Upload
dangdat
View
218
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Socjalizm utopijny
• Kapitalizm (system wolnorynkowy) a socjalizm i komunizm
• Kapitalizm – rynek mechanizmem alokacji i dystrybucji
• Socjalizm - system oparty na własności wspólnej (brak własności prywatnej), ale działają rynki (w pewnym zakresie)
• Komunizm – własnośd kolektywna oraz brak rynków (paostwo decyduje o alokacji i podziale)
Socjalizm utopijny
• Pierwsze 3 dekady XIX wieku
• Reakcja na rozwijający się kapitalizm (warunki życia robotników)
• Etyczna krytyka kapitalizmu (niesprawiedliwy, nieludzki system)
• „Socjalizm utopijny” kontra „socjalizm naukowy”
• Główni przedstawiciele Robert Owen (1771-1858), Claude de Saint Simon (1760-1825), Charles Fourier(1772-1837)
Socjaliści utopijni
• Wprowadzenie własności wspólnej, uspołecznienie kapitału, spółdzielnie.
• Likwidacja ubóstwa, dochód minimalny gwarantowany, bezpłatne powszechne szkolnictwo
• C. Fourier – wspólnoty oparte na kooperacji (falangi) prowadzą do wzrostu efektywności; płaca zależy od pracy
• R. Owen – komuna New Harmony w USA (podział zysków, krótsze godziny pracy, szkoły dla dzieci, dobre warunki życia)
John Stuart Mill (1806-1873)
• Zasady ekonomii politycznej, 1848
• Oświeceniowe wychowanie
• Wpływ:
– Ekonomia D. Ricardo
– Filozofia utylitaryzmu
– Harriet Taylor (wpływ na poglądy co do praw kobiet i socjalizmu)
J. St. Mill a utylitaryzm
• Jeremy Bentham (1748-1932)
• Użytecznośd = szczęście (suma przyjemności – suma „bólów”)
• Hedonizm psychologiczny
• Utylitaryzm etyczny – maksymalizacja szczęścia jak największej liczby osób
• Polityka społeczno-gospodarcza wg utylitaryzmu
• Wpływ utylitaryzmu na ekonomię
Problemy utylitaryzmu
• Mierzalnośd użyteczności
– Rachunek szczęścia Benthama
• Porównywalnośd użyteczności pomiędzy osobami
– Mill: doświadczone osoby potrafią to zrobid dokładnie
Ekonomia J. St. Milla
• Metoda badawcza (kontekstowa polityka gospodarcza)
• Mill jako reformator społeczny
• Koncepcja homo oeconomicus: jeden motyw działao człowieka – dążenie do maksymalizacji własnej korzyści
• Ekonomia jako (niedokładna) nauka dedukcyjna
Prawa produkcji a prawa dystrybucji
• Prawa produkcji są niezmienne i niezależne od woli człowieka
• Prawa podziału (dochodów osobistych) mogą byd zmienione przez człowieka (np. przez system podatków i transferów)
• Umożliwiło Millowi twierdzenie, że możnaograniczad nierównośd i biedę w kapitalizmie (np. poprzez ograniczenie prawa do dziedziczenia wielkich majątków)
Mill a kapitalizm i socjalizm
• Pomiędzy socjalizmem a kapitalizmem
• Idealny socjalizm jest lepszy niż realny (ówczesny kapitalizm): większa równośd, brak ubóstwa, lepsze warunki życia itp.
• Ale, idealny (poprawiony) kapitalizm będzie lepszy nawet niż idealny socjalizm, bowiem daje większą wolnośd i różnorodnośd niż socjalizm.
Mill a kapitalizm i socjalizm
• Opowiadał się za reformami kapitalizmu: większa równośd dochodów i majątku, redystrybucja majątku (wysokie opodatkowanie nabywania spadków), skrócid godziny pracy, wprowadzid prawa wyborcze dla kobiet itp.
• Socjalizm warto wypróbowad na małą skalę
• Generalnie – zwolennik usprawnionego kapitalizmu
Mill o roli paostwa w gospodarce
• W zasadzie polityka leseferystyczna jest optymalna, chyba że odstępstwo od niej da społeczeostwu większe korzyści
• Odstępstwa Milla od czystego laissez-faire:– Ochrona młodych przemysłów
– Przymus szkolny
– Dostarczanie pewnych dóbr publicznych (edukacja na zasadzie komplementarności wobec edukacji prywatnej)
– Polityka w krajach biednych, zacofanych
– Regulacja monopoli
– Interwencja gdy osoby nie są w stanie przewidzied długookresowych skutków swoich czynów (np. długie kontrakty handlowe)
– Działania prywatne są nieskoordynowane (np. redukcja godzin pracy)
Mill a stan stacjonarny
• D. Ricardo: kapitalizm zmierza do stanu stacjonarnego, stanu zastoju (wg Ricarda to pesymistyczna konkluzja)
• Mill: stan stacjonarny może prowadzid do lepszego życia dla większości ludzi – wizja optymistyczna
Karol Marks (1818-1883)
Karol Marks
• Filozof, ekonomista, rewolucjonista
• System wyjaśniający działanie przyrody i całego społeczeostwa
• Wpływ:– Niemiecka filozofia historii
– Socjaliści utopijni
– David Ricardo
• Główny przedmiot zainteresowania: historyczny rozwój społeczeostw
Marks, c.d.
• Ekonomia Marksa jest zastosowaniem jego teorii historii (materializmu historycznego) do analizy gospodarki
• Teoria wartości
• Problem wyzysku robotników
• Alienacja robotników i fetyszyzm towarowy
• Prawa ruchu kapitalizmu – predykcje co do długookresowych tendencji w rozwoju
Marks, c.d.
• Skrajny krytyk kapitalizmu, zwolennik komunizmu (i socjalizmu jako systemu przejściowego)
• Badał głównie kapitalizm (niewiele o komunizmie)
• Główne dzieło ekonomiczne – Kapitał, t. 1 –1867, t.2 – 1885, t. 3 – 1894, t. 4 – 1905-1910
Życie Marksa
• Lata 30. studiuje prawo i filozofię w Niemczech
• Początek lat 40. – redaguje radykalne pismo w Kolonii (zamknięte w 1843)
• 1843 – emigruje do Francji, 1845 – do Belgii, 1849 – do Londynu
• 1844 – poznaje Fryderyka Engelsa
• 1848 – publikuje Manifest Komunistyczny
• 1864 – współtworzy pierwszą Międzynarodówkę
• 1867 – publikuje I tom Kapitału
K. Marks, F. Engels, Manifest Komunistyczny, 1848
• Rewolucja przemysłowa spowodowała:– Rosnący wyzysk robotników– Cykle koniunkturalne– Mechanizację pracy– Rosnącą pauperyzację
• Jedynym rozwiązaniem jest wprowadzenie komunizmu poprzez: – wywłaszczenie własności ziemskiej, – progresywne podatki dochodowe, – zniesienie dziedziczenia– Centralizację kredytu w rękach paostwa– Bezpłatną publiczną edukację dla wszystkich dzieci itp.
Idee K. Marksa
• Teoria wartości
• Wyzysk robotników
• Alienacja i fetyszyzm towarowy
• Materializm historyczny
• Prawa ruchu kapitalizmu
Teoria wartości Marksa
• Pożycza i modyfikuję teorię wartości D. Ricardo
• Teoria wartości oparta na pracy: wartośd towaru mierzy się ilością społecznie niezbędnego czasu do wyprodukowania jednostki towaru
• Próbował pokazad, że tak rozumiane wartości mogą wyjaśnid ceny w kapitalizmie (tzw. problem transformacji wartości w ceny) ale nie udało mu się to.
• Teorię wartości opartą na pracy wykorzystywał również do pokazania wyzysku robotników
Teoria wartości Marksa
• Wartośd = C + V +S,
C – kapitał stały, V – kapitał zmienny, S – wartośd dodatkowa
• Tylko praca (opłacona przez V) jest produktywna:
– Nakład C daje przychód równy C
– Nakład V daje przychód równy V+S
• S jest tworzona tylko przez pracę ale S jest własnością kapitalistów, stąd wyzysk robotników przez kapitalistów
Marks a problem transformacji• Czy teoria wartości oparta na pracy w ujęciu Marksa potrafi
wyjaśnid ceny w gospodarce kapitalistycznej? Czyli czy wartości jako c+v+s mogą byd przetransformowane w ceny rynkowe?
• Marks twierdził że tak i popierał to przykładami liczbowymi
• Wszystkie zmienne mierzone w godzinach czasu pracy
• W modelu są dwa przemysły, które używają kapitału wartego 100 ale proporcje c i v są różne
• Stopa zysku = s/(c+v)
• Stopa wartości dodatkowej (s/v) jest jednolita i wynosi 100%Przemysł c v k=c+v s
(s=v)Wartość=
k+sZyski Ceny
rynkowe
1 70 30 100 30 130 20 120
2 90 10 100 10 110 20 120
Gospodarka
160 40 200 40 240 40 240
Marks i problem transformacji• Zauważmy że gdyby ceny byłyby proporcjonalne do wartości to
stopy zysku musiałyby różnid się pomiędzy przemysłami, co byłoby niezgodne z konkurencyjną tendencją do wyrównywania się tych stóp (co Marks akceptował)
• Zatem ceny rynkowe odchylają się od wartości przewidywanych przez teorię wartości opartą na pracy. Ale:
• 1) suma wartości = sumie cen; 2) suma wartości dodatkowej = sumie zysków
• Więc zyski są formą s (nieopłaconej pracy) a dochód narodowy w cenach rynkowych jest wyznaczony przez ∑(c+v+s) (wartośd)
• e
Industry c v k=c+v s(s=v)
Value=k+s
Profits Market prices
1 70 30 100 30 130 20 120
2 90 10 100 10 110 20 120
Total economy
160 40 200 40 240 40 240
Marks i problem transformacji
• Zatem, teoria wartości oparta na pracy nie może wyjaśnic cen rynkowych poszczególnych towarów
• Ale może wg Marksa wyjaśnid zagregowaną wielkośd gospodarki (dochód narodowy, suma zysków)
• W tym sensie tylko praca tworzy zagregowane bogactwo społeczeostwa i dochody kapitalistów
• Problem: pokazany przykład numeryczny Marksa nie jest zadawalający bowiem początkowe wyceny c oraz v nie zmieniają się mimo tego że ceny rynkowe nie są równe wartości
• Jeżeli ceny rynkowe odchylają się od wartości, to 1) c musi byd nabywane po cenach rynkowych, 2) v może nie wystarczyd by nabyd wszystkie towary potrzebne na utrzymanie robotników
• Ogólnie: suma cen rynkowych odchyla się od sumy Marksowskich wartości a suma zysków od sum wartości dodatkowej
Marks a teoria wartości
• Zatem czysta teoria wartości oparta na pracy jest błędna
• Marks zdawał sobie z tego sprawę ale nie rozwiązał tego problemu
• Później wielu ekonomistów, marksistowskich i nie-marksistowskich, próbowało rozwiązad analitycznie problem transformacji wartości w ceny
• Ekonomia głównego nurtu utrzymuje, że nie da się tego problemu rozwiązad w rygorystyczny sposób
Inna rola teorii wartości Marksa: wyzysk robotników
• Założenia:1. Robotnik jest jedyną osobą która tworzy produkt
posiadający wartośd2. Kapitalista otrzymuje częśd wartości produktu (C+S)3. Robotnik musi pracowad na warunkach kapitalisty
(wytwarzad S)
• Konkluzja:1. Robotnik niedobrowolnie otrzymuje mniej wartości
niż wytworzył2. Kapitalista otrzymuje częśd wartości której sam nie
wytworzył
Inne zła kapitalizmu wg Marksa: alienacja i fetyszyzm towarowy
• W kapitalizmie ludzie stracili kontrolę nad procesem produkcji
• Samorealizacja przez pracę (najwyższy cel życia wg Marksa) stała się środkiem do zdobycia dochodów
• Podział pracy prowadzi do społecznej izolacji i wrogości nabywanej w procesie konkurencji
• Robotnicy są wyobcowani (alienacja) bowiem oddają owoce swojej pracy oraz czują się zagubieni, samotni i odizolowani w kapitalistycznym procesie produkcji
Fetyszyzm towarowy wg Marksa
• W kapitalizmie ludzie postrzegają system rynkowy jako mający niezależne od nich istnienie (nie kontrolują go)
• Rynek, pieniądz i towary stają się fetyszami, które zdają się kierowad ludzkim działaniem
• Produkcja i konsumpcja nieustannie rośnie podczas gdy podstawowe cele wspólnoty nie są zrealizowane (ubóstwo, głód itp.)
Materializm historyczny
• Ostateczną przyczyną wszystkich ważnych wydarzeo historycznych jest czynnik ekonomiczny – szeroko rozumiana technologia produkcji
• Trzy główne pojęcia materializmu historycznego:
– Siły wytwórcze (technologia produkcji)
– Stosunki produkcji (reguły gry, instytucje gospodarcze)
– Nadbudowa społeczna (instytucje polityczne, kultura, filozofia, nauka, obyczaje, ideologia itp.)
Materializm historyczny, c.d.
Nadbudowa społeczna
Stosunki produkcji
Siły wytwórcze
Harmonia → sprzeczności → pojawienie się nowych stosunków produkcji (harmonia) → sprzeczności... itd.
„Prawa ruchu” kapitalizmu Marksa
• Są to „sprzeczności” między siłami wytwórczymi a stosunkami produkcji w kapitalizmie
• Pięd „praw ruchu”– Prawo rezerwowej armii bezrobotnych– Prawo malejącej stopy zysków– Prawo rosnącej koncentracji i centralizacji kapitału– Prawo pogłębiających się kryzysów– Prawo zubożenia proletariatu
• Nie są to prawa naukowe ale raczej niedokładne predykcje, często zawierające błędy, rzadko falsyfikowalne
„Prawa ruchu” kapitalizmu Marksa (1)
1. Prawo rezerwowej armii bezrobotnych
• Zawsze istnieje nadwyżka podaży pracy bowiem kapitaliści chcą utrzymad niskie płace
• Armia ta rekrutuje się z różnych źródeł:
– Robotnicy zastępowani przez maszyny
– Młode osoby na rynku pracy, robotnicy zwolnieni podczas kryzysów itp..
• Liczebnośd rośnie w toku rozwoju kapitalizmu
„Prawa ruchu” kapitalizmu Marksa (2)
2. Prawo malejącej stopy zysku:
• Stopa zysku spada w czasie ze względu na rosnącą konkurencję na rynku pracy i rynku towarów
• Stopa zysków : r = s/(c+v)
• Podzielmy licznik i mianownik prawej strony przez v: r= (s/v)/(c/v+1)
• Zatem, r = e/(k+1), gdzie e=s/v jest stopą wyzysku a k=c/v jest kapitałową intensywnością produkcji
• Jeżeli k rośnie szybciej niż e – r spada.
• Wg Marksa postęp techniczny, mechanizacja, nieustannie podnosi k, ale e pozostawało dla niego raczej stałe
• Ale mechanizacja podnosi też produktywnośd pracy, więc epowinno rosnąd także i argument Marksa jest błędny
„Prawa ruchu” kapitalizmu Marksa (3)-(4)
3. Prawo rosnącej koncentracji i centralizacji kapitału• Kapitaliści akumulują coraz więcej kapitału, wielkośd firm rośnie a
stopieo konkurencji spada – rośnie koncentracja przemysłu. • Zmniejsza się również liczba kapitalistów
4. Prawo pogłębiających się kryzysów• Cykl koniunkturalny będzie się zaostrzał – fazy depresji będą
dłuższe i częstsze (bezrobocie wtedy będzie wzrastało permanentnie)
• Powody:– Nierówne tempo wprowadzania postępu technologicznego
w różnych przemysłach– Spadająca stopa zysku
„Prawa ruchu” kapitalizmu Marksa (5)
5. Prawo rosnącego zubożenia proletariatu
• Trzy interpretacje:
– Rosnące absolutne ubóstwo (realne dochody robotników spadają w czasie)
– Rosnące relatywne ubóstwo (częśd dochodu narodowego przypadająca robotnikom spada w czasie)
– Pogorszenie standardu życia (dochody + alienacja + fetyszyzm )