STANJE I FUNKCIJE STANJE I FUNKCIJE ZDRAVSTVENIH USTANOVAZDRAVSTVENIH USTANOVA

Prof dr Prof dr Momčilo BabićMomčilo Babić

OBUHVATOBUHVAT

► ObObzirom da nema univerzalnog i jedinstvenog zirom da nema univerzalnog i jedinstvenog pokazatelja obezbeđenosti (obuhvata) stanovništva pokazatelja obezbeđenosti (obuhvata) stanovništva zdravstvenom zaštitom, preporučuje se njeno zdravstvenom zaštitom, preporučuje se njeno praćenje na nekoliko načina:praćenje na nekoliko načina:

► Obuhvat stanovništva prema nivoima zaštite. Obuhvat stanovništva prema nivoima zaštite. Obuhvat primarnom zdravstvenom zaštitom Obuhvat primarnom zdravstvenom zaštitom procenjuje se na osnovu pokazatelja informisanosti i procenjuje se na osnovu pokazatelja informisanosti i obrazovanja za zdravlje, unapređenja odgovarajuće obrazovanja za zdravlje, unapređenja odgovarajuće ishrane, vodosnabdevanja i sanitacije sredine, ishrane, vodosnabdevanja i sanitacije sredine, obuhvata imunizacijom, preventivnim aktivnostima i obuhvata imunizacijom, preventivnim aktivnostima i kontrolom endemskih bolesti, lečenjem najčešćih kontrolom endemskih bolesti, lečenjem najčešćih oboljenja i povreda i obezbeđenošću stanovništva oboljenja i povreda i obezbeđenošću stanovništva osnovnim lekovima. I ovi, i pokazatelji obuhvata osnovnim lekovima. I ovi, i pokazatelji obuhvata stanovništva višim nivoima zdravstvene zaštite stanovništva višim nivoima zdravstvene zaštite (bolničke i specijalizovane) .(bolničke i specijalizovane) .

Obezbeđenost Pristupačnost Obezbeđenost Pristupačnost zdravstvene zaštitezdravstvene zaštite

► dostupnost zdravstvene zaštite koja se dostupnost zdravstvene zaštite koja se procenjuje iz odnosa stanovnika procenjuje iz odnosa stanovnika administrativnih jedinica (opštine, regiona, administrativnih jedinica (opštine, regiona, zemlje) i zdravstvenih radnika (po profilima) zemlje) i zdravstvenih radnika (po profilima) ili zdravstvenih ustanova (po vrstama) kojima ili zdravstvenih ustanova (po vrstama) kojima to stanovništvo gravitira;to stanovništvo gravitira;

► pristupačnost zdravstvene zaštite koja se pristupačnost zdravstvene zaštite koja se procenjuje na osnovu broja stanovnika (ili procenjuje na osnovu broja stanovnika (ili procenta) za koji se očekuje da će koristiti procenta) za koji se očekuje da će koristiti određenu službu ili određene usluge imajući u određenu službu ili određene usluge imajući u vidu barijere koje mogu biti fizičke vidu barijere koje mogu biti fizičke (geografske, npr.udaljenost) ekonomske (geografske, npr.udaljenost) ekonomske (troškove, putovanja, lično učešće pri (troškove, putovanja, lično učešće pri korišćenju usluga) i kulturalne (jezičke ili korišćenju usluga) i kulturalne (jezičke ili religiozne barijere);religiozne barijere);

KORIŠĆENJE I KVALITETKORIŠĆENJE I KVALITET

► korišćenje se meri odnosima (broj pregleda ili korišćenje se meri odnosima (broj pregleda ili usluga po stanovniku), stopama (stopa usluga po stanovniku), stopama (stopa hospitalizacije) ili proporcijama (prosečna hospitalizacije) ili proporcijama (prosečna dnevna zauzetost bolnica)i drugim, koji dnevna zauzetost bolnica)i drugim, koji generalno dovode u odnos stanovništvo koje generalno dovode u odnos stanovništvo koje koristi usluge zdravstvene službe sa koristi usluge zdravstvene službe sa stanovništvom kojima su te usluge potrebne ili stanovništvom kojima su te usluge potrebne ili namenjene.namenjene.

► kvalitet zdravstvene zaštite kojim se procenjuje kvalitet zdravstvene zaštite kojim se procenjuje ishod rada službe po zdravlje pacijenata (u ishod rada službe po zdravlje pacijenata (u primarnoj, sekundarnoj i tercijarnoj primarnoj, sekundarnoj i tercijarnoj zdravstvenoj zaštiti) kao i zadovoljstvo korisnika zdravstvenoj zaštiti) kao i zadovoljstvo korisnika radom zdravstvene službe.radom zdravstvene službe.

POKAZATELJI STANJA I POKAZATELJI STANJA I FUNKCIONISANJA BOLNICAFUNKCIONISANJA BOLNICA

► Imajući u vidu realne ciljeve bolnice koje nije Imajući u vidu realne ciljeve bolnice koje nije tetešško artikulisati, a sastoje se u obezbeko artikulisati, a sastoje se u obezbeđđivanju ivanju stacionarnog lečenja i nege obolelim stacionarnog lečenja i nege obolelim pacijentima, u analizi bolničke zdravstvene pacijentima, u analizi bolničke zdravstvene sluslužžbe uobičajeno se koriste dve grupe be uobičajeno se koriste dve grupe pokazatelja:pokazatelja:

► pokazatelji stanja (strukture) koji se odnose na pokazatelji stanja (strukture) koji se odnose na mremrežžu, opremljenost i osoblje koje u njima u, opremljenost i osoblje koje u njima radi iradi i

► pokazatelji funkcionisanja (performanse) koji pokazatelji funkcionisanja (performanse) koji se odnose na korise odnose na koriššćenje, kvalitet i troćenje, kvalitet i trošškove kove rada ovih ustanova.rada ovih ustanova.

BOLNIČKA POSTELJABOLNIČKA POSTELJA

► Prva grupa pokazateija je vezana za osnovnu Prva grupa pokazateija je vezana za osnovnu odrednicu ovih ustanova – bolničkodrednicu ovih ustanova – bolnička posteljaa postelja, a druga , a druga za bolnički lečza bolnički lečeenog pacijenta. nog pacijenta.

► Iako se definicije ovih odrednica u bolničkim Iako se definicije ovih odrednica u bolničkim statistikama različitih zemalja unekoliko razlikuju, statistikama različitih zemalja unekoliko razlikuju, uglavnom je prihvaćeno da »bolnički krevet uglavnom je prihvaćeno da »bolnički krevet predstavlja jedinicu smepredstavlja jedinicu smešštaja namenjenu taja namenjenu kontinuiranom lečenju (ne kraćem od 24 sata) i kontinuiranom lečenju (ne kraćem od 24 sata) i obezbeobezbeđđenu zdravstvenim osobljem i neophodnom enu zdravstvenim osobljem i neophodnom terapijskom i dijagnostičkom opremom kao i terapijskom i dijagnostičkom opremom kao i finansijskim sredstvima«, dok je bolnički lečfinansijskim sredstvima«, dok je bolnički lečeen n pacijent »osoba koja je zauzela krevet zbog pacijent »osoba koja je zauzela krevet zbog posmatranja, nege, postavljanja dijagnoze i lečenja« posmatranja, nege, postavljanja dijagnoze i lečenja«

Za izračunavanje pokazatelja stanja i Za izračunavanje pokazatelja stanja i funkcionisanja bolnica na raspolaganju je funkcionisanja bolnica na raspolaganju je

nekoliko izvora podataka:nekoliko izvora podataka:

► Popisan ili procenjen broj stanovnika teritorije na kojoj Popisan ili procenjen broj stanovnika teritorije na kojoj se nalazi bolnicase nalazi bolnica s sa strukturom stanovnia strukturom stanovnišštva po polu i tva po polu i uzrastu.uzrastu.

► Podaci o veličini bolnice sa brojem standardnih kreveta Podaci o veličini bolnice sa brojem standardnih kreveta kojima bolnica raspolakojima bolnica raspolažžee, , opremljenosti bolnice i brojem opremljenosti bolnice i brojem i kvalifikacionom strukturom zaposlenih radnika.i kvalifikacionom strukturom zaposlenih radnika.

► IzveIzvešštaj o hosipitalizaciji (hospital discharge abstract) za taj o hosipitalizaciji (hospital discharge abstract) za sve pacijente otpusve pacijente otpušštene iz bolnice sa minimalnim tene iz bolnice sa minimalnim skupom podataka o njihovom lečenju: socijalno-skupom podataka o njihovom lečenju: socijalno-demografskim karakteristikama pacijenata, datumom demografskim karakteristikama pacijenata, datumom prijema i otpusta izprijema i otpusta izbolnice, osnovnim uzrokom hospitalizacije, pratećim bolnice, osnovnim uzrokom hospitalizacije, pratećim oboljenjima i komplikacijama, obavljenom hiruroboljenjima i komplikacijama, obavljenom hiruršškom kom intervencijom, ishodma lečenja i drugim.intervencijom, ishodma lečenja i drugim.

► GodiGodiššnji izvenji izvešštaj bolnice o trotaj bolnice o trošškovima rada kovima rada koji obuhvata ukupne trokoji obuhvata ukupne trošškovekove bolnice, bolnice, trotrošškove bolničkog lečenja, ambulantno-kove bolničkog lečenja, ambulantno-polikliničke slupolikliničke služžbe bolnice, kao be bolnice, kao i i eventualnu eventualnu specifikaciju izuzetno skupih dijagnostičkih i specifikaciju izuzetno skupih dijagnostičkih i terapijskih intervencija.terapijskih intervencija.

► Reprezentativni uzorak pacijenata Reprezentativni uzorak pacijenata otpuotpušštenih iz bolnice u toku odretenih iz bolnice u toku određđenogenog vremenskog perioda koji se koristi za vremenskog perioda koji se koristi za ispitivanje zadovoljstva (satisfakcije) ispitivanje zadovoljstva (satisfakcije) korisnika radom bolnica.korisnika radom bolnica.

Obezbeđenost posteljamaObezbeđenost posteljama

► Jedan od najčesće korisćenih pokazatelja u Jedan od najčesće korisćenih pokazatelja u zdravstvu jeste obezbedjenost stanovnistva zdravstvu jeste obezbedjenost stanovnistva bolničkim posteljama. bolničkim posteljama.

►Omogućava procenu razvijenosti bolničke Omogućava procenu razvijenosti bolničke zdrav-stvene sluzbe i njenu dostupnost zdrav-stvene sluzbe i njenu dostupnost stanovnistvu odredjene teritorije. stanovnistvu odredjene teritorije.

► Predstavlja odnos broja bolničkih Predstavlja odnos broja bolničkih (standardnih) postelja na 1.000 stanovnika:(standardnih) postelja na 1.000 stanovnika:

► Ukupan broj bolničkih posteljaUkupan broj bolničkih postelja x 1.000x 1.000► Broj stanovnika posmatrane teritorijeBroj stanovnika posmatrane teritorije

STRUKTURA POSTELJASTRUKTURA POSTELJA

► Struktura bolničkih Struktura bolničkih posteljapostelja po nameni je po nameni je izuzetno vazan pokazatelj zadovoljavanja izuzetno vazan pokazatelj zadovoljavanja potreba stanovništva za bolničkim lečenjem.potreba stanovništva za bolničkim lečenjem.

► U tom kontekstu je značajan udeo U tom kontekstu je značajan udeo posteljapostelja za akutna stanja i za akutna stanja i posteljapostelja namenjenih namenjenih obolelim od psihičkih poreobolelim od psihičkih poremećaja, hroničnih mećaja, hroničnih oboljenja i gerijatrijskih stanja na oboljenja i gerijatrijskih stanja na posmatranoj teritoriji, kao i udeo postelja za posmatranoj teritoriji, kao i udeo postelja za pojedine specijalnosti u ukupnom broju pojedine specijalnosti u ukupnom broju bolničkih postelja.bolničkih postelja.

STRUKTURA BOLNIČKOG STRUKTURA BOLNIČKOG OSOBLJAOSOBLJA

► Broj i kvalifikaciona struktura osoblja zaposlenog u Broj i kvalifikaciona struktura osoblja zaposlenog u bolnicama prati se preko nekoliko pokazatelja. bolnicama prati se preko nekoliko pokazatelja.

► Struktura zaposlenih u bolnicama pokazuje odnos Struktura zaposlenih u bolnicama pokazuje odnos zdravstvenih i ostalih radnika u zdravstvu, a među zdravstvenih i ostalih radnika u zdravstvu, a među zdravstvenim radnicima, udeo lekara specijalista, zdravstvenim radnicima, udeo lekara specijalista, ostalih lekara i zdravstvenih radnika sa višom, ostalih lekara i zdravstvenih radnika sa višom, srednjom i nižom stručnom spremom, za savremene srednjom i nižom stručnom spremom, za savremene bolnice je karakteristično da dolazi do sve veće bolnice je karakteristično da dolazi do sve veće specijalizacije zdravstvenih radnika sa povećanjem specijalizacije zdravstvenih radnika sa povećanjem udela lekara specijalista među zdravstvenim udela lekara specijalista među zdravstvenim radnicima. radnicima.

► Takođe, često je korisno poznavanje odnosa lekara i Takođe, često je korisno poznavanje odnosa lekara i srednjeg medicinskog osoblja u bolnicama. srednjeg medicinskog osoblja u bolnicama.

► Opterećenost zdravstvenih radnika meri se brojem Opterećenost zdravstvenih radnika meri se brojem bolničkih postelja po jednom lekaru, odnosno brojem bolničkih postelja po jednom lekaru, odnosno brojem postelja po jednoj sestri (tehničaru).postelja po jednoj sestri (tehničaru).

U pokazatelje zdravstvene politike koju zemlja vodi U pokazatelje zdravstvene politike koju zemlja vodi spadaju:spadaju:Politička saglasnost (odluka) o dostizanju zdravlja za sve. Politička saglasnost (odluka) o dostizanju zdravlja za sve. Pokazatelj je kvalitativne prirode i predstavlja postojanje Pokazatelj je kvalitativne prirode i predstavlja postojanje takve odluke i njeno ugrađivanje u zakonodavstvo zemlje takve odluke i njeno ugrađivanje u zakonodavstvo zemlje (Ustav, Zakon o zdravstvenoj zaštiti i druge).(Ustav, Zakon o zdravstvenoj zaštiti i druge).Raspodela sredstava (alokacija resursa) u zdravstvu. Raspodela sredstava (alokacija resursa) u zdravstvu. Meri se proporcijom nacionalnog dohotka izraženom u Meri se proporcijom nacionalnog dohotka izraženom u procentima koja se izdvaja za zdravstvenu zažtitu procentima koja se izdvaja za zdravstvenu zažtitu stanovništva. Izračunava se i pokazatelj učešća stanovništva. Izračunava se i pokazatelj učešća društvenih aktivnosti povezanih sa zdravljem u društvenih aktivnosti povezanih sa zdravljem u nacionalnom dohotku zemlje: obrazovanja, stanovanja, nacionalnom dohotku zemlje: obrazovanja, stanovanja, vodosnabdevanja. Treći pokazatelj kojim se procenjuje vodosnabdevanja. Treći pokazatelj kojim se procenjuje adekvatnost raspodele sredstava u zdravstvu je adekvatnost raspodele sredstava u zdravstvu je struktura rashoda za zdravstvenu zažtitu stanovništva struktura rashoda za zdravstvenu zažtitu stanovništva pri čemu se posebna pažnja posvećuje procentualnom pri čemu se posebna pažnja posvećuje procentualnom učešću rashoda za primarnu zdravstvenu zaštitu u ovoj učešću rashoda za primarnu zdravstvenu zaštitu u ovoj strukturi rashoda.strukturi rashoda.

Stepen jednakosti u raspodeli sredstava se procenjuje saStepen jednakosti u raspodeli sredstava se procenjuje sa nekoliko vrlo vrednih pokazatelja koji se u većini nekoliko vrlo vrednih pokazatelja koji se u većini zemalja koriste i kao pokazatelji njihovog razvoja. zemalja koriste i kao pokazatelji njihovog razvoja. To su troškovi za zdravstvenu zaštitu po To su troškovi za zdravstvenu zaštitu po stanovniku u dinarima (ili u dolarima, da bi se stanovniku u dinarima (ili u dolarima, da bi se omogućilo međunarodno poređenje) pri čemu je omogućilo međunarodno poređenje) pri čemu je veoma važno obezbediti poređenje pomoću ovog veoma važno obezbediti poređenje pomoću ovog pokazatelja različitih geografskih oblasti, kao i pokazatelja različitih geografskih oblasti, kao i urbanih i ruralnih područja. U ovoj grupi su i urbanih i ruralnih područja. U ovoj grupi su i pokazatelji obezbeđenosti stanovništva lekarima i pokazatelji obezbeđenosti stanovništva lekarima i drugim zdravstvenim radnicima (broj stanovnika drugim zdravstvenim radnicima (broj stanovnika na jednog lekara ili broj lekara na 10.000 na jednog lekara ili broj lekara na 10.000 stanovnika) i obezbeđenost stanovništva stanovnika) i obezbeđenost stanovništva bolničkim posteljama, (broj bolničkih postelja na bolničkim posteljama, (broj bolničkih postelja na 1.000 stanovnika određene teritorije u određenoj 1.000 stanovnika određene teritorije u određenoj godini). godini). Takođe je važno obezbediti vrednosti ovih Takođe je važno obezbediti vrednosti ovih pokazatelja za različite geografske oblasti i pokazatelja za različite geografske oblasti i gradska i seoska područja da bi se procenjivala gradska i seoska područja da bi se procenjivala jednakost u raspodeli ovih i resursa za zdravlje jednakost u raspodeli ovih i resursa za zdravlje unutar zemlje.unutar zemlje.

Pregled pokazatelja obezbeđenosti stanovništva Pregled pokazatelja obezbeđenosti stanovništva lekarima i bolničkim posteljamalekarima i bolničkim posteljama

UČEŠĆE ZAJEDNICEUČEŠĆE ZAJEDNICE► Učešće zajednice u dostizanju zdravlja za sve meri se Učešće zajednice u dostizanju zdravlja za sve meri se

stepenom njene uključenosti u donošenje odluka o stepenom njene uključenosti u donošenje odluka o zdravlju i zdravstvenoj zaštiti i postojanjem mehanizama zdravlju i zdravstvenoj zaštiti i postojanjem mehanizama koji omogućavaju ljudima da izraze svoje zahteve i koji omogućavaju ljudima da izraze svoje zahteve i potrebe za zdravstvenom zaštitom. Ovo je takođe grupa potrebe za zdravstvenom zaštitom. Ovo je takođe grupa kvalitativnih pokazatelja.kvalitativnih pokazatelja.

► Postojanje organizacionog okvira i upravljačkog procesa Postojanje organizacionog okvira i upravljačkog procesa za zdravlje za sve za zdravlje za sve i i meri se postojanjem uspešne meri se postojanjem uspešne komunikacije između različitih organizacionih nivoa i komunikacije između različitih organizacionih nivoa i odeljenja unutar sistema zdravstvene zaštite; odeljenja unutar sistema zdravstvene zaštite; postojanjem mehanizama koji podržavaju tu postojanjem mehanizama koji podržavaju tu komunikaciju, kao što su komiteti, ekspertne grupe i komunikaciju, kao što su komiteti, ekspertne grupe i savetođavna tela za razvoj zdravlja i zdravstvene zaštite, savetođavna tela za razvoj zdravlja i zdravstvene zaštite, i uključivanjem Ministarstva zdravlja i svih profesionalnih i uključivanjem Ministarstva zdravlja i svih profesionalnih grupa u razvoj primarne zdravstvene zaštite. Kao grupa u razvoj primarne zdravstvene zaštite. Kao prethodna i ovo je grupa kvalitativnih pokazatelja.prethodna i ovo je grupa kvalitativnih pokazatelja.

OBUHVAT STANOVNIŠTVAOBUHVAT STANOVNIŠTVA

► Pošto nema jedinstvenog pokazatelja Pošto nema jedinstvenog pokazatelja obezbeđenosti (obuhvata) stanovništva obezbeđenosti (obuhvata) stanovništva zdravstvenom zaštitom, preporučuje se njeno zdravstvenom zaštitom, preporučuje se njeno praćenje na nekoliko načina:praćenje na nekoliko načina:

► Obuhvat stanovništva prema nivoima zaštite. Obuhvat stanovništva prema nivoima zaštite. Obuhvat primarnom i obrazovanja za zdravlje, Obuhvat primarnom i obrazovanja za zdravlje, unapređenja odgovarajuće ishrane, unapređenja odgovarajuće ishrane, vodosnabdevanja i sanitacije sredine, vodosnabdevanja i sanitacije sredine, obuhvata imunizacijom, preventivnim obuhvata imunizacijom, preventivnim aktivnostima i kontrolom endemskih bolesti, aktivnostima i kontrolom endemskih bolesti, lečenjem najčešćih oboljenja i povreda i lečenjem najčešćih oboljenja i povreda i obezbeđenošću stanovništva osnovnim obezbeđenošću stanovništva osnovnim lekovima. lekovima.

OBUHVATOBUHVAT► Obuhvat stanovništva prema različitim funkcijama odnosi Obuhvat stanovništva prema različitim funkcijama odnosi

se na zdravstvenu zaštitu majke i deteta, opštu medicinu se na zdravstvenu zaštitu majke i deteta, opštu medicinu (opštu praksu), zdravstvenu zaštitu starih ili (opštu praksu), zdravstvenu zaštitu starih ili hendikepiranih sa pokazateljima takođe objašnjenim u hendikepiranih sa pokazateljima takođe objašnjenim u posebnim poglavljima ovog udžbenika.posebnim poglavljima ovog udžbenika.

► Obezbeđenost stanovništva zdravstvenom zaštitom Obezbeđenost stanovništva zdravstvenom zaštitom prema različitim konceptima odnosi se na:prema različitim konceptima odnosi se na:

► dostupnost zdravstvene zaštite koja se procenjuje iz dostupnost zdravstvene zaštite koja se procenjuje iz odnosa stanovnika administrativnih jedinica (opštine, odnosa stanovnika administrativnih jedinica (opštine, regiona, zemlje) i zdravstvenih radnika (po profilima) ili regiona, zemlje) i zdravstvenih radnika (po profilima) ili zdravstvenih ustanova (po vrstama) kojima to zdravstvenih ustanova (po vrstama) kojima to stanovništvo gravitira;pristupačnost zdravstvene zaštite stanovništvo gravitira;pristupačnost zdravstvene zaštite koja se procenjuje na osnovu broja stanovnika (ili koja se procenjuje na osnovu broja stanovnika (ili procenta) za koji se očekuje da će koristiti određenu procenta) za koji se očekuje da će koristiti određenu službu ili određene usluge imajući u vidu barijere koje službu ili određene usluge imajući u vidu barijere koje mogu biti fizičke (geografske, npr.udaljenost) ekonomske mogu biti fizičke (geografske, npr.udaljenost) ekonomske (troškove, putovanja, lično učešće pri korišćenju usluga) (troškove, putovanja, lično učešće pri korišćenju usluga) i kulturalne (jezičke ili religiozne barijere);i kulturalne (jezičke ili religiozne barijere);

OBUHVAT I KVALITETOBUHVAT I KVALITET

► korišćenje se meri odnosima (broj pregleda ili korišćenje se meri odnosima (broj pregleda ili usluga po stanovniku), usluga po stanovniku),

► stopama (stopa hospitalizacije) ili stopama (stopa hospitalizacije) ili proporcijama (prosečna dnevna zauzetost proporcijama (prosečna dnevna zauzetost bolnica)bolnica) i i

► drugim, koji generalno dovode u odnos drugim, koji generalno dovode u odnos stanovništvo koje koristi usluge zdravstvene stanovništvo koje koristi usluge zdravstvene službe sa stanovništvom kojima su te usluge službe sa stanovništvom kojima su te usluge potrebne ili namenjene.potrebne ili namenjene.

► kvalitet zdravstvene zaštite kojim se kvalitet zdravstvene zaštite kojim se procenjuje ishod rada službe po zdravlje procenjuje ishod rada službe po zdravlje pacijenata pacijenata (u primarnoj, (u primarnoj, sekundarnoj i tercijarnoj zdravstvenoj zaštiti) sekundarnoj i tercijarnoj zdravstvenoj zaštiti) kao i zadovoljstvo korisnika radom kao i zadovoljstvo korisnika radom zdravstvene službe.zdravstvene službe.