ALMA MATER 57

Nierzadko zdarza się tak, że ostateczne prawdy wcale nie krążą gdzieś w odległej przestrzeni, lecz znajdują się tuż

pod naszymi stopami, i aby je odkryć, niemal wystarczy się o nie potknąć. Nie inaczej było i w tym przypadku.

Już za pierwszym razem, kiedy zastanawiałem się nad źródłem nazwy wzgórza i zamku w Krakowie, nasunęło mi się skojarze-nie z nazwą starożytnego Babilonu: Babel, i wzniesionej w nim wieży. Przyznam, że na początku wydawało mi się zupełnie nieprawdopodobnym, aby nazwa starożytnego miasta, które dzieli od Krakowa tysiące lat i kilometrów, mogła być użyta na określenie centrum państwa polskiego. Tak czy inaczej, zdecydowałem się rzecz sprawdzić.

Ku mojemu największemu zdzi-wieniu coraz to więcej faktów zdawało się potwierdzać moją hipotezę, aż do momentu, kiedy nie sposób było dłużej wątpić o jej trafności. Sprawa ta wydała mi się na tyle interesująca, że zdecydowa-łem się ją przedstawić szerszemu gronu czytelników.

Wiadomości o pełnym zakresie prowadzonych przeze mnie badań nad ogólną strukturą i treścią najstarszych przekazów o historii Polski zawiera artykuł opubli-kowany w czasopiśmie „Pressje”1.

HISTORIA NAZWY

Właściwe rozpatrzenie problemu należy rozpocząć od krótkiej historii nazwy Babilon / Babel i przeglądu jej form.

1. FORMA ORYGINALNA I ETYMOLOGIE

Nazwa miasta Babilon pochodzi od akkadyjskiego bab ili – brama boga2. Przez długie wieki obowiązywała jednak inna etymologia, rodem ze starotestamentowej Księgi Rodzaju, gdzie nazwę Babel powiązano z terminem hebrajskim balal – „pomie-

WAWEL – STAROŻYTNY BABELRozwiązanie zagadki

szał” (chodziło o pomieszanie przez Boga języków na świecie)3. W związku z tym od tej pory słowo Babel często jest używane, także w języku polskim, jako określenie zamętu, pomieszania. Nazwa posiada dwa warianty: dłuższy – Babilon, i krótszy

– Babel. Pierwszy jest bardziej charakterystyczny dla języków zachodnich (łacina, greka), drugi dla wschodnich (język perski, hebrajski, arabski itp.).

2. FORMY GRECKIE

Najczęściej używanym przez Gre-ków słowem na określenie Babilonu było greckie Βαβυλών4 [czyt. Babylon]. Znamy jednak przypadek użycia krótkiej formy greckiej: Βαßέλ5 [czyt. Babel]. Prawdopodobnie około początku naszej ery nastąpiły w fonetyce języka greckie-go pewne zmiany, które spowodowały, że spółgłoska zwarta dźwięczna β prze-kształciła się w dźwięczną szczelinową, czyli dźwięk zbliżony do polskiego w6. W związku z tym w epoce poklasycznej

Grecy słowa zapisane tak jak poprzednio: Βαβυλών, Βαßέλ, czytali odpowiednio: wawilon, wawel!. Taki kształt fonetyczny formy dłuższej potwierdza współczesny język grecki, w którym słowo Βαβυλών czytane jest wawilon.

3. FORMA PRASŁOWIAŃSKA I ZALEŻNE OD NIEJ FORMY SŁOWIAŃSKIE

Kanoniczna forma prasłowiańska nazwy miasta Вавилонъ7 [czyt. Wawilon] pochodzi z języka greckiego, zachowując iden-tyczną pisownię i wartość fonetyczną. Do dziś jest powszechnie używana jako określenie Babilonu we wszystkich językach wschodniosłowiańskich i części południowosłowiańskich. Przed-miotem zapożyczenia z języka greckiego mogła być także forma krótsza Βαßέλ [czyt. Wawel].

Wawel – wzgórze i zamek królewski w KrakowieP.

Koz

ioł

Widok na Wawel

58 ALMA MATER

4. FORMY IRAŃSKIE

Najstarsze znane formy irańskie to staroperskie Babiru8 – awestyjskie Bawri9. Spośród form średnio- i nowoirańskich na czoło wysuwa się forma Babel10.

Nie mamy informacji o tym, jak nazywali Babilon wschodni Irańczycy – Scytowie i Sarmaci, przez długi czas graniczący ze Słowianami. Znając jednak inne formy irańskie i specyfi czne prawa głosowe, według których rozwijały się te języki, możemy zrekonstruować także formy wschodnioirańskie.

Dla tej grupy języków, na przykład dla języka sakijskiego (scytyjskiego), charakterystyczne jest zjawisko spirantyzacji spółgłosek zwartych dźwięcznych11. W ten sposób prairańskie b zmienia się we wschodnioirańskie w. Gdy uwzględnimy działanie tego prawa, forma Babel przeobrazi się w Wawel!

5. FORMY ŁACIŃSKIE

Powszechnie używanym określeniem miasta Babilon w języku łacińskim jest forma Babylon12. Spotyka się również formę Babel13. Polskie zapożyczenia z łaciny, jakimi są nazwy Babilon, Ba-bel, zachowują spółgłoskę b w formie niezmienionej.

6. FORMA HEBRAJSKA

Typowym określeniem Babilonu w języku hebrajskim jest Bawel. Od nazwy Wawel różni ją już tylko jedno b, i w tym sensie jest najbardziej do niej podobna spośród form poświad-czonych.

Jak wynika z powyższego przeglądu, języki, które koniecznie trzeba brać pod uwagę jako ewentualne źródła historycznych zapożyczeń do języka polskiego w różnych stadiach jego roz-woju, w tym: greka, język staro-cerkiewno-słowiański i grupa języków wschodnioirańskich, zawierają formy nazwy Babilon / Babel ze spółgłoską w w miejsce b: Wawilon / Wawel. Ponadto, jak już zostało wspomniane, w hebrajskim słowie Bawel, ale też w awestyjskim Bawray / Bawri drugie b zmienione jest w w.

OD BABELU DO WAWELU

W tym miejscu należy sformułować podstawową tezę niniej-szych dociekań: nazwa Wawel jest regularną kontynuacją nazwy Babel. Zmiana b → w, która jest jedyną konieczną przesłanką przejścia Babel → Wawel, nastąpiła na gruncie języka greckiego i języków wschodnioirańskich (scytyjskiego, sarmackiego itp.) i z jednego z tych źródeł, bądź z obu równolegle, została zapo-życzona do języka prasłowiańskiego, z którego w późniejszym okresie wyłonił się język polski.

Czy istnieje jednak jakiś przykład, który potwierdzałby możliwość zaistnienia takiego zjawiska? Owszem, istnieje, i to przykład „najlepszy”. Jak wspomniałem wyżej, nazwa miasta Babilonu posiada dwie formy: dłuższą – Babilon, krótszą – Ba-bel. Forma dłuższa, nim dostała się do współczesnych języków słowiańskich, przeszła określoną drogę. Teza tego artykułu nie zawiera nic nowego w stosunku do wcześniejszych ustaleń

w tym sensie, że zakłada powtórzenie opisywanej drogi, także w przypadku formy krótszej. Równoległy rozwój historyczny obu form przedstawiał się następująco:

gr. Βαβυλών → gr. fonetyczne wawilon → scs. wawilon → ros. wawilon

gr. Βαßέλ → gr. fonetyczne *wawel → scs. *wawel → pol. wawel.

Zapis form greckich, staro-cerkiewno-słowiańskich, współ-

czesnych ruskich, a także części południowosłowiańskich pozo-staje taki sam – z dwoma b (np. gr. Βαβυλών, ros. Вавилонъ), i z tego powodu we wszystkich tych językach określenie zamku

królewskiego i wzgórza w Krakowie przybiera formę grafi czną Babel. Z drugiej strony, mając dziś na uwadze wszystkie wymienione języki, bez względu na zna-czenie zapis Babel zostanie przeczytany Wawel!

WAWLA / WAWUŁA – ВΑΒÝΛΑΣ (GR.)14

Aby pewna teoria mogła być uważana za prawdziwą, dobrze jest, żeby potwier-dzały ją jakieś inne przykłady. Czy istnieją więc w języku polskim jakieś dowody zapożyczenia z określonych wyżej źródeł

form słów z w, które pierwotnie były czytane przez b?Istnieje cała grupa takich słów, niemniej jedno z nich jest

szczególne. Mowa tu o polskim imieniu Wawuła, Wawla, które niewątpliwie pochodzi z greckiego Вαβύλας – babilończyk15. Możliwe, że dostało się tutaj za pośrednictwem języka staro--cerkiewno-słowiańskiego, w którym posiadamy formy tego imienia o kształcie Wawuła / Wawył / Wawił / Wawula / Wawyl / Wawil16. Wszystkie wymienione wyżej imiona mają znaczenie: „babilończyk”, „mieszkaniec Babilonu”.

Podany przeze mnie przykład jest najlepszy z możliwych. Istnienie w zestawie słów języka polskiego imienia Wawla / Wa-wuła, urobionego od imienia Вαβύλας o znaczeniu „babilończyk”, pochodzącego oczywiście od krótszej formy nazwy Babilonu Babel (Bab ili)17, czyni zupełnie zbędnym dowodzenie, że taką samą drogę mogła przebyć też sama nazwa Babel, od której imię to zostało utworzone.

NAJSTARSZE KRONIKI POLSKIE

W jednym z dziewięciu rękopisów Kroniki wielkopolskiej18, źródła, które jako pierwsze wspomina nazwę Wawel, zawartym w tak zwanym Kodeksie Sędziwoja z Czechła19, kryje się słowo będące potwierdzeniem mojej teorii. W manuskrypcie tym na określenie wzgórza i zamku w Krakowie użyto słowa Babel! Dopiero później przekreślono je i zastąpiono słowem Wawel.

Niemożliwa jest w zasadzie pomyłka kopisty polegająca na zapisaniu dwóch liter w jako dwóch b. Przyczyna musiała być inna. Albo uważał on z jakiegoś powodu Wawel i Babel za to samo, czyli posiadał na ten temat jakąś wiedzę, albo też, co uwa-żam za bardziej prawdopodobne, w źródle, z którego przepisywał, widniało od początku słowo Babel.

Babel – ziggurat w Babilonie

ALMA MATER 59

Jeśli źródło kopisty lub źródło autora tej kroniki byłoby spi-sane w języku staro-cerkiewno-słowiańskim, co należy uznać za rzecz wysoce prawdopodobną, tłumaczyłoby to najlepiej stan, jaki spotykamy w omawianym rękopisie. Jak wspominałem, w języku tym zapis Babel przeczytany byłby jako Wawel. Wystąpienie nazwy Babel byłoby w tym wypadku błędem w „transformacji” tekstu z języka staro-cerkiewno-słowiańskiego na język łaciński. Błędem o tyle pożądanym, że to on właśnie pozwala po wie-kach dotrzeć do źródła prawdy.

Możliwość takiej, a nie innej lekcji nazwy Wawel już samo przez się czyni wielce prawdopodobnym to, co założyłem wyżej. Mowa w nim nie o Wawe-lu, ale wyraźnie o Babelu – Babilonie. Trudno do-prawdy uwierzyć, że nikt dotąd nie potraktował tej sprawy poważnie...

Jeszcze ciekawiej rzecz zaczyna się prezen-tować, kiedy się weźmie pod uwagę tekst innej staropolskiej kroniki, tak zwanej Kroniki Mierzwy. Autor jej, zresztą tak jak wcześniej Wincenty Kadłubek w Kro-nice polskiej, nie wspomina nazwy Wawel ani nie określa tutejszego smoka mianem wawelski. Przytaczając historię walki Kraka i jego synów z bez-imiennym krakowskim smokiem, Mierzwa stwierdza wręcz, że synowie Kraka zabili tutejszego smoka, tak jak Daniel, który zabił smoka babilońskiego20. W miejscu, które dotyczy opisu walki ze smokiem, zwanym później wawelskim, kronikarz pisze o smoku babilońskim!

Szczególnie interesujące jest to, że zarówno Mierzwa, jak i autor Kroniki wielkopolskiej korzystali z jednego źródła – z ja-kichś dawniejszych, niezachowanych do dziś zapisów21. Bardzo prawdopodobne, że w tej właśnie zaginionej kronice zawierał się opis walki Daniela ze smokiem babilońskim, która odbyła się w Bawelu (hebr.), a odpowiednie fragmenty Kroniki Mierzwyi Kroniki wielkopolskiej są jedynie jego reminiscencją.

W każdym razie wspomniane źródła podają w ścisłym związ-ku z Wawelem i smokiem wawelskim określenia: Babel, smok babiloński.

Autor Kroniki wielkopolskiej w stosownym fragmencie pisze: Wøwel enim quidam tumor dicitur [...]22, co tłumaczy się: Wąwel (Wawel) jest to pewna nabrzmiałość [...]23. Nie zwrócono jednak uwagi na to, że słowo tumor, tłumaczone tutaj jako „nabrzmiałość”, ma także inne znaczenia: zamęt, zamieszanie oraz pycha, zarozumiałość, buta24.

Przyjmując inne znaczenie słowa tumor, można by przyjąć tłumaczenie: Wąwel (Wawel) jest to pewne zamieszanie / zamęt / pycha. Zdanie to nie posiada oczywiście żadnego sensu. Do czasu jednak, albowiem po uwzględnieniu mojej propozycji i rozumie-niu słowa Wawel / Wąwel jako Babel lub po przeczytaniu leksemu Babel w wersji pochodzącej z Kodeksu Sędziwoja z Czechła,

zdanie to robi się zupełnie sensowne i w dodatku prawdziwe: Babel jest to pewne zamieszanie / zamęt! Słowo Babel do dziś używane jest właśnie na określenie zamętu, pomieszania. Wszyst-ko staje się w ten sposób zupełnie jasne: Wawel, czyli Babel, jest to zamęt, zamieszanie!

Co prawda, autor Kroniki wielkopolskiej, z typowym dla siebie zamiłowaniem do etymologii, prawie zawsze zresztą fałszywych, jeszcze w tym samym zdaniu tłumaczy, czym jest wspomniany

tumor. Moim zdaniem wiąże się to z przypisaniem temu słowu niewłaściwego znaczenia.

MITOLOGIA

Nie jest celem tego artykułu dowodzenie po-dobieństw między mitolo-gią babilońską i mitologią Wawelu, jednak nie sposób obojętnie przejść obok tak ważnej sprawy. Central-nym motywem zarówno mitologii babilońskiej, jak i mitu krakowskiego jest walka ze smokiem. Co naj-ciekawsze, na tym wcale nie kończą się podobień-stwa między nimi.

Okazuje się, że wśród niezliczonych podań i ba-jek o smokach właśnie sta-rotestamentowa opowieść o Danielu i smoku babi-

lońskim oraz polska legenda o Kraku i smoku wawelskim są swoimi „najbliższymi krewnymi”. Podobieństwo polega na sposobie, w jaki zabito smoka (siarką, prochem). Zwrócił na to uwagę już w średniowieczu Mierzwa, a potwierdziły nowsze badania Mariana Plezi25. Poza wspomnianymi dwoma mitami do „ekskluzywnej” grupy należą jeszcze tylko trzy inne legendy, a w zasadzie trzy warianty – perski, koptyjski i syryjski – jednego opowiadania: o Aleksandrze Wielkim i smoku.

Umknął jednak współczesnej nauce fakt o znaczeniu zupełnie zasadniczym: prawdopodobnie wszystkie pojedynki Aleksandra ze smokami są replikami centralnego motywu mitologii babiloń-skiej – walki ze smokiem26.

Nikt nie przeprowadził również badań porównawczych le-gendy krakowskiej z materiałem ruskim. Tymczasem okazało się, że istnieje cały zbiór przekazów ruskich, których głównym wątkiem jest wyprawa bohatera do Babilonu (Wawilonu) i jego bój ze smokiem / smokami babilońskimi (wawilońskimi). Kilka-naście z nich zawiera interesujący wątek zabicia smoka za pomocą prochu. Dzięki tylko tej jednej zbieżności, choć jest ich znacznie więcej, nadają się one do zakwalifi kowania do określonej przez Mariana Plezię grupy.

Po uzupełnieniu o przekazy ruskie zestaw podań i legend zachowujących najbliższe pokrewieństwo przedstawia się tak:

1) starotestamentowa opowieść o Danielu i smoku babiloń-skim,

Fragment manuskryptu Kodeksu Sę-dziwoja z Czechła (ok. 1450 r.), na dole słowa Babel – Wawel; ze zbiorów Biblioteki Muzeum xx. Czartoryskich

w Krakowie, rkps nr 1310

60 ALMA MATER

mających za zadanie uzasadnienie pochodzenia władzy. Jak wska-zuje na to między innymi treść wspomnianych legend ruskich, Babilon / Babel był pojmowany właśnie jako miejsce, skąd ta władza pochodzi (podobnie jak później Rzym i Konstantynopol), i aby tę władzę zdobyć, koniecznie trzeba było się do Babilonu wyprawić i zabić mieszkającego tam babilońskiego smoka, który władzy strzegł. Podania ruskie i legenda o smoku wawelskim reprezentują ten sam wzorzec literacki.

PORÓWNANIE ETYMOLOGII

Dotychczas nazwę Wawel wywodzono od słowa Wąwel33. Oto największe słabości tej etymologii:

1. Źródłem obowiązującej etymologii nazwy Wawel jest cy-towany wyżej fragment Kroniki wielkopolskiej. Nie świadczy to o samej etymologii najlepiej. Dzieło to jest, co prawda, prawdziwą kopalnią etymologii, lecz, niestety, w przytłaczającej większości fałszywych. Kronika wielkopolska lubuje się w przytaczaniu róż-nego rodzaju źródłosłowów. Większość z nich wzbudzać może

dziś u czytelnika jedynie uśmiech politowania. Przykłado-wo nazwa Dalmacja wywodzona jest „fi nezyjnie” od

zwrotu dała mać (dała matka)34, Kaszuby od kasaj huby (fałduj)35, a Polacy od bieguna północnego!

W samej tylko części tekstu poprzedzającej „etymologię” nazwy Wawel przytoczonych jest ponad dwadzieścia podobnych perełek, przy czym z tej liczby jedynie etymologia

wywodząca nazwę Gniezno od gniazda jest prawidłowa. Drugą miałaby być etymologia

nazwy Wawel, ale czemu akurat ona?2. Zmiana typu Wąwel → Wawel wymaga przejścia ą → a. Język polski nie zna takiego

prawa, które by na to pozwalało. Zmianę tę tłumaczy się w badanym

przypadku wpływem łaciny książkowej na język mówiony, zaistnieniu takiego zjawiska przeczy jednak szereg okoliczności. Na przykład większość

rękopisów Kroniki wielkopolskiej no-tuje w różny sposób samogłoskę nosową ą (np. Wanuel) i w związku z tym nie

mogą być one źródłem opisywanego zniekształcenia języka mówione-

go. Zakłada się tutaj w sposób ukryty, że źródłem wpływu jest właśnie tych kilka rękopisów,

które zawierają „skażoną” formę nazwy Wąwel, czyli Wawel.

Trudno sobie nawet wyobrazić, w jaki sposób kilka rękopisów pisanych po łacinie, której znajomość była wśród ludności znikoma, miałoby zmienić powszechną wymowę wśród całej społeczności. Takie tłumaczenie zmiany nazwy Wąwel w Wawel jest pozbawione wszelkich podstaw. Nie wiadomo nawet, czy którykolwiek z trzech rękopisów Kroniki wielkopolskiej znajdował się w interesującym nas czasie w Krakowie.

Inne nazwy miejscowe, które zawierały w swoim zestawie fonetycznym samogłoskę ą, jak na przykład Wąchock, Wąwelnica, wcale nie pozmieniały się pod wpływem swoich wersji łacińskich w formy z a, czyli w Wachock, Wawelnica.

2) trzy warianty podania o Aleksandrze Wielkim i smoku,3) kilkanaście ruskich bajek i opowiadań o wyprawie do

Babilonu (Wawilonu) i walce bohatera ze smokiem / smokami babilońskimi (wawilońskimi),

4) polska legenda o smoku wawelskim.Wynika z tego, że legenda o smoku wawelskim podobna jest

do kilkunastu wersji podania o smoku babilońskim i do trzech, które od podania o smoku babilońskim prawdopodobnie pocho-dzą, a ustalenia takie są obecne w badaniach mediewistów27. Wniosek nie może być inny jak to, że omawiana legenda krakow-ska jest prawowierną wersją podania o smoku babilońskim.

TOPONIMIA

Dla każdej teorii do-tyczącej adaptacji pewnej nazwy miejscowej na obcy grunt niezmiernie istotne jest to, czy są jakieś inne przypadki, kiedy nazwa ta była zapożyczana.

Z proponowanym przeze mnie toponimem Babel / Babilon i pod tym wzglę-dem sprawa przedstawia się jak najlepiej. Mamy dowody na to, że użyto go na określenie innych miejsc, niemających z historycznym Babilonem nic wspólnego. Zna-my miasto Babilon w Egipcie28, w Niemczech, pewne uroczysko w Rosji nazywa się Wawilon (Babilon)29. W ten sposób możliwe byłoby zaliczenie nazwy Wawel do szerszej grupy nazw pocho-dzących od nazwy Babilon / Babel.

WSPÓLNA SEMANTYKA

Słowa Wawel i Babel posiadają ogromny zakres wspólnych znaczeń, które mogą być nadto przedmiotem badań wielu nauk, począw-szy od historii, archeologii, religioznawstwa porównawczego, aż po historię sztuki (np. motyw smoka w sztuce Wawelu i Babilonu). Oto część z nich:

1. Wawel i Babel to starożytne miasta30 znajdujące się nad największą rzeką w kraju,

2. Wawel i (wieża) Babel to góry (wieża Babel to ziggurat – sztuczna góra31),

3. Wawel i Babel to centra polityczne, reli-gijne i administracyjne, stolice państw i siedziby królów,

4. Wawel i Babel w najwyższym stopniu uosabiają ideę władzy32,

5. Wawel i Babel to w rozumieniu religioznawstwa centra świata, góry kosmiczne,

6. Wawel i Babel to miejsca, gdzie odbył się Pojedynek Kos-mologiczny, bój Gromowładcy ze Smokiem.

Można by mnożyć przykłady wzajemnych podobieństw Wawelu i Babelu, przekracza to jednak potrzeby tego artykułu. Niemniej, jak widać z powyższego, tylko pobieżnego szkicu, pola semantyczne terminów Wawel i Babel zachodzą na siebie, obejmując większość ich cech konstytutywnych i istotnych.

Kluczową rolę w semantyce Wawelu i Babelu odgrywa po-jęcie władzy i jego pochodne. Łatwo to wytłumaczyć. Wiadomo wszak, że legenda krakowska należy do szerszej kategorii podań

P. K

ozioł

Smok wawelski

ALMA MATER 61

3. Teoria o przejściu Wąwel → Wawel nie posiada żadnego potwierdzenia w semantyce. Terminy Wąwel (wole, nabrzmiałość) i Wawel nie posiadają wspólnych znaczeń. Wawel – siedziba, stolica królów polskich, zamek na wzgórzu w Krakowie, oczywiście nie ma nic wspólnego z chorobą, zwyrodnieniem tarczycy, które objawia się wolem i nabrzmiałością szyi. Zresztą już wcześniej zauważono, że semantyka nie jest najmocniejszą stroną tej etymologii.

4. Nie znamy żadnej nazwy miejscowej typu Wąwel. Nazwy miejscowe typu Wąwelnica, Wąwelno, które pow-szechnie podaje się jako należące do tej samej rodziny co nazwa Wawel, nie są do tego leksemu nazbyt podobne.

Nazwa Wawel w ogóle „nie miała szczęścia”, gdyż Alek-sander Brückner zal iczy ł ją do jednej rodziny ze słowami wąwóz, wądół. Ten sam Brückner „wsławił się” między innymi tym, że znalazł etymologie dla imion bogów słowiańskich, niestety wszystkie poza jedną fałszywe. Pomijając inne kwestie praw językowych, których w badanym przypadku nie podał wcale, auto-rowi tej koncepcji umknął jeszcze fakt zupełnie podstawowy: Wawel jest wzgórzem, a nie wąwozem.

Nazywanie jakiejś góry za pomocą słowa wąwóz jest tak samo sensowne jak nazwanie s łonecznego dnia za pomocą wyrażenia ciemna noc. Słysząc słowo wąwóz, każdy rozsądny człowiek szuka zagłębienia w ziemi, a nie góry! Słowa wzgórze i wąwóz są antonimami, a nie synonimami. Za wielce pokrętne należy zatem uznać tłumaczenie, jakoby nazwa wzgórza w Krakowie miała pochodzić od nazwy wąwozu, który miał się w pobliżu tego wzniesienia znajdować, ponadto zupełnie przeczy ono zasadom zdrowego rozsądku i w ogóle nie zostało udowodnione.

Osobiście nie znajduję też wspólnych pól semantycznych terminów Wawel i wąwóz, wądół, które w żaden sposób nie wiążą się ze znaczeniem kolebki państwowości polskiej, stolicy i centrum państwa polskiego oraz siedziby królów polskich – Wawelu. Poza tym nasuwa się tutaj pewna trudność natury psychologicznej – jaki władca i jakiego państwa chciałby mieć stolicę i rezydować w wąwozie, w dodatku usytuowanym na wzgórzu?! Niewątpliwie byłby na całym świecie, i to najzupełniej słusznie, pośmiewiskiem.

W porównaniu z opisanymi powyżej „karkołomnymi” etymologiami moja teoria wręcz poraża swoją prostotą i posiada wszystkie możliwe zalety. Powołuję się w niej na działanie jednego z najbardziej pospolitych praw językowych. Znajduje ona pełne potwierdzenie w antroponimii i toponimii. Popiera ją treść najstarszych kronik polskich. Semantyka wspomnianych nazw jest prawie identyczna. Centralne mity krakowski i babiloński są do siebie w najgorszym przypadku podobne, choć słuszne byłoby mniemanie, że pierwszy po-chodzi z drugiego. Argumentacja zawarta w tym artykule jest zaś jedynie wyborem ważniejszych argumentów, których

w rzeczywistości mógłbym podać znacznie więcej.Nazwa Wawel, gdy się ją wywiedzie od nazwy Babel,

przestaje w końcu być „sierotą”, stając się po wielu wiekach „rozłąki” pełnoprawnym członkiem rodziny nazw miejs-cowych pochodzących od Babel / Babilon. Przy takim spo-sobie pojmowania sprawy nazwa Wawel nie oznacza też ani „spuchniętej szyi”, ani jakiejś „dziury w ziemi”, lecz ma, i to wcale nie najmniej chlubną – sięgającą III tysiąclecia przed naszą erą – historię.

W związku z tym jako w pełni potwierdzoną proponuję nową etymologię przyjąć do powszechnego użytku. Może się ona przyczynić do rozwikłania wielu innych zagadek

związanych z najdawniejszą historią i mitologią Wawelu – Ba-belu, siedziby królów polskich.

Piotr Makuch

1 P. Makuch, Wawel, Babel i król Kirkous: wstęp do badań nad najstarszymi nazwami i legenda-mi krakowskimi, „Pressje” 2007, teka 10 i 11, s. 201–220.2 Encyklopedia biblijna, red. P.J. Achtemeier, Warszawa 1999, s. 77.3 Ibidem.4 H. Stephano, Thesaurus graece linguae, t. 2, cz. 2, Paryż 1833, s. 9.5 Ibidem.6 Języki indoeuropejskie, red. L. Bednarczuk, t. 1, Warszawa 1986, s. 444.7 Slovnίk jazyka staroslověnského, t. 1, Praha 1966, s. 163. Nazwę zapisuję znakami ruskimi.

8 R.G. Kent, Old Persian Grammar, Texts, Lexicon, Connecticut 1953, s. 199.9 W. Dulęba, The Cyrus Legend in the Šāhnāme, Kraków 1995, s. 41 i n.10 Ibidem, s. 90.11 Języki indoeuropejskie, op.cit. s. 141, 154, 163.12 Thesaurus linguae latinae, t. 2, Lipsiae 1901, s. 1653.13 Ibidem.14 Slovnίk jazyka staroslověnského, op.cit., s. 162.15 Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych, cz. 2: Nazwy osobowe pochodzenia chrześcijańskiego, oprac. M. Malec, Kraków 1995, s. 134.

16 Ibidem.17 Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych, op.cit., s. 134.18 Kronika wielkopolska, red. B. Kürbis, MPH, t. 8, cz. 2, Warszawa 1970.19 Kodeks Sędziwoja z Czechła, Biblioteka Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie, rkps 1310.

20 M. Plezia, Legenda o Smoku Wawelskim, „Rocznik Krakowski”, t. 42: 1971, s. 23.21 Kronika wielkopolska, red. B. Kürbis, op.cit., s. VII.22 Ibidem, s. 8.23 Kronika wielkopolska, tłum. K. Abgarowicz, Warszawa 1965, s. 55.24 Słownik łacińsko-polski, red. J. Korpanty, t. 2, Warszawa 2003, s. 890.25 M. Plezia, op.cit., s. 21.26 I. Żdanow, Russkij bylewoj epos, St. Petersburg 1895, s. 37.27 J.T. Bąbel, Smoki i smokobójcy, http://rodman.most.org.pl/J.T.Babel16.htm. Chciało-by się jedynie dodać, iż zaprezentowana przez J.T. Bąbla wersja jest tą właśnie, która zachowuje prawidłowe wskazanie na smoka i miejsce akcji.

28 Thesaurus linguae latinae, op.cit., s. 1655.29 I. Żdanow, op.cit., s. 37.30 Według zgodnej opinii kronikarzy polskich Wawel istniał już w starożytności.31 M. Eliade, Kosmologia i alchemia babilońska, Warszawa 2000, s. 29.32 A. Szyjewski, Religia Słowian, Kraków 2003, s. 87.33 Słownik starożytności słowiańskich, red. G. Labuda, Z. Stieber, t. 6, Wrocław – War-szawa – Kraków – Gdańsk 1977, s. 341, 342.

34 Kronika wielkopolska, op.cit., s. 48.35 Ibidem, s. 49.

Smok babiloński