Stanovnistvo Republike Hrvatske

STANOVNITVO REPUBLIKE HRVATSKESEMINARSKI RAD

Sveuilite u Zagrebu Ekonomski fakultet- Zagreb

Kolegij: Gospodarstvo Hrvatske Mentor: ime Smoli Izradili: Ivana Dragi 0067347167 Martina Gradinak 0067346287

Zagreb, rujan 2007.SADRAJ

1. UVOD......................................................................................................................3 2. STANOVNITVO...................................................................................................4 3. DEMOGRAFIJA.....................................................................................................5 3.1. NAJEI DEMOGRAFSKI POKAZATELJI...............................................6 3.2. OSNOVNI DEMOGRAFSKI POKAZATELJI- NATALITET, MORATLITET I MIGRACIJE.........................................................................7 4. DOBNO- SPOLNA STRUKTURA STANOVNITVA......................................10 5. DEPOPULACIJA..................................................................................................16 6. PREGLED RAZVOJA STANOVNITVA HRVATSKE U 20. STOLJEU......19 7. POPULACIJSKA POLITIKA...............................................................................22 8. PROJEKCIJA STANOVNITVA HRVATSKE..................................................23 9. ZAKLJUAK.......................................................................................................25

10. POPIS LITERATURE..........................................................................................26

2

1. UVOD Tema naeg seminara jest stanovnitvo Hrvatske, za taj seminar smo se odluile ponajprije iz razloga to smo i mi same dio tog stanovnitva o kojem emo pisati, svakodnevno se susreemo s naim sunarodnjacima i elimo saznati to je vie mogue korisnih inormacija o okruenju u kojem ivimo. Puanstvo je osnovni initelj gospodarskog razvoja svake drave pa tako i Hrvatske, jer ipak smo mi ti koji svojim trudom i zajednikim snagama, uz naravno neizostavnu pomo drave ostvarujemo neke ekonomske ciljeve. Znanja koja stjeemo, umijea kojima ovladamo, te brojnost puanstva temeljne su pretpostavke gospodarskog razvoja. U ovom seminaru pokaati emo razraditi neke probleme koji se tiu dobnospolne strukture stanovnitva u Hrvatskoj, osvrnuti se na najvanije demografske pokazatelje koji su obiljeili povijest stanovnitva, dotaknuti emo takoer problem depopulacije i pokuati stvoriti to putpuniju sliku prolosti i sadanjosti kako bi lake predvidjeli budunost.

3

2. STANOVNITVO Stanovnitvo jednog geografskog teritorija predstavlja skup ljudi koji ive na njemu. Stanovnitvo je osnovni initelj ali i cilj gospodarskog razvoja. Poznato je kako su ve u antikim civilizacijama filozofi uviali vanost stanovnitva u opem drutvenom razvoju, kako broja ljudi, tako i njihovih struktura ( spolno-dobne, socijalne i sl.) na razvoj odreene dravne zajednice, na vojno-ekonomsku snagu i sl.. Izvori podataka o stanovnitvu imaju temeljno znaenje za demografsku analizu. Na prostoru Hrvatske prvi potpuni popis stanovnitva uinjen je 1850. godine. No, kako je u tadanjoj austrijskoj carevini ratni sukob izazvao prekid popisa (koji je dovren tek 1851.) i kako taj popis nije imao sve metodoloke predloke modernog popisa stanovnitva, popis iz 1857. godine smatra se, zapravo, prvim pravim popisom u nas. Zadnji popis stanovnitva proveden je 2001. godine i to prema preporukama popisno-statistike slube pri Ujedinjenim narodima, prema kombiniranoj koncepciji ''stalno-prisutnog'' stanovnitva. Popisom 2001. godine u ukupan broj stanovnika Republike Hrvatske ukljuene su: 1. osobe koje imaju prebivalite u Republici Hrvatskoj i nazone su u kritinom trenutku (31. oujka 2001.)

4

2. osobe koje imaju prebivalite u Republici Hrvatskoj, a odsutne su iz Republike Hrvatske manje od jedne godine 3. osobe koje borave u Republici Hrvatskoj godinu i due 4. dravljani Republike Hrvatske djelatnici diplomatskih slubi i lanovi njihovih obitelji, predstavnici u meunarodnim organizacijama, kao i tzv. detairani radnici koji se, iako su odsutni iz zemlje, iznimno smatraju prisutnima u zemlji u vrijeme Popisa, tj. ukljuilo ih se u ukupan broj stanovnika Republike Hrvatske, bez obzira na vrijeme trajanja odsutnosti iz zemlje 5. prema Preporukama za popise, u ukupan broj stanovnika ukljuene su i neke svojim brojem marginalne skupine osoba ( nomadi, skitnice, vojno, mornariko i diplomatsko osoblje i ribari,) 3. DEMOGRAFIJA Demografija je znanost o stanovnitvu. Istrauje i prouava zakonitosti i pravilnosti u kretanju stanovnitva, ustanovljuje kakve su vrste te zakonitosti, njihovo kvantitativno i kvalitativno djelovanje i utvruje meusobne odnose kretanja stanovnitva s drugim drutvenim i gospodarskim pojavama. Demografija kao znanost o dinamici stanovnitva obuhvaa prouavanje njegove veliine, strukture i razdiobe, te kako se stanovnitvo mijenja tijekom vremena zbog roenja, smrti, migracija i starenja. Demografska analiza moe se odnositi na itava drutva ili grupe definirane kriterijima poput obrazovanja, nacionalnosti, regije i etniciteta. Termin demografija je prvi put upotrijebio belgijski statistiar Achille Guillard (Akil Giljar) 1855.godine. Postoji mnogo podjela demografije po razliitim kriterijima. Najee se u europskim zemljama dijeli na: medicinsku, matematiku, socijalnu i ekonomsku. Grane matematike, ekonomske i socijalne demografije su se veoma razvile posljednjih godina. esta podjela demografije je i na:

5

1. formalnu- prouava iste demografske varijable: raanje, umiranje, migracije i statistike manipulacije u vezi ovih pokazatelja 2. materijalnu- ire polje demografije koje podrazumijeva prouavanje: fertiliteta, mortaliteta i migracija u irem socio-ekonomskom i kulturnom kontekstu koristei pritom kvantitativne i kvalitativne metode.

3.1. NAJEI DEMOGRAFSKI POKAZATELJI a) stopa nataliteta (rodnosti) Predstavlja godinji broj ivoroenih na 1000 stanovnika: n= N/P * 1000 ( N- br. ivoroenih; P- br. stanovnika) b) stopa mortaliteta (smrtnosti) Predstavlja godinji broj umrlih na 1000 stanovnika. m= M/P * 1000 (M- br. umrlih; P-br. stanovnika) c) prirodni prirast Stopa prirodnog prirasta oznaava se sa pr' a dobiva formulom: pr'= N-M/ P * 1000= Pr/P * 1000 Prirodni prirast (Pr) je razlika izmeu N ( broja ivoroenih) i M (broja umrlih) u jednoj godini.

6

d) oekivano trajanje ivota Oekivana dob je broj godina koje pojedinac u odreenoj dobi moe oekivati da e doivjeti uz trenutne razine smrtnosti e) migracijski saldo f) specifine stope 3.2. OSNOVNI DEMOGRAFSKI PROCESI : NATALITET, MORTALITET I MIGRACIJE Na ukupan porast svjetskog stanovnitva iskljuivo utjee odnos izmeu rodnosti i smrtnosti stanovnitva- vei broj ivoroenih od broja umrlih u tijeku jedne godine uvjetuje poveanje, a vei broj umrlih od broja ivoroenih, u istom razdoblju, uvjetuje smanjenje svjetskog stanovnitva. Kada je pak rije o stanovnitvu neke drave- u ovom sluaju Hrvatske, kretanje broja stanovnika uvjetovano je, uz bioloke (rodnost i smrtnost), i ''mehanikim'' faktorima (seljenjem stanovnitva preko dravnih granica). a) Natalitet i mortalitet te njihove stope Tablica 1. Prirodno kretanje stanovnitva Hrvatske od 1971. do 1990. godineGodina 1971. 1972. 1973. 1974. 1975. 1976. 1977. 1978. 1979. 1980. 1981. 1982. 1983. ivoroeni 64 891 66 035 67 389 67 251 67 016 67 054 68 035 68 704 69 229 68 220 67 455 66 737 65 598 Umrli 44 878 47 881 45 680 44 950 45 640 45 074 45 156 48 715 48 426 50 100 51 420 50 770 55 147 Prirodni prirast 20 013 18 154 21 709 22 301 21 376 21 980 22 879 19 989 20 803 18 120 16 035 15 967 10 451

7

1984. 64 909 54 169 10 740 1985. 62 665 52 067 10 598 1986. 60 226 51 740 8 486 1987. 59 209 53 080 6 129 1988. 58 525 52 686 5 839 1989. 55 651 52 569 3 082 1990. 55 409 52 752 3 217 Izvor: Hrvatski gospodarski razvoj, Ivo Drui, Zagreb 2003.

Tablica 2. Prirodno kretanje stanovnitva u Hrvatskoj od 1991. do 2003. godineGodina Broj ivoroenih 1991. 1992. 1993. 1994. 1995. 1996. 1997. 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003. 52 289 46 970 48 535 48 584 50 182 53 811 55 501 47 068 45 179 43 746 40 993 40 094 39 668 Broj umrlih 54 832 51 800 50 846 49 482 50 536 50 636 51 964 52 511 51 953 50 246 49 552 50 569 52 575 Prirodni pad -3003 -4830 2311 -898 -354 3175 3537 -5243 -6774 -6500 -8559 -10 475 -12 907 Stopa nataliteta 10,8 9,8 10,8 10,8 11,2 12 12,1 11,2 10,7 10 9,2 9 8,9 Stopa mortaliteta 11,4 10,8 11,4 11 11,3 11,3 11,7 12,5 12,3 11,5 11,2 11,4 11,8 Stopa prirodnog pada -0,6 -1 -0,6 -0,2 -0,1 0,7 0,4 -1,3 -1,6 -1,5 -2 -2,4 -2,9

Izvor: Hrvatski gospodarski razvoj, Ivo Drui, Zagreb 2003

Krajem 19. i poetkom 20.stoljea nastupio je prevrat u biolokoj reprodukciji stanovnitva u Hrvatskoj demografska tranzicija. Prvo se smanjuje smrtnost odraslog stanovnitva (80-ih godina 19.st.), a potom istodobno natalitet i smrtnost djece (s poetkom 20.st).

8

Sve manje se djece raa, a kako i broj umrlih jo bre opada to je prirodni prirast sve vei ( izmeu 1880. i 1940. s izuzetkom Prvog svjetskog rata stopa prirodnog prirasta je permanentno iznad 10 na 1000 stanovnika). Nakon Drugog svjetskog rata i ''baby booma'' u godinama od 1948. do 1955., trend opadanja nataliteta tee bre od pada mortaliteta, pa je i prirodni prirast sve manji. Takav trend kretanja vitalnih pokazatelja (nataliteta, mortaliteta i prirodnog prirasta) nakon Drugog svjetskog rata ujedno upuuje na zavretak demografske tranzicije (otpoete 80-ih godina 19.st.) i ulaz u posttranzicijsku etapu hrvatskog stanovnitva. b) migracije Hrvatski su prostor i stanovnitvo zahvaeni trajnim selidbama tijekom cijele svoje povijesti. Moemo izdvojiti 4 velika vala iseljavanja iz Hrvatske: od 1880-ih godina do Prvog svjetskog rata (prekomorsko iseljavanje) na zavretku Drugog svjetskog rata (prekomorsko i zapadnoeuropsko iseljavanje) u 1960-im godinama (odlazak na tzv. Privremeni rad u inozemstvo, uglavnom europske imigracije) u 1990-im godinama (zapadnoeuropsko i dijelom prekomorsko iseljavanje). Iseljavanja su uglavnom bila selektivna, kako po spolu (vie muki), tako i po dobi (uglavnom mlado te radno i reprodukcijski najsposobnije stanovnitvo), to je znakovito utjecalo na poremeaje u vitalnim demografskim strukturama u zemlji, a time i na reprodukciju stanovnitva. Stvarna veliina hrvatskog iseljenikog kontingenta u posljednjih 150 godina do danas je ostala nepoznata. Procijenjeno je da se izmeu 1991. i 2001. godine iz Hrvatske iselilo priblino 456.000 osoba. Prema podacima MUP-a Hrvatske od 1990. do 1997.godine u Hrvatskoj je registrirano 30.429 povratnika/useljenika. Daleko najvie povratnika evidentirano je iz europskih zemalja (90,4%), a meu njima vodee mjesto zauzimaju povratnici iz Njemake (56,9%), Austrije (10,4%) i vicarske (9,9%). Podaci koje su istraivai dobili na uzorku hrvatske povratnike populacije pokazuju da su se iz iseljenitva vraale uglavnom starije osobe (62,5% povratnika u uzorku je starije od 45 godina). U strukturi iseljenike populacije one pripadaju preteito hrvatskim poslijeratnim iseljenicima, koji 9

su izmeu 1950. i 1959. godine emigrirali ponajvie ilegalno. Osobito je vano naglasiti da je trend povratka u Hrvatsku rastao od uspostave hrvatske drave pa do 1995.godine, otkada poinje pad. Migracijski (selilaki) saldo u Hrvatskoj je u 18. i 19.stoljeu bio pozitivan (bilo je vie osoba koje su trajno doselile u Hrvatsku od broja osoba koje su iz dananjeg prostora Hrvatske odselile). Stoga je u ta dva desetljea ukupno stanovnitvo Hrvatske brojano bre raslo nego to je to omoguavao sam prirodni prirast. Od godine 1890. i 1900. intenzitet selilakih smjerova se mijenja jer su iseljavanja iz Hrvatske naglo poveana, a useljavanja u Hrvatsku bitno smanjena. Ovakav trend nastavlja se tijekom dvadesetog stoljea s pojavom masovnog iseljavanja izmeu 1900. i 1914. godine, i u desetak godina nakon Drugoga svjetskog rata, te 70-ih godina s pojavom tzv. ''privremene'' radne emigracije iz Hrvatske u Zapadnu Europu (ali u Australiju, Sjedinjene Drave i Kanadu). Osim vanjskih migracija (seljenja preko dravnih granica) postoje i tzv. unutarnje migracije. Rije je o trajnim preseljavanjima unutar dravnih granica. U Hrvatskoj su takva seljenja intenzivnija tek u 20.stoljeu, a jo su pojaana nakon Drugog svjetskog rata. Ovdje, u pravilu, govorimo o seljenju iz ruralnih u urbane sredine, iz lokalnih sela u opinsko sredite ili u regionalno gradsko naselje. Unutarnje migracije na razini ukupnog stanovnitva su neutralne- ne utjeu na njegovo brojano poveanje ili smanjenje.

4. DOBNO-SPOLNA STRUKTURA STANOVNITVA Spolna struktura stanovnitva ili udio enskog odnosno mukog stanovnitva u ukupnom stanovnitvu svijeta pa i odreene (mnogoljudnije) drave, u pravilu je uravnoteena: polovina stanovnitva je enskog, a polovina mukog spola. I u hrvatskom stanovnitvu od 1700. godine do 2001. na razini ukupnog stanovnitva nije dolazilo do velikih odstupanja od te bioloke zakonitosti (iznimka se pojavljuje u popisima nakon velikih ratova s izvjesnim manjkom mukaraca).

10

U razvijenom dijelu svijeta, a tako i u Hrvatskoj u posljednjih tridesetak godina bitnijim produenjem ljudskog vijeka ''ozakonjeno'' je postojanje vika mukaraca od 0 do 40 godina, podjednak udio dvaju spolova u dobi od 40 do 60 godina te znatan viak ena iznad 60 godina starosti (na 1000 ena istodobnika u Hrvatskoj je oko 1030 mukaraca mlaih od 40 godina, a tek 600 mukaraca starijih od 60 godina). Ukupno stanovnitvo po dobi najee se iskazuje po pojedinanim godinama i petogodinjim skupinama (starosti), zasebno za muko odnosno ensko stanovnitvo.

Tablica 3. Stanovnitvo RH 2001. godine prema petogodinjim dobnim skupinama i spoluDob (godine) 0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 90-94 95 i vie Ukupno Ukupno 237 522 248 528 268 584 298 606 305 631 294 497 295 431 317 273 333 403 333 576 299 773 229 775 262 016 252 947 203 885 137 201 56 954 30 833 10 265 1 455 4 418 155 Muki 121 718 127 274 137 175 152 676 155 739 148 666 147 920 158 506 166 499 168 290 148 224 108 673 120 667 110 459 81 884 44 149 17 040 8 682 2 571 323 2 127 135 enski 115 804 121 254 131 409 145 930 149 892 145 831 147 511 158 767 166 904 165 286 151 549 121 102 141 349 142 488 122 001 93 052 39 914 22 151 7 694 1 132 2 291 020


Tijekom 18.stoljea veina naeg puanstva bila je mlaa od 20 godina (prosjena starost bila je izmeu 18 i 19 godina), a tijekom 19.stoljea ispod 23 godine (prosjena starost 22 i 23 godine), da bismo tijekom 20.stoljea zbog ubrzanog demografskog 11

starenja (vanjski uzronici dva svjetska rata i brojno iseljenitvo) ''podigli'' prosjenu starost stanovnitva s 24 (1910.) na 39 (2001.) godine. Prema podacima popisa stanovnitva godine 2001. Hrvatska je imala prosjenu starost stanovnitva 39,3 godina (mukarci 37,5 a ene 41). Graf 1. Hrvatsko stanovnitvo po dobi i spolu, 2001. godina

Izvor: www.dzs.hr

S gospodarskog stajalita vano je iskazati udjele tzv. predradnog (0-14 godina), radnog ( mukarci 15-64 i ene 15-59) i postradnog kontingenta, jer je predradni kontingent izvor budue radne snage, radni kontingent demografski okvir sadanje ponude radne snage, a postradni je umirovljeniki kontingent. Graf 2. Stanovnitvo prema spolu u postocima, 2001. godina

12

Izvor: www.dzs.hr

Visoki udio mladih u predradnoj dobi u prvoj polovini 20.stoljea uvjetovao je pojavu obilja radne snage u drugoj polovini 20.stoljea, a istodobno ubrzao demografsko starenje i produenje ljudskog vijeka te masovno zapoljavanje izvan poljoprivrede izmeu 1950. i 1975.godine. i pojavu obilja umirovljenika krajem prologa stoljea. Mali udio mladih krajem 20.stoljea (ispod 17%) uvjetovat e ozbiljne probleme nestaice radne snage u 21.stoljeu., a vrlo visok udio postradnog kontingenta.

Graf 3. Stanovnitvo prema dobnim skupinama po upanijama, 2001.godina

13

Izvor: www.dzs.hr

Koeficijent starosti X (60 i vie) pokazuje udio (%) osoba starih 60 i vie godina u ukupnom stanovnitvu. Kada udio osoba starih 60 i vie godina dostigne 12%, smatra se da je stanovnitvo te zemlje poelo starjeti. X(60 i vie)= P (60+)/P *100 U Hrvatskoj: 21,63 %

14

Indeks starosti (starenja) pokazuje broj starih ''60 i vie godina'' prema broju stanovnika 0-20 godina. Kada udio osoba starih 60 i vie godina dostigne 40%, smatra se da je stanovnitvo te zemlje ili podruja poelo starjeti. X(s) = P(60+)/ P(0-20) *100 U Hrvatskoj: 90,72 Tablica 4. Udjeli predradnog, radnog i postradnog kontingenta

M 0-14 1900. 1950. 2000. 36 28 18

M 15-64 59 65 69

M 65 + 5 7 13

0-14 36 25 17

15-59 56 62 59

60 + 8 13 24


5. DEPOPULACIJA

Prirodna depopulacija (vei broj umrlih nego ivoroenih) nije prirodna ni poeljna za budunost hrvatskog puanstva. A prirodna depopulacija traje u samostalnoj Hrvatskoj dravi od 1991.godine neprekidno ve dvanaest godina. Graf 4- Negativni prirodni prirast od 1991.- 2001. godine

15

Negativni prirodni prirast od godine 1991. do 2001. godine4,000 2,000 0 -2,000 -4,000 -6,000 -8,000 -10,000 Godina

Izvor: www.dzs.hr

Poetkom 1990-ih otprije prisutnim procesima generacijske depopulacije enskoga stanovnitva i generacijske depopulacije ukupnoga (mukog i enskog) stanovnitva pridruila se i prirodna depopulacija, potencirana, osim otprije aktivnih faktora, ratnom agresijom na Hrvatsku 1991./92. Ta su tri depopulacijska procesa, s utjecajem negativnoga migracijskog salda i ratne agresije, zajedniki uvjetovali pojavu ukupne depopulacije naega stanovnitva izmeu 1991. i 2001.

Tablica 5 Prirodno kretanje stanovnitva Hrvatske od 1991.- 2001. godineGodina 1991. 1992. 1993. Broj ivoroenih 52 289 46 970 48 535 Broj umrlih 54 832 51 800 50 846 Prirodni pad Stopa nataliteta -3003 -4830 2311 10,8 9,8 10,8 Stopa Stopa mortaliteta prirodnog pada 11,4 -0,6 10,8 11,4 -1 -0,6

16

1994. 1995. 1996. 1997. 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003.

48 584 50 182 53 811 55 501 47 068 45 179 43 746 40 993 40 094 39 668

49 482 50 536 50 636 51 964 52 511 51 953 50 246 49 552 50 569 52 575

-898 -354 3175 3537 -5243 -6774 -6500 -8559 -10 475 -12 907

10,8 11,2 12 12,1 11,2 10,7 10 9,2 9 8,9

11 11,3 11,3 11,7 12,5 12,3 11,5 11,2 11,4 11,8

-0,2 -0,1 0,7 0,4 -1,3 -1,6 -1,5 -2 -2,4 -2,9

Izvor: Hrvatski gospodarski razvoj, Ivo Drui, Zagreb 2003.

Za sve godine navedenoga razdoblja, osim 1996. i 1997., tablica pokazuje prirodno smanjenje ukupnoga stanovnitva u Hrvatskoj. Bitni specifini uzroci nastaloga prirodnog smanjenja stanovnitva u 1990-ima i poetkom 21. stoljea jesu: Otprije, a naroito od 1980-ih godina ubrzano smanjivanje prirodnoga prirasta prema nultoj razini Ratna agresija na Hrvatsku poetkom 1990-ih godina, koja je poveala mortalitet i uvjetovala depresiranje nataliteta Nastavak iseljavanja preteno mlaih ljudi povezano s ratnim prilikama, poveanjem nezaposlenosti i privrednom recesijom. Proces ukupne depopulacije, uz proces starenja stanovnitva, temeljni je opi reprodukcijski proces koji obiljeava demografske promjene u Hrvatskoj. Meusobna uvjetovanost procesa depopulacije (parcijalnih i ukupnog) i izraenih promjena u dobnoj strukturi u pravcu sve izrazitijega starenja stanovnitva stvorila je svojevrstan zaarani krug koji u Hrvatskoj i dalje traje. Osamdesetih, a napose devedesetih godina, ve vie od 70% ivoroene djece u Hrvatskoj raaju ene koje ive u gradu, koje su u dobi izmeu 20 i 30 godina, koje su formalno zaposlene u industriji i uslugama, sa stalnim radnim vremenom, i to je osobito vano, raaju u pravilu jedno, rjee dvoje, a tek kao izuzetak vie od dvoje djece. Rezultat takva nataliteta ukupna je prirodna depopulacija (stope nataliteta su oko 9-10, a

17

mortaliteta oko 11-12 na 1000 stanovnika) s ukupnim negativnim prirodnim prirastom. Gotovo 90% hrvatskih naselja imaju prirodnu depopulaciju (manje ivoroenih nego umrlih), ali i ukupnu (stvarnu) depopulaciju (iz godine u godinu stvarno brojano smanjenje stanovnitva). Tek srednji i vei gradovi ostvaruju porast stanovnitva, a u mnogima od njih u pravilu se ostvaruje i prirodni prirast i pozitivan migracijski saldo. Rezultat takvih vitalnih procesa (raanja i umiranja) u hrvatskom e stanovnitvu u prvim desetljeima 21.stoljea izazvati nastavak demografskog starenja (nastavak opadanja udjela mlaeg stanovnitva iz predradne dobi, ali i mlaeg radnog stanovnitva, zapravo sviju ispod 40 godina starosti, a poveanje udjela starijih osoba), pa se oekuje i nastavak poveanja oekivanog trajanja ljudskog vijeka, nastavak nestajanja seoskog stanovnitva, nastavak populacijskog pranjenja cijelih regija i koncentracija stanovnitva u malom broju veih i velikih gradova.

6. PREGLED RAZVOJA STANOVNITVA HRVATSKE U 20. ST. Tablica 6 Pregled razvoja stanovnitva Hrvatske u 20. st. Odabrane godine 1910. 1921. 1941. 1948. 1961. 1971. 1981. Ukupno stanovnitvo 3 460 584 3 443 375 4 212 000 3 779 858 4 159 696 4 426 221 4 601 496 Godinja stopa Napuenost rasta (st/km) 10,7 61,1 -0,5 10,0 -15,4 7,4 6,2 3,9 60,8 74,46 66,8 73,5 78,2 81,3 18

1991. 2001.

4 784 265 4 437 460

3,9 -7,5

84,5 78,5


U 20.stoljeu ubrzano smanjivanje mortaliteta, ponajprije odraslog stanovnitva, a potom (nakon 1950.) i djece, nije dovoljno kompenziralo negativne uinke na ukupan rast stanovnitva koje su simultano izazvali: Smanjivanje nataliteta Masovno iseljenitvo Dva svjetska rata

Godinja stopa rasta izmeu 1900. i 2001. godine prosjeno je iznosila 3,4 promila. Nakon 1910. godine (do danas) u zapadnoj Hrvatskoj i broj stanovnika i napuenost smanjuju se (Lika, Gorski Kotar te Istra danas imaju znatno manje stanovnika nego 1910.godine), a sav porast stanovnitva Hrvatske (vie od 1,2 milijuna) napuio je Dalmaciju, Slavoniju i sredinju Hrvatsku. U prvoj polovini 20.st imali smo dva svjetska rata, koji su i glavni uzronici apsolutna opadanja broja stanovnika izmeu 1910. i 1921. te izmeu 1931. i 1948. (zapravo izmeu 1941. i 1948., jer godine 1941. u nas nije obavljen popis stanovnitva pa se procjenjuje da je Hrvatska poetkom travnja 1941. imala 4,12 milijuna stanovnika), ali smo, zato, imali vrlo dinamian rast u meupopisnim razdobljima 1900.-1910. i 1921.1931. ( i naravno, izmeu 1931. i 1941.) s prosjenom godinjom stopom rasta blizu 1% i prosjenim apsolutnim godinjim poveanjem triput veim od navedenoga godinjeg poveanja u cijelom stoljeu. Izmeu godina 1961. i 1971. Hrvatska je tada poticanom ''privremenom'' radnom emigracijom preko svojih granica izgubila 96,3% prirodnoga prirasta ili 258 469 osoba kroz negativnu migracijsku bilancu.

Tablica 7

19

Kretanje stanovnitva po upanijama u 20. st. Hrvatska i upanije 1900. Zagrebaka 195 443 Krapinsko-zagorska 152 047 Sisako-moslavaka 234 722 Karlovaka 194 294 Varadinska 131 849 Koprivniko-krievaka 132 581 Bjelovarsko-bilogorska 150 825 Primorsko-goranska 217 653 Liko-senjska 186 871 Virovitiko-podravska 90 266 Poeko-slavonska 79 141 Brodsko-posavska 99 979 Zadarska 123 375 Osjeko-baranjska 209 709 ibensko-kninska 118 310 Vukovarsko-srijemska 125 569 Splitsko-dalmatinska 249 857 Istarska 194 455 Dubrovako-neretvanska83 137 Meimurska 79 808 Grad Zagreb 111 565 Hrvatska 3 161 456 1931. 224 994 175 227 267 388 213 633 159 767 143 268 173 597 237 748 172 735 125 049 99 657 128 790 149 855 263 024 147 166 139 340 292 321 223 949 90 577 99 346 258 024 3 785 455 1961. 234 581 168 952 254 929 202 431 179 905 143 019 167 599 240 621 118 329 127 512 99 340 154 309 174 957 328 965 164 757 193 224 339 686 176 838 99 593 112 073 478 076 4 159 696 1991. 266 393 143 406 239 448 167 985 181 143 123 736 137 510 311 116 76 452 98 999 92 300 162 418 190 121 344 187 141 096 214 658 539 026 199 861 119 524 110 256 739 414 4 499 049 2001. 293 270 137 562 176 286 133 525 177 340 120 276 127 866 290 642 50 651 90 031 80 389 163 489 153 212 313 406 107 469 186 185 434 022 196 451 116 741 109 505 741 896 4 200 214


U 12 upanija i u Gradu Zagrebu broj rezidencijalnoga stanovnitva poetkom 21. stoljea bio je vei nego poetkom 20.st. Bio je vei i u itavoj Hrvatskoj. No u 8 upanija (Krapinsko-zagorska, Sk-moslavaka, Ka, Koprivniko-krievaka, Bjelovarsko-bilogorska, Liko-senjska, Virovitiko-podravska, ibensko-kninska) tijekom 20.st. ukupan se broj rezidencijalnoga stanovnitva smanjio za 33,5% u odnosu na broj rezidenata 2001.godine. Istodobno je u 12 upanija i u Gradu Zagrebu broj stanovnika s poetka razdoblja sa 1 901 540 povean na 3 256 548 u 2001. godini. Ukupno stogodinje poveanje iznosilo je 71,3% u odnosu na 1900.godinu.

20

U proteklih je 100 godina (20.st.) jedino Liko-senjska upanija imala permanentno smanjivanje broja stanovnitva, pa je godine 2001. sa 50 561 imala tek dobru etvrtinu (27,1%) broja stanovnika iz 1900 godine. Istodobno je grad Zagreb, s poveanjem broja stanovnika za 6,6 puta u proteklom stoljeu bio druga (pozitivna) krajnost u raznolikosti dinamike kretanja stanovnitva unutar hrvatskog prostora.

7. POPULACIJSKA POLITIKA Vana grana demografije je populacijska politika koja treba na pravi nain odgovoriti na aktualne demografske tokove i treba ih usmjeriti u skladu sa drutvenoekonomskim planovima za budunost. Takoer treba informirati stanovnitvo o zatiti spolnog zdravlja, politiki odgovoriti na starenje stanovnitva, sankcionirati prekomjerno raanje ili pak poticati raanje kada je premaleno. S ve pobrojanim, nepovoljnim karakteristikama demografskog procesa, drava Hrvatska se bori odgovarajuim mjerama populacijske politike. Hrvatski je dravni sabor u vie navrata raspravljao, a potom 1996.godine i usvojio Nacionalni program demografskog razvoja, kao i mjere provoenja odgovarajue populacijske politike e elementima pronatalitetne i redistribucijske politike razvoja stanovnitva. Program je izraen s osnovnom namjerom da definira mjere pomou kojih bi mogli biti ostvareni uvjeti: Da bude vie ivoroenih Da bude manje iseljavanja Da bude vie povratnika iz iseljenitva Da hrvatsko stanovnitvo bude bolje rasporeeno na cijelom prostoru drave

21

Tako je po usvojenome Programu predvieno da se po pravima izjednae budua ivoroena djeca (neovisno o tome jesu li roena u braku ili izvan braka, ), da se, u pogledu djejeg doplatka, poveavaju prava i ranije roenog djeteta, ako se u obitelji rodi drugo, a jo vie ako se rodi tree ili etvrto dijete, da sve majke imaju pravo na (plaeni) porodni dopust (bez obzira na to jesu li u radnom odnosu ili ne), a majke s troje ili vie djece i na produljeni plaeni dopust (3godine).

8. PROJEKCIJA STANOVNITVA Projekcija se moe jednostavno odrediti kao prikaz hipotetikoga broja (i sastava) stanovnitva za neko budue razdoblje, utemeljeno na eksplicitnim pretpostavkama nastavka demografskih trendova iz prolosti. U Hrvatskoj e 2031. godine biti 3 680 750 stanovnika, za 756 710 ili 17,1% manje nego 2001.godine. Kretanje nee biti linearno, ve e se depopulacija s vremenom pojaavati. Jo je nepovoljnija injenica da e doi do daljnjega pogoranja dobnoga sastava stanovnitva. Udio mladih (0-14) prepolovit e se, sa 23,7% (2001.) na 17,4% (2031.), a udio starih (65 i vie) poveati, sa 15,7 % na 22,6%. Mlai fertilni kontingent ena (20-29godina) smanjit e se za vie od treine. Prosjena starost iznosit e 44,5 godina. Analizirajui mogui utjecaj vanjske migracije, autori istiu da ona nee bitno utjecati na demografska kretanja. Zakljuak je da e u sljedeih 30 godina demografsko izumiranje biti glavno obiljeje stanovnitva Hrvatske. Tablica 8 Projekcija stanovnitva Hrvatske Dob (godine) 0-4 Broj Broj Broj

stanovnika 2011. stanovnika 2021. stanovnika 2031. 193 700 166 660 140 350 22

5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 90-94 95 i vie Ukupno

203 200 236 670 247 820 266 900 295 730 303 800 292 410 291 590 310 020 320 730 313 140 271 180 196 120 205 470 172 510 109 930 49 610 11 090 1 590 4 293 210

179 920 192 990 202 620 235 170 245 430 264 060 291 900 298 130 284 060 278 870 289 410 288 330 265 830 211 470 132 220 108 870 60 520 19 490 2 720 4 018 670

153 500 166 040 179 400 191 770 200 660 232 670 242 260 259 120 283 530 285 160 265 180 250 660 245 860 224 620 179 820 112 430 45 630 18 800 3 290 3 680 750

Izvor: Hrvatski gospodarski razvoj, Ivo Drui, Zagreb, 2003.

23

9. ZAKLJUAK

Izvori podataka o stanovnitvu imaju temeljno znaenje za demografsku analizu, a demografska analiza je neophodna za praenje gospodarskog razvoja i za njegovo predvianje u budunosti. U ovom seminaru smo napravili kratki saetak povijesti stanovnitva Hrvatske, obradili najvanije probleme dananjice i na temelju tih podataka predvidjeli daljni razvoj stanovnitva koji e se sigurno odraziti i na gospodarski razvoj u budunosti. Na temelju informacija i podataka koji su se poeli pratiti jo od 1850. godine na prostorima Hrvatske, prouavanjem veliine, strukture i razdiobe tog stanovnitva sve do 2001. godine kada je napravljen zadnji popis, dolazimo do vanih zakljuaka: Krajem 19. i poetkom 20. stoljea hrvatsko stanovnitvo ulazi u proces demografske tranzicije,a poslije 2. svj. rata i u posttranzicijsku etapu koju karakterizira smanjenje prirodnog prirasta i negativni prirodni prirast. Na naim podrujima bitnu ulogu u smanjenju broja stanovnika ine i migracije. U najnovije vrijeme stanovnitvo Hrvatske se susree s problemima kao to su: prirodna depopulacija, mali udio mladog stanovnitva to e u budunosti uzrokovati ozbiljne probleme nestaice radne snage, nejednakost naseljenosti po upanijama, itd. Da nepovoljni demografski procesi iz 20. stoljea, preslikani kroz projekcije stanovnitva u 21. stoljee, ne bi ugrozili gospodarski i socijalni razvoj stanovnitva Hrvatske, potrebno je uz postojeu populacijsku politiku, nadograditi i poboljati postojei plan i uz veu odgovornost dravnih vlasti, poticati i omoguiti njegovu provedbu.

24

10. POPIS LITERATURE

1. Drui, I. : Hrvatski gospodarski razvoj, Politika kultura, Zagreb 2003. 2. Gelo, J. , Akrap, A., ipin, I. : Temeljne znaajke demografskog razvoja Hrvatske ( Bilanca 20. stoljea) , Ministarstvo obitelji, branitelja i meugeneracijske solidarnosti, Zagreb 2005. 3. Akrap, A.: initelji demografskih kretanja u Republici Hrvatskoj, Dravni zavod za zatitu obitelji, materinstva i mladei, Zagreb, 2003. 4. Dravni zavod za statistiku, www.dzs.hr

25

Documents

Stanovnistvo Republike Hrvatske