Sogutma Elektriksel Devre Elemanlarinin Montaji

T.C.MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP(MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN

GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

TESİSAT TEKNOLOJİSİ VEİKLİMLENDİRME

SOĞUTMA ELEKTRİKSEL DEVREELEMANLARININ MONTAJI

ANKARA 2008

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ileonaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarakyaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarındaamaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretimmateryalleridir (Ders Notlarıdır).

Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeyerehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek vegeliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarındauygulanmaya başlanmıştır.

Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliğikazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılmasıönerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlikkazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler.

Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.

Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığındasatılamaz.

i

AÇIKLAMALAR ................................................................................................................... ivGİRİŞ .......................................................................................................................................1ÖĞRENME FAALİYETİ–1 ....................................................................................................31. TERMİKLER ....................................................................................................................... 3

1.1. Termiğin yapısı ve çalışma prensibi .............................................................................31.2. Termik çeşitleri .............................................................................................................41.3. Rölenin Yapısı ve Çalışma Prensibi..............................................................................41.4. Röle Çeşitleri ................................................................................................................6

1.4.1. Akım Rölesi ...........................................................................................................61.4.2. Potansiyel (Voltaj) Rölesi...................................................................................... 61.4.3. Isıl Röle.................................................................................................................. 71.4.4. Elektronik Röle......................................................................................................71.4.5. Defrost Röleleri .....................................................................................................8

1.5. Termiğin Montajı ..........................................................................................................81.6. Rölenin Montajı ..........................................................................................................10UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 11ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 13

ÖĞRENME FAALİYETİ–2 ..................................................................................................152. KONDANSATÖRLER (KAPASİTÖRLER) ....................................................................15

2.1. Kondansatörün Tanımı, Yapısı ve Görevi ..................................................................152.2. Kondansatör Çeşitleri..................................................................................................16

2.2.1. İlk Hareket Kondansatörü.................................................................................... 162.2.2. Daimî Devre Kondansatörü ................................................................................. 16

2.3. Kondansatör Montajı...................................................................................................172.3.1. Motorların Çalışmasında Kapasitörlerin Rölü..................................................... 172.3.2. Kapasitör Seçimi..................................................................................................172.3.3. Kapasitör Arızalarının Sebepleri .........................................................................17

2.4. Kapasitör Ölçümü .......................................................................................................182.4.1. Kapasitör Analizörü............................................................................................. 18

UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 19ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 20

ÖĞRENME FAALİYETİ–3 ..................................................................................................223. TERMOSTATLAR............................................................................................................22

3.1. Termostatın Tanımı, Yapısı Ve Çalışması ..................................................................223.2. Termostat çeşitleri.......................................................................................................253.3. Termostatların Soğutma Sistemleri İçin Önemi.......................................................... 263.4. Termostatların Ayar Ve Kontrolleri............................................................................283.5. Termostat Montajı.......................................................................................................33UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 34ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 36

ÖĞRENME FAALİYETİ–4 ..................................................................................................384. AŞIRI AKIM RÖLELERİ..................................................................................................38

4.1. Aşırı Akım Rölesinin Tanımı...................................................................................... 384.1.1. Manyetik Aşırı Akım Rölesi................................................................................38

İÇİNDEKİLER

ii

4.1.2. Termik Aşırı Akım Rölesi ................................................................................... 394.2. Aşırı Akım Rölelerinin Test ve Montajı .....................................................................40

4.2.1. Bimetal Aşırı Yük Koruyucu...............................................................................414.2.2. Manyetik Aşırı Yük Koruyucu ............................................................................414.2.3. Termal Aşırı Yük Koruyucu................................................................................424.2.4.İşlem Durdurma (Lokavt) Rölesi..........................................................................424.2.5. Elektronik Kompresör Motor Koruyucuları ........................................................ 43


ÖĞRENME FAALİYETİ–5 ..................................................................................................475. BASINÇ PROSESTATI.....................................................................................................47

5.1. Basınç Prosestatı Tanımı, Yapısı Ve Çalışması .......................................................... 475.2. Basınç Prosestatı Çeşitleri........................................................................................... 48

5.2.1. Alçak Basınç Anahtarı ......................................................................................... 495.2.2. Yüksek Basınç Anahtarı ...................................................................................... 49

5.3. Basınç Prosestatı Ayar Ve Montajı .............................................................................51UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 54ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 55

ÖĞRENME FAALİYETİ–6 ..................................................................................................576. YAĞ BASINÇ PROSESTATI........................................................................................... 57

6.1. Yağ Basınç Prosestatının Tanımı, Yapısı Ve Çalışması .............................................576.2. Yağ Basınç Prosestatının Ayar Ve Montajı ................................................................ 59UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 60ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 61

ÖĞRENME FAALİYETİ–7 ..................................................................................................637. SOLENOID VALFLER.....................................................................................................63

7.1. Solenoid Valflerin Tanımı, Yapısı Ve Çalışması........................................................ 637.2. Solenoid Valflerin Çeşitleri Ve Kullanım Alanları..................................................... 637.3. Solenoid Valflerin Test Ve Montajını Yapmak .......................................................... 66UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 68ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 69

ÖĞRENME FAALİYETİ–8 ..................................................................................................718. DEFROST SAATİ .............................................................................................................71

8.1. Defrost Saati Görevi Ve Çalışması .............................................................................718.2. Defrost Saati Kontrol Ve Montajı ...............................................................................72

8.2.1. Rezistansın Yerinden Demontaj Yapılması ......................................................... 738.2.2. Rezistansın Sağlamlığının Ölçülmesi, Yeni Rezistansın Monte Edilmesi ..........738.2.3. Defrost Saatinin Yerinden Demontajı..................................................................758.2.4. Defrost Saatinin Sağlamlığının Ölçülmesi, Yeni Defrost Saatinin Montajı ........75


ÖĞRENME FAALİYETİ–9 ..................................................................................................809. TERMOSTOP .................................................................................................................... 80

9.1. Termostop Tanımı Ve Görevi ..................................................................................... 809.2. Termostopun Kontrol Ve Montajı...............................................................................81

iii


ÖĞRENME FAALİYETİ–10 ................................................................................................ 8610. AYDINLATMA ELEMANLARI.................................................................................... 86

10.1. Soğutma Sistemlerinde kullanılan Aydınlatma Elemanları ......................................8610.2. Aydınlatma elemanlarının test ve montajı ................................................................ 86

10.2.1. Lamba ve Duyu Yerinden Demontaj Yapılması................................................8610.2.2. Lamba ve Duyun Sağlamlığının Ölçülmesi, Yeni Lamba ve Duyun MonteEdilmesi ......................................................................................................................... 8810.2.3. Lamba arızaları aşağıdaki gibi sıralanabilir....................................................... 88


ÖĞRENME FAALİYETİ–11 ................................................................................................ 9211. BUTONLAR .................................................................................................................... 92

11.1. Kapı ve fan butonunun görevi................................................................................... 9211.2. Kapı Butonunun Test ve Montajı..............................................................................93UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 94ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 95

ÖĞRENME FAALİYETİ–12 ................................................................................................ 9712. DAMPER TERMOSTATLAR ........................................................................................ 97

12.1. Damper termostatın tanımı ve çalışması ...................................................................9712.2. Damper termostatın kullanıldığı yerler .....................................................................9912.3. Damper termostat test ve montajı .............................................................................99UYGULAMA FAALİYETİ ............................................................................................ 101ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................. 102

ÖĞRENME FAALİYETİ–13 .............................................................................................. 10413. SENSÖRLER ................................................................................................................. 104

13.1. Sensörler tanımı ve yapısı ....................................................................................... 10413.1.1. Sıcaklık Sensörlerinin Seçilmesi .....................................................................10413.1.2. Sıvı hissediciler................................................................................................ 10813.1.3. Nem sensörleri .................................................................................................11013.1.4. Çiğ Noktası Duyargaları .................................................................................. 11313.1.5. Basınç Hisseden Elemanlar .............................................................................11213.1.6. Sıvı Akışını Hisseden Elemanlar .....................................................................11513.1.7. Seviye Ölçüm Duyargaları ..............................................................................117

UYGULAMA FAALİYETİ ............................................................................................ 121ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................. 122

MODÜL DEĞERLENDİRME ............................................................................................ 124CEVAP ANAHTARLARI ...................................................................................................127KAYNAKÇA....................................................................................................................... 130

iv

AÇIKLAMALAR

KOD 522EE0176ALAN Tesisat Teknolojisi ve İklimlendirmeDAL/MESLEK Soğutma SistemleriMODÜLÜN ADI Soğutma Elektriksel Devre Elemanlarının Montajı

MODÜLÜN TANIMISoğutma elektriksel devre elemanlarının tanımı, çeşitleri,kullanıldığı yerler, bakım ve montajı ile ilgili temel bilgi vebecerilerin kazandırıldığı öğrenme materyalidir.

SÜRE 40/32ÖN KOŞUL Ön koşulu yoktur

YETERLİKSoğutma elektriksel devre elemanlarının bakım, onarım,montaj ve demontajlarının yapılmasında kullanılan yöntemve teknikleri öğrenmek.

MODÜLÜN AMACI

Genel AmaçBu modül ile uygun ortam sağlandığında tekniğine uygunolarak soğutma cihazlarında kullanılan elektriksel devreelemanlarının çeşitlerini, kullanıldıkları yerleri öğrenecekve farklı devreler üzerine montajını, test ve bakımlarınıyapabileceksiniz.Amaçlar1. Gerekli donanımı kullanarak soğutma elektriksel devre

elemanlarını soğutma devresi üzerine kurabileceksiniz.2. Soğutma elektriksel devre elemanlarının çeşitlerini ve

kullanıldığı yerleri öğreneceksiniz.3. Soğutma devresinin büyüklüğüne göre soğutma

elektriksel devre elemanlarının seçiminiyapabileceksiniz.

4. Soğutma elektriksel devre elemanlarının bakımınıyapabileceksiniz.

5. Farklı soğutma devrelerine değişik elektriksel devreelemanlarının montajını yapabileceksiniz.

EĞİTİM ÖĞRETİMORTAMLARI VEDONANIMLARI

Sınıf, atölye, laboratuVar, kütüphane, bilgisayar, internetortamı, vb çalışma alanları, çeşitli katalog ve teknikdokümanlar, kurbağcık, açıkağızlı anahtar takımı, elmatkabı, tornavida takımı vb. el takımlarıdır.

ÖLÇME VEDEĞERLENDİRME

Modülün içinde yer alan her faaliyetlerin sonundakazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek kendinizideğerlendireceksiniz.

Öğretmen, modülün sonunda size bütün uygulamafaaliyetlerini içeren bir performans testi yaparakkazandığınız bilgi ve becerileri ölçebilecektir.

AÇIKLAMALAR

1

GİRİŞ

Sevgili Öğrenci,

Her geçen gün gelişen teknolojiye ayak uydurmak durumundayız. Özellikle teknik biralanda çalışacak bireyin bu konuda daha hassas olması gerekmektedir. Sizlerde çağımızın engelişmeye açık ve insan hayatında önemli yeri olan bir mesleğe adım atmış bulunuyorsunuz.

Tesisat ve İklimlendirme bölümümüzde bilgi ve beceriye dayalı uygulamalarda bumodülle, soğutma elektriksel devre elemanlarının tanımı, çeşitleri, bakımı ve montajı ileilgili konularda temel bilgi sahibi olacaksınız. Buradaki konular, mesleki gelişiminizintemelinin sağlam atılmasını sağlayacak şekilde hazırlanmıştır. Ancak unutulmamalıdır ki,mesleğinizde ilerlemek, teknolojik gelişmeleri yakından takip ederek kavrayabilmek ve hattauygulamalarınızla yeni ufuklar açmak ancak temeli sağlam atılmış birikimlerle olur.

Bu modülde yer alan faaliyetler sizlere; uygulama yaparak öğrenmeyi ve kullanılabilirbilginin sahibi olmanızı sağlayacaktır. Bu noktadan hareketle modülde yer alan faaliyet konuve uygulamaları sindirerek öğrenmeniz gerekmektedir. Öğrenme konusunda göstereceğinizözen aynı zamanda uygulamaların daha zevkli hale gelmesini de sağlayacaktır.

En detaylı iklimlendirme sistemi ile en basit soğutma cihazının, soğutma (çevrimiüzerine kurulu temel) prensipleri aynıdır. Bu tespitle; modülde yer alan faaliyetlerindikkatlice, sindirilerek ve neden sonuç ilişkisine dayalı bir muhakeme yürütülereköğrenilmesi; kullanılacak bilginin kalıcı ve kullanılabilir olması açısından çok önemlidir.

Sizleri kendi seçiminiz olan mesleğinizde başarılı olmanız dileğiyle…

GİRİŞ

2

3

ÖĞRENME FAALİYETİ–1

Termik ve rölelerin temel çalışma prensiplerini öğrenerek çeşitlerini görecek, bakım,test ve montajını yapabileceksiniz.

Termik, röle çeşitlerini araştırınız. Termik, röle ölçülerini ve fiyatlarını araştırınız, not alınız. Çevrenizdeki soğutma devrelerinin tip ve büyüklüğüne göre termik ve röle

seçimlerini inceleyiniz.

1. TERMİKLER

1.1. Termiğin yapısı ve çalışma prensibi

Şekil 1.1: Termiğin yapısı ve çalışma prensibi

Bütün elektrik devrelerinde, aşırı akıma karşı bir şekilde koruma sağlanmalıdır.Evlerde kullanılan sigorta bu tip korumaya iyi bir örnektir. Bir soğutma sisteminin güvenlibir şekilde çalışabilmesi için de arıza anında elektrik motorunu durduran bir devre kesiciyegerek duyulur. Termostat devresine seri bağlanarak kullanılan bu elemana termik denir.

Termiğin yapısında bir direnç ve bi-metal uç bulunur. Yük devresinde aşırı akımçekildiğinde direnç aşırı ısınarak bi-metal ucun genleşmesine sebep olur. Böylece, bi-metalucun yer değiştirmesiyle kontaklar açılarak devre akımı kesilecektir. Bi-metal ucun soğumasıve büzülerek eski konumuna dönmesiyle kontaklar kapanacak ve tekrar devreden akımgeçecektir.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

4

1.2. Termik çeşitleri

Termikler, soğutma sistemlerinde güvenle kullanılan, aşırı akıma karşı devreyikoruyucu basit cihazlardır. Devre üzerinde kompresörün bir şekilde, aşırı yüke maruzkalması ve motorun kalkış yapamaması, ciddî problemler yaratabilir. Röle hasarlanabilir vehatta motor sargıları yanabilir. Bunları önlemek amacıyla devrede daimi sigorta gibi görevyapan termik kullanılır. Termik, belirli bir aşırı akımın, belirli bir süre içinde geçişine izinveren bir elektrik devre elemanıdır. Bu süre bitiminde ısınmış kontaklarını açarak devreyikeser. Bu şekilde, devre elemanlarının da zarar görmesini önler. Kontaklar bir süre sonrasoğuyarak eski pozisyonlarına geri döner ve akım geçmeye başlar. Şekil 1,1’de termiğinyapısı ve çalışma prensibi görülmektedir.

Resim 1.1: Termikler

.

1.3. Rölenin Yapısı ve Çalışma Prensibi

Röleler elektrik devresini kontrol etmek üzere kullanılan manyetik bir bobinin ürettiğiharekete göre açma veya kapama yapan cihazlardır.

Şekil 1.2: Röle ve devre üzerindeki yeri

5

Resim 1.2: Akım rölesi Resim 1.3: PTC röle

Diğer bir ifadeyle, ufak güçteki elektromanyetik anahtarlara röle adı verilir. Rölelerkullanıldığı yerin özelliğine göre pek çok şekilde düzenlenebildiğinden, herbirinin yapısınıtek tek açıklamak mümkün değildir. Bunlardan bazıları aşırı akım rölesi, ısıl röle, (PTC)elektronik solid-state (katı hal) rölesidir. Hepsinin ortak fonksiyonu, elektrik devrelerini, birtahrik vasıtasıyla kontrol etmektir.

Şekil 1.2’ de ev tipi soğutucularda kullanılan aşırı akım rölesinin devre üzerindeki yerigörülmektedir.

Motorunun ilk hareketini sağlamak üzere tasarlanmış diğer bir röle tipi de elektronikröledir (Resim 1.4).

Hermetik tip kompresörlerin kullanıldığı ev tipi soğutucularda, elektrik motorunun ilkhareketi, yaygın olarak kullanılan ve motor gövdesine yerleştirilmiş ilk hareket rölesi (akımrölesi) ile gerçekleştirilir. Elektrik motoru ana sargısı üzerinden geçen yüksek kalkış akımı,röle bobininde yüksek manyetik alan oluşmasına neden olur. Bunun sonucu rölenin hareketlikontakları, rölenin yay direncini yener ve sabit kontaklar üzerine yapışarak, elektrikmotorunun yardımcı sargısını devreye sokar.

Resim 1.4: Ev ve küçük tip ticari soğutucularda kullanılan röleler

6

Yardımcı sargının devreye girmesiyle motorda, yüksek kalkış torku oluşur ve motorhızla kalkış yapar. Yardımcı sargının devreye girmesi ve motorun hareketiyle ana sargıüzerinden çekilmekte olan akım % 70-80 nispetinde düşer. Bu düşüş, röle bobini üzerindekimanyetik alanın devamı için yeterli değildir ve röle kontakları yay direncinin etkisiyle eskidurumlarına geri döner. Bunun sonucu yardımcı sargı devreden çıkar ve elektrik motorusadece ana sargı üzerinden geçen devre akımıyla beslenerek termostatın izin verdiği sürecedevrede kalır.

Isıl röle ise adından da anlaşılacağı üzere sıcaklık değişimlerine göre devrede açma,kapama yapan aygıttır. Yapılarında bulunan bi-metal parçalar sıcaklık değişimlerindehareket ederek kontakları açar veya kapar. Böylece elektrik motorunun ilk hareketi sağlanır.

Elektronik rölesinin yapısı diyot, transistor ve triyak gibi yarı iletkenlerden oluşur.Yarı iletken, akım ve gerilim değişimlerine göre devrede açma, kapama yaparak motorunkalkışını sağlar. Daha çok 1/8 ile 1/3 hp küçük güçteki hermetik ekovatların ilk hareketindekullanılırlar.

1.4. Röle Çeşitleri

Akım rölesi Potansiyel (voltaj) rölesi Isıl röle Elektronik röle Defrost röleleri

1.4.1. Akım Rölesi

Kompresörün ilk hareketi esnasında mevcut ataletin aşılması gerekir. Bundan dolayınormal çalışma akımının 4–5 katı fazla akım çeker. Bu çekilen aşırı akım devreye seribağlanmış röle bobininde manyetik alan oluşturur. Oluşan manyetik alan röle kontaklarınınkısa bir süre için kapanmasına yol açar. Kontakların kısa süre için kapanması, akımınyardımcı sargıya verilmesine neden olur. Yardımcı sargı çok kısa bir an devrede kalır. Motorharekete geçtikten sonra çekilen akım düşeceği için röle bobininin oluşturduğu manyetikalan azalır ve kontaklar tekrar açılır. Yardımcı sargı devre dışı kalmış olur. Motor duruncayakadar sadece ana sargı devrede kalır.

1.4.2. Potansiyel (Voltaj) Rölesi

Kompresör motoru ilk kalkış esnasında röle kontakları kapalı konumda bulunduğu içinana ve yardımcı sargılar kısa bir süre için birlikte devreye girerler.

Devreye paralel olarak bağlanan röle bobini enerjilenir ve normalde kapalı olan rölekontaklarını açar.

Röle kontaklarının açılmasıyla yardımcı sargı devreden çıkar ve kontaklar kompresörmotoru duruncaya kadar açık konumda kalır.

7

Bu şekilde ilk kalkıştan sonra sadece ana sargı devrede kalmış olur.

Potansiyel rölenin akım rölesine kıyasla avantajı kıvılcım üretmemesi ve daha uzunömürlü olmasıdır.

1.4.3. Isıl Röle

Bu rölede Ni-Cr alaşımından yapılmış olan direnç teli devreye seri olarakbağlanmıştır.

Motorun ilk hareketi esnasında tel hemen ısınmadığı için ana ve yardımcı sargı birliktedevreye girer ve rotorun kalkışı kolaylaştırılmış olur.

Sonra tel ısınmaya başlar ve ısınma sonucu boru uzadığı için mafsal mekanizmasıyardımıyla rölenin S ucu devre dışı bırakılır.

Ucunun devre dışı bırakılmasıyla kompresör motorunun yardımcı sargısı da devre dışıkalmış olur ve motor duruncaya kadar ana sargı devrede kalır.

Herhangi bir arıza veya zorlanma nedeniyle motor normalden çok fazla akımçektiğinde direnç telinin boyu daha fazla uzayacağı için rölenin M ucu da devre dışı kalır.Dolayısıyla ısıl rölelerde ayrıca termik koruyucuya ihtiyaç yoktur. Röle hem kalkış hem deemniyet görevini üstlenmiş olur.

1.4.4. Elektronik Röle

Bu rölede pozitif sıcaklık katsayılı yarı iletken eleman (PTC) kullanılır. PTC elemanıüzerinden akım geçtikçe ısınır ve direnci 10 000 ohma kadar yükselir. Röle yardımcı sargıdevresine bağlandığından ilk anda akımı geçirir, fakat daha sonra devredeki direncinartmasına, dolayısıyla akımın çok azalmasına neden olur.

Akım çok azalınca yardımcı sargı devreden çıkmış olur. Kompresör motoru tekrarduruncaya kadar ana sargı devrede kalmış olur.

Motor durduktan sonra tekrar çalışabilmesi için rölenin soğuması gereklidir. Bununiçin 4–5 dakika süre geçmesi lazımdır.

1.4.4.1. Elektronik Başlatma Rölelerin Özellikleri

Baryum-titan alaşımı kullanılan ve dışı yanmayan malzeme ile kaplanantermistör elemana sahiptir.

İki bağlantı kablosu mevcuttur. Tesisatı basit olup, bağlantısı akım rölesine benzer. Bu röle, daimi ayrık kapasitörlü (PSC) motorlara bağlanarak zorlu kalkış

durumlarında motora destek verir.

8

1.4.4.2. Elektronik Rölelerle Çalışırken Dikkat Edilecek Hususlar Tesisatı yapmadan önce üreticilerin talimatını okuyunuz. Devre kontrolü yaparken uygun cihazlar (avometre) kullanınız. Bağlantı kablosunu ark yaptırarak voltaj kontrol etmeyiniz. Cihazı aşırı sıcakta açıkta bırakmayınız. Elektronik röle çalışırken sıcaklığı 77 oC civarında olduğundan kılıfına

dokunmayınız. Röleler çalıştıktan sonra soğuması için belli bir süre (1–2 dk) beklenmelidir. Bu tip röleler sadece kılcal borulu sistemler için uygundur.

1.4.5. Defrost Röleleri

Defrost röleleri, çoğunlukla bir zamanlayıcı gibi belli zamanlarda sistemi defrostageçirir. Ancak karlanmanın hissedilmesi veya kar erime işleminin bitmesi, hissedici kuyrukveya hissedici elemana sahip defrost termostatı yardımıyla yapılır.

Pencere veya split tip klimalarda bu yöntem uygulanır. Dış ünite dönüş borusu dışınabağlanan defrost rölesi karlanmayı sıcaklık yardımıyla hisseder ve klimayı defrost konumunagetirir. Dört yollu vana belli bir süre yaz konumunda çalıştırılarak karlanma giderilir.

1.5. Termiğin Montajı

Termiğin montajını yapmadan önce soğutucunun elektrik bağlantısı prizdençıkartılmalıdır. Termiğin bir ucu terminal üzerindeki termostat çıkış ucunun bağlandığıterminal bağlantısı üzerindeki faz–1 ucuna bağlanmalıdır. Termiğin diğer ucu ise kompresörfüzit uçlarından ortak uca bağlanarak kompresör gövdesine sabitleme yayı ilesabitlenmelidir. Kompresör kapasitesine uygun temik seçilmelidir.

9

Resim 1.5: Termiğin kompresör üzerine montajı

Resim 1.6: Termiğin kompresör üzerine sabitlenmesi

10

1.6. Rölenin Montajı

Resim 1.7:Rölenin kompresör üzerine montajı

Rölenin montajı yapılırken soğutucunun elektrik bağlantısı prizden çıkartılmalıdır.Terminal bağlantısı üzerindeki nötr ucu röle soketine bağlanmalı ve röle kompresör füzituçlarından ana ve yardımcı sargı uçlarına takılmalıdır.

11

UYGULAMA FAALİYETİ

Aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri dikkate alarak, termik ve röleyi test ediniz.

İşlem Basamakları Öneriler

Aşağıda listesi verilenmalzemeleri temin ediniz.

Malzemeler

Ölçü aleti(avometre)TemikRöleÇakmak

Avometreyi ohm kademesinealınız.

Avometreyi açınız. Avometreyi ohm kademesine alınız.

Avometre ile termiği ölçünüz.

Avometrenin proplarını termiğin uçlarına temasettirerek termiğin sağlamlığını ölçünüz.

Avometrenin ekranı bir değer gösteriyorsa termiksağlamdır.

Çakmak yakarak termiği testediniz.

Termiği sol elinize alınız. Çakmağı sağ elinize alarak yakınız. Termiğin bi-metal ucunu ısıtınız. Termiğin bi-metal ucu bir süre sonra tık ederse

termiksağlamdır.


12

Röleyi test ediniz.

Avometreyi açınız. Avometreyi ohm kademesine getiriniz. Avometrenin proplarını role kontaklarına temas

ettiriniz. Röleyi ters çevirerek avometrenin ekranını

kontrol ediniz. Avometrenin ekranında değer değişimi varsa role

sağlamdır.

13

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

OBJEKTİF TEST (ÖLÇME SORULARI)

1. Aşağıdakilerden hangisi termiğin görevidir?A) Kompresörü çalıştırmak B) BuharlaştırmakC) Yoğuşturmak D) Aşırı akımda kompresörü durdurmak

2. Aşağıdakilerden hangisi röle çeşitlerinden değildir?A) Akım rölesi B) Defrost rölesiC) Damper röle D) Elektronik röle

3. Termiğin devre üzerindeki yeri neresidir?A) Kompresörün ortak ucu B) Kompresörün ana sargı ucuC) Hepsi D) Montaj şekli

4. Rölenin elektrik bağlantısı nasıl olmalıdır?A) Sadece faz bağlanmalıB) Sadece nötr bağlanmalıC) Hem faz hem nötr bağlanmalıD) Hiçbiri

5. Termiğin elektrik bağlantısı nasıl olmalıdır?A) Hem faz hem nötr bağlanmalıB) Sadece faz bağlanmalıC) Sadece nötr bağlanmalıD) Hepsi

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız sorularla ilgili öğrenme faaliyetlerinitekrarlayınız.


14

UYGULAMALI TEST (YETERLİK ÖLÇME)

FAALİYET ADI: Termik, röle sağlamlık testini ve montajını yapmak

AMAÇ: Uygun ortam sağlandığında, standartlara ve tekniğine uygun olarak, Termik,röle sağlamlık testini ve montajını yapabileceksiniz.

DeğerlendirmeDeğerlendirme Ölçütleri

Evet Hayır İş önlüğünüzü giydiniz mi? Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? Avometreyi açabildiniz mi? Avometrenin proplarının takarak ohm kademesine getirebildiniz

mi? Termiği test edebildiniz mi? Röleyi test edebildiniz mi?

DEĞERLENDİRME

Uygulama faaliyetinde kazandığınız davranışlarda işaretlediğiniz “EVET” lerkazandığınız becerileri ortaya koyuyor.”HAYIR” larınız için ilgili faaliyetleri tekrarlayınız.

Tamamı EVET ise diğer öğrenme faaliyetine geçiniz.

15


Kondansatörlerin tanımı, çeşitleri ve temel çalışma prensiplerini öğrenerek bakım vemontajını yapabileceksiniz.

Kondansatör çeşitlerini araştırınız. Kondansatör ölçülerini ve fiyatlarını araştırınız, not alınız. Çevrenizdeki elektrik motorlarının tip ve büyüklüğüne göre kondansatör

seçimini inceleyiniz.

2. KONDANSATÖRLER (KAPASİTÖRLER)

2.1. Kondansatörün Tanımı, Yapısı ve Görevi

Kondansatör, araları yalıtılmış iki metal levhadan yapılmış elektrikî bir aygıttır. Şekil23.43’te görüldüğü gibi iki metal levha arasında hava olabileceği gibi, kâğıt, parafin vb.yalıtkan maddeler de olabilir. İki levha arasındaki yalıtkana dielektrik adı verilir.Dielektriğin cinsine göre de kondansatörler ayrı adlar alırlar; kâğıtlı kondansatörler, havalıkondansatörler, elektrolitik kondansatörler gibi.

Şekil 2,1’ deki kondansatörün metal levhalarına bir doğru gerilim uygulandığında, oanda devrede bulunan duyarlı bir ampermetrenin göstergesinin bir sapma gösterdiği vehemen yine sıfır noktasına döndüğünü görürüz. Bu bize devreden kısa süreli bir akımgeçtiğini gösterir. Gerçekten, şekil 2,1’de 2. durumda boşta duran anahtar, 1 durumunagetirilince B ve C levhaları (+) ve (-) olarak elektrik yüklenirler. Bu yüklenme sırasındailetkenlerden akım geçeceğinden ampermetre bir sapma gösterir. Ancak, B ve C levhalarıtam yüklenip iki levha arasındaki potansiyel farkı, üretecin gerilimine eşit değere erişinceelektron akışı durur ve ampermetre göstergesi sıfır noktasına geri döner.

B ve C levhaları tam yüklendikten sonra anahtar 3 konumuna getirilirse, C den B yedoğru bir akım geçer ve levhalar boşalır. Ancak, bu akımın yönü dolma (şarj) akımının tersyönündedir. B ve C levhaları arasındaki elektron alışverişi sona erince devreden hiçbir akımgeçmez.

B ve C levhaları, büyük yüzeyli, levhalar arasındaki uzaklık az ve aralarındakiyalıtkan madde dielektrik özelliği iyi olan bir maddeden ise bu iki levha üzerinde oldukçaçok miktarda elektrik yükü toplanabilir. Bir kondansatörün yük toplama yeteneğine okondansatörün sığası veya kapasitesi denir ve C harfi ile gösterilir.

Soğutma sistemlerinde kondansatör, başlıca iki amaca yönelik kullanılır;


AMAÇ

ARAŞTIRMA

16

2.2. Kondansatör Çeşitleri

2.2.1. İlk Hareket Kondansatörü

İlk hareket kondansatörünün soğutma sistemindeki fonksiyonu çok önemlidir.Kompresör elektrik motoru, ilk harekete bu kondansatörle geçecektir. Bilindiği üzeresoğutma sistemlerinde (kompresör tahrikinde) kullanılan elektrik motorları ana sargı veyardımcı sargı olmak üzere iki ayrı bobin devresi taşırlar. Bunlardan yardımcı sargı elektrikmotorunun yük altında kalkışını (ilk hareketini) kolaylaştırmak üzere tasarlanmış ve anasargı ile 90º’ lik faz farkı oluşturacak şekilde konumlandırılmıştır. Sargılar arasındaki fazfarkı, ilk hareket için gerekli olan kalkış momentini (torku) sağlar.

Şekil 2.1: Soğutma devrelerinde elektrik motoru uygulamalarına yönelik kondansatör kullanımı

Bu şekilde, yani faz farkı yaratacak şekilde tasarlanmış bobin devresinde alternatifakımda kullanılan kondansatör (kapasitör) tek fazlı olan devre akımını iki fazlı durumaçevirir. Kondansatör her iki sargıda birden kullanılabilir. Eğer yalnız yardımcı sargı, yani ilkhareket sargısında kullanılıyorsa, ilk hareket kondansatörü adını alır. İlk hareketkondansatörü motor devre kalkışında birkaç saniye devrede kalır ve kalkışı takiben röle veyamerkezkaç anahtarla devreden çıkarılır. Soğutmadan kaynaklanan bir problem de motor yükaltında sık sık devre kalkıyorsa veya ilk hareket sargısı uzun zaman devrede kalıyorsa,kondansatör izolasyonu aşırı ısınarak patlar.

2.2.2. Daimî Devre Kondansatörü

Eğer kondansatör sadece ana sargıda, yani daimî devrede görev yapan sargı üzerindegörev yapıyorsa, daimî devre kondansatörü adını alır Soğutma sistemindeki fonksiyonu,ilk hareket kondansatörü ile ilk anda motorun kalkışına yardım etmesidir. Motor normaldönme momentine ulaşınca motorun güç faktörünü en iyi şekilde ayarlayarak aşırı akımgeçmesine mâni olur. Daimî devre kondansatörü olmadan da motor çalışabilir, ancak motorçok fazla akım çeker.

17

Devre üzerinde kullanılan kondansatörler, devre gerilimine uygun gerilimde ve doğrukapasitede (sığada) kullanılmalıdır. Hiçbir zaman ilk hareket kapasitörü, daimi devrekapasitörü yerine kullanılamaz.

2.3. Kondansatör Montajı

2.3.1. Motorların Çalışmasında Kapasitörlerin Rölü

Kapasitör motorun çalışma akımını azaltır. Kapasitör motor kalkış momentine yardımcı olur. Kalkış kapasitörünün yetersiz olması motorda yavaş kalkınmaya neden olur. Kapasitörün çok büyük veya çok küçük seçilmesi motorların ısınmasına neden

olur.

2.3.2. Kapasitör Seçimi

Motor Gücü Kalkış Kapasitörü Daimi Kapasitör Volt

1/8 BG 36–44 5 230

1/6 BG 43–51 7 230

1/4 BG 54–62 10 230

1/3 BG 80–96 15 230

1/2 BG 100–130 16 230

3/4 BG 160–204 17 230

1 BG 220–250 18 230

1.2 BG 260–300 20 230

2.3.3. Kapasitör Arızalarının Sebepleri

Arızalı başlatma anahtarı (rölesi) Aşırı motor yükü Aşırı hizmet süresi (uzun zaman çalışma) Kötü motor yatakları Düşük hat voltajı Yanlış kapasite değeri Uygunsuz kapasitör voltaj değeri Aşırı sıcaklık

18

2.4. Kapasitör Ölçümü

Resim2.1: Kapasitör test cihazı

2.4.1. Kapasitör Analizörü Kapasitans değerinin ölçümü Güç katsayısının ölçümü Açık (kopuk) kapasitörleri belirler. Kısa devre olmuş kapasitörleri belirler. Kapasitör kaçaklarını gösterir.

Resim 2.2: Kapasitör analizörü

19


Aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri dikkate alarak kondansatörün devre üzerinebağlantısını yapınız.

İşlem Basamakları Öneriler Aşağıda listesi verilen malzemeleri

temin ediniz. Malzemeler

KondansatörAvometreElektrik kablosuPenseTornavida takımıSoket

İş önlüğü giyiniz. İş önlüğü giymekçalışma disiplininize etki edeceğindenişe odaklanmanızı arttıracaktır.

Çalışma ortamınızın temizliğini kontrolediniz. Çalışma ortamınızın temizolması güzel ürünlerin çıkmasınısağlayacaktır.

İş güvenliği tedbirlerini göz önündebulundurunuz.

Soğutucunun fişini prizden çıkartınız vekondansatörü test ediniz.

Soğutucunun fişini prizden çıkartınız. Kondansatörü analizör veya avometre

ile test ediniz. Kondansatöre akım verip uçlarını kısa

devre ederek test edebilirsiniz.

Terminal bağlantısını sökerekkondansatörü bağlayınız.

Terminal bağlantısını sökünüz. Kondansatörü bağlayınız.(İHK ise ana

sargı ile yardımcı sargı arasına DDK iseana sargı ile ortak uç arasına)

Soğutucuyu çalıştırarak sistemi testediniz.

Soğutucunun fişini prize takınız. Soğutucuyu çalıştırınız.


20



1. Aşağıdakilerden hangisi kondansatör çeşitlerindendir?A) Daimi devre kondansatörü B) Elektronik kondansatörC) Aşırı akım kondansatörü D) Isıl kondansatör

2. Kondansatörün görevi aşağıdakilerden hangisidir?A) Kompresörü durdurmak B) Kompresörün kalkışına yardımcı olmakC) Termiği devreden çıkarmak D) Termiği devreye sokmak

3. Aşağıdakilerden hangisi kondansatörün görevlerinden değildir?A) Kompresörün kalkışına yardımcı olmakB) Kompresörü voltaj değişimlerinden korumakC) Sürekli devrede kalarak voltaj dalgalanmalarını almakD) Hepsi

4. Kondansatörün elektrik bağlantısı nasıl olmalıdır?A) Sadece faz bağlanmalıB) Sadece nötr bağlanmalıC) Hem faz hem nötr bağlanmalıD) Sadece toprak bağlanmalı

5. İHK kondansatörü mü yoksa DDKkondansatörü mü daha büyük kapasiteliseçilmelidir?A) İHK kondansatörüB) DDK kondansatörüC) Her iki kondansatör aynı kapasitede seçilirSıcak soğutucu akışkan ile eritmeD) Hepsi

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. ve Doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız sorularla ilgili öğrenme faaliyetlerinitekrarlayınız.


21


FAALİYET ADI: Kondansatörleri ölçme-kontrol ve montajını yapmak

AMAÇ: Uygun ortam sağlandığında, standartlara ve tekniğine uygun olarak,Kondansatörleri ölçme-kontrol ve montajını yapabileceksiniz.


Evet Hayır1. İş önlüğünüzü giydiniz mi?2. Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi?3. Soğutucunun fişini prizden çıkartabildiniz mi?4. Kondansatörü test edebildiniz mi?5. Terminal bağlantısını sökebildiniz mi?6. Kondansatör bağlantısını yapabildiniz mi?7. Soğutucunun fişini takarak sistemi test edebildiniz mi?

DEĞERLENDİRME

Uygulama faaliyetinde kazandığınız davranışlarda işaretlediğiniz “Evet” lerkazandığınız becerileri ortaya koyuyor.”Hayır” larınız için ilgili faaliyetleri tekrarlayınız.

Tamamı Evet ise diğer öğrenme faaliyetine geçiniz.

22


Termostatın tanımı, çeşitleri ve temel çalışma prensiplerini öğrenerek bakım vemontajını yapabileceksiniz.

Termostat çeşitlerini araştırınız. Termostat ölçülerini ve fiyatlarını araştırınız, not alınız. Çevrenizdeki soğutma devrelerinin tip ve büyüklüğüne göre termostat seçimini

inceleyiniz.

3. TERMOSTATLAR

3.1. Termostatın Tanımı, Yapısı Ve Çalışması

Isıtma veya soğutmanın kontrolü, sıcaklık değişimi üzerine kurulmuştur. O haldeısıtma veya soğutmanın gerçekleştirilmesi, belirlenmiş sıcaklık aralıklarında sıcaklığındeğişimine göre belirlenecektir. Soğutma ve iklimlendirme sistemlerinde sıcaklık kontrolü,termostat adı verilen cihazın kullanılmasıyla sağlanır. Diğer bir ifadeyle termostatlar,soğutulacak hacim, soğutulacak akışkan veya evaporatör gibi kısımların sıcaklıklarının,belirli değerler arasında kalmasını sağlamak amacıyla kullanılan kumanda kontrolcihazlarıdır.

Şekil 3.1: Soğutma devrelerinde kullanılan termostat ve fonksiyonel yapısı

AMAÇ

ARAŞTIRMA


23

Resim 3.1: Sıcak-soğuk termostat

Soğutma sistemlerinde kullanılan termostatlar kullanılacağı yerin özelliğine göreçeşitli tipte yapılırlar.

Şekil 3,1’de ev tipi buzdolaplarında kullanılan mekanik termostatın fonksiyonel yapısıgörülmektedir.

Temelde, iki tip termostat vardır: Isıtma sistemlerinde kullanılan termostatlar, Soğutma sistemlerinde kullanılan termostatlar.

Bunların dışında her iki özelliğin bir arada bulunduğu, yani hem ısıtma, hem desoğutma işinin aynı sistem üzerinde gerçekleştirildiği ünitelerde (ısı pompaları gibi), sıcaklıkkontrolünde kullanılmak üzere geliştirilmiş kombine termostatlar da mevcuttur.

Yukarıda bahsettiğimiz gibi termostatlar sıcaklığa tepki veren cihazlardır. Bunu dayapısal özelliklerine bağlı olarak çeşitli şekilde gerçekleştirirler. Soğutma ve iklimlendirmesistemlerinde kullanılan termostatlar başlıca iki ana kısımdan oluşur. Birinci kısım, sıcaklıkdeğişimlerine tepki veren mekanik bölümdür. Mekanik tepkinin kumanda ettiği elektrikîkontaklar ise ikinci kısımda bulunur. Basit manada termostat, sıcaklık değişimlerine bağlıolarak devrede bir elektrik anahtarı gibi çalışan ve böylece bağlı olduğu sistemi açma vekapama yaparak kumanda eden cihazdır.

Diğer bir termostat tipi ise, iletken direncinin sıcaklığa bağlı olarak değiştiği veböylece devre akımının elektronik olarak sürekli kontrol edildiği termostattır. Örneğin,gelişmiş soğutma sistemlerinde, kondenser sıcaklığına bağlı olarak fan devrinin sürekliolarak kontrol edildiği termostatlar bu tiptedir.

Soğutma sistemlerinde, temelde beş farklı çalışma yapısına sahip ortam şartlarınaayarlanabilen termostat kullanılır. Bunlar:

Farklı genleşme özelliğine sahip metallerin birleştirilmesiyle elde edilen bi-metal termostatlar,

Farklı genleşme özelliğine sahip metal çubuk ve metal borudan meydana gelentermostatlar,

24

Kapalı bir körük içindeki gazın genleşmesi (basınç) prensibi üzerinegeliştirilmiş termostatlar,

Tamamı sıvı ile dolu ve sızdırmaz kapalı körüğün, sıcaklık değişimine, basınçdeğişimi şeklinde verdiği tepki üzerine geliştirilmiş termostatlar,

Sıcaklığın iletken direncini değiştirmesi prensibi üzerine geliştirilmiş akım veyagerilim kontrolü termostatlar.

Şekil 3.2: Termostatların iç yapısında kullanılan farklı uygulamalar içingeliştirilmiş sıcaklıkdeğişimlerini algılayıcılar(sensörler)

Şekil 3,2’ de farklı genleşme kabiliyetine sahip iki metalin ayrılmaz şekildebirleştirilmesiyle meydana gelen bi-metal termostat görülmektedir. Bi-metal eleman,birbirine bağlanmış iki değişik metalden ibarettir. Elemanı çevreleyen sıcaklığındeğişmesiyle, metaller genleşecek veya büzülecektir. Eğer bi-metal elemanı çevreleyensıcaklık artarsa, hem A metali hem de B metali genleşmeye başlayacaktır. Ancak, A metali Bmetalinden daha hızlı genleşir. Bu durum bi-metal elemanın eğilmesine ve bağlı bulunduğukontakları kapamasına neden olacaktır. Sıcaklık düşünce A metali B metalinden daha hızlıbüzülecek, böylece eleman bu sefer ters yönde gerilecek ve kontaklar açılacaktır.

Bu termostat gerek ev tipi ısıtma ve soğutma ünitelerinde, gerekse termostatın bizzatkontrol edilecek ortama yerleştirildiği donma şartlarının üzerinde çalışan soğutmasistemlerinde sıklıkla kullanılır.

Termostatlı kontrolde ikinci yöntem, şekil 3.2., 3 ve 4’te gösterilen sıcaklığa bağlıdeğişen, akışkan basıncını kullanmaktır. Haznenin (duyarganın) içinde sıvı veya gaz vardırve körük (diyaframın) içindeki basınç, haznedeki (duyargadaki) sıcaklığın değişmesiyle artarveya azalır. Hazne sıcaklığının artmasıyla haznedeki basınç artar ve körük (diyafram)genleşir. Körük (diyaframa) bağlı mekanik bir bağlantı vasıtasıyla elektrik kontaklarıkapatılır ve devreden akım geçmesiyle sistem çalışır. Termostat devrenin tasarlanış şeklinebağlı olarak ya kompresörü devreye sokar (ev tipi soğutucularda olduğu gibi) veya bir

25

solenoid valfi açarak (sıvı deposunun (receiver) kullanıldığı soğutma sistemlerde olduğugibi) sıvı soğutucuya yol verir.

Diğer bir termostat yapısı, sıcaklık değişimine hassas bir iletkenin kullanıldığı,sıcaklık artışına veya azalmasına, direnç değişimi göstererek tepki veren ve böylece devreakımını kesen veya yol veren termostat tipidir. Şekil 23.31, 5’te elektronik devre termostatyapısı görülmektedir.

3.2. Termostat çeşitleri

Oda termostatları Isıtmada kullanılan termostatlar Soğutmada kullanılan termostatlar Heatpump (ısı pompalı cihazlarda) kullanılan termostatlar Defrost termostatları Damper termostatlar (no-frost dolaplarda soğutucu bölme termostatları gibi.) Genel amaçlı kullanılan termostatlar

Termostatlar ısıtma veya kontrolü, sıcaklık değişimi üzerine kurulmuştur. Isıtma vesoğutmanın gerçekleştirilmesi, belirlenmiş sıcaklık aralığında değişimine görebelirlenecektir. Soğutma ve iklimlendirme sistemlerinde sıcaklık kontrolü, termostat adıverilen cihazın kullanılmasıyla sağlanır.

Diğer bir ifade ile termostatlar, soğutulacak hacim, soğutulacak akışkan veyaevaparatör gibi kısımların sıcaklıklarının. Belirli değerler arasında kalmasını sağlamakamacıyla kullanılan control cihazlarıdır.

Kullanım Yerine Göre Ev tipi soğutucu termostatı Ticari soğutucu termostatı Klima termostatı Oda termostatı

Gerilim Seviyesine Göre Hat gerilimli termostatlar Düşük gerilimli termostatlar Mili volt gerilimli termostatlar

İç Yapısına Göre Bimetal-cıvalı termostat Gaz-sıvı körüklü termostat Elektronik termostat (normal veya programlı tipte olabilir.)

Özel Termostatlar (diferansiyel, defrost... vb. Termostatlar)

26

3.3. Termostatların Soğutma Sistemleri İçin Önemi

Termostatlar mekanik, elektriki, elektromekanik ve elektronik olmak üzere farklıçalışma prensiplerinde üretilmektedir. Yapısal olarak termostatların çalışma prensibi şekil3,2’de görülmektedir.

Resim 3.2: Oda tipi termostat

Termostatlar kullanıldıkları sistemin yapısıyla ilgili olarak sınıflandırılmaktadır.Bunlar ısıtma, soğutma veya ısıtma-soğutma fonksiyonlarının birlikte olduğu sistemlerolabilir. Örneğin, bir elektrikli termosifonda veya kat kaloriferi cihazında kullanılantermostat, ısıtmada sıcaklık kontrolünü sağlar. Bir buzdolabında, derin dondurucuda veyasebilde kullanılan termostat ise soğutmada sıcaklık kontrolünü sağlamaktadır. Diğer taraftanheatpump (ısı pompası) özelliğine sahip klimalarda hem ısıtmada hem de soğutmada sıcaklıkkontrolünü yapan termostatlar kullanılır. Benzer şekilde oda termostatları da, hem ısıtmahem de soğutma fonksiyonlarının yer aldığı iklimlendirme sistemlerinin, odadan sıcaklıkkontrolünü yapan cihazlardır (resim3.2) İklimlendirme sistemlerinin çoğundaprogramlanabilen oda termostatları kullanılmaktadır. Oda termostatları yaşanılan ortamıistenilen süre kadar ısıtıp, konfor ve ekonomi sağlayan sıcaklık kontrol cihazlarıdır. Klimaveya kat kaloriferini oda veya holden kumanda ederek, yaşanılan ortam sıcaklığını istenilendeğerde sabit tutmasını sağlar. Üzerinde +8 ºC ile +30 ºC arası ayarlanabilir göstergesimevcuttur.

Resim 3.3:Tek kapılı buzdolabı termostadı

27

Resim 3.4: Pencere tipi klima termostadı Resim 3.5: Defrost butonlu buzdolabı termostadı

Düşük sıcaklıklarda donmayı önlemek için ön ısıtıcıdan sonra donma termostatıyerleştirilir. Bölgedeki havanın sıcaklığı çok düşük olursa sistemin nemlendirici ve nemtutucu gibi donabilme ihtimali olan yerlerindeki donmayı önlemek için sistemdeki fanları(aspiratör ve vantilatör) ya durdurur ya da düşük devirde çalıştırır. Böylece havadaki hızlıakım duracağından, havanın sıcaklığı yükselir ve donma noktasından kurtulur.

Resim 3.6: İşletme ve donma termostadı

28

Düşük su sıcaklığı kesme kontrolleri su soğutma gruplarının (chiller) su çıkışınabağlanarak sistemi donma tehlikesinden korur. Bu kontrola frizistat adı da verilmektedir.

Kontrolün ayarı normalde +40 oC olarak yapılır. Şayet ayrılan su sıcaklığı bu değerinaltına düşerse kontrol kompresörü durdurur ve / veya alarmı devreye sokar.

3.4. Termostatların Ayar Ve Kontrolleri

Şekil 3.3: Termostat kontakları

Şekil 3.4: Düğmeden defrostlu termostat Şekil 3.5: Çift kapılı buzdolabı termostatı

Şekil 3.5’ deki termostat bağlantısı en basit bağlantı şeklidir. Şekil 3.4’ deki termostatkontakları açık olduğu zaman ara bölme rezistansı devreye girer, kontaklar açık olduğundakompresörü çalıştırır.

ara bölmerezistansı

kompresöre

kompresöre

fazfaz

29

Şekil 3.6: K59 modeli termostat

Şekil 3.7: Ranco termostat bağlantısı

Bu termostatta devreye seri hâlde bir direnç (ısı antisipatörü) bağlanarak kontaklarınıerken kapatması sağlanmıştır. Bu şekilde cihazın ataleti (tembellik) önlenir. Ayrıca bu cihaz220 V veya 120 V gerilimlerle çalışabilmektedir.

ara bölmerezistansı

içlâmba

kapıanahtarı

Komp.faz

A

L M

120V230V

nötrbağlantısı

KontaktörbobinineBasınç anahtarlarındangiriş

1

2

ısıantisipatörü

Lâmbabağlantısı

6 3 4

30

Şekil 3.8: Penn P-28 Termostat Bağlantısı

Bu termostat soğuk odalarda kullanılır. Sistem devreye girme sıcaklığına ulaştığındabasınçlı körüğün tahrikiyle anahtarlama yapılarak kompresör devreye sokulur.

Şekil 3.9: Robertshaw gard pak IV termostat bağlantısı

Bu termostatta zamanlama modülü mevcut olup soğuk oda termostat ayar sıcaklığınaulaştığında devreyi keser. Ancak termostatın tekrar çalışması için belirli bir süre geçmesigerekir.

M AL220

2

1

3

kontaktörbobininebasınçanahtarlarındannötrbağlantıs

basınç anahtarlarından giriş

kontaktörbobinine

nötr hattına220

S

T2

M

L

zamanlamamodülü

31

Şekil 3.10: Danfoss MP-55 termostat bağlantısı

Bu termostat da soğuk odalarda kullanılır. 220 V veya 120 V gerilim ile çalışabilir.Termostat körüğü ortam ısındığında genleşir ve kontağını kapatır. Devredeki bimetal elemanısınır ve ana kumanda anahtarı kapatılarak kontaktör bobinine enerji verilmiş olur.

Şekil 3.11: Ev tipi soğutucu termostatı

L

220

110

S

T2

M

nötr hattına

basınç anahtarlarındangiriş

kontaktörbobinine

32

Resim 3.7: Ticari tip soğutucu termostatı

Şekil 3.12: Klima termostatı

Resim 3.8: Elektronik ( dijital ) termostatlar

33

3.5. Termostat Montajı

Termostat genellikle kapı butonu ve lamba ile birlikte bir bölme içinde yer alır. Bölmekapağı vidalı ya da geçmeli olabilir. Termostatın montajı için önce termostatın hissedici ucuevaporatör üzerine sabitlenmeli ve ayar volanı bölme içindeki yerine bağlanmalıdır. Bölmekapağı da soğutucu gövde üzerine takılmalıdır.

Resim 3.9: Termostatın montajı

Termostatın duyar elamanı önce vida ile tutturulmuş buzluk kısmına sabitlenmelidir.Daha sonra termostat gövdesi bölme üzerindeki yerine vidalanarak sabitlenmelidir. Dahasonra kablo soketleri takılmalıdır. Termostatın montajı sırasında buzdolabında elektrikenerjisinin olmamasına dikkat edilmelidir. Kablolar takılırken renk kodlarına dikkatedilmelidir.

Şekil 3.13: Mekanik termostatın fonksiyonel çalışma prensibi

34


Aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri dikkate alarak arızalı termostatı değiştiriniz.


Malzeme listesiTornavidaTermostat

Eski termostatıyerinden sökünüz.

Soğutucunun fişini prizden çıkartınız. Eski termostatın hissedici ucunu sökünüz. Termostatın bağlantı rakorunu çıkartınız. Termostatın elektrik bağlantı soketlerini sökünüz. Termostatı dışarı alınız.


35

Yeni termostatıtakınız.

Termostatın soketlerini takınız. Termostatın hissedici ucunu evaporatör üzerindeki yerine

sabitleyiniz. Termostatın bağlantı rakorunu sıkınız. Termostat kutusunu gövdeye bağlayınız. Soğutucuyu çalıştırarak sistemi test ediniz.

36



Aşağıda verilen sorular DOĞRU veya YANLIŞ olarak işaretlenecektir. Sorununcevabı doğru ise parantez içerisine (D) işareti, yanlış ise parantez içerisine (Y) işaretikoyunuz.

1. (…..) Termostatlar, soğutulacak hacim, soğutulacak akışkan veya evaporatör gibikısımların sıcaklıklarının, belirli değerler arasında kalmasını sağlamak amacıylakullanılan kumanda kontrol cihazlarıdır.

2. (…..) Oda termostatları yaşanılan ortamı istenilen süre kadar ısıtıp, konfor veekonomi sağlayan sıcaklık kontrol cihazlarıdır.

3. (…..) Donma termostatı havanın sıcaklığı çok düşük olursa sistemin nemlendirici venem tutucu gibi donabilme ihtimali olan yerlerindeki donmayı önlemek içinsistemdeki fanları (aspiratör ve vantilatör) ya durdurur ya da düşük devirde çalıştırır.

4. (…..) Termostatın montajı için önce termostatın hissedici ucu kondenser üzerinesabitlenmeli ve ayar volanı bölme içindeki yerine bağlanmalıdır.Bölme kapağıdasoğutucu gövde üzerine takılmalıdır.

5. (…..) Termostat kontakları açık olduğu zaman ara bölme rezistansı devreye girer,kontaklar açık olduğunda kompresörü çalıştırır.

DEĞERLENDİRME



37


FAALİYET ADI: Termostatların sağlamlık testini ve montajını yapmak.

AMAÇ: Uygun ortam sağlandığında, standartlara ve tekniğine uygun olarak,termostatların sağlamlık testini ve montajını yapabileceksiniz.


Evet Hayır İş önlüğünüzü giydiniz mi? Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? Soğutucunun fişini prizden çıkartabildiniz mi? Termostatın yapısını ve çalışmasını öğrenebildiniz mi? Termostat çeşitlerini öğrenebildiniz mi? Termostatların soğutma sistemleri için önemini öğrenebildiniz mi? Termostatların ayar ve kontrolleri yapabildiniz mi? Termostat montajını yapabildiniz mi?

DEĞERLENDİRME

Uygulama faaliyetinde kazandığınız davranışlarda işaretlediğiniz “EVET” lerkazandığınız becerileri ortaya koyuyor.”HAYIR” larınız için ilgili faaliyetleri tekrarlayınız


38


Aşırı akım rölesinin tanımı, görevi, kullanıldığı yerleri öğrenerekir bakım vemontajını yapabileceksiniz.

Aşırı akım rölesi çeşitlerini araştırınız. Aşırı akım rölesinin görevleri, kullanıldığı yerleri ve fiyatlarını araştırınız, not

alınız. Çevrenizdeki hangi soğutma devrelerinde aşırı akım rölesinin kullanıldığını

araştırınız.

4. AŞIRI AKIM RÖLELERİ

4.1. Aşırı Akım Rölesinin Tanımı

Aşırı akımların elektrik motorlarına vereceği zararları önlemek için kullanılanelemanlara, aşırı akım rölesi adı verilir. Elektrik devrelerinde kullanılan sigortalar da korumagörevi yaparlar. Çalışma karakteristikleri nedeniyle sigortalar elektrik motorlarınıkoruyamazlar. Yalnız hatları korurlar.

4.1.1. Manyetik Aşırı Akım Rölesi

Motor akımının manyetik etkisiyle çalışan aşırı akım rölelerine, manyetik aşırı akımrölesi adı verilir. Bir manyetik aşırı akım rölesi elektromıknatıs, kontak ve geciktirici elemanolmak üzere üç kısımdan oluşur. Elektromıknatısın bobini güç devresinde motora seri olarakbağlanır. Yani bobinden motorun akımı geçer.

Aşırı akım rölesinin normalde kapalı kontağı kumanda devresinin girişine konur. Bukontak açıldığında, kumanda devresinin akımı kesilir ve motor durur. Kısa süreli aşırıakımlarda, örneğin motorun yol alma anında çektiği akımda, rölenin çalışıp kontağı açması,yağ dolu silindir içinde hareket eden bir pistonla önlenir.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

39

Resim 4.1: Manyetik aşırı akım rölesinin İç yapısı ve sembolü

4.1.2. Termik Aşırı Akım Rölesi

Motor akımının yarattığı ısının etkisiyle çalışan aşırı akım rölelerine, termik aşırı akımrölesi adı verilir. Termik aşırı akım rölelerinin endirekt ısıtmalı, direkt ısıtmalı ve ergiyicialaşımlı olmak üzere üç çeşidi vardır. Termik aşırı akım röleleri devrelerde, yandaki şekildegösterilirler.

Resim 4.2: Endirekt ısıtmalı Resim 4.3: Direkt ısıtmalı

40

Resim 4.4: Ergiyici alaşımlı

4.2. Aşırı Akım Rölelerinin Test ve Montajı

Termik aşırı akım röleleri üç fazlı motor devrelerinde genellikle alttaki şekildeki gibibağlanırlar. Bu bağlantıda her faz üzerine bir termik aşırı akım rölesi konur. Üç termik aşırıakım rölesi bir kapalı kontağı kumanda eder.

Motor çalışırken herhangi bir nedenle uzun süre akım çekerse, termik aşırı akımrölesinin kapalı kontağı açılır. Çalışan kontaktör ve motor devreden çıkar. Böylece motoryanmaktan korunmuş olur.

Resim 4.5: Güç ve Kumanda devresi

Elektrik şartnameleri, bütün kompresörlerin aşırı yükten korunmaları gerektiğini ilerisürer.

Küçük kompresörler kendi üzerlerinde bulunan bimetal termiklerle korunurlar. Aşırıyük durumunda bu termik motor akımını keserek sistemi durdurur.

41

Üç fazlı motor termikleri de benzer prensiple çalışırlar, tek fark termik motor devresiyerine kontrol devresini açar ve sonuçta kontaktör enerjisi kesilmiş olur.

Genelde bütün santrifüj kompresörlerde bazı akım sınırlayıcılar mevcuttur. Busınırlama motor kapasitesinin %100’ üne ayarlanabilir. Akım bu değere ulaştığında kapasitekontrol kanatlarını devreye sokar.

Resim 4.6: Termik aşırı akım rölesi çeşitleri

4.2.1. Bimetal Aşırı Yük Koruyucu İç ve dış olmak üzere iki tipi vardır. Bimetal disk bir kontak gibi açılır ve kapanır. Sıcaklık arttığında bimetal eğilerek motor devresini keser. Gerilimi, anahtarlama (kobtrol) ve klavuz hizmeti olarak ikiye ayrılır. Otomatik veya el kurmalı (resetli) olabilir.

4.2.2. Manyetik Aşırı Yük Koruyucu Akım hisseden manyetik bobin Klavuz hizmet kontakları Otomatik veya elle kurmalı (reset) Aşırı yük bobini motor sargısı ile seri bağlanır. Aşırı yük kontakları kontaktör bobini ile seri bağlanır.

42

Resim 4.7: Manyetik röle

4.2.3. Termal Aşırı Yük Koruyucu

Akım hissedici ısıtıcı Klavuz hizmet kontakları Otomatik veya manuel kurmalı (resetli) Aşırı yük röle ısıtıcısı motor sargıları ile seri bağlanır. Aşırı yük kontakları kontaktör bobini ile seri bağlanır.

Şekil 4.1: Termal aşırı yük koruyucu

4.2.4.İşlem Durdurma (Lokavt) Rölesi

Kompresör motorunu, motor durduktan sonra korur. Kontakları normalde kapalıdır. Kontakları termik ve basınç anahtarı kontakları ile seri bağlıdır. Bobini kontaktör bobini ile paralel bağlanır.

ısıtıcılar

bimetal disk

kontaklar

43

Kompresör tekrar çalışıncaya kadar röle bobinindeki enerji kesilmiş olmalıdır.

Şekil 4.2: İşlem durdurma (lokavt) rölesinin bağlantısı

4.2.5. Elektronik Kompresör Motor Koruyucuları

Sıcaklık değişmelerine çabuk ve hassas tepki, Faz koruma sağlar. Hissediciler (sensör) motor sargıları içine konur. Kontrol modülü kompresör motoru terminal kutusu içine veya kontrol panosuna

yerleştirilir.

Resim 4.8: Elektronik termik

44


Aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri dikkate alarak aşırı akım rölesinin montaj vetest etme işlemini yapınız.


Malzeme listesiTornavida takımıKontrol kalemiAşırı akım rölesi

Aşırı akım rölesinintakınız.

Genellikle üç fazlı motorlara takınız. Her faz üzerine aşırı akım rölesi bağlayınız. Aşırı akım rölesine bir kontağı kumanda ettiriniz. Motor çalışırken herhangibir nedenle aşırı akım çekerse aşırı

akım rölesinin motora gelen akımı kesmesini sağlayınız. Aşırı akım rölesini seri bağlayınız.

Aşırı akım rölesinitest ediniz.

Avometre ile aşırı akım rölesini ölçünüz. Avometre değer gösteriyorsa aşırı akım rölesi sağlamdır. Avometre değer göstermiyorsa aşırı akım rölesi arızalıdır. Sistemi çalıştırınız.


45




1. (…..) Aşırı akımların elektrik motorlarına vereceği zararları önlemek için kullanılanelemanlara, aşırı akım rölesi adı verilir.

2. (…..) Motor akımının manyetik etkisiyle çalışan aşırı akım rölelerine, manyetik aşırıakım rölesi adı verilir. Bir manyetik aşırı akım rölesi elektromıknatıs, kontak vegeciktirici eleman olmak üzere üç kısımdan oluşur.

3. (…..) Küçük kompresörler kendi üzerlerinde bulunan termostat ile korunurlar. Aşırıyük durumunda bu termostat motor akımını keserek sistemi durdurur.Donma termostatı havanın sıcaklığı çok düşük olursa sistemin nemlendirici venem tutucu gibi donabilme ihtimali olan yerlerindeki donmayı önlemek içinsistemdeki fanları (aspiratör ve vantilatör) ya durdurur ya da düşük devirdeçalıştırır.

4. (…..) Motor çalışırken herhangi bir nedenle uzun süre akım çekerse, termik aşırıakım rölesinin kapalı kontağı açılır. Çalışan kontaktör ve motor devreden çıkar.Böylece motor yanmaktan korunmuş olur.

5. (…..) Aşırı akım rölesinin normalde kapalı kontağı kumanda devresinin girişinekonur. bu kontak açıldığında, kumanda devresinin akımı kesilir ve motor durur.

DEĞERLENDİRME



46


FAALİYET ADI: Aşırı akım rölesi testini ve montajını yapmak

AMAÇ: Uygun ortam sağlandığında, standartlara ve tekniğine uygun olarak, aşırı akımrölesi testini ve montajını yapabileceksiniz.


Evet Hayır İş önlüğünüzü giydiniz mi? Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? Soğutucunun fişini prizden çikartabildiniz mi? Aşırı akım rölesinin tanımını öğrenebildiniz mi? Manyetik aşırı akım rölesi ve termik aşırı akım rölesini

öğrenebildiniz mi? Aşırı akım rölelerinin test ve montajını yapabildiniz mi? Bimetal aşırı yük koruyucu, manyetik aşırı yük koruyucu, termal

aşırı yük koruyucu, işlem durdurma (lokavt) rölesi ve elektronikkompresör motor koruyucularını öğrenebildiniz mi?

DEĞERLENDİRME



47


Basınç prosestatının tanımı, yapısı, çalışması, çeşitleri, bakım ve montajınıyapabileceksiniz.

Basınç prosestatı çeşitlerini araştırınız. Basınç prosestatlarının kapasitelerini ve fiyatlarını araştırınız, not alınız. Çevrenizdeki soğutma devrelerinin tip ve büyüklüğüne göre basınç prosestatı


5. BASINÇ PROSESTATI

5.1. Basınç Prosestatı Tanımı, Yapısı Ve Çalışması

Çok düşük evaporatör sıcaklığına karşı koruma sağlar. Basınç kontrol cihazları,soğutma ve iklimlendirme tesislerindeki kompresörleri çok düşük emme veya çok yüksekbasma basınçlarından korumak amacıyla kullanılır. Basınç kontrol cihazları, kompresörlerive hava soğutmalı konderserlerin fanlarını çalıştırma ve durdurmak için de kullanılır.

Basınç kontrol cihazlarının seçimi, kullanıldığı devrenin çalışma basıncı ve soğutucuakışkan tipiyle ilgilidir. Seçilen cihazın kontrol ayarı devrenin çalışma basınçlarına ( emmeve basma basınçlarına ) gore cihaz üzerindeki vidaların ayarlanmasıyla yapılır.

Anormal açık veya yüksek basınçlara bağlı olarak oluşabilecek hasarlardan korunmakiçin soğutma sistemlerine güvenlik elemanları yerleştirilir. Aşırı yüksek basınç, kompresöreaşırı yük bindirir ve sistemin hasar görmesine neden olur. Emiş tarafındaki düşük basınçgenellikle bir tıkanmanın veya düşük yüklemenin göstergesidir. Soğutma sisteminin alçakbasınç emiş ve yüksek basınç basma tarafındaki basınçları çalışma anında sürekli olarakizleyip tehlikeli sınırlara ulaştığında kompresörü durdurmak amacıyla sisteme monteedilirler. Alçak ve yüksek basınç anahtarları tek başına uygulanabildiği gibi her ikisi beraberaynı sistemde uygulana bilir. Alçak basınç anahtarlarının görevi; Evaparatördeki sıcaklık,sistemin alçak basınç tarafındaki gaz basıncını atmosfer basıncının altına düşürerekkompresör körüğünden veya kaçak yapan yerlerden hava ve rutubetin sisteme sızmasınıönlemek ve emiş basıncının aşırı derecede düşürerek emme–basma basınç farkının aşırıartması sonucu motorun aşırı yüklenmesini önlemek amacıyla devreye bağlanır. Yüksekbasınç anahtarı ise; hava ve su soğutmalı kondenser kullanılan sistemlerde önemlidir.Kondenserdeki soğutma yetersiz kaldığında (fan arızası, su kesilmesi) kompresör çıkışbasıncı aşırı derecede artarak hem kompresörü hasara uğratacak hemde soğutucu akışkanınkimyasal reaksiyona uğramasına neden olacaktır.

ÖĞRENME FAALİYETİ-5

AMAÇ

ARAŞTIRMA

48

Ayrıca sistemde yoğunlaşan gazların bulunması ve aşırı bir soğutma yükünün olmasıhalinde kompresör çıkış basıncı (yoğuşma basıncı) aşırı derecede artacaktır. Bu nedenle 2-3H.P gücünün üstündeki güçlerde mutlaka yüksek basınç anahtarı kullanılmalıdır. Basınçanahtarları hava soğutmalı kondenserlerin fanlarınıda kumanda edebilir. Gıcırtı, çarpma,titreşim ve aşınmayı önleyerek uzun süre kullanımı yani sistemin ömrünü arttırırlar. R-12 R-22, R-134a, R-502 ve R-717 gibi akışkanlarla kullanılabilir. Yapıları bir kılcal boru, basınçalgılayıcı noktayı bir esnek körüğe bağlar. Körük basınç değişimlerine göre bir yaya karşıhareket eder ve bir elektirik kontağını çalıştırır. Bu cihazlar basınca duyarlı çalıştıklarındanyapılarındaki bir kılcal boru ile soğutma devresine (Alçak ve yüksek basınç tarafına)genellikle rakorla bağlanır. Presostatın kompresörü koruma fonksiyonu, basıncın ayarlanmışsınır basınç değerlerine ulaştığında, elektriki olarak devreyi kesmesi prensibine dayanır.

5.2. Basınç Prosestatı Çeşitleri

Resim 5.1: Basınç anahtarları

Resim 5.2: Alçak ve yüksek basınç anahtarları

49

5.2.1. Alçak Basınç Anahtarı

Düşük basınç tarafı akışkan basıncı anormal bir şekilde düşerse, alçak basınç anahtarıçalışmayı otomatik olarak durdurur ve herhangi bir arızayı önler.

Görevleri;

Alçak taraf basıncı ayar değerinin altına düştüğünde kompresör motorunundevresini keser.

İklimlendirme sisteminde evaporatör üzerinde donmayı önlemek için kullanılır. Soğutmada; kabin sıcaklık kontrolünde, defrost kontrolünde kullanılır. Kompresörün alçak basınç tarafına bağlanır.

Resim 5.3: Alçak basınç anahtarları

5.2.2. Yüksek Basınç Anahtarı

Yüksek basınç tarafı akışkan basıncı anormal bir şekilde artarsa, yüksek basınçanahtarı çalışmayı otomatik olarak durdurur ve herhangi bir arızayı önler.

Görevleri;

Yüksek taraf basıncı ayar değerine ulaştığında kompresör motor devresini keser. Sistemin valf bulunmayan yüksek kısmına bağlanır. İklimlendirme ve soğutmada kullanılır. El veya otomatik kurmalı (reset) olabilir.

50

Şekil 5.1: Yüksek basınç anahtarı

Şekil 5.2: Alçak ve yüksek basınçda koruma yapan basınç control cihazı

51

5.3. Basınç Prosestatı Ayar Ve Montajı

Şekil 5.3: Alçak basınç anahtarı bağlantısı

Şekil 5.4: Alçak basınç anahtarı

Alçak basınç anahtarları genellikle sistemin emme hattına bağlanarak emme hattıbasıncı vakuma yaklaştığında devreyi keserek kompresörün aşırı zorlanmasını ve emmehattına kaçaklardan hava girmesini önlerler. Ayrıca işletim cihazı olarak da kullanılabilirler.Bu durumda emme hattı basıncını, soğutulan ortam sıcaklığına göre ayarlamak gerekir.Devreye seri olarak bağlanır.

Şekil 5.5: Yüksek basınç anahtarı

faz

16 A1

4

2

motor

sinyallâmbası

faz16 A

4

2

1

sinyallâmbası

motor

52

Yüksek basınç anahtarı, ayarlanan basınca kadar yükseldiğinde kumanda devresiniaçarak sistemi durdurur. Ayarlanan fark (diferansiyel) basıncına düştüğünde tekrar sistemiçalıştırır veya tekrar çalıştırmak için kurma (reset) düğmesine basmak gereklidir. Küçükkapasiteli sistemlerde basınç anahtarı doğrudan güç hattına seri olarak bağlanırken, büyükkapasiteli sistemlerde kontrol hattına bağlanarak kontaktör bobinini kumanda ederler.

RST

sigortalar

alçak- yüksek (kombine)basınç anahtarları

kontaktör bobin

9596 98

termik normal arıza ucu

solenoid vanayüksüz yol verme basınç kontrolü

kompresörmotoru

Şekil 5.6: Alçak-yüksek (bileşik) basınç anahtarı

53

Alçak basınç (vakum) anahtarı ve yüksek basınç anahtarı çoğu kez birleştirilerekdevreye kombine basınç anahtarı şeklinde bağlanır. Bu cihazlar emniyet amacıylakullanılabildiği gibi yüksek tarafa depolamalı (pump-down) kumanda sisteminde alçakbasınç anahtarı işletme elemanı olarak da kullanılabilir.

İlk yol verme esnasında emme hattı basıncının yüksek olması kompresörün aşırıyüklenmesine neden olacağı için, emme hattına bağlanan yüksek basınç anahtarı, basınçnormale dönünceye kadar devreyi açık tutarak yüksüz kalkışı sağlar.

Soğutma sisteminde yüksek basınç genellikle şu nedenlerden kaynaklanır: Kirli kondenser, Sistemdeki soğutucu akışkanın fazla olması, Sistemde hava veya yoğunlaşmayan gazların varlığı, Aşırı yüklenme, Fan arızaları, vb.

Bu tehlikelere karşı korunmak için yüksek basınç anahtarı kullanılır. Basma hattıbasıncı kesme sınırına ulaştığında anahtar kompresör devresini keserek onu durdurur.

Sistemin tekrar devreye girmesi otomatik veya manuel (elle kurmalı) olabilir.

Şekil 5.7: Basınç kontrollerinin devreye bağlantısı

54


Aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri dikkate alarak basınç prosestatının ayarını vemontajını yapınız.


MalzemelerTornavidaKontrol kalemiBasınç anahtarı

Basınç prosestatınıtakınız.

Soğutucunun fişini prizden çıkartınız. Basınç prosestatını sisteme takınız. Basınç prosestatının elektrik bağlantısını yapınız. Sistemi vakumlayınız. Sisteme yeteri kadar soğutucu akışkan şarj ediniz.

Basınçprosestatınınayarını yapınız.

Basınç prosestatının çalışma ve diferansiyel aralığını basıçanahtarı üzerinde yapınız.

Sistemi çalıştırarak basınç prosestatını test ediniz. Sistemin çalışmasını kontrol ediniz.


55



Aşağıda verilen sorular DOĞRU veya YANLIŞ olarak işaretlenecektir.Sorunun cevabı doğru ise parantez içerisine (D) işareti, yanlış ise paranteziçerisine (Y) işareti koyunuz.

1. (…..) Basınç kontrol cihazları, soğutma ve iklimlendirme tesislerindekikompresörleri çok düşük emme veya çok yüksek basma basınçlarından korumakamacıyla kullanılır.

2. (…..) Alçak basınç anahtarları genellikle sistemin basma hattına bağlanarak emmehattı basıncı vakuma yaklaştığında devreyi keserek kompresörün aşırı zorlanmasınıve emme hattına kaçaklardan hava girmesini önlerler.

3. (…..) Basınç kontrol cihazlarının seçimi, kullanıldığı devrenin çalışma basıncı vesoğutucu akışkan tipiyle ilgilidir.Seçilen cihazın kontrol ayarı devrenin çalışmabasınçlarına ( emme ve basma basınçlarına ) gore cihaz üzerindeki vidalarınayarlanmasıyla yapılır.

4. (…..) İlk yol verme esnasında emme hattı basıncının yüksek olması kompresörünaşırı yüklenmesine neden olacağı için, emme hattına bağlanan yüksek basınçanahtarı, basınç normale dönünceye kadar devreyi açık tutarak yüksüz kalkışı sağlar.

5. (…..) Alçak basınç anahtarı; ayar değerinin altına düştüğünde kompresör motorunudevresini keser, İklimlendirme sisteminde evaporatör üzerinde donmayı önlemek içinkullanılır, soğutmada; kabin sıcaklık kontrolünde, defrost kontrolünde kullanılır,kompresörün alçak basınçtarafına bağlanır.

DEĞERLENDİRME



56


FAALİYET ADI: Basınç presostatlarının ayar ve montajını yapmak

AMAÇ: Uygun ortam sağlandığında, standartlara ve tekniğine uygun olarak, basınçpresostatlarının ayar ve montajını yapabileceksiniz.


Evet Hayır İş önlüğünüzü giydiniz mi? Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? Basınç prosestatı tanımını, yapısını ve çalışmasını öğrenebildiniz

mi? Basınç prosestatı çeşitlerini (alçak ve yüksek basınç anahtarı)

öğrenebildiniz mi? Basınç prosestatının ayar ve montajını yapabildiniz mi? Soğutucunun fişini takarak sistemi test edebildiniz mi?

DEĞERLENDİRME



57


Yağ basınç prosestatının tanımı, yapısı, çalışması, bakım ve montajınıyapabileceksiniz.

Yağ basınç prosestatının çeşitlerini ve kullanıldıkları yerleri araştırınız. Yağ basınç prosestatının kapasiteleri ve fiyatlarını araştırınız, not alınız. Çevrenizdeki soğutma devrelerininde yağ basınç prosestatının kullanılıp

kullanılmadığını araştırınız.

6. YAĞ BASINÇ PROSESTATI

6.1. Yağ Basınç Prosestatının Tanımı, Yapısı Ve Çalışması

Basınçlı yağlamalı soğutma kompresörlerinde yağlamanın iyi olup olmadığı yağbasıncının ölçülmesiyle belirlenir. Yağ basıncının sadece yağ pompası çıkışında ölçülmesi,kompresör karter basıncı sistemin çalışma şartlarına göre değişeceğinden yeterliolmayacaktır. Bu nedenle yağ basınç anahtarının yağın pompa çıkış basıncı ile emiş/karterbasıncının ölçerek çalışan bir kontrol yapması gerekir. Ayrıca yağlama pompası kompresörmilinden tahrik edildiği için ve kompresör çalışmadan yağ pompası bir müddet çalışıp yağbasıncını istenen seviyeye getiremeyeceği için yağ basınç anahtarının yağ basıncına bağlıkalmaksızın yağ pompasının yeterli ve kısa bir süre çalışmasına imkân vermesi gerekir. Bunedenle yağ basınç anahtarının bir ısı rölesi konmuştur. Röle yağ basınç farkı istenenseviyeye ulaşmazsa kompresörü daha uzun süre çalıştırarak yağlama yetersizliğindenkompresörün zarar görmesini engeller. Yağ basınç anahtarları elle kumandalıdır.Kompresörün yetersiz yağlama sonucu durması halinde bir yetkilinin durumu görüp gerekliişlemleri yaptıktan sonra kompresörü tekrar çalıştırması sonucu sistem tekrar devreye girer.

Resim 6.1: Yağ basınç anahtarı


AMAÇ

ARAŞTIRMA

58

Yağlama yağı emniyet kontrolleri, kompresörlerin yataklarını ve diğer mekanikparçalarını korumak için kullanılır.

Yağ aşırı miktarda soğutucu akışkan absorbe edebilir veya yağ soğutma devresindenkompresöre dönmeyebilir. Bu durumda, yağ basıncı belli bir süre içinde gerekli seviyeyeyükselmezse yağ basınç anahtarı kompresörü durdurur. Yağ basınç anahtarı iki ayrınoktadaki basınç farkına göre çalışır. Alçak tarafı kartere, yüksek tarafı ise yağ pompasıçıkışına bağlanır. İstenen yağlama için gerekli basınç farkı sağlanamazsa gecikmelidurdurmayı sağlayacak ısıtıcı devreye girer. Bimetal anahtar ısınınca kompresör kumandadevresini keserek sistemi korur.

Şekil 6.1: Yağ basınç anahtarının iç yapısı

Şekil 6.2: Yağbasınç anahtarının kompresör üzerindeki yeri

59

6.2. Yağ Basınç Prosestatının Ayar Ve Montajı

Yağ Basınç Anahtarı Bağlantı Şeması

Şekil 6.3: Yağ basınç anahtarının bağlantı şeması

60


Aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri dikkate alarak yağ basınç anahtarınınmontajını ve testini yapınız.

ALİYETİ


Yağ basınç anahtarını bağlayınız.

Sistemin fişini prizden çıkartınız. Yağ basınç anahtarını takınız. Yağ basınç anahtarının elektrik

bağlantısını yapınız. Sistemi vakumlayınız. Sisteme yeteri kadar soğutucu akışkan

şarjını yapınız.

Yağ basınç anahtarını test ediniz. Sistemi çalıştırınız. Yağ basınç anahtarının çalışıp

çalışmadığını kontrol ediniz.


61




1. (…..) Yağlama yağı emniyet kontrolleri, kompresörlerin yataklarını ve diğermekanik parçalarını korumak için kullanılır.

2. (…..) Yağ aşırı miktarda soğutucu akışkan absorbe edebilir veya yağ soğutmadevresinden kompresöre dönmeyebilir. Bu durumda, yağ basıncı belli bir süre içindegerekli seviyeye yükselmezse yağ basınç anahtarı kompresörü yüksek devirdeçalıştırmaya devam eder.

3. (…..) Yağ basıncının sadece yağ pompası çıkışında ölçülmesi, kompresör karterbasıncı sistemin çalışma şartlarına göre değişeceğinden yeterli olacaktır.

4. (…..) Yağ basınç anahtarının bir ısı rölesi konmuştur. Röle yağ basınç farkı istenenseviyeye ulaşmazsa kompresörü daha uzun süre çalıştırarak yağlama yetersizliğindenkompresörün zarar görmesini engeller.

5. (…..) Yağ basınç anahtarları otomatik kontrollüdür.

DEĞERLENDİRME



62


FAALİYET ADI: Yağ basınç presostatının ayar ve montajını yapmak

AMAÇ: Uygun ortam sağlandığında, standartlara ve tekniğine uygun olarak, yağ basınçpresostatının ayar ve montajını yapabileceksiniz.


Evet Hayır İş önlüğünüzü giydiniz mi? Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? Yağ basınç prosestatının tanımını, yapısını ve çalışmasını

öğrenebildiniz mi? Yağ basınç prosestatının ayar ve montajını yapabildiniz mi?

DEĞERLENDİRME



63


Solenoid valflerin tanımı, yapısı, çalışması, çeşitleri, kullanıldıkları yerler ile bakım vemontajını yapabileceksiniz.

Solenoid valflerin çeşitlerini araştırınız. Solenoid valfin kullanıldığı yerleri, çalışma prensibini ve fiyatlarını araştırınız,

not alınız. Çevrenizdeki soğutma devrelerinin tip ve büyüklüğüne göre solenoid valf

seçimini inceleyp araştırınız.

7. SOLENOID VALFLER

7.1. Solenoid Valflerin Tanımı, Yapısı Ve Çalışması

Soğutma sistemlerinde akışkan geçmesini elektrik sinyaliyle açıp kapayan veyaakışkanın yönünü değiştiren solenoid valfler yaygın olarak kullanılmaktadır.

Direkt etkili solenoid valfler küçük kapasiteli sistemlerde akışkan geçişini sadecemanyetik bobin etkisiyle açıp kapayan akış kontrol elemanıdır.

Pilot kontrollü solenoid valflerde ise büyük kapasiteli sistemlerde kullanılmaktadır. Butip valflerden manyetik bobin etkisine ilaveten akışkan basıncı etkisinde deyararlanılmaktadır. Valf içerisinde piston iki kuvvetin etkisiyle hareket ederek akış geçişinidurdurup açabilir veya ısı pompalarında olduğu gibi akışkanın yönünü değiştirebilir.

7.2. Solenoid Valflerin Çeşitleri Ve Kullanım Alanları

Soğutma sistemlerinde akışkan geçmesini elektrik sinyaliyle açıp kapayan veyaakışkanın yönünü değiştiren solenoid valfler yaygın olarak kullanılmaktadır.

Tipleri: Direkt etkili solenoid valf Pilot kontrollu solenoid valf

İki, üç ve 4 yollu selonoid valfler vardır. Dört yollu selenoid valfler ısı pompasıuygulamalarında kullanılmaktadır. Diğer selonoid valfler kompresörün yüksüz kalkmasındave defrost işlemlerinde akış kontrol elemanı olarak kullanılmaktadır.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

64

Direkt etkili solenoid valfler küçük kapasiteli sistemlerde akışkan geçişini sadecemanyetik bobin etkisiyle açıp kapayan akış kontrol elemanıdır.

Pilot kontrollü solenoid valflerde ise büyük kapasiteli sistemlerde kullanılmaktadır. Butip valflerden manyetik bobin etkisine ilaveten akışkan basıncı etkisinde deyararlanılmaktadır. Valf içerisinde piston iki kuvvetin etkisiyle hareket ederek akış geçişinidurdurup açabilir veya ısı pompalarında olduğu gibi akışkanın yönünü değiştirebilir.

Resim 7.1: Solenoid valf

a) Direkt etkili solenoid valf b) Pilot kontrollü solenoid valf

Şekil 7.1: Solenoid valfin iç yapısı

Isı pompalarında veya evaporatördeki karlanmayı gidermek için ters devreişlemlerinde başarıyla kullanılmaktadır.

Ticari tip soğutma uygulamalarında sıcak gaz ile defrost işlemi ve yüksüz yol vermeişlemi üç yollu solenoid valflerle gerçekleştirilmektedir.

65

a) Yüksüz yol verme uygulaması b) Sıcak gaz ile defrost uygulaması

Şekil 7.2: Üç yollu solenoid valf uygulaması

Isı pompalarında veya evaporatördeki karlanmayı gidermek için ters devreişlemlerinde başarıyla kullanılmaktadır.

a) Isıtma devresi b) Soğutma devresi

Şekil 7.3: Solenoid valfin ısıtma-soğutma devresi üzerindeki çalışması

Ticari tip soğutma uygulamalarında sıcak gaz ile defrost işlemi ve yüksüz yol vermeişlemi üç yollu solenoid valflerle gerçekleştirilmektedir.

66

a) Yüksüz yol verme uygulaması b) Sıcak gaz ile defrost uygulaması

Şekil 7.4: Üç yollu solenoid valf uygulaması

7.3. Solenoid Valflerin Test Ve Montajını Yapmak

Bir gazın ya da sıvının akışını kontrol etmek üzere tasarlanmış bir tür elektrovalftir.Çoğunlukla, soğutucu sıvı hatlarında, evaporatöre giden sıvı hâldeki soğutucunun akışınıkontrol etmek için kullanılır. Bazen de çok evaporatörlü farklı sıcaklıklı sistemlerde,evaporatörleri birbirinden bağımsız çalıştırmak üzere emme hattında kullanılır. Diğer biruygulama şekli de kompresörlerin yüksüz kalkışı içindir. İlk kalkışta emme hattı ile basmahattı by-pass yaptırılır. Solenoid valflerin önemli diğer bir kullanım yeri de, çok daha büyükvalflerin kumandasıdır.

Solenoid valfin çalışma prensibi basittir. Hareketli bir piston taşıyan bir borununetrafına elektromanyetizma oluşturacak bir bobin yerleştirilmiştir. Bobinden akımgeçirildiğinde, manyetik bir alan oluşur, bu da pistonu yukarı borunun içine çeker. Pistonyükselince valf açar ve akışa izin verir. Akım verildiğinde (solenoid bobin enerjilendiğinde)açan veya kapatan ve alternatif ve doğru akımda çalışan tipleri mevcuttur. Normalde kapalıtipte imal edilirler. Havşa veya lehim bağlantılı solenoid valfler, freon türevi soğutucu gazlısistemlerde, sıvı, emme ve sıcak gaz hatlarında güvenle kullanılmaktadır.

67

Bir solenoid valfi daima doğru konumda monte etmek gerekir (Normal olarak pistonve bobin dikey konumda olmalıdır). Akış yönünün doğruluğu kontrol edilmelidir. Etikettekinominal voltaj değerinin, uygulama için uygunluğunu kontrol etmek gereklidir. Ayrıcasolenoid valfin soğutucu akışkan tipi ve basıncı için uygunluğunu kontrol etmek gereklidir.

Solenoid valfin sağlamlığını tesbit için, valfin bobinine uygun gerilim verilerek bobinenerjilendirilir. Valfin yolu açıp kapama yapıp yapmadığı kontrol edilerek valf test edilmişolur.

68


Aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri dikkate alarak solenoid valfin montajınıyapınız.


Solenoid valfi takınız.

Sistemin fişini prizden çıkartınız. Solenoid valfi sisteme bağlayınız. Solenoid valfin elektrik bağlantısını

yapınız. Sistemi vakumlayınız. Sisteme yeterli soğutucu akışkan şarjını

yapınız.

Sistemi test ediniz. Sistemi çalıştırınız. Solenoid valfi test ediniz. Sistemin çalışmasını kontrol ediniz.


69



Aşağıda verilen sorular Doğru veya Yanlış olarak işaretlenecektir. Sorunun cevabıdoğru ise parantez içerisine (D) işareti, yanlış ise parantez içerisine (Y) işareti koyunuz.

1. (…..) Solenoid valfi hangi konumda monte edildiğinin önemi yoktur. İki taraftandaakış yönü olabilir.

2. (…..) Soğutma sistemlerinde akışkan geçmesini elektrik sinyaliyle açıp kapayan veyaakışkanın yönünü değiştiren solenoid valfler yaygın olarak kullanılmaktadır.

3. (…..) Solenoid valfin sağlamlığını tesbit için, valfin bobinine uygun gerilimverilerek bobin enerjilendirilir. Valfin yolu açıp kapama yapıp yamadığı kontroledilerek valf test edilmiş olur.

4. (…..) Isı pompalarında veya evaporatördeki karlanmayı gidermek için ters devreişlemlerinde başarıyla kullanılmaktadır.

5. (…..) Ticari tip soğutma uygulamalarında sıcak gaz ile defrost işlemi ve yüksüz yolverme işlemi üç yollu solenoid valflerle gerçekleştirilmektedir.

DEĞERLENDİRME



70


FAALİYET ADI: Solenoid valfların sağlamlık testini ve montajını yapmak

AMAÇ: Uygun ortam sağlandığında, standartlara ve tekniğine uygun olarak, Solenoidvalfların sağlamlık testini ve montajını yapabileceksiniz.


Evet Hayır İş önlüğünüzü giydiniz mi? Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? Solenoid valflerin tanımını, yapısını ve çalışmasını öğrenebildiniz

mi? Solenoid valflerin çeşitlerini ve kullanım alanlarını öğrenebildiniz

mi? Solenoid valflerin montaj ve testini yapabildiniz mi?

DEĞERLENDİRME

Uygulama faaliyetinde kazandığınız davranışlarda işaretlediğiniz “Evet” lerkazandığınız becerileri ortaya koyuyor.”Hayır” larınız için ilgili faaliyetleri tekrarlayınız.

Tamamı Evet ise diğer öğrenme faaliyetine geçiniz.

71


Defrost saatinin görevi, çalışması bakım ve montajını yapabileceksiniz.

Defrost saatinin görevini, çalışma prensibini ve kullanıldığı yerleri araştırınız. Defrost saatinin ölçülerini ve fiyatlarını araştırınız, not alınız. Çevrenizdeki soğutma devrelerinde kullanılan Defrost saatinin seçimlerini

inceleyiniz.

8. DEFROST SAATİ

8.1. Defrost Saati Görevi Ve Çalışması

Defrost saati daha öncede değinildiği gibi belirli zaman aralıklarında evaporatörüzerinde biriken buzların erimesi için ısıtıcıları devreye sokar. Buzdolabının evaporatörüüzerindeki buzun eritildiği bu periyot defrost periyodu olarak adlandırılır.

Defrost saatinin önemli bir fonksiyonu da evaporatör üzerindeki buzlar eridikten sonraısıtıcıların devreden çıkmasından sonra buzdolabı içerisinde hava sirkülasyonu başlatmadanönce kompresörü belirli bir süre çalıştırarak evaporatör bölgesini soğutarak kontrolüsağlamasıdır. Bu kontrol fan gecikmesi olarak adlandırılır.

Defrost saati elektriki bağlantısı söküldüğü şekilde monte edilmelidir. Desrost saati,kompresörün bulunduğu bölümdedir. Defrost saati elektrik bağlantılarına ulaşabilmemizancak defrost saati muhafaza kutusunu açtıktan sonra mümkün olacaktır. Muhafaza kutusunuaçtıktan sonra defrost saati karşımıza çıkar. Defrost saatinin tamiri söz konusu olamayacağıiçin yenisinin takılması gereklidir. Defrost saati elektrik bağlantısı, sökülüp takılacağı yeribellidir. Yeni defrost saati sistem içindeki yerine soketleri birleştirmek suretiyle elektrikselbağlantısı gerçekleştirilmiş olur.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

72

8.2. Defrost Saati Kontrol Ve Montajı

Resim 8.1: Defrost saatinin monte edilmesi

Defrost rezistansının sistem içindeki görevi, Defrost ısıtıcısı da denilen rezistans ,defrost zamanında devreye girerek evaporatör üzerinde biriken buzların erimesinisağlamaktır.

Defrost rezistansının monte edilmesi; Defrost rezistansı Evaporatörün altındaki kanalayerleştirilmiştir. Defrost rezistansına ulaşmak veya değiştirmek için Evaporatörün etrafındakialüminyum sacların sökülmesi gereklidir. Bu saclar sökülmeden defrost rezistansınaulaşılamaz. Defrost rezistansı tamir edilmez yenisi ile değiştirilmelidir. Yeni defrostrezistansı söküldüğü şekilde yerine monte edilmelidir. Gücü ve ölçüsü sökülenle aynı olmasıgereklidir. Yeni defrost rezistansı, evaporatör üzerindeki konumuna iyice yerleştirerek monteedilir. Daha sonra rezistans elektrik bağlantı uçları soket yerlerine bağlanır.

73

Resim 8.2: Yeni defrost rezistansının yerine monte edilmesi

Resim 8.3: Defrost rezistansı elektrik bağlantıları

8.2.1. Rezistansın Yerinden Demontaj Yapılması

Evaporatörün kapağı çıkartıldıktan sonra evaporatörü gövdeye bağlayan iki adet yıldızbaşlı vida sökülür. Buzdolabı rezistansını sökmek için önce buzdolabı kapağının üzerindebulunan muhafazanın dikkatli bir şekilde çıkartılması gereklidir. Daha sonra dışı nikelajlı birkâğıtla kaplı görünümündeki rezistans soketlerinden çıkartılarak değiştirilir.

8.2.2. Rezistansın Sağlamlığının Ölçülmesi, Yeni Rezistansın Monte Edilmesi

Yeni rezistans yerine takılmadan önce sağlam olup olmadığı ohmmetre ile kontroledilmeli ve bu şekilde monte edilmelidir. Ohmmetre’ nin iki ucu rezistans uçlarına temasettirilerek bir değer okunabiliyorsa rezistans sağlamdır.

74

Resim 8.4: Rezistansın yerinden demontaj yapılması

Yeni rezistans söküldüğü gibi yine aynı şekilde yerine monte edilmelidir. Yenirezistans yerine takılırken dikkat edilmesi gereken husus fazla esnememesine vekopmamasına özen gösterilmelidir. Rezistansların takılması esnasında uçlarının yanlıştakılma durumu yoktur. Her iki uçta çalışma işlevi gördüğü için ters düz takılabilir.

Defrost rezistansının monte edilmesi, Defrost rezistansı Evaporatörün altındaki kanalayerleştirilmiştir. Defrost rezistansına ulaşmak veya değiştirmek için Evaporatörün etrafındakialüminyum sacların sökülmesi gereklidir. Bu saclar sökülmeden defrost rezistansınaulaşılamaz. Defrost rezistansı tamir edilmez yenisi ile değiştirilmelidir. Yeni defrostrezistansı söküldüğü şekilde yerine monte edilmelidir. Gücü ve ölçüsü sökülenle aynı olmasıgereklidir. Defrost rezistansının sistem içindeki yeri belli olup sökülenin yerine yenisi aynışekilde monte edilir.

75

8.2.3. Defrost Saatinin Yerinden Demontajı

Buzdolabı içindeki multiflov kapağı ve straforunu çıkardıktan defrost saatinin elektrikbağlantılarını soket uçlarından çıkarmalıyız. Daha sonra defrost saatini montaj plastiğinebağlayan iki adet yıldız başlı vidayı sökmeliyiz. Vidaları söktükten sonra defrost saatiniaşağı doğru hafifçe çekerek çıkartırız.

Resim 8.5: Defrost saatinin demonte edilmesi

8.2.4. Defrost Saatinin Sağlamlığının Ölçülmesi, Yeni Defrost Saatinin Montajı

Defrost saati de elektriksel bir bağlantı elemanıdır. Defrost saatinin sağlam olupolmadığı da yine avometre ile kontrol edilmek suretiyle anlaşılabilir. Avometre’nin kablouçlarını Defrost saati uçlarına dokundurduğumuzda bir değer okuyabiliyorsak defrost saatisağlam demektir.

Defrost saati elektriki bağlantısı söküldüğü şekilde monte edilmelidir. Defrost saati,no- frost buzdolabı gövdesinde veya kompresörün bulunduğu bölümdedir. Defrost saatielektrik bağlantılarına ulaşabilmemiz ancak defrost saati muhafaza kutusunu açtıktan sonramümkün olacaktır. Muhafaza kutusunu açtıktan sonra defrost saati karşımıza çıkar. Defrostsaatinin tamiri söz konusu olamayacağı için yenisinin takılması gereklidir. Defrost saatielektrik bağlantısı, sökülüp takılacağı yeri bellidir. Yeni defrost saati sistem içindeki yerinesoketleri birleştirmek suretiyle elektriksel bağlantısı gerçekleştirilmiş olur.

76

Resim 8.6: Yeni defrost saatinin yerine monte edilmesi

Ev tipi ve ticari soğutucular ile soğuk odaların evaporatörleri 0°C altında buharlaşmasıcaklığında çalışırlar. Bunun sonucu olarak evaparatör yüzeyinde kar oluşur ve belli zamanaralıklarında oluşan kar eritilmezse birikim artarak soğutma işimin aksamasına nede olur.Biriken karın eritilmesi oda sıcaklığı 0°C üzerinde ise doğrudan oda havası ile sağlanabilir.

Elle kumandalı defrost kumandalarında evaparotörün karlanma durumu gözle izlenipkar eritme işlemine gerek duyuldukça kumanda devresini harekete geçiren anahtar elleharekete geçirilerek defrost işlemi başlatılır. Defrostun sona erdirilmesi yine gözle takipedilerek sağlanır. Elle kontrollü uygulamalarda çoğunlukla elektrik dirençli ısıtıcılarkullanılır.

Yarı otomatik defrost kumandaları daha çok ev tipi soğutucularda kullanılmakta veekonomik bir çözüm sağlamaktadır. Bu sistemde prensip defrost işleminin başlatılması vesona erdirilmesi otomatik olarak yapılmaktadır. Sogutma termostatının çift duyarlıyapılmasıyla sağlanır. Duyargalardan birisi normal sıcaklık kumandasını sağlamakta diğeriise defrost kontrolünün tekrar devreden çıkarılmasını gerçekleştirmektedir. Defrostdüğmesine basıldığında kompresör defrostta göre kumandalandırılır ve defrost işleminisağlayacak eleman(sıcak gaz selonoidi, elektrikli ısıtıcı) harekete geçirilir. Defrost işlemitamamlandığında ise ikinci duyarga yükselen sıcaklık etkisiyle kompresörü normal çalışmakonumunda çalıştırır. Aynı zamanda bir zaman rölesi ile defrost işlemi yapılabilir.

Tam otomatik defrost kumandaları defrost işlemini kendisi yaparlar. Bu yöntemdezaman saatleri kullanılır. Zaman sayacı sistemin ihtiyacına göre belli zaman aralıklarındadefrost işlemini başlatır ve belli bir süre devam ettirip tekrar normal soğutma çevriminedöndürür.

77


Aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri dikkate alarak defrost saatini değiştiriniz.


Eski defrost saatini sökünüz.

Soğutucunun fişini prizden çıkartınız. Defrost saatinin bağlantı vidalarını

sökünüz. Defrost saatinin elektrik bağlantı

soketlerini çıkartınız. Defrost saatini dışarı alınız.

Defrost saatini takınız.

Defrost saatinin elektrik bağlantısınıyapınız.

Defrost satini yerine yerleştiriniz. Defrost saatinin bağlantı vidalarını

sıkınız.

Defrost saatini test ediniz. Sistemin fişini prize takınız. Sistemi çalıştırınız. Sistemin çalışmasını kontrol ediniz.


78




1. (…..) Defrost rezistansının sistem içindeki görevi, Defrost ısıtıcısı da denilenrezistans defrost zamanında devreye girerek kondenser üzerinde biriken buzlarınerimesini sağlamaktır.

2. (…..) Defrost saatinin sistem içindeki görevi, defrost saati belirli zamanaralıklarında evaporatör üzerinde biriken buzların erimesi için ısıtıcıları devreyesokmaktır.

2. (…..) Defrost rezistansı kondenser yüzeyine monte edilmiştir.

3. (…..) Yeni rezistans yerine takılmadan önce sağlam olup olmadığı ohmmetre ilekontrol edilmeli ve bu şekilde monte edilmelidir. Ohmmetre’ nin iki ucu rezistansuçlarına temas ettirilerek bir değer okunabiliyorsa rezistans sağlamdır.

4. (…..) Defrost saatinin önemli bir fonksiyonu da evaporatör üzerindeki buzlareridikten sonra ısıtıcıların devreden çıkmasından sonra buzdolabı içerisinde havasirkülasyonu başlatmadan önce kompresörü belirli bir süre çalıştırarak evaporatörbölgesini soğutarak kontrolü sağlamasıdır.

DEĞERLENDİRME



79


FAALİYET ADI: Defrost saati sağlamlık kontrolünü ve montajını yapmak

AMAÇ: Uygun ortam sağlandığında, standartlara ve tekniğine uygun olarak, defrost saatisağlamlık kontrolünü ve montajını yapabileceksiniz.


Evet Hayır İş önlüğü giydiniz mi? Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? Soğutucunun fişini prizden çıkartabildiniz mi? Defrost saatinin görevini ve çalışmasını öğrenebildiniz mi? Defrost saati kontrolünü ve montajını yapabildiniz mi? Rezistansı yerinden demontajını, rezistansın sağlamlığının

ölçülmesini, yeni rezistansın monte edilmesini yapabildiniz mi? Soğutucunun fişini takarak sistemi test edebildiniz mi?

DEĞERLENDİRME



80


Termostopun tanımı, görevi, bakım ve montajını yapabileceksiniz.

Termostop çeşitlerini araştırınız. Termostop çeşitlerini ve fiyatlarını araştırınız, not alınız. Çevrenizdeki soğutma devrelerinde kullanılan termostop çeşitlerini inceleyip

araştırınız.

9. TERMOSTOP

9.1. Termostop Tanımı Ve Görevi

Termostop farklı sıcaklık değerleri için açma-kapama yapmak üzere tasarlanmış devreelemanıdır. Özellikle defrost periyodunun sonlandırılmasında kullanılır. Evaporatör üzerineyerleştirilmiştir. Defrost periyodunda devreye girer ve evaporatör üzerindeki defrostrezistanslarına akım verir. Evaporatör sıcaklığı +12 °C’ ye yükseldiğinde rezistansları(defrost rezistansı ve evaporatör altı rezistansı) devreden çıkararak defrost periyodunu sonaerdirir. Evaporatör sıcaklığı -5 °C’ ye düştüğünde kontağını kapatarak bir sonraki defrostkonumu için hazır hale gelir.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

81

Resim 9.1: Termostop çeşitleri

9.2. Termostopun Kontrol Ve Montajı

Resim 9.2: Termostopun evaporatör üzerindeki yeri

82

Resim 9.3: Termostopun gövdeye montajı

Termostopun ölçü aleti ile ölçülerek sağlamlığı kontrol edilir. Sağlam değil ise yenisiile değiştirilir. Termostopun montajında termostopun hissedici ucu evaporatörün üzerindebulunan yuvasına oturtulur. Elektrik bağlantı soketleri takılarak elektrik bağlantısı yapılır veevaporatörün ön kısmında bulunan plastik kapak yerine oturtularak montajı tamamlanır.

Resim 9.4: Termostopun gövde üzerindeki yeri

83


Aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri dikkate alarak termostopun montajını vetestini yapınız.


MalzemelerTermostopÖlçü aletiTornavida

Eski termostopu sökünüz.

Soğutucunun fişini prizden çıkartınız. Termostopun önündeki kapağı

çıkartınız. Eski termostopu sökünüz.

Termostopu bağlayınız.

Yeni termostopu evaporatör üzerindekiyuvasına takınız.

Termostopun elektrik bağlantısoketlerini bağlayınız.

Termostopun ön kısmındaki kapağıkapatınız.

Termostopu test ediniz.

Sistemin fişini prize takınız. Sistemi çalıştırınız. Termostopun çalışmasını kontrol ediniz. Sistemin çalışmasını kontrol ediniz.


84




1. (…..) Termostop farklı sıcaklık değerleri için açma-kapama yapmak üzeretasarlanmış devre elemanıdır.

2. (…..) Termostopun sağlamlık kontrolü yapılamaz, çalışmayan termostoplar ölçümyapılmadan yenisiyle değiştirilir.

3. (…..) Termostop özellikle defrost periyodunun sonlandırılmasında kullanılır.

4. (…..) Termostopun montajında termostopun hissedici ucu kondenserin üzerindebulunan yuvasına oturtulur.

5. (…..) Termostop, evaporatör sıcaklığı -5°C’ye düştüğünde kontağını kapatarak birsonraki defrost konumu için hazır hale gelir.

DEĞERLENDİRME



85


FAALİYET ADI: Termostop sağlamlık kontrolünü ve montajını yapmak

AMAÇ: Uygun ortam sağlandığında, standartlara ve tekniğine uygun olarak, termostopsağlamlık kontrolünü ve montajını yapabileceksiniz.


Evet Hayır İş önlüğü giydiniz mi? Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? Soğutucunun fişini prizden çıkartabildiniz mi? Termostop tanımını ve görevini öğrendiniz mi? Termostopun kontrol ve montajını yapabildiniz mi?

DEĞERLENDİRME



DEĞERLENDİRME

86


Aydınlatma elemanlarının görevini, bakım ve montajını yapabileceksiniz.

Aydınlatma elemanlarının çeşitlerini araştırınız. Aydınlatma elemanlarının boyutlarını ve fiyatlarını araştırınız, not alınız. Çevrenizdeki soğutma devrelerinin tip ve büyüklüğüne göre aydınlatma

elemanlarının seçimini inceleyiniz.

10. AYDINLATMA ELEMANLARI

10.1. Soğutma Sistemlerinde kullanılan Aydınlatma Elemanları

Soğutucu kapı açıldığında devreye giren, dolap içersini aydınlatmakta kullanılanlamba vardır. Lamba soğutucunun iç kısmındaki aksamlara zarar verilmemesi için max.15Wseçilmelidir.

Resim 10.1: Lamba ve duyun konumu

10.2. Aydınlatma elemanlarının test ve montajı

10.2.1. Lamba ve Duyu Yerinden Demontaj Yapılması

Lamba elle çevrilmek suretiyle sökülür. Ancak duyu sökebilmemiz için komple kapıbutonu ve lambanın bağlı olduğu bloğu sökmemiz gereklidir. Kasa komple yerindençıkartıldıktan sonra duya ulaşılır ve duyun soketleri elle çekilmek suretiyle çıkartılır.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

87

Resim 10.2: Lamba ve duy bölmesinin sökülmesi

Yeni duy ve lamba söküldüğü şekilde yerlerine monte edilmelidirler. Duy ve lambanındeğiştirilmesi esnasında takılan yerin kuru olması su damlacıklarının bulunmaması gereklidir

Lamba elle çevrilmek suretiyle sökülür. Ancak duyu sökebilmemiz için komplelambanın bağlı olduğu bloğu sökmemiz gereklidir. Kapak komple yerinden çıkartıldıktansonra duya ulaşılır ve duyun soketleri elle çekilmek suretiyle çıkartılır.

10.2.1.1. Derin Dondurucunun Lambasının Değiştirilmesi

Tornavida kullanarak lamba kapağını çıkartınız. Daha sonra lambayı elle çevirmek suretiyle çıkartınız.

Şekil 10.1: Lambanın yerinden sökülmesi

88

10.2.1.2. Soğutucu Bölümün Lambasının Değiştirilmesi

Sabit somunu tornavida yardımı ile çıkartınız. Lamba platformunun iki arka deliğine tornavidayı sokarak ve bastırarak ayırın. Lambayı elle çevirerek çıkarın.

10.2.2. Lamba ve Duyun Sağlamlığının Ölçülmesi, Yeni Lamba ve Duyun MonteEdilmesi

Lamba ve duyun sağlam olup olmadığı konusunda ilk kontrol gözle yapılır. Dahasonra seyyar bir kablo çekilmek suretiyle lamba ve duy kontrol edilebilir. Lamba duyatakıldığı zaman lamba yanıyorsa hem lamba hem duy sağlam demektir.

10.2.2.1. Derin dondurucu lambasının monte edilmesi

Çıkarmış olduğunuz lambanın yerine yenisini takınız. Daha önce sökmüş olduğunuz lamba kapağını aynı şekilde yerine takınız. Lamba kapağının önce ön kısmını daha sonra da arka kısmını yerleştiriniz.

10.2.2.2. Soğutucu bölümün lambasının monte edilmesi

Yeni lambayı yerine takınız. Lamba platformunun iki arka deliğine tornavidayı sokarak ve bastırarak ayırın Önce lamba kapağının arka kısmını yerleştirin ve bunu vida ile sabitleyin. Daha sonra lamba kapağının ön kısmını söktüğünüz gibi takınız.

10.2.3. Lamba arızaları aşağıdaki gibi sıralanabilir

ARIZA NEDENLERİ GİDERİLMESİ

Dolabın kapısıaçıldığında sigortaatıyor

Lamba duyunda kısadevre olabilir.

Duya gelenkablolarda kısadevre olabilir.

Dolap fişi prizden çekilir. Duyuçlarından biri çıkartılır. Fiş prizetakılır ve dolap kapısı açılır. Sigortaatmaz ise arıza duydankaynaklanmaktadır. Duy değiştirilir.

Yukarıdaki işlem yapıldığında sigortaatıyorsa arıza duya gelen kablolardanmeydana gelmektedir. Arızalı kablolardeğiştirilir.

Aydınlatmalambası yanmıyor

Lamba arızalıolabilir

Buton arızalıolabilir.

Kablolardakopukluk veyabağlantı yerlerindençıkmış olabilir

Lamba duyu arızalıolabilir

Lamba kontrol edilir. Arızalı isedeğiştirilir.

Buton kontrol edilir. Arızalı ise yenisiile değiştirilir.

Kablo bağlantıları kontrol edilir.Çıkan uçlar yerine takılır. Kablolararızalı ise değiştirilir.

Lamba duyu kontrol edilir, arızalı iseyenisi ile değiştirilir.

89


Aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri dikkate alarak aydınlatma lambasınıdeğiştiriniz.


MalzemelerTornavidaLambakontrol kalemi

Eski lambayı sökünüz. Lamba ve duy kutusunu gövdeden çıkartınız. Lambayı duydan çıkartınız.

Yeni lambayı takınız. Yeni lambayı duya takınız. Lamba ve duy kutusunu gövdeye bağlayınız.

Lambayı test ediniz. Soğutucunun fişini prize takınız. Soğutucunun kapısını açarak lambayı test ediniz.


90




1. (…..) Soğutucu kapı açıldığında devreye giren, dolap içersini aydınlatmaktakullanılan lamba vardır. Lamba soğutucunun iç kısmındaki aksamlara zararverilmemesi için max.15W seçilmelidir.

2. (…..) Lamba duya takıldığı zaman lamba yanmıyorsa hem lamba hem duy sağlamdemektir.

3. (…..) Lamba elle çevrilmek suretiyle sökülür. Ancak duyu sökebilmemiz içinkomple kapı butonu ve lambanın bağlı olduğu bloğu sökmemiz gereklidir. Kasakomple yerinden çıkartıldıktan sonra duya ulaşılır ve duyun soketleri elle çekilmeksuretiyle çıkartılır.

4. (…..) Dolap fişi prizden çekilir.Duy uçlarından biri çıkartılır. Fiş prize takılır vedolap kapısı açılır. Sigorta atmaz ise arıza duydan kaynaklanmaktadır. Duydeğiştirilir.

5. (…..) Duy ve lambanın değiştirilmesi esnasında takılan yerin kuru olması sudamlacıklarının bulunmaması gereklidir

DEĞERLENDİRME



91


FAALİYET ADI: Aydınlatma elemanlarının sağlamlık testini ve montajını yapmak

AMAÇ: Uygun ortam sağlandığında, standartlara ve tekniğine uygun olarak, aydınlatmaelemanlarının sağlamlık testini ve montajını yapabileceksiniz.


Evet Hayır İş önlüğü giydiniz mi? Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? Soğutucunun fişini prizden çıkartabildiniz mi? Soğutma Sistemlerinde kullanılan aydınlatma elemanlarını

öğrenebildiniz mi? Aydınlatma elemanlarının test ve montajını yapabildiniz mi?

DEĞERLENDİRME



92


Kapı ve fan butonunun görevi, çeşitleri ve montajını yapabileceksiniz.

Kapı ve fan butonu çeşitlerini araştırınız. Kapı ve fan butonu boyutlarını ve fiyatlarını araştırınız, not alınız. Çevrenizdeki soğutma devrelerinin tip ve büyüklüğüne göre kapı ve fan butonu


11. BUTONLAR

11.1. Kapı ve fan butonunun görevi

Şekil 11.1: Kapı butonu çeşitleri

Buzdolaplarında dolabın içini görmemizi sağlayan bir aydınlatma lambasıbulunmaktadır. Bu lambanın sadece dolabın kapağı açıldığı zaman yanması, her zamanyanmasına oranla enerji tasarrufu sağlayacaktır. Bu nedenle kapı hareketine göre çalışan birdüzenek geliştirilmiştir.

Resim 11.1: Kapı butonu


AMAÇ

ARAŞTIRMA

93

Kapı butonu, bir tür lamba devresi anahtarı gibi çalışan buzdolabı elektrik devresielemanıdır. Evimizde bir lambayı yakmak istediğimizde anahtara elimizle basmamızdevreyi kapalı pozisyona getirmemiz gerekir. Kapı butonunda ise yaylı bir kontakbulunmaktadır. Yaya bir baskı uygulandığında (itildiğinde) kontaklar arası temas yanielektrik akımı kesilir, baskı kaldırıldığında ise kontaklar temas ederek buzdolabının içiniaydınlatmada kullanılan lambaya elektrik akımı gider ve lamba yanar.

Kapı butonu, devrenin açılıp kapanması için gereken baskı gücünü buzdolabıkapısından alır. Buzdolabı kapısı kapatıldığında kapı kenarı pimi içeri iterek elektrikdevresini keser, kapı açıldığında ise buton yay üzerindeki baskı kalkmış olacağındankontaklar temas ederek lambaya elektrik gider.

11.2. Kapı Butonunun Test ve Montajı

Kapı butonu tek başına buluna bildiği gibi, termostat kutusunun bulunduğu gövdeyede bağlı olabilir. Kapı butonları buzdolabı gövdesine vidalı veya da geçmeli olarak monteedilirler. Vidalı olanlar tornavida ile geçmeli olanlar ise elle çekilmek suretiyle sökülürler.

Resim 11.2: Kapı butonunun sökülmesi ve montajı

94


Aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri dikkate alarak kapı butonunu değiştiriniz.


MalzemelerTornavidaButon

Eski butonu sökünüz.

Soğutucunun fişini prizden çıkartınız. Soğutucunun kapağını açınız. Kapı butonunun tırnaklarını çıkartınız. Kapı butonunun elektrik bağlantı

soketlerini sökünüz. Kapı butonunu çıkartınız.

Yeni butonu takınız. Kapı butonunun elektrik bağlantı

soketlerini takınız. Kapı butonunu gövdeye sabitleyiniz.

Kapı butonunu test ediniz. Soğutucunun fişini prize takınız. Soğutucunun kapısını açarak kapı

butonunu test ediniz.


95




1. (…..) Kapı lamba butonu kapağı açıldığı zaman lambanın yanmasını, kapı kapandığızaman lambanın sönmesini sağlayan bir düzenektir.

2. (…..) Buzdolaplarında dolabın içini görmemizi sağlayan bir aydınlatma lambasıbulunmaktadır. Bu lambanın sadece dolabın kapağı açıldığı zaman yanması,enerjinin fazla harcanmasına neden olur.

3. (…..) Kapı butonları buzdolabı gövdesine vidalı veya da geçmeli olarak monteedilirler. Vidalı olanlar tornavida ile geçmeli olanlar ise elle çekilmek suretiylesökülürler.

4. (…..)Kapı butonunda ise yaylı bir kontak bulunmaktadır. Yaya bir baskıuygulandığında (itildiğinde) kontaklar arası temas yani elektrik akımı kesilir, baskıkaldırıldığında ise kontaklar temas ederek buzdolabının içini aydınlatmada kullanılanlambaya elektrik akımı gider ve lamba yanar.

DEĞERLENDİRME



96


FAALİYET ADI: Kapı ve fan butonlarının sağlamlık testini ve montajını yapmak

AMAÇ: Uygun ortam sağlandığında, standartlara ve tekniğine uygun olarak, kapı ve fanbutonlarının sağlamlık testini ve montajını yapabileceksiniz.


Evet Hayır İş önlüğü giydiniz mi? Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? Soğutucunun fişini prizden çıkartabildiniz mi? Kapı ve fan butonunun görevini öğrenebildiniz mi? Kapı Butonunun Test ve Montajını yapabildiniz mi? Soğutucunun fişini takarak sistemi test edebildiniz mi?

DEĞERLENDİRME



DEĞERLENDİRME

97


Damper termostatın tanımı, çalışması, kullanıldığı yerler, bakımı ve montajınıyapabileceksiniz.

Damper termostat çeşitlerini araştırınız. Damper termostat ölçülerini ve fiyatlarını araştırınız, not alınız. Çevrenizdeki soğutma devrelerininde kullanılan damper termostatları

inceleyiniz.

12. DAMPER TERMOSTATLAR

12.1. Damper termostatın tanımı ve çalışması

Resim 12.1: Damper termostatın iç kısmı

Damper termostat soğutma kanalına yerleştirilmiş olup yalnız bulunduğu bölümünsıcaklık derecesini ayarlanmış değerde tutar. Herhangi bir elektriki bağlantısı yoktur. İçinedoldurulmuş gazın basıncıyla mekanik olarak çalışır.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

98

Resim 12.2: Damper termostat görünüşleri

99

Resim 12.3: Damper termostat

12.2. Damper termostatın kullanıldığı yerler

Damper termostatlar genellikle no-frost soğutuculada kullanılmaktadır.

12.3. Damper termostat test ve montajı

Damper termostat düğmesinin minimum (sıcak) veya maksimum (soğuk)ayarlanmasına göre soğutucu bölüme gelen havanın miktarını ayarlayan kapakçığa sahip,tamamen mekanik bir sistemdir. Eğer maksimuma ayarlanmış ise menfez kapakçığı enbüyük aralıkta açılır ve dondurucu kısımdan soğutucu kısıma daha fazla soğuk havagelmesini sağlayarak soğutucu kısmın daha fazla soğumasını sağlar. Bu termostatın hissediciucu multi-flow kutusunun içersindedir. Damper termostatın demontaj ve montajı esnasındastrafor ve süngerlerin eski şekilde sabitlenmesine yani izolasyonuna çok dikkat edilmelidir.

100

Resim 12.4: Damper termostatın montajı

Resim 12.5: Damper termostatın soğutucu üzerindeki yeri

101


Aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri dikkate alarak damper termostatınıdeğiştirerek, test ediniz.


MalzemelerTornavidaDamper termostop

Eski damper termostatısökünüz.

Soğutucunun kapısını açınız. Damper termostatın bağlantı vidalarını çıkartınız. Damper termostatı sökünüz.

Yeni damper termostatı takınız. Damper termostatı yuvasına yerleştiriniz. Damper termostatın gövdeye bağlantı vidalarını

sıkınız.

Damper termostatı test ediniz.

Sistemin fişini prize takınız. Sistemi çalıştırınız. Damper termostatın çalışmasını kontrol ediniz. Sistemin çalışmasını kontrol ediniz.


102




1. (…..) Damper termostat soğutma kanalına yerleştirilmiş olup yalnız bulunduğubölümün sıcaklık derecesini ayarlanmış değerde tutar.Herhangi bir elektrikibağlantısı yoktur.İçine doldurulmuş gazın basıncıyla mekanik olarak çalışır.

2. (…..) Damper termostatlar genellikle şerbetlik tipi soğutucularda kullanılmaktadır.

3. (…..) Damper termostat düğmesinin minimum (sıcak) veya maksimum (soğuk)ayarlanmasına göre soğutucu bölüme gelen havanın miktarını ayarlayan kapakçığasahip, tamamen mekanik bir sistemdir

4. (…..) Damper termostatın hissedici ucu multi-flow kutusunun içersindedir. dampertermostatın demontaj ve montajı esnasında strafor ve süngerlerin eski şekildesabitlenmesine yani izolasyonuna çok dikkat edilmelidir

DEĞERLENDİRME



103


FAALİYET ADI: Damper termostatların sağlamlık testini ve montajını yapmak

AMAÇ: Uygun ortam sağlandığında, standartlara ve tekniğine uygun olarak, dampertermostatların sağlamlık testini ve montajını yapabileceksiniz.


Evet Hayır İş önlüğü giydiniz mi? Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? Soğutucunun fişini prizden çıkartabildiniz mi? Damper termostatın tanımını ve çalışmasını öğrenebildiniz mi? Damper termostatın kullanıldığı yerleri öğrenebildiniz mi? Damper termostat test ve montajını yapabildiniz mi? Soğutucunun fişini takarak sistemi test edebildiniz mi?

DEĞERLENDİRME



104


Sensörlerin tanımı, yapısı ve çeşitlerini öğrenerek test ve montajlarınıyapabileceksiniz.

Sensörlerin görevlerini ve kullanıldıkları yerleri bulunduğunuz çevredenaraştırınız.

Sensörlerin çeşitlerini ve fiyatlarını İnternet ortamında yerel ve yabancı internetsitelerini gezerek çeşitleri, özellikleri ve bu alandaki teknolojik birikimiinceleyiniz.

Sensörlerin kullandığımız cihazlar üzerindeki önemi ve bize sağladığı faydalarhakkında elde ettiğiniz tüm doküman ve bilgileri dosya haline getiriniz. Böylecesoğutma ve iklimlendirme alanında sensörlerin önemi hakkında bilgi sahipolacaksınız.

13. SENSÖRLER

13.1. Sensörler tanımı ve yapısı

Sensörler, kontrol edilen fiziksel değişkendeki değişiklikleri ölçen ve kontrolörünkullanması için orantılı etki veya sinyal üreten aygıtlardır.

Bir hissedici eleman, bir değişkeni izler ve ölçer. İklimlendirme değişkenleri sıcaklıknem ve basınçtır. Farklı tip duyargalar, farklı tip sinyaller üretilir.

13.1.1. Sıcaklık Sensörlerinin Seçilmesi

Sıcaklık hisseden elemanlar maddelerin şu özelliklerinden yararlanılarak çalışırlar.

Katı, sıvı ve gaz biçimindeki maddelerin genleşmesiElektrik direncinin değişmesiElektrik motor gücünün şiddetiIşık ve ısı radyasyonlarının şiddeti

Bi-metal Eleman

Bir bi metal eleman birbirine sıcak presle bitiştirilmiş iki farklı metal şeritten oluşur.İki metal farklı genleşme katsayısına sahip olduğundan sıcaklık değiştiğinde eleman eğilir vekonumunu değiştirir. Ortamın durumuna ve gerekli harekete bağlı olarak eleman düz şerit, Uşekilli veya spiral sarımlı olabilir.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

105

Bu eleman oda tipi, takmalı tip, cıvalı tip, daldırma tipi termostatlarda yaygındır. Kabasıcaklık ölçümleri için uygundur. Ölçüm aralığı -20/260 0C' dir ve gecikmeli çalıştıklarındanuzaktan kullanıma uygun değildir.

Şekil 13.1: Bimetal elemanlı sıcaklık göstergesi

Resim 13.1: Bi metal sıcaklık hissedicileri

Rot ve Tüp Eleman

Bir çubuk (rot) ve boru tipi eleman bir yüksek genleşmeli metal boru ve düşükgenleşmeli çubuktan (rot) oluşur. Çubuğun bir ucu borunun arkasına sabitlenmiş, diğer ucuserbest hareket edebilmesi için serbest bırakılmıştır. Boru uzunluğu sıcaklıkla değişir,çubuğun boşta kalan ucu hareket eder. Bu eleman bazı geçmeli ve daldırma termostatlardakullanılmaktadır.

106

Contalı Körük Eleman

Bir sızdırmaz körük eleman; buhar, gaz veya sıvı ile doldurulmuş olabilir. Sıcaklıkdeğişmeleri gaz veya sıvının basıncını ve hacmini değiştirir, sonuçta kuvvet veya hareketdeğişimi olur.

Uzun kuyruklu bir hissedici eleman veya kapsül sızdırmaz körüğe veya diyaframa birkılcal boruyla bağlanır; sistemin tamamı buhar gaz veya sıvı ile doldurulur. Kuyruktakisıcaklık değişmeleri hacim veya basınç değişmelerine neden olur ve kılcal boru üzerindenkörüğe veya diyaframa taşınır. Uzun kuyruklu eleman, sıcaklık ölçüm yeri termostattanuzakta olduğu durumlarda kullanışlıdır.

Şekil 13.2: Contalı ve körük eleman tipleri

Direnç Elemanlar (RTD)

Sıcaklık değişimine göre değişen elektrik direnç telinden yapılmıştır. Bu elemanlarda,sıcaklık artışı ile düzgün bir şekilde artan elektrikli iletken dirençli saf metallerinözelliklerinden yararlanılır, uzak mesafe ölçümlerinde kullanılabilir.

Tipik olarak platin, rodyum-demir, nikel, nikel-demir, tungsten veya bakırdanyapılırlar. Örnek olarak platin -18/150 0C arasında %±0,3 sınırları içinde doğrusaldır. Bucihazlar, basit devre yapısına ve yüksek doğrusallığa, duyarlılığa ve mükemmel kararlılığasahip olduklarından iklimlendir ve soğutma sistemlerinin otomatik kontrolünde yaygınolarak kullanılırlar.

Resim 13.3: Direnç elemanlı termometre propları Resim 13.4: Elektronik termometreler

107

Termistör

Sıcaklık değişimi ile elektriksel direnci değişen özel bir çeşit yarı iletkendir. Çubukplaka veya boncuk biçiminde imal edilirler. Bu amaçla kullanılan metal-oksitlerin dirençlerisıcaklıkla büyük değişik gösterir. Genellikle sıcaklık arttıkça direnci azalan elemanlar (NTC,negatif sıcaklık katsayılı) kullanılır. Fakat özel amaçlarla direnci sıcaklıkla artan (PTC,pozitif sıcaklık katsayılı) elemanlar da mevcuttur.

Resim 13.5: Elektronik sıcaklık hissedicileri

Direnç değişikliği metalik dirençlerden yaklaşık 10 kat daha büyüktür.Yaklaşık %5/K. Örneğin K’ lık sıcaklık değişiminde 1000 Ω kadar değişebilir, böylece tambir ölçüm mümkün olur. Onların sıcaklık-direnç karakteristik eğrileri geniş bir bölge içindoğrusal değildir. Özel bir sıcaklık aralığında bu cevabı doğrusal değişime dönüştürmek içinçeşitli teknikler kullanılır. Sayısal kontrol ile kullanılan bir teknik, bir bilgisayara“karşılaştırma tablosu” depolanarak sıcaklık haritalarıyla ölçülen direnç karşılaştırılır. Tabloeğriyi küçük kısımlara böler ve her bölüm onun doğrusal kademesi üzerinde kabul edilir.Termistör elemanı, ayakları ile bir galvanometreli köprü devresine bağlanabilir ve kalibreedilebilir. Bu ölçme yönteminin kolay, hassas ve hızlı olması gibi üstünlükleri vardır.Termistörler, çoğunlukla termo-eleman ile sıcaklık ölçümlerinde referans sıcaklığınınayarlandığı elektronik sıcaklık ayarlama devrelerinde veya hassasiyeti büyük olan ve sınırlıçalışma aralıklarına sahip uygulamalarında kullanılırlar. Örnek olarak Split klima sistemleriverilebilir.

Şekil 13.2: Elektronik sıcaklık hissedicileri

108

Termal Eleman (Termokupul)

Birbirine bağlı uçları arasında sıcaklık değişiminin fonksiyonu olarak değişen voltajınmeydana geldiği iki farklı metalin birleşmesidir. Tellerin yapılmış oldukları malzemelere vebirleşme noktasının bulunduğu ortamın sıcaklığına bağlı olarak teller arasında birelektromotor kuvveti oluşur.

Eğer farklı metallerden (örneğin bakır ve konstantan) oluşan iki telin temas yeriısıtılırsa ve aynı zamanda diğer uçları soğuk tutulursa, o zaman bir elektriksel gerilim (termalgerilimi) meydana gelir. Bu, sıcak ve soğuk temas yerinin (lehim yeri) arasındaki sıcaklıkfarkıyla hemen hemen doğru orantılı olarak yükselir ve bir mili voltmetrede okunabilirler.

Sıcaklık ölçümlerinde termokuplların platin/nikel dirençli ölçüm cihazlarına görehassasiyetleri daha azdır. Termokupllar, düşük maliyetleri, kullanım kolaylıkları ve ortaderece güvenlikleri ile oldukça yaygındırlar.

Şekil 13.2: Termal elemanların (termokupl) termostat ve köprü devresi ile bağlanması

Resim 13.6: Termal eleman tipleri (termokupllar)

13.1.2. Sıvı hissediciler

Sıvılı termometreler

Sıvılı termometreler, ısıtma, soğutma, havalandırma ve iklimlendirmeuygulamalarında kullanılırlar. Bu kullanımların bazıları, soğutucu, ısıtıcı akışkan ve havasıcaklıklarının belirlenmesidir. Yüksek doğruluk ve düşük maliyetlerinden dolayı cıvalı cam

109

termometrelerin sıcaklık ölçümlerinde kullanımı oldukça yaygındır. Fakat gazlardakiölçümlerde ısıl ışınımdan etkilenirler. Teorik ölçüm Aralıkları -38/550 0C'dir.

Resim 13.7: Cep tipi termometreler

Işımalı Termometreler (Kızılötesi Termometre, Pirometre)

Işınım termometreleri, bir yüzeyden kaynaklanan ışınımı ölçülmeye yarar. Mutlaksıcaklık (K) ile doğru orantılıdır. Toplam ışınım termometresi ( l = 0,2 mm’den 20 mmarasındaki dalga boyu aralığındaki ışınları kapsamaktadır), Dalga ışınım termometresi(örneğin l = 8,0…12,0 mm) ve spektral ışınım termometreleri (örneğin l = 0,65 mm) olarakifade edilir.

Yüzeyin, emisyon derecesinin saptanması halinde, yüzey sıcaklığı temas etmedenölçülebilir. Bu ulaşılması zor olan soğutma-klima serpantinlerindeki sıcaklık ölçümleri içinönemli bir avantajdır.

Ölçüm alanı –100 °C’ den 5000 °C’ ye kadardır. Yaklaşık 0 °C’ den 50 °C’ ye kadarölçüm alanlı duyargalar ve soğutma tavanlarında yüzey sıcaklığı dağılımının ölçülmesi içinçözünürlüğü 0,1 K olması gerekir.

Resim 13.8: Işınım termometresi

110

13.1.3. Nem sensörleri

Higrometreler ve nem duyargaları ortam havasının veya hareket halindeki havanınbağıl nemini ve çiğ nokta sıcaklığının ölçümünde kullanılırlar. Malzemeler atmosferik nemedoğrudan tepki verdiklerinden bağıl nemde doğrudan ölçülmüş olur. Otomatik kontrolsistemlerinde iki temel nem duyarga tipi kullanılır: Mekanik higrometreler ve elektronikhigrometreler.

Bir mekanik higrometre higroskopik malzeme prensibi üzerine çalışır, genellikle nemeduyarlı naylon veya kabarcıklı polimer malzeme kullanılır, su buharına maruz kaldığındanemi tutar ve genleşir. Boyut ve yapı değişimi bir mekanik bağlantı ile denetlenir ve birpnömatik veya elektronik sinyale dönüştürülür. Diğer higroskopik malzemeler; saç, ahşap,kâğıt veya hayvan zarı gibi organik malzemeler. Örnek olarak higroskopik bir tuz olanlityum klorür, havadaki suyu şiddetli bir şekilde, çözeltinin buhar basıncı ile hava arasındabir denge oluşana kadar emer.

Elektronik higrometreler, hissedici elemanda kapasite ve /veya direnci kullanırlar.Direnç elemanı bir higroskopik bir madde ile kaplanmış iletken ızgaradır. Izgaranıniletkenliği tutulan nemle değişir; böylelikle direnç, bağıl neme uygun olarak değişir. İletkeneleman bir alternatif akım tahrikli Wheatstone Köprüsü ile bağlanır ve nem değişmelerinehızlıca cevap verir.

Kapasite elemanı iletken olmayan bir film zar ile kaplanmıştır. Bu eleman ikitarafından metal elektrotla kaplanmış ve gözenekli bir plastik kapsüle monte edilmiştir. Bağılneme karşılık duyarganın kapasite değişmeleri, bağıl nemin yükselmesine karşılık doğrusaldeğildir. Sinyal doğrusal hale getirilerek ve sıcaklık yükseltici devre ile dengelenerek bağılnem değişimi % 0–100 arasında çıkış sinyali sağlanır.

Şekil 13.3: İnsan saçından yapılmış higrometre Şekil 13.4: Lityum klorürlü nem ölçer

111

Resim 13.9: Elektronik nem ölçer Resim 13.10: Nem kaydedici

Resim 13.11: Higrostat Resim 13.12: Termo-higrometre

Resim 13.13: Nem duyargaları ve kesiti

112

Resim 13.14: Duvar tipi higrostat Resim 13.15: Çeşitli nem duyargaları

13.1.4. Çiğ Noktası Duyargaları

Çiğ noktası duyargaları, soğuk yüzeylerde ki yoğuşma riskinin (örneğin soğutmatavanları için su gidiş hatları) doğrudan kontrol edebilmek için kullanılır.

Bu duyargalar, iletken film veya kapasite nemölçerler gibi imal edilmişlerdir vedoğrudan soğuk yüzey üzerine monte edilirler. Eğer yüzey sıcaklığı, havanın çiğ noktasısıcaklığına yaklaşırsa, sınır değerinin (sınır tabakasında bağıl nem %95) aşılması halindeyoğunlaşma riski ortaya çıkar.

Resim 13.16: Çiğ noktası transmitteri Resim 13.17: Çiğ noktası monitörü

13.1.5. Basınç Hisseden Elemanlar

Basınç hisseden elemanlar, basınç aralığına bağlı olarak üç genel sınıfa ayrılabilirler:

Basınç ve vakum değerleri kg/cm2 veya mmHg (mm cıva) cinsinden ölçüldüğünden,eleman genellikle körük, diyafram veya Bordon tüpüdür. Ölçüm elemanının bir tarafı

113

atmosfere açık olabilir ki bu durumda eleman, atmosferik seviyenin üstündeki veya altındakibasınçlara cevap verebilir.

Hava kanalındaki statik basınç genelde su sütunu cinsinden ölçüldüğünden ölçümelemanı, yağ içine daldırılmış ters bir çan, geniş bir diyafram veya geniş esnek bir metalkörüktür. Orifislerle bağlantılı olarak kullanılırsa fark basınçlarını da ölçebilir. Örnek olarakpitot tüpleri ile hem statik hem de dinamik (hız) basıncını ölçebilirler.

Üzerindeki basınca bağlı olarak direnci veya kapasitansı değişen yarı iletkenler hassaskontrol sistemlerinde yaygın olarak kullanılmaktadır.

Basınç Dönüştürücüler (Transmiterler ve Trans düzerler)

Bir pnömatik basınç transmitteri bir körüğün, diyaframın veya Bordon tüpümekanizmasının hareketini mutlak basınca, gösterge basıncına veya fark basıncınadönüştürür. Bazı uygun bağlantılarla düzenlendiğinde bu mekanik hareket bir kontrol cihazıiçin hava basıncında değişme oluşturur. Bazı durumlarda hissedici ve kontrol işlevi, birbasınç kontrolü olarak tek bir elemanda birleştirilir.

Bir elektronik basınç transdüzeri bir potansiyometreyi veya fark transformatörünüçalıştırmak için bir diyaframın veya Bordon tüpünü mekanik olarak hareketlendirmesindekullanılabilir.

Bir diğer tip transdüzer gergin bir diyafram üzerinde gerilimölçer kullanır.Gerilimölçer diyaframa uygulanan kuvvet sonucu oluşan yer değiştirmeyi denetler.Elektronik devreler, standart bir çıkış sinyali üretmek için sıcaklık dengelenmesini veyükseltilmesini sağlar.

Resim 13.18: Silikon basınç duyargaları Resim 13.19: Fark basınç duyargası

114

Resim 13.20: PC'ye bağlanabilen basınç Hissediciler Resim 13.21: Basınç göstergeleri

Resim 13.22: Basınç trans düzerleri

Resim 13.23: Krojenik basınç trans düzeri Resim 13.24: Mili volt çıkışlı basınç transdüzeri

13.1.6. Sıvı Akışını Hisseden Elemanlar

Sıvı akışını hisseden elemanlar, çeşitli temel hissetme prensiplerini ve aşağıdakiaygıtları kullanabilirler: Orifis (delik) plakası, Pitot tüpü, venturimetre, akış nozulları, türbinmetre, rota metre, pervaneli akış ölçer ve dalga geçirmeyen akış ölçer.

Dalga geçirmeyen akış ölçerler bir Doppler etkili ölçer gibi kullanılır ve borunundışından bağlanarak ölçüm yapabilir. Diğer akış ölçerler akışkan hattına bağlanırlar.

115

Bunların her birisinin ölçüm aralığı, hassasiyeti ve karmaşıklığına bağlı olarak değişenve farklı durumlar için tercih edilme nedenleri vardır. Genelde fark basınç tipli aygıtlar(Orifis plakalar, Pitot tüpleri, venturiler ve akış nozulları) basit olup fiyatları uygundur,ancak ölçme sahası sınırlıdır. Bu elemanların hassasiyetleri uygulama ve kullanım şeklinebağlıdır.

Resim 13.25: Basınç- akış transmitteri Resim 13.26: Mini hava hızölçer (anemometre)

Resim 13.27: Akış hissediciler

Resim 13.28: Debi ölçer Resim 13.29: Deplasmanlı debi ölçer

116

Resim 13.30: Sıcak telli hava hızölçerleri (anemometre)

Resim 13.31: Pervaneli anemometre

Resim 13.32: Pervaneli anemometre Resim13.33: Pilot tüpü

117

Resim 13.34: Rota metre tipi debi ölçerler Resim 13.35: Kadranlı akış ölçer

Resim 13.36: Elektromanyetik akış ölçerler Resim 13.37: Gaz debi ölçer

Resim 13.38: Hız trans düzeri Resim 13.39: Akış transmitteri

13.1.7. Seviye Ölçüm Duyargaları

Seviye ölçüm duyargaları; mekanik şamandıralı, şamandıralı-mekanik-elektrik dirençdönüşümlü, kapasitif, endüktif, fotoselli veya ultrasonik olabilir.

118

Resim 13.40: Seviye transmitteri

Resim 13.41: Ultrasonik Resim 13.42: Ultrasonik seviye Resim 13.43: Sıvı seviyeSeviye kontrol cihazı ölçümü duyargaları

13.1.8. Diğer Hissedici Elemanlar

Yangın algılama veya duman yoğunluğu, iç hava kalitesi, rüzgâr yönü ve şiddeti,iletkenlik seviye mahal meşguliyeti spesifik yerçekimi, akım, karbondioksit (CO2) , karbonmonoksit (CO) değerleri ölçme gibi başka amaçlar için kullanılan hissedici elemanlar,ısıtma, havalandırma veya hava şartlandırma sistemlerinin komple kontrolü için çoğu kezgereklidir.

119

Resim 13.44: Kanal Tip CO2 Hissedici Resim 13.45: Oda Tip CO2 Hissedici

120

Resim 13.46: Uzaktan kumandalı klimalarda kullanılan sensörler

Resim 13.47: Defrost sensörü

121


Aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri dikkate alarak defrost sensörünü değiştiriniz.


MalzemelerDefrost sensörüTornavida

Eski sensörü sökünüz.

Soğutucunun fişini prizden çıkartınız. Eski defrost sensörünü evaporatör üzerindeki

yuvasından sökünüz. Defrost sensörünün elektrik bağlantı soketlerini

çıkartınız. Eski sensörü dışarı alınız.

Yeni defrost sensörünü takınız. Defrost sensörünün elektrik bağlantısını yapınız. Defrost sensörünü evaporatör üzerindeki

yuvasına yerleştiriniz.

Defrost sensörünü test ediniz.

Soğutucunun fişini prize takınız. Sistemi çalıştırınız. Defrost sensörünü kontrol ediniz. Sistemin çalışmasını kontrol ediniz.


122




1. (…..) Sıcaklık hisseden elemanlar maddelerin katı, sıvı ve gaz biçimindekimaddelerin genleşmesi, elektrik direncinin değişmesi, elektrik motor gücününşiddeti, ışık ve ısı radyasyonlarının şiddeti özelliklerinden yararlanılarak çalışırlar.

2. (…..) Termistör sıcaklık değişimi ile elektriksel direnci değişen özel bir çeşit yarıiletkendir.

3. (…..) Higrometreler ve nem duyargaları ortam havasının veya hareket halindekihavanın basıncını ve sıcaklığınının ölçümünde kullanılırlar.

4. (…..) Çiğ noktası duyargaları, soğuk yüzeylerde ki yoğuşma riskinin doğrudankontrol edebilmek için kullanılır.

5. (…..) Sensörler, kontrol edilen fiziksel değişkendeki değişiklikleri ölçen vekontrolörün kullanması için orantılı etki veya sinyal üreten aygıtlardır.

DEĞERLENDİRME



123


FAALİYET ADI: Sensörlerin sağlamlık testini ve montajını yapmak

AMAÇ: Uygun ortam sağlandığında, standartlara ve tekniğine uygun olarak, sensörlerinsağlamlık testini ve montajını yapabileceksiniz.

AÇIKLAMA: Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan, eğeryapıldıysa EVET kutucuğunu, yapılmadıysa HAYIR kutucuğunu işaretleyiniz.

Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır İş önlüğü giydiniz mi? Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? Sensörlerin tanımını ve yapısını öğrenebildiniz mi? Sıvı hissediciler, nem sensörleri, çiğ noktası duyargaları, basınç

hisseden elemanlar, sıvı akışını hisseden elemanlar, seviye ölçümduyargaları, diğer hissedici elemanları öğrenebildiniz mi?

Soğutucunun fişini takarak sistemi test edebildiniz mi?

DEĞERLENDİRME

Uygulama faaliyetinde kazandığınız davranışlarda işaretlediğiniz “EVET” lerkazandığınız becerileri ortaya koyuyor.”HAYIR” larınız için ilgili faaliyetleri tekrarlayınız.Tamamı EVET ise diğer öğrenme faaliyetine geçiniz.

124

MODÜL DEĞERLENDİRME

DOĞRU-YANLIŞ SORULAR

Aşağıdaki soruları cevaplayarak bu faaliyette kazandığınız bilgileri ölçünüz.

1. (…..) Termiğin görevi aşırı akımda kompresörü durdurmaktır.

2. (…..) Kondansatörün görevi termiği devreye sokmaktır.

3. (…..) Termostatlar, soğutulacak hacim, soğutulacak akışkan veya evaporatör gibikısımların sıcaklıklarının, belirli değerler arasında kalmasını sağlamak amacıylakullanılan kumanda kontrol cihazlarıdır.

4. (…..) Aşırı akımların elektrik motorlarına vereceği zararları önlemek için kullanılanelemanlara, aşırı akım rölesi adı verilir.

5. (…..) Basınç kontrol cihazları, soğutma ve iklimlendirme tesislerindekikompresörleri çok düşük emme veya çok yüksek basma basınçlarından korumakamacıyla kullanılır.

6. (…..) Alçak basınç anahtarları genellikle sistemin basma hattına bağlanarak emmehattı basıncı vakuma yaklaştığında devreyi keserek kompresörün aşırı zorlanmasınıve emme hattına kaçaklardan hava girmesini önlerler.

7. (…..) Ticari tip soğutma uygulamalarında sıcak gaz ile defrost işlemi ve yüksüz yolverme işlemi üç yollu solenoid valflerle gerçekleştirilmektedir.

8. (…..) Defrost rezistansının sistem içindeki görevi, Defrost ısıtıcısı da denilenrezistans defrost zamanında devreye girerek kondenser üzerinde biriken buzlarınerimesini sağlamaktır.

9. (…..) Termostop farklı sıcaklık değerleri için açma-kapama yapmak üzeretasarlanmış devre elemanıdır.

10. (…..) Higrometreler ve nem duyargaları ortam havasının veya hareket halindekihavanın basıncını ve sıcaklığınının ölçümünde kullanılırlar.

11. (…..) Soğutucu kapı açıldığında devreye giren, dolap içersini aydınlatmaktakullanılan lamba vardır. Lamba soğutucunun iç kısmındaki aksamlara zararverilmemesi için max.15W seçilmelidir.

MODÜL DEĞERLENDİRME

125

PERFORMANS TESTİ

Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır1. Termiğin yapısı ve çalışma prensibini öğrenebildiniz mi?2. Termik çeşitlerini öğrenebildiniz mi?3. Rölenin yapısı ve çalışma prensibini öğrenebildiniz mi?4. Röle çeşitlerini öğrenebildiniz mi?5. Termiğin montajı yapabildiniz mi?6. Rölenin montajını yapabildiniz mi?7. Kondansatörün tanımı, yapısı ve görevini öğrenebildiniz mi?8. Kondansatör çeşitlerini öğrenebildiniz mi?9. Kondansatör montajını yapabildiniz mi?10. Kapasitör ölçümünü yapabildiniz mi?11. Termostatın tanımı, yapısı ve çalışmasını öğrenebildiniz mi?12. Termostat çeşitlerini öğrenebildiniz mi?13. Termostatların soğutma sistemleri için önemini öğrendiniz

mi?14. Termostatların ayar ve kontrollerini yapabildiniz mi?15. Termostat montajını yapabildiniz mi?16. Aşırı akım rölesinin tanımını öğrenebildiniz mi?17. Aşırı akım rölelerinin test ve montajını yapabildiniz mi?18. Basınç prosestatı tanımı, yapısı ve çalışmasını öğrenebildiniz

mi?19. Basınç prosestatı çeşitlerini öğrenebildiniz mi?20. Basınç prosestatı ayar ve montajını yapabildiniz mi?21. Yağ basınç prosestatının tanımı, yapısı ve çalışmasını

öğrenebildiniz mi?22. Yağ basınç prosestatının ayar ve montajını yapabildiniz mi?23. Solenoid valflerin tanımı, yapısı ve çalışmasını öğrenebildiniz

mi?24. Solenoid valflerin çeşitleri ve kullanım alanlarını

öğrenebildiniz mi?25. Solenoid valflerin test ve montajını yapabildiniz mi?26. Defrost saati görevi ve çalışmasını öğrenebildiniz mi?27. Defrost saati kontrol ve montajını yapabildiniz mi?28. Termostop tanımı ve görevini öğrenebildiniz mi?29. Termostopun kontrol ve montajını yapabildiniz mi?30. Soğutma sistemlerinde kullanılan aydınlatma elemanlarını

öğrenebildiniz mi?31. Aydınlatma elemanlarının test ve montajını yapabildiniz mi?32. Kapı ve fan butonunun görevini öğrenebildiniz mi?33. Kapı Butonunun Test ve Montajını yapabildiniz mi?34. Damper termostatın tanımı ve çalışmasını öğrenebildiniz mi?35. Damper termostatın kullanıldığı yerleri öğrenebildiniz mi?36. Damper termostat test ve montajını yapabildiniz mi?37. Sensörler tanımı ve yapısını öğrenebildiniz mi?

126

DEĞERLENDİRME

Yaptığınız değerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa öğrenme faaliyetlerinitekrarlayınız. Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz, “HAYIR”yanıtlarınız var ise hayır yanıtlarınızla ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız.Tamamı “EVET” ise modülü başarı ile geçtiniz.

127

CEVAP ANAHTARLARIÖĞRENME FAALİYETİ–1’İN CEVAP ANAHTARI

1 D2 C3 A4 C5 B

ÖĞRENME FAALİYETİ–2’NİN CEVAP ANAHTARI

1 A2 B3 D4 C5 A

ÖĞRENME FAALİYETİ–3’ÜN CEVAP ANAHTARI

1 D2 D3 D4 Y5 D


1 D2 D3 Y4 D5 D

ÖĞRENME FAALİYETİ–5’İN CEVAP ANAHTARI

1 D2 Y3 D4 D5 D

CEVAP ANAHTARLARI

128

ÖĞRENME FAALİYETİ–6’NIN CEVAP ANAHTARI

1 D2 Y3 Y4 D5 Y


1 Y2 D3 D4 D5 D


1 Y2 D3 Y4 D5 D

ÖĞRENME FAALİYETİ–9’UN CEVAP ANAHTARI

1 D2 Y3 D4 Y5 D

ÖĞRENME FAALİYETİ–10’UN CEVAP ANAHTARI

1 D2 Y3 D4 D5 D

129


1 D2 Y3 D4 D


1 D2 Y3 D4 D


1 D2 D3 Y4 D5 D

MODÜL DEĞERLENDİRME CEVAP ANAHTARI

1 D2 Y3 D4 D5 D6 Y7 D8 Y9 D

10 Y11 D

130

KAYNAKÇA

ALTINKURT SDT K. Soğuk Depolama Tekniği

BULGURCU Hüseyin İ.K.S.2

DAĞSÖZ A. Kemal Soğutma Tekniği ve Klima

ÖZKOL Nuri, KOSGEB

ÖZKOL Nuri T.M.M.O.B.Uygulamalı Soğutma Tekniği

SAYAR Engin Deniz MEB Soğutma ve İklimlendirme Meslek Bilgisi TemelDers Kitabı,

MEB.Endüstriyel ve Ticari Soğutma Sistemlerinin Bakımı

MEB.Soğutma ve İklimlendirme Cilt 1

Arçelik Yayınları

Ariston/Philco Yayınları

Thermo King Yayınları

KAYNAKÇA

Documents

Sogutma Elektriksel Devre Elemanlarinin Montaji