1

SÖZCÜK ÖBEKLERİ

2

Rivayet ederler: Engürü ile Çengürü: Engürü ile Çengürü arasında: Bir kent: Bu kent: Misk ü amber: Cennet misali: Kentin ortasına:

3

Öyle bir konak: Görenlerin parmağı ağzında kalırmış: Bu konakta: Bir derebeyi: Sözüm ona: Bu bey: Kendini dev aynasında görmek: ...gördüğü için:

4

Gözünü daldan budaktan sakınmayan: Padişah bile: Başa çıkamamış: Suyuna giderek: Avucunun içine almış: Padişahın başı: Başı darda kalmak: Başvurmak:

5

Gözdağı vermek: Musallat etmek: Sırtını dayamak: Her işe burnunu sokmak: İstediği gibi: Hangi taşı kaldırsan altından çıkmak: Suyu kevser / Toprağı cevher:

6

DEYİMLER (Çapanoğlu metninden) Cennet misali: Parmağı ağzında kalmak: Sözüm ona: Kendini dev aynasında görmek: Gözünü daldan budaktan sakınmamak: Başa çıkamamak: Suyuna gitmek: Avucunun içine almak:

7

Başı darda kalmak: Başvurmak: Gözdağı vermek: Musallat etmek: Sırtını dayamak: Her işe burnunu sokmak: Hangi taşı kaldırsan altından çıkmak:

8

DEYİMLER

Deyimlerin sözcükleri değiştirilemez, çıkarılamaz. Kalıplaşmıştır.

En az iki sözcükten oluşur. Mecaz anlamlı, hem gerçek hem mecaz

anlamlı, gerçek anlamlı deyimler vardır. Sözü etkili kılmak, ilgi çekicilik

sağlamak amacıyla başvurulur.

9

İKİLEMELER Kara kara, usul usul, harıl harıl… Alt üst, aşağı yukarı, küçük büyük… Ses seda, kılık kıyafet, eş dost… Eciş bücüş, abur cubur, allak bullak… Eğri büğrü, ufak tefek, çoluk çocuk…

KALIPLAŞMIŞ İKİLEMELER Bellibaşlı, darmadağınık, civciv, gırgır,

peşpeşe, alışveriş, cızbız, karmakarışık, öteberi

10

İKİLEMELER Tümcelere çeşitli anlam ilgileri katmak,

anlatım gücünü artırmak, anlamı pekiştirmek amacıyla aynı sözcüğün yinelenmesi, anlamları yakın ya da karşıt olan ya da sesleri birbirini andıran sözcüklerin yan yana kullanılmasıyla oluşur.

Bu nedenle anlamsal özellikleri ve oluşumları bakımından iki başlıkta incelenirler.

Araya noktalama işareti konulamaz.

11

AD TAMLAMALARI

En az iki ad-adıldan oluşur. Birbirlerini aitlik, benzerlik, nedenlik,

hammadde, meslek vb. nedenlerle tamamlarlar.

Belirtisiz, belirtili, takısız, zincirleme ad tamlaması olmak üzere dört grupta incelenir.

12

AD TAMLAMALARI (Çapanoğlu metninden)

Belirtili ad taml.

Belirtisiz ad taml.

Zincirleme ad taml.

Bahçenin çitleriGözlerinin rengiBenim derslerimOnun kaşlarıKentin ortasıAvucunun içiVb.

Yangın musluğuSüs balıklarıCennet misaliDev aynasıVb.

Bahçenin çitlerinin rengiYangın musluğunun ucuVb.

13

AD TAMLAMALARI(Belirtili ad tamlamaları)

Tamlayan(Ad soylu sözcük)

Tamlayan eki

Tamlanan(Ad soylu sözcük)

Tamlanan eki

BahçeGözlerinBenKentAvucu

-n-in-in-im-in-n-in(un)

ÇitlerRenkDerslerOrta İç

-i-i-im-s-i(ı)-i

14

AD TAMLAMALARI(Belirtisiz ad tamlamaları)

Tamlayan(Ad soylu sözcük)

Tamlayan eki

Tamlanan(Ad soylu sözcük)

Tamlanan eki

Yangın SüsCennet Dev

MuslukBalıklarMisalAyna

-i(u)-i(ı)-i-s-i(ı)

15

SIFAT TAMLAMALARI

Sıfat + ad = sıfat tamlamasıBir kent, bu kent

Sıfat + sıfat + ad = sıfat tamlaması Öyle bir konak, sıcak bir simitsıcak, taze bir simit

Sıfat + ad + ad = sıfat tamlamasırenkli balonlar, fenerler

16

SIFAT TAMLAMALARISIFAT(Tamlayan)

AD(Tamlanan)

SIFAT TAMLAMASI

Bir Öyle birGörünen Biraz Sıcak birSıcak, tazeSıcak, taze birrenkli

kentkonakköyekmeksimitsimitSimitbalonlar,fenerler

Bir kentÖyle bir konakGörünen köyBiraz ekmekSıcak bir simitSıcak, taze simitSıcak, taze bir simitRenkli balonlar, fenerler

17

Bağlama GruplarıAd unsuru Bağla

ç Ad unsuru Bağlama öbeği

DoğumBilinçli OlayBaşlayanAcıların…bıraktığıUlaşılamayanMadde dünyasında

ileya daveveveveya da

da

ölümbilinçsizeylembitenıstırapların…yarattığızorlananmetin dünyasında

Doğum ile ölümBilinçli ya da bilinçsizOlay ve eylemBaşlayan ve bitenAcıların ve ıstırapların…bıraktığı ve yarattığıUlaşılamayan ya da zorlananMadde dünyasında da metin dünyasında da …

18

İLGEÇ ÖBEKLERİAd unsuru ÇekimE

ki(varsa)

İlgeç İlgeç öbeği

Olgun bir kadınHareket EgemenliğiOSevildi(ğ)kİltifat

--ler-n-e--im-lar

gibi-le(ile)karşı kadariçinile

Olgun bir kadın gibiHareketlerleEgemenliğine karşıO kadarSevildiğim içinİltifatlarla

19

Ünlem Öbeği

Ünlem

Ad unsuru Ünlem öbeği

Ey Ey

Hele

fazilet ve nezaketin…çoktan unutuş…sizler

Ey fazilet ve…payıEy çoktan unutuş…Hele sizler

20

SAN (UNVAN) ÖBEKLERİ

Kişi adı San veya akrabalık adı

San grubu

Nusret Akif Murat

AğaEfendi Dayı

Nusret AğaAkif EfendiMurat Dayı

San veya akrabalık adı

Kişi adı San grubu

Aşık Doktor

Veysel Mükremin

Aşık VeyselDoktor Mükremin

21

Bileşik Eylem Öbekleri

Ad Yardımcı Eylem

Bileşik Eylem

Aşık ol- Aşık ol-

Eylem + e + Eylem Bileşik Eylem

Bak – a - kal- Bakakal-

22

Adeylem Öbekleri

Ad unsuru Ad-eylem Ad-eylem öbeği

Köroğlu …yolunuYol Ateş

olmaktutmakvermemekyakmak

Köroğlu olmak…yolunu tutmakYol vermemekAteş yakmak

23

Sıfat-eylem Öbekleri

Ad unsuru Sıfat-eylem

Sıfat-eylem Öbeği

Önümde Yürümeye Alt tarafı pek

yürüyençalışantutmayan

Önümde yürüyen Yürümeye çalışanAlt tarafı pek tutmayan

24

Zarf-eylem Öbekleri

Ad unsuru Zarf-eylem Zarf-eylem Öbeği

Toprağı …üstünü Ardınıza Yan yanaPurluğa Değneğine

eşipörtüpbaka bakaçekipdolduruncadayana dayana

Toprağı eşipÜstünü örtüpArdınıza baka bakaYan yana çekipPurluğa dolduruncaDeğneğine dayana dayana

25

Sayı Öbekleri

Büyük Basamaklı Sayı

Küçük Basamaklı Sayı

Sayı Öbeği

OtuzKırk Kırk

BeşYedi Beş

Otuz beşKırk yediKırk beş