1. DIZALICE

Dizalice se mogu definisati kao sredstva sa periodičnim radom za pretovar (transport) rasute i komadne robe u okviru ogranicenog radnog prostora koji je odredjen konstruktivnim karakteristikama dizalice. Pri radu dizalica poseban značaj u realizaciji pretovarnog procesa ima podizanje i spustanje tereta.

Prema vrsti pogona dizalice se razvrstavaju u dve grupe:- sa električnim i- SUS motorima

Prema konstruktivnom obliku dizalice se razvrstavaju u više grupa. Sa aspekta realizacija logističkih procesa najznacajnije su sledeće tri grupe konstrukcija:

- Mosne- Ravne- Lučke – portalne

Dizalice sa električnim pogonom se po pravilu kreću po šinama, dok dizalice sa pogonom preko SUS motora imaju noseći ram i pogonski sistem sličan drumskom vozilu.

Oblasti primene su razne, od luka, transportnih centara, ... radionica, servisa itd. U industriji su našle veoma veliku primenu i sreću se u različitim konstruktivnim oblicima, zavisno pre svega od procesa koji opslužuju i karakteristika / obeležja TZ u tim procesima.

1

2. MOSNE DIZALICE

Mosna dizalica ima oblik mosta, koji se krece po visoko podignutim sinama iznad operativne površine. Šine po kojima se kreće most kod zatvorenih objekata oslanjaju se na građevinsku konstrukciju objekta, a pri radu na otvorenom staza se izvodi kao posebna konstrukcija od armiranog betona ili čelika. Nosivost i raspon mosnih dizalica kreće se u veoma širokom dijapazonu. Nosivost može da varira u opsegu od 2,5 do 5000 [kN], a raspon od nekoliko metara do nekoliko desetina metara. Jednostavnost, pouzdanost u radu, mali zahtevi za održavanjem, fleksibilnost i druge karakteristike su ih učinile široko prisutnim transportno –manipulativnim sredstvom, kako (skoro tipičnim) u industriji, tako i u drugim delatnostima (luke, transportni centri, skladišta, ...). Ovde su dati neki primeri mesta primene:

U praksi se mogu sresti i prilično neobična rešenja, kao na sledećoj slici:

Most dizalice služi za kretanje kolica koja nose zahvatni uredjaj sa mehanizmom za dizanje i spustanje tereta. Konstrukcija mosta je određena osnovnom koncepcijom postrojenja, tako da se na nju ne moze bitno uticati. U glavne sistemske elemente mosne dizalice pored prethodno pomenutih elemenata (mosta i klica) ubrajaju se pogonski sistem i sistem za upravljanje.

2

Konstrukcije kolica zavise od namene dizalice. Prema konstrukciji kolica mosne dizalice se mogu podeliti u dve grupe:

- Standardne dizalice konvencionalnog oblika za rukovanje komadnim i rasutim teretima sa tzv. slobodno visećim tretom. Kačenje komadnog tereta kod ovog tipa kolica realizuje se obično preko kuke, a u određenim slučajevima primenom specijalnih zahvatnih uređaja (elektromagneti, klješta, i dr.) koji obezbeđuju značajno ubrzanje procesa kroz aktivno zahvatanje i odlaganje tereta.

- Namenske tj. specijalne oblike mosnih dizalica

3. SPECIJALNI OBLICI MOSNIH DIZALICA

Specijalni oblici mosnih dizalica su kolica posebno prilagođena i bitno se razlikuju u odnosi na sisteme koji se koristze kod dizalica opšte namene. Ovu grupu sačinjavaju:

- Dizalice prilagodjene potrebama procesa u metalurgiji- Slagači- Specijalne dizalice za automatizovana skladišta profila i šipkastog materijala- Konzolne zidne dizalice i- Viseće dizalice.

Za specijalne oblike mosnih dizalica karakteristično je da teret obično nije slobodno obešen, već se na kolicima nalazi specijalan sistem za prinudno vođenje tereta. Konstruktivni oblik kolica bitno zavisi od oblika mosta. Most se sastoji od jednog ili dva glavna i dva čeona nosača. U čeonim nosačima su smepteni pogonski i slobodni točkovi preko kojih se most oslanja na stazu i ostvaruje translatorno kretanje.

3.1. DIZALICE PRILAGOĐENE POTREBAMA U METALURGIJI

U metalurgiji se tradicionalno koristi nekoliko namenski razvijenih oblika mosnih dizalica koje su dobile i ime prema vrsti procesa u kojima učestvuju: plivačke, striper, dizalice za šaržiranje, traverzne dizalice i dr. Za ovu vrstu dizalica je karakteristično da posedaju uglavnom ekstremno velike nosivosti, da su izložene uticaju visokih temperatura i da su strogo namenski građene, tj. konstruktivno maksimalno prilagođene realizaciji specifičnih zahteva u procesima koje opslužuju. Njihova primena je ograničena.

3

3.2. MOSNE DIZALICE – SLAGAČI

Dizalice – slagači su tipičan predstavnik moderne generacije dizalica koje se najvise koriste za rukovanje standardizovanim logističkim jedinicama: paletama, kontejnerima, specijalnim oblicima paleta za metalurške proizvode u modernim skladiptima sa velikim visinama slaganja, koja su postala posebno aktuelna u današnjim uslovima pooštrene zaštite okoline. Dizalice slagači nalaze primenu iu skladištima debelih limova velike dužine, kotura, motora velike snage koji se preko traverze kače o kuke konzolnih regala bez primene paleta. Pored viljuške kao zahvatni uređaj koristi se trn, kuka, magnetne traverze za pločaste materijale. Dizalice slagači imaju relativno širok opseg nosivosti do 50 kN i pogodne su za visine slaganja do deset metara.Osnovna prednost dizalica – slagača leži u činjenici da drugi poznati sistemiza visoko slaganje ne mogu da obezbede veliku nosivost na visini dizanja koju ostvaruje dizalica – slagač. Od značaja je da su one smeštene u prostor ispod krovne konstrukcije, da pri rukovanju teretom nisu potrebni radni hodnici velike širine. Dizalica slagač ne generiše posebne zahteve po pitanju kvaliteta poda skladišta. Još jedna značajna prednost dizalica slagača je i to što se sa povećanjem visine podizanja tereta povećava stabilnost. Kabina vozača dizalice se nalazi na stubu koji nosi zahvatni uređaj, tj. viljuške i pri rukovanju se podiže i spušta zajedno sa viljuškama, tako da sa male distance prati proces rada. Most kod dizalica slagača je dvogredi kao i kod konvencionalnih mosnih dizalica. Kolica su složenijekonstrukcije u odnosu na kovencionalne mosne dizalice, jer pored osnovnog rama sa cetiri točka preko kojih se kolica oslanjaju na most, kolica imaju i jedan prstenast ram koji omogučava rotaciju stuba za nošenje zahvatnog uređaja i kabine. Na prstenastom ramu je i vitlo za dizanje tereta. Opisana konstrukcija omogućava kretanje zahvatnog uređaja u poprečnom i podužnom pravcu, podizanje, spuštanje i rotaciju. Stub koji nosi zahvatni uređaj i kabinu ima finkciju vođice za zahvatni urađaj i kabinu i može da bude izveden iz jednog i više delova.U skladištima pored rukovanja paletama u skladišnoj zoni dizalica slagač se moze uspešno primeniti i na frontu pretovaraza utovar i istovar vozila. Kod manjih visina slaganja upravljanje dizalicom se ne obavlja iz kabine, već iz prolaza tj. radnog hodnika ili sa platforme koja se nalazi na stubu.

3.3. SPECIJALNE DIZALICE ZA AUTOMATIZOVANA PROFILA I ŠIPKASTOG MATERIJALA

Strukturne promene u proizvodnim sistemima, tj. potreba za uvođenjem fleksibilnim proizvodnih sistema ubrzali su razvoj novih tehnologija u oblasti proizvodne logistike u koje spada i nov sistem automatizovanih skladišta za šipkaste materijale u okviru pogona za pripremu materijala. Šipke se skladište u specijalno prilagođenim konzolnim regalima na paletama – kasetama koje mogu da budu različite dužine. Staza za kretanje mosta je integralni deo regalne konstrukcije, a vertikalno kretanje traverze posle pozicioniranje mosta je po vođicama. Zahvatanje i odlaganje kaseta se realizuje pomoću kratkih teleskopskih viljuški postavljenih na traverzu.

4

3.4. KONZOLNA DIZALICA

Ovaj tip dizalica je veoma “popularan”u proizvodnim i sličnim procesima. Svojom jednostavnom konstrukcijom, relativno niskom cenom i lakom montažom se prilagođavaju na radnom mestu i povezivanju radnih mesta koja su vezana tehnologijom osnovnog procesa. Sreće se nekoliko tipičnih rešenja postavljanja – vezivanja za građevinsku konstrukciju.

Spektar nosivosti je veoma širok. Jasno, udaljenjem od oslonca, nosivost opada po dijagramu koji dostavlja isporučilac. Sledeći primeri ukazuju na širok spektar primene ovog konstruktivnog rešenja dizalica.

5

Primena “baterije”ovih dizalica može nekad da bude rešenje unutrašnjeg transporta u pogonu, kako se to uočava na slici:

Primeri kombinacije mosne dizalice i “baterije”konzolnih dizalica

Primeri konzolnih dizalica sa primenom na otvorenom prostoru

6

3.5. KOMBINACIJA MOSNIH I KONZOLNIH DIZALICA

Tipično upravljanje konzolnim dizalicama podrazumeva rukovaoca – obično radnika na radnom mestu. Komande se, kod motornog pogona, zadaju preko komandne table i rukovanje je po pravilu veoma jednostavno i ne zahteva kompleksnu obuku.

3.6. VISEĆE DIZALICE

Kao specijalan oblik mosne dizalice viseće dizalice je pre dvadesetak godina razvio poznati nemački proizvođač Demag. U razvojnoj evoluciji dizaličnih postrojenja viseće dizalice su razvijene iz monošinskih sistema. Zahvaljujući njihovoj tehničko – tehnološkoj srodnosti kao i mogućnosti kombinovanja ovaj tip dizalica našao je veoma široku primenu u industriji, robnim centrima, odnosno transportno – pretovarnim procesima.

Monošinsko postrojenje Predstavlja specifičan transportni sistem relativno velike fleksibilnosti, namenjen za transport pre svega komadne robe u industriji i robno transportnim centrima sa dobrim mogućnostima za primenu automatizacije. Osnovne sistemske komponente su šina za vođenje i kolica za nošenje tereta.

Viseća mosna dizalicaKao sto je na početku rečeno viseča mosna dizalica je nastala kao rezultat evolutivnog razvoja monošinskih sistema sa ciljem da se dobije fleksibilan sistem koji u kombinaciji sa monošinskim postrojenjem može da opslužuje na racionalan način kompleksne sisteme sa veoma komplikovanim transportno – manipulativnim zahtevima. Za razliku od konvencionalne ležeče mosne dizalice koja se na stazu oslanja odozgo, viseća dizalica je obešena na stazu. Za nju je takođe karakteristično da se čeoni i glavni nosači ne nalaze u istoj ravni, već su smaknuti upravo da bi se ostvarila mogučnost međusobnog sprezanja dizalica kao i dizalica sa šinom za vođenje monošinskog postrojenja. Sprezanje nosača dve dizalice se realizuje u zavisnosti od građevinskih uslova direktno ili indirektno. Standardne viseće dizalice sa jednim glavnim nosačem se obično grade sa nosivostima od 5 do 63 kN, a konstrukcija sa dva glavna nosača sa nosivostima od 20 do 100 kN.

7

4. ZAKLJUČAK:

Navedene pogodnosti su dovele i do razvoja kombinovanih rešenja baziranih na mosnim dizalicama. Cilj je da se ostvari što je moguće racionalnija primena dizalica i ubrzaju pojedini elementi ciklusa, kao i da se smanji potrebna energija, što je posebno značajno kod “teških”konstrukcija.

8

5. LITERATURA:

1. Dr Milan Sretenović, „Mehanizacija pretovara - pretovarne mašine i projektovanje pretovarnih procesa“.

2. Materijal sa saobraćajnog fakulteta – Beograd

9

SADRŽAJ:

1. DIZALICE ..............................................................................................................12. MOSNE DIZALICE ...............................................................................................23. SPECIJALNI OBLICI MOSNIH DIZALICA ........................................................33.1. DIZALICE PRILAGOĐENE POTREBAMA U METALURGIJI ........................33.2. MOSNE DIZALICE – SLAGAČI .........................................................................43.3. SPECIJALNE DIZALICE ZA AUTOMATIZOVANA PROFILA I ŠIPKASTOG

MATERIJALA.........................................................................................................43.4. KONZOLNA DIZALICA .......................................................................................53.5. KOMBINACIJA MOSNIH I KONZOLNIH DIZALICA ......................................73.6. VISEĆE DIZALICE.................................................................................................74. ZAKLJUČAK …………………………………………………………………….85. LITERATURA .......................................................................................................9

10

11