sprawy nauki

Nr 12/151 GRUDZIE 2009

BIULETYN MINISTRA NAUKI I SZKOLNICTWA WYSZEGO

W NUMERZE

Wydawca Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego Rada Redakcyjnaprof. Janusz W. Adamowski przewodniczcy Anna Czerniszewska prof. Marcin Kamiski Dorota Maciejko prof. Ryszard Nycz Magorzata Szelachowska

INFORMACJE:Kronika. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Projekty midzynarodowe wspnansowane i niewspnansowane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Konkurs Fundacji na rzecz Wspierania Rozwoju Polskiej Farmacji i Medycyny . . . . . . . . . . . .

RedaktorAnna Knapiska e-mail: [email protected]

NAUKA, GOSPODARKA, SPOECZESTWO:Kot Schrdingera i piewajco o globalizacji, czyli popularyzatorzy nauki nagrodzeni Anna Knapiska . . . . . . . Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej Anna Knapiska . . . . Naukowcy z Gdaska i spltanie zwizane Anna Knapiska . . . .

Redakcja00-608 Warszawa al. Niepodlegoci 188 b tel.: (22) 570 14 82 fax: (22) 825 89 11 e-mail: [email protected]

Wsppraca: Stowarzyszenie Modych Dziennikarzy POLIS

VADEMECUM:Nowy model nansowania Biblioteki Wirtualnej Nauki . . . . . . . . . Polska Akademia Umiejtnoci o rozwoju humanistyki . . . . . . . . .

Projekt okadki:Barbara Kuropiejska-Przybyszewska Skad i amanie: Mirosaw Kurek Druk: Ocyna Drukarska J. Chmielewski

Nakad: 1500 egz. Zamwienia na prenumerat mona przesya pod adresem redakcji, faksem lub mailem: [email protected] Cena prenumeraty (10 numerw) wynosi 60 z. Redakcja nie zwraca materiaw niezamwionych oraz zastrzega sobie prawo do ich redagowania i skracania.

FORUM:Arktyka. Perspektywy i moliwoci prof. Stanisaw Rakusa-Suszczewski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Egzemplarze obowizkowe w bibliotekach uniwersyteckich dr Mirosaw Supruniuk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


1

INFORMACJE

KronikaLORAL DLA KOBIET2 grudnia w warszawskiej siedzibie teatru Collegium Nobilium LOral Polska dla Kobiet i Nauki, przy wsparciu Polskiego Komitetu do spraw UNESCO, po raz dziewity przyzna stypendia naukowe dla wybitnych polskich badaczek. Jury pod przewodnictwem prof. Ewy ojkowskiej z Uniwersytetu Gdaskiego nagrodzio pi prac z dziedziny medycyny, chemii organicznej i biologii molekularnej. W uroczystoci wzia udzia sekretarz stanu w MNiSW, prof. Maria Elbieta Orowska. Stypendia doktoranckie w wysokoci 20 tys. z otrzymay: Anna Czarnecka z Instytutu Genetyki i Biotechnologii UW i Studium Medycyny Molekularnej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego (Zaburzenia mitochondrialne w procesie nowotworzenia), Agnieszka Korkosz z Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie (Interakcje alkoholu etylowego i nikotyny: poszukiwanie mechanizmw preferencyjnego zaywania obu substancji) i Joanna Kowalska z Instytutu Fizyki Dowiadczalnej na Wydziale Fizyki UW (Synteza i wasnoci analogw koca 5 mRNA (kapu) modyfikowanych w acuchu fosforanowym oraz ich zastosowanie w badaniach nad mechanizmami degradacji mRNA i translacji biaka). Stypendia habilitacyjne w wysokoci 25 tys. z otrzymay: dr Sylwia Rodziewicz-Motowido z Zakadu Modelowania Molekularnego na Wydziale Chemii UG (Eksperymentalne i teoretyczne badania konformacyjne biologicznie czynnych peptydw i biaek) i dr Ewa Zuba-Surma z Zakadu Biotechnologii Medycznej UJ (Technologia ImageStream jako metoda wspierajca klasyczn cytometri przepywow w analizie prymitywnych populacji komrek macierzystych).

NAUKA I BIZNES4 grudnia w Warszawie odbya si debata Budujemy na wiedzy jak biznes moe wicej zarabia, nauka szybciej si rozwija, a Polska zmienia w nowoczesn gospodark opart na wiedzy?, zorganizowana przez MNiSW i TVN CNBC Biznes. W debacie wzia udzia minister nauki i szkolnictwa wyszego prof. Barbara Kudrycka, a take: dr Dominik Antonowicz, Tomasz Czechowicz, dr hab. Piotr Garstecki, Teresa Kamiska, prof. Stanisaw Karpiski, prof. Jan Lubiski, dr Kazimierz Sedlak, prof. Ryszard Tadeusiewicz, dr Maciej Wojtkowski i prof. Maciej ylicz. Prowadzcym by redaktor naczelny TVN CNBC Biznes Roman Modkowski. Przedstawiciele rodowiska naukowego i gospodarczego rozmawiali o relacjach midzy nauk i biznesem, roli nauki w budowaniu nowoczesnej gospodarki i szansach modych ludzi na rynku pracy. Panel pt. Dlaczego polskie wynalazki nie trafiaj na rynek? powicono wdraaniu innowacji i nowych technologii w polskiej gospodarce. W drugiej dyskusji, zatytuowanej Mode umysy dla gospodarki. Zbudujmy nowoczesn Polsk, zastanawiano si nad przygotowaniem studentw i absolwentw do potrzeb rynku pracy.

DZIENNIKARZE Z CHIN8 grudnia Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego odwiedzia grupa chiskich dziennikarzy. Spotkanie byo jednym z elementw promocji polskiej nauki w


2

Chinach w ramach przygotowa do udziau w wiatowej Wystawie Expo 2010 w Szanghaju. W programie wizyty kilkunastu dziennikarzy przewidziano rwnie spotkania w resortach kultury, spraw zagranicznych, gospodarki i infrastruktury, Polskiej Agencji Rozwoju Przedsibiorczoci, Polskiej Organizacji Turystycznej, a take w Uniwersytecie Jagielloskim.

UWALNIAMY TALENTY14 grudnia w MNiSW odbya si debata pt. Uwalniamy talenty z udziaem okoo setki najwybitniejszych modych polskich naukowcw: laureatw stypendiw Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, tygodnika Polityka, fundacji LOral pod patronatem UNESCO oraz przedstawiciele Krajowej Reprezentacji Doktorantw. Omawiano warunki rozwoju modej kadry na polskich uczelniach oraz propozycje resortu w ramach przeprowadzanych obecnie zmian w nauce i szkolnictwie wyszym. Wasza obecno dzi, a przede wszystkim owocna praca badawcza, s dowodem na to, e polska nauka ma ogromny potencja i wiele talentw do odkrycia i pielgnowania. Musimy uczyni wszystko, aby uwolni te talenty, aby da im szans na pikny rozkwit. Wtedy bdzie szansa, e wrd uczestnikw tego spotkania s przyszli polscy noblici. Wierz, e sta was na wiele, e moecie zmienia wiat zwrcia si do obecnych prof. Barbara Kudrycka. Zdaniem minister nauki projektowane zmiany przyczyni si do zwikszenia finansowania modych badaczy resort chce, by instytucje dystrybuujce fundusze na badania minimum 20 proc. rodkw adresoway wycznie do modych; powstanie fundusz projakociowy, z ktrego dodatkowe pienidze otrzyma 30 proc. najlepszych doktorantw. Minister nauki zapowiedziaa take powstanie Rady Modych Naukowcw, ktra bdzie doradza ministerstwu i opiniowa jego akty wykonawcze. Rada funkcjonowa bdzie jako specjalny program ministra, czyli bez koniecznoci wpisywania jej do ustawy.

ZJAZD DOKTORANTW11 grudnia prof. Barbara Kudrycka wzia udzia w 10. Krajowym Zjedzie Doktorantw w Rajgrodzie, podczas ktrego Krajowa Reprezentacja Doktorantw ogosia wyniki drugiej edycji konkursu na najbardziej prodoktoranck uczelni w Polsce. Zwycizc zosta Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, drugie miejsce uzyska Uniwersytet Jagielloski, a trzecie ex aequo Politechnika Warszawska i Uniwersytet Warszawski. Konkurs ma wskazywa i promowa najkorzystniejsze dla doktorantw rozwizania wprowadzane przez polskie szkoy wysze. Przy ocenie kapitua, z przedstawicielami Rady Gwnej Szkolnictwa Wyszego i Zarzdu Krajowej Reprezentacji Doktorantw w skadzie, braa pod uwag szeroko pojte zagadnienia zwizane z prowadzeniem studiw doktoranckich, jako ksztacenia, a take zapewnienie odpowiednich warunkw odbywania studiw i prowadzenia bada. Wanym kryterium byo te wsparcie finansowe, jakie uczelnia oferuje uczestnikom: od stypendiw doktoranckich, grantw i nagrd, przez publikacj wydawnictw, a po finansowanie udziau w konferencjach, dodatkowych szkoleniach, kursach i zajciach rozwijajcych zainteresowania i umiejtnoci modych naukowcw.

NAUKI15 grudnia w siedzibie Polskiej Agencji Prasowej ogoszono wyniki konkursu Popularyzator Nauki 2009, organizowa-


INFORMACJE3

INFORMACJE

nego ju po raz pity przez PAP oraz Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego. W uroczystoci uczestniczy prof. Jerzy Szwed, podsekretarz stanu w MniSW, ktry stwierdzi: Zasugi osb, ktre z wasnej inicjatywy zajmuj si popularyzacj, s niewyobraalne. Jest bowiem potna luka midzy naukowcami a reszt spoeczestwa. Zdaniem prof. Magdaleny Fikus Polska jest jedn z europejskich potg w popularyzowaniu nauki. Moe nie jestemy potg w nauce, ale opowiada o niej naprawd potrafimy. Dowodem jest fakt, e w Polsce odbywa si ponad 20 rnych festiwali nauki, take w mniejszych miastach i poszczeglnych szkoach dodaa czonkini jury. Gocie mogli zobaczy i wysucha jedn z nagrodzonych prezentacji festiwalowych piewany wykad pt. Oblicza globalizacji w wykonaniu prof. Leszka Woniaka, prorektora Politechniki Rzeszowskiej. O wszystkich laureatach piszemy na stronie...


4

prof. Stanisaw Rakusa-Suszczewski

Arktyka.Perspektywy i moliwociNajblisze dziesiciolecie stwierdzi w marcu br. Javier Solana uwydatni powane konflikty w kontrolowaniu obszaru Arktyki. Wskutek ocieplenia klimatu pnocna droga morska wzdu wybrzey Syberii bdzie otwarta dla statkw przez 120, a nie jak dotychczas przez 30 dni. Rosn przeto moliwoci szybszego transportu i midzynarodowa konkurencja. Dostpna stanie si rwnie pnocno-zachodnia droga morska z Europy do Azji.Topnienie pokrywy lodowej w basenie arktycznym zwiksza moliwoci eksploatacji zasobw ywych i dostp do zasobw mineralnych, a to wie si oczywicie z konsekwencjami, np. zmian ekosystemw z wieloma negatywnymi skutkami. Powstaje wic problem rozdziau tych obszarw, ich ochrony i wykorzystania. Rozwizaniem tego problemu moe by przysza konwencja pod egid Organizacji Narodw Zjednoczonych. Pierwszy podzia Arktyki pomidzy Zwizkiem Radzieckim, Stanami Zjednoczonymi, Kanad, Dani a Norwegi nastpi w roku 1920. Wtedy to Jzef Stalin wykreli granice Arktyki sowieckiej lini od Murmaska do Bieguna i na Morze Czukockie. Obecnie rozdzia tego terytorium reguluje konwencja o szelfie kontynentalnym z roku 1958 i konwencja prawa morskiego ONZ z roku 1982. Zgodnie z nimi granice stref ekonomicznych cign si na dwiecie mil (370 kilometrw) od brzegu kontynentu danego pastwa. Udowodnienie, e szelf jest przedueniem obecnej wasnoci moe t granic przesun na korzy waciciela. Rosja ratyfikowaa konwencje w 1997 roku, lecz rwnoczenie zawiadomia ONZ, e bdzie rozszerza swoj stref ekonomiczn. Na razie z powodu nie do udokumentowanych roszcze terytorialnych zgody na to nie ma.

ROSJA VS. USAW 2007 roku lodoamacz Akademik Fiodorow pod kierunkiem Artura Czillingarowa prowadzi badania, ktre miay wykaza, e arktyczny podwodny grzbiet omonosowa jest przedueniem szelfu syberyjskiego. Wtedy to batyskaf Mir zatkn flag Rosji na dnie Oceanu Arktycznego pod Biegunem Pnocnym. W roku 1990 podobno decyzj ministra Eduarda Szewerdnadze cz szelfu oddzielajcego Alask od Czukotki, o powierzchni okoo 50 tysicy kilometrw kwadratowych, przesza w posiadanie USA. Parlament Rosji nie ratyfikowa tej decyzji. Rwnie Stany Zjednoczone nie ratyfikoway konwencji z roku 1982 i pretenduj do duego obszaru przylegajcego do Alaski, gdzie eksploatuje si rop na Morzu Czukockim. Roszczenia do obszaru, na ktrym grzbiet omonosowa jest przedueniem Grenlandii, wyraa rwnie Dania (Grenlandia chce si jednak usamodzielni od Danii, spodziewajc si zyskw z wydo-


INFORMACJE5

INFORMACJE

bycia ropy i gazu z szelfu tej wyspy). Aktywizuje si Kanada i Norwegia; nie zgaszaj natomiast pretensji terytorialnych Islandia, Finlandia i Szwecja.

ROZBIENE INTERESYW 2008 roku na Grenlandii odbya si konferencja piciu pastw: Rosji, Danii, Kanady, Norwegii i USA. Jej celem byo wypracowanie zasad postpowania na szczycie Ziemi. Zdaniem rosyjskich ekspertw wzrostu napi i konfliktw mona spodziewa si w nadchodzcym roku 2010, kiedy Rosja przedstawi na forum ONZ wniosek o rozszerzenie szelfu kontynentalnego. Przeciwnikami takiego rozwizania bd kraje skupione w NATO. Na razie, co mocno podkrela si w Rosji, w jej interesie jest rozpoznanie zasobw strefy przybrzenej i szelfu Arktyki z wykorzystaniem sdowa z kosmosu oraz rozwj wasnej nawigacji satelitarnej i cznoci. W maju 2009 roku w moskiewskim Centrum Karnegi odbya si dyskusja, w ktrej przedstawiciel Norwegii przypomnia sowa Nikoaja Patruszewa, sekretarza Rady Bezpieczestwa Federacji Rosyjskiej, ktry stwierdzi, e USA, Kanada, Norwegia i Dania chc wyeliminowa Rosj z Arktyki, ale w rzeczywistoci kade z tych pastw ma wasne interesy i prowadzi osobn polityk. Kanada jako cel postrzega ochron przyrody i praw narodw pnocy. Dania dy do zachowania pastwowej kontroli nad Grenlandi i wspiera j w tym zjednoczona Europa. Priorytetem Norwegii jest rozdzia rybnych zasobw i bezpieczestwo atomowe (Norwegia graniczy z Rosj, posiadajc flot atomow i odpady atomowe na Pwyspie Kola). Stany Zjednoczone chc chroni Alask i eksploatacj z na jej szelfie oraz zdemilitaryzowa obszar Arktyki (Rosja prowadzi tam stae

patrole lotnicze i zwiksza flot wojenn). Pojawiaj si gosy, e w najbliszym czasie Rosja oznajmi przyczenie grzbietu omonosowa i Mendelejewa do szelfu kontynentalnego Syberii. Granice maj by ucilone z lodoamacza atomowego Rosja. Szelf Rosji w Arktyce zwikszy si o okoo 1,2 milionw kilometrw kwadratowych. Uwaa si take, e okoo 20 procent wiatowych zapasw ropy i gazu moe wystpowa w rejonie Arktyki, lecz na razie Gazprom i Rosneft nie wykazuj zainteresowania tamtejszymi zasobami. Zdaniem dyrektora Centrum Karnegi Dmitrija Trenina utrata tych zasobw byaby niebezpieczna dla Rosji i dlatego musi ona wypracowa now doktryn obronn.

BADANIA ARKTYKIW 1991 roku powstaa Rada Arktyki (Arctic Counsil, AC). Jej czonkami jest osiem pastw: Dania, Finlandia, Islandia, Kanada, Norwegia, Rosja, Szwecja i USA. Trzy z nich Szwecja, Finlandia i Islandia nie zgaszaj pretensji terytorialnych w Arktyce. Status obserwatorw w Radzie ma dziewi krajw. Nie roszcz one sobie pretensji terytorialnych i nie mog ubiega si o czonkostwo w AC. S to: Chiny, Francja, Hiszpania, Holandia, Niemcy, Korea Poudniowa, Polska, Wielka Brytania i Wochy. W skad Rady Arktyki wchodzi rwnie sze grup etnicznych narodw Arktyki, staych uczestnikw spotka, oraz obserwatorzy organizacji midzynarodowych, np. Midzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobw (International Union for Conservation of Nature and Natural Resources, IUCN), Programu Narodw Zjednoczonych do spraw Rozwoju (United Nations Development Programme, UNDP) i Programu rodowiskowego ONZ (United Nations En-


6

vironmental Programme, UNEP). Oprcz Rady Arktyki istnieje Midzynarodowy Komitet Bada Arktyki (International Arctic Science Committee, IASC). Jest organizacj pozarzdow, a jego zadanie to inicjowanie, rozwijanie i koordynacja dziaalnoci naukowej. Decyzje podejmuje Rada i Komitet Wykonawczy z przedstawicielami 19 krajw w skadzie (Polsk reprezentuje prof. Jacek Jania, przewodniczcy Komitetu Bada Polarnych PAN).

JAKIE KORZYCI DLA POLSKI?Powstaje pytanie, czy i co bdzie miaa Polska ze swojego zaangaowania w badania Arktyki. Zyski ekonomiczne w dajcym si przewidzie czasie s mao prawdopodobne. Podzia Arktyki przez pi pastw zosta dokonany. Brakuje nam floty rybackiej, statkw handlowych pywajcych w lodach oraz platform wiertniczych. O rur pnocn podnielimy wrzaw i po co? Gdyby gaz ze z arktycznych pyn do Niemiec przez polsk stref ekonomiczn na Batyku gazocigiem Nord Stream, moglibymy mie profity finansowe, a tak bd je mieli Finowie, Szwedzi i Duczycy, ktrzy si na to zgodzili. Dodatkowo korzyci z budowy rurocigu przypadn Belgom, Holendrom, Francuzom i Wochom, technologicznie i materiaowo zaangaowanym w to wielkie europejskie przedsiwzicie. Zyskaj wic ci, ktrzy maj zasoby, wiedz i umiejtno przewidywania. Jako korzy pozostaje wic nam wszystko to, co skada si na narodow tradycj i wiadomo spoeczn, stanowice warto kultury kraju, ktry badaniami polarnymi zajmuje si od dawna. Ju z kocem XIX wieku na Spitsbergenie pracowaa szwedzko-rosyjska wyprawa, w skad ktrej wchodzili dwaj Polacy z petersburskich orodkw naukowych dr Jzef Sikora i

Aleksander Birula-Biaynicki. Polska jest jednym z 13 krajw Unii Europejskiej zaangaowanych w badania arktyczne. Bycie wrd pastw o zaawansowanej wiedzy i technologiach jest uzasadnione. Jednak niektre pastwa, jak Norwegia, dbaj o narodowe interesy na Spitsbergenie; zagwarantowana Ukadem Paryskim wsppraca z ni nie jest rwnorzdna dla wszystkich. Pod pretekstem ochrony krajobrazu, flory, fauny i historycznych pozostaoci budownictwa traperskiego Norwegia wprowadza ograniczenia dla cudzoziemcw. Statystyki staych mieszkacw Spitsbergenu podaj par tysicy Norwegw i Rosjan pracujcych w kopalni Barensburg oraz 810 Polakw zimujcych w Hornsundzie (latem przebywa na Spitsbergenie kilkudziesiciu Polakw). Dziki dorobkowi naukowemu i pracy zgodnej ze wiatowymi trendami zainteresowa moemy ledzi rozwj wiedzy i gdzieniegdzie uzupenia j wasnymi wynikami. To zaangaowanie pozwala nam te wyksztaci z licznej kadry polarnikw specjalistw rnych kierunkw naukowych. Specjalistw, ktrzy potrafi oceni korzyci ekonomiczne, interesy polityczne kraju i skutki spoeczne, zwizane na przykad ze skutkami zmian klimatycznych. Take politycy powinni nauczy si korzysta z tej wiedzy.

ZMIERZCH GEOGRAFIIPoza stacj im. Stanisawa Siedleckiego prowadzon przez Instytut Geofizyki PAN wasne bazy terenowe maj Uniwersytet Mikoaja Kopernika (Kaffi yra) i Uniwersytet Wrocawski (domek im. Stanisawa Baranowskiego, zwany Vaerenhus). Pozostae uczelnie korzystaj ze starych domkw traperskich Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Petuniabukta, Uniwersytet


INFORMACJE7

INFORMACJE

Marii Curie-Skodowskiej w Bellsundzie, a Akademia Grniczo-Hutnicza z Krakowa w Hyttevika. Wiele z nich, czsto niekomfortowych, umoliwia pobyt naukowcw i ksztacenie studentw. Wartoci jest cigo obserwacji prowadzonych przez lata w tych samych miejscach. Placwki akademickie deklaruj wyksztacenie znacznej kadry polarnikw pracujcych w Arktyce, gwnie geografw. Niestety ju nie jest to perspektywiczny kierunek nauki, era odkry skoczya si w 1913 roku wraz z ostatnim odkryciem Ziemi Pnocnej (Siewierna Ziemla) przez Borysa Wilkickiego. Znajduje to rwnie odbicie w polskich wspczesnych publikacjach z dziedziny nauk o ziemi, ktrych jest mao, a jeli si pojawiaj, to w pismach naukowych o niskim Impact Factorze. Profesor Krzysztof Birkenmajer ocenia, e od pocztku XX wieku powstao ponad dwa tysice publikacji z dziedziny nauk o ziemi, gwnie z geografii i geologii, a take okoo piciuset na temat biologii ldowej i morskiej. W wieku XXI dominuj ju nauki biologiczne. W cigu ostatniej dekady w pimie Polish Polar Research opublikowano 62 prace biologiczne i 45 z nauk o ziemi. W dziedzinie oceanologii na osiem prac o Arktyce siedem jest biologicznych. Kryzys wynika rwnie z braku rodkw finansowych. Skoczyy si czasy bambusowych tyczek na lodowcach, skdind cigle stosowanych. Poziom powierzchni lodu i zmiany cz lodowcw bada si laserem i zdjciami satelitarnymi; podobnie okrelany jest poziom oceanu, temperatura, chlorofil itd.

Badania Arktyki to rwnie romantyzm i przygoda, a bez zaangaowania emocjonalnego nie ma take dobrej nauki. Dla studentw lekcj procesw, ktre przebiegay na terenach Polski od ostatniego zlodowacenia, jest niewtpliwie to, co zachodzi w Arktyce i co warte jest zobaczenia. Kierunki takie, jak przewidywanie skutkw globalnego ocieplenia, zmiany rozmieszczenia organizmw rolinnych i zwierzcych, zasiedlanie i sukcesja, biologia molekularna czy biotechnologia, rozwijaj si dynamicznie. By odpowiednio kierowa dziaalnoci polarn, warto zda sobie spraw, e to biologia jest perspektyw obecnego stulecia.

Prof. STANISAW RAKUSA-SUSZCZEWSKI specjalizuje si w badaniu rodowiska morskiego obszarw mrz polarnych i fizjologii ekologicznej organizmw morskich. Wsptworzy polski program polarny, kierowa wypraw zakadajc Polsk Stacj Antarktyczn im. Henryka Arctowskiego, by kierownikiem piciu wypraw na statku Profesor Siedlecki. Jego nazwiskiem nazwano Przyldek Rakusy (Rakusa Point) i Zatok Suszczewskiego (Suszczewski Cove) na Wyspie Krla Jerzego. Profesor jest czonkiem korespondentem Polskiej Akademii Nauk, naley do Towarzystwa Naukowego Warszawskiego i Explorers Club. W latach 19922005 by dyrektorem Zakadu Biologii Antarktyki PAN.


8

dr Mirosaw Supruniuk

Egzemplarze obowizkowew bibliotekach uniwersyteckichBibliotekarze i ludzie nauki powinni wsplnie rozmawia o przyszoci bibliotek akademickich w Polsce i ich roli w zarzdzaniu wasnoci intelektualn przy przekazywaniu wiedzy. Tymczasem, nie po raz pierwszy, wcigani jestemy w dyskusj na temat ustawy o egzemplarzu obowizkowym, wywoan przez wydawcw i Bibliotek Narodow.Napisaem nie po raz pierwszy, dyskusja owa toczy si bowiem co najmniej od pocztku lat 90. Przypomnijmy pokrtce, o co w niej chodzi. Ustawa z 7 listopada 1996 roku o obowizkowych egzemplarzach bibliotecznych okrela obowizki wydawcw wobec przekazywania dzie oraz obowizki bibliotek przy gromadzeniu polskiego dorobku wydawniczego. W skrcie: naoya ona obowizek dostarczania do pitnastu bibliotek w Polsce nieodpatnie drukw, ksiek oraz dokumentw dwikowych i audiowizualnych. Szczeglny przywilej otrzymywania dwch egzemplarzy wszystkich wydawnictw wydawanych w Polsce, a take za granic przez polskie placwki, uzyskay Biblioteka Narodowa i Biblioteka Jagielloska, ktre jeden z otrzymywanych egzemplarzy przechowuj wieczycie. Obowizkiem pozostaych bibliotek jest przechowywanie egzemplarza obowizkowego przez co najmniej pidziesit lat. Rozporzdzenie Ministra Kultury i Sztuki z 6 marca 1997 roku okrelio liczb bibliotek uprawnionych do otrzymywania egzemplarza obowizkowego (zwanego dalej EO) oraz terminy przekazywania. Owe uprzywilejowane biblioteki to trzy ksinice publiczne: Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy, Ksinica Podlaska w Biaymstoku, Ksinica Pomorska w Szczecinie oraz specyficzna Biblioteka lska w Katowicach1 (przy czym Ksinica Podlaska zostaa zobowizana do rozsyania swojego egzemplarza do bibliotek publicznych w Bydgoszczy, Gdasku, Kielcach, Lublinie, Olsztynie, Poznaniu i Zielonej Grze, ktre przygotowuj bibliografie regionalne) oraz dziewi bibliotek akademickich: biblioteka KUL, biblioteki uniwersytetw w Poznaniu, Toruniu, Warszawie, Gdasku, Lublinie, odzi, Opolu i Wrocawiu.

TRUDNE DYSKUSJEW ostatnim roku doszo do dwch spotka bibliotekarzy i wydawcw w sprawie EO, obu organizowanych w Warszawie przez BN i Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich. Celem pierwszego z nich (25 lutego br.) bya wymiana opinii oraz opracowanie wsplnego stanowiska bibliotekarzy i wydawcw w sprawie zmian przepisw prawnych dotyczcych egzemplarza obowizkowego. Do udziau w spotkaniu za-

1 Ze wzgldu na swoj wielko i zbiory Biblioteka lska peni de facto rol biblioteki publicznej i biblioteki lskich szk wyszych z regionu.


INFORMACJE9

INFORMACJE

proszono dyrektorw bibliotek uprawnionych do otrzymywania EO, przedstawicieli Konferencji Dyrektorw Wojewdzkich Bibliotek Publicznych, Konferencji Dyrektorw Bibliotek Akademickich Szk Polskich oraz wydawcw. Nie doszo do uzgodnie wydawcy postulowali zmniejszenie liczby egzemplarzy obowizkowych z obecnych 17 do najwyej piciu, z jednoczesnym wprowadzeniem moliwoci wykorzystania wersji elektronicznej ksiki, przy zapewnieniu odpowiednich zabezpiecze przed naruszeniem praw autorskich i wydawniczych; dopki takie ograniczenie nie nastpi, wydawcy domagali si prawa odliczenia kwoty odpowiadajcej pozostaym trzynastu egzemplarzom obowizkowym bezporednio od kwoty dochodu. Dyrektorzy bibliotek w wikszoci byli przeciwni zmniejszeniu liczby EO. W dzisiejszych czasach egzemplarz obowizkowy suy nie tylko zachowaniu dziedzictwa narodowego, ale dla wielu bibliotek stanowi zasilenie budetu, szczeglnie w obecnej sytuacji, kiedy Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego zmniejszyo dotacj na zakup nowoci wydawniczych. Zgodnie uznano jednak konieczno spotkania w mniejszym gronie fachowcw. Gospodarzami spotkania, do ktrego doszo 26 padziernika br., byli wydawcy, a wrd zaproszonych dyrektorw bibliotek akademickich otrzymujcych EO zjawio si zaledwie dwoje: Ewa Kobierska-Maciuszko z BUW i niej podpisany. Dyskusji nie byo, pojawia si jedynie informacja, e BN, Krajowa Rada Biblioteczna oraz stowarzyszenia wydawcw zgosz ministrowi kultury projekt nowej ustawy, radykalnie rny od wszystkich wczeniejszych propozycji. W myl tej nowelizacji EO ulegnie likwidacji, z wyjtkiem egzemplarza dla BN i BJ. Przewiduje si, e pozostae biblioteki zyskaj

dostp do centralnego repozytorium dokumentw elektronicznych (co w rodzaju e-EO). Otrzymalimy rwnie informacj, e resort kultury wyasygnowa kwot 20 milionw zotych na stworzenie centralnego repozytorium dokumentw cyfrowych w BN. W reakcji na swoisty dyktat wydawcw i BN 16 listopada, z inicjatywy dyrektorw bibliotek UAM i UMK doszo w Poznaniu do spotkania przedstawicieli wadz bibliotek uniwersyteckich i uzgodnienia wsplnego stanowiska w sprawie EO. Dokument zatwierdzia Rada Wykonawcz Konferencji Dyrektorw Bibliotek Akademickich Szk Polskich (KDBASP). Wkrtce po tym dowiedzielimy si, e stowarzyszenia wydawcw wystpiy do MNiSW z pismem w sprawie naruszania przez uczelnie i biblioteki praw autorskich.

POSTULATY BIBLIOTEKARZY AKADEMICKICHWywaone jak si wydaje stanowisko KDBASP moe by podstaw do rozmw. Zdaniem przedstawicieli bibliotek uniwersyteckich: 1. Drukowany EO ksiek i czasopism polskich odegra kluczowa rol w zbudowaniu wspczesnych polskich zasobw bibliotecznych dziewiciu uniwersytetw, wspierajc dydaktyk akademick i badania naukowe i nadal jest podstawowym rdem wpywu w tych bibliotekach. Zmiana tego stanu rzeczy moliwa jest wycznie w warunkach stworzenia cyfrowej alternatywy, funkcjonalnej z punktu widzenia czytelnikw i bezpiecznej technologicznie, aby zapewni cigo i spjno polskich zasobw bibliotecznych. 2. Przyjmujemy do wiadomoci stanowisko wydawcw, e dalsze utrzymywa-


10

3.

4.

5.

6.

nie 17 drukowanych EO w warunkach wolnego rynku jest de facto przerzuceniem obowizku utrzymania i rozwoju bibliotek z pastwa na prywatne przedsibiorstwa. Projekt, wykonanie i wdroenie elektronicznego repozytorium EO (e-EO), docelowo umiejscowionego w Bibliotece Narodowej centrum kompetencji w digitalizacji ksiki wymaga finansowania ze rodkw pozostajcych w dyspozycji pastwa. Konieczna jest te koordynacja i nadzr komitetu sterujcego, w ktrym obok przedstawicieli wykonawcy zasiedliby zewntrzni eksperci reprezentujcy oba resorty: kultury i nauki. Dostp do e-EO powinno mie 18 bibliotek uniwersyteckich, ze wzgldu na penione przez nie funkcje rodowiskowe uniwersalnych, publicznie dostpnych bibliotek naukowych. Wany jest rwnie jeden dostp w danej jednostce czasu, ale z dowolnego komputera identyfikowanego jako pracujcy w sieci konkretnej biblioteki, z moliwoci kopiowania w zakresie dopuszczanym przez prawo autorskie. Wdroenie projektu e-EO powinna poprzedza analiza kosztw (serwery w BN, nowe etaty, opracowanie danych, archiwizacja itp.), w porwnaniu z kosztami tradycyjnego EO. Do czasu pomylnego wdroenia postulujemy status quo w liczbie drukowanych EO, przy jednoczesnym wprowadzeniu ulg finansowych dla wydawcw z tytuu wywizywania si z tego obowizku.

BIBLIOTEKA SERCE UCZELNI?Decyzja o dalszych losach egzemplarzy obowizkowych musi zapa szybko. Pa-

stwowe szkoy wysze marz o nowych budynkach gwnych bibliotek uczelnianych. Ogromne pienidze wydaje si na projekty; jeszcze wiksze koszty pochonie budowa drogich gmachw, ktre ju wkrtce z powodu systematycznie malejcej liczby studentw wieci bd pustkami. Takie projekty niedawno wprowadzono w ycie w Olsztynie i Biaymstoku, a do roku 2013 maj by wdroone w Katowicach i Bydgoszczy. Trudno znale rozumne uzasadnienie tych inwestycji. I nie chodzi tylko o puste korytarze, ale przede wszystkim o puste regay. Rozumiemy konieczno zmiany ustawy o EO i zastpieniu egzemplarza papierowego egzemplarzem elektronicznym. Bierze si pod uwag koszty dystrybucji kilkudziesiciu tysicy drukw rocznie do kadej biblioteki uniwersyteckiej, ale przede wszystkim chodzi o niknce w oczach wolne miejsca w magazynach bibliotecznych. Nikt nie ukrywa, e przechodzenie na e-EO wymaga czasu i znaczcych nakadw finansowych (by moe dzi budet pastwa na to nie pozwala), ale jest to proces nieuchronny. Dylemat tkwi w pytaniu kiedy?, a nie czy? przejdziemy na e-EO. Co wwczas bdziemy gromadzi w nowo budowanych gmachach? Piknie brzmi artykuowana od czasu do czasu teza, e biblioteki uczelni s ich sercem czy per w koronie, ale brutalna rzeczywisto kae dostrzec, i rola bibliotek w konkurowaniu o jako nauki (dydaktyki i bada naukowych) maleje. W walce o studenta towarem staje si dyplom, a nie wyksztacenie. Wida to wyranie na przykadzie dostpu do wiedzy. Ju w tej chwili liczne szkoy prywatne radz sobie w procesie dydaktycznym bez wielkich bibliotek i obszernych zasobw, wykorzystujc wycznie e-booki, biblioteki cyfrowe, podstawowe skrypty i podrczniki oraz


INFORMACJE11

INFORMACJE

czasopisma i bazy elektroniczne. Koszty licencji s mniejsze ni budowa gmachw do przechowywania wyda papierowych. Za chwil, dziki decyzji Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyszego, dostp ten bdzie dofinansowany, zatem darmowy, a tym samym jeszcze prostszy. I bd w nim co wydaje si oczywiste, choby ze wzgldu na polityk Unii Europejskiej partycypowa wszystkie polskie uczelnie. Jednak rola uniwersytetw powinna by inna. Inna musi by take rola bibliotek uniwersyteckich bibliotek humanistycznych. Zacytuj wypowied prof. Tadeusza Gadacza z dyskusji prowadzonej na amach Spraw Nauki pt. Czy humanistyka jest jeszcze potrzebna?. Potrzebujemy rozwoju zrwnowaonego, w ktrym nie jestemy nastawieni tylko na to, co posiadamy i co moemy mie, ale te na to, kim mamy by. I to jest wanie domen nauk humanistycznych. EO w bibliotekach uniwersyteckich, bez wzgldu na to, jak warto poznawcz posiadaj poszczeglne druki, daje szans na w zrwnowaony rozwj. Czy stworzony w ten sposb warsztat humanisty spenia swoj rol? Nie potrafi odpowiedzie na to pytanie, ale w zastpowaniu EO papierowego e-EO trzeba osign kompromis, ktry nie zniszczy tego, co zbudowano przez 60 lat w kilkunastu bibliotekach uniwersyteckich. Musimy stworzy wizj rozwoju bibliotek naukowych wobec rosncej roli internetu, rozwoju e-learningu i szybkiego dostpu do informacji z jednej strony, oraz koniecznoci pielgnowania i zachowania tradycji wasnej kultury (w wiecie bez granic), z drugiej. Inaczej biblioteki stan si skansenami bezuytecznego papieru. Bardzo drogimi w dosownym znaczeniu tego sowa skansenami. Dopki bdziemy okrelali warto bibliotek naukowych liczb woluminw,

dugoci pek z ksikami i iloci zatrudnianych pracownikw, a nie jakoci dostpu do wiedzy, w tym w szczeglnoci do wiedzy unikatowej biblioteki akademickie bd puchy i stale wymagay dofinansowania.

BIBLIOTEKA NIEJEDNO MA IMII jeszcze jedna kwestia, kto wie, czy nie rwnie wana. Bibliotekarstwo publiczne i akademickie w Polsce rni si midzy sob priorytetami i zakresem gromadzenia zbiorw, zasadami opracowania, ochrony i udostpniania zasobw, wyksztaceniem i doborem kadry, a nade wszystko dostpem do rodkw finansowych krajowych i europejskich. Coraz trudniej znale wsplny jzyk tam, gdzie dochodzi do konfliktu interesw. Dostrzeono to ju w 1991 roku, gdy podczas prac nad now ustaw o bibliotekach rzdowi eksperci opowiedzieli si za powoaniem ciaa pozaresortowego, rzdowej agencji do spraw bibliotek, ktrej zadaniem miao by ksztatowanie i realizowanie polityki pastwa w zakresie bibliotekarstwa i informacji naukowej, technicznej i ekonomicznej. Miaa nim by powoana przez prezesa Rady Ministrw Krajowa Rada Biblioteczna, ktra dziki wasnym rodkom finansowym przyspieszyaby integracj bibliotek podporzdkowanych rnym resortom. W toku prac nad ustaw odstpiono jednak od projektu i ustawa o bibliotekach z 27 czerwca 1997 roku (Dz. U. Nr 85, poz. 539) przyporzdkowaa Krajow Rad Biblioteczn ministrowi kultury i sztuki. Rada nie jest w stanie skutecznie integrowa caoci rodowiska bibliotekarskiego w Polsce, zwaszcza, e biblioteki podlegaj nie tylko ministrowi kultury, ale i ministrom nauki, zdrowia, spraw wewntrznych.


12

Interesy bibliotek publicznych reprezentuje w KRB Biblioteka Narodowa, z monopolem na wszelkie granty przyznawane przez resort kultury oraz fundacje. Przykadem tych rnic jest np. program Biblioteka Plus. Jest on odpowiedzi na potrzeb radykalnej poprawy stanu bibliotek publicznych w Polsce. Gwnymi beneficjentami s gminne biblioteki publiczne, ze szczeglnym uwzgldnieniem gmin wiejskich i miast do 15 tysicy mieszkacw). Program zakada wydanie ogromnych pienidzy publicznych na zadania, do ktrych technologicznie i logistycznie przygotowane s jedynie biblioteki akademickie i orodki informatyczne. Tymczasem biblioteki akademickie pozbawione zostay wpywu na ten projekt; maj jedynie suy pomoc. Powszechnie wiadomo, e BN odstaje od bibliotek uniwersyteckich w procesie komputeryzacji i rewolucji informatycznej. wiadczy o tym choby fakt, e BN nie wsptworzy Narodowego Uniwersalnego Katalogu Centralnego, ktry jest dzieem bibliotek akademickich i naukowych. Ani BN, ani KRB nie s w stanie nadzorowa a tym bardziej finansowa procesu modernizacji dostpu do wiedzy. Niestety Biblioteka Narodowa, wesp z Fundacj na rzecz Nauki Polskiej, rozpocza projekt digitalizacji literatury naukowej1. Wydaje si, e nadszed czas by przy ministrze nauki powoa Rad Bibliotek Naukowych, na wzr Krajowej Rady Bibliotecznej (Dz.

U. Nr 85, poz. 539) dziaajcej przy ministrze kultury. Zadania Rady, analogicznie do KRB, obejmowayby: przygotowanie projektu rozwoju bibliotek akademickich w Polsce w latach 20102015; opiniowanie aktw prawnych dotyczcych bibliotek akademickich; koordynowanie podziau finansw na dziaalno bibliotek akademickich; opiniowanie dziaa i inicjatyw istotnych w rozwoju bibliotek akademickich; kontrol projektw takich, jak realizowane przez Bibliotek Narodow, dla dobra nauki polskiej.

Dr MIROSAW A. SUPRUNIUK jest historykiem, dyplomowanym kustoszem, dyrektorem biblioteki Uniwersytetu Mikoaja Kopernika w Toruniu, twrc Archiwum Emigracji i Muzeum Uniwersyteckiego. W latach 19851990 prowadzi podziemne wydawnictwo Toruska Oficyna (TO), ktrego nakadem ukazao si ponad 30 tytuw ksiek, gwnie przedrukw z wydawnictw emigracyjnych oraz czasopismo powicone emigracji pt. Europa. Jest czonkiem-zaoycielem Towarzystwa Opieki nad Archiwum Instytutu Literackiego w Paryu.

2

Projekt BN i FNP, zaprezentowany bibliotekom uniwersyteckim, nie bierze pod uwag dorobku bibliotek cyfrowych poszczeglnych uczelni (a to okoo 80 tys. obiektw). Wydaje si, e wspautorem projektu powinno by konsorcjum Polskie Biblioteki Cyfrowe.


INFORMACJE13

INFORMACJE

Konkurs Fundacji na rzecz Wspierania Rozwoju Polskiej Farmacji i MedycynyW smej edycji konkursu na finansowanie projektw badawczych wnioski zoyo 37 zespow. Decyzj zarzdu Fundacji granty otrzyma sze projektw najwyej ocenionych przez recenzentw.Fundacja na rzecz Wspierania Rozwoju Polskiej Farmacji i Medycyny zostaa zaoona przez Polpharm w 2001 roku. Na coroczny konkurs projektw badawczych w dziedzinie nauk farmaceutycznych i medycznych firma przekazaa dotd 15,5 miliona zotych. Lista laureatw w 2009 rokuImi, nazwisko i afiliacja dr Joanna Pera Uniwersytet Jagielloski w Krakowie; Collegium Medicum; Klinika Neurologii doc. dr hab. Magorzata Filip Instytut Farmakologii PAN w Krakowie; Pracownia Farmakologii Uzalenie; Zakad Farmakologii dr Arkadiusz Piotrowski Gdaski Uniwersytet Medyczny; Wydzia Farmaceutyczny z Oddziaem Medycyny Laboratoryjnej; Katedra i Zakad Biologii i Botaniki Farmaceutycznej Tytu projektu W poszukiwaniu biomarkerw dla ttniakw wewntrzczaszkowych analiza profili ekspresji genw w komrkach krwi obwodowej Kinaza biakowa ERK1/2 jako wewntrzkomrkowy obiekt bada nad mechanizmem uzalenienia od kokainy i jako cel potencjalnej farmakoterapii tej choroby Czas, mechanizm i czsto powstawania subchromosomalnych rearanacji strukturalnych w rejonach flankujcych sequencing gaps jako wskaniki diagnostyczne i prognostyczne w sporadycznym raku piersi Wysoko grantu (w z) 351 600 324 000

452 040

dr n. med. Grzegorz Placha Warszawski Uniwersytet Wpyw zmiennoci wystpujcej w caym genomie (Genome-wide association) na stopie Medyczny; Katedra i Klinika Chorb Wewntrznych Nadci- przerostu minia lewej komory serca u chorych ze zweniem zastawki aortalnej oraz na jego nienia Ttniczego i Angiologii regresj po operacji wszczepienia zastawki aortalnej prof. dr hab. Jacek Szepietowski Akademia Medyczna we Wrocawiu; Katedra i Klinika Dermatologii, Wenerologii i Alergologii prof. dr hab. Marek Jagielski Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Pastwowy Zakad Higieny; Zakad Bakteriologii Rola metalotionein w skrnej karcynogenezie w oparciu o ocen ekspresji metalotionein oraz antygenu Ki-67 w raku kolczystokomrkowym i rogowaceniu sonecznym Multiple-Locus Variable-Number Tandem Repeat Analysis (MLVA) jako nowa metoda genotypowania szczepw Corynebacterium diphtheria

432 000

120 000

46 200


14

Kot Schrdingera i piewajco o globalizacji, czyli popularyzatorzy nauki nagrodzeni dla niewidomychPrzedstawiamy laureatw konkursu Popularyzator nauki 2009, organizowanego wsplnie przez serwis Nauka w Polsce Polskiej Agencji Prasowej oraz Ministerstwo Nauki i Szkolnictwo Wyszego.

NAUKOWIEC, INSTYTUCJA NAUKOWADr Jan Olejniczak, fizyk z Zakadu Podstawowych Problemw Fizyki Uniwersytetu dzkiego, koordynator pikniku naukowego w dzkiej Manufakturze. Upowszechnianiem nauki zajmuje si od pocztku lat 80. W 2004 roku zainicjowa i zorganizowa popularnonaukowe wykady otwarte dla uczniw, podczas ktrych pracownicy Instytutu staraj si zainteresowa odbiorcw fizyk wspczesn. Koo naukowe Nabla prowadzi popularyzatorskie warsztaty dla modszych studentw. Dr Olejniczak prowadzi zajcia warsztatowe z fizyki dowiadczalnej dla przedszkolakw we wsppracy z Widzewskim Domem Kultury, a take reprezentowa Polsk na europejskich festiwalach Science on Stage. Jest autorem programw komputerowych ilustrujcych pogldowo powstawanie i propagacj fal elektromagnetycznych oraz numeryczne tworzenie funkcji falowych w klasycznych przypadkach potencjaw. Ma na swoim koncie ponad 20 publikacji o promieniowaniu kosmicznym i pi patentw. Joanna Szlichciska, absolwentka Midzywydziaowego Studium Biotechnologii

w Szkole Gwnej Gospodarstwa Wiejskiego i organizatorka warsztatw DNA encyklopedia ycia. Pierwsza edycja w 2007 roku odbywaa si rwnolegle w SGGW i Bibliotece UW; w roku 2009 roku wykady i pokazy odbyy si ju w piciu miastach: Warszawie, Poznaniu, Gdasku, Wrocawiu i Lublinie, a uczestniczyo w nich ponad 4,5 tysica osb. Mgr Szlichciska zainicjowaa wydanie broszury informacyjnej pt. GMO. Co kady wiedzie powinien w nakadzie omiu tysicy egzemplarzy. Wsppracuje z Radiem Kolor i Radiem Praga, redaguje krtkie newsy biotechnologiczne w kwartalniku Biotechnologia, napisaa okoo 30 artykuw w portalu Biotechnologia. pl. Podczas XIII Festiwalu Nauki w Warszawie braa udzia w debacie Biologw gra w Pana Boga. Sd nad biologi syntetyczn. Jako wiadek ekspert mwia o moduach stosowanych w biologii syntetycznej i badaniach nad stworzeniem sztucznej komrki. Koo Naukowe Fizykw Politechniki dzkiej Kot Schrdingera, grupa pasjonatw, studentw fizyki technicznej, ktrzy w niebanalny i rzetelny sposb tumacz zawie kwestie. Nie boimy si robi pokazw z rozmachem ani prezentowa trudnych zagadnie. Zdecydowana wikszo sprztu uywanego w pokazach zostaa


INFORMACJE15

INFORMACJE

przez nas zaprojektowana, a czsto i wykonana, wiele za dowiadcze jest opartych na naszych autorskich pomysach podkrelaj. Od 2001 roku studenci uczestnicz w festiwalu naukowym organizowanym przez dzkie Towarzystwo Naukowe, zawsze pod innym hasem. Dwa lata temu bya to historia fizyki z odtwarzaniem (w strojach z epoki!) przeomowych dowiadcze przeprowadzanych w przeszoci. W roku 2008 fizyka ywiow; pokazywano, jak powstaje deszcz, a wtpicym w moc cinienia atmosferycznego proponowano rozerwanie pkul magdeburskich. Kot Schrdingera prowadzi te zajcia dla najmodszych w ramach dzkiego Uniwersytetu Dziecicego. Nominowani byli rwnie: dr Marek Doskocz z Politechniki Wrocawskiej; dr Jan Grabski z Politechniki Warszawskiej; dr Marek Jurgowiak z Collegium Medicum Uniwersytetu Mikoaja Kopernika; dr in. Tomasz Malczyk z Wyszej Szkoy Zawodowej w Nysie; dr Tomasz Sowiski z Uniwersytetu Kardynaa Stefana Wyszyskiego oraz Centrum Fizyki Teoretycznej PAN; prof. dr hab. in. Leszek Woniak z Politechniki Rzeszowskiej i Kamil Zoczewski z Centrum Astronomicznego im. Mikoaja Kopernika PAN.

instytucji naukowych, politykw prezentujcych wielorakie pogldy, by stworzy paszczyzn debaty o tych problemach. To element misji, jak ma radio publiczne i ja jako czowiek. Uczestnikami moich audycji s take suchacze, ktrzy telefonicznie wyraaj swoje opinie, pogldy i niepokoje wyjania. Red. Truszczak opowiada take o kontrowersyjnych kwestiach: GMO, transplantacjach, nowych lekach, komrkach macierzystych, medycynie niekonwencjonalnej, energetyce jdrowej. Jest twrczyni jednodniowych akcji antenowych, ktre maj zwraca uwag suchaczy na problemy konkretnych dziedzin naukowych. Dr Tadeusz Zaleski, z wyksztacenia fizyk akustyk, kieruje biurem informacji i promocji Uniwersytetu Gdaskiego (zorganizowa je ju w 1991 roku jako pierwszy w Polsce). Jest pomysodawc i koordynatorem Batyckiego Festiwalu Nauki, ktry doczeka si siedmiu edycji i zalicza si do grupy trzech najwikszych imprez tego typu (w 2009 roku 800 wydarze zostao przygotowanych przez 32 instytucje). Uwaa, e ludziom trzeba przyblia i tumaczy wane naukowe sprawy, bo gdy spoeczestwo czego nie rozumie, to si tego boi, i wtedy nie ma spoecznego przyzwolenia na przyznanie znaczniejszych rodkw finansowych na badania naukowe. Do prowadzonej przez siebie Kawiarni Naukowej zaprasza prelegentw z rnych dziedzin; dotychczas odbyo si 40 spotka. Dr Zaleski tumaczy: W kadej dyscyplinie mona znale ciekawe tematy, cho z dowiadczenia wiem, e mog oczekiwa wikszej frekwencji, gdy temat jest z medycyny lub fizyki. Ale istotn rol zawsze odgrywa dobre sformuowania tematu spotkania.

DZIENNIKARZ, REDAKCJA, INSTYTUCJA NIENAUKOWADorota Truszczak, redaktor z Programu Pierwszego Polskiego Radia, autorka codziennego serwisu naukowego i audycji w cyklu Czowiek i nauka. Tumaczy, e przygotowujc audycj wyobraa sobie, co sama chciaaby usysze i w jakiej formie, by zrozumie, co robi uczeni w swoich laboratoriach. Zapraszam do studia reprezentantw rnych dziedzin wiedzy,


16

Zesp Polskiego Radia Szczecin, na czele ktrego stoi Jarosaw Dalecki, autor bloku publicystycznego poczonego z informatycznym miniportalem edukacyjnym. W ramach misji radia publicznego od ponad trzech lat redakcja przygotowuje magazyn komputerowy Trci myszk i jego wersj dla dzieci Przygody maej myszki w wiecie informatyki, powicone najnowszym osigniciom w brany IT. W 2005 roku Maciej Jankowski stworzy stron internetow www.myszka.org, na ktrej mona publikowa podcasty internetowe, czyli internetowe publikacje audycji w odcinkach. Wkrtce projekt zostanie wzbogacony o osobn podstron dla dzieci. Unikatowe w skali Polski przedsiwzicie pozwala y programom radiowym w sieci. Audycjom szczeciskiego zespou patronuje Polskie Towarzystwo Informatyczne, w 2007 roku otrzymay one nagrod specjaln Stowarzyszenia Dziennikarzy RP za wykorzystanie podcastingu w budowie spoeczestwa informacyjnego. Program tworz rwnie Agata Rokicka, Katarzyna Wolnik i Arkadiusz Linkowski. Pozostali nominowani to: Fundacja NanoNet i jej portale popularyzatorskie, redakcja internetowej gazety Festiwalu Nauki w Warszawie oraz redakcja Niezbdnika Rodzica, internetowego miesicznika edukacyjnego.

ry Boba Dylana, Andrei Bocellego i Placida Domingo. Przyznawa, e jako amator mia trem przed wystpem i zastanawia si z przeraeniem: Boe, co ja wymyliem. Wyjania, e cho pojcie globalizacji nie pojawia si bezporednio w adnym utworze, to wanie o korporacyjnej eksploatacji rodowiska naturalnego, zaniku kultur lokalnych i homogenizacji wiata traktuje jego pokaz. W przygotowaniach pomaga zaprzyjaniony piewak operowy Bartosz Urbanowicz (za jego rad profesor wzmacnia gardo pijc skoncentrowany roztwr cukru), a obok gwnego wykonawcy wystpili rwnie akompaniujca na gitarze mgr Beata Kud i dr in. Marian Woniak. Kongres psychoanalityczny. Prezentacja Koa Naukowego Psychoanalizy Kultury na Wydziale Polonistyki UW zostaa pokazana podczas XIII Festiwalu Nauki w Warszawie. Nad przygotowaniami i przebiegiem pokazu czuwaa Lena Magnone, absolwentka Wydziau Polonistyki i doktorantka UW, ktra zajmuje si wykorzystaniem psychoanalizy lacanowskiej do bada literaturoznawczych. Do tego wirtualnego spotkania nigdy nie mogoby doj w rzeczywistoci. Wszyscy twrcy psychoanalizy, ktrzy stawili si na herbatk u crki Freuda, przedstawiali swoje tezy i wtpliwoci co do osigni poprzednikw, wzajemnie si nie oszczdzajc. Prof. Magdalena Fikus relacjonowaa: Pomys pteatralny polegaa na jednoczesnym spotkaniu twrcw psychoanalizy od Zygmunta Freuda do Jacquesa Lacana, skdind zabawnie zagranego. Uznaj za niezwykle wartociowe, e na kongres zaproszono take yw psychoanalityczk, dr Izabel Falkowsk, ktra opowiedziaa o realiach pracy tu i teraz. ar ycia na pustyni. O kulturze, zwycza-

PREZENTACJE FESTIWALOWEOblicza globalizacji. piewany wykad w formie operetki przygotowa prof. Leszek Woniak z Katedry Przedsibiorczoci, Zarzdzania i Ekoinnowacyjnoci Politechniki Rzeszowskiej, a za jego brawurowe wykonanie zebra owacje na stojco podczas II Rzeszowskiego Festiwalu Nauki, Techniki i Sztuki. Prof. Woniak zapiewa m.in. utwo-


INFORMACJE17

INFORMACJE

jach i yciu mieszkacw krajw arabskich opowiadali pracownicy Instytutu Studiw Regionalnych i Globalnych Uniwersytetu Warszawskiego podczas XIII Festiwalu Nauki w Jabonnie. W pracy nad pokazem pomagay ambasady Iraku, Libii i Libanu. Pierwszy festiwalowy dzie wypenia muzyka, kultura i kuchnia iracka; w drugim dniu mona byo kosztowa specjaw libaskich i nauczy si je przyrzdza. Gocie poznawali rwnie alfabet Naskhi i taczyli libaskie tace regionalne. Pomysodawczyni dr Izabella cka chciaa pokaza odmienny od serwowanego codziennie przez media wizerunek Arabw: wiat arabski jest bardzo zrnicowany. Jest tam wielka gocinno, serdeczno, zabawa, poczucie humoru. W rnych krajach ludzie inaczej reaguj, inaczej yj,

rne s dialekty. Prof. Mirosawa Czerny z Instytutu podkrela, e trzeba zacz gono rozmawia o innych kulturach, take o ubstwie, wojnach i terrorze, jednak nie naley tego robi w atmosferze strachu, tylko kooperacji. Jury nominowao take prezentacje: Otwarta pracownia (Wydzia Konserwacji i Restauracji Dzie Sztuki Akademii Sztuk Piknych w Krakowie oraz Pracownia Konserwacji Dzie Sztuki Muzeum Uniwersytetu Jagielloskiego); Niebo nad Warszaw (Centrum Nauki Kopernik i partnerzy); E=mc2 (dr Tomasz Sowiski, Centrum Fizyki Teoretycznej PAN) i Promieniotwrcza noc (Muzeum Marii Skodowskiej-Curie). AK


18

Nagrody Fundacjina rzecz Nauki PolskiejProf. Jerzy Strzelczyk, prof. Andrzej Koliski, prof. Jzef Barna i prof. Bogdan Marciniec zostali uhonorowani nagrodami tzw. polskimi Noblami. FNP ju osiemnasty raz uhonorowaa wybitnych uczonych za osignicia stanowice istotny wkad w ycie duchowe i postp cywilizacyjny kraju.Nagrody wrczono 2 grudnia podczas gali w Zamku Krlewskim w Warszawie. Do sukcesw naukowych prowadz rne drogi i motywacje. Mog to by m.in. ambicja lub ch zgbienia czego, co dla innych pozostaje niedostpne. Wane, by naukowcy idc swoimi ciekami osigali sukcesy nie tylko dla siebie, ale dla nas wszystkich powiedzia marszaek Sejmu Bronisaw Komorowski otwierajc ceremoni. Z kolei prezes FNP prof. Maciej ylicz podkreli w rozmowie z Polsk Agencj Prasow, e Fundacja pokazuje osoby, ktre cho take borykaj si z brakiem pienidzy czy aparatury badawczej i cho rwnie musiay przedziera si przez hierarchi w polskiej nauce, to maj osignicia wiatowe. poematy, opowiadania, traktaty, ywoty witych, opisy cudw, kroniki, pamitniki, listy, relacje z nadprzyrodzonego objawienia, przekady. Rozprawa w nowatorski sposb ukazuje wkad twrczoci intelektualnej kobiet w rozwj cywilizacji europejskiej, ale zauwaa te ograniczenia spoecznej roli kobiet, majce dramatyczne konsekwencje dla ich ambicji i ycia prywatnego. Ksik uznano za doskonale przybliajc wielki, nierozpoznany jeszcze dobrze temat nauki wiatowej zarwno specjalistom, jak te zwykemu czytelnikowi. Piro... podsumowuje dugoletnie badania nad nowym w polskiej historiografii tematem intelektualnej aktywnoci kobiet.

O ROLI KOBIETW kategorii nauk humanistycznych i spoecznych nagrod otrzyma prof. Jerzy Strzelczyk z Instytutu Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, autor Pira w wtych doniach, w ktrym prezentuje sylwetki, osignicia i niepowtarzalne losy intelektualistek od antyku do przeomu XX i XXI wieku. Wrd bohaterek jest obecna w dziejach literatury Safona, s autorki znane nielicznym znawcom tematu, jak Hypatia i Egeria, a take rzesza pisarek w literaturze polskiej zapomnianych. Laureat zanalizowa rnorodny materia literacki, m.in.

ZINDYWIDUALIZOWA LEKIProf. Andrzeja Koliskiego z Wydziau Chemii Uniwersytetu Warszawskiego wyrniono w kategorii nauk przyrodniczych i medycznych. Jury docenio opracowanie i praktyczne zastosowanie komputerowych metod przewidywania struktury przestrzennej biaek na podstawie ich sekwencji aminokwasowej, co ma zasadnicze znaczenie w zrozumieniu molekularnych podstaw ycia. Badanie tej struktury metodami dowiadczalnymi jest mudne i kosztowne, a w niektrych przypadkach wrcz niemoliwe. Innowacyjno metody


INFORMACJE19

INFORMACJE

profesora polega na poczeniu rnych poziomw dokadnoci opisu ukadw molekularnych od gruboziarnistego do atomowego. Praktycznym celem bada jest projektowanie skuteczniejszych lekw, co moe otworzy zupenie nowy rozdzia medycyny molekularnej: farmakologi zindywidualizowan. Obecnie zdarza si, e lek nie znajduje zastosowania terapeutycznego, bo moe by szkodliwy dla niewielkiego, ale znaczcego odsetka pacjentw. Problem rozwiza mog leki nowej generacji, zaprojektowane na podstawie wymodelowanego komputerowo, dynamicznego systemu oddziaywa midzy bioczsteczkami w komrce, w poczeniu ze zindywidualizowanymi badaniami genetycznymi.

ktrych poruszajcy si strumie tworzy pyncy prd, oprcz adunku elektrycznego maj rwnie spin). Istota sukcesu polega na tym, e udao si skonstruowa struktury nazywane zaworami spinowymi, w ktrych zmiana konfiguracji magnetycznej, a tym samym i skok oporu elektrycznego zachodzi w bardzo maych polach magnetycznych.

NOWE MATERIAYW dziedzinie nauk technicznych nagrodzono prof. Bogdana Marcica z Wydziau Chemii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. Uznanie znalazo odkrycie nowych reakcji i nowych katalizatorw procesw prowadzcych do wytwarzania materiaw krzemoorganicznych o znaczeniu przemysowym. Jedn z gwnych metod syntezy zwizkw krzemoorganicznych, ktre znalazy powszechne zastosowanie w przemyle, jest hydrosililowanie katalizowane kompleksami metali. Reakcja ta polega na przyczeniu pochodnych krzemu zawierajcych wizanie krzemwodr do nienasyconych zwizkw organicznych. Profesor zastosowa nowe katalizatory w opracowaniu syntez i kilkunastu technologii silanowych rodkw sprzgajcych, a take w procesie sieciowania kauczukw silikonowych i modyfikacji nanonapeniaczy. Efektem bada profesora byo te odkrycie wanych reakcji katalitycznych nie tylko w chemii zwizkw krzemu, ale rwnie boru i germanu. S to pionierskie prace w nowym obszarze tzw. chemii metalonieorganicznej. Odkrycia te wyznaczaj now strategi zastosowania winylometaloidw a przede wszystkim winylosilanw, zarwno w syntezie organicznej, jak i w syntezie nanomateriaw i prekursorw materiaw optoelektronicznych. Anna Knapiska

CORAZ WICEJ DANYCHZa odkrycia z dziedziny nauk cisych szczeglnie za wyjanienie zjawiska gigantycznego magnetooporu (GMR) nagrodzony zosta prof. Jzef Barna z Instytutu Fizyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza i Instytutu Fizyki Molekularnej PAN. GMR byskawicznie znalaz praktyczne zastosowania, na przykad w miniaturyzacji twardych dyskw. To dziki niemu dzisiejsza pami komputerw mieci kilkadziesit razy wicej danych ni w latach 90. ubiegego wieku. Efekt magnetooporu odkryli niemal jednoczenie, cho niezalenie od siebie, Niemiec Peter Gruenberg i Francuz Albert Fert, ktrzy w 2007 roku otrzymali za to nagrod Nobla z fizyki. Prof. Barna teoretycznie zaproponowa fizyczny mechanizm zjawiska i teoretycznie opisa jego podstawowe waciwoci. Badania gigantycznego magnetooporu stay si podstaw nowej ery fizyki spintroniki, jako e efekt GMR cile wie si ze spinem elektronw (elektrony,


20

Grono laureatw liczy ju 65 osb. S wrd nich profesorowie Tomasz Dietl, Zofia Kielan-Jaworowska, Karol Modzelewski, Andrzej Paczkowski, Jadwiga Staniszkis, Jan Strelau, Jerzy Szacki, Andrzej Szczeklik i Aleksander Wolszczan. Kandydatw do nagrody zgasza mog laureaci nagrody z lat ubiegych oraz wybitni przedstawiciele nauki zaproszeni imiennie przez rad fundacji. Kandydatw oceniaj nie tylko polscy uczeni; w tym roku recenzowao ich m.in. czterech laureatw nagrody Nobla.


INFORMACJE21

INFORMACJE

Naukowcy z Gdaskai spltanie zwizaneW 1998 roku fizycy z Uniwersytetu Gdaskiego Ryszard Horodecki i jego synowie, Pawe i Micha odkryli na drodze teoretycznej subtelne zjawisko kwantowe: spltanie zwizane. Niedawno istnienie tego zjawiska w przyrodzie eksperymentalnie potwierdziy zespoy naukowe pracujce w Szwecji i Niemczech.Na potwierdzenie dowiadczalne trzeba byo czeka wiele lat. Przede wszystkim dlatego, e dotychczasowe technologie kwantowe uniemoliwiay generowanie tak wyrafinowanych stanw w laboratorium. Po raz pierwszy spltanie zwizane wytworzyli i zaobserwowali w laboratorium w sierpniu biecego roku Elias Amselem i Mohamed Bourennane z Uniwersytetu Sztokholmskiego. Niemal rwnolegle inny typ spltania zwizanego wytworzy midzynarodowy zesp naukowcw z Dortmundu (Xinhua Peng, Dieter Suter) i Dsseldorfu (Hermann Kampermann, Dagmar Bruss). (jeli jeden drga w poziomie, drugi musi drga w pionie). Gdy takie pary fotonw opuszczaj kryszta, nie jestemy w stanie stwierdzi, jak polaryzacj ma dany foton w parze. Fotony w spltanej parze mona teraz rozdzieli i przesa do dwch odlegych od siebie laboratoriw. Gdy w jednym z nich dokonamy obserwacji fotonu, wytrcimy go z nieokrelonego stanu kwantowego do stanu dobrze okrelonego: zmierzymy, e mia tak a nie inn polaryzacj. Akt obserwacji na jednym fotonie pozwala natychmiast przewidzie stan jego spltanego partnera: naukowcy w drugim laboratorium musz zobaczy foton spolaryzowany w paszczynie prostopadej. Spltanie oznacza wic sytuacj, gdy w celu okrelenia stanu jednej czstki kwantowej niezbdna jest wiedza o stanie jej spltanego partnera. Taki ukad fizyczny zachowuje sw spjno nawet po rozdzieleniu czstek. Mog one przebywa w duej odlegoci od siebie, a mimo to tworz cao. Cay ukad ma wic zdefiniowany swj stan kwantowy mimo faktu, e stany poszczeglnych czstek skadowych pozostaj nieokrelone. W idealnym przypadku, gdy obiekty kwantowe s spltane w maksymalnym stopniu, mierzc stan jednego potrafimy z ca pewnoci ustali, jaki stan zobaczymy u drugiego. Jednak w rzeczywistych

SPLTANIE OD PODSZEWKISpltanie kwantowe naley do najbardziej zaskakujcych zjawisk przewidzianych przez mechanik kwantow. Pojawia si midzy obiektami kwantowymi (czstkami elementarnymi, atomami, jonami itp.), ktre oddziayway ze sob w specyficzny, opisany przez formalizm mechaniki kwantowej sposb. Pary spltanych fotonw mona wytworzy np. za pomoc krysztaw nieliniowych. Gdy do wntrza takiego krysztau wleci foton, moe on by przetworzony na dwa fotony. Proces przebiega w taki sposb, e fotony w parze s spolaryzowane w paszczyznach do siebie prostopadych


22

sytuacjach ukady czstek spltanych zawsze oddziauj z otoczeniem. Zaburza ono spltanie i prowadzi do jego szybkiej degeneracji. Osabione szumami spltanie mona prbowa odtworzy. Mog jednak istnie stany tak zaszumione lecz nadal spltane! e nie jest moliwe odtworzenie z nich pierwotnych, czystych stanw spltanych. Okazuje si wic, e aby takie stany wytworzy, naley do ukadu wprowadzi spltanie, ktrego potem nie mona ju wydoby. Spltanie tego typu fizycy nazywaj spltaniem zwizanym i obrazowo okrelaj mianem czarnych dziur kwantowej teorii informacji. Na czym polega rnica midzy spltaniem zwizanym a zwykym wyjania wspodkrywca efektu spltania zwizanego prof. Ryszard Horodecki, dyrektor Krajowego Centrum Informatyki Kwantowej w Gdasku: Gdy przesyamy sygnay telewizyjne, czsto pojawiaj si w nich zakcenia wywoane szumami. Dziki odpowiedniej obrbce zaszumionych sygnaw potrafimy odtworzy z nich obraz o jakoci zblionej do pierwotnej. Zwyke spltanie kwantowe jest spltaniem zaszumionym w podobny, trywialny sposb: zawsze mona z niego wydoby fizycy mwi: wydestylowa czyste spltanie, bdce paliwem dla takich efektw, jak kwantowa teleportacja czy kwantowa kryptografia. Niespodzianka jest w tym, e Natura dopuszcza istnienie osobliwego rodzaj szumu, ktry nieodwracalnie degraduje czyste spltanie do postaci zwizanej, z ktrej ju nikt nigdy nie wydestyluje tego czystego paliwa.

NIECO HISTORIIRodowd spltania kwantowego siga 1935 roku, gdy Albert Einstein, Borys Podolski i Nathan Rosen opublikowali prac majc dowie, e rodzca si wwczas

mechanika kwantowa nie jest teori kompletn (to tzw. paradoks EPR nazwa pochodzi od pierwszych liter nazwisk trzech naukowcw). Aby wykaza suszno tego przypuszczenia, pokazywali za pomoc aparatu matematycznego mechaniki kwantowej, e w pewnych sytuacjach obiekty wiata kwantw, ktre wczeniej w specyficzny sposb ze sob oddziayway, powinny natychmiast reagowa na zmian stanu swojego partnera, nawet jeli ten znajduje si w dowolnie duej odlegoci. Autorzy dawali do zrozumienia, e jeli wiat spenia warunki realizmu lokalnego (obiekty maj swe cechy, zanim zostan przez nas zaobserwowane oraz obiekty rozseparowane przestrzennie nie mog oddziaywa na siebie w sposb natychmiastowy), mechanika kwantowa musi uwzgldnia dodatkowe, nieznane zmienne. Ksiyc istnieje take wtedy, gdy na niego nie patrz, mawia Einstein i nazywa spltanie upiornym oddziaywaniem na odlego. Ju w tym samym roku Erwin Schrdinger, jeden z twrcw mechaniki kwantowej, wprowadzi termin spltanie i zauway, e pena wiedza o caym ukadzie fizycznym nie oznacza penej wiedzy o jego czciach. Cho Schrdinger wykaza si wyjtkow przenikliwoci, to jego spostrzeenie dugo pozostawao niezauwaone i dopiero pod koniec XX wieku fizycy zaczli patrze na spltanie kwantowe w podobny sposb. Przeom w ocenie susznoci mechaniki kwantowej, podwaonej istnieniem spltania, nastpi w 1964 roku. Wtedy John Bell udowodni, e wszystkie teorie zakadajce jednoczenie realizm i lokalno musz spenia pewne nierwnoci, (dzisiaj nazywamy je nierwnociami Bella). Pojawia si wreszcie moliwo zaprojektowania konkretnych dowiadcze, ktre pozwala-


INFORMACJE23

INFORMACJE

yby ustali, czy mechanika kwantowa jest teori tylko niekompletn, czy po prostu le opisuje wiat. Pierwsze dowiadczenie bazujce na nierwnociach Bella przeprowadzili dopiero w 1972 roku Stuart J. Freedman i John F. Clauser, kolejne byo dzieem Alaina Aspecta w latach 198182. W 1998 roku zesp Nicolasa Gisina z Genewy wytworzy spltane pary fotonw i utrzyma spltanie midzy nimi po przesaniu fotonw na odlego dziesiciu kilometrw, a Anton Zeilinger zaprezentowa udoskonalon wersj dowiadczenia Aspecta. W 2006 zesp Zeilingera wytworzy spltanie na odlego 144 kilometrw, a w nastpnym roku zesp Marka ukowskiego z Instytutu Fizyki Teoretycznej i Astrofizyki Uniwersytetu Gdaskiego we wsppracy z grup Zeilingera przeprowadzi dowiadczalny test nielokalnego realizmu i ostatecznie wykluczy pewn klas wariantw mechaniki kwantowej ze zmiennymi ukrytymi. Na razie wyglda wic, e reguy mechaniki kwantowej dobrze opisuj wiat. Przez znaczn cz swej historii spltanie odgrywao rol niemal wycznie w poznawaniu przez fizykw najbardziej fundamentalnych cech mechaniki kwantowej. Niespodziewanie okazao si, e dziki spltaniu mona stworzy niezwykle wydajne algorytmy kwantowe i bezpieczne protokoy komunikacyjne. Jako pierwszy idee wykorzystania niezwykych cech mechaniki kwantowej w praktyce wysun pod koniec lat 60. Stephen Wiesner. Co ciekawe, jego praca zostaa odrzucona i ujrzaa wiato dzienne dopiero w 1983 roku. Rok pniej Gilles Brassard i Charles H. Bennett przedstawili metod dystrybucji kwantowego klucza kryptograficznego (BB84). Kolejny przeom mia miejsce w 1991 roku, gdy polski fizyk Artur Ekert (absolwent Uniwersytetu Jagielloskie-

go, obecnie pracujcy na Uniwersytecie w Cambridge) zaproponowa nowy protok kwantowy E91, wykorzystujcy spltanie do zastosowa kryptograficznych. W 1982 roku Richard Feynman zauway, e moc obliczeniowa komputerw wykorzystujcych cechy kwantowe powinna wzrasta wykadniczo z liczb obiektw kwantowych przetwarzajcych informacje. Trzy lata pniej David Deutsch przedstawi opis uniwersalnego komputera kwantowego. Pierwszy algorytm kwantowy zaprezentowali w 1992 Deutsch i Richard Jozsa, jednak nie mia on wikszego znaczenia praktycznego. Dwa lata pniej Peter Shor wstrzsn fundamentami wspczesnej kryptografii, ktra opiera si na zaoeniu, e rozkad duych liczb naturalnych na czynniki pierwsze wymaga tysicy, a nawet milionw lat oblicze na komputerach, w praktyce jest wic niewykonalny. Algorytm Shorea na komputerze kwantowym byby w stanie zakoczy takie obliczenia w cigu godzin lub dni.

W KOMUNIKACJI I KRYPTOGRAFIIMidzy wiatem znanym nam z codziennych dowiadcze a wiatem obiektw kwantowych istnieje wiele rnic. Jedna z najbardziej fundamentalnych dotyczy roli, jak odgrywa proces pomiaru. Na co dzie obserwujemy tysice przedmiotw i moemy stwierdzi, e z pewnoci nie wpywamy w ten sposb na ich stan fizyczny. Mechanika kwantowa mwi jednak, e jeli sprbujemy przyjrze si obiektowi kwantowemu, akt obserwacji doprowadzi do nieodwracalnego zniszczenia jego pierwotnego stanu. Wasno ta ma kluczowe znaczenie dla kryptografii kwantowej, wyrnia bowiem jednego obserwatora. Stosowane obecne algorytmy szyfrowania wymagaj wymiany midzy nadawc


24

a odbiorc klucza przypadkowego cigu liczb, ktry jest wykorzystywany przez obie strony do zaszyfrowania i rozszyfrowania waciwej wiadomoci. Kryptografia kwantowa jest uywana do zapewnienia bezpieczestwa samego klucza, a nie treci przekazu. Protokoy kwantowej dystrybucji klucza BB84 i B92 nie uywaj w tym celu spltania, robi to jednak protok E91 Artura Ekerta. Wykorzystuje si w nim rdo stanw spltanych: czstki kwantowe, np. fotony, s wytwarzane w spltanych parach, nastpnie rozdzielane i przesyane do obu stron wymieniajcych zaszyfrowan informacj. Fotony s maksymalnie spltane, na przykad polaryzacyjnie. Oznacza to, e gdy nadawca zaobserwuje w swoim fotonie pionow polaryzacj, odbiorca zawsze dostrzee poziom i vice versa. Dla kadej ze stron rezultaty wasnych pomiarw wygldaj na czysto przypadkowe. O tym, e wyniki pomiarw nadawcy i odbiorcy s skorelowane, mona si przekona dopiero po porwnaniu tych samych pomiarw przez obie strony. Jeli jednak kto podsuchiwa transmisj, korelacje midzy pomiarami natychmiast znikaj, wiadomo ulega zniszczeniu, a podsuchiwacz zostaje wykryty. Obecnie kryptografia kwantowa wychodzi z fazy badawczej, a opracowane technologie zaczyna si komercjalizowa. Pojawiy si pionierskie firmy oferujce urzdzenia do przesyania zaszyfrowanych informacji z uyciem kryptografii kwantowej. W Wiedniu dziaa pierwsza sie komputerowa zabezpieczona kwantowo. Amerykaska firma MagiQ Technologies i szwajcarska id Quantique oferuj komercyjne zestawy do kwantowej ochrony transferu danych, na razie na odlegoci rzdu kilkudziesiciu kilometrw. Wanym moliwym zastosowaniem kryptografii kwantowej s np. bezpieczne bankomaty

pobranie pienidzy z konta moliwe tylko wtedy, gdy waciciel przele do bankomatu kwantowo zabezpieczony klucz.

WIATOWA NAUKA W POLSCEInformatyka kwantowa jest dziedzin mod, ale dynamicznie si rozwijajc. Uczeni z caego wiata s przekonani, e wywrze ona istotny wpyw na standardy technologiczne przyszoci, m.in. przesyanie, przetwarzanie i bezpieczestwo informacji. Ju w latach 90. ubiegego wieku prof. Ryszard Horodecki wraz z synami Pawem i Michaem oraz we wsppracy z profesorami Robertem Alickim i Markiem ukowskim stworzyli w ramach Instytutu Fizyki Teoretycznej i Astrofizyki Uniwersytetu Gdaskiego orodek informatyki kwantowej, ktry szybko sta si wiatowym centrum bada w tej dziedzinie. Gdaska grupa, ktrej przewodz profesorowie Horodecki i ukowski, w 1993 roku przewidziaa kluczowy dla komunikacji kwantowej efekt wymiany spltania (dowiadczalnie potwierdzono go w 1998 roku). W 1996 odkryto tzw. wiadkw spltania, obecnie powszechnie stosowan ekonomiczn metod wykrywania spltania w laboratorium, a w dwa lata pniej spltanie zwizane, nieodwracalnie uwizione w ukadzie fizycznym. Rok 2004 przynis odkrycie ograniczenia na wydajno produkcji klucza kryptograficznego, a kolejny zaowocowa prawdziw niespodziank: prace teoretyczne pozwoliy wykaza, e w przeciwiestwie do klasycznej, informacja kwantowa moe by ujemna, co paradoksalnie oznacza dodatkowe impulsy dla kwantowej komunikacji. W biecym roku poznano zasad informacyjnej przyczynowoci, wan dla zrozumienia podstaw kwantowego i klasycznego opisu wiata.


INFORMACJE25

INFORMACJE

W 2007 roku na Uniwersytecie Gdaskim powstao Krajowe Centrum Informatyki Kwantowej, konsolidujce dziaania naukowcw Polskiej Akademii Nauk, Politechniki Gdaskiej oraz uniwersytetw w Gdasku, Krakowie, odzi, Poznaniu, Toruniu i Wrocawiu. Przewodniczcym Rady Naukowej KCIK jest prof. Marek Ku z Centrum Fizyki Teoretycznej PAN, a dyrektorem prof. Ryszard Horodecki. Gwnym zadaniem KCIK jest integracja rodowiska poprzez: tworzenie platformy spotka polskich naukowcw z wybitnymi przedstawicielami informatyki kwantowej z zagranicy; wspprac z innymi orodkami w Polsce i merytoryczn koordynacj ich bada; organizacj konferencji, warsztatw i midzynarodowych programw naukowych; wykady, seminaria i organizowanie szk informatyki kwantowej.

W ostatnich pitnastu latach zesp gdaski uzyska ponad siedem tysicy cytowa w dziedzinie informatyki kwantowej, a w ubiegym roku prof. Ryszard Horodecki zosta uhonorowany tzw. polskim Noblem, prestiow nagrod Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. O uczuciu, jakie powoduje odkrycie zjawiska, ktrego istnienia nikt wczeniej nie podejrzewa, prof. Horodecki opowiada tak: To przede wszystkim rado z dotknicia tajemnicy, ktr kry formalizm matematyczny mechaniki kwantowej, a ktrej rbek udao si odsoni. Drugie uczucie jest podobne do postawienia stopy na dziewiczym szczycie, skd rozpocieraj si nieznane, fantastyczne widoki. Dochodzi do tego refleksja nad szyfrem Natury, ktry kryje za sob jeszcze wiele niespodzianek. AK


26

Nowy model nansowaniaBiblioteki Wirtualnej NaukiOd 2010 roku wszystkie jednostki naukowe w Polsce bd miay dostp do wybranych baz danych. Minister nauki i szkolnictwa wyszego zdecydowaa o ich cakowitym finansowaniu z budetu przeznaczanego na nauk.

Plan wprowadzenia w ycie nowego modelu finansowania Biblioteki Wirtualnej Nauki przyjto na podstawie opinii specjalistycznego zespou do spraw przygotowania propozycji zmodyfikowania zakresu tematycznego BWN. Dostp obejmie nastpujce zasoby Biblioteki: rda informacji, ktrych zastosowanie jest wymagane w procesie oceny pracownikw oraz kategoryzacji instytucji naukowych; bazy bibliograficzno-abstraktowe oraz penotekstowe wielodziedzinowe, ktre wczeniej byy wspfinansowane przez konsorcja liczce co najmniej 50 instytucji; archiwa wybranych baz w miar dostpnych rodkw finansowych (wie si to z koniecznoci uiszczenia jednorazowej opaty licencyjnej). Podstawow korzyci zmiany zasad finansowania BWN przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego jest umoliwienie dostpu do najwaniejszych publikacji wszystkim polskim uczelniom i jednostkom naukowym. Orodki z mniejszych miast bd miay rwne szanse dostpu do literatury naukowej, a to jest szczeglnie wane z punktu widzenia modszych pracownikw naukowych, doktorantw i osb przygotowujcych prace dyplomowe. Wane jest rwnie wsparcie bada interdyscyplinarnych i stworzenie warun-

kw stabilnego dostpu do literatury naukowej. Z kolei zakup licencji krajowych pozwoli uzyska oszczdnoci, m.in. dziki moliwociom prowadzenia negocjacji cenowych i okrelaniu stabilnych warunkw zakupu (umowy wieloletnie). Sto procent finansowania kosztw zakupu dotyczy nastpujcych baz danych: Web of Science; Science Direct; czasopisma Springer; EBSCO Publishing pakiet podstawowy; JCR (Journal Citation Reports); CPCI (Conference Proceedings Citation Index). Jednoczenie planuje si kontynuowanie dofinansowania zakupu licencji konsorcyjnych na dostp do baz danych, ktre otrzymyway dotacje w ramach BWN na dotychczasowych zasadach. Szczegowe informacje na temat przystpienia do nowego modelu BWN oraz formularze zgoszeniowe dostpne s na stronie Interdyscyplinarnego Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego (ICM) UW: http://vls.icm.edu.pl/zasady/2010/plan.html. Aktualnie w ramach Biblioteki Wirtualnej Nauki udostpniane s m.in. bazy: ICM UW najwaniejsze kolekcje czasopism penotekstowych z wielu dziedzin nauki wydawane przez: Springer oraz Elsevier (baza Science Direct); indeksy cytowa tworzone przez firm Thomson


INFORMACJE27

INFORMACJE

Scientific: Science Citation Index Expanded SCI-Ex (cz pakietu Web of Science dotyczca nauk cisych, technicznych i medycznych); ponadto prenumerowane s rwnie specjalistyczne bazy dziedzinowe (bibliograficzno-abstraktowe oraz penotekstowe i faktograficzne) nauk: chemicznych (Beilstein i Gmelin, czasopisma American Chemical Society), fizycznych i inynieryjnych (Inspec, American Physical Society & American Institute of Physics), matematycznych i informatycznych (Math), medycznych (Lippincott Williams & Wilkins), ekonomicznych (ABI/Inform Complete, SourceOECD, ISI Emerging Markets, Global Marketing Information GMID, Emerald Publishing Group), a take czasopisma Nature i Science oraz kolekcja ponad 800 ksiek w ramach bazy Knovel; Instytut Chemii Bioorganicznej PAN EBSCO Publishing (pakiet specjalistyczny nauki spoeczne, humanistyczne, ekonomiczne, religioznawstwo, psychologia, wydawnictwa prawnicze i turystyczne oraz nauki medyczne), EBSCO Publishing (nauki humanistyczne, techniczne, rolnicze i medyczne) oraz ProQuest Information and Learning (nauki humanistyczne, techniczne, rolnicze i medyczne); Politechnika Wrocawska Chemical Abstracts; Uniwersytet Mikoaja Kopernika Mathematical Reviews.

Jednostki zainteresowane dostpem do wyej wymienionych publikacji otrzymyway z budetu nauki co roku dotacje o cznej wysokoci okoo 35 milionw zotych (w 2009 roku dofinansowanie ze wzgldu na gwatowny wzrost kursw walut obcych wzroso do okoo 60 milionw). Kwota ta pozwalaa na zakup licencji dostpu do baz danych dla konsorcjw zrzeszajcych uczelnie wysze i jednostki naukowe. W skad poszczeglnych konsorcjw w zalenoci od prenumerowanych publikacji wchodzio od 8 do 143 instytucji (dane za 2008 rok). Dostp do najwaniejszych a co za tym idzie najdroszych publikacji naukowych w wersji elektronicznej by ograniczony wycznie do czonkw konsorcjw zobowizanych wspfinansowa koszty zakupu licencji ze rodkw wasnych. Czynniki finansowe w istotny sposb ograniczay liczb instytucji korzystajcych z elektronicznych zasobw wiedzy w ramach BWN. Jednoczenie stale rosnce koszty zakupu baz danych (okoo 67 procent rocznie) oraz zmiany kursw walut stwarzay zagroenie dla stabilnoci istnienia poszczeglnych konsorcjw. Dlatego te resort nauki podj dziaania zmierzajce do zmiany zasad finansowania BWN. Nowy system ma zapewni wszystkim jednostkom naukowym w Polsce dostp do najwaniejszych wiatowych publikacji w wersji elektronicznej.


28

Polska Akademia Umiejtnocio rozwoju humanistykiUstanowienie rzdowego Funduszu dla Humanistyki postuluje Polska Akademia Umiejtnoci. Podczas zebrania plenarnego 14 listopada br. uznaa, e strategiczny program rozwoju nauk humanistycznych musi si opiera na kryteriach spjnych z programem rozwoju caej nauki w Polsce, lecz nie za cen homogenizacji, zacierajcej ich specyfik.Polska Akademia Umiejtnoci stoi na stanowisku, e tylko respektujc t specyfik, mona zapewni warunki rozwoju umoliwiajce skuteczne wypenianie zasadniczo dwojakiej, badawczo-kulturowej funkcji nauk humanistycznych, a warto ich wynikw mierzy obiektywnie, to znaczy zgodnie z ich charakterem: tyle ich wkadem do wiatowego dorobku nauk humanistycznych, co efektywnoci formacyjnego oddziaywania na rodowisko ich rozwoju, czyli na jzyk, zasoby pojciowe, wiedz, mentalno, wartoci i postawy jednostek oraz spoeczestwa. Podstawy finansowe programw specyficznych dla nauk humanistycznych w Polsce winny wic by zapewnione dziki ustanowieniu pastwowego Funduszu dla Humanistyki, ktrego celem byoby zagwarantowanie rodkw przede wszystkim na badania cige z zakresu dziedzictwa i kultury narodowej oraz na formy efektywnego upowszechniania ich wynikw w obiegu midzynarodowym. Pozostae zadania mogyby by wczone w istniejce systemy finansowania nauki i edukacji w Polsce. humanistyczne borykay si z powanymi, dodatkowymi problemami powstaymi w rezultacie nieuwzgldnienia ich specyfiki. Wzorcowym przykadem owych problemw wynikajcych z niesprowadzalnoci waciwych humanistyce cech, sposobw funkcjonowania oraz kryteriw oceny do ich odpowiednikw w naukach cisych s te, z ktrymi ma do czynienia grupa dyscyplin skoncentrowana na badaniu dziedzictwa i kultury narodowej, gdzie zadania badawczo-poznawcze nie daj si odizolowa od zada misyjno-formacyjnych. Chodzi tu o tak fundamentalne zadania, jak: zachowanie i rozwj kultury narodowej, podtrzymywanie i formowanie tosamoci jednostkowej i wsplnotowej Polakw, a take ich mentalne i jzykowe wyposaenie w funkcje krytycznej samowiedzy oraz aktywnego udziau w dobrach cywilizacji wspczesnej. S to rwnoczenie powinnoci, za ktrych spenienie wspodpowiedzialno musi wzi pastwo. Ich pomylne wykonanie nie moe si powie w trybie standardowych programw badawczych, oferowanych przez agendy Unii Europejskiej czy administracj rzdow, ale wymaga okrelenia strategii i ustanowienia dugofalowego programu rozwoju.

UZASADNIENIEW procesie reform nauki podejmowanych w minionym dwudziestoleciu nauki

GWNE ZADANIA STRATEGICZNEGO PROGRAMU


INFORMACJE29

INFORMACJE

W tego rodzaju strategicznym programie rozwoju nauk humanistycznych w Polsce kluczowe miejsce naley przyzna czterem podprogramom, obejmujcym zadania najpilniejsze, a take najwaniejsze z punktu widzenia interesu narodowego, spoecznego, kulturowego i pastwowego. S to: 1. Program podstawowych bada cigych nad dziedzictwem i kultur narodow (kultur w Polsce), realizowany m.in. poprzez: ustanowienie odrbnej cieki finansowania wieloletnich projektw badawczo-dokumentacyjno-edytorskich; powoanie przez MNiSW (lub jego agendy) w porozumieniu z PAN i PAU zespou ekspertw, ktry m.in. proponowaby list priorytetowych tematw, okrela zasady wyaniania zespow wykonawczych oraz odpowiadaby za przejrzysto, merytoryczn jako, kontrol caoci postpowania; wprowadzenie w rodowisku tych polskocentrycznych projektw i publikacji krajowego indeksu cytowa (na bazie ju istniejcych inicjatyw), ktry mgby odgrywa pomocniczo wan rol w ocenie tego rodzaju prac. 2. Program umidzynarodowienia wynikw bada nauk humanistycznych w Polsce, uwzgldniajcy fakt, i skuteczne wprowadzenie prac polskich do gwnego nurtu midzynarodowego obiegu wiedzy naukowej nie daje si sprowadzi do ich czysto merytorycznych walorw, a dokonuje si dziki m.in.: zbudowaniu finansowego zaplecza umoliwiajcego przygotowanie prac na najwyszym poziomie redakcyjnym i jzykowym; stworzeniu systemu stypendialnego dla osb zainteresowanych dziaalnoci naukow oraz przekadow w jzyku

angielskim; podjciu skutecznej kooperacji z renomowanym zagranicznym domem wydawniczym dysponujcym wiatow sieci kolportau, polegajcej na powoaniu w Polsce partnerskiego wydawnictwa humanistycznego nastawionego na wasne serie i czasopisma wydawane po angielsku, oraz zintensyfikowanie wsppracy z midzynarodowymi instytucjami koordynujcymi badania w dziedzinie humanistyki. 3. Program reformy akademickiej edukacji humanistycznej (skorelowany z programami ksztacenia niszych szczebli), realizowany m.in. poprzez: wyposaenie wiodcych jednostek naukowych w prawo do elastycznego ksztatowania kierunkw, programw oraz liczebnoci grup ksztacenia; stworzenie systemu rozadowujcego konflikt midzy elitarnoci a powszechnoci studiowania oraz midzy zobowizaniami studiw humanistycznych wobec zada specjalizacyjnych (w tym: odnoszcych si do polskich tradycji) a koniecznoci zadbania o zawodowe szanse absolwentw; stworzenie w Polsce instytucji ksztacenia modych kadr nauk humanistycznych o midzynarodowym skadzie uczcych i uczonych. 4. Program modernizacji infrastruktury bada humanistycznych, realizowany m.in. poprzez: przeprowadzenie kompleksowej informatyzacji nauk humanistycznych od cyfryzacji baz danych oraz kanonicznego zespou rde i pomnikw kultury, przez budow bibliotek elektronicznych, po wdraanie teleinformatycznych i multimedialnych technik nauczania, metod uczenia na odlego oraz ksztacenia ustawicznego;


30

stworzenie systemu dofinansowania indywidualnych warsztatw bada humanistycznych, zespow badawczych oraz instytucji naukowych; stworzenie systemu finansowania (nawizujcego do inicjatywy MNiSW) internetowych wersji humanistycznych czasopism naukowych w jzyku angielskim.

Niniejsze stanowisko przygotowano na podstawie dokumentu pt. Nauki humanistyczne w Polsce. Zaoenia do programu rozwoju, opracowanego przez zesp pod kierunkiem prof. Ryszarda Nycza, a powoanego decyzj Prezydium Polskiej Akademii Umiejtnoci w listopadzie 2008 roku. Dokument ten opublikowalimy w Sprawach Nauki w numerze 89 (148) z 2009 roku.


INFORMACJE31

INFORMACJE

PROJEKTY MIDZYNARODOWE WSPFINANSOWANE (PMW) PODSTAWA PRAWNA ART. 13 UST. 1 PKT 1 USTAWY O ZASADACH FINANSOWANIA NAUKIWysoko rodkw proponowanych do przyznania w opinii Rady Nauki 550 000 Wysoko rodkw finansowych przyznanych przez ministra (w z) ogem 550 000 w tym: 2009 130 000 2010 270 000 2011 150 000 2012 0

Nazwa jednostki

Tytu projektu

Instytut Chemii i Techniki Jdrowej w Warszawie Instytut Oceanologii PAN w Sopocie Instytut Oceanologii PAN w Sopocie Instytut Oceanologii PAN w Sopocie Instytut Fizyki Plazmy i Laserowej Mikrosyntezy im. Sylwestra Kaliskiego w Warszawie

IAEA Opracowanie zaawansowanego przemysowego skanera gamma z bezprzewodowym zbieraniem danych NOPP Wpyw zanikajcej pokrywy lodowej Oceanu Arktycznego na zmienno rodowiska w jego strefie przybrzenej NOGAP Dynamika zooplanktonu na szelfie Morza Beauforta SVALBARD Czy klimat Svalbardu zmienia si z arktycznego na borealny?, cz II IAEA Badania zjawisk zwizanych z szybkim zaponem tarczy termojdrowej za pomoc protonw przyspieszanych laserem

114 138

114 138

114 138

0

0

0

195 000 87 500 90 000

195 000 87 500 90 000

195 000 87 500 22 800

0 0 67 200

0 0 0

0 0 0

PROJEKTY MIDZYNARODOWE NIEWSPFINANSOWANE (PMN) PODSTAWA PRAWNA ART. 13 UST. 1 PKT 2 LIT. A USTAWY O ZASADACH FINANSOWANIA NAUKIWysoko rodkw finansowych przyznanych przez ministra (w z) Wysoko rodkw proponowanych w tym: do przyznania ogem w opinii Rady Nauki 2009 2010 2011 2012 2013 1 099 320 1 099 320 604 520 382 780 112 020 0 0

Nazwa jednostki

Tytu projektu

Muzeum Narodowe w COST IE0601 Zarzdzanie kolekcj muzealn w Krakowie (w imieniu grupy oparciu o komputerowe modelowanie wpywu waha jednostek) mikroklimatu na obiekty zabytkowe Uniwersytet WarmiskoMazurski w Olsztynie; Wydzia Medycyny Weterynaryjnej Instytut Odlewnictwa w Krakowie COST FA0702 Wybrane aspekty rodowiska macicznego u powtarzajcych krw

350 000

350 000

100 000

125 000

125 000

0

0

COST D43 Opracowanie optymalnego skadu ciekych mas ceramicznych z udziaem koloidalnych nanoczstek tlenkw metali przeznaczonych dla odlewnictwa precyzyjnego COST FA0604 Lokalizacja QTL podatnoci na indukcj androgenezy w obrbie genomu pszenyta (xTriticosecale Wittm.) COST MP0805 Opracowanie nowych pprzewodnikowych rde promieniowania laserowego przy wykorzystaniu materiaw grupy III-V-N, czyli tzw. dilute nitrides

487 500

487 500

208 000

182 000

97 500

0

0

Instytut Fizjologii Rolin im. Franciszka Grskiego PAN w Krakowie Politechnika dzka; Wydzia Fizyki Technicznej, Informatyki i Matematyki Stosowanej

380 000

380 000

87 640

217 000

75 360

0

0

670 756

670 756

63 182

201 525

201 525

204 524

0

Politechnika dzka; MP0702 Opracowanie nowych funkcjonalnych Wydzia Fizyki Technicznej, niskowymiarowych struktur fotonicznych Informatyki i Matematyki Stosowanej Instytut Chemii Bioorganicznej PAN w Poznaniu COST FA0702 Rola microRNA oraz gsRNA w rozwoju oocytw u Sus scrofa

134 000

134 000

41 250

39 000

44 000

9 750

0

358 000 138 800

358 000 138 800

134 400 92 400

100 100 28 200

100 100 18 200

23 400 0

0 0

Politechnika Gdaska; COST CM0601 Dysocjacja i fragmentacja czsteczek Wydzia Fizyki Technicznej w zderzeniach z elektronami i Matematyki Stosowanej Instytut Fizjologii Rolin im. Franciszka Grskiego PAN w Krakowie COST FA0605 Fizyko-chemiczne wskaniki oddziaywa poliamid z innymi antyoksydantami w warunkach stresu suszy i zasolenia

507 000

507 000

117 000

225 000

165 000

0

0

Instytut Psychologii PAN w COST BM0605 Rola wiadomoci w procesach nabyWarszawie wania i zmiany preferencji na drodze warunkowania ewaluatywnego Politechnika lska w Gliwicach; Wydzia Automatyki, Elektroniki i Informatyki IC0603 Anteny nowoczesnych systemw bezprzewodowych na potrzeby spoeczestwa informacyjnego nowe struktury, modele, metody analizy i projektowania

351 780

351 780

76 290

154 710

120 780

0

0

369 600

369 600

37 800

243 700

88 100

0

0


32

Politechnika Warszawska; Wydzia Fizyki

MP0801 Fizyka wspzawodnictwa i konfliktw

469 544 75 000

469 544 75 000

0 75 000

177 464 0

149 600 0

142 480 0

0 0

Uniwersytet dzki; COST 858 Aplikacja zrnicowanych form CyanobacWydzia Biologii i Ochrony teria w udoskonalaniu rozwoju wegetatywnego rolin rodowiska Instytut Oceanologii PAN w Sopocie COST 867 Udzia neuropeptydw podwzgrzowych w ksztatowaniu si relacji socjalnych w grupie na przykadzie ciernika (Gasterosteus aculeatus) i tilapii (Oreochromis mossambicus): w poszukiwaniu nowych wskanikw dobrostanu

316 742

316 742

126 342

158 200

32 200

0

0

Instytut Problemw Jdro- COST BM0607 Modelowanie tworzenia klastrw wych im. Andrzeja Sotana jonizacyjnych w strukturach nanometrowych celem w Otwocku-wierku okrelenia nowych deskryptorw charakteryzujcych efektywno stosowania nisko i wysokoenergetycznych elektronw w radioterapii celowanej na przykadzie I-125 i I-131 Szkoa Gwna GospoCOST FP0703 Uytkowanie zasobw drzewnych na darstwa Wiejskiego w wiecie w wietle zmian klimatycznych oraz analiza Warszawie; Wydzia Leny bilansu energetycznego i CO2 przy pozyskaniu biomasy lenej do celw energetycznych, oparta na przykadzie polskiego lenictwa Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa im. Szczepana Pienika w Skierniewicach Instytut Badawczy Drg i Mostw w Warszawie COST 863 Wykorzystanie rodzimych grzybw mikoryzowych w uprawie urawiny

207 500

207 500

135 500

72 000

0

0

0

199 806

199 806

44 100

63 186

63 000

29 520

0

72 000

72 000

48 000

24 000

0

0

0

COST TU0602 Zarzdzanie zagospodarowaniem przestrzennym w warunkach kryzysu dynamicznego rozwoju duych miast polskich

77 240

77 240

23 120

32 690

21 430

0

0

Politechnika witokrzyska COST MP0702 Charakteryzacja materiaw nanopow Kielcach; Wydzia Elek- rowatych ukadu C-Pd trotechniki, Automatyki i Informatyki (w imieniu grupy jednostek) Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Warszawie COST 731 Propagacja niepewnoci pomiarw w zaawansowanych systemach meteorologicznych i hydrologicznych

917 000

917 000

251 400

325 000

340 600

0

0

104 200

104 200

2 600

101 600

0

0

0

Szkoa Gwna GospoCOST 866 Terapia ogrodnicza w Polsce wykorzydarstwa Wiejskiego w stanie ogrodnictwa dla poprawy zdrowia oraz jakoci Warszawie; Wydzia ycia ludzi Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kotaja w Krakowie; Wydzia Rolniczo-Ekonomiczny COST FA0604 Fizjologiczne i biochemiczne wskaniki odpornoci linii yta ozimego na row ple niegow (Microdochium nivale)

45 600

45 600

9 000

36 600

0

0

0

332 180

332 180

35 300

221 200

75 680

0

0

Uniwersytet Jagielloskie- COST BM0806 Poszukiwanie aktywnych ligandw go w Krakowie; Collegium receptorw H4 histaminowych Medicum; Wydzia Farmaceutyczny Instytut Fizjologii Rolin im. Franciszka Grskiego PAN w Krakowie Instytut Badawczy Lenictwa w Skocinie Starym Instytut Oceanologii PAN w Sopocie COST FA0605 Transdukcja sygnau w indukowanej chodem odpornoci pszenyta na grzyba Microdochium nivale COST FP0801 Zrnicowanie genetyczne i moliwoci adaptacyjne nowych inwazyjnych lgniowcw (Oomycetes) do zmiennych warunkw klimatycznych CAML Badania porwnawcze biornorodnoci wybranych grup bezkrgowcw Oceanu Poudniowego i Arktycznego jako klucz do zrozumienia globalnych procesw ekologicznych AODP Taksonomia, biornorodno i dystrybucja wieloszczetw w fiordach zachodniego Spitsbergenu AODP Taksonomia i biornorodno Hydrozoa z wd Svalbardu DAAD Indukowanie reorientacji spinowej w cienkich warstwach Pt/Co/Pt z wykorzystaniem implantacji jonami WOCHY Automatyczny system oceny 3D geometrii ostrzy narzdzi metod optyczn

350 000

350 000

0

200 000

50 000

50 000

50 000

368 823

368 823

0

227 500

141 323

0

0

253 000

253 000

7 500

160 500

85 000

0

0

350 000

350 000

21 000

147 000

112 000

70 000

0

Instytut Oceanologii PAN w Sopocie Instytut Oceanologii PAN w Sopocie Uniwersytet w Biaymstoku; Wydzia Fizyki Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu; Wydzia Technologii Drewna

308 000 196 000 249 180

308 000 196 000 249 180

126 000 196 000 149 600

182 000 0 99 580

0 0 0

0 0 0

0 0 0

97 400

97 400

97 400

0

0

0

0


INFORMACJE33

INFORMACJE

Instytut Elektrotechniki w Warszawie Muzeum i Instytut Zoologii PAN w Warszawie Instytut Oceanologii PAN w Sopocie

ROSJA Opracowanie zmodernizowanych superkondensatorw o prostszej i taszej technologii wytwarzania ROSJA Zjawisko hybrydyzacji mew z grupy Larus argentatus-cachinnans-fuscus, na przykadzie populacji mieszanej mew w Rosji AMT-CDOM rda i transformacja chromoforowych rozpuszczonych zwizkw organicznych wzdu Atlantyckiego Transektu Poudnikowego. Ocena z wykorzystaniem pomiarw widm matrycy wzbudzenia i emisji fluorescencji NASA Naukowy i techniczny udzia Polski w misji kosmicznej IBEX UNECE Panelowe badanie przemian relacji midzy pokoleniami, w rodzinie oraz midzy kobietami i mczyznami: generacje, rodziny i pe kulturowa GGS-PL, pierwsza runda badania

1 989 000

1 989 000

897 000

1 092 000 52 299

0

0

0

102 674

102 674

50 375

0

0

0

604 800

604 800

153 580

212 800

191 800

46 620

0

Centrum Bada Kosmicznych PAN w Warszawie Szkoa Gwna Handlowa w Warszawie; Kolegium Analiz Ekonomicznych

890 932 3 184 500

890 932 3 184 500

45 528 627 000

314 020 2 277 000

266 400 280 500

264 984 0

0 0

Instytut Katalizy i Fizyko- AUSTRIA Monowarstwy Fe/W (110): adsorpcja i chemii Powierzchni PAN w magnetyzm Krakowie Instytut Fizyki Jdrowej im. Henryka Niewodniczaskiego PAN w Krakowie BIAORU Spintroniczne nanokompozyty metaldielektryk o kontrolowanych wasnociach magnetotransportowych

257 500

257 500

104 000

153 500

0

0

0

149 500

149 500

65 000

84 500

0

0

0

Instytu

Documents

sprawy nauki