Maria Wacholc

Śpiewnik polski

Kraków 2012

© Copyright by Maria Wacholc, Warszawa 2002

© Copyright by Ofi cyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2002

Projekt okładki:

Joanna Szybist

Redakcja:

Wojciech Śliwerski

Korekta:

Danuta Waląg

Grafi ki:

Agata Fuks

Grafi ka nutowa:

Piotr Kwaśniewski

ISBN 978-83-7850-141-1

Ofi cyna Wydawnicza „Impuls”30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5

tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220www.impulsofi cyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsofi cyna.com.pl

Wydanie III, Kraków 2012

Adam Mickiewicz do Wincentego Pola:

Pami£ici Magdaleny Stokowskiej Antoniego Szalinskiego

Raz rzekl mi Mickiewicz - Czy sqdzisz, ie drukowane i szeroko rozrzucone dziela sq znamieniem i pr6bq ich poetycznej wartosci? Upowszechnienie poezji przez pami((tniki, odpisy i wypisy - oto ogniowa pr6ba poezji. Rousseau powiedzial: jezeli jestes prawdziwie czuly, bierz pi6ro, a b((dziesz niesmiertelny. Ja ci powiem wi((cej: pisz i rzucaJ~ co napiszesz, na los szcz((scia, a jeieli poezje twoje obejdq w odpisach ziemie polskie i powr6cq do ciebie, jezeli je b((dq przepisywac, i spiewac, i podawac sobie, nie pytajqc 0 to, skqd Si(( WZi((ly i kto je napisal, jezeli jako W((drowne ptaki powrocq do ciebie nie tym szlakiem, jakim W SWiat odlecialy, w6wczas mozesz poezje twoje drulwwac na smialo, bo stanq sift one nie twojq, ale czqstkq wlasnego narodu.

Rozmowy z Adamem Michiewiczem. Adam Mickiewicz Dziela wszystkie,

tom XVI, Warszawa 1933

Przedmowa do wydania drugiego

,Narod, ktory przestaje spiewac, przestaje istniec."- Znana sentencja przypisy-wana badaczowi folkloru, Oskarowi Kolbergowi, trwale zakorzenila SiE; w swiadomosci Pola-k6w. Jej zywotnosc i oddzialywanie potwierdza bogata praktyka muzyczna, amatorska i pro-fesjonalna. Zadne z pokolen Polak6w spiewae, na SZCZE;SCie, nie przesta}o. Piesn powszechna byla kultywowana w trudnych warunkach niebytu panstwowego i w czasach, gdy odrodzenie panstwowosci stalo siE; faktem. Radose z odzyskania niepodleglosci, wyrazana wsp6lnym spiewaniem, zaspokajala integracyjne potrzeby ludzkie. Piesn nucona samotnie ewokowala indywidualne potrzeby czlowieka, docierala do tego, co najglE;bsze, co utajone, co miesci siE; w obszarze wartosci duchowych i co stanowi o istocie ludzkiej tozsamosci.

Piesn odpowiadala na wyzwania, jakie historyczna godzina i miejsce stawialy przed autorem slow i melodii, zaswiadczajqc 0 jego dobrowolnym udziale w zyciu wsp6lnotowym. JE;zyk muzyczny piesni modelowaly zwykle mody, trese zas - wydarzenia bliskie autorowi i zbiorowosci, do kt6rej je adresowal. Piesn wyrazala radosci i smutki, nadzieje i tE;sknoty, opisywala wazne dla dziej6w narodu wydarzenia, rejestrowala wrazenia zwiqzane z ziemiq rodzinnq, wiarq i obyczajami. Kazde z pokolen dopisywalo w niej nowe tresci, formulowalo wlasne przeslania, przekazujqc tE; schedE; swoim potomkom. W ten spos6b utrwalala siE; wiE;z miE;dzypokolenio~a - poprzez piesn powszechnq, przekazywanq jako ,paleczka w sztafecie" - wyrazajqc ciqglose dziej6w naszego narodu.

N agromadzilo siE; wiele piesni, a ich r6znorodnose i bogactwo tresci, odpowiadajqcych najrozmaitszym okolicznosciom zycia indywidualnego, rodzinnego, narodowego, ludzkiego, stanowi o wartosci polskiego dziedzictwa kulturowego. Zwlaszcza dzisiaj, gdy stajemy zaklo-potani nad kondycjq kultury rodzimej i og6lnoludzkiej, gdy trapi nas przeczucie, ze kultura i cywilizacja rozmijajq si\) z ludzkimi oczekiwaniami, dobrze jest oprzee siE; na mocnym fun-damencie. Zgromadzony przez przodk6w, wyspiewany przez wiele pokolen dow6d polskiego trwania, dla wsp6lczesnych Polak6w moze bye okazjq do przejrzenia siE; w zwierciadle bogatej tradycji rodzimej piesni powszechnej, moze bye szansq na glQbsze zakorzenienie we wlasnej kulturze, a tym samym gwarancjq utrwalenia zagubionej CZE;sto tozsamosci, indy-widualnej i narodowej.

Niech nowa edycja Spiewnika polskiego bQdzie odpowiedziq na te dzisiejsze, wsp6lno-towe potrzeby i niech sprawi, aby nar6d polski nie przestal spiewae.

Bogurodzica

Uroczyscie mf

'J1JJ'1£J J J ) J J J J Bo - gu - ro - dzi - -ca Dzie-wi- - ca Bo - giem sla - wie-

' J J J J J :l ] J IP D F J ) J J J J - na Ma- - ry- - ja! u Twe- go Sy- - na,

' D p J J J J D J J 3 J J J J :l 3 J Go - spo - dzi - - na, Ma- tko zwo- - le - -na,

' J J J J :l J J I J~ J J J J D ~ F D Ma- - ry - - ja! Zy - szczy nam, spu - sci nam. Ky-

' l

J ) J J J J ) J) £ ) J II po J J J J~ ~ J J ~)

- ri - e e - -lei- -son. Twe- -go dzie -la Krzci-cie -

J J J J :l 3 J l I J) :l ) J J J J J~

- la, Bo- - zy - - cze, u - slysz glo- - sy, na-

) J J Is ~) J J J

- peh1 my - sli czlo - wie - cze. Slysz mo - dli - tw~, j~z no - si - my,

:l 3 J j J J J J J~ ) J D l

J) D

a dac ra- - czy, Je- - goz pro - si -my: a na swie-

- cie zbo - zny

j J prze- - byt.

6

po-

I.

J1 Is ~1 J

Ky - ri - e

l

JJ D

- byt, po zy

J J e -

p J D J J )

- wo -cie raj- ski

J J J 0 J II - lei- - son.

Bogurodzica Dziewica Bogiem slawiena Maryja! U Twego Syna, Gospodzina, Matko zwolena1, Maryja! Z 2 ' •3 yszczy nam, spuscz nam. Kyrie eleison. .

Twego dziela4 Krzciciela, Bozycze5,

uslysz glosy, napebi mysli czlowiecze. Slysz modlitw~, jqz nosimy, a dac raczy, Jegoz prosimy: a na swiecie zbozny pobyt, po zywocie rajski przebyt. Kyrie eleison.

Bogurodzica, najstarsza polska piesil religijna i zarazem najstarsza piesn bojowa polskiego rycerstwa, pochodzi prawdopodobnie z koilca XIII wieku. Kunsztowna i oryginalna melodia tej piesni jest dzielem wybitnego kompozytora, niestety nieznanego chocby z imienia. Zdaniem historyk6w jest on takze tw6rcfl tekstu, scisle zespolonego z melodifl.

W miar~ rosnflcej popularnosci piesni tekst Bogurodzicy rozrastal si~; liczba zwrotek w XV wieku dochodzila do 27. W tym samym stuleciu Bogurodzica byla juz powszechnie znanfl piesnifl wsr6d polskiego rycerstwa. Stfld tez Jan Dlugosz w Kronikach Slawnego Kr6lestwa Polskiego nazywa jfl ,patrium carmen", czyli piesnifl ojczystfl. Mozna jfl wi~c okreslic jako 6wczesny hymn narodowy. Bogurodzica spiewana byla przez wojska polskie przed bitwami z Krzyzakami: pod Grunwaldem (1410) i pod Dflbkami kolo Nakla nad Notecifl (1431), przed bitwfl z ksifi)ciem litewskim SwidrygieUfl pod Wilkomierzem (1435), a takZe podczas koronacji kr616w i przy wydawaniu wazniejszych dekret6w pailstwowych. Ten skarb polskiej kultury jest hymnem ciflgle zywym, rozbrzmiewa w kosciolach i na koncertach, dajflC swiadectwo ciflglosci naszej duchowej tradycji.

' zwolena - wybrana, b~dllca we czci 'zyszczy - pozyskaj "spusci - zeslij 'Twego dziela- dla, ze wzgl~du na Twego 'Bo:i:ycze - Synu Boga

7

Gaude Mater Polonia (Ciesz si~, Matko Polsko)

Uroczyscie II

mf

t) --_;:

Gau- - de Ma -II

t) r r r i m~

.J r1 J .J :

I I -- I

_II

t) I -pro - le foe - cun- - da

II I I

t) ... ... ~

.,.. :

I I I I

II

Slowa: Wincenty z Kielczy Akompaniament: Antoni Szalinski

---ter Po - lo- -ni - a,

.. .. r r r J J J J j J I I I I I I

t:\ /-=====

no - bi - li. Sum- -mi t:\ I I

~ "it -&

I n t:\ P- ... •

I I "' I

p mf t:\

t) I ----Re - gis rna - gna - li - a lau - de fre- quen - ta II I I I I t:\

I .., I I I .. ~ r u i r r <

p

j J J .,.. .,.. 19- J .J J j .. """""' I I :

I I I I I t:., I I lt :;J. - ~ 77

_II t:\ .;.- t:\

t) ---- ------vi- -gi - li. A - -men. A t:\ t:\

I .., .. r r r ;t ~ ... IT u-~ I.:J

I J J j j I I t:\ :

I I I I I.:J :;J. - :;J. - ~ :;J. ~ 8

1. Gaude Mater Polonia, prole foecunda nobili. Summi Regis magnalia laude frequenta vigili.

2. Cuius benigna gratia Stanislai Pontificis passionis insignia signis fulgent mirificis. Amen.

Tlumaczenie:

1. Ciesz si~, Matko Polsko, bo syna masz szlachetnego. Slaw liczne niezwykle czyny godnego slugi bozego.

2. Bowiem dobroc i laska biskupa Stanislawa, m~czenstwem naznaczona w niezwyklych jasnieje blaskach. Amen.

Gaude Mater Polonia jest hymnem z trzynastowiecznej lacinskiej historii rymowanej o sw. Sta-nislawie Szczepanowskim, ktorej tworc~ jest Wincenty z Kielczy (ok. 1200-ok. 1261), dominikanin, kanonik krakowski, pierwszy znany z imienia kompozytor polski. Hymn ten jest jednym z najpi!ilk-niej szych spiewow choralowych poznego sredniowiecza.

Melodia Gaude Mater Polonia nie jest dzielem Wincentego z Kielczy, lecz zostala przez niego przejlilta z trzynastowiecznego hymnu na czesc sw. Dominika Gaude Mater Ecclesia, wywodz~cego Si!il ze srodowiska dominikanow wloskich.

Podniosly, pelen majestatu charakter tej piesni sprawil, ze juz w okresie sredniowiecza zyskala ona wielk~ popularnosc i byla przez wieki spiewana, az po dzien dzisiejszy, w chwilach szczegolnie uroczystych.

Obecnie najwi!ilksz~ popularnosci~ cieszy si!il hymn w opracowaniu na czteroglosowy char mieszany, ktorego autorem jest Teofil Tomasz Klonowski (1805-1876), kompozytor, dyrygent i peda-gog poznanski, autor dwutomowego, niezwykle cennego, spiewnika koscielnego pt. Szczeble do nieba (Poznan 1867). W opracowaniu tym gregorianska melodia hymnu zostala ujlilta w takcie czteromiaro-wym. Ta wersja melodii, wykonywana dzisiaj najczlilsciej, zamieszczona jest wyzej z akompaniamen-tem fortepianu opracowanym przez Antoniego Szalinskiego (1925-1996).

9

I

ldzie zolnierz borem, lasem

Wolno p

Akompaniament: Antoni Szalinski

II I. ~· t.l .. .. - r •

1. I-dzie zol - nierz bo-rem,la-- sem, bo-rem,la- sem, przy-mie -ra - jqC

II

t.l

II

t.l

II r--'1 ~ -.; • • u • r I lltr r p

.,_ ~ • .. n II i"'J

-• • .

z glo- du cza- sem, z glo- -du cza - sem. Suk -nia na nim -.. ;-- LJ t.J Lr f .. . . .

• r----1 .,_ ~ ~. ~ .

- I I I

nie bla -ku- je, wiatr dziu-ra - mi prze -la - tu- je,

1. Idzie zolnierz borem, lasem, przymierajqc z glodu czasem.

Suknia na nim nie blakuje1,

wiatr dziurami przelatuje.

2. Chustka czarna jest za pasem, ale i tej pusto czasem.

Chociaz zolnierz obszarpany, przeciez ujdzie mi~dzy pany.

' nie blakuje - nie blyszczy

10

-u u

~

~ I

......_ nie bla- ku- -Je,

r---'1 ~

~ ~ • ~

prze- -la - tu - je.

3. Trzeba by go obdarowac, soli, chleba nie zalowac.

Wtenczas zolnierza szanujq, kiedy trwogf( na sif( czujq.

4. W kotly, b((bny uderzyli, na wojenkf( zatrqbili.

Zaplacze mu, Jezu z nieba, boc go pilna jest potrzeba.

Idzie zolnierz borem, lasem to najdawniejsza polska piesn zolnierska, jaka zachowala si~ do naszych czas6w. Pochodzi prawdopodobnie z XV lub XVI wieku. Mickiewicz nazwal jq ,piosenkq o zolnierzu tulaczu". Istniejq liczne warianty tej piesni. Najstarszy zapis pochodzi z 1584 roku.

11

I

Siedzi sobie zajqc pod miedzq

Wesolo ,. .. 41)

,. .. J. J. d 41) I I r

mf

"10

41) .. pod mie- dzq, a my-sli -wi 0 lllffi

,. .. .l .l J 41) r I r ..

r l J .l J ; J :

I

1110 mf

41)

Po knie -i si~ roz - bie - ga - li, a 1110

41) ~ ur r .. '-"

.... -I .,;

1110

41) v

for - te - lem, for - te - lem.

.II 10

41) ... ... ~ .. .. Cl

1""1 J I T , I

.. ... - I I

12

J

mp

..

Melodia ludowa Slowa: ks. Hiacynt Przetocki

Akompaniament: Antoni Szalinski I I

Sie -dzi so-bie za - jqc pod mie - dzq,

I I

.. .. .. "'

I IJ.J..i.JJJ I I

I I

nie wie - dzq, nie wie - dzq.

I I J .. p I I r

f2.

- by sza - ra - ka schwy- ta - li

ur r •

--

•

J. J. d: r I r·

r

1. Siedzi sobie zajqc pod miedzq, pod miedzq, a mysliwi o nim nie wiedzq, nie wiedzq. Po kniei si? rozbiegali, aby szaraka schwytali fortelem, fortelem.

2. Com ja tym mysliwym zawinil, zawinil i w czem jakq szkod? uczynil, uczynil? Choc w kapuscie czasem siadam, po listeczku tylko zjadam, nie jak w6l, nie jak w6l.

3. U nich miodu, wina nie prosz?, nie prosz?, za c6z takq szkod? ponosz?, ponosz?? Tak ci biada, lamentuje, testament zycia spisuje smiertelny, smiertelny.

4. Ej, wszystko to chlopskie udanie, udanie, byl tu stary zajqc, mospanie, mospanie, co dopiero siedzial w zycie, az ci raptem pobiegl skrycie k?dys w las, k?dys w las.

5. Skoro zajqc trqb? uslyszy, uslyszy, zaraz si? w swym duchu uciszy, uciszy, a mysliwi sa, sa, sa, sa! A zajqczek hyc do lasa, juz ja pan, juz ja pan!

Siedzi sobie zajqc to najdawniejsza i zarazem najbardziej znana polska piesn mysliwska. Auto-rem tekstu jest ks. Hiacynt Przetocki, poeta i kaznodzieja, kt6ry napisal go w 1650 roku i w tym samym roku opublikowal w Krakowie. Tekst ten, spiewany z melodiq ludowq, ulegal zmianom i znany jest dzis w wielu wariantach. Stanislaw Moniuszko wlqczyl t~ piesn do drugiego aktu swojej opery Straszny dw6r.

13

Pojedziemy na low

Wesolo Akompaniament: Antoni Szalinski

"' f

.., ... • • • -61-

Po - je - dzie -my na low, na low, to- wa-rzy- szu moj!

"' I .., ... • .. • .. .. • • -61-

f

I ...--...

--- --- ~

p

" .., .. .. .. .. N a low, na low, na lo -wy do zie -lo -nej

" .., ... ... .. .. ... ... ~ ... ... .. .. p

:

>

·->

1. Pojedziemy na low, na low, towarzyszu moj! Na low, na low, na lowy do zielonej dqbrowy, towarzyszu moj!

2. Ai tam biegnie zajqc, zajqc, towarzyszu moj! Puszczaj charty ze smyczq, niech zajqca uchwycq, towarzyszu moj!

3. Ai tam biegnie sarna, sarna, towarzyszu moj! Puszczaj charty ze smyczq, niechaj sarn~ uchwycq, towarzyszu moj!

.. .. -61-

d~-bro-wy, to -wa -rzy-szu moj!

... ... ' > IP q! ..

·-> ..,.

4. Ai tam biegnie sobol, sob6l, towarzyszu moj! Puszczaj charty ze smyczq, niech sobola uchwycq, towarzyszu moj!

-61-

I

5. Ai tam biegnie panna, panna, towarzyszu moj! Puszczaj charty ze smyczq, niechaj pann~ uchwycq, towarzyszu moj!

6. A teraz si~ dzielmy, dzielmy, towarzyszu moj! Tobie zajqc i sarna, a mnie sob6l i panna, towarzyszu moj!

>

-:;}.

Pojedziemy na l6w to popularna piesn mysliwska z XVII wieku. Motyw literacki tej piesni wy-korzystal Jozef Weyssenhoff w swej powiesci Sobol i panna (1912).

14