrugih zdravstvenih radnika kao dobri ili zli. Ona je dio ope etike i temelji se na moralnim

principima i medicinskom znanju i iskustvu. Kao dio ope etike, odnosno kao dio odreenedrutvene zajednice, i medicinska etika je slika ukupnog stanja u toj zajednici. Tako smo uvrijeme Drugog svjetskog rata imali potpuno gaenje tada vaeih principa medicinske etike.Isto se deavalo i u drugim ratovima, pa i u toku najnovije agresije na BiH. Stalno prisutna krenja principa medicinske etike od strane zdravstvenih radnika, zahtijeva i stalnu borbu zapotivanje tihprincipa. Zlo ne moemo unititi pa se zatostalno moramo boriti protiv njega.

Razne kulture su u svojoj historiji primjenjivale odgovarajue etike kodekse u medicini. Uevropskoj kulturi izvornu taku svih ljekarskih zakletvi i kodeksa ini Corpus Hipocraticum kojije nastao u Grkoj izmeuV i III vijeka p.n.e. Iz tih djela je proistekla tzv. Hipokratova zakletva,koja je doivjela nekoliko modifikacija(prilagoavanja karakteru drutvene zajednice). Godine1948. je donesena enevska zakletva.Kasnije je ova zakletva nadopunjena sa nekoliko deklaracija i odluka donesenih u proteklom

periodu.Naela na kojima se zasniva medicinska etika:

- ivot je najvea vrijednost i najvee dobro (sveto, jedinstveno i neponovljivo);- ini dobro ne nanosi tetu;- naelo istinitosti i povjerenja;

- jednakost i autonomija pacijenta;- naelo prava i obaveze svih ljudi:- saradnja i dobri odnosi.

Documents

Socijalna Med. Skripta