If you can't read please download the document
Upload
vobao
View
223
Download
1
Embed Size (px)
Citation preview
Bu proje Avrupa Birlii tarafndan finanse edilmektedir.
Srdrlebilir retim ve Tketim Yaynlar - I
Yaam Dngs Analizi
Srdrlebilir retim ve Tketim Yaynlar - I
Yaam Dngs Analizi
Pratik Yaam Dngs Analizi Klavuzu AB
Srecinde letmeler ve Kamu iin Yaam
Dngs Analizi Yntem ve rnekleri
Hazrlayan
Prof. Dr. Gksel N. DEMRER
ISBN:
i n d e k i l e r
indekiler
1. Yaam Dngs Analizi (YDA) Nedir? ........................................................................................ 7
2. Yaam Dngs Analizinin Metodolojisi .................................................................................. 10
3. Yaam Dngs Analizinin Kullanm Alanlar........................................................................ 29
4. YDA Yaklamnn Kstlar ............................................................................................................ 31
5. YDA Alannda Faaliyet Gsteren Uluslararas Aktrler. ...................................................... 32
6. YDA almalarnda Kullanlan Yazlmlar............................................................................... 35
7. rnekler .............................................................................................................................................. 36
8. YDAnn Gelecei ............................................................................................................................. 39
Kaynaka. ................................................................................................................................................... 40
Srdrlebilir retim ve Tketim Yaynlar - I 3 Yaam Dngs Analizi
4 Srdrlebilir retim ve Tketim Yaynlar - I Yaam Dngs Analizi
z e t
zet
Yaam Dngs Analizi, bir rn ya da hizmet retiminde kullanlan ham maddelerin elde
edilmesinden balayarak, ilgili tm retim, sevkiyat, tketici tarafndan kullanm ve kullanm
sonras atk olarak bertaraf da kapsayan yaam dngsnn farkl aamalarndaki evresel
etki-lerini belirlemek, raporlamak ve ynetmek iin kullanlan bir yntemdir.
Artan evre duyarllna paralel olarak teknoloji ve yaam dzeylerindeki gelimeler
sonucunda her tr projenin topluma maliyeti, performans gibi geleneksel parametrelerin yan
sra doal kaynaklarn kullanm ve kresel evre sorunlarna yol ama olasl gibi bileenler
de karar verme srelerinde gittike daha sk gz nnde bulundurulan faktrler olarak
karmza k-maktadr. Yaam Dngs Analizi, 90l yllarn bandan bu yana bu karmak
karar verme srelerinde gittike daha sk bavurulan ve srekli gelitirilen bir yntemdir.
Srdrlebilir retim ve Tketim Yaynlar - I 5 Yaam Dngs Analizi
Yaam Dngs Analizi Nedir?
1. Yaam Dngs Analizi (YDA) Nedir?
Son dnemde evre ile ilgili konularda toplumsal duyarlln artmasyla birlikte, proje gelitirme
ve uygulama srelerinde verilen tm kararlarn evresel boyutu daha da nem kazanmtr. Yk-
selen evre duyarllna paralel olarak teknoloji ve yaam dzeylerindeki gelimeler sonucunda
her tr projenin topluma maliyeti, performans gibi geleneksel parametrelerin yan sra doal
kaynaklarn kullanm ve kresel evre sorunlarna yol ama olasl gibi bileenler de karar verme
srelerinde gittike daha sk gz nnde bulundurulmaya balanmtr. Yaam Dngs Analizi
(YDA) 90l yllarn bandan bu yana karmak karar verme srelerinde gittike daha sk
bavurulan ve srekli gelitirilen bir yntemdir (Guinee ve dierleri 2011).
YDA yntemi bir rn ya da hizmet retiminde kullanlan hammaddelerin elde edilmesinden
balayarak, ilgili tm retim, sevkiyat, tketici tarafndan kullanm ve kullanm sonras atk
ola-rak bertaraf da kapsayan yaam dngsnn farkl aamalarndaki (ekil 1) evresel
etkilerini belirlemek, raporlamak ve ynetmek iin kullanlr. Sz konusu evresel etkiler iklim
deiiklii, stratosferik ozon tabakasndaki incelme, trifikasyon, asidifikasyon, toksik
emisyonlar gibi doal kaynak tketimi bazlarnda deerlendirilir.
YDA bir rn ya da hizmetin tm yaam dnglerini ve bunlarn birbiriyle balantlarn b-
tnsel olarak deerlendirir. Bunun sonucunda deerlendirilmekte olan rn ya da hizmetin
be-ikten mezara tm srelerinde ortaya kabilecek her tr evresel etki kmlatif olarak
ortaya konmu olur. Geleneksel evresel etki deerlendirme aralarnda ounlukla gz
nnde bu-lundurulmayan hammadde eldesi, sevkiyat ve nihai bertaraf gibi aamalar da YDA
ynteminde deerlendirmeye alnan aamalar arasnda bulunmaktadr.
Ham Madde Temini Atmosferik
Salnmlar
retim Su Kaynakl
Ham Kirleticiler Madde
Kat Atklar Kullanm/Yeniden
Enerji Kullanm/Bakm
Beraberinde Oluan
Geri Dnm / Atk
rnler
Ynetimi Dierleri
Sistem Snr
ekil 1. YDAnn aamalar (USEPA, 2006)
Srdrlebilir retim ve Tketim Yaynlar - I 7 Yaam Dngs Analizi
Yaam Dngs Analizi Nedir?
YDA, bir rn ya da srecin tm yaam dngs boyunca ortaya kabilecek evresel etkileri
kapsadndan, deerlendirilen bu evresel etkileri tm boyutlaryla ve kapsaml olarak yanstr.
YDA ile gerekletirilebilen kapsaml ve btnsel deerlendirme, sz konusu rn ya da srece
ilikin yaplacak olas modifikasyonlarn yol aaca evresel etkilerin farkl senaryolar iin kar-
latrmal olarak deerlendirilmesini ve ilgili karar alma srelerine yanstlabilmesini de salar.
Bir YDA almasnda tipik olarak yer alan yaam dngleri ekil 1de grlebilir.
Drt aamadan oluan ve aadaki ekilde zetlenen YDA metodolojisi (ekil 2) temel olarak:
Bir rn ya da hizmet eldesi srecinde kullanlan enerji, su ve dier ham maddeler ile
doal kaynaklar ve bununla birlikte ortaya kan evresel emisyonlarn bir
envanterinin kartl-mas, Bu girdi ve ktlara balantl olarak meydana gelmesi olas olan evresel etkilerin
deer-lendirilmesi ve Sonularn sistematik ve karlatrmal olarak deerlendirilerek, karar vericilere sunulma-
sn kapsar. YDAnin aamalar unlardr:
1. Ama ve Kapsam: Bu aamada almann amac, kapsam, snrlar ve detaylandrma
dze-yi tanmlanr. 2. Envanter Analizi: Bu aamada allan sistemin kapsam dahilinde gerekleecek
enerji, su, ham madde kullanm ve bunlara bal evresel emisyonlar belirlenir.
Yaam Dngs Analizi erevesi
Ama ve Kapsam
Envanter Yorumlama
Analizi
Etki Analizi
ekil 2. YDA metodolojisi (USEPA, 2006)
8 Srdrlebilir retim ve Tketim Yaynlar - I Yaam Dngs Analizi
Yaam Dngs Analizi Nedir?
3. Etki Analizi: Envanter analizi aamasnda belirlenen enerji, su, ham madde kullanm
ile evresel emisyonlarn insan sal ve evresel deerler zerindeki olas etkileri
deerlendiri-lir. 4. Yorumlama: Envanter ve etki analizi aamalarnn sonular deerlendirilerek karlatr-
lanlar arasndan tercih edilecek rn, sre ya da hizmet seilir. Bu seim esnasnda
yaplan tahminler ve var olan belirsizlikler YDA kapsamnda ak bir ekilde belirtilir.
YDA almalar yaam dngsnn hangi aamasnda yapldna bal olarak beikten me-
zara, beikten kapya, beikten beie vekapdan kapya olmak zere gruplandrlabilir.
Beikten mezara bir rn ya da srecin tm yaam dnglerini kapsayan analiz almalar
iin kullanlan bir tanmlama olup ham madde eldesinden (beik) ortaya kan atklarn
tasfiyesine (mezar) kadar geilecek tm sreleri iine alr. Beikten kapya bir rn ya da
sreci, ham madde eldesinden (beik) itibaren fabrikaya iletildii aamaya (kap) kadar
olan sreleri yani yaam dngsn ksmen kapsar. Beikten mezara yaklamnn en son
yaam dngs olan atk tasfiyesi aamasnda atklarn geri kazanm sz konusu ise bu
beikten beie yak-lam olarak anlmaktadr. Kapdan kapya bir rn ya da srecin tek
bir aamasna ait ya-am dngsnn ele alnd bir yaklamdr (Jimenez-Gonzalez, 2000;
http://www.worldlingo. com/ma/enwiki/en/Life_cycle_assessment).
Srdrlebilir retim ve Tketim Yaynlar - I 9 Yaam Dngs Analizi
Yaam Dngs Analizinin Metodolojisi
2. Yaam Dngs Analizinin Metodolojisi
2.1 Ama ve Kapsam Belirleme
Ama ve Kapsam Belirleme nedir?
YDA almasnn ilk aamas olan Ama ve Kapsam Belirleme, yaplacak almann
amacn ve yaam dngs boyunca ortaya kacak olan evresel etkilerin karar verme
srecine nasl katla-cana dair yntemin belirlendii aamadr. Karar verme srecinde
katk salayacana inanlan bilgilerin trleri, katk salayacak sonularn ne kadar kesin
olmas gerektii, sonularn anlaml ve kullanlabilir olmasn salamak iin nasl
yorumlanmas ve sunulmas gerektii gibi hususlar bu aamada netletirilmelidir.
Hedef Tanm ve Kapsam Belirleme YDAy Nasl Etkiler? YDA sreci herhangi bir rn, sre veya hizmetten kaynaklanabilecek olas evresel etkilerin
belirlenmesinde kullanlr. YDAda ama ve kapsam belirlemek, ne kadar zaman ve kaynaa ih-
tiya duyulacan ortaya karaca gibi deerlendirme tamamlandnda en anlaml sonularn
alnabilmesini salayacak ekilde tm analiz aamalarna yol gsterecektir. Hedef tanm ve kap-
sam belirleme aamasnda alnan her karar, almann nasl ynetileceini ve nihai sonularn
uygunluunu etkileyecektir. YDA almasnn banda alnmas gereken kararlar ve bu kararla-rn
YDA almasnda yarataca etkiler aadaki blmlerde verilmektedir.
Projenin Hedef(ler)inin Tanmlanmas YDAnn bir rn, sre veya hizmetten doacak toplam (beikten mezara) evresel etkileri
be-lirlemek iin kullanlan ok amal bir ara olduunu belirtmitik. Bu almann ncelikli
amac insan salna ve evreye en az etkisi olaca