SPIEGEL AAN SCHERVEN Fragmentatie in de eerste helft van de twintigste eeuw

WOI Economische CrisisOpkomst Fascisme

WOIIInternationalisering

Avant Garde

Wat houdt zich schuil achter het zichtbare:Erwartung: Arnold Schönberg:Het expressionistische ‘Erwartung’, is een nachtmerrie-achtig zangstuk voor sopraan en orkest over de dramatische zoektocht van een vrouw naar haar geliefde, het is een uitvergroting van emoties. De muziek versterkt de verschillende stemmingen.

Onderhuids:In 1900 publiceert Sigmund Freud zijn studie: Traumdeutung; de mens wordt gestuurd door zijn onderbewuste.Het alledaagse gedrag is een gecultiveerd masker, een vliesdunne huid waaronder de echte emoties, gevoelens en driften schuilgaan. Theorie ten behoeve van zijn therapie.

In 1901 ontving WilhelmRöntgen de Nobelprijs voor de door hem ontdekte ‘x- stralen’; die laten zien dat onder de huid de dood zich al schuil houdt in de vorm van een skelet.

Schönberg: ‘De rode blik’1911

H.11 vwo

Abstractie

Kandinsky: Lyrisch 1911

Het loslaten van de nabootsing: toon, vorm en kleur op eigen krachtAtonaal: In een brief aan de schilder Vassily Kandinsky pleit Schönberg voor het breken met de regels die ons zijn voorgehouden in opvoeding en opleiding. ‘Kunst behoort tot het onderbewuste, het instinctieve’. Hij breekt met de regels van de klassieke harmonieleer (welke tonen kunnen gecombineerd worden en liggen goed in het gehoor). ‘Erwartung’ is een voorbeeld van atonale muziek, dat ons vals in de oren klinkt. In‘Walzer’ (1923)horen we een volledige twaalftoonsysteem. De componist bepaalt zelf hoe hij de twaalf tonen rangschikt en elke toon mag pas weer gebruikt worden als de hele reeks is afgewerkt.

Kleur als klank: In 1911 woont Vassily Kandinsky een voorstelling van Schönberg bij en hoort een geestverwant. Hij laat, vergelijkbaar met Schönberg, de geldende regels los: niet de voorstelling, maar lijn, kleur en vorm roepen emoties op. Hij vergelijk kleuren met tonen en muziekinstrumenten:’Geel klinkt als een schelle trompet’. Kandinsky en Schönberg onderstrepen de noodzaak van abstracte kunst om het innerlijke weer te geven.

Schönberg: Het object van de schilderkunstzal niet langer toebehoren aan het reproducerende oog.

Volkskunst: Kandinsky publiceert in 1911 ‘Über das Geistige in der Kunst’. Kunst moet uitdrukking geven aan een niet-materiële, geestelijke wereld. Marc en Kandinsky richten ‘Der Blaue Reiter’ op, een kunstenaarsgroep met o.a. ook Paul Klee. Bij hen veel Belangstelling voor volkskunst abstractie is van alle tijden en duikt overal op.

Abstractie: Vassily Kandinsky

Murnau Castle Courtyard 1908 Grote Studie 1914

Improvisatie 30, 1913

Abstractie: Franz Marc

Blauwe Paarden 1911 Vechtende vormen 1914

The fate of the animals 1913

Abstractie: Paul Klee

Southern Gardens 1919

Face 1922

Red Waistcoat 1939

Rituele Oerdans

Vaslav Nijinsky

ongetemde driftenLes Ballet Russes:De waardering voor niet-westerse kunst speelt een rol in het grote succes van het dansgezelschap Les Ballets Russes in Parijs. Diaghilev kiest ook samenwerking van beeldende kunstenaars en componisten en een indrukwekkende rolbezetting. Vooral de jonge danser Vaslav Nijinski is een fenomeen: ‘hij spring zo hoog dat zelfs de vogels jaloers zijn’.Voor het ballet ‘L’après_midi d’un Faune’ (aanvankelijk op bestaande muziek van Debussy) ontwerpt Léon Bakst voor Nijinski een exotisch kostuum, dierlijk en goddelijk tegelijk, want een faun is een bos-god. De impressionistische muziek sluit niet aan bij de wilde dansbewegingen, voor de latere voorstellingen schakelt Diaghilev een moderner componist in: Igor Stravinsky

Kostuum voor een Faune Kostuum voor Narcissus

Rituele OerdansLe sacre du printemps:Stravinsky schrijft voor Les Ballet Russes ‘Le sacre du printemps’. Gebaseerd op de oude Russchische traditie de lente te vieren. Een jong meisje wordt geofferd om de god van de lente gunstig te stemmen. Stravinski volgt niet de westerse symfonische opbouw toe maar vertolkt het geweld door een ingewikkelde opeenstapeling van akkoorden, een uitbarsting van klanken en onregelmatige ritmische structuren: ostinato’s . Dit principe van herhaling is veel meer eigen aan oosterse muziek. De choreografie schrijft een rituele oerdans voor: blootsvoets stampvoeten, zwaartekracht wint van gewichtloosheid: lichamen storten zich ter aarde. Geen klassieke basisposities meer, geen romantische gewichtloosheid. Het publiek reageert woedend.

Vaslav Nijinsky

Fragment Sacre-du-Pr.Bejard

Fragment Ballet Russes Sacre-du-Pr.

Fragment: The rite of SpringKirov Ballet. Nijinski Choreography

The Rite of Spring

Grahamdans: In 1984 schrijft Martha Graham een bewerking van ‘Le Sacre’. Haar choreografie schrijft vloeiender bewegingen voor. Het stuk, ‘The Rite of Spring’, is een voorbeeld van haar danstechniek. Gevoelens worden op expressionistische wijze uitvergroot: de geestesgesteldheid wordt op een lichamelijke manier tot uitdrukking gebracht. (Freud) Het contrast tussen spanning en ontspanning van het lichaam is daarbij de basis. Net als bij Nijinsky speelt ook voor Graham zwaartekracht een belangrijke rol, wat zich uit in liggen, zitten en vallen: bewegingen die in het klassiek ballet niet voorkomen.De Grahamdans speelt in hedendaagse dansopleidingen een belangrijke rol.

Rituele OerdansFragment Martha Graham

Jazz

Advertentie met Scot Joplin

Een manier om alle ellende te ontvluchten

Ragtime: Na ‘Le Sacre’- een mijlpaal in de muziekgeschiedenis- slaat Stravinsky een nieuwe weg in. ‘Ragtime’ een stuk voor elf instrumenten is hiervan een voorbeeld.Het is gebaseerd op jazzmuziek van New Orleans. Jazz kende hij alleen als bladmuziek.‘Hit the note twice’ is de lijspreuk van de ragtime, een pianostijl rond 1900 in New Orleans gespeeld in clubs en bars door zwarte pianisten. Stijl kenmerkt zich door een strakke baspartij terwijl de melodie hier ritmisch tegenin gaat: ragged time: verscheurde maat.Veel ragtime pianisten kunnen geen noten lezen en spelen op hun gevoel. Toch wordt de ragtime de eerste genoteerde zwarte muziek. De pianist Scott Joplin ontwikkeld zich tot echte componist. Als dansmuziek past de ragtime bij de cakewalk een dans waarin de zwarten spottend het dansen van de blanken imiteren.Wie het beste danst krijgt een cake.

Fragment Cakewalk

Jazz Een manier om alle ellende te ontvluchten

Feeling blue: Bessie Smith greit op in bittere armoe, zoals zoveel zwarte gezinnen. Voor haar is deshowbusiness: een ‘ticket for e better life’. Op jonge leeftijd gaat zij op tournee met rondtrekkende minstrelshows en zingt zij de blues. De ‘St’Louis Blues’ (1925) gezongen door Bessie Smith met Louis Armstrong (1901-1971) op cornet, gaat over een onmogelijke liefde.De cornet levert commentaar op de tekst. Blueszangers zetten de tonen vaak expres onzuiver in –’dirty intonation’ - of ze glijden naar de goede toon. De meeste blues worden in een slepend tempo gespeeld.Blues is een soort volksmuziek die vanaf 1900 door de Noord-Amerikaanse zwarte bevolking beoefend en beluisterd wordt. Het neerslachtige karakter van de blues is een duidelijke afspiegeling van de toenmalige situatie. Na de afschaffing van de slavernij is de zwarte wel vrij, maar heeft totaal geen rechten.Bluesteksten gaan over de zorgen van het dagelijkse leven, nooit vrolijk, eerder berustend.

In de melodie worden ‘blue notes’gebruikt, noten die in combinatie met de begeleidingsakkoorden een spanning oproepen.

Bessie Smith (1894-1937)

Fragment Bessie Smith

King Oliver’s Creole Jazz Band (1923)

Josephine Baker (1906 St Louis-1975 Parijs) La Revue Nègre

Als Storyville gesloopt wordt trekken veel muzikanten naar Chicago. Aanvankelijk spelen zij verder zoals ze gewend zijn. Orkestleider en trompettist Joseph King Oliver laat Louis Armstrong overkomen.In Chicago ontstaat in de jaren twintig een ‘eigen’ Chicago-stijl, waarin solistische prestaties belangrijker worden: ‘Basin Street Blues’

New Orleans Jazz: In New Orleans, een smeltkroes, groeit te midden van de honky tonks,(obscure kroegen in zwarte woonwijken) Louis Armstrong op. In Storyville, de uitgaanswijk van New Orleans speelden de orkesten vooral ragtime en blues. Op thema’s wordt geïmproviseerd en alle kenmerken van de jazz zijn aanwezig, al klinkt de swing nog niet top. Rond 1915 Dixieland: de variant van blanke orkesten op deze ‘zwarte jazz’uit Storyville.

Jazz

Fragment Josephine Baker

In de jaren twintig wordt in Parijs de Revue Nègre populair.Het optreden van Baker bevestigde het beeld dat het blanke publiek had van de ‘primitieve neger’.

MaskersDie Brücke: Eind 19e eeuw zegt Nietsche: ‘De muzen van de kunsten der “schijn” verbleken voor een kunst die in haar roes waarheid spreekt’. Dit’idee klinkt ook door in het manifest van Ernst Ludwig Kirchner dat hij voor de expressionistische kunstenaarsgroep ‘Die Brücke’ schrijft. Hierin roept hij een nieuwe generatie kunstenaars op ‘direct en onvervalst dat wat hen tot scheppen drijft weer te geven. Kirchner laat zich inspireren door de maskers en mensfiguren uit het volkenkundig museum. Deze beelden, in eenvoudige en krachtige vorm, drukken oerdriften uit die schuilgaan achter het zichtbare. Deze belangstelling is in zijn werk terug te zien, m.n. in de houtsnede passen de kunstenaars een bewust primitieve stijl toe.

Invloeden van uitheemse volkskunsten

Drie badende vrouwen 1913Naakt achter gordijn 1910

Ernst Ludwig Kirchner:

Zelfportret als soldaat 1915Straat in Berlijn 1913

Met de gevestigde kunst heeft Kirchner weinig op. Liever laat hij zich inspireren door het volkenkundig museum in Dresden.

Karl Schmidt Rottluff

Farizeeërs 1912

Kiezen voor een bewust primitieve stijl.

Emy 1919

Houtsnede

Die Brücke

MaskersKubisme: Ook Pablo Picasso is gefascineerd door primitieve kunst. De maskers duiken op in zijn ‘Les Demoiselles d’Avignon’ (1907) waarmee het kubisme wordt ingeluid. Naast het onderwerp- een hoerenkast- is de schilderstijl aanstootgevend. Het opdelen van het schilderij in allerlei losse hoekige fragmenten is kenmerkend voor het kubisme. Ze analyseert de werkelijkheid, splitst die op in delen en voegt die, na tussenkomst van de kunstenaar, weer samen. Ook de kubist wil meer dan alleen maar de buitenkant laten zien. Bij de expressionist speelt het gevoel de belangrijkste rol. Bij Picasso komen dat wat gezien én dat wat gevoeld wordt min of meer samen.

Picasso:Head of a woman 1907

Invloeden van uitheemse volkskunsten

Les Demoiselles ‘d Avignon 1907.

Pablo Picasso

Zelfportret 1907

Gefascineerd door primitieve kunst.

Portret van Vollard 1910Kubisme

Pablo Picasso Steeds op zoek naar nieuwe uitingsvormen.

Guernica 1937

Kubisme Braque: Stilleven met kaarten 1910

Ossip Zadkine: stad zonder hart

Braque: Viaduct 1910

Frits Wotruba:der Denker

Lipchitz:Man met klarinet

MaskersParade:In 1917 ontwerpt Picasso een decor en kostuums voor ‘Parade’ van Les Ballet Russes. De kostuums zijn min of meer decorstukken die tot leven komen. Deze ‘kubistische’ choreografie is voor de dansers geen makkelijke opgave. Het verhaal speelt zich af rond een Music Hall. Het is een voorstelling met meerdere acts waaronder ‘Het Amerikaanse meisje’. Eric Satie schrijft de muziek voor Parade. Hij verwerkt hierin jazz-achtige thema’s met alledaagse geluiden.( typemachine, sirene)De muziek van Satie mist elke vorm van ernst.De compositie ‘Musique d’Ameublement’ (meubelmuziek) is juist om niet naar te luisteren, maar als achtergrondmuziek. Hij verwerkt hierin fragmenten van andere componisten waar hij een hekel aan heeft!!.

Vliegen Geloof in de technische vooruitgangHommage aan Blériot: Vanaf 1889 bepaalt niet meer de Notre Dame het silhouet van Parijs maar de Eiffeltoren met een hoogte van 322 meter, symbool voor de vooruitgang die de belofte inhoudt dat op den duur alle denkbare problemen op te lossen zijn. Technische hoogstandjes worden enthousiast begroet. In 1909 loopt Parijs uit om het vliegtuigje te bewonderen van Louis Blériot, die als eerste het kanaal is overgevlogen. De verering van de machine: de toekomst voor het grijpen.’Hommage aan Blériot’ van Robert Delaunay laat de twee symbolen van het machinetijdperk vanuit een vogelvluchtperspectief zien.

Delauney: ‘Hommage aan Blériot’ 1914Fragment Blériot100e verjaardag

Robert Delauney

Circular Forms 1912

De Eiffeltoren

De sensatie van een nieuwe kijk op de dingen blijft opwindend.1889- en zeventig jaar later.

Vliegen De dynamiek van de moderne samenleving.Futuristisch Manifest:Het enthousiasme over de moderne tijd klinkt ook door in het Futuristisch Manifest (1909) van Marinetti, waarin hij kunstenaars oproept aansluiting te zoeken bij de moderne ontwikkelingen. Alle bestaande kunst is achterhaald en ouderwets. Op allerlei gebieden stellen zij hun eisen: politiek, literatuur, theater,film, beeldende kunst en dagelijks leven. De eisen zijn soms bewust aanstootgevend en absurd (verbod op spaghetti).Hoe absurd ook, de Futuristen formuleren wel een totaalvisie.

Marinetti: ‘Wij bezingen … de glijdende vlucht van vliegtuigen,waarvan de propeller als een vlag in de wind klappert en lijkt te applaudisseren als een enthousiaste menigte.’Balla: Speeding Motorcycle 1913

Balla:Streetlight 1929Hond aan de lijn 1912

Vliegen Snelheid als symbool van de vooruitgang.Der Lindberghflug: De futurist Giacomo Balla probeert de sensatie van de snelheid van de voortsnellende auto weer te geven in ‘Voortsnellende auto + licht + lawaai’. Het werk is volkomen abstract, alsof alle indrukken, die elkaar in tijd snel opvolgen in één beeld samen te vatten.Op technische gebied wordt record na record gebroken. In 1927 vliegt Charles Lindbergh als eerste over de Atlantische oceaan. Hij wordt een superheld. Bertold Brecht is ook onder de indruk en schrijft de tekst voor de cantate ‘Der Lindberghflug’ op de muziek van Kurt Weill en Paul Hindemith. Gemaakt voor de radio, compleet met radiogeluiden en bedoeld voor een breed publiek. Brecht benadrukt dat de vlucht vooral een prestatie is van de hele mensheid: de rol van Lindbergh wordt uitgevoerd door een koor.

Balla: Abstract Speed.

Marinetti in zijn auto

Fragment Charles Lindbergh

RobotiseringDe machine als bondgenoot:In 1918 voert Azari z’n eerste futuristische luchtchoreografie uit. De danser-vliegenier geeft met zijn loopings en pirouettes uiting aan gevoelens, hij gebruikt het vliegtuig als verlengstuk van z’n eigen lichaam. De mens die een bondgenootschap aan met de machine.Ook Umberto Boccioni raakt gefascineerd door het idee het menselijk lichaam te herscheppen naar voorbeeld van de machine. Zijn ‘Unieke vorm van continuïteit in de ruimte’ is daar een voorbeeld van.Zoals de middeleeuwse ridder zich veranderd met zijn harnas in een vechtmachine, zonder gezicht, onkwetsbaar.

Boccioni: Unieke vormen van continuiteit in de ruimte. 1913

‘De mens wordt mechanisch net zoals zijn omgeving; in plaats van het doel, dat hij in het verleden was, is hij nu het middel.’Fernand Leger

Umberto Boccioni De machine als bondgenoot

Ontwikkeling van een flesin de ruimte 1913

Geluiden van de straat vallen een huis binnen 1911

The City rises 1913

Aanval van de lansiers

RobotiseringGemechaniseerde dood: De futuristen verheerlijken de oorlog als middel om de oude en vermoeide wereld te het scheppen. Marinetti schrijft in zijn manifest ‘Laten wij het maanlicht doden’ (1909): ‘Ja, wij vragen om oorlog. We minachten de vrouw omdat wij vrezen dat smekende armen onze knieën zullen omklemmen op de ochtend van ons vertrek’. Hij vraagt aan de schilder Gino Severini :‘Probeer de oorlog te bestuderen in al haar prachtige mechanische vormen… Geweldige artistieke vernieuwingen zijn mogelijk’. Severini schildert ‘Pantsertrein’ in vrolijke kleuren en speelse kubistische vormen. Soldaten zijn vervangbare schakels in de oorlogstrein. De robotisering is compleet en wordt feestelijk gevierd.Die verheerlijking van de machine keert zich tegen de mensheid en resulteert in de gruwelijkste oorlog die Europa heeft gekend.

Severini: Pantsertrein 1915

Severini: Gun in action

Fragment W.O.I Somme

Fragment Speelfilmloopgravenoorlog

RobotiseringSkating Rink: De rolschaats is een bescheiden uitbreiding van het menselijk lichaam.Rolschaatsen in rind 1920 een populair tijdverdrijf. Les ballets Suédois verwerkt de schaatsbaan in het ballet: ‘Skating Rink (1922). De dansers staan niet echt op schaatsen maar doen wel alsof. Danser-choreograaf Jean Börlin vertaalt de schaatsbewegingen in een langzame vloeiende dans. Fysiek hoogstandjes van de dander speelt geen rol meer. Fernand Léger ontwerpt het decor en de kostuums. De kostuums en decorstukken zijn door hem opgevat als bewegende decorstukken. Het toneel oogt als een abstract plat schilderij dat door de bewegingen van de dansers voortdurend andere composities oplevert. De muziek van Arthur Honegger laat duidelijk de vloeiende bewegingen horen.

Gemechaniseerde dans

Legér: study for curtain Skating Rink

Fragment Arthur HoneggerPacific 231 (1949)

Kaartspelende soldaten 1917 De constructeurs 1950

Fernand Léger

De stad

Drie vrouwen 1921

Dada 1917 – 1924Tegen de maatschappelijke orde, geldende kunst en cultuur

Theo van Doesburg: ‘DaDa – en één ogenblik ontwaakt ieder uit zijn dagelijkse slaapwandeling welke hij leven noemt’.

Eerste wereldoorlog:na de 1e oorlog ontstaat de strijd tussen linkse ( socialisme) en rechtse ( nationalisme) bewegingen, in sommige landen leidt dit tot dictaturen (Mussolini, Hitler, Franco), Veel kunstenaars vluchtten naar Amerika, New York of naar Zürich Zwitserland (neutraal),. In deze steden onstaat DaDa.In Zürich duikt de naam DaDa voor het eerst op. Jonge kunstenaars keren zich hier ‘vol afschuw af van de slachthuizen van de wereld om ons tot de kunst te wenden’. Niet alleen de maatschappelijke orde, ook de kunst en cultuur hebben bijgedragen tot deze waanzin. Om te voorkomen dat hij toch weer kunst gaat maken volgens vooroorlogse ideeën, levert Jean Arp zich over aan het toeval.’Collage van vierkanten aangebracht volgens de wetten van het toeval’ is hiervan een voorbeeld.

Jean Arp ‘Collage van…volgens toeval’ 1917

‘Overturnedblueshoewithtwoheelsunderablackvault’

DaDa: Jean Arp

Plantenhamer

Silencieux 1942

DaDa:Ready made: DaDa ist egen de oorlog en nationalisme, alle bestaande theorieën zijn verdacht en DaDa weigert daar een eigen ideologie tegenover te stellen. Zo voorkomen ze zelf een onderdeel te worden van de gevestigde orde.’Cadeau‘ van Man Ray is symbolisch voor DaDa: in plaats van glad te strijken wordt alles kapot gemaakt. Zo wil DaDa dat ook; niks gladstrijken maar irriteren. De strijkbout is een ‘ready made’ in navolging van Marcel Duchamp. Vanaf 1913 exposeert Duchamp al kant en klare voorwerpen. De beroemdste is ‘Fontein’, een pisbak geplaatst op een sokkel. Het is geen ambachtelijk product, heeft geen geldelijke waarde, het urinoir is niet uniek waardoor dit ‘kunstwerk’ niet op de traditionele manier te beoordelen is. De geldende definitie voor kunst stelt hij zo ter discussie. Zo maakt Duchamp ruimte vrij voor de kunst waarbij ideeën belangrijker zijn dan waardevolle kunstobjecten.

Man Ray:Cadeaux 1921 Duchamp: Fountain 1917

DaDa Ready Made: Man Ray

Indestructible object 1923Gerestaureerde Venus 1936

Le violin d’Ingres 1924

DaDa Ready Made: Marcel Duchamp

LHOOQ 1919

Bicyclewheel 1913

Large Glass 1915-1923Flessenrek

DaDa

Merzbau 1925

De Ursonate: De algemene belangstelling van DaDa kunstenaars voor het primitieve en ongecultiveerde geeft aan dat zij de Westerse beschaving als een masker zien waarachter de burger zijn instincten botviert. Vanuit Hannover organiseert Kurt Schwitters zijn eigen ontmaskering van de beschaving. Hij verzamelt afval, noemt zijn kunst ‘Merz’. Een woord bij toeval ontstaan. Zijn ateliers transformeert hij tot‘Merzbau’: labyrinten waar muren en plafonds volledig bedekt worden met afvalhout. Schwitters verzamelt ook woorden die hij hergroepeert tot ‘Lautdichten’. De betekenis van de woorden speelt hier geen betekenis meer,enkel de klanken. In ‘Ursonate’ blijven alleen nog lettercombinaties over. Jarenlang schaaft hij dit nog bij.In de Ursonate ordent Schwitters kapotgeslagen taal, vergelijkbaar met het streven van Kandinsky om kleur,lijn en vlak aan muzikale regels te onderwerpen.

Intuïtie en instinct winnen het van verstand.

Kotsbild 1922

Der Psychiater 1919

Fragment Kurt Schwitters

Fragment Hugo Ball: DaDa sound Poetry

Fragment Ursonate

DaDa collage

Pretty Maiden 1929

Mechanical Head 1919

Raoul Hausmann

MutterHannah Hoch

ABCD 1923

Dada Posters

MontageDe krant hergebruikt:Monteren, zoals Schwitters doet, is in die jaren een kenmerk van veel beeldende kunst. Aan montage gaat demontage vooraf (Freud, Picasso, Balla). De wereld verliest elke vorm van samenhang.Die chaos wordt zichtbaar in de montage, waarin losse fragmenten worden samengevoegd. Rond 1912 introduceren de kubisten het gebruik van collage-elementen. Ze plakken op hun schilderijen bv. krantenpapier of houtfineer om te verwijzen naar de alledaagse werkelijkheid.Juan Gris ‘Fruitschaal met karaf’:i.p.v. trompe l’oeil de trompe d’esprit. Geldende regels voor de schilderkunst zoals het perspectief worden verlaten.

‘Montage voelt zich thuis op de puinhopen.’Peter Conrad

Fruitschaal met karaf (1914)

Gris: ‘Stilleven met jalouzieën’ (1914)

Analytisch kubisme

Daum marries (1920)

The convict: monteur John Hartfield

Prothesen: Voor de Dadaïsten is de montage een veelgebruikte techniek. ( Schwitters, Duchamp, Ray). George Grosz gebruikt plaatjes uit een prijscatalogus in ‘Daum Marries’ (1920). Hij selecteert zijn collage-elementen vooral op grond van hun voorstelling. In ‘de bruidegom van Daum’ contrasteert de omgeving met het mannetje. Het is een verslag van de ontredderde stad Berlijn na een verloren oorlog. robotisering van de mens ( ooit zo bezongen door de Futuristen) de oorlogsinvaliden in het straatbeeld lopen erbij als halve machines. Met hun stalen kaken en houten benen zien ze eruit uit mechanische poppen. (De medische ontwikkeling is nu zover dat ze veel oorlogsinvaliden weer enigszins kunnen functioneren.)

Montage

The Eclipse

Gezicht van Mae West, als … (1934)

De neus: Bij Grosz vervangen objecten onderdelen v.h. menselijk lichaam. Salvador Dali werkt andersom: hij maakt van een neus een schoorsteen- mantel en van lippen een sofa. In ‘Gezicht van Mae West, als surrealistisch appartement te gebruiken’ realiseert Dali zijn erotische droomwens. Mae West is het sekssymbool uit de beginperiode van de geluidsfilm. In ‘Mea West sofa’ is het mogelijk weg te kruipen in haar satijnzachte lippen.

In 1930 gaat in St.Petersburg de opera ‘De Neus’ van Dmitri Sjostakovitsj in première. Majoor Kovaljov verliest zijn neus ( in de theorie van Freud het symbool van mannelijke autoriteit en instincten en daarmee het symbool van mannelijkheid en volgens Freud een vaak voorkomend beeld in angstdromen.Sjostakovitsj vertaalt het surrealistische verhaal ( Gogol) in een montage-achtigeopera. Korte scènes enmuziek wisselen voort- durend van karakter. Geen muzikale eenheid, de muziek volgt een Schwitters-achtige taal- destructie op de voet.

Dali: Mae West-sofa 1936

Montage

Fragment: De Neus

Surrealisme Het onderbewuste en de vrije associatie

Surrealistisch Manifest: Dromen worden gestuurd door het onderbewuste aldus Freud. Freud maakt gebruik van de vrije associatie om het verhaal achter de droom te duiden. De analyse van dromen fascineert Breton: hiet wordt een andere werkelijkheid geopenbaard die niet luistert naar de wetten van de logica en gezond verstand. Breton noemt dit de ‘surrealiteit’, een realiteit die veel interessanter is dan de direct waarneembare werkelijkheid. Deze surrealiteit kan de kunst verlossen van de geldende burgerlijke normen.Freud wil/zoekt (psycho-analyse) verlossing- en heeft zich nooit positief over het surrealisme uitgelaten- < > Breton en de surrealisten willen die ‘Surrealiteit’ juist koesteren.In 1924 schrijft Breton het surrealistisch manifest waarin hij kunstenaars oproept om uiting te geven aan de werkelijke drijfveren van ons denken en handelen.

Rene Magritte.Andre Breton

Surrealisme ‘Natuurgetrouwe weergave’.Dromen: Kunstenaars ontwikkelen twee technieken om de surrealiteit te verbeelden. Er zijn kunstenaars die proberen droombeelden op te roepen door een onwerkelijke situatie ‘natuurgetrouw’ weer te geven. In het werk van René Magritte zijn de voorwerpen en interieurs zo alledaags als maar kan. Het keurige mannetje in ‘De zoon der mensheid’ laat de vreemde ontmoeting zien hij Magritte arrangeert. Het alledaagse krijgt een poëtische betekenis zoals in dromen.

Op de drempel van de vrijheid 1929 La reproduction interdite 1937

Surrealisme René Magritte

Het kasteel van de Pyreneeën 1959 Filosofie in het boudoir 1948

Empirelight 1954La Condition Humaine 1933

Surrealisme René Magritte

Dawn over the city 1940

Het aanbreken van de dag 1937

Surrealisme Paul Delveaux

Sleeping Venus 1944

De Metamorfose van Narcissus 1937

Surrealisme Salvador Dali

Le grand masturbateur 1929

De droom

The great paranoiac 1936Geopolitical child watching the birth of the new man 1943

Surrealisme Salvador Dali

Fragment: un chien Andalou

De verzoeking van de H.Anthonius 1946

Faces of War 1940

Venus van Milo met laden 1936

Surrealisme Salvador Dali

Lobster-telephone

Surrealisme AutomatismeDromen: Er zijn ook kunstenaars die proberen rechtstreeks, -automatisch- vanuit een droomtoestand te schilderen. Dit automatisme is goed te zien in het werk van Joan Mirö ‘Ik begin te schilderen en terwijl ik schilder begint het werk zich onder mijn penseel te manifesteren of op te doemen. De vorm wordt een teken voor een vrouw of vogel tijdens het schilderen. In ‘Vrouwen omsingeld door de vlucht van een vogel (1940) is een netwerk van tekens te zien. Miró ’gunt ons een blik in de kosmische orde die heerst in ons onderbewuste’ aldus Breton.

Het Carnaval van Harlekijn 1925

De melancholische slinger

Samenvatting* Belangstelling voor het onderbewuste ( Freud) in bijna alle kunstvormen.

* Relatie zichtbare werkelijkheid en afbeelding verdwijnt volledig abstracte kunst.* Expressionisme geeft uitdrukking aan hetgeen achter het zichtbare, aan emoties.

* Loslaten van bestaande regels: Expressionisme.* Ook in de muziek – atonale muziek, Schönberg – loslaten bestaande regels.

* In de dans vergelijkbare ontwikkeling: - Les Ballets Russes – Martha Graham. * Belangstelling voor ‘primitieve’ cultuur in zowel:

beeldende kunst: Kubisme, dans en muziek: Jazz. * Meer ruimte voor onderlinge samenwerking van de verschillende kunsten.

* Internationale uitwisseling van ideeën door verzet tegen de oorlog.* Expressie en vernieuwing maakt kunst minder toegankelijk.* Na W.O.I kloof tussen avant-garde en publiek nog groter.

* Fascinatie voor technische vooruitgang: Futurisme.* De mens in relatie tot de machine veel voorkomend thema.

* Kunst gaat samen met demontage: picasso, Balla, Schwitters.* Wereld verliest elke vorm van samenhang.

* DaDa en surrealisme zoeken bewust de confrontatie.* De chaos zichtbaar in de montage.