Srednja i istočna Evropa u srednjem veku

Češka

• Posle sloma Velikomoravske kneževine, početkom 10.veka, na tlu Češke vladali su lokalni kneževi.

• Vremenom je ojačala porodica Pšemislovića, sa posedima u okolini Praga

• Oni su morali da priznaju vlast nemačkog cara• Krajem 12.veka Otokar I Pšemisl postao je je češki kralj. • Sredinom 13.veka češki kralj Otokar II Pšemisl proširio je

vlast na Austriju i bio je najmoćnija ličnost Svetog rimskog carstva. Plašeći se njegove moći, za novog nemačkog cara su izabrali Rudolfa Habsburškog, koji je pobedio Otokara II i oduzeo mu osvojene teritorije.

• Dinastija Pšemislovića ugasila se 1306.god. Češki presto tada je pripao dinastiji Luksemburg. Najpoznatiji vladar te dinastije bio je Karlo IV.

• Grb Pšemislovića

Češka u vreme Otokara II

• Karlo IV je bio car Svetog rimskog carstva i češki kralj.

• Posebnu pažnju je posvetio ekonomskom i kulturnom razvoju Češke, naročito Praga

• Osnovao je nadbiskupiju u Pragu i prvi univerzitet u slovenskim zemljama (Karlov univerzitet)

Srednja Evropa oko 1301

• Karlo IV (1316-1378)• Češki kralj (1346-1378)• Dopisivao se sa

Petrarkom• Sagradio je:• Hradčane (Praški zamak)• Karlov most• Katedralu Sv.Vita• Zamak Karlštajn

Hradčani

• Karla IV nasledio je Žigmund Luksemburški, koji je bio i madjarski kralj i nemački car. U to vreme Češku potresaju unutrašnji sukobi

• Pored sporova vladara i plemstva, Čeha i Nemaca, započinje i veliki verski pokret Jana Husa

• Jan Hus je bio propovednik, filozof, rektor Praškog univerziteta

• Zalagao se za reformu crkve, on se smatra pretečom reformacije.

• Jan Hus je nacionalni heroj Češke, njegovi sledbenici nazivaju se husiti

• Jan Hus (1369-1415)

• Njegovo učenje je osudjeno na crkvenom saboru u Konstanci 1415.god., on je osudjen i spaljen na lomači.

• Njegovo pogubljenje izazvalo je ogorčenost u Češkoj i dovelo je do verskog rata: tzv husitskih ratova (1419-1434)

• Husitski ratovi su prvi sukob u kojem je vatreno oružje imalo odlučujuću ulogu

• Kada je 1526.god. za kralja Češke izabran Ferdinand Habsburški, Češka je dospela pod vlast Habsburga, pod kojom će biti sve do 1918.god.

Poljska

• Poljska plemena su u ranom srednjem veku živela izmedju Visle i Odre

• Ta plemena je ujedinio knez Mješko I u drugoj polovini 10.veka, sa prestonicom u Poznanju, gde je osnovao biskupiju.

• On je prvi poznati vladar iz dinastije Pjastovića• Za vreme njegove vladavine Poljaci su primili

hrišćanstvo, ali i priznali vrhovnu vlast Svetog rimskog carstva

• Grb Pjastovića, koji je i današnji grb Poljske

• Boleslav I Hrabri je proširio vlast Poljske na Šleziju, Pomeraniju, sa Gdanjskom i Malopoljsku, sa Krakovom, koji je postao nova prestonica

• On je prvi vladar koji je tako ujedinio sve tradicionalne poljske zemlje, a osvojio je i Moravsku i Slovačku.

• Vodio je borbe sa nemačkim carom Henrihom II, nakon njegove smrti 1025.god. postao je prvi poljski kralj.

Poljska za vreme Boleslava Hrabrog

• Boleslav Hrabri (966-1025)

• Vojvoda Poljske (992-1025)

• Postao je prvi poljski kralj 1025.god.

• Sistem vladavine, u kojem je kralj upravljao prestonicom u Krakovu, a njegova braća i srodnici vladali kao vojvode pojedinim delovima doveo je do unutrašnje nestabilnosti i rasparčavanja Poljske, što je otvorilo put jačanju uticaja Nemačke

• Od 12.veka Poljaci su vodili dugotrajne ratove sa Tevtoncima, koji osvajaju Pomeraniju, Velikopoljsku i sprečavaju Poljskoj izlaz na Baltik

• Dolazak Nemaca podstakao je privredni razvoj Poljske, sve više se širi nemački jezik i običaji

• Ponovno ujedinjavanje poljskih zemalja započeo je kralj Vladislav I, početkom 14.veka, a jačanje Poljske nastavio je sredinom 14.veka Kazimir III, koji je doneo jedinstveni zakonik za teritoriju Poljske (Statuti Kazimira Velikog), a u Krakovu je 1364.god. osnovao univerzitet.

• Dao je brojne ustupke poljskom plemstvu (šljahta), da bi dobio njihovu podršku

• Bio je poslednji vladar iz dinastije Pjastović, koja izumire 1370.god.

• Kazimir III Veliki • Kralj Poljske (1333-

1370)

• Kazimira III nasledio je Ludovik Anžujski, koji je bio i madjarski i poljski kralj, što je izazvalo nezadovoljstvo poljskog plemstva

• Njega je na vlasti nasledila kćerka Jadviga, koja se udala 1386.god. udala za litvanskog kneza Vladislava II Jagelonac, koji je tada primio hrišćanstvo i tako je nastala Poljsko-litvanska unija, koja se prostirala od Baltika do Crnog mora

• U bici kod Grunvalda (poznata i kao Bitka kod Tanenberga)1410.god. naneli su težak poraz tevtonskim vitezovima.

• Jagelonci su vladali do 1572.god.

Bitka kod Grunvalda (Tanenberga) ostala je usadjena kao epski dogadjaj u naciolanoj istoriji Poljaka, Litvanaca i Rusa, smatra se jednom od najvećih srednjevekovnih borbi

Poljsko-litvanska unija

Ugarska

• Madjari su nomadko pleme, ugrofinskog porekla, koji su na prostor Panonske nizije stigli 896.god. predvodjeni Arpadom iz istočne Evrope.

• Krajem 10.veka Madjari stvaraju državu i primaju hrišćanstvo.

• Tačno 1000.god. prvi madjarski kralj postaje Stefan I, koji je krunu dobio od rimskog pape

• On je stvorio feudalnu državu, zapadnog tipa.

• Stefan I• Kralj (1000-1038)• Pravo ime mu je bilo Vajk

(junak), kada je primio hrišćanstvo dobio je ime Stefan (Ištvan)

• Kruna Sv.Stefana ima mitski značaj, od tada se ugarske zemlje zovu “zemlje krune Sv.Stefana

• U katoličkoj crkvi je svetac od 1083.god. a u pravoslavnoj od 2000.god.

• Grb Madjarske

• Krajem 11.veka Ugarska počinje da vodi osvajačku politiku, 1102.god. madjarski kraljevi postaju kraljevi Hrvatske i Dalmacije

• U većem delu 12.veku bore se sa Vizantijom za prevlast u Podunavlju.

• Slabljenje Vizantije, nakon smrti Manojla I Komnina 1180.god., omogućilo je Madjarima osvajanje Srema, Beograda i Braničeva

Madjarska krajem 12.veka

• Vremenom je došlo do slabljenja centralne vlasti i jačanja moći plemstva

• Plemstvo je 1222.god. primoralo kralja Andriju (Andraš) II, da izda Zlatnu bulu, kojom su garantovana prava i privilegije plemstva, vlasteli je takodje priznato pravo i na otpor kralju u slučaju nepoštovanja povelje

• Težak udarac Ugarskoj bila je invazija Mongola, 1241-1242.god.

• Mongoli su za sobom ostavili pustoš• Obnavljajući zemlju, kralj Bela IV je gradio kamene

tvrdjave i zamkove, medju kojima i srednjevekovnu tvrdjavu u Budimu.

• Nakon izumiranja dinastije Arpadovaca 1301.god., na vlast u Ugarskoj dolazi Karlo (Karolj) I Robert iz dinastije Anžujaca

• Njegov sin Ludovik (Lajoš) I je, sredinom 14.veka istisnuo Veneciju iz Dalmacije, a 1370.god. izabran je i za kralja Poljske

• Prestonica Anžujaca bila je u gradu Višegradu, kod Budimpešte

Višegrad

• Nakon smrti Ludovika, izumire dinastija Anžujaca, dolazi do unutrašnjih borbi, a 1387.god. madjarski kralj postaje Žigmund Luksemburški, koji je bio i vladar Svetog rimskog carstva

• Posle Kosovske bitke 1389.god. Ugarskoj preti opasnost od Osmanlija, Žigmund je vodio antitursku politiku, ali je doživeo poraz u bici kod Nikopolja 1396.god.

• U borbi protiv Turaka tražio je saveznike medju susedima, pa je u dobrim odnosima sa Srbijom (despot Stefan Lazarević)

• Posle Žigmundove smrti 1437.god. usledilo je slabljenje kraljevske vlasti.

• Sredinom 15.veka najistaknutiju ulogu u Ugarskoj imao je Janoš Hunjadi, koji je bio i namesnik kraljevske vlasti. On se istakao u borbama sa Turcima (turska opsada Beograda 1456.god.)

• U srpskoj narodnoj poeziji je poznat kao Sibinjanin Janko

• Njegov sin Matija Korvin postao je madjarski kralj (1458-1490)

• Njegova vladavina je poslednji period uspona madjarske države

• Nakon njegove smrti dolazi do slabljenja madjarske države i konačnog njenog poraza protiv Osmanlija u bici na Mohaču 1526.god.

Kijevska Rusija

• Kijevska Rusija je prva istočnoslovenska država• Istočni Sloveni su naseljavali prostor izmedju Karpata,

Baltičkog mora i reka Volge, Dona, Dnjepra i Dnjestra• Normansko pleme Varjazi trgovali su sa Vizantijom i

osnivali su svoja naselja• Varjaški knez Rjurik pokorio je slovenska plemena

polovinom 9.veka i osnovao grad Novgorod, da bi zatim krenuo južnije i proširio vlast do Kijeva

• Rjurikov naslednik Oleg je za svoju prestonicu odredio Kijev i tako je nastala Kijevska Rusija, početkom 10.veka

Kijevska Rusija

• Tokom 10.veka kijevski vladari su prihvatili većinu slovenskih običaja

• U tom periodu kijevski kneževi su porazili Hazare (turska nomadska plemena, koja su živela oko reke Volge) i I bugarsko carstvo

Mapa Hazarskog kaganata

• Zlatno doba Kijevske Rusije je period kraja 10. i prve polovine 11.veka u vreme vladavine kneza Vladimira i Jaroslava Mudrog

• Za vreme kneza Vladimira I 988.god. Rusi su primili hrišćanstvo iz Carigrada

• Jaroslav Mudri, naslednik kneza Vladimira, doneo je prve zakone u Rusiji

Pokrštavanje Rusa u reci Dnjepar

• Sredinom 11.veka dolazi do slabljenja centralne vlasti• Ovako razjedinjena zemlja postala je lak plen Mongola• Mongolsko carstvo stvorio je početkom 13.veka Džingis

Kan i prostiralo se od istočne Azije do Kaspijskog jezera (drugo najveće carstvo na svetu posle Britanske imperije)

• Mongoli su osvojili Kijev 1240.god. i stvorili su državu koja se zvala Zlatna Horda, čiji je centar bio na reci Volgi

• Stanovništvo Rusije plaćalo je porez Mongolima, a porez su sakupljali domaći kneževi, zavisni od mongolskog vladara

• Ovaj period ruske istorije naziva se “tatarski jaram”

• Džingis Kan (1162-1227)

• Pravo ime mu je Temudžin

• Pustošenjima Mongola bili su izloženi pre svega južni delovi Rusije, dok su severni delovi ostali poštedjeni.

• Novgorod je uspeo da odoli napadima Mongola. • U vreme mongolske vlasti počinje uspon

Moskve, koja se prvi put spominje 1147.god. • Moskovski kneževi bili su potomci Aleksandra

Nevskog, novgorodskog i kijevskog kneza, koji je porazio Švedjane 1240.god. u bici na reci Nevi, dve godine kasnije 1242.god. porazio je Tevtonce u bici na Čudskom jezeru, ali je plaćao danak Mongolima.

• Aleksandar Nevski (1220-1263)

• Velika Moskovska kneževina uzdigla se u drugoj polovini 13. i početkom 14.veka

• U 14.veku Moskva je postala sedište mitropolita, čije je sedište ranije bilo u Kijevu

• Knez Dimitrije Donski porazio je Mongole 1380.god. u bici na Kulikovim poljima, ali su se Mongoli oporavili od ovog poraza i još jedan vek vladali Rusijom

• Tokom 15.veka moskovski kneževi su nastavili da šire svoj uticaj, tako da je i Novgorod priznao njihovu vlast.

• Knez Ivan III Vasiljevič je obustavio plaćanje danka Mongolima i 1480.god. oslobodio Rusiju “tatarskog jarma”.

• Nakon pada Carigrada, on je sebe video kao naslednika Vizantije, Moskovsku kneževinu kao zaštitnika pravoslavlja a Moskvu kao “Treći Rim”.

• Kao svoj simbol preuzeo je vizantijskog dvoglavog orla. Rekonstruisao je moskovski Kremlj (istorijski kompleks u centru Moskve)

Moskovski Kremlj

Bugarska

• Bugari su narod turskog porekla, 681.god. oni su se doselili na Balkan, na prostor izmedju Dunava i planine Balkan

• Ovu teritoriju su već naseljavala slovenska plemena, koja su Bugari pokorili

• 864.god. bugarski knez Boris je primio hrišćanstvo, što je ubrzalo stapanje Bugara i Slovena i radjanje kulture na staroslovenskom jeziku

• Kan Asparuh• On je doveo 681.god.

Bugare na Balkan

• Njegov sin Simeon stvorio je I bugarsko carstvo (893-927), ali se carstvo posle njegove smrti raspada

• Tradicije I bugarskog carstva obnovio je Samuilo, krajem 10.veka, ali je 1018.god. pokoravanjem ovog carstva završena prva faza bugarske državnosti

• Vizantijska vlast nad Bugarskom potrajala je sve do kraja 12.veka

I bugarsko carstvo

• Braća Petar i Asen su 1185.god podigli ustanak protiv Vizantije i stvorili II bugarsko carstvo, sa prestonicom u Trnovu

• U vreme vladavine njihovog naslednika Kalojana Bugarska osvaja deo Makedonije, i u Trnovu je obnovljena patrijaršija.

• Glavni protivnici Bugarske u ovo vreme su Epirska despotovina i Latinsko carstvo, kao i Ugarska, koja je takodje pretendovala na vizantijske teritorije u Podunavlju

• Carstvo je dostiglo svoj teritorijalni vrhunac u vreme Jovana Asena II, koji je 1230.god. u bici na Klokotnici porazio epirsku vojsku, osvojio Trakiju, Makedoniju, Albaniju i Tesaliju i postao najmoćniji vladar na Balkanu

• On je uspeo da izdejstvuje priznanje za trnovskog patrijarha.

• Mongolska najezda 1241.god. dovela je do slabljenja Bugarske, naslednici Jovana Asena II našli su se u vazalnom položaju prema Zlatnoj hordi.

• Ovo je i vreme uspona srpske srednjevekovne države, što razvija srpsko-bugarsko suparništvo

• Posle pogibije cara Mihajla Šišmana u bici kod Velbužda 1330.god. i poraza bugarske vojske od srpske, Bugarska postaje drugorazredna država na Balkanu

• U drugoj polovini 14.veka Bugarska se deli na Vidinsku i Trnovsku Bugarsku.

• Podeljena i oslabljena Bugarska postala je lak plen Turaka Osmanlija, koji su zauzeli Trnovo 1393.god. a Vidin 1396.god.