Upload
others
View
4
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
1
SoTa xecuriani
2
SoTa xecuriani
SoTa grigolis Ze xecuriani
(avtobiografiuli monacemebi)
dabadebuli 1929 wlis 10 maiss cageris raionis sofel
larCvalSi. afxazeTSi sacxovreblad Cemma biZam iason xecurianma
da bicolam Camiyvanes.
1944 wels davamTavre oCamCiris raionis sofel cageras
saSualo skolis 7 klasi. imave wels, rogorc warCinebulma
moswavlem, swavla gavagrZele soxumis subtropikuli kulturebis
teqnikumSi, romelic davamTavre warCinebiT 1947 wels da muSaoba
daviwye sofel cageraSi kolmeurneobaSi agronomad. ori kviris
Semdeg amirCies kolmeurneobis Tavmjdomaris moadgiled. erTi
wlis Semdeg Cavericxe ugamocdod saqarTvelos sasoflo-
sameurneo institutSi q. TbilisSi.
1953 wels warCinebiT davamTavre aRniSnuli instituti da
samuSaod mimavlines afxazeTSi, sadac muSaoba daviwye jer
agronomis, xolo Semdgom mTavar ekonomistad kolmeurneobaSi.
1946 wels davicavi disertacia da momeniWa ekonomikis
mecnierebaTa kandidatis xarisxi.
paralelurad miwveuli viqeni saqarTvelos subtropikuli
meurneobis institutSi. aRniSnul universitetSi pedagogiuri
saqmianobis gza gavnvle maswavleblis, docentis da profesoris
rangSi.
1993 wlis 27 seqtembers ukrainuli gemiT Cavedi baTumSi.
baTumSi devnilobaSi cxovrebis dros muSaoba daviwye
ekonomikuri Teoriis kaTedris gamged.
paralelurad SeTavsebiT vmuSaobdi quTaisSi funqcionirebad
saqarTvelos subtropikuli meurneobis universitetis
ekonomkuri Teoriis kaTedris gamged da amave saxelwodebis
kaTedris dekanad.
aRniSnul periodSi 1993 wlis 31 dekembers arCeuli viyavi
3
SoTa xecuriani
afxazeTis avtonomiuri respublikis umaRlesi sabWos deputatad.
am Tanamdebobaze vagrZeleb dRemde muSaobas.
var afxazeTis avtonomiuri respublikis kulturis
damsaxurebuli muSaki, Rirsebis ordenosani.
gamoqveynebuli maqvs asze meti Sroma. var avtori da
Tanaavtori wignebisa da samecniero naSromebis.
dauswreblad davamTavre saqarTvelos sasoflo-sameurneo
akademiis sruli kursi.
4
SoTa xecuriani
I. zogi ram afxazeTis Sesaxeb
(rac mexsierebaSi SemomrCa dRemde)
afxazeTSi damkvidreba
me piradad meaTe wlis asakSi meoTxe klasSi swavlis dros
Camiyvanes biZaCemma (mamaCemis Zmam (iasonma)) da misma rusi
erovnebis (xarkoveli) colTan erTad.
skola maSin saerTod ar iyo cageraSi. imxanad mxolod sami
saxlis mSenebloba iyo SedarebiT dasrulebuli. es iyo valiko
nemswveriZis, ioram nemswveriZis da kidev erTi saxli.
ratomRac samiode wlis asakSi gamamweses deduleTSi bebia-
babuas imedad maT aRsazrdelad „mimabares“ albaT.
me dResac ar vici ratom gadawyvita ase Cemma mSoblebma,
Tumca ase ki moxda.
skola deduleTSi babuaCemis ezoSi iyo (ezos bolo) da
bavSvebTan vTamaSobdi ezoSi. skolis direqtorma - nino pirvelma
(am qalbatonis fizikuri saxe dRemde Cemi mexsierebis areSi aris
SemorCenili). man roca dainaxa, rom skolis zaris darekvis
Semdeg me marto vrCebodi da bavSvebi gakveTilze garbodnen,
nino maswavlebelma saxlSi miakiTxa babuaCems da sTxova, rom
CemTvis neba daerTo galveTilebze daswrebisaTvis. diax,
es nebarTva miRebuli iqna babuaCemis mxridan da me sruliad
bavSvur 5 Tu 6 wlis asakSi Semdeg daviwye skolaSi swavla. es iyo
ase dafiqsirebuli oficialurad. ase, rom me gavxdi moswavle
(es „ukanonoba“ dRemde darCa Cems istorias). anu Svidwledi
davamTavre da Cavericxe soxumSi subtropikuli meurneobis
teqnikumSi, romelic sami wlis Semdeg davamTavre 1946 wels
anu me viyavi ara 18 wlis wlis am dros, aramed 16-17 wlis anu
arasrulwlovani viyavi faqtiurad, magram daviwye muSaoba
kolmeurneobis mTavar agronomad (cageraSi) da or kviraSi
Tavmdjomaris moadgiledac amirCies.
5
SoTa xecuriani
erTi wlis muSaobis Semdeg oCamCiris raikomis miTiTebiT
da teqnikumis direqciis moTxovniT, rogorc warCinebiT
kursdamTavrebuli, mimavlines TbilisSi sasoflo-sameurneo
institutSi saswavleblad. Cavericxe ugamocdoT da warCinebiTve
davamTavre sasoflo-sameurneo instituti 1953 wlis martSi.
davubrundeT afxazeTSi cxovrebis sakiTxs. 1939-1940 ww.
leCxumSi sofel larCvalSi, sadac me davibade saqarTvelos
mTavrobis „emisrebi“ Camodiodnen da mosaxleobas urCevdnen
afxazeTSi Casaxlebis Taobaze, aseve bolnisSi da sxvagan.
afxazeTSi roca 10 wlis asakSi da CavediT cageraSi mxolod
sami saxli iyo aSenebuli.
skola ra Tqma unda ver iqneboda. roca TandaTan ramdenime
ojaxi Camovida sacxovreblad cageraSi (maSin „cagera“ - aseTi
saxelwodeba saerTod ar iyo). skolisTvis mezoblad myof e.w.
tungos meurneobis teritoriaze gamoyves erTi oTaxi qarTveli
bavSvebisTvis. am skolaSi, sadac mxolod ori qalbatoni
maswavlebeli iyo mxolod davamTavreT meoTxe klasi da
SemdgomSi davamTavre 7 klasiani skola - Tavad cageris erT-erT
saxlSi gaixsna skola.
diax, axla ki imis Taobaze Tu rogor daviwyeT damkvidreba
cageraSi. igive cagreas gaCenamde - mosaxleoba miaweres tamiSis
sasoflo-sameurneo sabWoSi anu cageradan 4-5 km daSorebiT.
tamiSis soflis sabWoSi. im dros mdivnad muSaobda cageras
mezobeli soflis „cxeniswyaleli“ mkvidri - muSni racba.
Tavad sofel „cxeniswyalSi“ 80-mde komli cxovrobda. maTi
gvarebic ki maxsovs eseni iyvnen: racba, axuba, kvekveskiri, turava,
gabelia, mircxulava, basaria da sxva gvarisani. aRniSnul afxazur
sofelSi ar arsebobda ubralod wisqvili, vTqvaT samWedlo, da
sxva martivi obieqtebi, romelic aucilebelia soflisaTvis.
cageraSi wyali ar iyo, wyals adgilobrivi mosaxlis ezoebidan
vezidebodiT da unda iTqvas, rom sulac ar siamovnebdaT am
6
SoTa xecuriani
ucnobi xalxis miReba.
cageram male sakuTari (soflis) wisqvili aaSena, gaxsna.
samWedlo da sxva, wvrilmani momsaxurebis saxelosnoebi.
gaixsna vazis sasaTbure meurneoba, aseve citrusebis sanerge
da a.S.
„Sromaman Senma warmogaCinos“ - aseTi principiT Seudga
axalmosaxleoba Tavisi karmidamos damusavebis sakiTxs, amas
isini kargad anxorcielbdnen.
ratomRac moxda ise, rom TiToeul komls gamouyves
sakarmidamo miwis nakveTi 0,25 ha farglebSi teritoria,
romelic jerjerobiT mxolod tye-buCqnarebiT iyo dakavebuli
da mxolod saxlis dasadgmelad miCneuli adgilebi iyo
moniSnuli. mSeneblobis paralelurad mosaxleoba sakarmidamo
miwebis aTvisebas Seudga. zogma or-sam wliani vazisa da xilis
nergebic ki Camoitanes TavianTi Zveli sacxovrisi adgilebidan
da daiwyes dargva jer kidev auTvisebel miwebze. bevrma
adgilobrivi tye-buCqnarebidan daiwyes panta vaSlisa Tu msxlis
saZireebis gadmotana TavianT ezoebSi da mynobis saSualebiT
daiwyes adgilobrivi jiSis xexilis gaSeneba. erTi sityviT vis
rogor SeeZlo ise awyobda Tavis baR-bostnebs. ise kacma rom
Tqvas raime sistemuri midgoma am sakiTxebisadmi ar arsebobda.
amitom naxavdiT mSvenivrad mowyobil axal karmidamos, zoganac
Tavisebur landSaftebs da a.S.
upirveles yovlisa glexoba cdilobda Cveulebisamebr
colikauris jiSis vazis moSenebas. am procesma Tavis mxriv xeli
Seuwyo sofelSi vazis sasaTbure meurneobis mowyobas. aSenda
sasaTbure meurneoba vazis nergis gamoyvanis mizniT. soflema,
amjerad ukve kolmeurneobis Camoyalibebis kvalobaze daiwyes
vazis saZireebis gaSeneba. am mizniT guriidan da saqarTvelos sxva
regionebidan SemohqondaT saZire masalisaTvis saWiro nergebi.
sanamyenod ki iyenebdnen gudauTidan-bomboris mevenaxeobis
7
SoTa xecuriani
sabWoTa meurneobidan colikauris yurZnis sanamyene masalas da
adgilze saTburSi amynidnen vazs da iqve sasaTbure meurneobaSi
specialur yuTebSi datenianebuli naxerxi masaliT avsebul
yuTebs aTavsebdnen garkveul temperaturaze, sadReRamiso
reJimis pirobebSi vazis nergis gamozrdis mizniT.
yvelaferma aman saSualeba misca meurneobas masiurad
gamoeyvanaT erTwliani vazis nergebi plantaciaSi gasaSeneblad.
am procesma imdenad masobrivi xasiaTi miiRo, rom adgilobriv
afxazuri soflis - „cxeniswylis“ mosaxleobasac biZgi misca
Tavis karmidamoSi gaeSenebinaT vazis kultura. Tumca yvela rodi
uyurebda am saqmes perspeqtiulad. aqao da, Cven adgilobrivi
yurZnisa da xexilis meSveobiTac vikmayofilebT Tavso da
ra Tavsatexad gvinda dablari venaxebis gaSenebao, romelic
sakmaod Sromatevadicaa da a.S. Tumca enTuziazmic gauCndaT,
ase magaliTad, adgilobrivi mosaxle valodia turava, andruSka
cviJba da zogi sxvebi sakmaod daewafnen ufro intensiuri
meurneobis mowyobas da mSvenieri baR-venaxebic gaaSenes.
rac mTavaria adgilobrivi da e.w. Camosaxlebuli mosaxleoba
sakmaod keTilganwyobiT ecnobodnen erTmaneTs da erTmaneTs
uziarebdnen sameurneo gamocdilebas.
cxadia iyvnen iseTebic, romlebic rbilad rom vTqvaT,
almacerad Sehyurebdnen axalmosaxleebs, romlebic SeiZleba
itqvas „daxarbebulad“ moevlinen am axal garemos.
maxsovs, roca traqtori gamoCnda, romelic sasiminde miwebis
damuSavebas axdenda adgilobrivma asakovanma mosaxlem gvarad
bebia, joxiTac ki aedevna traqtors da ras Cadixaro Sereul
megrul-qarTulad dauwyes traqtorists dava - ras Cadixar ase
Rrmad rogor SeiZleba miwis damuSaveba - siRrmeSi unayofo
fenaa da misi „aryeva“ ar SeiZlebao da a.S.
diax, ase amgvarad mimdinareobda adaptireba axal garemoSi da
dasawyisSi garkveuli ridiT, Tumca male nacnoboba imarTeboda
8
SoTa xecuriani
da adamianebi raRac naTlia - naTlulobis variantebsac ki
poulobdnen erTmaneTTan daaxloebis mizniT.
cxadia gamoricxuli ar iyo garkveuli winaaRmdegobebic.
gansakuTrebiT, ase vTqvaT, gaxda pirutyvis moSeneba-movla-
patronomis saqme. jer iyo da mTidan gadmoyvanili pirutyvi
(ZiriTadad xar-Zroxa) ver Seegua adgilobriv klimats. aq xom
zRvispira zolSi teniani subtropikuli klimati iyo, ramac
pirutyvis daavadeba - raRac cieb-cxeleba gamoiwvia da daiwyo
pirutyvis masobrivi daavadeba da dacema.
mosaxleobam SemdgomSi Sewyvita mTis klimats SeCveuli
pirutyvis Semoyvana da adgilobrivi pirutyvis moSenebas mihyo
xeli.
Tumca yvela movlenas axlavs problemebi, zogjer TiTqos
wvrilmani, magram sakmaod mtkivneulic. keTil adamianTa wreSi
Cndebian mrude Tvalisa da xelis adamianebi, romlebic iol
cxovrebas miCveulni advilad ver Tmoben Cveul qmedebebs.
kerZod, adgilobrivad SeZenili pirutyvi, rogorc ki saZovarze
gavidoda, cdilobda Tavis pirvandel patronisaTvis miekiTxa.
am viTarebaSi gaxSirda pirutyvis dakargvis da sxva ukuRmarTi
movlenebi, aRar davwvrilmandebi magram, es sakmaod problemuri
gaxda.
iyo sxva gamwvavebuli urTierTobebic. gansakuTrebiT
miwaTsargeblobis TvalsazrisiT. kerZod adgilobrivi
mosaxleoba, rogorc wesi patar-patara jgufebad 3-5 komli
sadRac SemaRlebul adgilebSi daidebdnen binas, sakmaod
guluxvad Semoragvavdnen TavianT ezo-kars, zogjer
ganusazRvreli moculobiT. dauwereli kanoni, vimeoreb SigniT
„Citic ver Sefrindeboda“, zogi arxsac Semoavlebda Tavis
„karmidamos“ zogi amisTvisac ar xarjavda dros da Zalisxmevas
ubralod Semofarglavda TavisTvis sakmaod vrcel adgils - tye-
buCqnarsa da saZovrebs da, rogorc ityvian ramdenic surdaT
9
SoTa xecuriani
imdens moiniSnavdnen TavisTvis e.w. dauwereli kanonis mixedviT,
arc aravin Sedioda am farglebSi, ufro metic, rogorc ityvian
„Citic ki ver Sefrindeboda“ farglebs SigniT.
Tavad glexoba, Cveulebrisamebr saxls an Tundac Zvelebur
facxas aSenebda da, e.w. WiSkridan sakmaod moSorebiT ise, rom
saxlidan WiSkramde sakmaod balaxiani mSvenieri lamazi mindori
arsebobda - naxevar heqtramdec ki, romelic rogorc wesi ZuZudan
axlad asxletili xboebis sakuntruSod gamoiyeneboda. bevric
iqve am mindorSi wvelida Zroxebs, ufro metad es procedura
mamakacebis saqminobad iTvleboda ratomRac.
aseT viTarebaSi Casaxlebul mosaxleobas mxolod 0,25 ha
miwis nakveTi gamouyves TiToeuls. cxadia Casaxlebuli glexoba
iZulebuli iyo damatebiTi mosavlis miRebis mizniT Taviseburi
ijaris formiT amuSavebda adgilobrivi glexobis miwebs, an
sanaxevrod an kidev erTi meoTxedis Tu mexuTedi mosavlis
fasad da a.S.
maxsovs aseTi ram: mamaCemma adgilobrivi mosaxlidan (gvarad
qobalia, afxazi varo ki iZaxda) ezos gareTac hqonda erT
heqtaramde farTis „sasiminde nakveTi“, romelic ijariT aiRo
mosavlis naxevari da Cala mTlianad masze unda migveca. diax,
aseTi formiT ivsebda mosavals Casaxlebuli mosaxleoba.
me im dros 10 wlis asakSi viyavi da yvelafers Tvalyurs
vadevnebdi.
Sroma Zalian miyvarda. mamaCems zogjer, rogorc ityvian
„fexebSi veblandebodi“, gverdidan ar vSordebodi, swavlasac
ar vaklebdi xels. pirveli klasidan dawyebuli institutiT
damTavrebuli yvela sagnebSi mxolod friadi Sefasebebi mqonda.
Zalian miyvarda soflis samuSaoebi. albaT aman ganapiroba is rom
me soflis meurneobis (agraruli sferos) specialisti gavxdi.
afxazeTSiac me didi enTuziazmiT davamuSave afxazeTis
sasoflo-sameurneo warmoebis intensifikaciis problemebi.
10
SoTa xecuriani
es Tema Cemi sadisertacio Tema gaxda, romelic warmatebiT
davicavi. amis Taobaze Semdeg warmovaCen sakiTxebs.
maxsovs, roca bavSvuri gulubryvilobiT aRviqvamdi
adgilobriv viTarebas, es iyo tye-buCqnarebi zogan namdvili
gauvali adgilebic bevri iyo. umetes SemTxvevaSi tyeebi muxis,
wifelis da sxva sasargeblo tyis jiSebiT dakavebuli. tyis
koromebi imdenad xSiri tyianobiT xasiaTdeboda, rom maRali xeebi
mxolod wveroSi iyo odnav gantotvili, xolo xis tani swori da
mSeneblobis mizniT gamosayenebli xeebi axalmosaxlobam daiwyes
samzareuloebis (kuxnas rom eZaxdnen) mizniT gamoiyeneboda e.w.
Sua cecxlis da zogic ki buxrebis keTebasac ki Seudgnen.
yovelive amis aRniSvna imitom minda, rom adgilobriv
mosaxleobaSi iqmneboda STabeWdileba, rom iwyeboda
xeluxlebeli adgilebis civilur formaSi moqceva. cxadia es
yvelaferi civilizaciis „mowolas“ ganapirobebda da amdenad
sakmaod gamaRizianebeli iyo adgilobrivi, alag-alag xutorebis
formiT. xutori kidev ukeTesia, vidre 3-4 komlis ZiriTadad
naTesauri niSniT Seqmnili mosaxleobis mimofantvas am gauval
tye-buCqnarebsa da alag-alag zRvis sanapiro zolSi daWaobebul
adgilebze leliani tbebisa da ReleRuleebis saxiT.
aRsaniSnavia isic, rom adgilobriv saSualo da didi zomis
mdinareebis, moqvis kodoris, da a.S. uxvTevzianoba Cveulebrivi
movlena iyo.
maxsovs viRac TavzexelaRebulebma zRvis axlos, Rrma mdore
adgilebSi raRac qimiuri nivTierebebis gamoyenebiT, daxocil
Tevzebs agrovdeba maT Soris loqo da sxva saxis Tevzebi 50-
60 kg-s rom iwonida TiToeuli. Cven ki bavSvebi ufro patara
mdinareebze „cxeniswyali“, „Savi Rele“ da a.S. virCevdiT saTevzao
adgilebs ankesebisa da Cveni xeliTve damzadebuli (dawnuli)
„xvirebis“ gamoyenebiT bevr Tevzs viWerdiT.
adamianTa momravlebis, Sesabamisad arc Tu normaluri
11
SoTa xecuriani
moqmedebebiT iyvnen dasaqmebuli. xSirad es yvelaferi
adgilobrivi mosaxleobis ukmayofilebas iwvevda. iCexeboda
samwuxarod ara mxolod dablari tye-buCqnarebi, aramed
maRalmerqniani wiflari da muxnari, alag-alag wablis tyeebic.
mdgomareoba mkveTrad daiZaba im viTarebam rom vazis sasaTbure
da citrusebis sanerge meurneobebis (daxurulikvalsaTburebis
da a.S.) mowyobisaTvis, gaTbobisaTvis iyenebdnen mxolod SeSas,
radgan ar arsebobda gazis da sxva Tanamedrove Txevadi sawvavis
gamoyenebis SesaZlebloba imxanad.
ase, rom Seiqmna viTareba roca Tavis uaryofiT gavlenasac
moicavda. ai ase amgvarad Seiqmna viTareba, romelic jer
kidev SemorCenili feodaluri niSnebis mqone sameurneo
saqmianobas eweoda, anu eqstensiuri meurneobriobis sistemas
TandaTan cvlida intensiuri meurneobisaTvis damaxasiaTebeli
mimdinareobebi.
ase, rom me TandaTanobiT wamovizarde da aRmovCndi
iseT situaciaSi, rom CemSi bunebrivad xdeboda agraruli
meurneobisadmi midrekilebis (azrovnebis) formireba.
12
SoTa xecuriani
II. swavlis procesi da masTan dakavSirebuli
movlenebi
skola yovelTvis mizidavda. pirveli klasidan dawyebuli
sul xuTebze vswavlobdi.
ar iyo „Tbili“ damokidebuleba im moswavleTa mxridan,
romelTanac Cven migvamagres droebiT saswavleblad. maxloblad
Cveni soflidan (cageradan) 1 kilometris daSorebiT tungis
sabWoTa meurneobis teritoriaze arsebul rusuli skolis erT
oTaxSi gamogviyves saswavlo oTaxi. ori qalbatoni maswavlebeli
gvaswavlida. maT Soris erTi direqtorad iTvleboda. es ori
maswavlebeli gvaswavlida TiTqmis yvela sagans. „TiTqmis“ imitom
vambob, rom meoTxe klasSi ukve ramdenime sagani iswavleboda,
Tumca sad iyo CvenTvis amdeni maswavlebeli.
kargad maxsovs, rom adgilobrivi moswavleebi ZiriTadad
rusebi da ori Tu sami afxazi bavSvic iyo skolaSi, romlebic
rusul seqtorze swavlobdnen. roca gakveTilebs movrCebodiT
Cven soflamde maswavleblebi gvacilebdnen, radgan gzadagza
adgilobrivi anci bavSvebi mogvdevdnen, zogic qvas gvesroda,
zogic pirdapir Cxubs gviwyebda. es ar iyo, ase vTqvaT,
raime dapirispirebiTi faqti, ara, ra Tqma unda. es ubralo
bavSvuri ancoba iyo, radgan axal realobaSi Cndeboda raRac
SeuTavseblobis momentebic.
maxsovs Cvens soflis SemosasvlelSi sakire ormo iyo, sadac
mSeneblobisaTvis kirs albobdnen. wvimian amindSi es sakire
ormo wyliT aivseboda xolme. ai, aq gvxvdebodnen soflis afxazi
bavSvebi da radganac sakire ormosTan gavivlidiT Soridan qvas
agdebdnen da ramdenjerme kiric SemousxamT CvenTvis TvalebSi
da, yovelnairad gvawiokebdnen.
erTi afxazi biWi damamxsovrda gansakuTrebT, romelsac cali
fexi albaT 10 santimetriT mokle hqonda, magram Zalian Cxubis
13
SoTa xecuriani
Tavi iyo. vin icis Tavisi bunebrivi simaxinje sulsac ar uwamlavda.
albaT igi yvelaze metad agresias iCenda qarTveli bavSvebis
mimarT. is biWi imiT davimaxsovre, rom roca ukve davmkvidrdiT
cageraSi, am biWis Zmam colad waiyvana Cemi biZaSvili. is
qalbatoni afxazur sofel „cxeniswyalSi“ cxovrobda afxaz
qmarTan erTad. igi kargad Seegua adgilobriv mosaxleobas -
ojaxs. ori vaJiSvili gamozarda. erTma (ufrosma vaJma) Tavadac
colad SeirTo cagereli qarTveli gogo maswavlebeli. misi
qmaric amjerad iuristia. afxazeTSi datrialebuli saomari
tragediis dros mis ZmasTan da sxva cxeniswyalel biWebTan
erTad brZolaSi Caeba cagerllebis winaaRmdeg. maTTvis
sulac ar SeuSlia xeli imas, rom iaraRiT xelSi Semotevebi
ganexorcielebinaT im cagerel biWebTan, romelTa Soris dedis
mogvare qarTvelebi (xecurianebi) iyvnen Cabmulni brZolis
procesebSi. roca qarTvelebs dagvatovebines iqauroba Cveni
siZeebi da maTi qarTveli ojaxis wevrebi arc ki dainteresebulan
saiT gadaixvewnen maTi colouroba(moyvrebi), Tavad ki qarTvel
qalbatonebTan da SvilebTan erTad cxeniswyalSi darCnen. aseTi
Sereuli ojaxebi cagereli gogonebi afxaz biWebTan amjerad,
meuRleebTan erTad iq darCnen aTamde aseTi Sereuli ojaxi da vin
icis rasa Cadian, iqneb da vin icis isinic soxumSi gadabargdnen.
davubrundeT isev swavlis process: ase iyo Tu ise meoTxe
klasi davamTavre tungis meurneobis skolis erToTaxian klasSi.
guli mwydeba da unda vTqva, rom dResac vfiqrob imas, rom
dawyebiTi skolis Seferxebebi rac gamowveuli iyo afxazeTSi
gadasaxlebasTan dakavSirebiT, sakmaod mZimed aisaxa Cemi swavlis
xarisxze zogadad. rogorc Cans, dawyebiTi skolis da saerTod
saSualo skolis ganaTleba uaRresad mniSvnelovania adamianis
formirebis saqmeSi.afxazeTSi Cveni cxovreba gansakuTrebiT
daamZima 1941 wlis meore msoflio omis periodma. mTeli
soflis jansaRi mosaxleoba, maT Soris, mecxre, meaTe klasis
14
SoTa xecuriani
moswavleebic ki jarSi gaiwvies. mTeli axladwamowyebuli
soflis (cageras) mSenebloba mxolod moxucebis, qalebisa da
bavSvebis imedad darCa. Tumca mainc moxerxda cageraSi 7 wliani
(Svidwledi) skolis gaxsna. cxadia jerjerobiT skolis Senoba
sofels ar gaaCnda, Tumca ori Senoba - e.w. beriaseuli saxli
gamoyofil iqna skolisaTvis, cotac miSeneba gaakeTes da amjerad
Svidwledi mec davamTavre Cvens sofelSi.
unda iTqvas, rom skola ganicdida kadrebis naklebobas.
amasobaSi skolas moevlina metad axalgazrda gogona, mariam
kopaliani, romelic imdenad axalgazrda iyo, rom lamis mozrdili
biWebi moridebulad, magram „qveSqveSad“ axedavdnen xolme
axalgazrda direqtors. igi Zalian marjve, organizatoruli
niWiT dajildoebuli aRmoCnda.
movlenas win gavuswreb da vityvi imasac, rom man didi amagi
dasdo cageraSi axali saSualo skolis mSeneblobas da daasrula
kidec. Tumca samwuxarod afxazeTis tragediam es skola,
rogorc mTeli cagera ferflad aqcia. Tavad skolis direqtori,
romelic am saerTo saqmeebis gamo sakmaod gvian gaTxovda, Tumca
igi STamomavlis gareSe gardaicvala.
mogvianebiT cageras saSualo skolis direqtori cagereli
kaci - givi meSveliani gaxda, romelic cageras kolmeurneobis
Tavmjdomared iqna arCeuli.
givi meSvelianTan, iseve rogorc mis mamasTan vladimer
meSvelianTan, raRac gangebam mec marguna mTavar specialistad
memuSava.
amis Taobaze saubars kvlav mivubrundebi, exla ki Cemi swavlis
process minda davubrunde.
davamTavre ra cageraSi Svidwledi (warCinebiT) moxda ise
rom zafxulis TveSi (agvistoSi) Cvens sofelSi (cageraSi)
kolmeurneobis kantoraSi (ase eZaxdnen maSin) stumrad Camovida
soxumis subtropikuli meurneobis teqnikumis saswavlo nawilis
15
SoTa xecuriani
ufrosi, oCamCireleli aqvsenti marxulia. aRniSnul pirovnebas
kolmeurneobis kantoraSi Sexvedra mouwyvia ( mouwyvias imitom
vambob rom me am Sexvedraze ver movxvdi imis gamo rom avad viyavi,
samwuxarod amjerad ukve meored Semeyara sakmaod gavrcelebuli
avadmyofoba cieb-cxeleba, rasac ase eZaxdnen maSin) saSualeba ar
momeca Sevxvedrodi aqvsenti marxulias. Tumca Cemi ufrosi Zma,
romelmac aseve daamTavra Svidi klasi, masTan erTad marxulias
Seaxvedres Cveni skoladamTavrebuli aTamde moswavle, TiTqmis
yvela maTgani misaRebi gamocdebis CabarebiT Caericxa soxumis
subtropikuli meurneobis teqnikumSi.
Cemi Svidi klasis damTavrebis mowmoba uCemod waiRo saswavlo
nawilis ufrosma aqvsenti marxuliam da yovelgvari misaRebi
gamocdebis gareSe Camricxa aRniSnul teqnikumSi.
ai, ase aRmovCndi teqnikumis studenti, romelic davamTavre
aseve warCinebiT 1944 wels. teqnikumSi gamosaSvebi gamocdebi
Catarda mogvianebiT agvistos bolos ris gamoc me, rogorc
warCinebuli kursdamTavrebuli veRar movxvdi profilis
mixedviT sasoflo-sameurneo institutSi q. TbilisSi.
dro rom ar damekarga teqnikumis direqtorma mimavlina
Cems sofelSi (cageraSi), sadac muSaoba daviwye Cemi
soflis kolmeurneobaSi mTavar agronomad. ori kviris
Semdeg kolmeurneobis Tavmjdomarem vladimer meSvelianma
kolmeurneobis saerTo krebaze warmadgina kolmeurneobis
Tavmjdomaris moadgilis Tanamdebobaze. krebam erTxmad miiRo
gadawyvetileba da 17-18 wlis ukve gavxdi Tanamdebobis piri
kolmeurneobis masStabiT.
unda avRniSno, rom es iyo Cemi pirveli, SemiZlia vTqva
warmatebuli kariera sadac pirveli naTloba miviRe iseT
gamocdil glexobasTan, rogorebic iyvnen Tavad kolmeurneobis
Tavmjdomare(sxvaTaSoris igi wera-kiTxvis ucodinari
gaxldaT, magaliTad dokumentebze „xels awerda“ jvaris
16
SoTa xecuriani
raRac pliusiT (+) aRniSnavda. Tumca igi sakmaod gamocdili,
praqtikosi, garkveulwilad kargi organizatoric (menejeri)
iyo. maxsovs erTi aseTi momentic: es is periodia, roca meore
msoflio omi mimdinareobda da kolmeurneobas mxolod Tavisi
kolmeurneobisaTvis ki ara samxedro nawilisTvisac ki abarebda
mosavlis garkveul nawils. cxadia, glexobas sakmaod mZime
pirobebSi uxdeboda praqtikulad yovelgvari anazRaurebis
gareSe muSaoba mTeli wlis ganmavlobaSi (mxolod Sroma-
dReebi ericxebodaT) mosaxleobas mainc avaldebulebdnen
kolmeurneobaSi muSaobas.
kolmeurneobis Tavmjdomarem aseT xerxs mimarTa
kolmeurneobis sasimindeebidan nawili saTesle simindisa
soflis wisqvilSi daafqvevina (mewisqviles) da ramdenime asakovan
kolmeurne qalebs daavala glexurad (ToneSi) gamoecxoT mWadebi.
Caawyves isini dawnul yuTebSi Tu „salastoebSi“ (ase eZaxdnen
am Txilis wneliT dawnul did kalaTebs) da mindorSi, ufro
sworad Cais plantaciebSi samuSao adgilze (brigadaSi) gaitana
aseTi wesiT gamomcxvari mWadebi da brigadirTan erTad TviTonve
arigebda kolmeurneebze. vinc adre gamovidoda samuSaoze da
dRiur normas Seasrulebda mTel mWads miiRebda, sxvebi ki
gamomuSavebis mixedviT, naxevar Tu meoTxed mWads miiRebda da
a.S. diax, dRevandeli gadasaxedidan aseTi ram dRes cota iqneb
ucnauradac ki Candes, magram cxovreba (pragmatuli midgoma) ase
iTxovda am „mWads“ moxerxebulad iyenebda gamocdili praqtikosi
kolmeurneobis Tavmjdomare v. meSveliani, romelTanac kargi
praqtikuli naTloba gaviare.
movlenebs win gavuswreb da vityvi imasac, rom (ar vici
bedis ironia iyo Tu ra) SemdgomSi roca me Tbilisis sasoflo-
sameurneo instituti davamTavre vladimer meSvelianis SvilTan
givi meSvelianTan momiwia muSaoba. amjerad ukve gansxvavebul
(cxeniswylis kolmeurneobasTan gaerTianebul kolmeurneobaSi)
17
SoTa xecuriani
maSin mTavar agronomad muSaoba (amaze cota mogvianebiT vityvi
ramdenime sityvas). amjerad ki mokled Sevexebi subtropikuli
meurneobis teqnikumSi (soxumSi) swavlis da yofacxovrebis
periods. es ar iyo ioli da ara mxolod meore msoflio omiT
gamowveuli mZime pirobebiT, aramed am procesTan dakavSirebul
sirTuleebTan dakavSirebiT, romelic maSin gadaitana mTelma
qveyanam, maT Soris saqarTvelom. mokled imis Sesaxeb, Tu ra
pirobebSi gvixdeboda swavla da yofacxovreba teqnikumSi.
upirveles yovlisa, binis problema mogvarda imiT, rom
teqnikumis saerTo sacxovrebelSi gamogviyves erTi didi oTaxi,
sadac aTamde studenti ZiriTadad erTi soflis (cageras)
macxovreblebi viyaviT.
mxolod rkinisa da zogic xis sawolebi gamogviyves, sxva
danarCeni ki soflidan CavitaneT. SabaT-kviras sofelSi
vbrundebodiT, raTa morigi sanovage wagveRo. fqvilic ki
migvqonda da teqnikumis sasadiloSi vabarebdiT deida paSas
(rusi qalbatoni) acxobda mWadebs da vin icis ramdens gvaZlevda
Cven gamomcxvari saxiT. es iyo da es raRac kerZs dReSi erTxel
fasgadaxdiT vRebulobdiT.
yvelaze problemuri mgzavroba iyo SabaT-kviris. am dros
avtotransporti saerTod ar arsebobda amdenad, fexiT
mivdiodiT tamiSis rkinigzis sadgurSi, romelic Cveni soflidan
TiTqmis 7-8 km iyo fexiT savleli. gzis nawili rkinigzis xazis
gavliT unda dagvefara.
Tu ki raime mizeziT davagvianebdiT baTumidan soWis
mimarTulebiT mimaval samgzavro matarebelze ukan fexiT
vbrundebodiT da meore dRes mivdiodiT kvlav. aseT pirobebSi,
rac kidev ufro damZimebuli iyo omis periodiT gamowveuli
siZneleebiT, kargad vswavlobdiT. amas xazs vusvam dRevandeli
axalgazrdebis gasagonad, romlebic swavlis periodSi
saxelmwifos mxridan mravalgvar daxmarebas Rebuloben.
18
SoTa xecuriani
mZime pirobebSiac (ar iyo saxelmZRvaneloebi, ar iyo rveulebi
da sxva saswavlo nivTebi) mainc movaxerxe yvela sagnis friadze
swavla da teqnikumi warCinebiT davamTavre.
imave wels teqnikumSi saxelmwifo gamocdebis gvian agvistos
bolos damTavrebis gamo, imave wels veRar gavagrZele swavla
Tbilisis sasoflo-sameurneo institutSi, sadac, rogorc
warCinebiT teqnikum damTavrebuls ugamocdod Caricxvis
ufleba meZleoda. gamocdebis dagvianebiT damTavrebis gamo
imave wels veRar Caviricxe institutSi da amdenad samuSaod
mimavlines Cemsave sofelSi (cageraSi) maSin molotovis
saxelobis kolmeurneobis mTavar agronomad da ori kviris
Semdeg kolmeurneobis saerTo krebam gamgeobis wardginebiT
kolmeurneobis Tavmjdomaris moadgileoba ganmisazRvra.
ase movevline „warCinebuli“ specialisti kolmeurneobas,
romelic sakmaod mravaldargovani iyo da saWiro iyo yvela
dargebis zedmiwevniT codna.
imave wels gavaSeneT 5 heqtari colikauris vazi, 35ha Cais
plantacia, aseve xexilis baRi, mogvyavda baRCa-bostneulis
kulturebi da a.S.
ver vityvi, rom yvela kulturis agroteqnikas zedmiwevniT
vflobdi, Tumca Cemi praqtikuli gamocdileba ramdenadme
miRebuli mqonda mamaCemidan.
mamaCemi (grigol xecuriani) sofelSi erT-erTi friad
gamocdili mevenaxe gaxldaT. igi soflis gamocdil glexebTan
pavle TuTisanTan, niko saRinaZesTan da sxvebTan erTad, mapation
Tu yvelas ver CamovTvli, did praqtikul samuSaoebs asrulebda
vazis nergis gamoyvanis, moSenebisa da movla-moyvanis saqmeSi.
maxsovs erTi aseTi movlena, romelic dRemde ar maviwydeba.
am periodSi didi deficiti iyo vazisaTvis samkurnalo da
mavneblebTan sabrZolo saSualebebi, gansakuTrebiT mZime
mdgomareobaSi vazis sanerge meurneobaSi saTburidan gadarguli
19
SoTa xecuriani
vazis nergebi unda gamogvezarda da erTi da orwliani nergebis
saxiT. saergeSi axalSen ukve SefoTlil nergebs masiurad Seesia
sakmaod didi zomis muxluxoebi, romlebic ramdenime dReSi
ufoTlod tovebda axal vazs da nergebs. marTali giTxraT
veraferi vuSvele. sadRac e.w. dusti viSove (ddt) samwuxarod
amanac ver uSvela saqmes imdenad masiurad moedo „foTolWamiebi“
yvelgan.
erT diliT daRonebuli sakmaod adre Cavedi sanergeSi da
ras vxedav: mTeli sanerge TiTqmis avsebulia indaurebiT(mamali
indaurebi xmamaRla yiyliyoben) vifiqre ra moxda meTqi didi
joxiT davedevne indaurebs da am dros wamodga sakmaod maRal-
maRali kaci da icinis Tan meubneba moica acade am indaurebs
da naxav, rom arcerTi matli aRar darCeba am sanergeSi. Turme
es pirovneba gaxldaT mamaCemis megobari pavle TuTisani,
romelic mamaCemTan erTad muSaobdnen vazis namyenebis saTburSi
gamozrdaze da Semdgom swored aseTi nergebi gadagvqonda
mindvrad sanergeSi gasaSeneblad da erTwliani nergebis
gamosayvanad.
ai am gamocdilma glexma moifiqra, rom Tavisi da mezoblis
indaurebi Caeyvana dilaadrianad sanergeSi, raTa sanergeSi
gavrcelebuli vazis nergis mavneblebi „moeSorebina“ Tavidan
indaurebis meSveobiT. ai, ase gadavurCiT vazis sanergis
ganadgurebas.
es momentebi gavixsene imitom, rom soflebSi arian sakmaod
gamocdili glexebi, romelTac yvelaze rTul viTarebaSiac
ZaluZT gamosavlis povna.
amasobaSi gavida weli da dadga institutSi Caricxvis
periodi. me ukve SeveCvie muSaobas da marTali giTxraT mamaCemic
aRar cdilobda Cems gagzavnas umaRles saswavlebelSi. Tumca
oCamCiris raionis xelmZRvanelma partiis raikomis pirvelma
mdivanma daavala Cveni kolmeurneobis Tavmjdomares Tqveni
20
SoTa xecuriani
agronomi miavlineT TbilisSi sasoflo-sameurneo institutSi
swavlis gasagrZeleblado.
diax, ase gadawyda Cemi institutSi swavlis gagrZelebis
sakiTxi.
maxsovs didi faneris CemodniT mivdiodi oCamCiris rkinigzis
sadgurze, roca Cemi yofili maswavlebeli - lado silagaZe
Semomxvda. mkiTxa sad midixaro - TbilisSi saswavleblad meTqi,
man jibeebi moiqeqa magram fuli ar aRmoaCnda.
21
SoTa xecuriani
III. axalmosaxleTa adaptirebis procesi axal garemoSi
afxazeTSi Casaxlebul qarTvelebs rTuli adaptaciis procesi
dasWirdaT ara mxolod mTiani regionis klimatis pirobebidan,
Savi zRvispireTis subtropikuli teniani klimatis pirobebisadmi
- aramed, saWiro gaxda sruliad axali kulturebis, Cais,
citrusebis da sxva subtropikuli kulturebis agroteqnikis,
maTi movla-moyvanis wesebis aTvisebis TvalsazrisiT aramed,
sruliad gansxvavebuli landSaftis mimarT Seguebac iyo saWiro.
leCxumis mTian soflebSi mosaxleoba dasaqmebuli iyo
mecxoveleobis dargebis ganviTarebiT. aseve Tesavdnen
marcvleul kulturebs, ZiriTadad simindis, alag-alag
adgilobriv xorblis jiSebis Tesvasac da SedarebiT
mcire mosavlis miRebiT kmayofildebodnen. adgilobrivi
xorblis jiSebi (zanduri, xulugo da a.S.). ZiriTad glexobas
kolmeurneobaSiac ki yovelgvari teqnikis gamoyenebiT mohyavdaT,
cxadia mosavlianobac mwiri iyo. maxsovs pureulis galewva
patara kaloebze xdeboda cxenebSebmuli an xarebSebmuli kevris
meSveobiT. iqve xis niCbebiT aniavebdnen galewil marcvals da
a.S. afxazeTSi roca Caasaxles glexobas sruliad axal garemoSi
mouxda axal -axali kulturebis movla-moyvanaze muSaoba. mTian
sofelSi marTalia marcvleuli kulturebi uxvi mosavliT
ar gamoirCeoda samagierod adgilmdebareobas kargad iyo
adaptirebuli msxvilfexa, pirutyvi kidev ufro mravalricxovani
iyo cxvari da Txa.
vazis kultura aq ZiriTadad colikauris jiSis iyo
gavrcelebuli. Rvinis warmoeba aq qvevrebSi mimdinareobda.
erTi sityviT mosaxleoba aq rogorc ityvian ar wuwunebda
sakmaod kmayofilni iyvnen TavianTi bediT.
Tumca axal garemoSi, am SemTxvevaSi afxazeTSi maTi Casaxleba,
mainc komunisturi propagandis Sedegad mimdinareobda
22
SoTa xecuriani
umeteswilad. Tumca iyvnen calkeuli enTuziazistebi,
romlebsac propagandisaTvis iyenebda adgilobrivi komunisturi
xelmZRvaneloba.
maxsovs, roca mTiani soflis mosaxleobas im xanad TiTo komls
mxolod erT manqanas aZlevdnen e.w. „palutorkebs“, romelic
mobilizebuli iyo specialurad gadasaxlebas daqvemdebarebuli
ojaxebisaTvis.
me am masobriv gadasaxlebamde ramdenime TviT adre biZaCemma
da bicolam wamiyvanes afxazeTSi. im xanad mxolod dawyebuli
iyo cageras soflis mSenebloba. mxolod sami saxlis mSenebloba
iyo dasrulebuli.
sofeli cagera gaSenda tye-buCqnarebiT dakavebul
teritoriaze. aqauri niadagi sakmaod mwiri, eweris tipis e.w.
meliWvliani (gauvali feniT mofenili iyo, romlis daSlas
mxolod mZime teqnika esaWireobda, romelic Zalze deficituri
iyo im periodisaTvis).
glexebi TavianT sakarmidamo miwebze bariTa da weraqviT
angrevdnen meliWvilian fenas da axerxebdnen 36-35- da meti
siRrmis fenis daSla-damuSavebas, sadac vazisa da citrusebis
dargvas axerxebdnen sakmao mZime xelis Sromis gamoyenebiT.
ukeTes miwebze, romelsac pirvel rigSi asaTisebel miwebs
akuTvnebdnen, aSenebdnen Caisa da citrusebis plantaciebs,
sabWoTa meurneobebisaTvis gamoyofil miwebze. xolo darCenili,
jer kidev auTvisebeli miwebi gamoyofili iqna axlad Casaxlebuli
mosaxleobis bazaze Seqmnili kolmeurneobebis mier. ra Tqma
unda aseT teritoriaze gaSenebuli plantaciebi sxva Tanabar
pirobebSi, SedarebiT nakleb efeqturi iyo anu meore-mesame
rigis miwebi gaxldaT.
cagerisaTvis gamoyofili miwebi dabal nayofierebaze
isic mianiSnebda, rom am adgilas faqtiurad ar cxovrobda
adgilobrivi mosaxleoba. soflis ganapira adgilebSi (soflis
23
SoTa xecuriani
bolos da soflis ganapira (pirobiTad)) mxolod ramdenime komli
cxovrobda. maT Soris soflis bolos ori komli megrelebi
(qarTvelebi) ufro sworad Sereuli ojaxebi iyo. ZiriTadad
mamakacebi megrelebi (qarTvelebi), xolo meuRleebi ki afxazi
qalbatonebi iyvnen, xolo pirobiTad soflis TavSi afxazebi
cxovrobdnen, ramdenime komli (ganapira adgilas) cxovrobdnen,
gvarad isini xalvaSi da xecias gvarisani iyvnen, aseve ori ojaxi
iyo Sarmatis gvaris. mdinare cxeniswylis piras cageras mxareze
cxovrobdnen sami ojaxi bebia-s gvarisani. iyo maT Soris ori
Zma bebia, erTi pasportiT qarTveli iyo, xolo meore ki afxazi.
albaT imitom, rom misi meuRle afxazi gaxldaT.
es ase vTqvaT, adgilobrivi ojaxebi dasawyisSi gaerTianebuli
iyvnen „cxeniswylis“ afxazur mosaxleobasTan kolmeurneobaSi.
Semdgom etapze afxazuri sofeli mTeli kolmeurneobis saxiT,
gaerTianda cageras kolmeurneobasTan da unda aRiniSnos, rom
sakmaod, SeiZleba iTqvas Sexmatkbilebulad muSaobdnen. Tumca
roca am sofelSiac mieRwia „aidgilaras“ emisrebma daiwyes
urTierTdapirispirebis movlenebi. Tumca erT periodSi
cxeniswyali da cagera gaerTianda koCaris kolmeurneobasTan.
viliamsis Teorias Tu gaviziarebT cudi miwebi ar arsebobs -
ambobda igi, aramed arseboben cudi meurnenio. diax, am TeoriaSi
Teoriulad arsebobs WeSmariteba, Tundac im TvalsazrisiT,
rom „cud“ miwebze gacilebiT meti danaxarjebi unda gaiRos
meurnem, rom aseTi miwis sawyisi efeqturoba gautoldes kargi
miwebis nayofierebis dones. konkurenciul pirobebSi cxadia am
viTarebas didi mniSvneloba aqvs.
Tu istoriul gamocxadebas mivayuradebT adamianTa modgmis
mTeli istoria dakavSirebulia adamianis, SeiZleba iTqvas
Seucvleli saarsebo saSualebis - miwis flobis SesaZleblobis
mopoveba yovelTvis iyo, dRemde rCeboda momavalSiac ase
gagrZeldeba, - adamianTa modgmis davis Tu brZolis asparezi.
24
SoTa xecuriani
ufro metic eris cneba ar arsebobs teritoriis (miwis) gareSe.
saqarTvelo odiTganve, istoriulad mcire miwian qveyanas
ganekuTvneba. Tundac bolo wlebis monacemebiT. omar
qeSelaSvili „miwa erovnuli simdidre“ - am patara (moculobiT)
broSuriT gvamcnobs, rom soflis meurneobis TvalsazrisiT
Znelad asaTvisebeli regionia aq zRvis donidan 500 metramde,
ganlagebulia mTeli teritoriis 26,7%. 500-dan 1000 metramde
- 21,7%; 1000-dan 1500 metramde 19,1%; 1500-dan 3000 metramde -
31,0%; 3000-ze zeviT - 1,5%. amis Sedegad, mTeli teritoriis 54%
mTebs ukavia, 33% mTiswinebs, xolo mxolod 13% dablob adgilebs.
Tu am Canawerebs gavagrZelebT - „mTiani reliefis gavleniT
metismetad SezRudulia sasoflo-sameurneo savargulebi.
soflis meurneobis mier gamoyeneba mTeli teritoriis mxolod
4%“.
aseT viTarebaSi cxadia ar SeiZleba auTvisebeli darCes
Crdilo-dasavleT saqarTvelos (afxazeTis) teritoriis
farglebSi arsebuli miwebi.
marTalia ar iyo advili mTiani zonis rTul pirobebSi
adgilobrivi mosaxleobis cxovreba maTTvis aseve Zneli iyo axali
- maTTvis ucnobi mxaris pirobebSi gadasvlisa da faqtiurad,
sruliad axal garemoSi adaptireba, Tumca imdroindelma
mTavrobam igulisxmeba saqarTvelos mTavroba sabWoTa kavSiris
komunisturi partiis xelmZRvanelobis pirobebSi kargad
aprobirebuli agitacia - propagandis meTodebis amoqmedebiT
SeZlo mosaxleobaze fsiqologiuri gavlena da daarwmuna isini am
nabijis gadadgmis aucileblobaSi. meToduri propagandistuli
muSaoba daiwyo da mimdinareobda upirvelesad yovlisa
soflis komunisturi aqtivis mobilobiT, aseve molaparakebebi
ganviTarda SedarebiT im drois pirobebisaTvis qonebrivad arc
Tu ise Raribi fenis mimarT aramed, ufro SeZlebul fenaze.
ramac zegavlena moaxdina soflis mosaxleobis farTo fenebze.
25
SoTa xecuriani
ase, rom urTierT Segonebis gziT daiZra mosaxleoba axali
momavlisaken swrafvis mimarTulebiT.
sayuradRebo iyo is, rom axal adgilze anu Crdilo-dasavleT
saqarTvelos - afxazeTis a/r teritoriaze axal SenebisTvis
adgili ZiriTadad SerCeuli iqna TiTqmis dausaxlebeli
tye-buCqnarebiT da im droisaTvis gamouyenebli adgilebi.
magaliTisaTvis SeiZleba aRiniSnos oCamCiris raionis
auTvisebeli miwebi - SemdgomSi axaldabis axali kindRis, cageras
da a.S. soflebis mSenebloba. es procesi 1939-1940-ian wlebSi
daiwyo da, ramdenamde Seferxda meore msoflio omis gamo,
omis damTavrebisTanave gagrZelda es mSenbloba. Tumca omis
periodSiac met-naklebad mainc mimdinareobda axali soflebis
mSenebloba.
ufro mogvianebiT - omis Semdgom periodSi axali soflebis
damkvidreba ganaxlda da daiwyo e.w. meore talRa 1949-1950-
ian wlebis periodSi. am periodSi SedarebiT ukeTes pirobebSi
gagrZelda aRniSnuli saqmianoba im gagebiT, rom nawili
adgilobrivi mosaxleobis (berZnebis) gasaxlebis xarjze
ganxorcielda. amdenad am gziT axali mosaxleoba sakmaod ukeTes
pirobebSi damkvidrda da arsebuli baRebisa da savarguli miwebis
gamoyenebiT ioli gziT wavida maTi am garemoSi adaptireba.
imave oCamCiris regionSi am droisaTvis gagrZelda auTvisebeli
miwebis aTviseba. ase magaliTad axali kindRis sazRvarze
sruliad gamouyenebel teritoriaze sadac adgilobrivi
monadireebi mxolod mwyerze nadirobas Tu axerxebdnen amjerad
aSenda mefrinevleobis uzarmazari fabrika, romlis simZlavre
wliurad 800 milioni frTa kvercxmdebeli frinvelis gaSenebas
iTvaliswinebda. aRniSnuli fabrikis simZlavre sruliad iqna
aTvisebuli 1960-90-iani wlebisTvis. maSin, am Tanamedrove
tipis msxvili sawamos, direqtorad afxazi kaci - raul eSba
xelmZRvanelobda. es is pirovneba iyo, romelic, didad
26
SoTa xecuriani
samwuxarod, afxazeTSi datrialebuli saomari moqmedebebis
dros soxumis centrSi afxazeTis ministrTa sabWos SenobaSi am
cnobil pirovnebasTan da sxvebTan erTad, Jiuli SartavasTan da
mis TanamebrZolebTan erTad daxvrites afxazma da, aTaszgzis
Semosulma maTma mxardamWerebma. diax, es samwuxaro magaliTi
imitom gavixsene, rom ameRniSna Tu raoden gamrudebuli
aRmoCnda afxazeTSi da Tundac sruliad saqarTveloSi mimdinare
aRmSenblobiTi saqmianoba.
axali kindRis teritoriaze aseve sruliad auTvisebel
miwebze dafuZnda mebostneobis meurneoba, sruliad Tanamedrove
teqnologiis safuZvelze. igi daxuruli tipis sasaTbure
meurneoba gaxldaT da (pomidorisa da kitris) zamTar-zafxulSi
moqmedi cikliT muSaobda.
axlos am teritoriis mimdebared Camoyalibda mexileoba,
mevenaxeobis axali tipis meurneoba da a.S.
farTo maStabis samuSaoebi iqna dawyebuli oxureis gruntis
Tbili wylebis bazaze - sasaTbure meurneobis mSeneblobisa,
gagrZelda Tbili gruntis wylebis da WaburRilebis mowyoba
aradusa da cageras sazRvarze, romlis mSenebloba SeCerebuli
iqna afxazeTSi saomari moqmedebebis gamo.
Casaxlebulma mosaxleobam upirveles yovlisa xeli mihyves
vazis kulturis gaSenebas da qarTuli tradiciebis Sesabamisad,
qvevris Rvinis warmoebas. cageraSi Seqmnes e.w. glexuri Wur-
marani, sadac qvevris Rvinos amzadebdnen da adgilzeve
awarmoebdnen arayis gamoxdas da a.S.
axali kindRis teritoriaze kolmeurneobis Tavmjdomarem
ivliane Wabukianma, sruliad gamouyenebel miwebze gaaSena
colikauris jiSis venaxi. Tumca male raionis mesveurTa
davalebiT Secvlili iqna vazis gamravleba Cais plantaciebis
gaSenebis mimarTulebiT.
isic unda aRiniSnos, rom aqauri eweri tipis miwebi
27
SoTa xecuriani
Seesabameboda ufro metad Cais plantaciebis gaSenebis pirobebs,
Tumca miwis vargisiani fena metad „damZimebuli“ iyo e.w.
„meliWvilis“ wyalgaumtari feniT. am „Secementebuli“ fenis
daSla moiTxovda Rrma e.w. plantacJis wesiT damuSavebas. Tumca
im droisaTvis am tipis samuSaos SesrulebisaTvis saWiro teqnika
jer kidev ar arsebobda. mxolod mogvianebiT Seiqmna specialuri
samelioracio organizacia, romelic uzrunvelyofda am
specifikuri samuSaoebis Sesrulebas.
ase, rom faqtobrivad daiwyo afxazeTis axlad aTvisebul
teritoriebze Cais, citrusebis da sxva subtropikuli
kulturebis mSenebloba. anu daiwyo aqauri miwebis intensiuri
gziT aTviseba da saerTod sasoflo-sameurneo wamroebis
intensifikaciis mimarTulebiT ganviTareba.
gamaxsenda da ar SemiZlia gverdi avuaro im movlenas, rasac
hqvia afxazebisa da qarTvelebis urTierTSeguebis Tu gnebavT,
SeCvevis Tu, zogadad keTilmezobluri urTierTobis process.
amis erT-erT mniSvnelovan movlenad avRniSnoT afxazur
sofelSi, kodoris pira kolmeurneobaSi mTavari agronomis
ipolite inalifasa da ekonomistis valeri xecurianis, me vityodi
mamaSvilur (asakis mixedviT) urTierToba. ipolit inalifa
gaxldaT cnobili afxazi mwerlis - sazogado moRvawis Salva
inalifas Zma. TviT ipolit inalifa am kolmeurneobis mTavari
agronomi iyo, xolo valerian xecuriani am kolmeurneobaSi
muSaobda kolmeurneobis mTavar ekonomistad. sxvaTa Soris es
is periodia, roca is is iyo, rom afxazeTSi saomari moqmedeba
daiwyo.
samwuxaroa, rom uaxloes periodSi uSualo mezoblebi-
afxazebi (aZubJa) da qarTvelebi (axaldaba) afxazeTis omis dros
erTmaneTs daundoblad ekveTnen da saboloo jamSi axaldaba
miwisagan pirisa aRgaves.
axaldaba dausaxlebel teritoriaze damkvidrda 1939-1940-ian
28
SoTa xecuriani
wlebSi da erT-erTi maRal ganviTarebul soflad warmoCinda.
Znelia aRwera im movlenebisa, rac am mdinare kodoris marcxena
mxares mdebare Semkuli sofeli ganadgurda. amboben, ram
mosaxleobis zogierTi warmomadgeneli WebSiac ki Cayares (aseTi
xmebi gavrcelda maSin).
axladCasaxlebulma soflebma - axaldabam, axalma kindRma,
cageram, aradum da sxvebma konkurenciis pirobebSi mTeli
oCamCiris agraruli bazari daikava.
maxsovs, rom aRniSnul soflebs kargi urTierToba hqondaT,
afxazur soflebTan. Tumca, moxda is rac moxda. dRes iq
gaurkveveli viTarebaa didad samwuxarod.
saqarTvelos sasoflo-sameurneo institutis da mTavrobis
Semdeg (1953 wels) sxva 19 kursdamTavrebulTan erTad
saqarTvelos mTavrobam - partiis centralurma komitetma
gagvanawila da me maT Soris oCamCiris II mts-Si movxvdi. daviniSne
ubnis ufrosad. II mts-is direqtori maSin, CemTvis kargad
cnobili soxumis subtropikuli teqnikumis yofili saswavlo
nawilis gamge - oCamCireli aqvsenti marxulia gaxldaT, romelmac
Zalze gaixara, roca afxazeTis soflis meurneobis saministroSi
Sevxvdi, amjerad rogorc institut damTavrebuli specialisti.
im dResve Camiyvana sofel tamiSis teritoriaze ganlagebul
mts-is direqciaSi da im saRamosve brZanebiT gamamwesa im ubanSi,
romelSiac Sedioda: axaldaba, axali kindRi, cagera, aradu da
a.S. kolmeurneobebi.
es is periodia, rodesac nikita xruSCovi moevlina sabWoTa
kavSiris, rogorc pirveli piri. xruSCovma gansakuTrebiT
daiwyo „reformebi“, romlis Sesabamisad male mts-ebSi momuSave
specialistebi gadagviyvanes uSualod kolmeurneobebSi im
pirobiT, rom specialistebs dagvevala uaxloes 2-3 weliwadSi
unda dagveyenebina fexze kolmeurneoba da Sesabamisad
miviRebdiT maRal anazRaurebas. manamde ki mxolod 30 maneTs
29
SoTa xecuriani
miviRebdiT. piradad CemTvis es procesi uaRresad mZime gamodga,
radgan es im dros moxda, ufro sworad Cemi ojaxisTvis rTulad
dasaZlevi gaxda. es ase vTqvaT, reforma, radgan swored am
periodSi daviwye Cemi ojaxis formireba. SeiZleba Tavic ki
SegawyineT Cemi ojaxis Seqmnisa da formirebis aRweriT, magram
Tavs uflebas mivcem zogi, ram gavavrco - radgan minda erTgvarad
STavagono axalgazrdobas, rom ojaxis Seqmna garkveulwilad
dakavSirebulia, raRac gambedaobasTan, riskTan. ekonomikuri
viTareba am dros garkveulwilad ganmsazRvrelia.
me amjerad Sevwyvet saubars Cemi ojaxis SeqmniT da Semdgomi
ganviTarebis procesze da am sakiTxs calke gamovyof, amjerad
davasruleb axal garemoSi adamianTa adaptirebis process
zogadad, Tumca am procesze gavlenas TavisTavd axdens ojaxuri
mdgomareoba. ufro metic adaptirebis procesma Tavis mxriv
SeiZleba didi gavlena moaxdinos ojaxebis formirebaze.
adaptirebis procesis mkafiod Camoyalibebis mizniT daviwyeb
imiT, Tu rogor warimarTa es procesi Cemi soflis cageras
mosaxleobisaTvis.
avRniSne da gavimeoreb, rom axal mSenebare soflis
teritoriaze ar arsebobda sasmeli wyali. wyali, romelic
SeiZleba iTqvas uaRresad aucilebelia adamianis sicocxlisaTvis.
biologiurad adamians sakvebis miRebis gareSe ramdenime dRes
SeuZlia sicocxlisunarianobis SenarCuneba, maSin, roca uwyloba
xelis tiTebze CamoTvlili dReebis ganmavlobaSic ver SeZlebs
sicocxlisunarianobis SenarCunebas.
ver vityvi, rom axali soflis wyliT uzrunvelyofis
sakiTxze aravin zrunavda. diax, pirveli saxlis mSeneblobis
dawyebisTanave daiwyo adgilze wylis moZeba. gadawyda, rom
Cveulebrivad gruntis wylebis gamoyenebis mizniT dawyebuli
Webis mowyoba; saerTod Wis simaRle aq 10-12 metrisa iyo, radgan
sofeli garkveul zeganze iyo ganlagebuli. miuxedavad aseTi
30
SoTa xecuriani
siRrmidan, miRebuli wylisa male gairkva, rom uvargisi aRmoCnda.
igi TvaliT dasanaxavi WiebiT da cxadia uxilavi mikrobebiT
aRmoCnda dabinZurebuli.
aseT viTarebaSi, romel adaptirebaze SeiZleba saubari.
mTavrobam gaiTvaliswina es garemoeba da moZiebuli iqna
maRali xarisxis wyaros wyali mezobel (10 km siSoreSi) sofelSi,
romelic gamoyvanili iqna specialuri milebiT. ase rom es
procesi mogvarda Tumca ramdenime wlis Semdeg.
ramdenadac gasakviri ar unda Candes axali soflis
mSeneblobis dawyebis dros ratomRac ar iyo gaTvaliswinebuli
soflis eleqtroficirebis sakiTxi, albaT es iyo erT-erTi
mizezi imisa, rom centraluri, metic strategiuli Tbilisi
soWis mimarTulebis trasaze (marjvniv da marcxniv) ganlagebuli
sofeli saerTod eleqtroficirebis gareSe darCa TiTqmis
1960-ian wlebamde. cxadia soflis strategiuli ganviTarebis
TvalsazrisiT es movlena mniSvnelovan uaryofiT moqmedebas
ganapirobebda. swored aseTma midgomam ganapiroba, rom
axladaSenebuli sofeli, romelic TiTqmis mTeli afxazeTis
maStabiT awarmoebda colikauris vazis gamoyvanas - am mizniT
aq aSenda vazis sasaTbure meurneoba, aseve dafuZnda sasaTbure
meurneoba. orTave es obieqti eleqtroenergiis, rom aRaraferi
vTqvaT, Tundac Soreul perspeqtivaSi gazis gamoyenebaze -
mxolod da mxolod SeSis gamoyenebaze dafuZnda. am viTarebam
gamoiwvia adgilobrivi tyeebis masiuri gamoyeneba SeSis masalad.
rom aRaraferi vTqvaT TavisTavad tye-buCqnarebis gadayvanaze
sasoflo-sameurneo savargulTa kategoriaSi.
Tu obieqturad mivudgebiT sakiTxs, (sxvanairad ki arc
SeiZleba) yovelive am CamoTvlilma viTarebam, rbilad rom
vTqvaT gamaRizianeblad imoqmeda adgilobriv mosaxleobaze.
rodesac saubaria axalmosaxleobis adaptirebis sakiTxi
axal garemoSi, cxadia rTuli dasaZlevi xdeba ara mxolod
31
SoTa xecuriani
fsiqologiurad, aramed nostalgia wlebis ganmavlobaSi mravali
Taobis sacxovrisis, mama-papiseuli sasaflaoebis mitoveba da
a.S.
maxsovs babuaCemma (mamaCemis mamam) Cveni gadasaxlebis
sirTuleebi ver gadaitana da moulodnelad gardaicvala maSin,
roca Wur-marani moinaxula.
Znelia mainc darwmuneba adgilobrivi mosaxleobisa, rom
axalmosaxleoba es aris qveynis (sruliad) saqarTvelos
momavlis gaumjobeseba da a.S. cxadia gasaTvaliswinebelia isic,
rom adgilobrivi mosaxleoba sakmaod laRad grZnobda Tavs
Camosaxlebul ase vTqvaT, Tavisufal garemoSi, sadac faqtiurad
Sromis, arc Tu ise daZabvis pirobebSi xeli miuwvdebodaT
bunebrivi tye-buCqnarebisa da saerTod mTeli bunebrivi garemos,
mdinareTa uxvTevzianoba da a.S. uxvad (RvTiskurTxeul) arsebul
sikeTeebze.
aqve SeiZleba avRniSnoT, rom arc Casaxlebuli da arc
adgilobrivi mosaxleoba yvela CamoTvlil da (CamouTvlel)
movlenebTan dakavSirebiT iuridiuli termini rom vixmaroT
danaSauli ar CaudeniaT. es yvelaferi xom mTavrobis
xelisuflebis, maT Soris sabWoTa kavSiris xelmZRvanelobis
gadawyvetilebebisa da dadgenilebebis safuZvelze
xorcieldeboda. amitom vambobT, rom ra daaSava afxazeTSi
Casaxlebulma qarTvelebma (qarTulma soflebma) im soflebma,
rogoric iyo (diax iyo da dRes iq nasoflarebia mxolod) cagera,
aradu, koCaris, beslaxubis, axaldaba, (oCamCiris raionSi)
aseve gulrifSis, soxumis, gudauTis, gagris axalmosaxleoebbi
iqneb metic soflis civilizaciis procesia „damnaSave“ da ara
romelime pirovnuli subieqti?
gana mudmivad darCeboda auTvisebeli (gamoyenebuli) is
bunebrivi landSaftebi, tye-koromebi Tu Waobebic ki. ra Tqma
unda ara dRes ara xval civilizacia (ubralod ganviTarebis
32
SoTa xecuriani
procesebi) yvelas da yvelafers „aRgavda miwisagan pirisa“, gana
mxarze Semomjdari zariani qoris sanavardod darCebi da kindRis
Tu nebismieri sxva „samwyere“ adgilebi, zRvis daWaobebul
teritoriaze. maxovs kargad ra uzarmazari zomis Tevzis
„sacavebi“ samudamod SerCeboda ase „guluxv“ mdinareebs? ori
kaci Tu Seudgeboda did Tevzebs da ise miaqanebdnen TavianTi
saxlebisaken adgilobrivi mcxovreblebi - ankesebiTa Tu
raRac „xvirebiT“ Tu sxva xelnakeTi samarqvebiT Tevzaobdnen
da nadirobdnen bunebriv wyalsatevebsa Tu Rele-RuleebSi,
Semdeg ki TandaTan momravlda asafeTqebeli nivTierebani,
eleqtromowyobilobebi Tu sxva „civilizaciis sikeTeebi“, rom
gamoiyeneboda imisaTvis, rom musri gaevloT bunebis „naSen-
naloliavebis“ saqveyno simdidreebi!
ar minda „vusayveduro“ adgilobriv mcxovreblebs, imisaTvis,
rom ase xarbad „rom gadafarebodnen“ bunebis namoRvawars:
mravalnair nobaTs, wyaluxv da Tevzuxv mdinareebsa da tborebs
Tu mdinaris SesarTavebSi, rom moeyaraT Tavi ase mravlad. mxarze
Semjdari zariani qorebis nacvlad civilizaciam ukve TofiaraRiT
aRWurva adamiani. tye-buCqnarebsa da bunebriv saZovar-
buCqnarebSi, rom mravlobdnen adgilobrivi jiSis, (ufro ujiSo)
saqonlis imedad, erT-or litra rZes Tu Camowvelidnen umetes
wilad mamakacebi TavianT ezo-wineTSi didi moli rom hqondaT
TiToeul ojaxs mkvidr mosaxleTagan. diax, gulsatkenia, is rom
aseT uxv-bunebriv dovlaTian qveyanaSi ase, rom nebivrobdnen
cxenze amxedrebulni Tu fexosnebi kviraobiT, rom eaxlebodnen
erTi raionidan meoreSi mTeli afxazeTis teritoriaze
aqa-iq gabneul meCxerad gansaxlebul adgilobrivebs diax!
adgilobrivebs, Tumca ase rom aviwydebodaT rom es simdidreebi
bunebis naboZebi iyo yvela im adamianTaTvis, romlebic sruliad
saqarTvelos, misi yvela kuTxis, gansxvavebuli Tundac
religiuri, konfesiuri Tu sxva adaT-Cvevebisa magram, saerTo-
33
SoTa xecuriani
erovnul, mezoblur - naTesauri jilagisa da sxva Tundac
zogadkacobriuli mTlianobis Semqmnel ama qveynis mowile
adamianebis kuTvnilebas, rom warmoadgenda bolos da bolos
an Tundac xom dasrulda is baton-ymuri, gnebavT feodaluri
warsuls midevnebuli kuTxur-gankerZoebuli urTierTobebi.
Tumca aris is sirTuleebi, romelic dakavSirebulia
adamianTa modgmis mravlobasTan. gana ar unda virwmunoT, rom
sayovelTao movlenaa kacTa mravloba am qveyanaze, izrdeba
ara mxolod ubralod ricxovnoba adamianTa, cxovelTa da sxva
da sxva momxarebelTa ama bunebisa, ase vTqvaT, progresulad
maTematikuri progresiT, maSin roca am mravlebulTa moxmarebis
sagnebis, nivTebisa Tu sxva sikeTeTa mravloba (zrda) ki
ariTmetikuli progresiiT „misdevs“ mxolod am mravlobas anu
erTi SexedviT mdgomareoba gamouvali xdeba imis gamo, rom ar
izrdeba es isedac mcire zomis „dedamiwa - sarCen-sabadebeli
adamianisa“. maS ra vqnaT? aris aseTi gamosavali uTuod ase
aris arsebuli bunebrivi simdidreebiT, gnebavT miwisa da a.S.
gamoyeneba intensiuri gziT, mTavrdeba epoqa eqstensiuri
gamoyenebisa da iwyeba intensiuri gamoyenebis-intensifikaciis
aucilebloba. aseTia kanoni ganviTarebisa zogadad.
diax, swored amitomac aris saWiro adaptireba zogadad
yvelasaTvis da ara mxolod axalmosaxleTaTvis axal garemoebebis
urTules gzaze. es kargad unda esmodes adamianTa modgmas.
amisaTvis aris saWiro meti goniereba ubralod codna da niWiereba
adamianTa modgmisa, rom iswavlos adaptireba urTules garemoSi,
romelic momavalSi kidev da kidev met niWierebas moiTxovs
adamianisagan. saWiroa yoveli goji miwis sxva simdidreebis,
maT Soris gansakuTrebiT gamolevadi simdidreebis efeqturad
gamoyenebaa saWiro upirvelesad yovlisa iq sadac erTi adamiania,
Tu meore miemateba Sesabamisad Semcirdeba garemo orjeradad an
iqneb metadac. ufro martivad, rom vTqvaT adamianebis mouwevT
34
SoTa xecuriani
ufro mijriT cxovreba, ise ki ara erT 0,25 ha, an kidev ufro
mcire ekuTvnodes, xolo meores vinc ar unda iyos is, aTjer
Tu kidev ufro meti unda hqondes igive is sawyisi qoneba,
romelic bunebas uboZebia ama qveynis mkvidrTaTvis. kidev ufro
gamokveTilad Tu vityviT morCa is dro roca ase frTagaSlili,
rom davTareSobdiT am bunebis sanaxebSi. miiwie cota - „gaCoCdi“
da meti momeci am qveyanaze saarsebo.
maxsovs mwared da unda vTqva erTi aseTi ram: roca „airia
monasteri“ afxazeTSi omiswina periodSi sofelSi var da erT-
erTi afxazi mosaxle - specialisti meubneba xelis gaSveriT
- is miwebi cageris teritoriisken iSvers xels - „cxenisyals“
gadaeciTo. am dros Cveulebrivi glexi - afxazi qalbatoni
eubneba afxazurad: - „xaSaros vara“, da me rom gamego megrulad
ambobs: „aTe Cqin mosavals saqonel Wkomuns da sxvaS naTesebs
vaujinaTo Tqva“. diax, diax, Tavis kuTvnils mouareTo, vidre
sxvis naloliavebs uyurebTo, ase xarbi TvalebiT. asea diax, ase
saWiro adamiano gaige kargad.
diax, namdvilad moxda adaptireba, ufro metic, mSvenivrad
SeeCvia adamianebi erTmaneTs. dasawyisSi rigiTi urTierToba
Seicvala da adamianebi amjerad ukve keTilmezoblobiT
ejibrebodnen erTmaneTs. naTlia-naTlulobani daiwyes
adgilobriv da axaldasaxlebulTa Soris.
daiwyo axali miwebis aTviseba, bunebrivi landSaftebis adgili
axalma baR-venaxebma, Caisa da citrusebis plantaciebma, venaxebma
daikava. mevenaxe - specialistebi erTgvar sruliad uangaro
konsultaciebs atarebdnen colikauris jiSis vazis nargavebis
movla-moyvanis saqmeSi, samagierod adgilobrivi mosaxleobidan
iTvisebdnen Tambaqos, evgenoluri rehanis, geranisa da sxva
„axali“ kulturebis movla-moyvanis agroteqnologias. Seiqmna
mecxoveleobis, mefrinveleobis, meRoreobis fermebi. aSenda
sxvadasxva saxelosnoebi, wisqvili, samWedlo da a.S. axalaSenebul
35
SoTa xecuriani
sofel cageraSi aman, TavisTavad miizida adgilobrivi mosaxleoba
da a.S.
samwuxarod aseTi „siam-tkbiloba“ didxans rodis gagrZelda.
daiwyo meore msoflio omi, mosaxleoba upirveles yovlisa
axalfexmodgmuli adamianebi - axalgazrdebi, saSualo skolis
bolo aTwledis damTavrebuli uwver-ulvaSo biWebic ki jarSi
gaiwvies: ratomRac am mxrivac iyo garkveuli „uTanabrobebi“
jarSi gawvevis dros. ase, rom daicala sofeli vaJkacebisagan.
mTeli avan-Cavani moxucebs, qalebsa da bavSvebs daawva mxrebze.
maxsovs, Cveni soflis saukeTeso axalgarzdebis Tvalcremliani
gacilebis procesebi.
me maSin skolis moswavle viyavi da mamakaci maswavleblebis
adgilze qali maswavleblebi Caenacvlen.
36
SoTa xecuriani
IV. cagera meore msoflio omis dros
dasawyisSive avRniSnav, rom amjerad me ar vapireb Cemi soflis
(cageras) Sesaxeb raime monografiuli tipis aRweras es me calke
maqvs dawyebuli da Tu movaswari gavagrZeleb am mimarTulebiT
muSaobas. amjerad ki zogadad Sevexebi meore msoflio omis
gavlenas axalmosaxle soflebis mSeneblobaze da zogadad
am procesTan dakavSirebul movlenebs anu Tu rogor SeZlo
axalsoflebma fexze wamodgoma omis Sedegebis gavlenis Semdeg.
gavimeoreb, rom sofel cagerazea saubari. igi ganzogadebuli
maxasiaTebelia zogadad afxazeTSi axladCasaxlebuli soflebis
ganviTarebis arsebobisa da adaptirebas axal garemoSi. amiT
imis Tqma minda, rom STavagono adgilobriv mosaxleobas, rom
jer erTi axalCasaxlebulni arc Tu ise enTuziazmiT wavidnen
axal garemoSi SesaCvevad, roca mTeli saukuneebis manZilze
naloliavebi naamagari garemo datoves da miaSures sruliad
ucnob garemoSi, Tumca erTi wuTiTac ar unda davuSvaT imis
gaazrebac ki, rom es ar aris Cveni qveynis sruliad saqarTvelos
ganuyofeli nawili Crdilo-dasavleT saqarTvelo, romelic
istoriulad, yovel SemTxvevaSi, sruliad mcire gamonaklisisa,
yovelTvis saqarTvelos ganuyofel teritorias warmoadgenda.
amdenad, ar vici ra iyo CvenTvis dasayvedri vinmesgan.
axalmosaxleobam cxadia, ZvelmosaxleobasTan erTad, Tumca
Znelia ganisazRvros ra TanafardobiT, magram erTad diax,
erTad SevZeliT am, meti rom ar vTqvaT naxevrad xeluxlebeli
garemos gakeTilSobileba. diax, gakeTilSobileba SeiZleba
ewodos am baR-bostnebs, mindor-velebs, vazis, citrusebis,
Cais da sxva subtropikuli kulturebis axal zvar-sanaSenebs
rom warmoadgenda ise mokles droSi da didad samwuxarod ase
rom aixdines ocneba adgilobriv mosaxleobam es naTqvami iqneb
gadaWarbebulic iyos da yvelas ar ekuTvnis, Tumca bolos mainc
37
SoTa xecuriani
TiTqmis cota Tu vinme darCa imaTgan vinc e.w. „priSletebio“
rom eZaxdnen axal mosaxleobas, romlebmac kidev erTxel vityvi,
rom adgilobrivebTan erTad SromiT rom gaakeTilSobiles es
maradiuli Tvalmargaliti, afxazeTis „riveras“ rom eZaxdnen
gadamTielebi da romelTa sajiriTo, rom gaxda es saocnebo
„rivera“.
diax, amjerad unda vTqvaT da RmerTma qnas, rom ise wasuliyos
Cveni qveynis, sruliad saqarTvelos, misi Crdilo-dasavleTis -
afxazeTis saqme rom sruliad dagvviwyebodes aseTi Canawerebi.
amin!!! ase moxdes.
maS ase, mimZims, magram amjerad mainc iZulebuli var is
davwero, rac Cems cxovrebaSi mwared gadavitane da piradad mets
arafers vityvi, magram vityvi imas, rom cagera Cemi dResac aRar
cagerobs - igi miwasTan aris gasworebuli, amjerad gavixseneb
erT CemTvis sagulisxmo Canawers, romelic Cems arqivSi inaxeba.
gamaxsenda da minda giTxraT erTi aseTi ram me
subtropikuli meurneobis institutSi kvalifikaciis amaRlebis
kursebTan vatarebdi leqciebs da amdenad maTi swavlebis iseT
meTodebs viyenebdiT, rogoric aris warmoebaSi damkvidrebuli
gamocdilebis azrTa urTierT gaziarebas vanviTarebdiT da erT-
erTi praqtikuli mecadineobiT Cavatare. msmenelebi migvyavda
gudauTaSi erT-erT meCaieobis msxvil sawarmoSi (kolmeurneobaSi)
romlis meTauri gaxldaT gamocdili meurne socialisturi
Sromis gmiri. aiba aqve araoficialuri tradiciisamebr
yovelTvis monawileobda mezobeli, aseve warmatebuli (sawarmos)
meCaieobis mimarTulebis kolmeurneobis, romlis Tavmjdomare
ase warmatebuli pirovneba gaxldaT Tarkili. agreTve pirovneba
afxazi erovnebisanni didi avtoritetiT sargeblobdnen
afxazeTSi, sruliad saqarTveloSi da sabWoTa kavSirSi.
Cemi msmenelebi garkveuli mowonebiT ismendnen am
meurneobis bazaze Catarebul gamocdilebas da iziarebdnen
38
SoTa xecuriani
kidec imdenad, rom cdilobdnen TavianT meurneobebSic ki
ramdenadme gamoeyenebinaT aqauri gamocdileba.
diax, gavixsene es pirovnebebi da meurneobebi, romelTanac
subtropikuli meurneobis institutis koleqtivs uaRresad
axlo urTierToba hqondaT. Tumca bolo wlebSi moxda ise, rom
es urTierToba, meti rom ar vTqvaT, raRac saCoTiro gaxda
maxsendeba faqtiurad Cveni msmenelebis bolo mecadineoba, roca
daZabuloba gamowveuli „lixnis werilis“ gamoqveynebis Semdeg
faqtiurad CaiSala, Tumca Cvenma maspinZelma aibam afxazuri pewis
gaTvaliswinebiT yovelnairad Seecada msmenelebs Seuracxyofa
ar egrZnoT, magram, samwuxarod mcdeloba faqtiurad
naklebSedegiani aRmoCnda da Cvenc iZulebulni gavxdiT
davbrunebuliyaviT q. soxumSi institutSi. ase, rom amis Semdeg
Cven msgavsi mecadineobebi praqtikulad SevwyviteT da maSin
samwuxarod moxda is, rac moxda. daiwyo mkveTri dapirispireba
da sabolood didad samwuxarod, viTareba saomar moqmedebebSi
gadaizarda, romelic dasrulda qarTvelebisa da afxazebis
urTierTganSorebiT, Tu aseTi Sefaseba SeiZleba, sakmarisi
gaxdes im viTarebis aRwerisaTvis, rac afxazeTSi ganviTarda.
es ise gavixsene - erT-erTi mwvave epizodi. amjerad
davubrundeT meore msoflio omis movlenas da am fonze
axladCasaxlebuli soflebis mdgomareobas am mZime (yvelasaTvis)
periodSi.
meore msoflio omis periodSi raRac garkveuli Taviseburi
viTareba Seiqmna imdenad, ramdenadac axaldasaxlebebi. maT Soris
cagera strategiul trasaze iyo gansaxlebuli. zustad Suaze
iyo gayofili sofeli, Tumca soflis pirobiTad zeda nawili
ufro adre aSenda da amdenad am mxriv aRmoCnda meti obieqtebi,
vTqvaT saSeni masalebis sawyobi. sxvaTaSoris biZaCemma am sawyobSi
daiwyo sawyobis gamged muSaoba. igi marTalia mniSvnelovani
klasikuri ganaTlebiT ar gamoirCeoda, magram muSaobda
39
SoTa xecuriani
sxvadasxva adgilze, jer qvemosvaneTSi Rvinis sardafSi, sadac
mamaCemma daasaqma iq. aseve muSaobda guriaSi (sufsaSi), ase rom
angariSgeba da dRevandeli terminiT rom vTqvaT menejeruli
urTierToba sakmaod kargad esmoda.
samSeneblo sawyobis gverdiT Tavisi saxlis mSeneblobac
daiwyo biZaCemma da male iq gadavediT sacxovreblad.
sxvaTaSoris es adgili mTeli soflis centrad warmoCinda.
iqve biZaCemis winadadebiT arsebuli patara sasaflaos
mowesrigeba daiwyes. aq am droisaTvis mxolod samiode saflavi
iyo adgilobrivi (megreli - qarTveli mosaxleobisa). maTi
patronebi moSorebiT md. cxeniswylis piras cxovrobdnen gvarad
bebia - sul xuTi komli cxovrobda.
maxsovs, am patara sasaflaos ganapira sakmaod didi
rcxila idga, romelic imdenad Zveli iyo, rom uzarmazari Rru
hqonda, sadac bavSvebi vTamaSobdiT da wvimaSi Tavs vafarebdiT,
iqve mindorSi Zroxebs vaZovebdiT.
meore msoflio omi imdenad gaZlierda, rom ukve kavkasiis
qedzec ki Semodga fexi germanelma faSistebma (ase eZaxdnen
maSin germanel jariskacebs). kerZod gadmoabijes sofel
fsxus midamoebSi, sadac svani mosaxleoba sakuTari ZalebiT
SeebrZolnen, Tumca aqa-iq mainc axerxebdnen Semosvlas.
maxsovs, soxumi orjer daibomba germanelebis TviTmfrinavebiT.
erTma germanelma bombdamSenma soxumidan sakmaod Sors 50-60km-
ze gamoiwia. roca caSi sadRac Sors Tvalsawier simaRleze
awarmoebda dazverviT frenas, raRac varskvlaviviT feTqebadi
bombebi gaisrola haerSi. me maSin marto viyavi (Zroxas vaZovebdi)
da raRac futkris bzuilis magvari mkveTri xma momesma haeridan
da is iyo SiSisagan swored xis fuRuroSi Sevxti instiqturad,
is iyo, rom raRac wamiT movaswari gadaxtoma da xis fuRuroSi
Sevafare Tavi. am dros swored iq, sadac erTi wamis win videqi,
raRac CaerWo miwaSi da boli amovarda haerSi. me SiSma amitana,
40
SoTa xecuriani
megona rom bombi daeca da ai exla afeTqdeba meTqi vifiqre da
xmamaRali yvirili movrTe. samalavidan ar gamovdivar, Tumca
SiSma amitana - ai exla afeTqdeba meTqi.
saidan sadao da, (iqneb RmerTma gadmomxeda) mindvris bolos
axladaSenebul soflis samWedlodan mWedeli arCil bendeliani
gamorboda, romelsac xelSi jer kidev gavarvarebuli rkinis
maSa eWira da rom daminaxa aq ra gindodao mkiTxa. mec vaniSne,
is adgili, saidanac boli amodioda miwidan. man imwamsve
gaxurebuli rkinis samarjviT amoaZro is gavarvarebuli rkinis
naWeri, romelic is iyo TviTmfrinavma Camoagdo. patara rkinis
naWers raRac cifrebic hqonda CabeWdili.
diax, ase davmSviddi da gamovedi samalavidan.
ar vici, bedis ironiaa Tu ra damTxveva iyo, is xe, romelsac
Tavi Sevafare male siZvelis gamo waiqca da Semdeg waiRo
viRacam. swored xis adgilze SemdegSi dedaCemi davasaflaveT,
SemdgomSi ki iqve mamaCemi, biZaCemi da bicolaCemi davasaflaveT,
es mogvianebiT iyo, roca aRniSnuli mindori saerTod cageras
soflis sasaflaod iqca. vfiqrob, is xec raRac simboluri iyo,
rom aRniSnuli sasaflao afxazeTis omis dros qarTvelTa da
afxazTa saomari moqmedebis arealad gadaiqca.
samwuxarod am sasaflaoze Cemi ori vaJiSvilis saflavic aris.
diax, aris gaveranebuli, gaZarculi, gadaTelili da iavarqmnili.
diax, diax, aRniSnuli sasaflao brZolis asparezad iqca da
moxda is, rasac aravin moeloda: sasaflaoze miuxedavad imisa,
rom saomari moqmedebebi drodadro mZafrdeboda, mosaxleoba
mainc xSirad iyrida aq Tavs da Tavis micvalebulebs pativs
miagebdnen tradiciisamebr.
samwuxarod aRniSnul sasaflaoze ukve sabrZolo moqmedebebis
dros pirveli axalgazrda kuxalaSvili dakrZales. igi snaiperis
tyviam imsxverpla koCara-cagera-cxeniswylis (afxazuri
soflis) gzajvaredinze tye-buCqnarian maRlobze. am samwuxaro
41
SoTa xecuriani
mdgomareobaze brZolis xazidan me damireka meomarma tristan
daraxveliZem. man, rogorc Cans ar endo saxeldaxelo StabSi
arsebul e.w. aRmosavleT frontis faqtiur xelmZRvanels
jaba ioselians, aqve imyofebodnen afxazeTis ministri goga
xaindrava da sxvebi. maT Soris iyvnen Zmebi vaSakiZeebi, romlebic
aqtiurad ibrZodnen afxazeTSi. mebrZoli jgufis xelmZRvanelma
cagerelma tristan daraxveliZem raciiT piradad me damikavSirda
da moiTxova damatebiTi sabrZolo Zalebi migvevlinebina maT
dasaxmareblad. ar iyo advili saqme, radgan soflis pirveli
msxverplis Semdeg sakmaod didi panika Seiqmna, radgan raoden
gasakviri unda iyos, frontis xazze gadiodnen ara mxolod
uSualod mebrZolebi, aramed faqtiurad mTeli sofeli CarTuli
iyo brZolebSi - dedebi Svilebs amaragebdnen sursaTiT, tyvia-
wamalsac awvdida da a.S.
patiebas viTxov mkiTxvelisagan imisaTvis, meore msoflio omis
sakiTxebze saubridan „gaviwieT“ afxazeTis saomari moqmedebebis
ambebisaken, magram es gamoiwvia im viTarebam, rom meore msoflio
omis raRac epizods Seexo im sasaflaos teritorias, romelic
afxazeTis tragikuli omis viTarebasTan aRmoCnda dakavSirebuli.
mivubrundeT meore msoflio oms, ramac uaRresad mZime
gavlena moaxdina axalmosaxle soflebze, rogorc pirdapiri,
ise saerTo garemoebebis Sesabamisad. Tumca amjerad minda is
movlena warmovaCino, romelic moxda swored soflis sasaflaoze,
kerZod sasaflaoze afxazeTis omis dros daRupuli cagereli
axalgazrdis tradiciuli ormocze, roca afxazuri soflis
(cxeniswyali) qvemexis pirdapiri dabombebiT daRupuli mebrZolis
kuxalaSvilis naTesavebi da gulSematkivrebi aafeTqes, roca
kaci daiRupa, daiRupa aseve kuxalaSvilis mezoblebis ojaxis
wevrebi.
roca meore msoflio omis peripetiebs vixsenebT, unda
aRiniSnos, rom cageras gavliT aRmosavleT saqarTvelos da
42
SoTa xecuriani
sabWoTa kavSirSi Semavali sxva qveynebidan uwyvet nakadad
moedineboda SeiaraRebuli meomrebi da samxedro aRWurviloba,
romelic midioda qluxoris mxridan SemoWrili faSistebis
Sesakaveblad. kavkasiis frontad wodebul am brZolebs,
rogorc cnobilia uSualod beria xelmZRvanelobda. saomari
moqmedebebs am mimarTulebebiT umeteswilad qarTveli meomrebi
da mxedarTmTavrebi ibrZodnen.
omis dros sofels faqtiurad ar Seuwyvetia produqtebis
warmoeba, asakovani 50 wels gadacilebuli mamakacebi adgilze
daasaqma xelisuflebam, kerZod, Seqmnes brigada omisaTvis, rom
aeTvisebinaT Savi zRvis sanapiros zolSi jer kidev auTvisebeli
metwilad daWaobebuli tye-buCqnarebi, sadac ZiriTadad
simindis da baRCa-bostneulis Tesva-moyvanas awarmoebdnen. am
gziT aTvisebul miwebs „bronis yanebs“ uwodebdnen, radgan am
miwebze miRebul mosavals jaris nawilebis momaragebisTvisac
iyenebdnen. am formiT faqtiurad aTvisebul iqna Savi zRvis
sanapiros zoli, romelic Semdgom kolmeurneobas gadaeca
sasoflo-sameurneo savargulis saxiT. unda aRiniSnos, rom
es miwebi metad uxvmosavliani aRmoCnda, radgan aqauri miwebi
bunebrivi procesebis Sesabamisad mdidari, neSompala humusiT
iyo gamdidrebuli da adre damuSavebul miwebTan SedarebiT 4-5-
jer met mosavals iZleoda.
Tavis mxriv, miwebis am wesiT aTvisebam xeli Seuwyo zRvispira
zolis, ase vTqvaT, gakeTilSobilebas im mxrivac, rom adre
es teritoria faqtiurad malariis budes rom warmoadgenda,
TavisTavad gakeTilSobilda aTviseba-amoSrobis meSveobiT. am
zolSi damatebiT tardeboda agreTve melioraciuli samuSaoebi,
romelic gansakuTrebiT gaZlierda omis damTavrebis Semdeg.
aseve am zolSi tardeboda koRoebis gamravlebis sawinaaRmdego
qimiuri RonisZiebebi.
Tumca SavizRvispira TiTqmis samkilometriani zoli
43
SoTa xecuriani
xelSeuxebel zonad aqcia e.w. sakavSiro mTavrobam da akrZala
am zonaSi yovelgvari mSenebloba, gansakuTrebiT mosaxleobis
Casaxlebis procesi. Znelia Tqma imisa, Tu ra iyo amis mizezi.
omis periodSi sofelSi, romelic trasaze iyo
ganlagebuli TiTqmis yoveldRiurad Semodioda samxedro
sazidrebi(umeteswilad cxenis sazidrebi), romelTac
aralegalurad SemohqondaT sofelSi qerisa da Svriis
marcvleuliT savse tomrebi da mosaxleobas ucvlidnen
ZiriTadad arayisa da Rvinis sanacvlod. am viTarebam kargi
samsaxuri gauwia mosaxleobas damatebiTi SedarebiT iafi
sursaTiT momaragebis saqmeSi. TiTqmis yvela ojaxma gaimarTa
xeliTsafqvavi mowyobilobani da am gziT puris (gamomcxvari)
magivrobas rom asrulebda. Tumca Cveulebrivi xorblis puris
ararsebobam, romelsac mTlianad cvlida da simindis fqviliT
gamomcxvarma mWadma mosaxleobaSi specifikuri kanis daavadeba
gamoiwvia.
sofelSi mwvave danakliss ganicdidnen aseve tansacmlisa da
fexsacmlis saxiT.
naTqvamia adamiani imitom aris adamiani, rom gansxvavdeba
cxovelisagan azrovnebis gamoyenebiT anu viTarebis Sesabamisad
sofelSi samxedroebis mier Semotanil Sinelis materias
iyenebdnen tansacmlisaTvis. sofelSi erT-erTma TerZma (ase
eZaxdnen sofelSi) daiwyo e.w. galifi Sarvlebisa da samxedro
kitelis tansacmlis damzadeba. TiTqmis mTeli sofeli
am saxiT axerxebda Semosvas. erT-erTma Cveulebrivma
glexma fexsacmlis Sekerva daiwyo moZvelebuli manqanebis
saburavebisagan. diax, Tu goniereba amoqmeddeba gamosavali
SeiZleba gamoCndes samwuxarod mokle xanSi „aRmoaCines“ es ase
vTqvaT „aralegaluri“ moxeleebi da lamis gadaurCnen samxedro
tribunals.
diax, Znelia vinme daadanaSaulo iseT rTul viTarebaSi,
44
SoTa xecuriani
roca saomari moqmedebebi mtyuan-marTals aRar ansxvavebs
erTmaneTisagan da yvelaferi sicocxlis gadarCenis instiqts
eqvemdebareba mxolod.
meore msoflio omma procentuli Sefardebis mixedviT
qarTveli jariskacebis didi msxverpli gamoiwvia. qarTvelTa
meti nawili qerCis mimarTulebiT ibrZoda.
omidan mxolod mcire nawili dabrunda. maT Soris dabrundnen
cageradan gawveuli mebrZolebi. lipartelianis gvaris
erTi ojaxis sami meomridan mxolod erTi dabrunda - kako
liparteliani. xeibari dabrunda gedeon koberiZe. dabrunda
noe TuTisani, Zmebi severian da serapion xurcilavebi, saR-
salamaTi dabrunda geronti yuraSvili. yvelas veRar CamovTvli
da patiebas viTxov imaTgan vinc ver gavixsene.
jaridan dabrunebulTaTvis cageras klubis ezoSi moewyo
memoriali. jaridan dabrunebul omis veteranebisaTvis cageras
klubSi xSirad ewyoboda koncertebi da sxva RonisZiebebi.
omis Semdgom periodSi cageras mosaxleoba axali energiiT
Seudga aRmSeneblobiT muSaobas. soflis keTilmowyobis
samusaoebTan erTad farTod gaiSala axali plantaciebis gaSenebis
procesi. didi muSaoba Catarda soflis infrastruqturis
samuSaoebis mimarTulebiT da rac mTavaria daiwyo masiurad
qarsafari zolebis mSenebloba citrusebis da sxva plantaciebis
irgvliv da Sida gzebis gaswvriv. didi muSaoba Catarda evkaliptis
koromebis gaSenebisa da daWaobebul miwebze evkaliptis jgufuri
nargavebis masiurad gaSenebis mimarTulebiT ramac klimatis
gajansaReba da zedmeti tenianobis Semcireba ganapiroba saerTo
jamSi, faqtiurad, TiTqmis sabolood aRmoifxvra malariis
kerebi.
mosaxleobam daiwyo sacxovrebeli saxlebis e.w. berias
saxlebis nacvlad axali orsarTuliani saxlebis mSenebloba.
TiTqmis erTmaneTs ejibrebodnen ukeTesi ezo-karis mowyobisa
45
SoTa xecuriani
da sxva damxmare nagebobis ezoebis damSvenebis mimarTulebiT.
ar darCenila ojaxi, romelsac mowyobili ar hqonda Wur-
marani, daiwyes specialuri saTavsoebis keTilmowyoba da a.S.
sofelSi sxvadasxva tipis saxelosnoebis momravlebam,
savaWro jixurebis da sxva RonisZiebebma ganapiroba mezobel
afxazur soflebTan urTierTobis gamyareba. daiwyo skolis
mSenebloba, romlis iniciativa adgilobriv pedagogs maro
kopalians ekuTvnoda.
ase, rom Seiqmna yvela piroba soflis aRmSeneblobis, axal-
axali baR-venaxis, Caisa da citrusebisa plantaciebis farTo
masStabiT gaSenebis samuSaoebi. ase da amgvarad dRis wesrigSi
dadga sasoflo-sameurneo warmoebis indensifikaciis relsebze
gadayvanis aucilebloba. aseve cnobilia indensifikaciis
aucileblobisa da misi SesaZleblobis erTianobaSi ganxilvis
problematika.
ase, rom mosaxleobis zrdis kvalobaze gaCnda rogorc
indensifikaciis aucilebloba Sesabamisad TandaTan Seiqmna
intensifikaciis SesaZleblobis mniSvnelovani faqtorebi.
46
SoTa xecuriani
V. afxazeTis a/r sasoflo-sameurneo
warmoebis intensifikaciis problemebi
afxazeTis sasoflo-sameurneo warmoebis intensifikaciis
problemebi, Cemi disertaciis saTaurad iqna gamoyenebuli.
cxadia es Tema SemTxveviT ar iyo SerCeuli. igi Cemi
cxovrebiseuli dakvirvebis kvalobaze warmoCinda. jer erTi me
roca subtropikuli meurneobis teqnikumi davamTavre 17-18 wlis
asakSi sakmaod mravalricxovani kolmeurneobis mTavari agronomi
viyavi da kolmeurneobis Tavmjdomaris moadgilis Tanamdeboba
SemiTavses. amiT imis Tqma minda, rom bavSvobis asakidan Sevudeqi
sasoflo-sameurneo warmoebis Taviseburebebis Seswavlas ara
mxolod Teoriulad aramed, praqtikulad warmoebis gaZRolis
meTodebis aTvisebiT.
maxsendeba erTi aseTi momenti, kolmeurneobaSi mogvces
davaleba citrusebis gaSenebis Taobaze. roca citrusebis
plantaciis gasaSeneblad mandarinis nergi gadagvqonda
satvirTo (manqanaSi, kabinaSi Tavmjdomaris gverdiT vzivar mec)
meubneba: Sen xom icnob Cvens sofelSi p.C. cxovrobso (ar minda
gvar saxeli gavSifro) ki meTqi - vupasuxe - xo da mis ezoSi xom
araferi aris darguli - miTxra ki meTqi - vupasuxe maSin aiRe
erTi kona mandarinis nergi (TiToeul konaSi oci Ziri mandarini
iyo Sekruli) da waiyvane ori kaci da dargeT es nergebi da mere
mec wamoval da wavideT kolmeurneobis plantaciis gaSenebis
samuSaoebzeo - Tqva da mec davuZaxe axalgazrda biWebs da
marTlac davrgeT es nergebi ise, rom ojaxis arc ki gaugia -
aravin iyo saxlSi. imxanad kolmeurneobis Tavmjdomare givi
vladimeris Ze meSveliani iyo.
es magaliTi imitom gavixsene, rom afxazeTSi Zalian bevr
vinmes naxavdiT, rom arc erTi xe ar iyo darguli, mosaxleoba
kmayofildeboda tyeSi bunebrivad gavrcelebuli xil-kenkra
47
SoTa xecuriani
mcenareebis ase vTqvaT „muqTad“ moweuli nayofiT.
bevri rom ar gamigrZeldes maSin afxazeTSi bevri auTvisebeli
miwebi iyo. am kurTxeul regionSi arsebuli noyieri miwebi,
xelsayreli klimaturi pirobebi ratom unda yofiliyo
gamouyenebeli? ase daibada didi survili afxazeTis sasoflo-
sameurneo warmoebis intensfifikaciis gziT ganviTarebis
Taobaze.
vidre uSualod intensifikaciis Temas SevexebodeT, saWiro
iqneba zogadad agraruli urTierTobis sakiTxi iqnas ganxiluli.
rogorc meurneobis dargs soflis meurneobas axasiaTebs
rigi Taviseburebebi, kerZod:
1) soflis meurneobis dargSi mWidrodaa gadajaWvuli
ekonomikuri da bunebrivi procesebi. amdenad soflis
meurneobis warmoeba viTardeba rogorc obieqturi ekonomikuri
kanonebis, aseve cocxali organizmebis (mcenareTa da cxovelTa)
ganviTarebis biologiuri kanonzomierebebiT. amdenad soflis
meurneobis warmoebis Sedegobrivi maCveneblebi xdeba maTi
mniSvnelovani zegavleniT. aqve vupasuxoT, rom afxazeTSi
soflis meurneobis ganviTarebisaTvis arsebobs uaRresad
xelsayreli bunebriv-klimaturi pirobebi soflis meurneobis
dargis ganviTarebasTan. Tu ekonomikur aspeqtsac ganvixilavT
aqve unda iTqvas, rom afxazeTSi soflis meurneobis ganviTarebis
xelsayrel pirobebTan (niadagi, klimati da a.S.) arsebobs
yvela piroba am kuTxeSi turizmisa da sakurorto dargebis
ganviTarebis yvela SesaZleblobani saWiroa am mimarTulebaTa
mxolod efeqturi SeTanawyoba.
2) soflis meurneobis dargSi warmoebis mTavar, erTgvarad
Seucvlel saSualebad warmodgenilia miwa (niadagi). igi sxva
bunebriv faqtorTan rogorebic arian (wyali, mineraluri
nedleuli, Tboenergetikuli sahaero auzebi, mzis energia
da bunebriv Tburi potenciali) gvevlineba agrosamrewvelo
48
SoTa xecuriani
kompleqsis erT-erT umniSvnelovanes potencialad. es imaze
mianiSnebs, rom miwis resursebi gamoyenebul unda iqnas zemoT
aRniSnul mravalferovan resursebTan erTobliobaSi, rom
maRalefeqturi iyos mTeli saxalxo meurneobis ganviTareba.
3) soflis meurneobaSi samuSao periodi ar emTxveva
droSi wamoebis periods, rac Tavis mxriv dargis sezonurobas
ganapirobebs. am Taviseburebis Sesabamisad safiqralia saerTo
warmoebis ise warmarTva, rom aRmoifxvras wyvetileba adamianTa
moTxovnilebis sistematiurad dakmayofilebis saqmeSi, rac
Tavis mxriv warmoebis uwyvetilobisaken swrafvas ganapirobebs,
igi imavdroulad dakavSirebulia wlis ganmavlobaSi ori-sami da
meti mosavlis miRebasTan da a.S.
4) soflis meurneobis dargis teritoriuli ganfeniloba qmnis
Tavisebur sirTuleebs warmoebis maStabis koncentraciisaTvis,
rac, Tavis mxriv gavlenas axdens warmoebisa da Sromis
organizaciis formebze. aRniSnuli Taviseburebani dRis wesrigSi
ayenebs erToblivi Sromis da warmoebis saSualebebis gamoyenebis
aucileblobas, Sesabamisad Cndeba aucilebloba kooperirebuli
Sromis formebis gamoyenebis TvalsazrisiT.
5) rogorc wesi istoriulad soflis meurneobis dargSi
viTardeboda miwisa da sxva resursebis sakuTrebis, flobisa
da gamoyenebis sakiTxi. Sesabamisad agrarul urTierTobaTa
ganviTareba etapobrivad ganicdida cvlilebas. mejogeobisa
da miwaTmoqmedebis gzaze, istoriulad ganviTarda
monaTmflobeluri tipis soflis meurneoba. SemdgomSi viTardeba
feodaluri sakuTreba miwaze da yma-glexuri urTierToba.
feodaluri tipis gadmonaSTebi sakmaod SemorCa mraval qveyanaSi,
maT Soris afxazeTis regionSi feodaluri tipis warmoeba
SemorCa jer kidev meore msoflio omis winaperiodSi da ufro
mogvianebiTac.
maxsovs roca afxazeTSi aRmovCndi 1940 wlis gazafxulze,
49
SoTa xecuriani
axalmosaxleobas 0,25 ha miwis nakveTi gamouyves mijrilad,
qalaqiseburad dagegmarebul sofelSi, maSin roca 0,25-
0,5 heqtaramde miwa, ase vTqvaT ZuZudan axlad asxletili
xboebisaTvis hqondaT adgilobriv mosaxleobis did nawils,
gansakuTrebiT mTian da maRalmTiani zonis soflebSi, rom
aRaraferi vTqvaT 10 da meti heqtari miwis flobaze, romelic
marTalia araoficialurad, aramed e.w. dauwereli kanoniT
hqonda glexobis met nawils adgilobriv mosaxleobaSi. cxadia
Cvens Sors varT im azrisagan, rom vinmes SeSurdes sxvisi
qoneba maT Soris miwa, magram cxovreba, miT umetes globaluri,
integrirebuli ekonomikuri sistemis farglebSi cxadia didxans
ver SenarCundeba, miT umetes ver SenarCundeba iseTi miwebis
arseboba, romelic faqtiurad jer kidev mxolod bunebrivi tye-
buCqnarebisa da Waob-lelqaSebis periodis niSnebis matarebelia.
feodaluri sistemis wiaRSi Sobili miwaTmoqmedebis da
saerTod warmoebis kapitalistur sistemis pirobebSi Znelia
SenarCundes feodaluri tipis warmoeba Tundacimitom, rom igi
metad araefeqturia da cxovrebis amJamindeli da miTumetes
momavlis ganviTarebis tempebs verafriT ver uwyobs fexs.
istoriulad feodalizmis wiaRSi iSva warmoebis
kapitalisturi sistema. ginda ar ginda unda auba fexi axal
movlenebs, ganviTarebis axal mimarTulebebs. Tu kapitalizmi
SemoiWra sazogadoebaSi, unda ifiqro, rom dRes ara xval,
mogiwevs angariSis gaweva am movlenebisadmi. sanam SeiZleba
Caiketo Sens „ezoSi“? Tumca igi sakmaod vrcelia, magram
ganviTareba „mogawveba“ ise, rom gaiZulebs gamoxvide gareT,
gaixedav da ra xdeba? xdeba is, rom Seni karCaketiloba Senve
gayenebs zians. Tvali unda gaaxilo Torem „WaobSi“ aRmoCndebi.
„WaobSi“, romelic damyayebis fazaSi gadadis da gauval garemos
Seqmnas daiwyebs Seni feodaluri, modi ase vTqvaT Semogarenis
irgvliv. viTareba jer ridiT moawveba Sens feodalur „kedlebs“
50
SoTa xecuriani
Semdeg ki, „akafavs“ Sens irgvliv yvelafers.
maxsovs, pirutyvs vaZovebdiT bavSvebi da romeliRaca
„xelukuRmarTma“ bavSvma kvesabeds gahkra patara foladis
naWeri da naperwkali gaCnda, naperwakli, romelic „SeZvra“
feodalis Semoragvul buCqnarebSi, sadac xmeli Reroebis areSi
cecxlis patara ali ainTo. ainTo da gaRvivda imdenad, rom
Robe-yores moedo da mTlianad waekida cecxlis ali im tye-
buCqnarebs, romlis SigniT Turme viRac afxazi glexi yofila
Casaxlebuli. erT-erTma adgilobrivma pirovnebam, romelmac
kargad arc afxazuri icoda da arc megruli (qarTuli) am
noyier adgilze Tambaqos sanerge moawyo da mSvenieri Tambaqos
CiTilebis gamoyvanas Seudga xusein sofoRli.
es ambavi imitom gavixsene, rom faqtiurad daiwyo intensiuri
meurneoba. diax, diax, intensiuri anu intensifikacia gardauval
movlenad warmoCinda TavisTavad.
amasobaSi me ukve TbilisSi sasoflo-sameurneo institutis
studenti gavxdi. sabednierod me warCinebuli moswavle viyavi
da yvelgan ugamocdod miRebdnen. ex!!! ras izam aravin myavda
mrCeveli rom sadme ufro prestiJul saswavlebelSi meswavla.
Cemi mrCeveli am dros oCamCiris raikomis pirveli mdivani
aRmoCnda gvarad gvilava. man Tavis kabinetSi mixmo (me maSin
kolmeurneobis mTavar agronomad da Tavmjdomaris moadgiled
vmuSaobdi). mdivanTan gasaubrebis dros gairkva, rom centraluri
komitetidan gegma mosula ori axalgazrda gamogzavneT umaRles
saswavlebelSio. erTi soflis meurneobis xaziT, xolo meore-
samedicino institutisaTvis. xedavT samedicino institutSi
cekas gegmis mixedviT xdeboda studentTa Caricxva.
cxadia raikomis mdivanTan gasaubrebis dros „mirCies“ soflis
meurneobis xaziT gamegrZelebina swavla. verafers vityodi me
xom soflis meurneobis kadri viyavi da miTxra kidec raikomis
mdivanma - rad ginda samedicino, mindvrad muSaobas ra sjobiao.
51
SoTa xecuriani
ar minda gavagrZelo. ase aRmovCndi Tbilisis sasoflo-sameurneo
institutis studenti (ugamocdoT).
diax, iyo amaSi raRac kanonzomiereba. meore kursis studenti
roca gavxdi, orma kaTedram mimiwvia, erTi kaTedra gaxldaT
miwaTmoqmedebis, xolo meore - memcenareobis kaTedra. erTi
kaTedris xelmZRvaneli gaxldaT profesori giorgi rcxilaZe,
xolo meore kaTedris - profesori giorgi qeSelaSvili.
ai ase daiwyo Cemi saqmianoba am kaTedrebis xelmZRvanelobiT
da maTmac ar daayovnes da orTavem gadawyvites stacionaluri
mindvris cdebi dagvewyo afxazeTSi (cageraSi - oCamCiris
raionSi) wliurad ori-sami mosavlis miRebis mizniT, rogorc
erTwliani marcvleuli kulturis (ZiriTadad simindis) da sxva
mindvris sakvebi kulturebis, maT Soris baxCeul-bostneuli
kulturebis dargSi.
diax, pirvelsave gazafxulze daviwyeT am cdebis gamoyeneba
cageras kolmeurneobis bazaze. rom ar gamigrZeldes Txroba
vityvi mxolod imas, rom kargi Sedegi miviReT pirvelsave wels,
paralelurad vamuSavebdiT sarevela mcenareebis winaaRmdeg
brZolis agroteqnikur RonisZebebs.
mindvris cdebma ise TvalsaCino Sedegebi gamoiRo, rom mTeli
glexobis, maT Soris axalgazrdebis yuradReba miipyro, ar
dagimalavT imasac, rom iseT asakSi viyavi rom ratomac ara -
bevri axalgazrda gansakuTrebiT soflis mSvenieri mogonebebi
momravlda Cemi sacdeli nakveTebis irgvliv. dasawyisSi garkveuli
ridiT magram SemdgomSi „naduris“ formiT Cems nakveTebSi bevri
axalgazrda dasaqmda.
ar iqneba gadaWarbebuli Tu vityvi, rom TandaTan gaCnda
ufro farTo maStabis ideebi anu afxazeTis maStabiT soflis
meurneobis intensifikaciis problemaze muSaobis dawyebaze
daviwye fiqri.
am saqmes da saerTod Cemi sacdeli nakveTisadmi didi interesi
52
SoTa xecuriani
mas Semdeg gaCnda, roca Cemi nakveTebisa Sedegebisadmi interesi
gamoiCina erT-erTma Cemma xelmZRvanelma profesorma giorgi
rcxilaZem. minda am viTarebaSi avRniSno is, rom im droisaTvis
Tbilisis sasoflo-sameurneo institutSi uaRresad erudirebuli
mecnierebi kiTxulobdnen leqciebs da me gansakuTrebiT maTi
yuradRebis sferoSi aRmovCndi Tundac imitom, rom me asakiTac
da fizikuradac patara viyavi da amasTan erTad nebiera,
gansakuTrebiT Tbiliseli studentebis yuradRebis centrSi
aRmovCndi imiTac, rom maT yvela gamocdebis dros isini CemTan
megobrobas cdilobdnen (konsultaciis mizniT albaT).
ra damaviwyebs institutis profesuras, maT Soris dekans
profesor kolia laWyepians, petre JRents da sxvebs, romlebic
sakuTari SviliviT meferebodnen.
diax, maTze saubars ra momawyens, Tumca amjerad saubris
konteqstSi minda gavixseno Cemi cdebis xelmZRvaneli giorgi
rcxilaZe, romelic gazafxulis ardadegebis dros CemTan -
cageraSi Camovida viTarebis gasarkvevad. mas am dros axlda kaci
afxazeTis saolqo komitetidan (soxumidan) da roca cageraSi
Camovidnen me maSin momikiTxa pirvelad da kolmeurneobaSi
uTxres maT, rom me zafxulis ardadegebis dros kolmeurneobam
damavala Tambaqos daxuruli gruntis sanerge meurneobis
xelmZRvaneloba SeTavsebiT da Sroma dReebsac miricxavdnen. ase,
rom uCemod mouxda Cems xelmZRvanel baton giorgi rcxilaZes
da mis Tanmxleb pirs, Cemi cdebis monaxuleba. maT kargi
STabeWdileba darCaT da es ambavi mxolod TbilisSi swavlis
gagrZelebis dros miTxra profesorma giorgi rcxilaZem.
me guli damwyvita iman, rom am periodSi me deda gardamecvala
da ver movaxerxe aseTi Soridan mosuli Zvirfasi stumrebis
gamaspinZleba. diax, diax, miuxedavad amisa me roca dedis
gardacvalebis gamo uari vTqvi swavlis gagrZelebaze, swored
dekanma profesorma nikoloz laWyepianma da profesorma
53
SoTa xecuriani
giorgi rcxilaZem da giorgi qeSelaSvilma, studentebis jgufi
gamogzavnes CemTan sofelSi da rogorc maTgan davalebuli
hqondaT, pirdapir wamiyvanes da ase gavagrZele swavla da
davamTavre instituti warCinebiT da afxazeTSi ganawilebiT
movxvdi samuSaod oCamCiris II mts-Si. anu faqtiurad davbrundi
afxazeTSi soflis meurneobis dargSi samuSaod. ase, rom
bunebrivad, Tu SeiZleba ase iTqvas, warimarTa Cemi muSaoba
afxazeTis soflis meurneobis problematikaze, Tumca
vxedavdi, rom kidev meti codna iyo saWiro Tundac Teoriuli
TvalsazrisiT saqmeSi CaRrmavebis TvalsazrisiT, amdenad
gaCnda survili swavlis kvlav gagrZelebisaTvis. amjerad
Seiqmna amis pirobebic im mxriv, rom TbilisSi gaixsna soflis
meurneobis akademia, (romelmac samwuxarod mxolod ramdenime
weli iarseba) sadac gamocxadda konkursi dauswrebel swavlebis
formiT. mec uaRresad rTuli konkursis pirobebSi Cavericxe
aRniSnuli akademiis miwaTmoqmedebis samecniero-kvleviT
institutis ekonomikis ganyofilebis xaziT da Sesabamisad
gadaverTe ekonomikuri mimarTulebiT da swored maSin gadawyda,
rom Cemi samecniero-kvleviTi Tema unda yofiliyo afxazeTis
sasoflo-sameurneo warmoebis intensifikaciis problema. Temis
xelmZRvanelad gamoyves uaRresad erudirebuli, keTili bunebis
adamiani petre JRenti, romelic im xanad daniSnes soflis
meurneobis warmoebis ekonomikis da organizaciis samecniero
kvleviT institutis direqtorad. diax, ase aewyo - Cemi saqmianoba
da yvela piroba Seiqmna CemTvis SerCeuli samecniero-kvleviT
Temad afxazeTis sasoflo-sameurneo warmoebis intensifikaciis
sakiTxebi. es Tema davamuSave cxadia afxazeTis sasoflo-
sameurneo warmoebis magaliTze da Zalian rom ar gamigrZeldes,
davicavi disertacia agraruli ekonomikis dargSi 1964 wels.
maleve samuSaod gamamweses oCamCiris raionis erT-erTi wamyvani
sasoflo-sameurneo warmoebis mTavar ekonomistad. diax, amjerad
54
SoTa xecuriani
ukve mTavari mimarTuleba CemTvis gaxda agraruli ekonomika. am
mimarTulebiTve 1968 wlis seqtembris Tvidan samuSaod mimiwvies
SeTavsebiT, jer saaTuri anazRaurebis formiT, xolo 1971
wlis seqtembridan ukve asistentis, xolo maleve maswavleblis
statusiT daviwye muSaoba soxumis subtropikuli meurneobis,
soflis meurneobis ekonomikisa da organizaciis kaTedraze.
diax, TiTqos yvelaferi logikurad mimdinareobs. maxsovs,
koCaraSi samecnero-konferencia Caatara soxumis subtropikuli
meurneobis institutis reqtoratma sadac TiTqmis institutis
yvela wamyvani kaTedra monawileobda maT Soris aq stumrobda
institutis erT-erTi wamyvani kaTedra - seleqcia - meTesleobis
kaTedra profesor filipe mamforias xelmZRvanelobiT. aqve
eswreboda institutis proreqtori kvalifikaciis amaRlebis
dargSi raJden faCulia (naTeli mis xsovnas). es is raJden faCulia
gaxldaT, romelic erT-erTi wamyvani figura iyo subtropikul
institutSi.
me am konferenciaze sityviT gamovedi da profesorma filipe
mamforiam maSinve aRidgina mexsierebaSi Cemi studentobis
periodi TbilisSi mdebare sasoflo-sameurneo institutSi. es is
periodia, roca sabWoTa kavSiris maStabiT, ufro metic msoflios
maStabiT mimdinareobda mecnieruli polemika. uaRresad mwvave
formiT, SeiZleba iTqvas daundoblad ebrZoda erTmaneTs
mendel-morganizmi, romelic aRiarebda genebis arsebobas da
swored, rom genebi ganagebdnen (maTi azriT) cocxali organizmis
ganviTarebis process. am formulas ewinaaRmdegeboda garemo
faqtorebis ganmsazRvreli roli cocxali organizmis marTvis
procesSi.
am ori mimarTulebis Sesabamisad mTeli msoflios maStabiT
dajgufda mecnierTa mTeli pleada. aRniSnuli mimdinareobis
Sesabamisad saqarTvelos sasoflo-sameurneo institutis
cnobili mecnierebic or jgufad iyo gayofili. erTni,
55
SoTa xecuriani
romlis wamyvani lideri profesori filipe mamforia gaxldaT,
xolo pirobiTad meore jgufis lideri gaxldaT institutis
mecxoveleobis kaTedris gamge aRlaZe. minda isic gavixseno,
rom Cvens institutSi maSin CemTan erTad swavlobda studenti
gogoTur aRlaZe.
alfavitis Sesabamisad aRlaZe gogoTuri a jgufSi iricxeboda,
me ki Cemi gvaris wyalobiT meore - b jgufSi aRmovCndi.
pirveli semestris gamocdebis dros ukve gamoikveTa, rom
aRlaZe gogoTuri iyo warCinebuli studenti, xolo b jgufSi me
viyavi misi konkurenti.
ex!!! ras izam me ubralo glexuri wridan is ki mecnieruli
wridan Zalian Zlieri faqtori gaxldaT. cxadia am faqtormac
imoqmeda, Tumca gogoTuri pirovnulad ar iyo ase vTqvaT
„gazuluqebuli“ pirovneba. Tumca ojaxurma wrem ganapiroba
misi warmateba. institutis damTavrebisTanave igi aspiranturaSi
Caricxes. me ki 19 kursdamTavrebulTan erTad afxazeTSi
mimavlines samuSaod.
gogoTur aRlaZem male daicva disertacia da miaRwia imas, rom
igi gaxda saqarTvelos zooveterinaluri institutis reqtori
gaxda akademikosi da a.S.
mec Sevecade, Tumca gacilebiT mZime gziT gavedi mecnierebis
gzaze, Tumca mivaRwie profesoris wodebamde, gavxdi
subtropikuli meurneobis institutSi, ekonomikisa da marTvis
(menejmentis) kaTedris gamge, damniSnes imave saxelwodebis
fakultetis dekanad da a.S. mogvianebiT momiwia politikaSi
CarTva, gavxdi afxazeTis a/r umaRlesi sabWos deputati da a.S.
diax, Tu im Teoriis safuZvelze warvmarTavT saubars anu,
genetikuri niSnebiT mec warCinebuli aRmovCndi, magram Tu meore
mecnierul mimarTulebas gaviziarebT, CemTvis garemo faqtorebi
ar iyo ise xelsayreli, rogorc gogoTur aRlaZisaTvis.
miuxedavad amisa Cven sakmaod axlos viyaviT erTmaneTTan
56
SoTa xecuriani
mecnieruli kvlevis mimarTulebiT. igi mTeli cxovreba
mecxoveleobisaTvis sakveb warmoebis problemebze. me cotaTi
gadavuxvie mecnierebaSi sxva mimarTulebiT da mTeli Cemi
mecnieruli muSaoba mainc agraruli sferos Seswavlas mivuZRveni
kerZod afxazeTis maStabiT.
cota gamigrZelda magram ar SemiZlia ar vTqva is, rom
adamianis formirebaSi uaRresad mniSvnelovania ara mxolod
socialuri garemo zogadad, aramed SeiZleba iTqvas gadamwyvetic
kia ojaxuri garemo gnebavT cenzi da a.S.
samwuxarod me am mimarTulebiT, rogorc ityvian cxovrebam
ar gamimarTla. kerZod jer kidev meore kursis students
deda gardamecvala, ramac daamZima Cveni ojaxis mdgomareoba.
mamaCems 5 Svili vyavdiT da patiosani glexis pirobaze
arauSavda, magram rogorc ki teqnikumi davamTavre da sakmaod
warmatebuladac, vmuSaobdi kolmeurneobaSi. mamaCems gauCnda
cduneba, rom davrCeniliyavi Cemi ganaTlebis doneze, Tumca
Cems mier teqnikumis warCinebiT damTavrebam ganapiroba CemTvis
swavlis gagrZeleba, Semdegac ise ganviTarda movlena rom roca
instituti davamTavre, miuxedavad imisa, rom ojaxSi Cemi Zma iyo
asakiT ufrosi, me Sevqmeni ojaxi, ramac ganapiroba Cemi calke
ojaxad formireba da amis gamo Cemsave sofelSi SeviZneT saxli
da Cems meuRlesTan erTad daviwyeT calke ojaxis Seneba.
57
SoTa xecuriani
VI. ojaxi adamianis formirebis gzaze
nu gagikvirdebaT, rom es saTauri sruliad Seesabameba Cemi
cxovrebis diax, gnebavT ojaxuri cxovrebis istorias.
sxvaTaSoris didi fiqri da msjeloba ar mqonia Tundac,
Cemi Tavisadmi dasawyisSi yvelaferi raRac instiqturad
xorcieldeboda. aseTi viTareba metadre mas Semdeg Seiqmna
Cvens ojaxSi, roca ojaxs dedaCemi gamoaklda. me am dros meore
kursze vswavlobdi umaRles saswavlebelSi da moxda ise, rom
mamaCemi patiosani mSromeli kaci imdenad daibna uari ganacxada
Cemi swavli gagrZelebaze, Tumca institutis xelmZRvanelobam
faqtiurad amis fiqris uflebac ki ar misca mamaCems. Camovida
delegacia da wamiyvanes swavlis gasagrZeleblad (amaze ukve
geubnebodiT). ase gavagrZele swavla, sxvaTaSoris warCinebuli
studentisaTvis dawesebuli maRali stipendia da saerTo
sacxovrebelSi cxovreba maZlevda amis saSualebas.
pirvelad vakeSi studqalaqis me-8 korpusSi 8 studentTan erTad
vcxovrobdi erT oTaxSi. maxsovs, roca sakvebi Semogvakldeboda
jokia meSveliani, romelic SemdgomSi saukeTeso lotbari gaxda
qvemo svaneTSi - moSiebul studentebs simReras gvaswavlida da
amiT gagvyavda dro. sabednierod fakultetis dekanma kolia
laWyebianma gamomiZaxa da miTxra oradgilian binaSi unda
gadagiyvanoo. me gamikvirda, Tumca roca binis orderi gadmomca
maSin davrwmundi, rom igi sruliad ar xumrobda.
me gadamiyvanes aWarel studentTan alia futkaraZesTan,
CemsaviT warCinebul studentTan. SemdgomSi roca samuSaoze
gagvanawiles alia futkaraZe aWaraSi miavlines samuSaod da man
Cemi pativiscemis gamosaxatavad saxeli alia Seicvala da igi
dRes SoTa futkaraZea.
bedis ironia iyo albaT, rom afxazeTidan Cveni devnilobaSi
gandevnis dros baTumSi Cavedi ojaxTan erTad 1993 wlis 27
58
SoTa xecuriani
seqtembers da ai saocreba: movikiTxe alia futkaraZe da miTxres
rom futkaraZe aris baTumSi, magram ara alia, aramed SoTa
gaxlavs misi saxelio. igi kerZo institutis reqtori gaxda mis
mierve daarsebul gonios kooperaciul institutSi da Zalian
gavixareT orTavem, roca erTmaneTs SevxvdiT da me misive
winadadebiT ekonomikis fakultetze ekonomikuri Teoriis
kaTedra CamovayalibeT, romlis gamgec me gavxdi da unda vTqva,
rom gamimarTla da kaTedraze yvela axali kadri baTumeli
(aWareli) axalgazrdebidan avarCie. aTi maTgani aspiranturaSi
Cairicxa TbilisSi agrarul universitetSi da yofili
saqarTvelos subtropikuli meurneobis yofili reqtoris
profesor napoleon qarqaSaZis mxardaWeriT ramdenime aWarelma
axalgazrdam aspirantura daamTavra da xarisxic daicva, maT
Soris eduard futkaraZem. wlebis ganmavlobaSi aWaris soflis
meurneobis ministrad da vaSalomiZis pirvel moadgiled imuSava.
bevri sikeTe maxsovs baTumeli kolegebis mxridan da ara
marto maTi mxridan.
maxsovs, TiTqos erTmaneTs ejibreboda ara mxolod im
institutis xelmZRvanelebi da studentebi, aramed iseTi
cnobili pirovnebebi, rogorebic iyvnen baTumSi Cveni devnilobis
dros gacnobili baTumelebi: vaSalomiZe, rezo jabniZe
(ganmartebisaTvis - baTumeli vaSalomiZe - es pirovneba imxanad
aWaris statistikuri sammarTvelos ufrosi, xolo misi miadgile
rezo jabniZe iyo), Zmebi papuniZeebi zurab miqelaZe, romelmac
Tavisi ezo-kari dagviTmo devnilobaSi.
diax, es wiaRsvla imitom movitane, rom Tavidan aranairi
mxardaWera ar mqonda ojaxidan, radgan ar iyo amis SesaZlebloba
da miuxedavad amisa, rogorRac vaxerxebdi winsvlas nabij-nabij.
roca instituti davamTavre, rogorRac viCqare da davaswari
ufros Zmas da ojaxi Sevqmeni. pirveli rac ojaxis Seqmnas moyva
es iyo calke gasvla da mSobliuri ojaxisagan damoukideblad
59
SoTa xecuriani
calke damkvidreba gadavwyvite. Zalian mZime iyo es yvelaferi.
Cemi meuRle cxra da-Zmis ufrosi da gaxldaT da warmoidgineT,
rom patiosani mSromeli glexi ZlivsRa axerxebda cxra Svilis
movla-aRzrdis saqmes da amjerac ukve moralurad damekisra
maTze zrunva. am saqmesac me gavumklavdi da ar mimaCnia
saWirod yvela detalis dawvrilebiT aRwera. Tumca avRniSnav
imas, rom meuRlis yvela da-Zmas faqtiurad xeli mivawvdine,
rom garkveuli swavla mieRoT zogs saSualo doneze, zogsac
umaRlesi ganaTlebis miRebis saqmeSic gavumarTe xeli. detalebs
amjeradac aRar vexebi.
gavkadnierdebi da met dros davuTmob Cemi ojaxis formirebis
istorias, riTac minda axalgazrdebis sayuradRebod Sevexo yvela
im sirTules, rac ojaxis Camoyalibebis dros gadagvxda Tavs me
da Cems meuRles ise, rom faqtiurad Cveni uSualo xelSemwyobi
TiTqmis aravin iyo, yvela siZnele me da Cemi meuRlis mxrebze
gadadioda.
unda aRiniSnos, rom yvela aqtiuri nabiji am mimarTulebiT
meuRlis iniciativiT da misi ZalisxmeviT SevZeliT da gadavdgiT.
ezo-kari davamuSaveT, movawyveT daxuruli saTburi
bostneulisa da yvavilis mosaSeneblad. yvavils bazarze kargi
fasi hqonda da imdenad maRali xarisxis iyo Cveni yvavili, rom
konkurenciaSi yvelas vjobnidiT. moxda ise, rom ukve adgilze
modiodnen klientebi da gadamyidvelebi. ase, rom dRe da Rame
gaerTianebuli gvqonda da TiTqmis yvela Zvel mosaxles davewieT.
rogorc cota davlagdiT, meuRlem aiCema gaagrZele kvleviTi
saqmianoba da iqneb win waiwioo da ukve bavSvebi gvyavda da
yvela problemis daZleviT gzaze aRaravis ar CamovrCebodiT.
movaSeneT msxvilfexa da wvrilfexa pirutyvi.
is iyo, rom konkursi gamocxadda saqarTvelos mecnierebaTa
akademiaSi, ufro sworad Camoyalibda sasoflo-sameurneo
akademia, romelmac samwuxarod ramdenime weli iarseba. me Zalian
60
SoTa xecuriani
mawyobda aRniSnuli akademiis dauswrebel swavlebaze Caricxva.
Zalian did konkursSi gavimarjve da Caviricxe miwaTmoqmedebis
ganyofilebaze, romlis baza (ofisi) saguramoSi arsebobda,
romelsac hqonda ekonomikuri ganyofileba. diax, am seqtorze
Caviricxe da davamTavre warCinebiT. ekonomikis ganyofilebam
mecnier-xelmZRvanelad gamogviyo, CemTvis studentobis dros
kargad nacnobi mecnieri - profesori petre JRenti, romlis
iniciativiT SerCeuli iqna samecniero Tema - afxazeTis sasoflo-
sameurneo warmoebis indensifikaciis sakiTxebze.
aRniSnuli Temis damuSavebis mizniT Zireulad Seviswavle
afxazeTis TiTqmis yvela regioni, Tumca aqcentireba gavakeTe
oCamCiris regionze, sadac yvela piroba arsebobda Temis
mimarTulebiT.
saintereso is iyo, rom uamravi saarqivo masalis safuZvelze
Camovayalibe sasoflo-sameurneo warmoebis indensifikaciis
strategia. unda aRiniSnos, rom im droisaTvis Cemi ojaxi
sakmaod xelmokled iyo, Tumca meuRle mainc mamxnevebda da,
rac mTavaria, praqtikulad mexmareboda cxrilebis damuSavebis
dros. magidac ki ar gvqonda, magram iatakze vSlidiT saarqivo
masalebis damuSavebis maCveneblebs. am saqmeSiac Cemi damxmare
praqtikulad Cemi meuRle iyo.
paralelurad sami vaJiSvili aRvzardeT. wesierad vzrdidiT
maT yovelgvari gamonaklisi maTTvis gamoricxuli iyo,
rogorc swavlaSi aseve sxva (gnebavT TamaSis dros) raTa isini
SeCveuliyvnen Sromas da wesierebas.
samive Cemi Svili ise Cairicxa institutSi aravisaTvis araferi
gviTxovia da warCinebiTac daamTavra yvela maTganma.
Cven aranairi privilegia ar mogviTxovia Svilebis samxedro
samsaxurSi gawvevis drosac.
Cemi Svilebi erTi saSualo asakis sazRvao nawilebSi moxvda
ganawilebiT, am kategoriis samsaxurSi qarTvelebi naklebad
61
SoTa xecuriani
xvdebodnen, radgan igi samwliani samsaxuri iyo. es vaJiSvili
me gavacile sevastopolSi, sadac sami weli imsaxura. Cemma
Svilma samwuxarod damTavrebis dros travma miiRo, romelic
saxlSi dabrunebis Semdeg gaurTulda da onkologiuri simsivne
ganviTarda. operaciis Semdeg igi miavlines moskovSi onkologiur
centrSi e.w. „kaSirkaze“. ori wlis mkurnalobis Semdeg, rac
uSedego aRmoCnda - igi 26 wlis asakSi meoTxe kursis sainJinro
fakultetis warCinebuli studenti gardaicvala da afxazeTSi
(cageraSi) davkrZaleT.
didad samwuxarod, yvelaze umcrosi vaJiSvili, colSviliani
(ori qaliSviliT) afxazeTis tragediis dros daiRupa da isic
misi Zmis gverdiT davasaflaveT. dRemde iq ganisvenebs (cageraSi)
oCamCiris raionSi 25 welia ukve gasuli.
diax, meore vaJiSvili (umcrosi) jarSi gaiwvies da mdinare
amuris sanapiroze msaxurobda. Semdgom gadaiyvanes ufro Sors
satanko nawilebSi - xabarovskSi.
mesame ki saraketo nawilSi msaxurobda. ufrosi vaJiSvili igi
jaridan oficris mundiriT dabrunda, Tumca afxazeTSi saomari
moqmedebebis dawyebis wina dReebSi igi turbazis (soxumis
komkavSiris turbazis) win vinme arZinbam (lixnidan) avtomanqana
volgiT gaitana da lamis sikvdils Zlivs gadaurCa. maSindeli
tramvebis gamo ukve onkologiuri operaciiT mkurnalobda da
faqtiurad invalidi gaxda, ramdenime wlis Semdeg igi tanjva-
wamebiT gardaicvala.
diax, ase da amgvarad SvilebiT, rogorc ityvian, ver gavixare.
maTze dardiT Cemi meuRle daavadda da TiTqmis sami wlis
ganmavlobaSi sistematuri mkurnalobis qveS galia cxovrebis
bolo dReebi.
igi TiTqos simbolurad axali wlis (pirvel ianvars) dRes
gardaicvala da iciT ra Tqva bolo amosunTqvis dros?!
„SoTa me mivdivar ukve Cem SvilebTan Sen ki ra geSvelebao“
62
SoTa xecuriani
es warmoTqva da suli dalia. imasac ver eRirsa, rom mTeli
ocdaxuTi wlis win gardacvlili ori vaJiSvilis saflavebze
Sesuliyo, miuxedavad didi mcdelobisa.
diax, specialurad CamovayalibeT meuRlis iniciativiT da
xelmZRvanelobiT arasamTavrobo organizacia Svilmkvdari
dedebis kavSiri „nostalgia“, romelic ZiriTadad muSaobda
qarTvel da afxaz Svilmkvdari dedebis daaxlovebaze da
urTierTSendobis mimarTulebiT.
am organizacias didi daxmareba gauwia nino burjanaZem,
romelic im dros parlamentis Tavmjdomare gaxldaT.
burjanaZes mivmarTeT, raTa dagvxmareboda afxazeTSi
saflavebis monaxulebaze afxazeTis omis dros daRupuli
Svilebisa.
nino burjanaZis ZalisxmeviT miRweuli iqna SeTanxmeba
afxazeTSi daRupuli Svilebis saflavebze 14 SvildaRupuli
dedis Seyvanis mizniT.
burjanaZis miTiTebiT am process xelmZRvanelobda vaxtang
yolbaia.
am saqmis organizebaSi CarTuli iyo alu gamaxaria da
gavemgzavreT specialurad aRdgoma dRisaTvis, raTa am dRes
mogvenaxulebina afxazeTSi daRupuli Svilebis saflavebi.
samwuxarod miRweuli SeTanxmeba darRveuli iqna afxazeTis
mxaris mier da RonisZieba CaiSala.
SemdgomSi am muSaobaze mcdeloba aRar Sedga meuRlis
xangrZlivi mZime avadmyofobis gamo.
ar SeiZleba ar gaixsenos kacma is ambavi, roca samive Svili
samxedroSi gaiwvies. aranairi Careva am saqmeSi mSoblebs ar
gvicdia. meuRlesTan erTad gavacileT isini TbilisSi, xolo
TbilisSi gamanawilebel punqtSi Svilebi gaanawiles sxvadasxva
mimarTulebiT, ufrosi vaJiSvili simforopolSi saraketo
jarebis samsaxurSi gaamweses, meore ki sazRvaoze moxvda
63
SoTa xecuriani
ganawilebiT da igi gavacileT sevastopolSi sazRvao samsaxurSi,
sadac sami weli gaatara.
samsaxuris damTavrebis bolos man travma miiRo, romelic
sabediswero aRmoCnda misTvis. travmis Sedegad ganuviTarda
avTvisebiani simsivne ris gamoc gaukeTes rTuli operacia da
miavlines igi moskovSi onkologiur centrSi e.w. „kaSirkaze“
sadac erT welze meti xnis ganmavlobaSi gadioda mkurnalobis
qimio Terapiis kurss.
me da meuRle Tan vaxldiT moskovSi viqiraveT bina da iq
gavatareT weliwadze meti dro.
mkurnalobam ver ixsna igi da gardaicvala 26 wlis asakSi,
rodesac meoTxe kursi daxura sainJinro fakultetisa.
ufrosi vaJiSvili dabrunda samxedro samsaxuridan oficris
statusiT da wlebis ganmavlobaSi igi muSaobda afxazeTSi
mTavari ekonomistis Tanamdebobaze oCamCiris, gulrifSis da
soxumis raionis kolmeurneobebSi.
bolo xanebSi igi muSaobda saqarTvelos subtropikuli
meurneobis saswavlo meurneobis mTavar ekonomistad jer,
soxumis raionis eSeris saswavlo-sacdel meurneobaSi, romelic
SemdgomSi gadaeca subtropikul instituts da SeuerTda
institutis kelasuris saswavlo meurneobas. am periodidan igi
muSaobda subtropikuli meurneobis institutSi daqvemdebarebul
saswavlo-sacdel meurneobaSi.
afxazeTSi saomari moqmedebebis dawyebis wina periodSi Cemi
ufrosi Svili soxumis turbazasTan moxvda avariaSi swored mas
fexiT mimavals daejaxa trasaze avtomanqana, romelsac vinme
gvarad arZinba marTavda (lixnidan). avtomanqana ki ekuTvnoda
gudauTis raikomis pirvel mdivans.
travmis Sedegad Cemi Svili ganikurna da CarTuli aRmoCnda
afxazeTSi saomar moqmedebebSi, ris Sedegadac mas gaurTulda
travma da mivavlineT igi moskovSi samkurnalod.
64
SoTa xecuriani
gankurnebis Semdeg igi darCa ruseTSi samuSaod. moawyo Tavis
resursebiT savaWro centri, Tumca moskovidan igi iZulebiT iqna
wamosuli da yvela faseulobani srulad dakarga da „cariel-
tarieli“ dabrunda saqarTveloSi.
am bolo xanebSi mas ganuviTarda mZime daavadeba da isic
gardaicvala.
mesame umcrosi vaJiSvili jarSi samsaxurSi gaiwvies da
msaxurobda mdinare amuris sanapiroze, Semdgom igi gadaiyvanes
xabarovskSi satanko nawilebSi, sadac TiTebis moyinvis gamo
orwliani samxedro samsaxuridan erTi TviT adre gaanTavisufles.
dabrunda saxlSi, Seqmna ojaxi, yavda ori qaliSvili da didad
samwuxarod, afxazeTSi ganviTarebuli saomari moqmedebebis
dros daiRupa. igi davkrZaleT misi Zmis gverdiT afxazeTSi. diax,
misi Zmis gverdiT davasaflaveT CemTvis gankuTvnil sasaflaoze
(Zmis gverdiT). dRemde 25 welze meti xnis ganmavlobaSi me da
Cemi meuRle yovelmxriv vcdilobdiT, rom maT saflavebTan
mivsuliyaviT cageraSi, magram vera da ver moxerxda. meuRles
Svilebis saflavebis natvraSi amoxda suli da davkrZaleT
quTaisSi (avangardSi). ai, aseTi mZime da gausaZlisi aRmoCnda
Cveni ojaxis istoria.
diax, ojaxi iyo burji Cveni Svilebis aRzrdis dros da
Semdgomac. Tumca ras izam, Tu cxovreba gimuxTlebs.
Cemi meuRle cxra dedmamiSvils Soris yvelaze ufrosi iyo da
roca davojaxdiT aravin iyo Cveni damxmare, radgan mSoblebi,
romelnic 9 Svils zrdian cxadia, kolmeurne glexis pirobebSi
ar gaaCndeboda danazogi Cven rom dagvxmarebodnen. Zalian
patiosani xalxi iyo, magram ar hqondaT da ra eqnaT. piriqiT, me
da Cemi meuRle wlebis ganmavlobaSi vexmarebodiT maT swavlis
dros da SemdgomSiac. rogorc ityvian cali xeli maTken hqonda
Cems meuRles da riTac SegveZlo xels vuwyobdiT. cxadia isinic
ar gvaklebdnen yuradRebas riTac ki SeeZloT.
65
SoTa xecuriani
rasac mivaRwieT: sofelSi saxli viyideT, ezo-kari gavaSeneT,
dRisiT orTaveni samsaxurSi mivdiodiT, saRamos da gvian RamiT
ezoSi vmuSaobdiT vazi, citrusebi da sxva xexili gavaSeneT,
daxuruli grunti movawyveT bostneulisaTvis, aseve movawyveT
yvavilnari da a.S. yvelafer amis iniciatori Cemi meuRle
gaxldaT. mis realizaciasac Tavad axdenda adgilobriv bazrebze
da ruseTSiac xSirad gadioda.
unda avRniSno isic, rom roca ojaxi SevqmeniT me da meuRle
cxadia, aravisgan xelSewyobaze ar vfiqrobdiT, radgan aseTi
SesaZlebloba arc erTi mxridan, arc Cemi mSoblebis da arc
meuRlis mSoblebis mxridan ar arsebobda, amdenad, Tavidanve
ganvewyveT im mimarTebiT, rom yvelaferi Cvens Tavze unda
agveRo. sxvaTaSoris me im dros jer manqana-traqtorTa
sadgurSi vmuSaobdi da xelfasic mqonda, Tumca nikita
xruSCovis gankargulebiT mts-dan mokled Cveni momsaxurebis
kolmeurneobaSi migvavlines. me piradad yvelaze Rarib oCamCiris
raionis kolmeurneobaSi mimavlines, sadac sami wlis ganmavlobaSi
mxolod 30 maneTs maZlevdnen xelfass, Semdgom isic mogvixsnes
da gviTxres rom wamoayeneT fexze „CamorCenili kolmeurneoba“
da kolmeurneobis Semosavlidan miiReT xelfasio. diax, midgoma,
erTi SexedviT Teoriulad sworia magram realurad amis miRweva
sulac ar iyo damokidebuli, ase vTqvaT specialistebze, maSin,
roca diqtatoruli mmarTveloba iyo gabatonebuli.
ras izam, unda dajerde imas, rasac mogcemen - aseTi iyo
direqtiva. am periodSi meuRle sofelSi klubis gamged muSaobda,
mcireodeni fuladi Semosavali aqedan modioda, mTavari ki Cveni
ezo-kari da Cveni marjvena iyo mTavari. kidev ufro mTavari is
iyo, rom meuRle axerxebda metad mkacr garemoSi raRac biznesur
saqmianobas, romelsac maSin wvrilman vaWrobas eZaxdnen.
yvelafers vyiddiT oCamCirisa da zugdidis bazarze - dawyebuli
bostneulis CiTilebidan yvavilebiT, ojaxis wvrilfexa
66
SoTa xecuriani
pirutyvis gamravlebiT (meRoreobis, mefrinveleobis) da a.S.
saukeTeso jiSis Rorebs vzrdidiT da yvela kargi jiSis
gamo saxlSi modioda da rigdebodnen raTa Cvengan eyidaT
sajise pirutyvi. gavamravleT msxilfexa pirutyvic, pirobebi
xelsayreli iyo, TiTqmis ar iyo saWiro mwyemsva (saZovrebi
zRvispiras gvqonda). sacxovrebeli saxlis fuli gavistumreT,
saxli gavafarToeT, bevri damxmare sadgomebic movawyveT.
Cveni principi iyo konkurenciaSi gamarjveba Cven bazarze
yovelTvis nakleb fasad vyiddiT da gasayidis xarisxiT yvelas
vjobdiT.
erTi sityviT, ase da amgvarad avayvaveT Cveni ezo-kari. sami
vaJiSvili e.w. „daCqarebuli“ tempiT aRvzardeT anu Svilebi
erTmaneTisagan mxolod TiTo wliT uswrebdnen erTmaneTs,
amdenad SemWidroebul vadebSi Svilebi aRvzardeT da umaRlesi
ganaTleba miveciT yovelgvari korufciuli da sxva maxinji
formebis gamoyenebis gareSe gavzardeT da aRvzardeT isini,
jarSic gavuSviT da davaJkacebulni dagvibrundnen. Tumca
SuaTana sami wliT sazRvao samsaxuridan dabrunebisTanave mZime
avadmyofobiT daiRupa. ori vaJiSvili ki daojaxda, Svilebi
aRzardes da samwuxarod umcrosi, rogorc aRvniSneT, afxazeTis
tragedias Seewira. igi yvela situaciaSi gaiZaxoda, rom afxazebi
Cveni mezoblebia da CvenTan erTad gazrdilni arian da ra gvaqvs
maTTan gasayofio iZaxda, magram igi daiRupa afxazeTSi da
dakrZalulia mis ZmasTan (cageraSi), samwuxarod 25 weli gavida
mas Semdeg da araferi viciT maTze.
meore ufrosi vaJiSvili mZime mkurnalobis reJimSi imyofeboda
da isic gardaicvala, xangrZlivi mkurnalobis pirobebSi tanjva-
wamebiT.
ar SemiZlia ar avRniSno isic, rom meuRle iyo iniciatori
imisa, rom me swavla gamegrZelebina saqarTvelos sasoflo-
sameurneo akademiaSi. rogorc ki gamocxadda misaRebi gamocdebi
67
SoTa xecuriani
Cemma meuRlem gazeTSi gamoqveynebuli gancxadeba moitana saxlSi
(is xom klubis gamge iyo da biblioTekasac ganagebda da gazeTebi
xom mis xelSi gadioda).
marTali giTxraT me ukve institutSi gamiwvies samuSaod
da maincdamainc aRar vcdilobdi swavlis gagrZelebas, magram
meuRlem iciT ra miTxra: „sami vaJiSvili gvyavs da maTac
gamoadgebi Tu win waiwev da xarisxs daicavo“.
diax, Caviricxe aspiranturaSi saswavleblad mwvave konkursis
pirobebSi da daviwye samecniero-kvleviTi muSaoba afxazeTis
sasoflo-sameurneo warmoebis indensifikaciis sakiTxebze.
diax, mqonda winapiroba imiT, rom studentobis dros
afxazeTSi (cageraSi) mqonda mindvris cdebi, romlis monacemebi
gamomadga Semdgomi kvleviTi muSaobisTvis.
mTeli samecniero mniSvnelobis cxrilebs me da meuRle
erTad vamuSavebdiT da vazustebdiT. ase, rom erTad „davicaviT“
disertacia. meuRlem didi roli Seasrula afxazeTidan
devnilobaSi yofnis dros, gansakuTrebiT baTumSi cxovrebis
dros.
meuRlem iq mcire biznesi Seqmna da am gziT vzrdidiT
SviliSvilebs da Svilebis ojaxebs. maxsovs, me baTumSi kaTedris
gamge viyavi da bazarze meuRlesTan erTad rom davdgebodi
Cemi samuSaos gamo. merideboda baTumSi centraluri bazridan
wamoRebul tvirTs lermontovis quCis bazarze vyiddiT iq Cemi
studentebi roca gamoivlidnen me gverdze vdgebodi (raTa maT
davmalvodi). erT-erTma alqajma studentma SemniSna da iciT
ra miTxra? - Cven gvinda Tqveni saqoneli gavasaRoT da Tqven
ratom gvarideb Tvalso. diax, mec SeveCvie da Tamamad mec vedeqi
gverdiT meuRles.
diax, paralelurad saRamoobiT, gvian Ramemde vukavSirdebodiT
devnilebs, romlebic bevrni iyvnen baTumSi (aWaraSi)es e.w.
kompaqtur saxlebSi cxovrobdnen da maT vamxnevebdiT da
68
SoTa xecuriani
vcdilobdiT devnilebic dagvesaqmebina mcire biznesSi, meuRle
aswavlida vaWrobas im devnilebs, romlebic morcxvobdnen
„radgan devnilobamde isini aseTi“ saqmiT ar iyvnen dakavebulni.
devnilebTan urTierTobis dros CvenTan erTad Jurnalisti
ciala kopaliani monawileobda.
Cven vmuSaobdiT aseve baTumSi mcxovreb afxazebTan
(mohajirebTan) da aqtiur propagandas veweodiT qarTvelTa da
afxazTa urTierTobis aRdgenis mimarTulebiT. gansakuTrebiT
bevrs vmuSaobdiT afxazeTSi SvildaRupul ojaxebTan.
da bolos, minda vTqva isic, rom Cemi muSaobis periodSi mqonda
didi SesaZlebloba ase vTqvaT, sakmaod „didi fulis Sovnisa“.
Tundac uaRresad mdidar kolmeurneobaSi mTavar ekonomistad
muSaobis periodSi.
maxsovs erT-erTma raikomis mdivanma oCamCireSi miTxra aseTi
ram: SoTa ratom xdeba, rom Sen yoveldRe koCaris mosaxvevSi
(es is adgilia saidanac avtobusi e.w. „pazi“ ki gadioda koCaris
mimarTulebiT, sadac me vmuSaobdi mTavar ekonomistad. diax,
me vupasuxe mdivans. batono mdivano, me yoveldRe mivdivar
samuSaoze aba rogor unda moviqce meTqi. ratom geubnebi ici?
miTxra mdivanma, imitom, rom sakuTari manqana unda gyavdes.
me sada maqvs manqanis sayideli fuli meTqi. ex! ras ambob, ara
gcxvenia rom am did kolmeurneobaSi samuSao adgils afuWebo
miTxra xumrobiT.
gavida sul cota dro da im kolmeurneobaSi, sadac bevri
fulis „Sovna“ SeiZleboda, ramdenime weli revizia mimdinareobda
da cxadia darRvevebic gamovlinda, rac „zemodan daSvebuli
gegmebis“ SesrulebasTan iyo dakavSirebuli.
es momenti imitom gavixsene, rom sabednierod, me ojaxSic
aravin ar meubneboda, ufro metic ar mimaniSnebda, rom ratom
bevri fuli ar mogaqvso, Seni Tanamdebobis patronso. maxsovs
aseTi momentic - Cemi samsaxuris sfero sakmaod seriozulma
69
SoTa xecuriani
Semmowmebelmac ki damemuqren rom Cems muSaobasac Zirfesvianad
SevamowmebTo miTxres da imis gamoc, rom Cemi patiosneba am
TvalsazrisiT SeemowmebinaT ojaxSic ki Segvamowmes, Tumca
raime xelSesaxebi veraferi naxes.
minda gavixseno, rom roca afxazeTis omis dros mosaxleobis
didi nawili, maT Soris, qarTvelebi, TiTqmis mTlianad gandevnes
me maSin mxolod erTi qolga (sawvimari) gamovayole xels da
binis gasaRebebi, rasac dRemde vinaxav binaSi, Tumca binac ar
maqvs Sesaferisi devnilobaSi romelic mogvianebiT miviRe.
miuxedavad imisa, rom baTumSi devnilobis periodSi sastumro
„mesxeTSi“ vcxovrobdiT Cemi da Cemi Svilebis ojaxebi, sami bina
gvqonda dakavebuli da 21000 dolari SegveZlo migveRo, magram
erTi TeTric ar migviRia da dRemde vcxovrob subtropikuli
universitetis (yofil) saerTo sacxovrebelSi da meti araferi
gvabadia. Tumca vimeoreb, rom Cemianebi sayvedurs ar meubnebian
imitom, rom ician Cemi xasiaTi da Tviseba. ra vqna? araferi
gamaCnia, magram mainc Zalian mdidari var. didad samwuxarod ori
vaJiSvili saflavebianad „davkarge“ anu afxazeTSi davtove da
samagierod myavs oTxi SviliSvili da xuTi SvilTaSvili , kidev
imravleben ara? ai, es aris simdidre Cemi.
quTaisSi gadmosvlis Semdeg Cveni ojaxi saqarTvelos
subtropikuli meurneobis universitetis saerTo sacxovrebelSi
Segvasaxles. reqtorma profesorma vaxtang fruiZem Tavidanve
Segvpirda, rom sam binas mogvcemda. ufrosi vaJiSvili (Tavisi
ojaxiT) am xanebSi ruseTSi (tulaSi) cxovrobda. amisi mizezi is
gaxldaT, rom igi (valeri) soxumSi avariis dros mZimed daSavda.
Tumca gamojanmrTelebis Semdeg afxazeTSi ganviTarebuli
saomari moqmedebebis dros travmirebuli, Tirkmlis ukmarisobiT
mZime tkivilebis gamo iZulebuli gavxdiT ruseTSi gagvegzavna.
Tumca saomari moqmedebebis dros mivakiTxeT gulrifSis
saavadmyofoSi, sadac geno adamias vaJiSvili mTavar qirurgad
70
SoTa xecuriani
muSaobda. man ganacxada, rom marjvena Tirkmeli imdenad
dazianebulia, rom saWiroa misi amputacia, sxvanairad SesaZloa
mZime viTareba Seeqmnaso.
marTali giTxraT, me ver gadavwyvite aRniSnuli saavadmyofoSi
aseTi mZime operaciis gakeTeba, Tanac im dros mosalodneli iyo
am saavadmyofos dabombvac ki.
erTi sityviT, imis gamo, rom Cemma biZaSvilebmac, romlebic
im droisaTvis ruseTSi cxovrobdnen aiCemes, rom Cven waviyvanT
valeris da Cvenve miviyvanT moskovSi qirurgTan da a.S. amgvarad
gadavwyviteT moskovSi gagzavna.
praqtikulad avadmyofis ruseTSi gagzavna gadavwyviteT
baTumidan afxazeTSi saomari moqmedebebis gamwvavebis gamo.
madlierebiT minda gavixseno baTumis aeroportis direqtori
beriZe, romelmac yovelgvari fasgadaxdis gareSe gagzavna Cemi
Svili TviTmfrinaviT moskovSi.
barem avRniSnav imasac, rom moskovSi uari Tqva profesorma
Tirkmlis amputaciaze da xangrZlivi mkurnalobiT
gamoajanmrTela operaciis gareSe.
moxda ise, rom Cemi biZaSvilebi q. tulaSi cxovrobdnen
da eweodnen bizness, sadac gamojanmrTelebis Semdeg CarTes
valeric, moxda ise, rom igi CaerTo maTTan erTad biznesSi da
mogvianebiT misi col-Svilic gaemgzavra tulaSi.
danarCeni Cemi ojaxi da Cemi amjerad samwuxarod omSi
daRupuli Cemi Svilis (sosos) ojaxi darCa CemTan. Tumca baTumSi
gamogviyves yvelas erTad mxolod ori oTaxi. amitom iZulebuli
gavxdiT bina gveyida Cemi Svilis sosos col-SvilisaTvis. am
mizniT gavyideT sosos msubuqi avtomanqana, cotac davumateT
da bina vuyideT nikeaze. sxvaTaSoris im dros quTaisSi binebi
sakmaod iafi iyo.
mogvianebiT valeris ojaxsac bina vuyideT imave nikeas quCaze.
samwuxarod valeris ojaxi ruseTSi (tulaSi) aiZula
71
SoTa xecuriani
ruseTis mTavrobam daetovebina tulaSi bina, savaWro centri
da deportirebuli iqna saqarTveloSi. amdenad, maTac cxovreba
ganagrZes quTaisSi. Tumca didad samwuxarod valeris bina
gavyideT davalianebis gamo.
erTi sityviT moxda ise, rom davrCiT saerTo sacxovrebelSi,
sadac amjerad vcxovrob Cems SviliSvilTan da mis ojaxTan
erTad.
72
SoTa xecuriani
VII. saqarTvelos subtropikuli meurneobis
institutSi (universitetSi) muSaobis periodi
saqarTvelos subtropikuli meurneobis institutSi miwveuli
viyavi jer kidev 1948 wlis seqtemberSi muSaobas vagrZelebdi
oCamCiris raionis koCaris kolmeurneobaSi mTavar ekonomistad.
aRniSnul institutSi muSaoba maSinac ar Semiwyvetia roca
afxazeTidan devnilobaSi aRmovCndi q. baTumSi. cota rom
„davmSviddiT“, baTumidan quTaisSi Cavdiodi, kviraSi erTxel da
vagrZelebdi aRniSnul institutSi leqciebis kiTxvas. oriode
wlis Semdeg institutis reqtorma profesorma vaxtang fruiZem
SemomTavaza subtropikul institutSi (amjerad quTaisSi
devnilobaSi) gadavsuliyavi samuSaod da SeTavsebiT damewyo
muSaoba institutis ekonomikisa da marTvis kaTedris gamged da
imave saxelwodebis fakultetis dekanad muSaoba.
didi yoymanis Semdeg davTanxmdi da daviwye muSaoba aRniSnul
institutSi.
cxadia am movlenam gamoiwvia cota xnis Semdeg Cemi ojaxis
gadmosvla q. quTaisSi.
paralelurad vagrZelebdi amjerad saparlamento saqmianobas
(rogorc afxazeTis a/r umaRlesi sabWos deputati imereTis
regionis maStabiT).
sxvaTaSoris universitetSi muSaoba saSualebas maZlevda axlo
kavSiri mqonoda devnil mosaxleobasTan im studenti devnilebis
meSveobiT, romlebic institutSi swavlobdnen, miT ufro maTi
TiTqmis 70-80% swored Cvens fakultetze swavlobdnen.
me rogorc deputati yuradRebis centrSi viyavi mTeli
institutis meSveobiT im mSoblebis (maT Soris devnili mSoblebis),
romlebic maTi Svilebis swavlis procesTan garkveul kavSirSi
imyofebodnen CvenTan (maT Soris CemTan rogorc deputatTan).
rogorc wesi institutis misaRebi komisiebis da SemdgomSi e.w.
73
SoTa xecuriani
gamosaSvebi gamocdebis komisiebs, rogorc wesi xelmZRvanelobda
sxva institutidan mowveuli specialistebi (profesor-
maswavleblebi).
cxadia institutSi da calkeul fakultetebze iyo
patiosnebiT gamorCeuli pedagog-TanamSromlebi, isini qmnidnen
erTian mebrZol gunds.
kidev vimeoreb, ar minda detalebze saubari, romelic Zalian
Sors wagviyvans.
swored Cemeuli pozicia gaxda mizezi imisa, rom roca
daisva sakiTxi umaRles saswavleblebSi e.w. asakobrivi centris
gansazRvris Taobaze, anu dRis wesrigSi dadga asakovani
pedagogebiT SezRudvis sakiTxi pirvel rigSi me davwere
gancxadeba da Sevwyvite institutSi muSaoba.
mokled mainc gavixseneb im saqmianobis zogierT detals,
romelsac me vcdilobdi ganmexorcielebina institutis,
kerZod ekonomikisa da marTvis fakultetze swavlis procesis
srulyofis mimarTulebiT.
es is periodia rodesac fexs ikidebs axali ekonomikuri
sistema.
maxsovs, janmrTelobis mdgomareobis gamo moskovSi
vimyofebodi da romeliRac parkSi did dafaze gakruli iyo
gazeTi „pravda“, romlis gverdebze vrceli statia, rogorc
ityvian daundoblad akritikebda praqtikaSi damkvidrebul
xuTwliani gegmebis praqtikas. xuTwledebi maSin cnobili iyo
rogorc epoqaluri reformebis ganxorcielebis calkeuli
periodebi. diax, es procesi sastikad iyo aRniSnuli gazeTis
mTel gverdebze - erTiani werilis saxiT. gazeTi miesalmeboda
xuTwliani direqtiuli gegmebis nacvlad e.w. „sakontrolo“
cifrebis da a.S. cvlilebebis SemoRebas.
wlebis ganmavlobaSi postsabWoTa qveynebSi damkvidrebuli
administraciul-mbrZanebluri ekonomikuri sistema,
74
SoTa xecuriani
TandaTanobiT gzas uTmobda mravalformian ekonomikur sistemas,
romlis koordinireba ekonomikuri meTodebis gamoyenebiT
xorcieldeba.
dRis wesrigSi dgeba civilizebul sabazro ekonomikaze
gadasvlis sakmaod rTuli procesi. sabazro ekonomikis
damkvidreba SeuZlebelia sakuTrebiTi urTierTobis gardaqmnis
gareSe. sakuTrebiTi urTierTobis gardaqmna erTis mxriv
privatizaciis (gankerZoebis) anu saxelmwifo sakuTrebis
obieqtebis arasaxelmwifoebriv obieqtebad gadaqcevas
iTvaliswinebs, xolo meores mxriv, kerZo sakuTrebis SezRudvis
moxsnasa da misi ganviTarebisaTvis xelsayreli pirobebis Seqmnas
gulisxmobs.
ekonomikis struqturuli cvlilebebi warmoadgens ekonomikuri
reformis mizanmimarTuli procesis Semadgenel nawils. igi
gulisxmobs meurneobis dargobrivi struqturis gardaqmnas da
moicavs sabazo dargebSi samewarmeo saqmianobis stimulirebas.
aRniSnuli procesi iTvaliswinebs antimonopoliuri politikis
ganxorcielebas rac safuZvels uqmnis Tavisufali konkurenciis
ganviTarebas. urTierT xelsayreli savaWro urTierTobis
damyarebas qveynis SigniT da garesamyarosTan da a.S.
rogorc cnobilia cxovreba uaRresad rTul pirobebSi
mimdinareobs. erTis mxriv, adamianis moTxovnilebebi
ganusazRvreli, sistematurad mzardi an cvalebadia, xolo
meores mxriv, am moTxovnilebaTa dakmayofilebisaTvis
saWiro resursebi mkacrad gansazRvruli da SezRudulia, igi
gamolevadia.
aseT viTarebaSi adamianma unda ifiqros imaze, Tu rogor
ipovos gamosavali raTa umciresi danaxarjebis pirobebSi
miaRwios maqsimalur Sedegebs. am amocanis gadaWrisaTvis ki
saWiroa ekonomikuri azrovneba, romlis formirebisaTvis
saWiroa ekonomikuri Teoriis safuZvlebis safuZvliani codna.
75
SoTa xecuriani
ekonomikuri azrovneba aucilebelia samewarmeo saqmianobaSi,
biznesis praqtikaSi da a.S. erTi sityviT dRis wesrigSi idga
axali ekonomokuri azrovnebis ganviTareba.
subtropikuli meurneobis instituti afxazeTidan gandevnis
Semdeg daubrunda Tavis ase vTqvaT „dabadebis adgils“ quTaiss.
Tumca mas aq ar daubrunes Tavisi Senoba, romelsac igi afxazeTSi
gadasvlamde flobda. praqtikulad instituts nulovani
sawyisidan mouxda muSaobis dawyeba. jer iyo da instituts
skolaSi dauTmes saswavlo auditoria Semdeg moxda ise, rom
WavWavaZis quCaze gadasces, romeliRac uwyebis Senoba. Tumca
aRniSnuli Senoba sruliad ar Seesabameboda institutis profils
am periodSi institutis koleqtivs SeiZleba iTqvas mxsnelad
moevlina imereTis mxaris gubernatori Teimuraz SaSiaSvili,
romelmac bevri Sroma gaswia imisaTvis, rom instituts Seqmnoda
muSaobis elementaruli pirobebi.
Tavadac institutis koleqtivma Cveuli enTuziazmiT daiwyo
saqmianoba institutis quTaisSi damkvidrebisaTvis. SaSiaSvilis
mxardaWeriT instituts gamoeyo ara mxolod saswavlo Senoba,
aramed gadaeca miwis farTobi sasoflo-sameurneo kulturebis
gaSenebis mizniT, romelic gankuTvnili iyo studentTa saswavlo-
sawarmoo praqtikis CatarebisaTvis.
farTod gaiSala muSaoba institutisaTvis samecniero
biblioTekis Seqmnis mizniT. saswavlo da samecniero literatura
moziduli iqna qalaqisa da mis SemogarenSi. funqcionirebadi
teqnikumebisa da skolebis biblioTekebidan saswavlo-samecniero
literatura. am mxriv didi amagi dagvdo samtrediis n. nikolaZis
saxelobis sasoflo-sameurneo teqnikumma, romelic did jixaiSSi
funcionirebda.
erTi sityviT institutis koleqtivma fexi aidga da daiwyo
aRorZineba axal garemoSi.
diax, am periodSi institutis reqtorma profesorma vaxtang
76
SoTa xecuriani
fruiZem mimiwvia institutSi, sadac daniSnuli viqeni da Semdgom
arCeuli viqeni ekonomikisa da marTvis (menejmentis) kaTedris
gamged da amave saxelwodebis fakultetis dekanadac amirCies
ase, rom sruliad axal garemoSi upirveles yovlisa saWiro iyo
ekonomikis fakkultetis saswavlo gegmis axlebur mstilSi Sedgena,
kadrebis moZieba da axali ekonomikuri sistemis Sesabamisad mTeli
saswavlo procesis warmarTva. cxadia amisaTvis adgilobrivi
kadrebi ar aRmoCnda sakmarisi. samwuxarod specialistTa nawili
ganTesili iqna afxazeTSi saomari moqmedebis Semdgom periodSi,
nawili maTi daiRupa saomari moqmedebebis dros nawili TbilisSi
dabrunda da a.S. gamosavali vipoveT imiT, rom Tbilisidan
moviwvieT cnobili ekonomistebi, romlebic muSaobdnen Tbilisis
umaRles saswavleblebSi. kerZod moviwvieT profesorebi rezo
gogoxia, mixeil jibuti da maTi donis adamianebi, romelTa
umetesoba sruliad uangarod Camodiodnen da kiTxulobdnen
leqciebs CvenTan. zogic moviwvieT saaTobrivad anazRaurebis
wesiT. moviZieT kadrebi adgilobrivi umaRlesi saswavleblidan,
kerZod quTaisis wereTlis saxelobis universitetidan da
politeqnikuri institutidan kerZod kostava da sxvebi.
cxadia daviwyeT muSaoba Cvenive institutis farglebSi
momuSave kadrebis kvalifikaciis amaRlebaze zrunva da a.S.
cxadia advili ar iyo saswavlo procesis gaZliereba susti
saswavlo bazis doneze.
amasobaSi ganaTlebis saministrom SemoiRo akreditaciis
procesi. Cveni instituti cxadia ar aRmoCnda mzad am
procesisaTvis ris gamoc mogvces garkveuli dro (erTi weli)
da Sedegad institutSi ganxorcielda kompiuterizacia da sxva
materialur-teqnikuri bazis ganmtkicebis samuSaoebi. erTi
sityviT met-naklebad davZlieT mZime viTareba da instituti
nel-nela Cadga mowinave institutebis rigSi. institutis Sida
resursebisa da Tbilisidan mowveuli maRali kvalifikaciis
77
SoTa xecuriani
mqone specialistebis mowvevis meSveobiT mivaRwieT sruliad
axali sagnebis swavlebis SemoRebas.
gansakuTrebiT gaZlierda fakultetze iseTi sagnebis
swavleba, rogoricaa: ekonomikuri informatika, informaciuli
teqnologiebi da a.S.
fakultetze gavaZliereT iseTi disciplinebis swavleba
rogoricaa: qveynis ekonomikuri da socialuri ganviTarebis
prognozireba, fermeruli meurneobis ekonomika da organizacia.
fakultetze aseve saWirod CavTvaleT maTematikuri sagnebis
gaZliereba gaZliereba da a.S.
ekonomikis fakultetze saswavlo gegmaSi SevitaneT garda
Teoriuli swavlebis kursisa praqtikul-seminaruli samuSaoebi.
garda amisa studentebi gadiodnen sawarmoo praqtikas, rogorc
imereTis regionis aseve, saqarTvelos subtropikuli zonis
raionebSi sasoflo-sameurneo sawarmoebSi.
yvela studentebisaTvis savaldebulo gavxadeT sadiplomo
Sromebis damuSaveba da dacva. gavaxSireT konferenciebis
Catareba ara mxolod institutSi, aramed vawyobdiT e.w. gasvliT
konferenciebs regionebSi.
ekonomikis kaTedra faqtiurad mTlianad sabazro ekonomikis
ufro Rrmad aTvisebaSi CaerTo pedagogebisaTvis savaldebulo
gavxadeT samecniero statiebis gamoqveyneba da mecnieruli
Sromebis Seqmna iseTi sakiTxebis Sesaxeb rogoricaa bazris
funqcia da roli ara mxolod zogadad aramed sasoflo-
sameurneo warmoebis Taviseburebebis gaTvaliswinebiT.
axleburad ganixileboda saxelmwifos roli da funqcia
sabazro ekonomikis pirobebSi, saxelmwifos finansuri politika
da finansuri sistema, agraruli ekonomikis ganviTarebis
tendenciebi sabazro ekonomikis pirobebSi, kooperireba agrarul
sferoSi, monopolizaciisa da konkurenciis gavlena warmoebis
ganviTarebaze sabazro ekonomikis pirobebSi samewarmeo
78
SoTa xecuriani
saqmianoba soflis meurneobaSi, soflis meurneobis warmoebis
adaptireba sabazro ekonomikis pirobebSi, soflis meurneobis
warmoebis ekologiuri da socialuri dasabuTeba da a.S.
yvela CamoTvlili sakiTxebis Seswavlisa da dasabuTebis
sakiTxebze pedagogebTan erTad Cabmulni iyvnen studentebi.
cnobilia, rom normaluri ekonomikuri garemos gareSe
SeuZlebelia jansaRi bunebrivi garemos SenarCuneba da
sazogadoebis socialur-yofiTi pirobebis gaumjobeseba da
srulyofa. Tavis mxriv jansaRi bunebrivi garemo ganapirobebs
warmoebis efeqtianobis amaRlebis ZiriTadi mamoZravebeli Zalis
- adamianis janmrTelobas da harmoniul ganviTarebas. saboloo
jamSi miiRweva SromiTi da zogadad adamianuri resursebis,
warmoebis bunebrivi da sxva materialuri resursebis gamoyenebis
efeqtianobis amaRleba, rac Tavis mxriv gavlenas axdens
socialur garemoze.
amrigad, sameurneo gadawyvetilebebis ganxorcielebis dros
yoveli qmedebis Sefaseba unda daeqvemdebaros kompleqsur
dasabuTebas. am procesSi unda aisaxos socialuri, ekologiuri
da ekonomikuri maxasiaTeblebi.
ekologiur sferoSi saxelmwifoebrivi regulirebis sistema
agebuli unda iqnas ara mxolod fuladi jarimebis da saerTod
finansuri sanqciebis SemoRebiT, aramed unda damkvidrdes
sabazro ekonomikis sistemisadmi damaxasiaTebeli, samarTlebrivi
da organizaciul-teqnikuri da sxva aucilebeli pirobebis
konkurentuli garemos SeqmnisaTvis xelSemwyobi, mwyobri
erTiani sistema.
aseTi pirobebi soflis meurneobaSi Seiqmneba TviT soflis
meurneobasa da mrewvelobas Soris eqvivalenturi gacvliTi
urTierTobis damyarebis pirobebSi. rogorc cnobilia zogadad
bunebriv pirobebSi, TavisTavad myardeba saerTo wonasworoba,
xolo adamianis Carevis Sedegad aucilebelia Seiqmnas
79
SoTa xecuriani
materialuri resursebis gamoyenebisaTvis jansaRi garemo.
sabazro ekonomika Tavis mxriv moiTxovs harmoniuli
kvlavwarmoebis da ekologiuri mdgradobis SenarCunebisaTvis
saWiro pirobebis Seqmnas. sxva SemTxvevaSi Tavs iCens ekologiuri
krizisis warmoqmnis winapirobebis warmoqmnis procesi, rac
Tavis mxriv ganapirobebs ekonomikuri krizisis ganviTarebas,
bunebrivi resursebis mtaceblur gamoyenebas.
cxadia bunebrivi garemos gauaresebis nebismieri forma
uaryofiTad aisaxeba soflis meurneobis produqciis warmoebis
raodenobriv da xarisxobriv maCveneblebze.
dResdReobiT msoflios maStabiT gansakuTrebuli yuradReba
eqceva biologiurad sufTa produqciis warmoebas, qimiuri
sasuqebis, diax, diax, qimiuri sasuqebisa da sxvadasxva saxis
pesticidebis, sxva qimiuri danamatebis gamoyenebis minimumamde
Semcirebas da saboloo jamSi maTi gamoyenebiT soflis
meurneobis produqciis warmoebis zrdaze uaris Tqmas.
cxadia, rom qimizacia, rogorc soflis meurneobis produqciis
warmoebis zrdis erT-erTi faqtoris momentalurad Semcirebas
SesaZloa uaryofiTi Sedegi mohyves produqciis warmoebis
maStabebis mkveTri Semcirebis mimarTulebiT. rom ar moxdes
produqciis warmoebis erTbaSad mkveTri Semcireba, amisaTvis
saWiroa ganxorcieldes erTgvari Canacvleba e.w biologiuri
miwaTmoqmedebis damkvidrebiT.
civilizebuli qveynebis gamocdileba adasturebs, rom
mcire droSi garemos dacvis xelSesaxebi gaumjobeseba
sakmaod rTulia, Tumca ekonomikuri regulirebis meSveobiT
SesaZlebelia garkveuli cvlilebebis ganxorcieleba. aseTi
saxis regulirebis meqanizmebi iTvaliswinebs upirveles yovlisa
materialur stimulirebas. aseTi stimulirebis meTodi ar
gamoricxavs garemos gaWuWyianebisadmi fuladi sajarimo
sanqciebis gamoyenebas. am gziT amoRebuli Tanxebi gamoiyeneba
80
SoTa xecuriani
bunebis dacvis RonisZiebebis dasafinanseblad.
niSandoblivia isic, rom zogierT qveyanaSi ekologiuri
mdgradobis SenarCunebisaTvis SeRavaTiani kreditebis sistemis
SemoReba da sxva finansuri berketebis gamoyeneba efeqtur Sedegs
iZleva. aseve mniSvnelovania miwis nayofierebis mdgradobisa
da saerTod miwTsargeblobis kanonmdeblobis srulyofa da
dawesebuli warmatebis dacvisaTvis saxelmwifoebrivi qmediTi
sistemis SemoReba. metad mniSvnelovania agreTve miwebis
rekultivaciis RonisZiebebis ganxorcieleba.
agroRonisZiebebis mizanmimarTuli efeqtianoba Tavis
gamoxatulebas unda poulobdes mosavlianobaSi, mecxoveleobis
produqciis gadidebaSi da aseve rac mTavaria, niadagis (miwis)
nayofierebis doneSi. am jaWvSi - agroRonisZieba, niadagi -
mosavali, ar unda amovardes niadagi.
agroRonisZiebebis gamoyeneba, arc Tu iSviaTad dakavSirebulia
e.w. irib SedegebTanac, kerZod, igi aisaxeba wylis, floris, faunis
da haeris mdgomareobaze. es Sedegi ara iSviaTad negatiuria da
saboloo jamSi gavlenas axdens adamianze, cxovelze da saerTod
yvela cocxal organizmze sruliad samyaroze.
sabazro ekonomikis pirobebSi soflis meurneobisaTvis
da sayovelTaod yvela dargisaTvis biznesis formireba da
ganviTareba unda warimarTos mravalfaqtoruli analizisa da
Sesabamisi kompleqsuri RonisZiebebis SemuSavebasa da praqtikaSi
ganxorcielebis safuZvelze.
msoflios maStabis globalizaciis pirobebSic soflis
meurneobisaTvis, aseve sxva dargebisaTvis, biznesis formireba
da ganviTareba gulisxmobs sxvadasxva RonisZiebebis urTierT
gacvlasa da urTierT SeRwevas. arc Tu iSviaTad qveyanaSi
Semodis sxvadasxva qveynebidan axali jiSebi, Sesabamisad axali
saTesle masala, pirutyvis axali jiSebi da a.S.
aseT viTarebaSi saWiroa qveyanaSi arsebuli bunebriv-
81
SoTa xecuriani
ekologiuri pirobebis Sesabamisi dargebis, mcenareebisa da
cxovelebis SerCevis efeqturi RonisZiebebis SemuSaveba, sacdeli
saqmianobis farTo maStabiT gaSlis maStabiT muSaoba. cxadia
ar unda gamoiricxos is faqti, rom xSirad aseT viTarebaSi
mimdinareobs calkeuli qveynebidan garkveuli zewolis
RonisZiebebi. cxadia am movlenis gamoricxva ar SeiZleba.
rodesac saubaria agraruli sferos sabazro ekonomikis
relsebze gadayvanaze da dargebis adaptirebaze, saWiroa
aRniSnuli problema ganxiluli iqnas qveynis maStabiT
reformebis erTdroulad yvela dargSi da yvela sferoSi
reformebis aucileblobis pirobebSi.
gaTvaliswinebulia isic, rom aRmosavleT evropis qveynebSi,
upirvelesad yovlisa yofil sabWoTa respublikebSi, mimdinare
ekonomikuri reformebi gamoirCeoda rigi TaviseburebebiT. es
ukanaskneli ganpirobebuli iyo calkeuli qveynebis bunebriv-
ekonomikuri, istoriuli socialur-ekonomikuri pirobebis,
agreTve erovnuli tradiciebis gansaxvavebulobiT.
miuxedavad aseTi „siWreleebisa“ aRmosavleT evropis qveynebSi,
upirveles yovlisa yofil sabWoTa respublikebSi, mimdinare
ekonomikuri reformebi gamoirCeoda rigi TaviseburebebiT. es
ukanaskneli ganpirobebuli iyo, upirveles yovlisa, calkeuli
qveynebis bunebriv-ekonomikuri da socialur-istoriuli
pirobebis da erovnuli tradiciebis gansxvavebulobiT,
rogorc es zemoT avRniSneT, Tumca es procesi zogadad,
ZiriTadad sami mimarTulebiT mimdinareobda: es mimarTulebebi
iyo: 1. ekonomikuri reabilitacia; aseve 2. kerZo sakuTrebis
sayovelTaod damkvidrebisa da 3. ekonomikis struqturuli
gardaqmnis mimarTulebiT.
cxadia es procesi yvela qveyanaSi erTnairi midgomiTa da
meTodiT ar unda ganxorcielebuliyo. Tumca es principi
yovelTvis rodis iyo daculi.
82
SoTa xecuriani
cnobilia, rom ruseTis federaciam Tavisi qveynis ekonomikuri
reforma monetaruli modelis principebis Sesabamisad
ganxorcieleba daiwyo, anu daiwyo finansuri stabilizacia,
fasebis liberalizaciisa da sabiujeto deficitis Semcirebisa
da SedarebiT mkacri sakredito sistemis, saxelmwifo xarjebis
SemcirebiT da a.S. daiwyo.
amdagvari midgoma anu, Sokuri Terapiis gamoyeneba arc
Tu sakmarisad Sedegiani aRmoCnda, im ubralo mizezTa gamo,
rom sawyis etapze Cvens qveyanas ar gaaCnda damoukidebeli
(avtonomiuri) makroekonomika arc sakmarisi finansebi ar
arsebobda qveyanaSi. da rac mTavaria ekonomikuri reforma
CvenSi naklebad Seexo uSualod warmoebis sferos. sawarmoebma
praqtikulad minimumamde Seamcires produqciis warmoeba da
am mxriv Semcirebuli Semosavlis gadafarva fasebis gazrdiT
daiwyes anu fasebis nebaze miSvebiT daiwyes, rac sruliad
miuRebeli aRmoCnda.
yvelaze mZime suraTi Seiqmna im mxriv, rom gamoCnda axali
komersantebis fena. anu ZiriTadad adamianebma yidva-gayidvis
xarjze miRebuli mogebis warmoebaze iwyes gadasvla, maSin roca
warmoeba sistematiurad dabla ecemoda.
yidva-gayidvaze damyarebuli biznesi cxadia SesaZlebelia,
Tumca qveynis maStabiT am gziT svla qveynis ekonomikis zrdas
ver uzrunvelyofs xangrZlivi periodisaTvis.
cnobilia isic, rom im periodSi ekonomikuri gardaqmnis
process upirvelesad yovlisa met-naklebad ganapirobebda
1992 wels Catarebuli miwis reforma, roca ganxorcielda e.w.
sakarmidamo miwebis Sevsebis gziT gadideba.
am gziT wasvlaze xelisuflebas karnaxobda is mdgomareoba,
rom sakarmidamo miwebis farTobis erTeulze miRebuli mosavali
4-5 jer aRemateboda sazogadoebriv sawarmoebSi miRebul
aRniSnul maCvenebels.
83
SoTa xecuriani
miuxedavad garkveuli Sedegebisa, miwis reformac
warumatebeli aRmoCnda rogorc subieqturi ise obieqturi
mizezebis gamo.
kerZod, upirveles yovlisa saWiro iyo miwebis sruli
pasportizacia, zusti aRricxva. aseve ar iyo dadgenili miwis
fasi, diferencirebuli miwis nayofierebisa, reliefisa da sxva
maxasiaTeblebis Sesabamisad.
aRsaniSnavia, isic, rom qveyanaSi arsebuli ganukiTxaobis fonze
materialuri warmoebis dargebis ngrevam gamoiwvia biznesis
damkvidreba ara warmoebis sferoSi, aramed yidva-gayidvis, anu
vaWrobis sferoSi. Sesabamisad farTo gasaqani mieca qveyanaSi
Crdilovani ekonomikis ganviTarebas. saxelmwifo biurokratiam
farTod daimkvidra adgili mTel qveyanaSi.
privatizaciis procesi ZiriTadad warimarTa zogierTi
saxelmwifo moxeleebis sasargeblod maTi qveyanaSi dakavebuli
Tanamdebobrivi doneebis Sesabamisad.
aRsaniSnavia isic, rom im droisaTvis miuRebeli iyo miwebis
gayidva sakanonmdeblo bazis ar arsebobis gamoc, ramac ganapiroba
Cveni qveynis miwebis gasxviseba sxva qveynebis moqalaqeebze.
Tumca Cveni qveynis moqalaqeebis im nawilma romlebic
xelisuflebis sxvadasxva doneebs warmoadgenda, maTma garkveulma
nawilma e.w. simbolur fasad (erT larad) xelSi Caigdo miwebis
garkveuli nawili, maT Soris venaxebisa da sxva mravalwliani
nargavebis saxiT.
da rac mTavaria, zogierTma Cinovnikebma xelSi Caigdes
muqTad ara mxolod miwisa da plantaciebis garkveuli nawili
aramed, teqnikuri da teqnologiuri mowyobilobebisa, sasawyobo
meurneobebisa da sxva dazga-danadgarebis nawili, romelic
rogorc ityvian „Calis fasad“ iqna gatanili jarTis saxiT sxva
qveynebSi maT, Soris umetesi nawili gatanili iqna TurqeTSi,
rogorc teritoriulad axlos myof e.w. kapitalistur qveyanaSi.
84
SoTa xecuriani
ar SeiZleba ar avRniSnoT isic, rom ekonomikis regulirebis
procesi, gansakuTrebiT gardamaval peridoSi ar SeiZleba srulad
mivandoT bazars, radgan am viTarebaSi SeiZleba adgili hqondes
Cavardnebs sabazro ekonomikuri konkurenciis pirobebSi. anu
saWiro iyo droebiT SenarCunebuli yofiliyo saxelmwifoebrivi
regulirebis pirobebi Tundac mokle droiT.
sabazro ekonomikis pirobebSi uaRresad srulyofili
unda iyos aRricxva - angariSgebis sistema qveynis maStabiT,
aseve statistikuri da buRaltruli aRricxva, romelic unda
Seesabamebodes msoflioSi aprobirebul standartebsa da
erTiani aRricxvis sistemas.
sabazro ekonomikis pirobebSi statistikuri aRricxva unda
moicavdes rogorc sawarmo sferos aseve socialur sferos da
mTel infrastruqturas.
socialur-ekonomikuri ganviTarebis analizis safuZvelze
unda ganxorcieldes makro-ekonomikuri maCveneblebis
ganviTarebis tendenciebis dadgena, rac Tavis mxriv xels
Seuwyobs marketingisa da socialuri koniunqturis gansazRvras.
sabazro ekonomikis pirobebSi uaRresad mniSvnelovania
auditis-firmis safinanso ekonomikuri monitoringis
ganxorcieleba.
auditoruli samsaxurebi xels uwyobs swori analizisa
da aRricxvis sizustis uzrunvelyofas, rac gansakuTrebiT
mniSvnelovania sabazro ekonomikis pirobebSi.
civilizebuli sabazro ekonomikis pirobebSi auditoruli
samsaxuri miCneulia samewarmeo saqmianobis erT-erT mniSvnelovan
formad.
aseTia mkveTrad Semoklebulad im sakiTxebis CamonaTvali,
romelic Cveni fakultetis profesor-maswavleblebisa da
mowveuli gamocdili kadrebis meSveobiT xorcieldeboda
saqarTvelos subtropikuli meurneobis saxelmwifo institutis
85
SoTa xecuriani
(SemdgomSi) universitetis ekonomikisa da marTvis (menejmentis)
fakultetze.
zemoT CamoTvlil da yvelas CamoTvla SeuZlebelia,
ekonomikisa da marTvis fakkultetze mimdinareobda leqciebis
kiTxva da praqtikul-seminaruli samuSaoebis Catareba. axal
sabazro ekonomikis sistemisaTvis damaxasiaTebel sakiTxebze
mTeli saswavlo programis gadarTva cxadia, ioli saqme ar
iyo, Sesabamisad pedagogiuri koleqtivi mTlianad gadaewyo am
mimarTulebiT. Sedgenili iqna axali saswavlo gegmebi da a.S.
vfiqrob mTavari isic iyo, rom Cveni pedagogiuri koleqtivi
CarTuli iyo imereTis zonis sawarmoebis axal ekonomikur
sistemaze gadasvlis mizniT konsultaciebis CatarebaSi. xSirad
ewyoboda Cveni Sexvedrebi imereTis regionis da wyaltubos
sawarmoebSi axali ekonomikuri sistemis damkvidrebis
mimarTulebiT.
imereTis gubernatorma Teimuraz SaSiaSvilma Tavis kabinetTan
Seqmna specialuri jgufi imereTis regionSi axali ekonomikuri
sistemis warmatebuli funqcionirebis mizniT. am jgufSi viyaviT
CarTuli subtropikuli institutis ekonomikisa da marTvis
fakultetis wamyvani specialistebi. vatarebdiT konferenciebs
ekonomikur problemebze sadac viwvevdiT kvalificiur kadrebs
Tbilisidan.
aseve vatarebdiT gasvliT mecadineobebs regionis sasoflo-
sameurneo sawarmoebSi da uSualod vmuSaobdiT axlad
Camoyalibebul fermeruli tipis meurneobebSi.
86
SoTa xecuriani
VII. afxazeTSi saqmianobis Taobaze
(mxolod zogi ram)
Cemi Segnebuli cxovrebis ZiriTadi nawili afxazeTSi gavatare.
9-10 wlis asakidan dawyebuli davamTavre 7 klasi da swavla
gavagrZele soxumis subtropikuli meurneobis teqnikumSi,
romelic davamTavre warCinebiT. es is periodia roca meore
msoflio omi is-is iyo damTavrda da 1965-1967 wlebSi soxumis
subtropikuli meurneobis teqnikumSi swavlis periodi sakmaod
mZime gaxldaT, Tundac imis gamo, rom ar arsebobda satransporto
saSualebebi, soflad da qalaqad gamefebuli iyo siraribe. sofeli
cagera is-is iyo fexs idgamda. ganaxlda soflis mSenebloba 250-
mde saxlis (e.w. berias saxlebi) mSenebloba TiTqmis dasrulda.
yvela ojaxi cdilobda met-naklebad moewesrigebina Tavisi
karmidamo. venaxebma ukve daiwyo yurZnis Semosavlis miReba.
yvela ojaxSi mravlad gaaSenes xexili. rac mTavaria daiwyo
citrusebis plantaciebis, Caisa da sxva subtropikuli xexili
baRebis mSenebloba ara mxolod sakarmidamo meurneobebSi,
aramed sakolmeurneo miwis farTobebze.
axalgazrdoba aqtiurad Caeba soflis aRmSeneblobis saqmeSi.
im droisaTvis, rogorc wesi moqmedebda sakmaod mkacri kanonebi,
romelic mosaxleobas aiZulebda sakolmeurneo saqmianobaSi
masiurad Cabmas.
maxsovs isic, rom mosaxleobisaTvis ar iyo nebadarTuli
raionis (oCamCiris) farglebSiac ki soflis meurneobis
produqciiT vaWroba. rogorc wesi oCamCiris sakolmeurneo
bazarze, ufro sworad kolmeurneobis Tavmjdomaris werilobiTi
nebarTvis gareSe aravis SeeZlo bazarze gasvla. nebarTvas ki,
rogorc wesi aravin iZleoda.
diqtatoruli reJimi met-naklebad garkveul Sedegs iZleoda,
Tumca samuSaoTa Sesrulebis xarisxi metad dabali iyo da Sedegad
87
SoTa xecuriani
sakolmeurneo naTes-nargavebis mosavlianoba TiTqmis 4-5 jer
dabali iyo sakarmidamo miwebze miRebul mosavlianobasTan
SedarebiT. glexoba miuxedavad mkacri reJimisa, axerxebda Tavisi
karmidamos keTilmowyobas.
masiurad daiwyes axalmosaxleobam ojaxebSi frinvelisa da,
rogorc wvrilfexa aseve msxvilfexa pirutyvis momravleba.
ase da amgvarad masiurad daiwyo adgilobrivi eqstensiuri
miwaTmoqmedebis intensiur gzaze gadasvla. unda aRiniSnos
isic, rom dasawyisSi kolmeurne glexobas sakarmidamo
farTobebi gamouyves mxolod 0,25ha TiToeul komls. rogorc
Cans axalmosaxleTa mimarT gamoyenebuli iqna im droisaTvis
arsebuli sakmaod mkacri kanoni miwaTsargeblobis Sesaxeb, rac
imaSi mdgomareobda, rom axal dasaxlebul komls, rogorc wesi
mxolod 0,25ha sakarmidamo unda mieRo mxolod. aRniSnuli kanonis
damrRvevi sisxlis samarTlis kanonmdeblobiTac ki isjeboda.
kolmeurneebis ojaxebi, romelTac Svilebi wamoezardaT
cdilobdnen gayofiliyvnen da am gziT mieRoT damatebiTi miwis
nakveTi Tumca, am mxrivac cdilobda kolmeurneoba, SeezRudaT
an SeekavebinaT es procesi. arc Tu iSviaTad soflis saWo Tavisi
dadgenilebiT gayofilad aformebda mravalSvilian ojaxebs,
Tumca kolmeurneobis gamgeoba mainc da mainc didi enTuziazmiT
ar cdilobda gayofil ojaxebze damatebiTi miwis nakveTis
gamoyofas. erTi sityviT iqmneboda garkveuli daZabuloba am
mimarTulebiTac.
maxsovs, meore msoflio omi axali damTavrebuli iyo roca
sofel cageras estumra saqarTvelos kompartiis centraluri
komitetis pirveli mdivani kandid Carkviani. igi warmoSobiT
leCxumeli gaxldaT da cageraSi Camosaxlebul glexobas roca
estumra Zalian gaukvirda roca gaigo, rom am patara qalaquri
tipis sofelSi glexoba mijriT cxovrobdnen da mxolod 0,25
heqtarSi iyvnen „Camjdarni“.
88
SoTa xecuriani
mTeli soflis mosaxleoba, rogorc ityvian „didi da patara“
Segrovda soflis SuagulSi e.w. „evkaliptebSi“ , ase eZaxdnen
centralur adgils, sadac is-is iyo evkaliiptis axal wamozrdili
nargavebi iyo.
maxsovs isic, rom malariis winaaRmdeg brZolis mizniT
masobrivad tardeboda Waobebis amoSroba da am RonisZiebis erT-
erTi nawili iyo evkaliptis masiuri gaSeneba. evkalipti wylis
moyvaruli mcenarea da garda imisa, rom igi wylis amoSrobis
da garemos gajansaRebis erT-erTi kargi saSualeba iyo.
evkalipts, rogorc fitoncidur mcenares koRoebisa da sxva
mikroorganizmebis zrdis Semaferxebeli Tviseba gaaCnda.
evkaliptis masobrivad gaSenebis iniciatori maSn swored
lavrenti beria gaxldaT. mTeli afxazeTis maStabiT
magistraluri gzebis gaswvriv, aseve qalaqebsa da soflebSi
evkaliptis gaSenebas saxelmwifoebriv saqmianobad miiCnevdnen im
droisaTvis.
mivubrundeT kvlav cageras sakiTxs ck-as mdivanma kandid
Carkvianma davaleba misca afxazeTis xelmZRvanelobas raTa
axlad Casaxlebuli soflebisaTvis, maT Soris cageras
mosaxleobisaTvis damatebiT gamoeyoT miwis nakveTebi
sakarmidamo meurneobebisaTvis 0,25 ha anu TiToeul komls
ganusazRvres 0,5 ha miwis farTobi.
rodesac axlad Casaxlebul mosaxleobaze vsaubrobT, cxadia
bunebrivad Cndeba garkveuli winaaRmdegoba adgilobriv da
axlad CasaxlebulTa Soris. bunebrivia roca erTi komlia da
igi Tavisuflad grZnobs Tavs anu imdens flobs miwis nakveTs
ramdenic surs (diax, flobs Tumca ar amuSavebs mas, aramed
mxolod flobs da rogorc ityvian „Citsac“ ar SeuZlia iq
Tavisuflad ifrinos „hai-hai“ gasZaxebs „feodali“, romelsac
sakmaod vrceli samflobelo gaaCnia da bunebriv-klimaturi
xelsayreli pirobebis wyalobiT sakmaod miuwvdeba xeli tyis
89
SoTa xecuriani
nobaTze da raRa saWiroa, rom „weli“ gaiwyvitos mosavlis
movla-moyvanisaTvis). diax, ase yalibdeba „Tavisufali Sromis
moyvareoba“ da ara Sromis moyvareoba saerTod.
miwas da Sromas danatrebuli, exlaxan mTis mkacri bunebis
pirobebSi namyofi adamianebi, daxarbebulad Seesien am bunebrivi
nayofierebiT mdidar miwebs da marTalia aranairi teqnika ar
arsebobda im dros, magram barisa da Toxis imedad glexoba
sakmaod warmatebulad grZnobda Tavs.
omis Semdgom periodSi saxelmwifomac axali miwebis
aTvisebisaTvis manqana-traqtorebis sadgurebi Seqmna da ukve
amjerad masobrivad daiwyo tye-buCqnarebisa da Waobebis
masiurad aTviseba mTeli afxazeTis maStabiT.
sruliad bunebrivia adgilobrivi mosaxleoba SeaSfoTa am
viTarebam da TandaTan gaCnda ukmayofilebis sababi adgilobriv
mosaxleobaSi. es procesi cageras magaliTze Tu ganvixilavT,
cxadia gaCnda garkveuli winaaRmdegobebi. am soflis mosaxleobis
sakarmidamo miwebis damateba 0,25 heqtaridan 0,5 heqtaramde
Tavad soflis SigniT teritoriaze SeuZlebeli aRmoCnda,
amdenad saWiro gaxda axali farTobebis moZieba. cxadia
sakarmidamo miwebis gadidebasTan erTad mTavrobam saWirod
CaTvala axlad Camoyalibebuli kolmeurneobisaTvis damatebiT
gamoeyoT miwis nakveTi. cageras kolmeurneobas nawili miwebisa
gadaeca „cxeniswylisa“ da „tamiSis“ miwis teritoriidan. diax,
yvelaferi kolmeurneobas gadmoeca.
cxadia cageras mosaxleobam Tavisi ZalebiT aiTvisa miwis
farTobebi Savi zRvispira zolSi e.w. „bronis yanebis“ saxiT,
romelic omis periodSi gamoyofili iqna mTavrobis mier, sadac
aTvisebis process axorcielebda cageras mosaxleobis is nawili
(mamakacebi) , romelnic 50 wlis asaks gadacilebulni iyvnen,
romlebic mosavlis nawils gamosakvebadac iyenebdnen.
cageras Semdgom etapze gadaeca miwis farTobebi mezoblad
90
SoTa xecuriani
arsebuli tungos meurneobis teritoriis nawili. ase, rom
cageram tye-buCqnarebis aTvisebasTan erTad miwis nawili miiRo
mTavrobis gadawyvetilebiT sadac, vazis, citrusebisa da Cais
plantaciebis masobrivad gaSeneba ganxorcielda.
swored am periodSi - 1947 wels me ukve davamTavre soxumis
subtropikuli teqnikumi warCinebiT da imdroindeli saswavlo
sistemis pirobebSi savaldebulod iTvleboda warCinebiT
kursdamTavrebuls swavla unda gaegrZelebina Sesabamis umaRles
saswavlebelSi.
moxda ise, rom teqnikumSi gamosaSvebi saxelmwifo gamocdebi
agvistos bolomde grZeldeboda ris gamo, organizaciulad ver
moeswro Cems mier swavlis gagrZeleba umaRles saswavlebelSi
- saqarTvelos sasoflo-sameurneo institutSi q. TbilisSi.
amitom teqnikumis direqciam me mimavlina Cems sofelSi
(cageraSi) mTavari agronomis Tanamdebobaze. ori kviris Semdeg
kolmeurneobis Tavmjdomarem kolmeurneobis saerTo krebaze
waradgina Cemi kandidatura kolmeurneobis Tavmjdomaris
moadgilis Tanamdebobaze. ase, rom me ukve jer kidev 17-18 wlis
asakSi im droisaTvis sakmaod solidur Tanamdebobaze vmuSaobdi.
gavixseneb zogierT moments, romelic Cemi azriT gamoadgeba
axal damwyeb specialistebs muSaobaSi.
cxadia gasaTvaliswinebelia is garemoeba, rom im dros roca
me, rogorc specialistma (saSualo specialuri ganaTlebis
rangSi) muSaoba daviwye iseT garemoSi, roca arsebuli
viTarebis Sesabamisad TiTqmis yvela problemuri sakiTxebis
dros gadawyvetilebas, ase vTqvaT „zemoT“ Rebulobdnen da
saWiro iyo zemodan momdinare, vTqvaT ase, direqtiuli wesiT
vRebulobdiT da cxadia mTavari iyo am direqtivis srulad da,
ase vTqvaT, xarisxianad Sesruleba. ar unda dagvaviwydes isic,
rom TandaTanobiT fexs ikidebda e.w. raodenobrivi maCveneblebi:
vTqvaT ramdeni davTeseT, ramdeni davagroveT da a.S. am viTarebaSi
91
SoTa xecuriani
prioritetuli xdeboda raodenobrivi maCveneblebis Sesruleba
da naklebad sayuradRebo xdeba xarisxobrivi maCveneblebi.
aseTi midgoma, rogorc ukve avRniSneT Tavs iCenda Sedegobriv
maCveneblebSi. im dros arc Tu ise iSviaTi iyo e.w. miwerebi da
faqtebis anu maCveneblebis Sefasebis dros manipulireba - me
rogorc axlad „gamoCekili“ warCinebuli specialisti sakmaod
„mkacrad“ vudgebodi Tundac im sakiTxebis Sefasebas, romelic
ase Tu ise, Cems kompetenciaSi Sedioda. aseTi, vTqvaT axleburi
anu, samarTliani midgoma saqmeSi arc ise ioli gamodga.
minda isic gavixseno, rom kolmeurneobis Tavmjdomare,
romelTanac me muSaobis dawyeba momixda sakmaod Tavisuflebas
maniWebda Cemi specialobis mixedviT moqmedebaSi anu ar
mzRudavda Cemi movaleobis SesrulebaSi. me namdvilad keTilad
maxsendeba kolmeurneobis maSindeli Tavmjdomare vladimer
meSveliani, romelic cnobili iyo sakmaod mkacr, metad momTxovn
administratorad igi e.w. klasikur ganaTlebas moklebuli iyo,
Tumca kargi praqtikuli - sameurneos gamocdilebiT garkveul
warmatebebs aRwevda.
ar iqneba gadaWarbebuli Tu vityvi, rom pirveli sameurneo-
praqtika me am periodSi miviRe da SemdgomSiac am gamocdilebiT
bevr warmatebasac vaRwevdi.
gavixseneb aseT moments 1950-ian wlebSi da SemdgomSiac
gavrcelebuli iyo e.w. „staxanovuri“ meTodi. kerZod sasoflo-
sameurneo kulturebi gamoeyofoda sakolmeurneo „staxanovuri“
nakveTis saxiT da aRniSnul nakveTze ganesazRvreboda
mosavlianobis da mosavlis miRebis e.w. gegma, romlis Sesabamisad,
ufro swored dagegmili mosavlis gadaWarbebis Sesabamisad
gansazRvruli iyo Sromis anazRaureba. ara mxolod materialuri
waxaliseba, aramed, ase vTqvaT moraluri waxaliseba: vTqvaT
komunisturi partiis rigebSi an kidev axalgazrdebis komkavSirSi
miReba, deputatad arCeva adgilobriv arCevnebSi da a.S.
92
SoTa xecuriani
erT-erT kolmeurne glexs (gvar-saxelis xsenebas saerTod
veridebi es erTis mxriv ganzogadoebasac gulisxmobs
movlenebisa). diax, 0,25 ha msxmoiare colikauris venaxi hqonda
gapirovnebuli (aseTi terminic iyo maSin).
is iyo vazis gasxvlis periodi iyo swored e.w. staxanovur
nakveTs mivadeqi da gasxvlis procesis Semowmeba msurda.
rogorc ki gasxluli mwkrivi SevaTvaliere, iseTi STabeWdileba
Semeqmna, rom vazis sanayofe toti sakmaod grZlad momeCvena da
gadavTvale kvirtebis raodenoba. samamule toti ki normaluria
2-3 kvirtzea dayenebuli. am dros meore mwkrivis bolos mdgomma
„staxanovelma“ Cemsken gamooixeda da sasxlavi makratliT
xeli maRla aswia da momaZaxa: aba aqeT gamoiare. warCinebuli
specialistis rCeva namdvilad drouli iqneba-Tqva. ar iyo cudi
pirovneba, igi sakmaod gamocdili mevenaxe gaxldaT. Tumca ufro
dRevandelobiT - meti mosavlis miRebiT iyo ganwyobili, xolo
vazisadmi midgoma - momeCvena, rom ufro momxmarebluri iyo da
Semdgom wlebSi, strategiulad rogor ganviTardeboda vazi es
asakovan mevenaxes naklebad ainteresebda.
erTi sityviT, rogorc axlos mivedi masTan axali gasasxlavi
rigi ki ar avirCie, aramed gasxlul mwkrivs mivyevi da sakmaod
zrdilobianad TiToeul sanayofe tots 2-3 kvirtiT Semcireba
davuwye. cota Tavdaxrilad batonma n-m Tvqa: ai es namdvilad
grigol xecurianis Svili davinaxeo. cota amoixvneSa da
exlandeli specialistebi Teoriulad Tu icnoben sakiTxebs,
praqtikulad ki bevri araferi iciano-Tqva.
diax, mamaCems gansakuTrebulad movlili vazi hqonda Tavis
karmidamoSi da me swored iq miviRe gamocdileba.
mamaCemic sakmaod did datvirTvas aZlevda vazs. samagierod
nakeliT uzrunvelyofda blomad.
aq ki, sakolmeurneo nakveTSi vazis „datvirTva“ mogecaT
wyaloba - uyvardaT magram „sakvebis“ blomad miwodebaze Tavs
93
SoTa xecuriani
ar iwuxebdnen. Sedegic saxeze iyo vazi knindebobda da male
ifiteboda, „CaCanakdeboda“.
maxsovs kidev erTi ram:
Cais plantaciebis gaSenebas mihyo xeli kolmeurneobam.
davaleba iyo zemodan aseTi. mec am saqmeSi momiwia CarTva. yvelaze
rTulad plantaciis dagegmva - mwkrivTa Sorisebis gansazRvra,
mwkrivis sigrZe da gzebis, qarsafarebis da a.S. dagegmareba iyo
saWiro. subtropikul teqnikumSi viswavleT es sakiTxebi, Tumca
praqtikulad arc Tu ise ioli midgoma iyo. mwkrivi ar unda
gaiqces, arc gaiSalos da arc Seviwrovdes da a.S.
cota frTxilad Sevudeqi am saqmes, magram rac mTavaria
gamocdil brigadirs klimenti nemsiwveriZes daveyrdeni
muSaobaSi, mas iseTi STabeWdileba Seeqmna viTom me vaswavlidi, me
ki piriqiT misgan viswavle. igi praqtikulad gegmavda me ki cota
Teoria Sevitane am saqmeSi, roca marTkuTxa samkuTxedi avage,
rogorc teqnikumSi viswavleT da ai, ras niSnavs specialisti -
Tqva gamocdilma beigadirma da morCa, me ukve movipove aRiareba.
diax, Teoria praqtikis gareSe ar varga piriqiTac
naklebSedegiania saqme. ase, rom im wels 35 ha Cais plantacia
gavaSeneT.
erTi weli male gavida.
erT dRes komeurneobis Tavmjdomarem masTan mimixmo
da meubneba: Sen biZi (aseTi mimarTva icoda) - Sen ra swavlis
gagrZeleba ginda? - mekiTxeba. Tanac dasZina Sen ukve kargi
specialisti xar, iyavi CvenTan. Tanac miTxra, rom raikomSi
geZaxian da kargad dafiqrdio - dasZina.
gvilava gaxldaT oCamCiris raikomis mdivani. raikomis
mdivans kabinetSi veeberTela msoflios ruka hqonda gakruli.
geografiis maswavlebeliviT romeliRac qveyana damisaxela da
Semoxazeo sazRvrebi miTxra. ar minda vitrabaxo, geografia Cemi
sayvareli sagani iyo da cxadia gavakvirve mdivani da man kabinetSi
94
SoTa xecuriani
mjdom saorganizacio ganyofilebis ufross baton griSas
(gvari ar maxsovs) daavala. am axalgazrdas raikomis limitidan
Tbilisamde matareblis bileTi auRe da gaacile TbilisSi.
Tumca Tvali miadevne ukan ar dabrundeso. ar mindoda marTlac
swavlis gagrZeleba uWirda mamaCems, meuRle mZime avadmyofi
hyavda. dedaCemi saqmiani qali iyo da ojaxs dedaboZiviT edga.
samwuxarod igi pirvel kursze, rom vswavlobdi ise gardaicvala.
swavla mivatove, magram dekanma - kolia laWyepianma Tbilisidan
3 studenti moavlina CemTan da mainc wamiyvanes swavlis
gasagrZeleblad. warCinebiT davamTavre Tbilisis sasoflo-
sameurneo institutis agronomiuli fakulteti.
minda gavixseno is momenti, roca pirvelad movxvdi
TbilisSi misaReb gamocdebze sabuTebis Setanis dros cageras
soflis skolis maswavlebeli Semxvda da mkiTxa sad midixaro
maswavlebelma - lado silagaZem. man jibeze xeli „gaikra“ da
fuli ar aRmoaCnda, magram miTxra erT maneTs mainc Cagigdebdi
jibeSio, Tumca araferi aRmoaCnda. es faqti dRemde SemorCa Cems
mexsierebas. amiT imis Tqma minda, rom mTavaria sikeTis keTebis
survili gaaCndes adamians - es aris mTavari dadebiTi Tviseba.
institutSi swavlis periodSi uaRresad aqtiuri viyavi ara
mxolod swavlis mxriv aramed sportisa da sxva mimarTulebiT.
samxedro gakveTilebis dros da a.S.
yvelaze patara viyavi TiTqmis mTel jgufSi da institutSiac
ki magram, aravis vudebdi tols araferSi.
maxsovs saleqcio darbazSi leqciebis dros institutis
reqtori sariSvili Semovida raRac SfoTianad guruli kaci xom
Taviseburad mkvircxlia. mas Cveni sayvareli dekani, warmoSobiT
imereli kolia laWyepiani moyveboda. reqtorma profesors
mimarTa xecuriani sad aris Tvali moavlo mTel darbazs. me am
dros sul wina magidaze viyavi da raRacas viniSnavdi rveulSi.
dekanma aniSna ai aq aris Cveni moWidave studentio - uTxra.
95
SoTa xecuriani
am dros me arasodes miWidavebia da wamovdeqi sxartad, magram
gons ver movedi ra Widaobazea saubari. ise ki maxsovs sofelSi
pirutyvs vmwyemsavdiT bavSvebi da veWidavebodiT bavSvurad. Cemi
gvaris „mobiZaSvile“ biWi asakiTac da fizikuradac Cemze didi
iyo da rogorc ki dameWida, qveS momiqcia da trabaxic daiwyo,
aba ra gegona, rom dameWideo - miTxra. me am dros waqceulma
qvemodan yurze vukbine da manac Rriali morTo. am dros saidan
sadao da mamamisi (miro xecuriani) movarda CvenTan da grZeli
saxre gadaartya zurgze mis Svils. Se glaxako am cicqna balRma
rogor agatirao - uyvira.
anu es epizodi gamaxsenda da gavyvi dekansa da reqtors.
rogorc gavediT koridorSi maSin, xeli damado mxarze
reqtorma da meubneba ar SegeSindes Tu wagaqcevs mowinaaRmdege
mTavaria Seni monawileoba radgan, Seni wonis 50 kilogramiani
sxva aravin gvyavs institutSi da gunds ar uSveben monawileobis
misaRebado. Turme azerbaijanis studentebi yofilan Camosulni
Sejibrebaze.
rogorc ki saWidao formiT (gzadagza Camacves) gavedi
xaliCaze patara biWi, Savgremani megona rkinis mklavebi hqonda
xeli rom movkide. isRa movaswari meTqva, rom me Widaoba ar vici
da araferi momtexo meTqi da is iyo gulaRma var garTxmuli
xaliCaze da mTeli darbazi taSis grialiT daingra, lamis Weri
CamoiSala, sicil-xarxari da erTi „vai-uSvelebeli“ iyo.
es epizodi imitom gavisxene, rom adamiani yvela situaciaSi
uSiSrad unda moqmedebdes, aqtiuri unda iyos da ara mSiSara da
laCari.
kidev erT magaliTs gavixseneb Cemi „vaJkacobis“ Taobaze.
zari daireka da studentebi auditoriisken gavrbivarT da
karTan, rom mivedi SigniT erTi xarxari iyo da gogo-biWebi yiraze
gadadiodnen. Turme karis ukan uCinrad erT-erTi „mutruki“
studenti raWveli maisuraZe idga da moulodnelad studentebs
96
SoTa xecuriani
fexs udebda da yiraze gadadioda yvela maTgani.
me am dros „arc vacie da arc vacxele“ da moulodnelad
cvirpirSi sila gavartyi abezar maisuraZes. im wamsve mas
sisxli waskda cxviridan da is iyo am dros profesorma ikiTxa
ra xdeba, vin daartya am biWso? - mianiSna maisuraZeze. erTma
„dazaralebulma“ gogonam (mdivani iyo gvarad) xecurianma daartya
xeli pativcemulo - miuyrantala leqtors. vaime, gamagdebs axla
leqciidanTqo vifiqre, xeli rom momkida leqtorma mklavSi.
auditoriis Sua adgilze damayena da miubrunda maisuraZes
- fui, Sen tyuilad yofilxar fuye xe - am patara biWma rom
gagisilava saxeze, wadi, exlave saeqimo punqtSi da saxe Camoibaneo
- dauyvira.
me ki marTlac SemeSinda, rom mobrundeba mcems meTqi is biWi
da Sesvenebis dros Cems gverdiT svanis biWi - studenti jokia
meSveliani dadga dasacavad.
movida Sesvenebis dros Cemi „mteri“ da gadamexvia da meubneba
- yoCaR Sen, lobioebma veraferi gamibedes, mimarTa iq mdgom
studentebs.
diax, simxdales simamace jobia mgoni. mTavaria aqtiuroba
yvela sferoSi. bevri sxva studentebidan gansaxvavebiT xSirad
vakiTxavdi ara mxolod sainstituto biblioTekas. aseve xSirad
vakiTxavdi kaTedrebs konsultaciisaTvis. aseTi aqtiuroba
SeumCneveli ar rCeba. studentebi amorCeulad erT romelime
kaTderaze iyvnen mimagrebulni, me ki orma kaTedram damavala
sacdeli nakveTebis Seqmna Cemsave sofelSi subtropikul zonaSi
(cageraSi).
detalebze ar visaubreb, avRniSnav mxolod imas, rom es
is periodia, roca nikita xruSCovi did yuradRebas uTmobda
simindis kulturis gavrcelebas lamis mTeli sabWoTa maStabiTac
ki.
cxadia subtropikul zonaSi simindi da sxva marcvleuli
97
SoTa xecuriani
kulturebi, maT Soris pirutyvis sakvebi kulturebi farTo
maStabiT iyo gavrcelebuli, Tumca imis gamo, rom Caisa da sxva
mravalwliani subtropikuli kulturebis movla-moyvanas ara
nakleb mniSvnelovnad miiCnevda saqarTvelos mTavroba. aseT
viTarebaSi dRis wesrigSi idga sasoflo-sameurneo kulturaTa
SeTanwyoba da prioritetad warmoCinda ara upirvelesad
farTobebis zrda, aramed dRis wesrigSi idga farTobis erTeulze
meti mosavlis miReba.
aseT viTarebaSi Tbilisis sasoflo-sameurneo institutis
memcenareobis kaTedras, romelsac saTaveSi edga gamocdili,
erudirebuli profesori giorgi rcxilaZe. xolo miwaTmoqmedebis
kaTedras saTaveSi edga, aseve Zlieri profesori giorgi
qeSelaSvili. orTave kaTedraze aqtiurad viyavi CarTuli
jer kidev studentur wreebis formiT, xolo meore kursze
aRniSnulma kaTedrebma gadawyvites mindvris cdebis Catareba
afxazeTSi subtropikuli zonis soflis meurneobis warmoebis
pirobebSi.
Cemi soflis kolmeurneobis (oCamCiris raionis sofeli
cagera) sasoflo-sameurneo savargulebi ganlagebuli iyo
tipiuri kolxidis eweri da mdinareebis sanapiroebze, aseve
zRvispira zolSi aluviuri niadagebi.
eweri tipis SedarebiT mJave PH-is pirobebSi ZiriTadad
gavrcelebulia Cai, citrusebi, tungi da sxva subtropikuli
mravalwliani kulturebi.
kaTedrebis davalebis Sesabamisad erTwliani marcvlovani da
pirutyvis sakvebi kulturebis gamocdisaTvis miwebi gamoyofili
iqna tipiur aluviuri tipis savargulebze. sadac kulturebidan
SerCeuli iqna simindi, rogorc samarcvled, aseve sasilosed
da saZovar-sakveb kulturis formiT. simindi am SemTxvevaSi
miCneuli iyo, ase vTqvaT, sabazo kulturad, xolo cdaSi
CarTuli iqna agreTve marcvleuli kultura, sorgo-sudanura,
98
SoTa xecuriani
aseve mravalwliani balaxebidan CarTuli iqna ionja.
rogorc mosalodneli iyo saukeTeso SedegebiT gamoirCeoda
simindi (ajameTis TeTri), romelic wlis ganmavlobaSi aswrebda
sami mosavlis miRebas.
kerZod simindis damuxlebis periodSi iWreboda 15-20 sm-
is simaRleze, miRebuli mwvane masa igi gamoiyeneboda mewveli
furebisaTvis. misi gamoyeneba SeiZleboda sasilosedac,
SemdgomSi amonayari kultura aswrebda marcvlis miRebas e.w.
rZisebr-cvilisebri formiT da Semdeg SeiZleboda misi mwvane
masis miReba amjerad ukve sasilosed.
karg Sedegs iZleoda subtropikul zonaSi mravalwliani
balaxebi (ionja) da a.S. romelic weliwadSi or mosavals iZleoda
3-4 wlis ganmavlobaSi.
ase, rom am cdebis safuZvelze institutis damTavrebis
Semdeg (roca ukve saqarTvelos miwaTmoqmedebis akademiaSi -
miwaTmoqmedebis kvleviT institutSi (saguramoSi) ekonomikis
fakultetze sadisertacio Temad sasoflo-sameurneo warmoebis
intensifikaciis sakiTxebi - avirCie.
es Tema, romelic davasrule da davicavi disertacia
ekonomikis ganxriT warmoadgenda afxazeTis sasoflo-
sameurneo warmoebis uaRresad aqtualur Temas, sxvaTaSoris mis
damuSavebaSi CarTuli iyo subtropikuli institutis rusuli
seqtoris (dauswrebeli swavlebis) studentebi, oCamCireli p.
kortava da e. Cagava. am studentebma Tavisi sadiplomo Sromebi
daamuSaves Cemi sadisertacio Temis Semadgeneli nawilis formiT.
maT sadiplomo Temebi daicves uSualod sasoflo-sameurneo
sawarmoebSi sajaro formiT.
afxazeTis sasoflo-sameurneo warmoebis ganviTareba
intensiuri gziT anu farTobis erTeulze meti mosavlis
miRebiT unda ganviTardes, cxadia, rac imavdroulad erTeuli
produqciis warmoebis danaxarjebis Semcirebasac gulisxmobs,
99
SoTa xecuriani
rac ganpirobebulia imiT, rom afxazeTi mTlianad sakurorto
zonaa da saWiroa adgilobrivad meti da iafi produqciis
warmoeba adgilobrivi mosaxleobis mzardi moTxovnilebis
dakamyofilebisaTvis, aramed mniSvnelovnad gazrdili
(perspeqtivaSi) turistuli kontigentis ricxvi moiTxovs meti da
meti raodenobis adgilobrivi, ekologiurad sufTa produqciis
warmoebas. amasTan erTad mniSvnelovania produqciis mravali
asortimenti da a.S.
afxazeTis soflis meurneoba istoriulad viTardeboda
eqstensiuri gziT anu farTobis erTeulze SedarebiT naklebi
mosavlis miRebiT da dabali mosavlianobiT iyo damaxasiaTebeli
da a.S.
metic adgilobrivi mosaxleoba metadre mTis wineTSi da
mTian zonaSi ZiriTadad tyis nobaTiT kmayofildeboda. arc
pirutyvisaTvis xarjavda did dros bunebrivi tye-buCqnarebi
da alag-alag bunebrivi saZovar-mindvrebiT kmayofildeboda.
aq metadre adgilobrivi, ufro zustad ujiSo saqoneli iyo
gavrcelebuli.
aseTi vTqvaT ioli gziT kmayofildeboda adgilobrivi
mosaxleoba.
SemdgomSi TandaTanobiT fexi moikida samegrelodan,
imereTidan da saqarTvelos sxva regionebidan migrirebulma
mosaxleobas. adgilobriv mosaxleobas qarTvelebi, somxebi
da sxva erovnebis adamianebi warmoadgendnen. mTis siRrmeebSi,
xevebSi ki umetes wilad svanuri mosaxleoba etaneboda.
qlexoris midamoebSi TiTqmis mxolod svanebi saxlobdnen,
romlebic meore msoflio omis Sedegad TandaTan Seaviwrova
ruseTis, metwilad kavkasiis mTis gadaRma mxaridan afsuuri
warmoSobis afxazi mosaxleobis mowolam.
1939-1940-1950-ian wlebSi ruseTis saxelmwifo struqturebi
TandaTanobiT eZalebian afxazeTis teritorias - Savi zRvispiris
100
SoTa xecuriani
midamoebSi. am wlebSi Cais, citrusebisa da sxva subtropikuli
kulturebis arealis gafarToebas Tan mohyva saqarTvelos mTiani
mosaxleobis Casaxleba afxazeTSi. am movlenam farTo areali
misca afxazeTSi subtropikuli kulturebis farTo gaSenebis da
movla - moyvanis RonisZiebebma.
rodesac sasoflo-sameurneo warmoebis intensifikaciis
Sesaxeb xdeba msjeloba arsebobs aseTi cnebebi, SeiZleba mas
formulac davarqvaT. es aris intensifikaciis aucilebloba
da SesaZlebloba. am WrilSi Tu ganvixilavT afxazeTis a/r
soflis meurneobaSi swored, rom arsebobs misi intensifikaciis
aucileblobac da Sesabamisad arsebobs misi SesaZlebloba.
afxazeTis sasoflo-sameurneo warmoebis intensifikaciis
aucilebloba imaSi mdgomareobs, rom afxazeTi Tavisi
klimatiT da sasoflo-sameurneo kulturebis movla-moyvanis
mravalferovnebiT dRis wesrigSi dgeba am mcire miwian sakurorto
zonaSi yoveli miwis mtkaveli gamoyenebul iqnas maqsimalurad
efeqturad. ar arsebobs am regionSi soflis meurneobis dargis
raRac meore xarisxovnad warmosaxva aramed saWiroa yoveli iseTi
kulturebisa da dargebis SeTanwyoba, romelic uzrunvelyofs
miwis farTobis erTeulze maqsimaluri mosavlis miRebas da
efeqtur warmoebas anu uzrunvelyofs farTobis erTeulze
maqsimaluri Rirebulebis Seqmnis SesaZleblobas.
rac Seexeba intensifikaciis SesaZleblobas es ukve imas
niSnavs, rom afxazeTis soflis meurneoba amjerad ukve
uzrunvelyofilia muSa xeliT, maT Soris kvalificiuri
muSaxeliT ukve sakmaod momravlda regionSi sasoflo-sameurneo
teqnika maT Soris samelioracio RonisZiebis gansaxircieleblad
saWiro specifikuri teqnika, rac sasoflo-sameurneo warmoebis
farTo maStabiT ganviTarebisaTvis, gansxvvavebiT afxazeTis im
teritoriebisa, sadac ZiriTadad sakuroroto zona iyo metadre
ganviTarebuli - gagris (picunda) da sxva sakurorto soflebisa.
101
SoTa xecuriani
da kidev erTi, ram oCamCiris regionSi kerZod sofel oxureis,
aradus, cagerasa da maT mimdebare soflebSi uxvad moipoveba
Termiuli (cxeli) wylebi, romlis aTviseba is-is iyo dawyebuli
iqna 1990-iani wlebis bolos. im xanad mxolod oxureis Tbili
wylebis bazaze mowyobili iqna sasaTbure meurneoba, xolo
paralelurad didi raodenobis WaburRilebi moewyo aradusa da
cageras teritoriaze.
didad samwuxarod aRniSnuli samuSaoebi Sewyvetili iqna
saomari moqmedebebis gamo. es samuSaoebi dRemde SeCerebulia.
102
SoTa xecuriani
VIII. kidev meti codnaa saWiro cxovrebisaTvis
q. TbilisSi sasoflo-sameurneo institutis agronomiuli
fakulteti warCinebiT davamTavre 1953 wlis martis TveSi. es
is droa roca kadrebs - institutdamTavrebulebs saqarTvelos
komunisturi partiis centraluri komiteti anawilebda
praqtikulad.
institutSi warCinebul studentebs rogorc wesi
aspiranturisaTvis amzadebda fakultetebi. Cemi Tanakurseli
gogoTur aRlaZe da me fakultetis warCinebuli studentebi
viyaviT da amdenad fakultetis xelmZRvanelobis wardginebiT
gadawyda, rom Cven orTaves swavla unda gagvegrZelebina
aspiranturaSi. imis gamo, rom mTeli fakultetisaTvis
aspiranturaSi swavlis gagrZelebis SesaZlebloba limitirebuli
iyo Cvens fakultets erTi adgili gamoeyo TbilisSi aspiranturaSi
swavlis gasagrZeleblad, aseve erTi adgili gamoyofili iqna
aspiranturaSi swavlis gasagrZeleblad moskovSi - timiriazevis
saxelobis sasoflo-sameurneo akademiaSi.
ratomRac gogoTur aRlaZem uari ganacxada moskovSi
(aspiranturaSi) swavlis gagrZelebis mizniT da gadawyvita
swavla (aspiranturaSi) gaegrZelebina adgilze - TbilisSi.
me ki SemomTavazes moskovSi swavlis gagrZeleba. Tumca
mamaCemma kategoriuli uari ganacxada ojaxuri siduxWiris gamo.
ase, rom iZlebuli gavxdi swavlis gagrZelebaze uari meTqva.
amdenad ganawilebaSi movxvdi afxazeTSi. Cveni fakultetis
kursdamTavrebulebTan erTad, 19 kursdamTavrebulebi
migvavlines afxazeTis avtonomiuri respublikis gankargulebaSi.
rodesac afxazeTis avtonomiuri respublikis partiul
xelmZRvanelobaSi, soflis meurneobis saministros
warmoamdgenlebTan mogviwyves Sexvedra.
am Sexvedraze aRmoCnda mowveuli oCamCiris raionis
103
SoTa xecuriani
xelmZRvanelobis warmomadgenlebi. maT Soris iyo oCamCiris
(tamiSis) II mts-is manqana-traqtorTa sadguris imJamindeli (1953
wels) direqtori batoni aqvsenti marxulia. es is pirovnebaa,
romelic soxumSi subtropikuli meurneobis teqnikumis
direqtoris moadgile gaxldaT maSin, roca me am teqnikumSi
vswavlobdi 1944-1947 wlebSi.
cxadia batoni aqvsenti marxulia sixaruliT Sexvda Cems
damTavrebas (institutic warCinebiT davamtavre iseve, rogorc
teqnikumi) cxadia man, rogorc ityvian, xeli Camavlo da im
dResve wamiyvana samusaod masTan (tamiSis II mts-Si, sadac is im
xanad direqtorad muSaobda). im dResve, gvian saRamos CavediT
ubnis xelmZRvanelad oCamCiris raionis erT-erT zonaSi.
aRniSnuli (IX) qveTavi „kidev meti codnaa saWiro“ gamovyavi
imis gamo, rom sasoflo-sameurneo ganaTleba CemTvis ar aRmoCnda
sakmarisi, radgan droTa ganmavlobaSi Seicvala sistema da
nacvlad administraciul mbrZanebluri sistemisa dRis wesrigSi
dadga sabazro ekonomikuri sistemis mimarTulebiT svla.
me swavlis periodSiac didi swrafva mqonda ekonomikis sakiTxebis
Seswavlisaken. Cemi sadisertacio Temac am mimarTulebiT iyo.
roca sasoflo-sameurneo warmoebis intensifikaciis sakiTxebis
kvleva avirCie afxazeTis subtropikuli zonis Taviseburebebis
gaTvaliswinebiT, swored aman ganapiroba Cemi swrafva kidev
ufro meti wvdomisa sasoflo-sameurneo warmoebis ekonomikis
Taviseburebebis Rrmad Seswavlis mimarTulebiT.
diax, kidev ufro codnaa saWiro axali ekonomikuri sistemis -
sabazro ekonomikis yvela niuansiT Rrmad wvdomis mimarTulebiT.
am mimarTulebiT ara mxolod, ase vTqvaT Teoriulad mxolod
aramed, praqtikulad wvdomis mizniT sadisertacio Temadac me
avirCie afxazeTis sasoflo-sameurneo warmoebis intensifikaciis
problema, romelzedac zemoT gvqonda saubari. Sesabamisad
pirveli beWvdiTi namuSevaric gamovaqveyne 1999 wels. Tumca
104
SoTa xecuriani
es naSromi mxolod kompiuteruli beWdvis gziT Sevqmeni da
ver moxerxda misi tiraJireba beWdviTi formiT. am naSromis
dasaTaurebac, vfiqrob aqtualuria - „ekonomikisa da biznesis
sakiTxebi“ - ase dasaTaurda igi Cems mier.
„civilizebul sabazro ekonomikaze gadasvlisaTvis Sesabamisi
infrastruqturis CamoyalibebasTan erTad saWiroa axali
ekonomikuri azrovnebis formireba, rasac garkveuli dro da
Zalisxmeva esaWiroeba“ - aRniSnulia am Sromis Sesaval nawilSi
(gv. 5).
am Sromis gamoqveyneba umetes wilad dakavSirebuli iyo
im periodTan roca me vmuSaobdi saqarTvelos subtropikuli
meurneobis institutis ekonomikisa da marTvis (menejmentis)
fakultetis dekanad da amave saxelwodebis kaTedris gamged.
am naSromSi warmodgenilia iseTi aqtualuri sakiTxebi,
rogoricaa: ekonomikuri Teoriis zogierTi sakiTxi; mewarmeoba
sabazro ekonomikis pirobebSi; sakuTreba da mewarmeobis formebi;
ekonomikuri meqanizmebi biznesis sferoSi; biznesis makro da
mikro garemo. warmoebis xarjebi da konkurentuli miwodeba;
moxmarebisa da dagrovebis gavlena erovnul warmoebaze;
agraruli urTierToba da agrobiznesi; biznesis marTvis
safuZvlebi; marTvisa da dagegmvis Taviseburebani sabazro
ekonomikis pirobebSi. saxelmwifos roli sabazro ekonomikis
pirobebSi; sabazro ekonomikuri urTierToba da biznesi da sxva.
am Sromis momzadebas win uZRoda is mravalwliani praqtikuli
muSaoba, romelsac vatarebdi afxazeTSi ara mxolod
sadisertacio Sromis CatarebasTan dakavSirebiT mxolod,
aramed afxazeTSi funqcionirebad erT-erT umsxviles sasoflo-
sameurneo sawarmoSi agronomis Tanamdebobidan disertaciis
dacvis Semdeg, amave sawarmoSi mTavar ekonomistis Tanamdebobaze
gadayvanis Semdgom. es is periodi iyo 1960-1970-iani wlebis
periodSi sabazro ekonomikis sistemaze dawyebisa da gadasvlis
105
SoTa xecuriani
periodSi.
am Tanamdebobaze muSaobis periodSi miwveuli viqeni
saqarTvelos subtropikuli meurneobis institutSi sasoflo-
sameurneo warmoebis ekonomikisa da organizaciis kaTedraze,
sadac 1968 wlidan muSaoba daviwye jer saaTobriv anazRaurebaze,
Semdeg ki kaTedris asistentis Tanamdebobidan, rogorc ityvian
nabij-nabij mivedi saqarTvelos subtropikuli meurneobis
ekonomikis doqtorisa da sapatio profesoris Tanamdebobamde.
diax, me aRvisrule Cemi survili imiT, rom mainteresebda
ekonomikis sakiTxebi da mqonda didi survili am mimarTulebiT
meswavla Sesabamis specialobaze magram imis gamo, rom raikomidan
gamgzavnes agronomiul fakultetze davagviane ekonomikis
sakiTxebis Rrmad Seswavla. Tumca bolos aspiranturaSi
Caviricxe ekonomikuri profiliT.
ekonomikis sakiTxebze bevri Sromebi gamovaqveyne Tumca,
Sromebis gamocemas fulic sWirdeba da amis gamo ramdenime
Sroma mxolod TanaavtorobiT gamoveci.
samwuxarod, mbrZanebluri mmarTvelobis sistemidan
Tavisufal sabazro ekonomikur sistemaze gadasvlis procesi
didi datvirTvebiT ganxorcielda, romlis uaryofiTi „fesvebi“
dRemde uaryofiTad moqmedebs qveynis ekonomikaze.
ekonomika TavisTavad urTulesi movlenaa, mas Tavisi
mkacri kanonebi gaaCnia. ekonomika ver itans „gaumaZRrobas“,
fufunebisaken swrafvas, mflangvelobas. qarTvelebs saukunovani
tradiciebi aqvs, romlis SenarCuneba marto ar aris sakmarisi, igi
adaptirebas moiTxovs arsebuli viTarebisadmi. radgan arsebobs
zRvari am zRvaridan gasvla did dafiqrebas moiTxovs. vTqvaT
stumarTmoyvareoba garkveuli zomierebis farglebSi didebuli
ram aris, magram igi uSualod Sromis Sedegis marTlzomierad
gamoyenebasac xom gulisxmobs? xelgaSlilobas zRvari unda
daedos. maSin, roca bevri adamiani, maT Soris bavSvi SimSilobs.
106
SoTa xecuriani
daapure aseTi adamianebi - cxadia sizarmaces ar unda miaCvio
adamiani, igi Sromis fasad unda cxovrobdes da ara mamaZaRlobisa
da TaRliTobis fasad.
kapitalizmi adamianis unarebze da Sromis moyvareobazea
dafuZnebuli Tumca, rogorc Cans adamianis fantazias zRvari
ar aqvs. xom gagigoniaT uZRebi Svilis ambavi? diax, msoflios
maStabiT TandTanobiT ileva resursebi, moTxovnileba ki
mudmivad mzardia ai es aris gasaTvaliswinebli gavixsenoT
Tundac e.w. privatizacia, romelsac rusuli „prixvatizacia“
Caenacvla. modiT gavarCioT zereled mainc, rogor ganxorcielda
privatizacia qveyanaSi.
vin Caigdo xelSi qveynis qoneba da sxvadasxva saxis simdidreebi?
vin da imdroindelma, TavisTavad korumpirebulma klanebma.
simbolur fasad (erT larad) rom „daiTries“ uzarmazari
qoneba, maT Soris miwebi, teqnika, fabrika-qarxnis teqnologia-
danadgarebi da a.S. bevri ram jarTad aqcies daWres, daxerxes da
qveynis gareT gazides da a.S. da a.S.
saTib-saZovrebi sanadiro da sanadimo e.w. „saqeifo“
adgilebadac rom aqcies, marazmi rom daamkvidres sakurorto
zolebsa da tye-parkebSi.
qveynis SigniT rom ver „daetien“ ofSorul zonebSi gaitanes,
„gaaformes“ da a.S.
yvelaferi xom Sromis fasad unda miiRos adamianma da ara
„muqTad“ vis rogor SeeZlo ise „daiTria“ xalxis SromiT Seqmnili
faseulobebi.
gavixsenoT Tundac sakurorto zonebSi rogor daitaces
dgam-aveji da sxva qonebani.
afxazeTis ambebs Tu gavixsenebT maxsovs kargad, roca mTidan
Cagvasaxles maSin komunisti emisrebi mosaxleobas arwmunebdnen,
rom afxazeTSi bevria Tavisufali miwebi da Sromaa saWiro
mxolod da, male Zlier ojaxs SeqmniTo. Tumca mxolod 0,25 ha
107
SoTa xecuriani
gamouyves TiToeul ojaxs miuxedavad suladobisa. maSin, roca
adgilobriv mosaxleobas gauzomavad hqondaT Semofargluli
tye da mindori. Semoragul ezoSi „Citic ver Sefrindeboda“,
ehei - Seuyvirebda „miwis patroni“.
mTidan Camosaxlebuli faqtiurad umiwod darCenili glexoba
ginda ar ginda mieqirava miwian ojaxebs da „muqTad“, mxolod
Calis fasad amuSavebda, zamTris marags ki Tavad moixmarda
„miwis mesakuTre“. tradiciulad vin gaubedavda feodals „xeliT
Sexebas“?
diax, saidanRac movidnen „gadamTielebi“ da moedvnen
adgillobriv tyeebsa da Waobebs. malaria ki daamarcxes, magram
adgilobrivi mosaxleoba xom „Seaviwroves“? kolmeurneobebma
masiurad daiwyes Caisa da sxva subtropikuli kulturebis
daCqarebuli tempiT gaSeneba-movla patronoba. cxadia am etapze
patroni saxelmwifo xdeboda, magram brali adgilobrivisaTvis
mxolod imas edeboda, vinc miwas amuSavebda meurneobebi Seiqmna,
kolmeurneobebic momravlda da a.S.
diax, diax, amdagvarad „Seaviwroves“ adgilobrivebi. vin?
saxelmwifom ra Tqma unda magram, saxelmwifo am SemTxvevaSi
avaldebulebda axalbedas aeTvisebina jer „Tavisufali“ miwebi,
Semdeg ki „Semoragul“ - didi teritoriis aTviseba gaxda saWiro.
ase amgvarad, adgilobrivTa miwebis xarjze daiwyo
sasoflo-sameurneo sawarmoTa mier „frTebis gaSla“ gaCnda
bevri sabWoTa meurneobebi, aseve sameurneobaTaSoriso Tu
sakolmeurneobaTaSoriso sasoflo-sameurneo sawarmoebi.
Seiqmna samelioracio da sxva saxis miwis aTvisebisaTvis
saWiro organizaciebi. „Seuties“ da aiTvises yvela Tavisufali
miwebi.
maxsovs, Tbilisidan Camovidnen cekas emisrebi da rom naxes
CamosaxlebulTa mcire miwianoba, maT gaudides sakarmidamoebi
da rac mTavaria gadasces miwebi axal-axali plantaciebis, baR-
108
SoTa xecuriani
venaxebis gasaSeneblad.
maxsovs Casaxlebul sofel cageras kolmeurneobas somxuri
soflis (labris) kolmeurneobis nawili miwebi gadasces. diax,
kolmeurneobebis miwaTsargeblobas awesrigebda mtavroba.
diax, es yvelaferi gaxda safuZveli Casaxlebuli da
adgilobrivi mosaxleobis davis sagani.
ramdenic ar unda idavos adaminma, ganviTareba Tavisi gziT
midis ise, rom dedamiwis teritoria ar izrdeba Tu ar mcirdeba,
adamianis modgma izrdeba da izrdeba, gacilebiT maRali tempiT
izrdeba adamianTa moTxovnilebebi. sad veZeboT gamosavali?!
lokalurad saWiroa sasoflo-sameurneo da saerTod yvela
saxis warmoebis intensifikacia. globalurad ki adamianTa
modgmisaTvis, albaT erT dros, sWiro gaxdeba sadRac sxva
planetis moZiebac ki. es Teoriulad, Tumca praqtikulad Cndeba
problema, romlis gadaWra civilizaciam unda moaxerxos da a.S.
da a.S.
gavixseneb aseT momentsac: afxazeTSi viTareba daiZaba. me
vcdilobdi raRac meRona, rom „cageras“ da „cxeniswyals“,
qarTuli da afxazuri mosaxleoba ar dapirispireboda erTmaneTs,
magram vai, rom veraferi gamomivida.
„cxeniswylis“ skolasTan Sevxvdi afxaz mosaxleobas. aq dgas
oCamCiridan movlenili specialisti da, rogorc davelaprake
xeli gaiSvira cageras simindis yanebisaken. is miwebi erT
dros adgilobrivi mosaxleobis iyo da unda daubrundes
adgilobrivebso - aRniSna man.
roca dava Seiqmna Cvens Soris iqve mdgomi afxazi qali
movida da ambobs, ufro sworad eubneba afxazi erovnebis
modave specialists:“uyuw vara uyuw, xaSarop, xaSarop“-o. me
afxazuri cota ki vici, magram ufro kargad rom gamego maTi
saubari - megrulad daiwyo am qalma:“aq es Cveni simindis yanebi
ver dagvicavs Rorebisa da pirutyvisagan da cagerlebis yanebi
109
SoTa xecuriani
naxe rogori movlili aris da icaven kidec!“-Tqva adgilobrivma
qalbatonma.
diax, es magaliTi namdvilad gakveTilia. xalxuri naTqvamisa
ar iyos „ZaRli Tivaze iwva da Zroxas ar anebebda Tivis Wamaso“
- ai aseTia adamianis buneba.
ra aris saWiro?
warmoebis intensifikacia, uxvi mosavlis warmoeba, orjer
wlis ganmavlobaSi da metjerad unda mogvyavdes mosavali da a.S.
diax, ase gaCnda maSin Cemi idea afxazeTis sasoflo-sameurneo
wamorebis intensifikaciis Sesaxeb. Tumca am problemis bolomde
mogvareba aravis dagvcalda.
agvijanydnen Tu agvijanyes afxazebi da uaRresad
keTilmezobluri urTierToba Cveni dairRva im doneze, rom
erTmaneTs sisxli vadineT da bolos gamogvdevnes kidec da
dagvatovebines Cveni naloliavebi sacxovrisi.
gamaxsenda kidev erTi ram da ar SemiZlia ar vTqva:
kargad cnobili pirovneba, romelic ganagebda ara mxolod
oCamCiris teritorias, ufro metsac, wvdeboda afxazeTSi.
Tumca airia qveyana da, am kacma dakarga Tavisi samflobelo.
omi mZvinvarebda afxazeTSi. jer sada varT ar viciT ra moxdeba.
ai is tipi, romelic erT dros azanzarebda yvelafers, brdRvnida
yvelafers, Rrialebda kidec, diqtatorobda da a.S. da, amas
ras vxedav - ager Semxvda pirispir velosipediT midioda, xelSi
vedro eWira, romelSiac kartofili eyara, sakmaod wvrili
nayofebi - albaT narCeni raRac, naxevari vedro kartofiliT.
sad midixar - veubnebi - euxerxula Zalian, magram mainc ikadra
da Camodga velosipediT Cems win. vicnobdi da micnobda da mainc
vkiTxe: saiT gagiwevia-meTqi. axlos - RaliZgis gaRmiT patara
miwis nakveTi maqvs, kartofili unda davrgoo - brZana, ilorSic
gamouyenebli miwebi bevri ariso - Tqva.
iciT ra?! namdvilad cudad gavxdi, guli metkina - warmovidgine,
110
SoTa xecuriani
rom aravin icis vis ra moelis am duniaze. ver getyviT moaswro
Tu ara kartofilis dargva - male davtoveT mTeli afxazeTi,
maT Soris oCamCire. galic gamoviareT da sruliad davSordiT
afxazebs.
met-naklebad bolos mainc yvela qmedeba, gind saubari,
ekonomikamde midis. amjerad sakmaod vrceli amonaridi minda
movitano wignidan (broSuridan) „miwa - erovnuli simdidre“
es patara, magram sakmaod tevadi broSura - ar davaknineb igi
marTlac, rom wignia - saxelmZRvanelo.
misi avtoria akademikosi omar qeSelaSvili, Cemi yofili
Tanakurseli, mama misi ki erT-erTi Zlieri (siZliereSi)amjerad
codna igulisxmeba
profesori iyo saqarTvelos sasoflo-sameurneo institutSi.
ai ras wers ekonomikaze misi avtori akademikosi omar
qeSelaSvili (gv.8):
„ekonomika Zalze rTuli sistemaa. bevrs hgonia, rom kargad
icis da kargadac aris dauflebuli mis niuansebSi, magram amaSi
bevri tyuvdeba. ekonomika macduricaa, bevri labirinTi gaaCnia
da mas bevrisTvis Tav-gzac aubnevia. zogjer yofila iseTi
SemTxvevebic, roca ama Tu im pirovnebas, garkveul biznesur
garemoSi da misTvis bolomde amouxsnel xelSemwyob situaciaSi,
bevri fuli daugrovebia da aRtacebas miscemia - kargad gavuge,
vici ekonomika da aseT Sedegebs mivaRwie. am aRtacebam, aseT
kacs isic SeiZleba aTqmevinos: ekonomistma mecnierebma ra ician,
ai, me vici ekonomika, me momismineT da Cemi naTqvami SeasruleTo.
magram, isic xom WeSmaritebaa, rom did sixaruls xSirad cremlebi
mohyveba xolme, maTac, Tavyelyela da Tavis Tavze Seyvarebul
milionerebsac dastydomiaT Tavze gangaSi da sxvisi xelis
Semyureni gamxdaran. anda, TviTmkvlelobiT dausrulebiaT
sicocxle. morali - fulis Sovna sulac ar niSnavs ekonomikis
codnas“.
111
SoTa xecuriani
diax, asea swored.
da saWiroa meti dafiqreba, yvela dro Tavisebur adaptirebas
moiTxovs.
asea es...
112
SoTa xecuriani
IX. warmoebis adaptireba sabazro ekonomikis
pirobebSi
sabazro ekonomikis pirobebSi, garda obieqturi ekonomikuri
kanonebis gaTvaliswinebisa, dRis wesrigSi dgeba ekologiuri
moTxovnebis aucilebloba rogorc wesi, bunebis kanonebis
darRvevis negatiuri gavlena SedarebiT ufro gvian iCens Tavs da
rac mTavaria bunebis mxridan aseTi darRvevisaTvis „SurisZieba“
xSirad Seuqcevadia.
warmoebis procesSi ekonomikuri efeqtebis gamovlena
SedarebiT swrafad xdeba. winaaRmdeg SemTxvevaSi, mewarme am
sferoSi ar daabandebs sakuTar saxsrebs. maSin roca bevri
mewarme, Tvlis ra Tavis ZiriTad amocanad maqsimaluri mogebis
miRebas, „Tvals xuWavs “ ekonomikuri, socialuri da rig sxva
moTxovnilebebis Sesrulebaze.
zogierTi negatiuri procesi bunebis sferoSi saukuneebis,
zogjerac aTaswleulebis ganmavlobaSi grZeldeba. sakmarisia
gavixsenoT afrikis kontinentisaTvis gaudabnoebis procesi.
teqnikuri procesis sirTuleebis gamo, negatiuri movlenebi,
Tanamedrove pirobebSi Cqari tempiT viTardeba da adamianis
saqmianobasa da mis Sedegebs Soris drois anabeWdi ekonomikasa
da ekologiaSi sruliad gansxvavebulad da sxvadasxva maStabiT
gamoixateba. aqedan gamomdinare, ekonomikuri xasiaTis
gadawyvetilebebi guldasmiT gaazrebuli da mecnierulad
dasabuTebuli unda iyos.
gansakuTrebuli viTarebaa qveynis ekonomikis iseT dargSi
rogoricaa agraruli ekonomika - soflis meurneoba upirveles
yovlisa. amitom am dargis ganviTareba met gonivrulobas
moiTxovs anu adapturi ekonomika, ara wuTier sargeblianobas
gulisxmobs, aramed igi unda ganviTardes ekologiuri faqtorebis
prioritetuli dacvis pirobebSi.
113
SoTa xecuriani
es sakiTxi kidev ufro mwvavdeba Tanamedrove teqnologiebis
gamoyenebis pirobebSi.
sabazro ekonomikis damkvidrebis sawyis etapze (rogorc
Cvens qveyanaSia), maRali finansuri Sedegebis miReba xSirad
(umeteswilad) bunebrivi garemos gauaresebis xarjze xdeba.
samwuxarod aseTi magaliTebi arc Tu ise mcirea Cveni qveynis
pirobebSiac.
gawonasworebuli bazris pirobebSi aseTi gadaxrebi SesaZloa
acilebul iqnas Tavidan.
ukanasknel aTwleulSi, iqneb ocwleulSiac ki, mecnierul-
teqnikuri progresis pirobebSi adgili aqvs qimiuri industriis
ganviTarebas, ramac ganapiroba negatiuri movlenebis ganviTareba.
kerZod dazianda niadagis struqtura da tradiciuli
landSaftebi, globaluri xasiaTi miiRo kvebis produqtebis
xarisxis gauaresebam. aranaklebi sifrTxile aris saWiro
intensiuri mecxoveleobis ganviTarebis drosac, rac Tavis
mxriv xels uwyobs garemos gaWuWyianebas da aqedan gamomdinare
negatiuri movlenebis ganviTarebas.
aRniSnul garemoebaTa gaTvaliswinebiT, Tavs uflebas mivcem
da amjeradac warmovaCen Cems mosazrebebs sabazro ekonomikis
pirobebisadmi adaptirebis mizniT afxazeTis agraruli sferos
ganviTarebis, konceptualur mimarTulebis ZiriTad momentebze.
minda isic avRniSno, rom amdagvar sakiTxebze bevri sagazeTo
statiebi mqonda gamoqveynebuli (100-ze meti vrceli statiebi)
gazeT „sabWoTa afxazeTSi“, romelic Sesabamisad iTargmneboda
da qveyndeboda gazeT „sovetskaia abxaziaSi“ da „afsni-yofSis“
gverdebze e.w. „sardafis“ gverdis saxiT.
samwuxarod am statiebidan arc erTi aRar SemomrCa igi Cem
pirad arqivTan da sxva - wlebis ganmavlobaSi naSeneb-naloliaveb
sikeTeebTan erTad daikarga afxazeTSi datrialebuli tragediis
gamo mxolod erTi qolgis amara da binis gasaRebebiT, gavedi
114
SoTa xecuriani
ris vai-vaglaxiT ukrainuli gemiT baTumSi da iq davideT „bina“
sastumro „mesxeTSi“. amis Sesaxeb ukve avRniSne wina TavebSi.
diax, faqtiurad afxazeTis sasoflo-sameurneo warmoebis
intensifikaciis gziT ganviTarebis mizniT ZiriTadad moxazuli
mqonda dargis, kerZod agraruli ekonomikis reorganizaciis
sakiTxi axal, sabazro ekonomikuri garemosadmi adaptirebis
mimarTulebebis TvalsazrisiT.
cnobilia, rom agraruli ekonomikis reorganizacia metad
rTuli da xangrZlivi procesia, rac unda ganxorcieldes (aseTi
iyo monaxazi) mecnierul safuZvelze, rac Tavidan aacilebs
regionis farglebSi Secdomebisa da araefeqturi RonisZebebis
ganxorcielebas rac sakmaod iyo daSvebuli erTiani sabWouri
wyobilebis pirobebSi. am periodSi afxazeTis subtropikuli zona
CarTuli iyo sabWoeTis moTxovnilebaTa Sesabamisad erTiani
Savi zRvispireTis zonis amocanebis gaTvaliswinebis fonze. igi
gulisxmobda subtropipkuli da gnebavT samxreTuli produqciis
warmoebis maStabebis misadagebas sabWoeTis moTxovnilebebis
maqsimalurad dakmayofilebaze da naklebad iTvaliswinebda
adgilobrivi sakurorto da mkvidri mosaxleobis interesebsa
da tradiciebs. am viTarebis gaTvaliswinebiT Cvens mier
saqarTvelos subtropikuli meurneobis institutis ekonomikis
kaTedris bazaze SemuSavebuli iqna afxazeTis agraruli sferos
reorganizaciis koncefcia, romelic iTvaliswinebda samecniero-
kvleviTi samuSaoebis ganxorcielebas Semdegi mimarTulebiT:
SeniSvna-vidre am koncefciaze mivaniSnebde, avRniSnav imasac,
rom fragmentulad davamuSaveT am koncefciis mniSvnelovani
elementi, romelic waredgina afxazeTis imJamindeli avtonomiuri
respublikis xelmZRvanelobas, romelic mowonebuli iqna
afxazeTis partiul - sameurneo xelmZRvanelobaSi imJamindeli
partiuli xelmZRvanelobis pirveli piris - boris adleibas
mier. samwuxarod Seqmnili rTuli viTarebis gamo, romelic
115
SoTa xecuriani
Seiqmna maSin, am RonisZiebas ganxorcieleba ar ewera da darCa
„qaRaldze“ Cems samuSao magidaze subtropikuli meurneobis
institutis ekonomikis kaTedraze. diax, ase dasrulda igi.
amjerad, gavakeTeb SedarebiT mokle (ZiriTad) monaxazs am
koncefciis Sesaxeb.
kerZod koncefcias safuZlad daedo Semdegi mimarTulebani:
1. materialuri dovlaTis warmoebis;
2. socialuri problemis;
3. ekonomikisaTvis xelsayreli makro da mikro garemos
Seqmnis;
4. ekonomikis reorganizaciis mimarTulebiT.
Sesabamisad, materialuri warmoebis problema unda moicavdes
qveynis regionebis, calkeuli zonebis (mTiani, mTiswineTis, Savi
zRvis zolis da a.S.) mixedviT iseTi sakiTxebis Seswavla-analizs
da Sesabamisi RonisZebebis dasaxvas, rogoricaa:
a) sasoflo-sameurneo savargulebis (mTlianad miwebis)
aRricxva da kategoriebis dadgena-kadartri, inventarizacia da
a.S.
b) sasoflo-sameurneo kulturebisa da dargebis ganlagebis
arealis dazustebas, Tu saWiroa Seworeba-dazustebas da a.S.
g) tradiciuli da bazris moTxovnilebaTa prognozirebis
safuZvelze, axali dargebis ganviTarebis perspeqtivis
gansazRvra;
d) axali teqnikisa da teqnologiis gansazRvra. aRniSnuli
da sxva RonisZiebebis Sesabamisad unda Sedges miznobrivi
programebi (calkeuli sakiTxebis mixedviT, biznes gegmis doneze
da am monacemebis safuZvelze unda Sedges da Sejerdes mravali
varianti, g) optimaluri variantis dasadgenad socialuri
problemebis koncefcia unda moicavdes mosaxleobis SromiTi
dasaqmebis aqtualur sakiTxebs, Sromis nayofierebis zrdis
prognozirebis kvalobaze).
116
SoTa xecuriani
d) ekonomikis funqcionirebisaTvis makro da mikrogaremos
Seqmnis problema mWidrod unda ukavSirdebodes ekonomikuri
garemos cvalebadobis sakiTxebs. gansakuTrebuli yuradReba
unda daeTmos ekonomikuri garemos srulyofis xelSemwyobi
faqtorebis gamovlenas, Sesabamisad, saWiro sakanonmdeblo
bazris Seqmnis mizniT saWiro meqanizmebis SemuSavebas.
e) da bolos, ekonomikuri reorganizaciis problemam unda
moicvas sakuTrebiTi formis - kerZo sakuTrebis prioritetis
pirobebSi Sesabamisad axali sawarmoebi (mcire da saSualo
biznesis formis) organizaciuli safuZvlebis Camoyalibebas.
agraruli sferos ganviTarebis prioritetuli problema unda
gaxdes ekologiurad sufTa produqciis warmoeba da moxmareba.
qveynis prioriteti unda gaxdes import-esqportis efeqturi
SeTanwyobis problema. aqcenti aRebuli unda iqnas importis
Semcireba da eqsportis upiratesi ganviTareba da a.S.
qveynis ekonomikis, misi regionis mixedviT saWiroa sistemuri,
kompleqsuri midgoma da bazris koniunqturis Sesabamisad
dargebis adaptirebis RonisZiebebis SemuSaveba.
mTlianad am gzaze mniSvnelovania warmoebis - mrewvelobisa
da agraruli sferos dargebis reabilitacia, mosaxleobis
dasaqmebis, socialuri dacvis, Semosavlebis samarTliani
ganawilebis, efeqturi meTodebisa da sistemebis SemuSaveba da
rac mTavaria praqtikuli realizaciis gegmis Sedgena.
makroekonomikuri maCveneblebis gaumjobesebis fonze
mikroekonomikuri stimulirebis, sainvesticio resursebis
gafarToebis, sakuTrebis urTierTobis srulyofis RonisZiebebis
ganxorcieleba safuZveli unda gaxdes mewarmeobis (mcire da
saSualo biznesis) e.w. „saSualo fenis“ CamoyalibebisaTvis.
kategoriulad unda aRikveTos e.w. saSualos aRkveTa da a.S.
mTavaria suverenuli qveynebis rigSi msoflios ekonomikur
sivrceSi Rirseuli adgilis damkvidreba da import-eqsportis
117
SoTa xecuriani
efeqturi balansireba.
problema ra? rogor? da visTvis? - warmatebulad da
kompleqsurad gadaWra mxolod axleburi ekonomikuri
azrovnebiTaa SesaZlebeli. igi Tanamedrove mecnierul-
teqnikuri miRwevebis kompiuteruli gaTvlebis safuZvelzea
SesaZlebeli.
118
SoTa xecuriani
X. zogi ram Cemi sadeputato saqmianobis Sesaxeb
(ZiriTadi momentebi)
am sakiTxis am adgilze CarTva cota naadrevia Tumca amjerad
movlenebs gavaswreb da am sakiTxis aqtualobis gamo am konteqstSi
„Cavtev“.
TbilisSi sasoflo-sameurneo (agronomia) fakultetidan
warCinebiT davamTavreT me da gogoTur aRlaZem. aRlaZe Svilia
aRniSnuli institutis erT-erTi kaTedrisa gamgisa da igi
sakmaod cnobadi pirovneba iyo im dros.
me ki glexis Svili tols ar vudebdi mis Svils, Tumca roca
saxelmwifo komisisam gadawyvetileba miiRo orTave gagvamweses
aspiranturaSi swavlis gasagrZeleblad: aRlaZe gogoTuri
moskovSi mivlinebisaTvis gaamweses me ki - TbilisSi.
Tumca aRlaZem uari ganacxada moskovSi swavlis gagrZelebaze
da moiTxova TbilisSi darCena. cxadia misi Txovna daakmayofiles
da darCa kaTedraze aspirantis rangiT. man cxadia daamTavra
aspirantura, aspiranti gaxda saboloo jamSi profesor-
akademikosi. igi wlebis ganmavlobaSi xelmZRvanelobda
zooveterinalur instituts da a.S.
me?! me ki mimavlines ganawilebiT afxazeTSi sadac gamamweses
oCamCiris „mts-Si“ da Semdeg sxvadasxva kolmeurneobebSi
sxvadasxva dros vmuSaobdi specialobis mixedviT (agronomis
TanamdebobiT).
Sevqmeni ojaxi da sxvaTaSoris meuRlis daJinebuli TxovniT
swavla gavagrZele aspiranturaSi q. TbilisSi sasoflo-sameurneo
akdemiaSi. aqac didi konkursiT gavimarjve da gavxdi aspiranti.
Tumca es procesi aRiniSneboda didi winaaRmdegobiT. kerZod
konkursSi CemTan CarTuli aRmoCnda pirovneba, romelic amjerad
meorejer gadioda gamocdebze da mas mxars uWerda partiis ck-s
warmoamdgenloba.
119
SoTa xecuriani
saqme Cemi SantaJirebiT aRiniSna. minda gavixseno aseTi ram,
roca maSantaJebdnen SemTxveviT gamocdebis dros Sevxvdi Cems
Tanasoflels afxazeTidan-cageradan didim nikolaZes, romelic
kvalifikaciis kursebze swavlobda im dros da Sevxvdi mas vakeSi,
studqalaqSi. roca vuTxari mas, rom vapirebdi gamocdebis
mitovebas (SantaJis gamo) man gamamxneva da daeswro kidec
gamocdebis process (cxadia garedan Semyures rolSi).
erTi sityviT gavimarjve da gavxdi aspiranti saqarTvelos
miwaTmoqmedebis samecniero-kvleviT institutSi, romelic
mdebareobda saguramoSi, sadac mcxeTidan (matareblidan) fexiT
gadavdiodi, saguramoSi.
erTi sityviT davamTavre aspirantura da davicavi disertacia
Temaze: afxazeTis sasoflo-sameurneo warmoebis intensifikaciis
problemebze.
Temis damuSavebis dros rogorc ityvian detalurad
Seviswavle afxazeTis a/r soflis meurneobis intensifikaciis
problemebi.
Temis damuSavebis dros davdiodi afxazeTis soflebSi
zogjer fexiT, cxeniT, velosipediT da bolos avtobusiT da a.S.
disertaciis dacvis Semdeg vmuSaobdi oCamCiris raionis
did kolmeurneobaSi sofel koCaraSi, amjerad ukve mTavar
ekonomistad.
sabolood mimiwvies saqarTvelos subtropikuli meurneobis
institutSi (q. soxumSi) asistentis, Semdgom maswavleblis,
docentis, profesoris da a.S. TanamimdevrobiT miviwevdi win.
am periodSi gaCnda SesaZlebloba monawileoba mimeRo
konkursSi saqarTvelos parlamentis arCevnebSi zviad
gamsaxurdias prezidentobis periodSi.
mokled avRniSnav, rom zviad gamsaxurdia am arCevnebSi koCaris
#24 saarCevno olqSi rekomendacias aZlevda Cems konkurents da
ganacxada kidec, rom xma miecaT im kandidaturisaTvis, romelsac
120
SoTa xecuriani
igi emxroboda. me mainc gavimarjve arCevnebSi. Tumca arCevnebis
wina dRes CemTan RamiT ori „moskviCis“ markis manqaniT movidnen
SeiaraRebuli axalgazrdebi, romlebmac maiZules xmebi dameTmo
kostavas sazogadoebis wevrisTvis. sxvaTaSoris Cemi kolegebisa
da megobrebis SvilisaTvis. mokled vityvi, rom me iZulebuli
gavxdi dameTmo da moxda ise, rom im axalgazrdam romelsac me
davuTme (detalebs aRar vexebi) gaxda ra saqarTvelos umaRlesi
sabWos deputati, xeli moawera saqarTvelos damoukideblobis
aqts da a.S.
miuxedavad imisa, rom aRniSnuli arCevnebiT Seqmnili
sadeputato koleqtivi metad mokle xniT aRmoCnda arenaze, es
CemTvis dRemde mouSuSebel tkivilad darCa Cems istoriaSi.
afsus, ra ulmobelia cxovreba?!...
SemdgomSi Cemi soflis (cageras) axalgazrdebis daJinebuli
moTxovniT, maT Soris aqtiurobda iuri zarqua, roman xecuriani
da abesalom kopaliani, me miviRe monawileoba afxazeTis a/r
umaRlesi sabWos arCevnebSi da gavxdi afxazeTis a/r umaRlesi
sabWos depuatati 1991 wlis 31 dekembers.
afxazeTis a/r arCevnebi Catarda winaswar dadgenili
kompromisuli SeTanxmebis mixedviT qvotirebis mixedviT: 28-26-
11 anu miuxedavad a/r mosaxleobis erovnuli Semadgenlobisa
qarTvelebi mosaxleobis naxevarze cota meti iyo. 28 deputati
airCeoda afxazi mosaxleobidan, 26 - deputati qarTveli da
danarCeni erovnebisani - 11 deputati.
anu raodenobis mixedviT qarTveli depuatatebi umciresobas
warmoadgenda da Tumca maRali rangis moxeleTa SerCevis dros
arsebobda garkveuli SeTanxmebebis pirobebi Tumca, aseTi
SeTanxmeba Tavidanve iqna darRveuli. aRsaniSnavia isic, rom
sxvdasxva erovnebis deputatisagan (11) TiTqmis yvelani maleve
aRmoCndnen afxaz deputatTa mxares.
arCeul qarTveli depuatatebis SemadgenlobaSi iyvnen
121
SoTa xecuriani
komunistebi, maT Soris raikomis yofili mdivnebi, raiaRmaskomis
Tavmjdomare, rigiTi komunistebi aseve zviad gamsaxurdias
momxreebi (e.w. zviadistebi) da a.S. anu Tavidanve ar arsebobda
maT Soris principul sakiTxebze erTsulovneba da a.S. ramac
Tavi mwvaved iCina Cvens saqmianobaSi.
Seqmnil viTarebaSi me avirCie erTaderTi swori gza (Cemi
azriT) anu daviwye sadeputato saqmianoba damoukidebeli
deputatis formiT.
praqtikulad sadeputato saqmianobis didi gamocdileba
ar gamaCnda Tu, mxedvelobaSi ar miviRebT im mcireoden
gamocdilebas, romelic gamaCnda oCamCiris raionis aradus
sasoflo sabWos deputatobis dros. am rangis deputatad
amirCies Tumca, am periodSi sasoflo-sabWos deputatebis
funqcia praqtikulad ganisazRvreboda glexobidan saxelmwifos
mier dadgenili gadasaxadebis akrefiT maT Soris, gvavalebdnen
glexobidan sasoflo-sameurneo produqciis sxaelmwifoze
Cabarebis gawerili moculobiT akrefa-Cabarebas. es iyo da es
ZiriTadi sadeputato saqmianoba.
afxazeTis a/r umaRlesi sabWoSi deputatad amirCia oCamCiris
raionis samma qarTulma da erTma afxazurma sofelma, eseni iyo:
aradu, cagera, koCara da afxazuri sofeli - „cxeniswyali“ 80-mde
komli, 411 amomrCevliT, romelTaganac mxolod 11 amomrCevelma
momca xma, danarCenma 400 amomrCevelma xma misca Cems konkurents
koCarel qarTvel axalgazrdas, mxolod im sababiT, rom igi
pedagogi gaxldaT afxazuri universitetisa, sadac igi leqciebs
ukiTxavda axalgazrdebs - afxazebs, maT Soris „cxeniswyalel“
studentebs turavas, gogonas da sxvebs. ase, rom amaSi ucnauri
araferia es mkacri arCevani gaxldaT miuxedavad imisa, rom me
wlebis ganmavlobaSi vmuSaobdi, rogorc soflis meurneobis
specialisti cxeniswylis kolmeurneobaSi.
maS ase, gavxdi ra afxazeTis a/r umaRlesi sabWos deputati
122
SoTa xecuriani
praqtikulad afxazeTis umaRles sabWoSi rigiT meore sesiaze
(fraqciebisa da sxva sadeputato erTeulebis dakompleqtebis
(fraqciebis da a.S.) Semdeg wilad mxvda, sxvaTaSoris Cveni
sadeputato lideris afxazeTis a/r umaRlesi sabWos
Tavmjdomaris (vladislav arZinbas) moadgilis - deputat Tamaz
nadareiSvilis miTiTebiT, sityviT gamosvla.
rogorc wesad iqna dadgenili, winaswar dabeWdili gamosvlis
teqstis mowodebiT warvdeqi sesiis winaSe, rogorc ityvian 1,5
gverdis moculobis sityva rom CavikiTxe, „Spargalka“ gverdze
gadavde da daviwye gamosvla Cemi survilis Sesabamisad. es qmedeba,
rogorc Cans auditoriam, ZiriTadad afxazurma deputaciam
raRac reglamentis darRvevad miiCnia, Tu ra moxda ver getyviT
xmauriT, ufro sworad SeSmuSnebiT - raRac gadalaparakebebiT
gamoxates TavianTi protesti. me maSin taqtikuri svla ganvaviTare
da afxazurad warmovTqvi - „xaSarop“ meTqi. „xaSarop!“, rodesac
ufrosi asakis pirovneba saubrobs afxazuri eTikis mixedviT,
moTminebiT usmenen meTqi. ase vTqvi da vladislav arZinba fexze
wamodga da afxazurad Seaxsena afxaz deputatebs tradiciis
darRveva da aRniSna, rom xecuriani asakiT yvela CvenTaganze
ufrosia, Semdeg ki ozgania rigSi asakiT da usmineT aseT
depuatatebs - dauyvavaT. es ise, SegonebisaTvis.
Cems gamosvlaSi pirdapir mivmarTe arZinbas, rom Tqven
grigolis Ze xarT, mec grigolis Ze var-meTqi da es momentic
minda Cveni urTierTobis dadebiT sawyisad miviCniomeTqi da a.S.
raRac dadebiTi epiTetebiT mivmarTe: Tqven batono vladislav
gsurT afxazebis gmiri gaxdeTmeTqi, me ki visurvebdi Tqven
orgzis gmiri gamxdariyaviT, anu afxazebis prezidenti ki ara,
afxazeTis prezidenti unda iyoT-meTqi, radganac mosaxleobis
naxevarze cotaTi meti qarTvelebi cxovorben meTqi. afxazuri
tradiciiT asakovaniqalbatonebi marjvena xelis specifikuri
(vTqvaT afxazuri ritualiT) „uxackiscait“ mogmarTaven, xolo
123
SoTa xecuriani
igive ritualis msgavsad, qarTveli asakovani qalbatonebi ki
„Sen Semogevle Svilo“ ase mogmarTaven-meTqi da a.S. erTgvari
moferebiTi mimarTva gamoviyene da gavagrZele saubari, rom
viRvawoT erToblivi ZalisxmeviT Cveni Tvalmargaliti afxazeTis
aRorZinebisaTvis-meTqi da a.S.
vTqvi isic, rom es ra demokratia aris, roca sxdomis darbazSi
marcxniv mxolod afxazi deputatebi da maTi gulSematkivarni
zian, xolo marjvniv ki qarTveli deputatebi meTqi, isic
misaniSnebelia, rom afxazTa mxares avseben is 11 deputati
(rusi da somexi erovnebisani), romlebic ukve Tavidanve Tqven
(afxazebis) rigebs avseben-meTqi isedac, rom meti raodenobiT
arian warmodgenilni vidre afxazeTis mosaxleobis erivnul
Semadgenlobas ar Seesabameba-meTqi da a.S. gana ar aris winaswari
ganwyoba imisaTvis, rom am TaviTve deputaTa erTianobas ki ara
dapirispirebis sababis maCvenebelia-meTqi. sxvaTaSoris Semdgom
sesiaze Cemi es SeniSvna miiRes da naTela akaba diax, (naTela
- xom wminda qarTuli saxelia xom?!) gaiTvaliswines da Cveni
- qarTveli deputatebis rigebSi gadmojdnen, Tumca amjerad
ukve, rogorc ityvian kritikis pirdapir yurSi CaZaxebis niSniT
da dapirispirebis kidev ufro gamwvavebis mcdelobiT iyvnen
ganwyobilni. samwuxarod aseTi niSnis mogebiT daiwyes maT
qarTveli deputatebisadmi arc Tu iSviaTad Seurcxmyofeli
(separatistuli) gamoxdomebi.
minda isic vTqva, rom samwuxarod Cveni qarTveli deputatebi
ratomRac Tavs ikavebdnen, ufro sworad, ar reagirebdnen afxaz
deputatTa aseT qcevaze (detalebze aRarafers vambob arafers).
samwuxaroa isic, rom qarTveli deputatebis zogierTi
warmoamdgeneli, aSkarad Tu kulualurad, met Zalisxmevas
Tanamdebobis dakavebaze xarjavdnen. gansakuTrebiT davis
sagani gaxda afxazeTis a/r ministrTa sabWos Tavmjdomaris da
ministrebis arCevis sakiTxi.
124
SoTa xecuriani
amasobaSi arZinbam dro ixelTa da afxazeTis a/r ministrTa
sabWos Tavmjdomaris kandidatad warmoaCina da kenWic uyares
ministrTa sabWos Tavmjdomaris kandidaturad, sxvaTaSoris
macdurad, qarTveli kacis, Tumca qarTveli deputatebis
umravlesobisaTvis miuRebeli kandidatura. swored es
momenti gaxda qarTvel deputatTa mier protestis niSnad
sesiis datovebis sababi. amdenad demonstraciulad qarTvel
deputaTa mier sesiis datoveba gaxda sababi SemgomSi qarTvel
da afxaz deputatTa dapirispirebisa da saboloo jamSi, Cven
qarTveli deputatebi gavecaleT afxazeTis a/r umaRlesi sabWos
Semadgenlobas da samoqmedo asparezi Semdgomi muSaobisaTvis
gaxda sinopis dasaxlebaSi samTavrobo (yofili) rezidencia.
unda avRniSno, rom Cemi, vTqvaT ase, midgoma arZinbasa da
saerTod afxaz deputaTa mimarT uyuradRebod ar dautovebiaT
kolegebs (qarTvel deputatebs), romelTaganac gaisma xma, rom me
TiTqos arZinbas veloliavebodi da a.S. ara batonebo! me arZinbas
ar veloliavebodi, me veloliavebodi qarTvelTa da afxazTa
urTierTobas metic, dResac mimaCnia, rom afxazebisaTvis
qarTvelebze ufro axlobeli, gnebavT damTmobi da metic -
mokeTe da keTilis msurveli ar arsebobs msoflioSi. me vfiqrob
arc arZinbaze ar iyo mTlianad damokidebuli misi qceva, aramed
igi gare Zalebis zewolis gavleniTac iyo ganpirobebuli. aseTi
azri maSin gamiCnda, roca arZinbam erT-erTi saubris dros
ganacxada, rom Cven qarTvelebis winaaRmdegi sulac ara varTo,
magram ratom maindamainc Tbilisidan gzavnian afxazeTSi maRal
Tanamdebobebze pirebs, maSin roca afxazeTSiac moiZebneba
Rirseuli qarTvelebi, romlebmac SeiZleba imuSaon maRali
rangiT Tanamdebobaze afxazeTis mTavrobaSio da a.S.
diax! damijereT ase iyo ramdenjerme Tumca, saerTo
mdgomareoba Tavidanve daZabulad warimarTa, rac vfiqrob
metwilad garedan zewolis mizezi iyo metadre.
125
SoTa xecuriani
me swored qarTvelTa da afxazTa keTilmezoblur
urTierTobis Senarcunebas veloliavebodi. Tumca, samwuxarod
gare Zalebi wlebis ganmavlobaSi cdilobdnen afxazeTSi gavlenis
mopovebas. es xom kargad cnobili ambavia.
maS ase: sinopis rezidenciaSi qarTvel deputatTa saqmianobis
periodSi, me piradad araerTxel momiwia sityviT gamosvla da
yovelTvis avRniSnavdi, rom qarTvelTa da afxazTa urTierToba
aris imdenad keTilSobiluri urTierToba, rom misi
SenarCunebisaTvis Zalisxmeva aucielbelia dResac da ase iqneba
momavlSiac. me aseTi mowodebiT gamovedi, roca Tbilisidan
Camovidnen korespondentebi, romelTanac Tamaz nadareiSvilis
davalebiT momixda satelevizio saubari, maSinac miuReblad
CavTvale qarTvelTa da afxazTa dapirispireba metic, erT-
erT Sekrebaze, rodesac ganixileboda afxazeTSi saqarTvelos
xelisuflebis survili SeiaraRebuli gvardiis Semosvlis
Taobaze, me kategoriuli winaaRmdegi gamovedi da saWirod
miviCnie ara tankebis, qvemexebisa da sxva mZime kategoriis iaraRiT
aRWurvili nawilebis Semoyvana aramed saWirod vTvlidi da
avRniSne kidec qarTvel deputatTa da sxva mraval Tanamdebobis
pirTa Sekrebaze, rom SemoviyvanoT mxolod Sinagan saqmeTa
saministros da uSiSroebis kontigenti, romlebic SeZleben
im Zalebis ganeitralebas, romlebic Zarcvavdnen rkinigzis
Semadgenlobebs da aRkveTden maradiorebas.
magram cxadia Cemi mosazreba darCa „RaRadebad Sina“. ufro
metic, aseTi saubris xmamaRlad gancxadebis Semdeg, CemTan movida
sinopSi e.w. „daCaze“ soliduri pirovneba amerikul formaSi
Cacmuli, man gamixmo iqve ezoSi mraval meomarTagan gamijvnis
mizniT da erTi - erTTan (es misi gamonaTqvamia) miTxra, rom „aseTi
Tqveni saubari cxadia, adamianurad misaRebia, magram mimoixede
ramdeni SeiaraRebuli adamianebi arian aq warmodgenili da
Znelia maT elaparako mSvidobianobaze - winaaRmdeg SemTxvevaSi,
126
SoTa xecuriani
Tqven SeiZleba aRmoCndeT mZime mdgomareobaSi“ da mirCia, gvian
RamiT im adgilidan gacla.
man gamando Tavisi vinaoba. igi maRali rangis wamormadgeneli
iyo saqarTvelos uSiSroebis samsaxuridan.
merwmuneT rasac vambobb es Cemi gulwrfeli midgomis Sedegi
iyo da, meti araferi.
diax! me dRemde vrCebi im poziciaze, rom qarTvelTa da
afxazTa urTierToba, rogorc ityvian, dRes ara, xval, xval ara
zeg, aucileblad aRdgeba da, ganviTardeba keTilmezobluri
urTierToba. diax! es mxolod drois faqtoria - meTqi.
imaT ki vinc skeptikurad uyurebs am sakiTxs maT gasagonad
vityvi imas, rom ase rom efiqraT Cvens winaprebs arc Tbilisi da
arc kaxeTi (sxva teritoriebze rom araferi vTqvaT), dRes aRar
iqneboda saqarTvelos SemadgenlobaSi.
am mosazrebas me imaT mimarT, gansakuTrebiT im axalgazrdebis
mimarT vambob, romlebic didad samwuxarod am boben imasac,
rom ori aTeuli da meti weli gavida mas Semdeg rac afxazeTi
iZlebiT datova qarTvelebma, uamravi sisxli daiRvara da a.S.
raRa dros afxazeTSi dabrunebaze saubariao?! ex! aseTi saubari
misaRebia?!... qarTvelebo?! fiqric ki ar unda davuSvaT aseTi?!
gvaxsovdes, rom afxazeTi iseve rogorc samaCablo,
saqarTvelos ganuyofeli nawilia da igi kvlav aseTad gaxdeba
momavalSiac.
diax, diax! aseTia istoriis gakveTili - qarTvelTa da afxazTa
keTilmezobluri urTierToba maradiuli, istoriuli cnebaa
Zvirfaso afxazeTelebo, es mudam unda gvaxsovdes!!!
rac Seexeba am bolo dros ruseTsa da afxazeTs Soris
gaformebul xelSekrulebas, romelic afxazeTis e.w. prezidentis
raul xajimbas xelmoweriT gaformda es, Cemi azriT, droebiTi
movlenaa da erTgvari gaTamaSebaa.
davaneboT yvelafers Tavi da vTqvaT erTi wuTiT, rom
127
SoTa xecuriani
yvelaferi qarTvelebs dabraldes, Tumca ase, ra Tqma unda,
ar aris, es garedan Tavsmoxveuli droebiTi movlenaa, Tumca
yvelaferia SesaZlebeli dro da istoria, droTa ganmavlobaSi
yvelafers Tavis adgils miuCens - me ase vfiqrob.
erTi ki mainc unda iTqvas kerZod, rogor sZinavT afxazebs,
gnebavT rusebsa da yvela imaT vinc amjerad qarTvelTa saxlebsa da
ezo-karSi nebivroben. amboben RmerTi maRal sivrceebSic swvdeba
da aramgonia naarmi sxvisi qoneba, Tundac igi Tavsmoxveuli omis
meSveobiT (sxvisi daxmarebiT aris mopovebuli, maradioruli
gziT) aramc da aramc gemrieli ar iqneba. diax, diax! asea es!!!
Cemi azriT ar iqneba uadgilo Tu, aq Sevitan im saintereso
leqsebs, romelic ekuTvnis Cemi meuRlis biZaSvils (azanTidan)
ilvardi gasvians, romelic amjerad, samwuxarod gardacvlilia.
aRniSnuli leqsebi man eqspromtad dawera Cemi dabadebis 65
wlisTavze, roca am RonisZiebaSi monawile iyvnen Cemi aWareli
megobrebi.
maS ase:
vuZRvni 9 aprils,
akakiseul motivebze
aWara, Cemo aWara
aWara, Cemo aWara,
usayvarleso mxareo!
Cemo lamazo baTumo,
izarde, gaixareo!
sityva „ltolvili“ ar giyvars,
aWara, tkbilo mxareo!
afxazeTidan devnili,
Sen Svilad aRiareo!
lukma gauyav Tanabrad,
128
SoTa xecuriani
da SenTan aziareo!
sawol-sagebi dauTme,
Sen WerqveS Seifareo!
nuravis hqonia aWara!
umtkivneulo mxareo,
rom saqarTvelos bedisTvis,
Sena xar mgloviareo!
dResac bevri gaqvs aWarav!
Sen Seneuli mwareo,
magram mSvidoba xom giyvars,
sul amiT gadafareo!
aWaris keTilmosurnev!
icocxle gaixareo,
da saqarTvelos karibWe,
aSene gaaxareo!
aWara, Cemo aWara!
usayvarleso mxareo,
Cemo lamazo baTumo,
izarde gaixareo!
09.04.95w.
vuZRvni omSi daRupul cagerlebs
cagera, Cemo cagera
cagera, Cemo cagera!
erT dros naqebo xvaviTa,
dRes gvelni Semogxvevian,
tura-mgeli da yvavica!
nabrZoli Seni Svilebi,
129
SoTa xecuriani
Sengan droebiT wavida!
Tumca sul Senze fiqroben,
diliT saRamos RamiTa!
isini dabrundebian!
da sasaflaos morTaven,
SvilTa mSobelTa saZvales,
Tavisi cremliT morwyaven!
nu ggonia rom sul itireben!
da, amiT Tavis mters axareben,
ar daindoben vinc uRirsia,
icode maT ar gaaxareben!
ara mgonia uRirsi iyos,
yvela afxazi, sxva mezobeli!
Tumca arian avis mzaxvelni,
da yvela juriT daundobelni!
diax, vecadoT rom aRar SevcdeT!
zustad SevitanoT Cven Tavis mqnelni,
erTmaneTisagan gamovarCioT
avis mosurne da kargis mqnelni!
cagera, Cemo cagera!
erT dros naqebo xvaviTa,
dRes gvelni Semogxvevian,
tura-mgeli da yvavica!
09.04.95w.
minda aqve mivawero Cemi komentari: es leqsi genialuria
ara rogorc leqsi misi wyobiT, aramed Sinaarsia namdvilad
genialuri. aseTi „masala“ cxadia Sesanaxia da Taobebs unda
gadaeces aucileblad. es Cemi azria, Tumca samwuxarod me veRar
vaswreb Cemive azris realizacias. vxedav amas dRes - didad
samwuxarod.
130
SoTa xecuriani