Univerzitet u Banjoj LuciPoljoprivredni Fakultet

Seminarski rad iz predmeta: Sociologija sela

Tema: Seljaci u vremenu i prostoru

Mentor: Student:Prof. dr Duko Vejnovi Aleksandra Vujasin Dajana Dumi Jovana Sljiepevi

Banja Luka, maj, 2015.

SADRAJ:UVODNO IZLAGANJE........................................................................................................31. POLOAJ SELJAKA U VREMENU I PROSTORU.......................................................41.1. Stari Istok.............................................................................................................41.2. Antiki Mediteran................................................................................................61.2.1. Antika misao o selu.............................................................................71.3. Feudalizam...........................................................................................................81.3.1. Feudalna misao o selu...........................................................................91.4. Kapitalizam........................................................................................................101.4.1. Prvobitna akumulacija........................................................................101.4.2. Moderna kolonizacija.........................................................................111.4.3. Industrijska revolucija........................................................................111.5. Socijalizam........................................................................................................122. DANANJI POLOAJ SELA I SELJAKA....................................................................14ZAKLJUAK......................................................................................................................15LITERATURA.....................................................................................................................16

UVODNO IZLAGANJEKada govorimo u seljacima i selu kao jednoj drutvenoj zajednici, a u kontekstu vremena i prostora, onda govorimo o svjedoenjima i istorijskim injenicama kroz koje je ova zajednica prolazila, dakle, od Starog Istoka do dananjih dana. Poloaj seljaka svakako da nije bio isti, odnosno, identian kroz razne drutveno-politiki prilike i razna dravna ureenja. Nekada je grad zavisio od seljaka, a nekada su seljaci bukvalno bili potinjeni gradu i monim pojedincima. Svakako da je vano napomenuti u samom poetku ovog rada, jeste da seljaci ipak ine veinu svjetskog stanovnitva i uprkos tome, graani, pokuavaju da umanje znaaj sela i seljaka, bez kojih ni jedna drutvena zajednica ne bi mogla efikasno i efektivno da funkcionie.

1. POLOAJ SELJAKA U VREMENU I PROSTORUO selu i seljacima postoje autentini izvori materijalne kulture, stari spici i zakoni, svjedoanstva i razne teorije iz prolosti. Ti dokumenti nemaju jednaku vrijednost i nisu u raznim epohana podjednako brojni; u nekim su rjei i manje pouzdani, dok su u drugim ei i pouzdaniji. Oni se naroito umnoavaju od pojave grada, jer od tada poinju suprotnosti izmeu sela i grada, koje se provlae kroz itavu istoriju civilizacije, sve do dananjeg dana, a pri tome je mogue da grad ekonomski vlada selom, kao u starom vijeku, ili pak selo gradom, kao u srednjem vijeku.[footnoteRef:1] [1: K. Marks - F. Engels: Izabrana dela, II, Beograd, 1950. god., str. 304.]

Vremenom su se gomilali podaci ne samo o odnosima sela i grada ve i o promjenama u ruralnim drutvima, o seoskoj porodici, znaaju seljaka za odbranu drave, njihovim stavovima i ponaanju i sl. Ti podaci i zapaanja omoguuju u znaajnoj mjeri ne samo da se spozna razvoj i strukture ruralnih drutava u vremenu i prostoru ve omoguuju praenje nastanka i razvoja pojedinih institucija i organizacija ruralnih drutava od najstarijih vremena do danas, tj. od despotija Starog istoka, preko antike, feudalizma, kapitalizma do socijalizma.[footnoteRef:2] [2: Kosti, C.: Sociologija sela, Beograd, 1975. god., str. 9. ]

Naime, u nastavku seminarskog rada vidjeemo kakav je to bio poloaj seljaka i sela uopte kroz razne drutveno-politike odnose kao to su tada bili u Starom istoku, Antikoj Grkoj i generalno Antici, zatim pojavom feudalizma gdje se sa pravom moe rei da je poloaj seljaka bio apsolutno potinjen, zatim pojavom kapitalizma gdje su seljaci bili eksploatisani i nedovoljno plaeni i u socijalizmu gdje su takvo drutvo zajedno gradili graani ali i seljaci. 1.1. Stari istokStari Istok je zajedniki naziv za rane civilizacije na podruju koje otprilike odgovara savremenom Bliskom Istoku: Mesopotamija (savremeni Irak i Sirija), Persija (savremeni Iran), Anadolija (savremena Turska), Levant (savremena Sirija, Libanon, Izrael, Palestina i Jordan) te drevni Egipat, a koje su se razvlijale od uspona Sumera u 4. milinijumu p.n.e. do vremena kada je oblast osvojio Kir Veliki u 6. vijeku p.n.e. , odnosno u Bronzanom i ranom eljeznom dobu. Kao takav, izraz se koristi u bliskoistinoj arheologiji, prouavanju antike i egiptologije. Neki su strunjaci skloni iskljuiti Egipat iz pojma Bliski Istok, s obzirom da je bila rije o geografski i kulturno izoliranom podruju. Meutim, s obzirom na vanu ulogu koju je Egipat imao u istoriji te oblasti, pogotovo od 2. milenijuma p.n.e., taj stav se rijetko susree. Stari Istok se smatra kolijevkom civilizacije. Ta je oblast prva praktikovala inenzivnu poljoprivredu prva pronala pismo, izmislila grnarski toak, a potom i sam toak, stvorila prve centralizovane vlade, zakonike i imperije, kao i socijalnu stratifikaciju, ropstvo i organizovano ratovanje, kao i temelje astronomije i matematike.

Pretpostavlja se sa sigurnou da je neolitska revolucija izvrena negdje na prostoru Starog Istoka. To su prostrana podruja u slivovima: Tigra, Eufrata, Nila, Inda, Ganga, Nangcekjanga i Honghoa. U ekolokom pogledu ovaj se prostor veoma razlikuje od jednog do drugog svog kraja u njemu ima pitomih primorskih obala, visokih planina, prostranih stepa i aluvijalnih ravnica. Mnoge od ovih ravnica bile su neobino plodne zbog natapanja rijeka i ba tamo su pronaeni ostaci najstarijih ouavnih ljudskih naselja. Takva naselja oktrivena su u junoj Mesopotamiji, na jednom ostrvu, kod Ura, i u Egiptu u mjesti Meremdi Beni-Salami, 40 km udaljenom od Kaira. Oba ova seoska naselja potiu iz poznijeg neolita. U njima je ivjelo stanovnitvo koje se bavilo lovom i ribolovom, ali se ve bilo poelo baviti i ratarstvom i stoarstvom. Ono je ve bilo primitomilo: Ovcu, kozu, svinju, poelo je da gaji penicu, upotrebljavalo je sprave od gline sa zupcima od kremena, a od kamena je umjelo da pravi motike, sjekire i noeve. ivjelo je po kolibama pletenim od trske i obljepljenim blatom. U oba ova naselja naeni su i tragovi koji ukazuju na poetke vjerovanja u zagrobni ivot, kult mrtvih, kao i na ustanove porodice i seoske optine.[footnoteRef:3] Iz neto kasnijeg doba pronaeni su ostaci seoskih naselja i u Vavilonu, Indiji, Kini i sl. [3: Avdijev, V.: Istorija Starog Istoka, Beograd, 1952. god., str. 97.]

Iz izvora kojim raspolau dananji istoriari vidi se da su drutva Starog Istoka imali svojih osobenosti, ali da su imala i dosta zajednikog. Osnova drutvenog ivota bila je porodica i selo. U svima njima agrar je bio osnova ekonomije. Vlasnici zemlje bili su vladaoci, visoki inovnici i hramovi, a i islueni vojnici dobijali su manje parcele na uivanje. Bilo je i slobodnih seljaka koji su imali posjede ali se njihov broj smanjivao zbog dugova i oni su mahom dolazili u zavisan poloaj od bogatijih redova. Zemlju povlaenih i bogatijih drutvenih redova obraivali su robovi.[footnoteRef:4] ira drutvena organizacija od porodice i sela u ovim drutvima bila je tzv. Orijentalna komuna. Zasnivala se na teritorijalnom principu i inila su je sela povezana sistemom navodnjavanja. Ona je bila zaetak drava Starog Istoka.[footnoteRef:5] [4: Kosti, C.: Sociologija sela, Beograd, 1975. god., str. 10.] [5: Marks, K.: Epohe ekonomskih formacija drutva, Beograd, 1960. god., str. 5. ]

Dakle, iz raspoloivih izvora uvidili smo da je osnova drutva Starog Istoka, odnosno, njihovo zajedniko svojstvo jeste porodica i selo. Meutim, obradivu zemlju zbog velikih dugovanja prema monicima, seljaci nisu mogli da obrauju ve su ih u posjed davali monicima, isluenim vojnicima i hramovima, i tu zemlju su obraivali robovi pod prisilom monika i samim tim seljake su stavljati u veoma lo degradiran poloaj u drutvu Starog Istoka.

1.2. Antiki MediteranAntiki period zauzima dug i znaajan edio istorije, poevi od uspona Mikene (oko 1500. godine stare ere), pa do propasti Zapadnog Rimskog Carstva (476. god. nove ere). Taj period obino se dijeli na doba stvaranja Grke, klasino grko doba, helenistiko doba i rimsko doba. U svakom od ovih doba uloga j znaaj sela i seljatva su se mijenjali, ali ne nariito naglo ni duboko. Po jednom od najpoznatijih grkih filozofa - Platonu, ljudsko tijelo podjeljeno je na tri dijela, naime glavu, grudi i donji dio. Svakome od tih dijelova odgovara jedna duhovna osobina. Glavi pripada razum, grudima volja, a donjem dijelu elja ili pouda. Platon zamilja dravu, odnosno drutvo ba kao ovjeka - i sa potpuno istom podjelom. Kao to tijelo ima glavu , grudi i donji dio, tako drava ima vladare, uvare (ili vojnike) i proizvoae (na primjer seljake).[footnoteRef:6] Dakle, po Platonovoj podjeli vidimo da je hijerarhijski poredao vanost subjekata jednog drutva, na kraju ljestvice nalaze se seljaci ali svakako da su u boljem poloaju nego to su to bili u Starom Istoku, jer Platon je smatrao da bez seljaka drava, odnosno jedno drutvo ne bi moglo funkcionisati. [6: Gorder, J.: Sofijin svet, Oslo: Aschehoug, 1991. god., str. 95.]

Iako urbani dio stanovnitva ima daleko vei politiki znaaj, vei dio stanovnitva u polisu bavi se agrarom. Zemlja je obraivana u okviru sitnog seoskog porodinog gazdinstva, srednjeg posjeda koji obrauje sopstvenik sa nekoliko robova ili u okviru velikik posjeda koje obrauju robovi ili zavisni seljaci. Osnovne seoske drutvene institucije bile su zemljina svojina i porodica. Zemljina svojina bila je privatna i regulisana pravnim normama. Porodino imanje bilo je ograeno ,,u dosta irok prostor, u kome porodica ima svoju kuu, svoja stada, malu njivu koju obrauje"[footnoteRef:7] [7: Maillet, J.: Historie des institutions, Paris, 1956. god., str. 33. ]

Preporod seljaka desio se u Atini kada se desila poznata drutvena reforma, koju je 594. godine stare ere sproveo Solon. Cilj njegove reforme bio je slabljenje agrarne aristokratije, ukidanje ostatka patrijarhalnog ureenja na selu, osloboenje zavisnosti seljaka u koju su zapali zbog dugova, demokratizacija sudstva i uvoenje agrarne timokratije, tj. vladavine u kojoj prava graana zavise od visine proizvodnje agrarnih proizvoda. to se tie Rima kao znaajnog faktora u periodu Antike, razvoj prilika na selu prijetio je da razori rimsko drutvo, tim prije to su se i prilike u gradovima pogoravale. Tamo se sakupljao urbani proleterijat, koji niti je ta radio niti je imao ta da radi (Iz naeg ugla taj razvoj dogaaja podsjea nas na dananjicu, samim tim mislimo da je budunost na selu), ve je samo traio da se prehrani i da se zabavlja. Zato su injeni pokuaji da se ovakvo stanje po gradovima olaka preseljavanjem gradskih proletera po selima, ali se time stanje na selima samo pogoravalo. injeni su i pokuaji sa agrarnim reformama ija je svrha bila da se smanji uticaj latifundista i da se ogranii veliina latifundija (latifundi - posjednici zemljita). Najpoznatiji od ovih pokuaja su reforme brae Graha iz 133. i 123. godine stare ere. Oni su traili da se prekine zloupotreba i nezakonita okupacija ager publicusa, da se veliina latifundija ogranii na 500 jutara, da se ponovo podjeli nezakonito posednuti ager publicus siromanim seljacima, a pravljeni su i planovi da se seoski proleterijat iz Italije preseli u afrike i azijske kolonije. 1.2.1. Antika misao o seluAntiki autori rijetko su se bavili problemima sela i seljatva. Vie ih je interesovao ivot u gradu kao razvijenoj drutvenoj sredini. To je i uinilo da su mnoge veoma znaajne osobine ruralnog drutva ostale neosvjetljene i nepoznate. Od autora koji su raspravljali probleme sela naroito treba istai pjesnike: Homera i Hesioda, Ksenofona, filozofe Platona i Aristotela i rimske ruraliste.Platona i Aristotela je osobito muio problem ureenja polisa i odnosa drutvenih snaga u njemu, pa se pri tom osvru i na mjesto ruralnog drutva i agrara i dravi. Platon se pozabavio posebno problemom optimalnih dimenzija polisa. Tu on polazi od postavke da broj graana u polisu treba da je toliki da se grad moe uspjeno braniti, a da je brojano ogranien, tako da se svi graani meu sobom poznaju jer samo na tja nain mogu birati najbolje meu sobom za javne funkcije, tavie, matematikim proraunom ne dolazi do broja 5040 porodica, koliko treba da ih ima polis. Pri tome treba planirati i porodicu i privatnu svojinu, pa i njih uskladiti sa ovim brojem.[footnoteRef:8] Kao to smo ve ranije u seminarskom radu naveli, Platon je podjelio tri sloja graana: a) Oni koji rade i privreuju, tj. zemljoradnici - seljaci, b) ratnici koji tite dravu i c) mislioci - filozofi koji donose zakone i upravljaju. [8: Maillet, J.: Historie des institutions, Paris, 1956. god., str. 117.]

Aristotel istie da je polis rezultat posebnog istorijskog razvitka i da se on razlikuje od zajednica Starog Istoka, u kojima je sve potinjeno vladaocu. Postavlja se problemom njegove organizacije, pa poto je ovjek ,,drutvena ivotinja", najbolje je da se pronae takva drutvena sredina u polisu u kojoj e on najbolje moi da razvija svoje sposobnosti korisne i za njega i za zajednicu. Pored grada, postoje jo sredine porodice i sela. Aristotel smatra da su porodica i selo preuski za potpuno formiranje ljudske linosti, a da samo grad ispunjava potrebne uslove za ovo.[footnoteRef:9] Naime, po Aristotelu bia koja se bave fizikim radom su u samoj stvari orua, a ne ljudi i tu spadaju tri kategorije takvih bia: [9: Kosti, C.: Sociologija sela, Beograd, 1975. god., str. 19-20.]

1. Orua za rad ili nema orua,2. ivotinje ili polu-nema orua za rad i3. robovi ili orua koja govore.

1.3. FeudalizamPodjela Rimskog Carstva na Zapadno i Istono samo je odgodila njegovu propast. Poslije odvajanja prvo se varvarizovalo, a drugo, vizantizovalo, tj. i jedno i drugo pretrpjelo je veoma duboke drutene promjene. Osim toga, i jedno i drugo bilo je izloeno napadima varvarskih plemena, naroito germanskih i slovenskih.Prve podatke o agrarnom ureenju Germanu dali su Caesar i Tacit. Caesar za njih kae da se ne bave ratarstvom i da se hrane mlijekom, sirom i mesom. Tacit i drugi autori upotpunjuju ovu sliku i tvrde da je kod njih stoarstvo osnovni vid ekonomije ali da se bave i ratarstvom. Znali su za pivo, koje su spravljali od jema i penice. Obrada zemlje kod njih bila je zajednika. Osnovna rutvena elija bila im je rod i td. Kod Germana vremenom su oranice postale privatna svojina, a ume i ispae bile su seoske. Tako se seoska zajednica kod njih pokazuje kao nosilac prava svojine na seoskim utrinama i umama, koje pojedinci mogu samo djelimino da koriste, i to po propisima utvrenim obiajima.[footnoteRef:10] [10: Kulischer J.: Allgemeine Wirstschaftgeschichte des Mittelaters und ner Neuziet, Berlin, 1928. god., str.27.]

Pouzdanije izvore o Slvenima i njihovom ivotu dali su vizantijski izvori. To se nariito odnosi na ona njihova pelemena koja su od VI vijeka sve ee prodiralap reko Dunava na Balkan. Ta pelemena su veoma pokretljiva, ive po svojim obijajima u rodovskom ureenju, vrlo su izdraviljva, lako podnose egu i studen, i kiu, i golotinju i oskudicu hrane... Svoje zarobljenike ne zadravaju u ropstvu neogranieno vrijeme kao ostali narodi. Kod njih ima obilje svakojakih ivotinja i u kamare spremljenih poljskih proizvoda, naroito prosa i heljde...[footnoteRef:11] [11: Vizantijski izvori za istoriju Jugoslavije, Vizantoloki institut, I, Beograd, 1952. god., str. 131.]

Kada su doli u okvire Rimskog Carstva, germanski i slovenski varvari morali su iz osnova da promjene svoj nain ivota. Prvo, sve su se vie bavili ratarstvom, a to je uslovilo zasnivanje stalnih seoskih naselja. Primili su hrianstvo iz Rima ili Vizantije i tako su promjenili religiju i pogled na svijet. Zatim su se poeli prilagoavati novim agrarnim i drugim odnosima. Zasnivanje njihovih sela pomagali su neredi i druge opasnosti koje su nagonline ljude da se skupljaju da bi se lake branili. Poreska politika drave, kao i praksa crkava da stvaraju stalne parohije vjernika samo je pomagala ovaj proces. Prinos od agara bio je veoma nizak jer su proizvodna orua bila primiitvna, a slabljenjem dravne vlasti slabile su i neke ustanove i znanja. Gnojivo se rijetko upotrebljavalo, sve vie zemlje bilo je pod ugarom, a oralo se sasvim plitko. Svuda si se izvan sela prostirale ogromne zone divljih uma u kojima se mogao sresti samo poneki pastir ili, jo ee, pustinjak ili razbojnik.[footnoteRef:12] [12: Bloh ,M.: Feudalno drutvo, Zagreb, 1958. god., str. 182.]

1.3.1. Feudalna misao o seluU prvim vijekovima razvoja feudalizma nema nikakve originalnije misli o selu i seljacima. Ako je o tome to pisano, to je mahon bilo prepisivanje spisa rimskih autora, naroito Catona i Varrona. Najznaajniji autor koji je u svom vremenu govorio o misli o selu bio je sociolog arapin Ibn Haldun koji smatra da tri osobine razlikuju ovjeka od ivotinje: Razmiljanje - to mu omoguava da razvije nauku i zanate, autoritet - koji mu omoguava da uspostavi red u drutvu i naselja to mu omoguava da stvori civilizaciju i da nasleuje njene tekovine.On naselje dijeli na prestonice, gradove, sela i zaseoke. Podjela rada poveava bogatstvo i ona je razliita u raznim vrstama naselja, naroito u selu i gradu. Vea je u gradu i to je razlog njegovog bogastva to bogatstvo omoguuje ljudima u gradu dokolicu, a ona je podloga za razmiljanje, nauku i umjetnost. Uoio je da su ljudske grupe meu sobom povezane linosti, ono to ih povezuje je instikt grupe i on zavisi od oblika i vrsta naselja. Ljudima je uroena agresivnost, oni napadaju jedni druge i zbog otga nastaju sukobi meu njima. Meutim, sukobi su manji ako je naselje bolje organizovano i ako je izvrena vea podjela rada. U gradovima se bolje ivi i to privlai seljake u njima je prosjeno vei dohodak nego na selu i zbog toga seljaci zavide ljudima iz grada i mrze ih.[footnoteRef:13] [13: Mandi O.: Ibn Haldun, napredni arapski sociolog iz XIV vijeka, Revija, asopis za knjievnost, kulturu i drutvena pitanja br. 3, Osijek, 1964. god., str. 92.]

Poslije ovog originalnog mislioca nizlae su se seljake bune i poveavale patnje seljaka lai to nije nailazilo na dublji odjek u naunoj misli. Tek uoi francuske buroaske revoulcije javile su se nove misli o njima.[footnoteRef:14] [14: Kosti, C.: Sociologija sela, Beograd, 1975. god., str. 28.]

Naime, iz analize uvaenog i velikog sociologa Ibn Halduna, mogli smo da vidimo da je poloaj seljaka naspram graana bio potinjen iz razloga to seljaci nisu bili zadovoljni kako su graani lagodno ivili u svom raskou, a kako su seljaci morali teko i naporno da rade, kako za sebe, tako i za graanski krem.

1.4. KapitalizamPobjeda ideja francuske revolucije svuda je ubrzavala zasnivanje kapitalistikih odnosa. Izmeu ostalog, jedna od posljedica novih odnosa bilo je i bre irenje promjena i na selu. To je izazvalo duboke strukturalne potrese i procese u ruralnim drutvima. Izmjenila se uloga seljaka i kao proizvoaa i kao potroaa. Izmeu ostalog, selo je dolo u zavisan poloaj od grada. ,,Buroazija je selo potinila gospodstvu grada. Ona je stvorila ogromne gradove, ona je silno uveala broj gradskog stanivnitva prema seoskom..."[footnoteRef:15] [15: Marks K. - Engels F.: Manifest komunistike partije, Beograd, 1966. god., str.12.]

Ovo je uticalo i na zaotravanje klasnih odnosa na samom selu. Postavljeno je agrarno i seljako pitanje sa zahtjevom da zemlja pripadne onima koji je obrauju. Taj zahtjev bio je upuen u prvom redu zemljama zapadne Evrope, jer su u njima u to vrijeme socijalne suprotnosti bile najdublje. Neki mislioci, meutim, ve su nazirali sline probleme i u zemljama koje su tek stupale na svjetsku pozornicu i ija je pojava bila veoma znaajan za itav drutveni razvoj. To su bile Amerika i Rusija. Vremenom e ovaj proces obuhvatiti i druge krajeve svijeta, pa i zemlje pod vladom kolonijalizma, koje su ostale nerazvijene. To je zaista bio dubok proces koji je obuvatio sela u itavom svijetu.Vane etape u razvoju sela jesu:A. Prvobitna akumulacija,B. moderna kolonijalizacija i C. industrijska revolucija.1.4.1. Prvobitna akumulacijaU Engleskoj su na poetku ovog procesa ogromnu veinu stanovnitva sainjavali slobodni seljaci sa samostalnom privredom. Razvoj manufakture uinio je tome kraj. Lendlordovi ili veliki posjednici zemlje, podstaknuti naglim razvojem manufakture, poeli su da proiruju svoje posjede da bi pretvarali oranice u panjake. Proirenje posjeda, meutim, moglo se izvriti samo uklanjanjem seljaka s zemlje. To je raeno silom, obino bi psojednik ogradio pored svoga i velike komplekse seljakih zemljita i pretvorio ih u panjake za ovce, a seljake bi silom uklonio. Tako bi on akumulirao kapital, a seljaci bi ostali bez zemlje. Bilo je, meutim, i drugih naina kojima je sprovoena prvobitna akumulacija. Tako su pod udar ovog procesa dola i optinska zemljita, koja su koristile seoske zajednice, pa i zemljita katolike crkve poslije reformacije. Te mase, liena zemljine svojine, naputala su seoska ognita i preseljavale su se u gradove u nadi da e tamo svojim radom nai izvore za opstanak. Pojedine grupe selile su se na druge kontinente, tako je prvobitna akumulacija ubrzala jedan drugi proces, proces tzv. moderne kolonizacije, o emu emo govoriti u nastavku seminarskog rada.

1.4.2. Moderna kolonizacijaNove zemlje ili zemlje moderne kolonizacije otkrivene su poetkom novog vijeka. To su bile dosta dugo useljenike zemlje, u koje su se useljavali emigranti iz raznih evropskih i drugih zemalja, u kojima je bilo zemlje za obraivanje u izobilju i u kojima je tek trebalo stvarati drutvo. Takve zemlje su bile: Sjeverna i Juna Amerika, Kanada, Australija i Novi Zeland. Amerika je od svih imala najvei znaaj.Slobodne zemlje u kolonijama bilo je u izobilju ali nije bilo dovoljno radne snage, pa su ve od 1619. godine trgovci poeli hvatati i kupovati po Africi crne ljude i uvoziti ih u Ameriku da bi radili na farmama kolonizatore. Dakle, posao i mjesto seljaka u ovom dobu radili su porobljeni crni ljudi iz siromanih afrikih zemalja.1.4.3. Industrijska revolucijaU XVIII vijeku razni tehniki pronalasci duboko su izmjenili nain proizvodnje. Smatra se daje u tom periodu bilo 43 takva pronalaska. Primjenljivani su najee u Engleskoj. U ovoj zemlji ivrena je i tzv. industrijska revolucija. Znamo da je varnica za industrijsku revoluciju bio Dejms Votsom pronalazak parne maine. Industrija i industrijski gradovi poeli su da privlae ogromne mase seljaka, to je imalo velike drutvene posljeice. Taj proces Fridrih Engels je prikazao ovako: Veliko industrijsko preduzee zahtjeva mnogo radnika, koji e zajedno raditi u jednoj zgradi, oni moraju zajedno stanovati, i pri osrednjoj fabrici zainjavaju ve itavo naselje. Oni imaju potrebe, a za njihovo zadovoljenje potrebni su drugi ljudi, stoga se tu nastanjuju zanatlije, krojai, obuari, pekari, zidari i stolari. Stanovnici sela, naroito mlaa generacija, navikava se na fabriki rad, srasta se s njim, i kako prva fabrika razumljivo, ne moe da uposli sve, pada nadnica, a posljedica toga je da tu dolaze novi fabrikanti i podiu nove fabrike. Tako od sela postaje mali grad, a od malog veliki... Pored ostalog, industrijska revolucija je omoguila i tzv. agrarnu revoluciju. To je bila primjena nauke i industrije u selu putem njegove hemizacije i mehanizacije.[footnoteRef:16] [16: Kosti, C.: Sociologija sela, Beograd, 1975. god., str. 30-33.]

1.5. SocijalizamOktobarska revolucija (1917) u SSSR-u smjenila je kapitalistiki socijalistikim drutvenim sistemom. Izmeu ostalog, to je bio poetak dubokih promjena koje su preobrazile ne samo selo ove zemlje, ve su imale i imaju dubok uticaj i na preobraaj sela i u zemljama koje su uvele socijalizam poslije drugog svjetskog rata. Pred svim ovim zemljama postavljeni su mnogi slini problemi: Rjeenje agrarnog pitanja, izgradnja materijalne baze za razvoj socijalizma na selu, uspostavljanje odnosa u razvoju agrara i industrije, uklanjanje suprotnosti izmeu sela i grada, planiranje agrarne proizvodnje i sl.[footnoteRef:17] [17: Michel, A.: Les travailleurs algeriens en France, Pariz, 1956. god., str. 169.]

Rjeevanju ovih zadataka pristupilo seu SSSR-u donoenjem Dekreta o zemlji, od 26. oktobra 1917., kojim je ukinuta spahijska svojina na zemlji bez ikakve naknade, a kojim se zemlja obinih seljaka i kozaka ne konfiskuje. Poslije toga je nova vlast pristupila podjeli zemlje i organizovanju gazdinstva. Koa rezultat toga na sovjetskom selu pojavila su se tri oblika gazdinstva: Kolhoz, sovhoz i individualna gazdinstva. Sovjetska organizaija sela i agrara posluila je kao znaajan primjer organizaciji sela i agrara i u zemljama narodne demokratije: Poljskoj, ehoslovakoj, Maarskoj, Rumuniji, Bugarskoj, Albaniji i Kini. Meutim, kako se ekoloki i kulturni uslovi u ovim zemljama razlikuju, ima i izvjesnih razlika u organizaciji njihovih sela. Neizostavan dio je da govorimo o Jugoslaviji, jer kao to ve znamo, druga Jugoslavija, odnosno Titova Jugoslavija je bila socijalistiki ustrojena. Burne stukturalne promjene u tom dobu izvrene su u selima Jugoslavije odmah poslije zavretka Drugog svjetskog rata. Socijalizam je donio jedinstvene norme u zemlji u kojoj su uslovi i drutvene institucije bili dosta razliiti. U tom procesu smjene starog i nastajanja novog na selu djeluju uticaji razliitih smjerova, jedni faktori utiu da se razlike zadre, a drugi da se izgube. Meu uticajima prve vrste istie se ekoloka struktura i razliito kulturno naslee, a meu uticajima druge vrste - socijalni sistem. Ekoloka stuktura tadanje Jugoslavije je veoma razliita. Na primjer, prema prirodnim uslovima za agrarnu proizvodnju, ona se dijeli na pet agrarnih rejona, i to:1. Ravniarski rejon, pogodan za gajenje itarica, industrijskog bilja i za intenzivno soarstvo, ovaj rejon obuhvata Vojvodinu, Mavu, Slavoniju i Posavinu.2. Breuljkasti rejon, pogodan za proizvodnju voa i bijelih itarica, kao i za ekstenzivno stoarstvo, on se protee du tadanje drave i obuhvata tajersku i Dolenjsko u Sloveniji, Zagorje u Hrvatskoj, srednji dio Bosne, umadiju, Kosovo i istonu Srbiju.3. Planinski rejon je pogodan za proizvodnju krompira i voa, kao i za panjako stoarstvo, on obuhvata prostrane krajeve drave, kao to su: Gornjsko u Sloveniji, Gorski kotar i Lika u Hrvatskoj, veliki dio Bosne, Hercegovine, Crne Gore i zapadnu Srbiju.4. Primorski rejon, u kome se proizvodi juno voe, rano povre i groe, on se protee pored Jadranskog mora i obuhvata: Istru, Dalmaciju i dio Crne Gore i5. Suptropski rejon, pogodan za proizvodnju pamuka, duvana, sezama, ranog povra i voa: on obuhvata sliv rijeke Vardara u Makedoniji.[footnoteRef:18] [18: Biani, R.: Ekonomska politika FNRJ, I , Zagreb, 1962. god., str. 203.]

Izmeu ostalog, ekoloki okviri i kulturno nasljee uticali su na stvaranje raznih tipova sela. Najbojlu tipologiju domaih sela dao je Cviji, Jovan: 1. Razbijena sela: a) Starovlaki tip,

2. Zbijena sela:a) Timoki tip,b) itluki tip i c) zbijeni mediteranski tip.

2. DANANJI POLOAJ SELA I SELJAKANesumnjivo je upravo to, da danas, sela ali i seljaci nisu u zavidnom poloaju naspram grada i graana. Sigurno je to da se sela prazne, da u selima danas, preovladava starija populacija ljudi koja je tu odrasla. Mladi uurbano tee ka tome da napuste svoja sela i da potrae sreu u gradu. Ukoliko se mladi ne ostvare u gradu, poslije toga vraaju se u svoja sela obino isfrustrirani zbog debakla i neuspjeha koji su doivili u gradu. Nesporna je injenica da e budunost dananjeg savremenog drutva upravo biti selo i rad u njemu. Veoma tuna injenica, kada govorimo o selima jeste to da stanovnici sela iz Vojvodine, a za koju znamo ve iz ranijeg izlaganja seminarskog rada da spada u najobradivije povrine u Srbiji, naputaju ih i trae bilo kakve, mizerne poslove po gradu, i ako samim obraivanjem svoje privatne zemlje dobili bi desetostruko vei profit. Moda je najbolje rjeenje za ovakav drutveni problem primjena japanskog menadmenta u funkcionisanju proizvodnje, to prodrazumjeva krialticu struka struci i time bi se moda stavila taka na problem naputanja sela od strane seljaka i na taj nain bi sela opet oivila i krenula da funkcioniu bolje i da privreuju vie.

Z A K LJ U A K Selo i seljaci su pojam koji se proimaju kroz gotovo itavu istoriju ovjeanstva i kao takvi su veoma vaan pojam sa stanovita sociologije, jer upravo seljaci ine veinu ovjeanstva. injenica je da je seosko drutvo ostalo vjekovima neproueno, a ono je velikim djelom i danas, i ako smo vidjeli razna miljenja i stanovita kao to je antika i feudalna misao o selu i seljacima, za nas, ljude dvadesetiprvog vijeka selo i seljaci su jo i dalje pod velom tajni od ljudskog uma jer mi jo nismo spoznali pravo znaenje i mjesto sela i seljaka u drutvu. Vidjeli smo takoe da su seljaci i sela drugaije bila tretirana od drutvenog ureenja do drutvenog ureenja, ali, kao autori ovog rada, pokuaemo da krajnje objektivno i nepristrano, ne podleui ideolokim, nacionalnim, vjerskim ili etnikim uticajima, politikim svakako, kaemo, da je ipak poloaj seljaka i sela bio koliko-toliko izjednaen sa graanima i u svom pravom smisliu postojao u periodu jugoslovenskog socijalizma. Danas, poloaj seljaka u demokratskom drutvu je opet na udaru graana i njihov znaaj se danas potcjenjuje, a naroito kada je u pitanju njihov doprinos drutvenoj zajednici. Kada je u pitanju naa zemlja Republika Srpska, znamo da postoji dosta kvalitetne i obradive zemlje (ona je postojala i ranije, ali ranije je bila iskoritena na pravi nain) ali vlast se ponaa indolentno prema seljacima i zemljoradnicima i ne podstiu ih na pravi nain da pokrenu agrarnu proizvodnju jer time bi pomogli i sebi, ali i dravi na neki nain i time bi rasteretili javni sektor, ma da, to je ve ekonomsko, a manje socioloko pitanje. Bilo kako bilo, jedna stvar je gotovo sto od sto sigurna, a to je da e ivot u budunosti i te kako da zavisi od sela i seljaka.

L I T E R A T U R A

1. Avdijev, V.: Istorija Starog Istoka, Beograd, 1952.

2. Biani, R.: Ekonomska politika FNRJ, I , Zagreb, 1962.

3. Bloh ,M.: Feudalno drutvo, Zagreb, 1958.

4. Gorder, J.: Sofijin svet, Oslo: Aschehoug, 1991.

5. Kosti, C.: Sociologija sela, Beograd, 1975.

6. Kulischer J.: Allgemeine Wirstschaftgeschichte des Mittelaters und ner Neuziet, Berlin, 1928.

7. K. Marks - F. Engels: Izabrana dela, II, Beograd, 1950.

8. Mandi O.: Ibn Haldun, napredni arapski sociolog iz XIV vijeka, Revija, asopis za knjievnost, kulturu i drutvena pitanja br. 3, Osijek, 1964.

9. Maillet, J.: Historie des institutions, Paris, 1956.

10. Marks K. - Engels F.: Manifest komunistike partije, Beograd, 1966.

11. Marks, K.: Epohe ekonomskih formacija drutva, Beograd, 1960.

12. Michel, A.: Les travailleurs algeriens en France, Pariz, 1956.

13. Vizantijski izvori za istoriju Jugoslavije, Vizantoloki institut, I, Beograd, 1952.

14