Startnotitie Team Singelpark Stadslab Leiden

Singelpark LeidenHet langste, mooiste en spannendste stadspark van Nederland

Advies en startnotitie projectteam Singelpark Stadslab LeidenVersie 2, 15 december 2011

2 Singelpark Leiden

Singelpark Leiden 3

4 Singelpark Leiden

Voorwoord

Singelpark Leiden 5

et langste, mooiste en spannendste stadspark van Ne-derland. Als projectteam Singelpark van Stadslab Leiden zien wij volop kansen om het toekomstige park langs de ruim zes kilometer lange Leidse singels zo te ontwikkelen dat we onze stad daarmee nationaal en internationaal op de kaart zetten en economische winst boeken. Naast de belangrijke rol die het park heeft en kan krijgen als groene, recreatieve omgeving voor omwonenden en

andere inwoners van de stad.

Wij zijn verheugd over het feit dat de gemeente Leiden het idee van een Sin-gelpark met een doorgaande wandel/fiets/skatepad aan de binnenkant van de singels omarmt. We zien dat het enthousiasme bij zowel politiek als bij het ambtelijk team dat zich met de realisatie bezig houdt overslaat op organisa-ties en burgers in de stad. In de visie ‘De Leidse Singels, het langste park van Nederland’ zien we datzelfde enthousiasme terug, met goede en concrete voorstellen over hoe het park inclusief de lastige passages in de promenade gerealiseerd kan worden.

Omdat we verwachten dat diverse belangengroepen (speeltuinen, buurt-verenigingen, ondernemers, natuurorganisaties) elk hun inbreng leveren op specifieke deelonderdelen, wil Stadslab Leiden zich vooral concentreren op het belang van het Singelpark voor de concurrentiepositie van de stad en de bevolking van de stad als geheel. Alle ‘grondstoffen’ voor een park van internationale allure zijn aanwezig:1. De grootste nog herkenbare vestingstructuur van Europa;2. De enorme en unieke rijkdom aan functies rond de singel: prachtige mu-

sea, natuur, Hortus Botanicus, Sterrenwacht, begraafplaatsen, industriële monumenten, verdedigingswerken etc.;

3. De ruimte die er is om esthetische kwaliteit toe te voegen aan de singels;4. Het enthousiasme bij organisaties en burgers om een breed gedragen

project tot ontwikkeling te brengen. Dit project kan de cohesie en een gevoel van gezamenlijke trots op de stad terugbrengen die door andere grote projecten als de Rijngouwelijn uit de stad verdwenen lijkt. We bou-wen niet aan een park, maar aan iets veel groters: dit is hét project waar-mee we aan een goede en succesvolle stad kunnen bouwen.

Het doel van het Projectteam Singelpark van Stadslab Leiden is om te helpen van het Singelpark het langste én mooiste én spannendste park van Neder-land te maken. Alleen het langste park is niet voldoende: als we alle hekken hebben weggehaald en bruggen hebben gebouwd die bezoekers en bewo-ners bij wijze van spreken van het ene trieste hondenpoepveldje naar het andere brengen, dan schieten we ons doel voorbij. Sterker nog: dan werkt

het averechts. We willen dus niet alleen het langste, maar ook het mooiste park ontwikkelen, dat die prachtige mix van spannende locaties aan elkaar verbindt en die dé kwaliteitsimpuls betekent waar Leiden tot in de verre toe-komst de vruchten van plukt. Dit kunnen we ons inziens alleen bereiken door meer budget én een inter-nationale toplandschapsarchitect die -met inachtneming van de rijkdom aan sferen en functies langs de singel - voor een ontwerp zorgt van het allerhoogste niveau dat eenheid en grote esthetische waarde brengt. In dit advies onderbouwen we waarom het uitschrijven van een internationale designcompetitie noodzakelijk is. We doen dat onder meer door het econo-mische en historische belang van het Singelpark en de Leidse singels in kaart te brengen. Als we de budgetten en de ontwerper in het vizier hebben om van het Sin-gelpark het langste, mooiste en spannendste park van Nederland te maken, dat Leiden internationaal op de kaart zet, dan willen we graag al onze kennis en kunde, enthousiasme en netwerken in de strijd gooien om samen met de gemeente deze droom te verwezenlijken. Het projectteam wil een Vereni-ging van Vrienden van het Singelpark oprichten en deze een vliegende start geven. De vereniging zal zich gedurende jaren actief inzetten om de boven-genoemde idealen te bewaken én te verwezenlijken, onder anderen door actief aanvullende fondsen te werven (vgl. Friends of The High Line in New York). Deze vereniging zou dan het stokje van Stadslab Leiden overnemen. Verder bieden wij aan dat wij helpen met het ontwikkelen en uitvoeren van een communicatiestrategie die het Singelpark internationaal op de kaart zet.

Leiden, 15 december 2011

Projectteam Singelpark Stadslab Leiden � Jeroen Maters, communicatieondernemer en initiatiefnemer Singelpark/Singelpromenade �Michelle de Roo, landschapsdesigner �Cor Smit, stadshistoricus �Geert Crielaard, strateeg openbare ruimte � Fons Verheijen, architect en oud-hoogleraar

H

6 Singelpark Leiden

eiden heeft met zo’n 12 kilometer aan grachten na Am-sterdam het meeste water in de binnenstad en staat in Europa in de top 5 van steden met de meeste watergan-gen in de stad. De singelgracht die de stad omzoomt is goed voor de helft van het water. (Fig. 1, pagina 9) Na Amsterdam hebben we tevens de grootste historische binnenstad van Nederland, met de meeste monumenten per vierkante kilometer. Rond de singels vinden we een

paar hoogtepunten van oude en nieuwe cultuur: stadsmolens, begraafplaat-sen, stadspoorten, parken, oude industriële complexen, verdedigingstorens, kazernes, musea. (Fig. 2)

Alleen met de hoeveelheid groen loopt Leiden achter: we zijn de dichtst be-bouwde stad van Nederland (56,6% volgens Atlas voor Gemeenten). Studies tonen aan dat we wat betreft de hoeveelheid groen per woning we ruim be-neden de norm scoren. De norm is 75 vierkante meter groen per woning. Lei-den heeft 52,5 vierkante meter groen per woning binnen de bebouwde kom, en staat daarmee op de 28e van de 31 onderzochte grote steden. Daarvan is 1% dagrecreatief terrein en 38% parken en plantsoenen. Vanuit een groot deel van het centrum is er geen groen bereikbaar binnen 500 meter.

Rondom de singels van Leiden is er nog volop ruimte om goed bereikbaar groen toe te voegen. (Fig. 3) Door een groene singelrand rondom de binnen-stad aan te leggen is straks groen voor de hele binnenstad binnen 500 meter bereikbaar. (Fig. 4) De combinatie van water, cultuur en nieuw groen biedt in deze kwantiteit en kwaliteit unieke kansen voor Leiden. (Fig. 5)

De waarde van groen in de stadGroen wordt voornamelijk als een kostenpost gezien. Het kost immers geld voor aanleg, beheer en onderhoud zonder dat de baten van het groen direct zichtbaar zijn. Recente studies tonen aan dat een goede hoeveelheid groen vele voordelen oplevert. De economische winst: �Werknemers zijn gezonder en blijer met zicht op groen en recreatieve mogelijkheden (arbeidsproductiviteit stijgt tot 39 uur per jaar, wat een baat van € 837 per medewerker oplevert); �Werkgevers willen zich vestigen in een aantrekkelijke omgeving met veel cultuur, groen en stad; �Groen zorgt voor minder criminaliteit en minder verzekeringsclaims; �Groen zorgt voor een gezondere bevolking. Zorgverzekeraars hebben voor-deel door 3 tot 15% minder zorgkosten met 15% minder obesitas en over-gewicht. Huisartsen en ziekenhuizen hebben minder bezoek en een minder lang verblijf; �Wanneer het areaal openbaar groen in een stad met 10% toeneemt, bete-kent dat een meerwaarde van woningen;

Het economisch en maatschappelijk

belang van het Singelpark

Michelle de Roo

L

Singelpark Leiden 7

�Vastgoed is 4 tot 30% meer waard in vergelijking tot dezelfde woningtypes in een niet-groene omgeving. Deze effecten treden op tot een afstand van 500 meter (Green City Guidelines, 2011); �Kantoren worden makkelijker te verhuren en de waarde van kantoren kan tot +10% in verhuurwaarde omhoog gaan; �De waterbergende functie van groen zal de hemelwaterverwerking in de stad verbeteren (besparing € 19/m2 per jaar); �Groen verbetert de luchtkwaliteit (fijnstofafvang van een gemiddelde boom op een ‘hotspot’ heeft een baat van €40 per boom per jaar); �Middenstand en horeca hebben meer verblijf in en rond de binnenstad en zien hun omzet navenant toenemen (tot +12% omzet winkels, tot +€18,50 per week per m2 terras); �Musea krijgen meer bezoek en waterrecreatie neemt toe; �Groen kan gebruikt worden als marketingtool (tot 10% meer inkomsten per jaar).

Daarnaast is er maatschappelijke winst als groen binnen 500 meter te berei-ken is:(Fig. 6 en 7) �Kinderen spelen meer buiten (+10%); � 15% Minder obesitas en overgewicht; �Bewoners zijn gezonder en gelukkiger (+5 – 15%); �Mensen gaan meer bewegen, bezoeken minder vaak de huisarts en depres-sies komen minder vaak voor; �Meer sociaal contact en cohesie; �Minder criminaliteit.

Bron: Greenspots Reloaded 2010 (gemeente Eindhoven, Eindhoven Verrassend Groen, Triple E, BYTR Architecten, Katholieke Universiteit Leuven, Orange Live).

De Leidse Singels hebben nu slechts op een beperkt aantal plaatsen kwaliteit en de singelrand is slechts beperkt toegankelijk. Iedereen die nu van groen in de stad wil genieten gaat naar dat beperkte aantal plekken toe, met als gevolg soms een overbelasting van die plekken (o.a. Plantsoen). (Fig. 8) Als we in staat zijn de kwaliteit over de hele ruim 6 kilometer te spreiden en de toegankelijkheid te verbeteren kunnen bewoners dichter bij huis recreëren en worden bezoekers meer verspreid. (Fig. 9) Een 6 kilometer lang toeganke-lijk park met constante en hoge kwaliteit maakt het mogelijk om de singels telkens op een andere manier te beleven: Een ommetje maken (15 minuten); (Fig. 10.1) Wandelen (30 minuten); (Fig. 10.2) Recreëren: winkelen/wandelen (+1,5 uur); (Fig. 10.3) Recreëren: sporten (+1 uur); (Fig. 10.4) Recreëren: zitten (+1 uur). (Fig. 10.5)

De economische waarde van het Singelpark voor LeidenWat kost het Singelpark de stad Leiden en wat levert het op? Naast genoem-de ‘zachte’ maatschappelijke voordelen is die waarde economisch ‘hard’ uit te drukken.

Gemeentelijke investering: 9,3 miljoen voor 30 jaarDe standaard afschrijvingstermijn van een stadspark van deze opzet en omvang bedraagt 30 jaar. Het gemeentelijke totaalbudget voor de aanleg bedraagt 9,3 miljoen euro (afschrijving: € 310.000 per jaar). Wat kan het park de stad tegen die tijd minimaal hebben opgeleverd?

Inkomsten toerisme: € 21 miljoenJaarlijks worden er ruim 2,3 miljoen binnenlandse toeristische bezoeken ge-bracht aan Leiden, door ongeveer 1,1 miljoen mensen. Het aantal buitenlandse toeristen dat Leiden bezoekt is niet bekend. Van die 2,3 miljoen toeristische bezoeken hebben er ongeveer 400.000 een stadswandeling als primaire doel (cijfers: Leiden Marketing). Als wij een park van internationale allure weten te realiseren, verwachten we dat het aantal toeristen dat voor een stadswande-ling naar Leiden komt zal toenemen. Vergelijkende cijfers zijn lastig te geven (The High Line New York: 2 miljoen bezoekers in de eerste 10 maanden na opening, nu 3e populairste toeristische attractie van de stad) omdat parken geen tickets verkopen, maar we vinden het reëel te stellen dat een park op dit niveau, met alle attracties die langs de singels liggen, minimaal 5% meer bezoekers uit Nederland trekt – naast toeristen uit het buitenland. Hoe hoger de kwaliteit, hoe bekender de ontwerper en hoe ruimer de activiteiten die in het park worden georganiseerd, hoe hoger dat percentage zal uitvallen. Dat betekent dat het Singelpark minimaal 20.000 extra toeristische bezoeken per jaar (wandelen, cultuur beleven, hardlopen, skaten, varen, schaatsen) ople-vert. Bezoekers geven gemiddeld € 35,- uit tijdens hun bezoek aan de stad. Dat betekent dat het Singelpark jaarlijks minimaal € 700.000 oplevert aan binnenlands toeristisch bezoek, over een periode van 30 jaar € 21 miljoen.

Inkomsten onroerend goed: € 135 miljoenDiverse onderzoeken bewijzen dat de waarde van het onroerend goed stijgt als zich binnen 500 meter een goede, groene openbare ruimte is. Afhankelijk van de omstandigheden varieert de meerwaarde van 1 tot 15% (zie o.a. The Green City Guidelines, 2011).

Binnen een straal van 500 meter aan weerszijden van de Singels bevinden zich circa 27.000 woningen. De gemiddelde waarde van deze huizen be-draagt ongeveer € 250.000 (bron: gemeente Leiden). Voorzichtig geschat zou de huizenprijs door aanwezigheid van het Singelpark met 2% kunnen stijgen. Dat betekent een waardestijging van het onroerend goed van circa € 135 miljoen.

8 Singelpark Leiden

op te vragen van parken van vergelijkbaar niveau en omvang in binnen- en buitenland. Bij voorkeur zou dit moeten gebeuren vóór de designcompeti-tie. De begroting van € 9,3 miljoen, waarvan onder meer € 3 miljoen opgaat aan het weghalen van de dam in de Maresingel, lijkt ons ruim te laag om de gewenste kwaliteit te bereiken. We stellen verder voor om goed onderzoek te doen naar de mogelijkheden extra gelden binnen de gemeente te vinden en daarnaast om provinciale-, Rijks- en Europese subsidiegelden en andere derde geldstromen (vastgoedeigenaren en andere stakeholders in het ge-bied) te verwerven. Om zodoende het uiteindelijk gewenste budget bij elkaar te krijgen. Stadslab Leiden wil zich er graag voor inspannen om derden te enthousiasmeren het Singelpark mede te realiseren.

Minder zorgkosten: € 33 miljoen Niet alleen zijn er meer inkomsten, het park is ook kostenbesparend (de zogenaamde opportunity costs). Onderzoek wijst uit dat 15% minder men-sen overgewicht of obesitas hebben als ze binnen loopafstand van recreatief groen wonen (The Green City Guidelines 2011) Verwacht mag worden dat de singels veel intensiever voor sport en beweging worden gebruikt als zij goed toegankelijk en aantrekkelijk zijn.

De gemiddelde gezondheidskosten per inwoner in Nederland bedragen € 2.800 per jaar (bron: CBS). De totale zorgkosten van de 53.000 inwoners binnen 500 meter (8 minuten loopafstand) van het Singelpark wonen bedra-gen circa € 150 miljoen. Uit onderzoek blijkt dat 3 tot 5% van de zorgkosten in het land gaan naar de complicaties van overgewicht en obesitas (Groen loont, 2011). Uitgaande van een gemiddelde van 4%, dan leidt dat tot een besparing van € 1.100 miljoen aan zorgkosten per jaar, in dertig jaar tijd 35 miljoen euro. Er is niet gekeken naar andere gezondheidsproblemen die mogelijk verminderd worden door de aanwezigheid van openbaar groen. Van zo’n diepte-investering in een park heb je een mensenleven profijt.

Subsidies en sponsoring: € 9 miljoenEigen geld trekt geld van buitenaf aan. De ervaring leert dat wat je als ge-meente in een project als dit stopt, minimaal met nog eens zo’n bedrag kan worden aangevuld met geld van derden. Denk aan subsidies van de Europese Unie, programmafondsen van ministeries, de provincie, diverse natuur- en cultuurfondsen etc. Naast sponsoring vanuit het bedrijfsleven en de bevol-king. Dat geld is hard nodig, want de verwachting is dat negen miljoen niet voldoende zal zijn om van het Singelpark het mooiste park van Nederland te maken.

ConclusieAlles bij elkaar kan het Singelpark de stad het twintigvoudige opleveren van wat het de gemeente kost. De gemeente stopt er negen miljoen euro in, de stad krijgt er ruim 200 miljoen euro voor terug. Maar alleen als het park zo mooi is, zo spannend, aantrekkelijk en toegankelijk dat inwoners er gráág aan wonen, in sporten en recreëren. Of dat toeristen er speciaal voor naar Leiden komen. Het ambitieniveau moet zo hoog zijn dat overheden, fondsen, bedrij-ven en bewoners enthousiast willen helpen om er samen een succes van te maken.

BudgetEchter: deze return-on-investment is alleen te behalen als het Singelpark een kwaliteit en uitstraling van hoog niveau krijgt. En dat kan alleen als er een budget is dat toereikend is om deze kwaliteit te bereiken. Wij stellen voor om nader te studeren op de begroting, onder meer door ervaringscijfers

Singelpark Leiden 9

Figuur 1

10 Singelpark Leiden

Figuur 2

Singelpark Leiden 11

Figuur 3


Figuur 4


Figuur 5


Figuur 6


Figuur 7


Figuur 8


Figuur 9


Figuur 10.1 Figuur 10.2

Figuur 10.4Figuur 10.3


Figuur 10.5


De historische meerwaarde van

het SingelparkCor Smit


e Leidse singelgordel vormt de grootste stedelijke verdedigingsgordel die nog grotendeels structureel aan-wezig is, niet alleen van Nederland, maar waarschijnlijk (afgezien van de muren van Istanbul) van heel Europa. De hele ring van verdedigingsgrachten om de stad is nog intact. Dit treft men verder alleen in kleinere vestingste-den aan. Deze verdedigingsgordel dateert deels uit de 14e eeuw (met enige 16e-eeuwse uitbreidingen) en voor

ca. driekwart uit de 17e eeuw. De vestinggordel heeft bovendien een histori-sche gelaagdheid. Zonder dat de contouren van de vesting werden aange-tast, verschenen in de 19e eeuw de voor die tijd typerende nieuwe functies op de oude wallen: begraafplaatsen, stadsparken, fabrieken, plus ruimte voor de universiteit, het garnizoen en stadsvilla’s. Weliswaar zijn daardoor de for-tificaties (wallen, muren poorten) grotendeels verdwenen, de combinatie van historisch erfgoed uit verschillende perioden – van de middeleeuwen t/m de eerste helft van de 20e eeuw – binnen de context van de 14e en 17e-eeuwse verdedigingsstructuur, geeft de Leidse singelring een extra meerwaarde. In het Singelpark loop je letterlijk door de verschillende periodes in de geschie-denis van de stad, van middeleeuwen tot heden. Dat maakt het park extra bijzonder. Erkenning van deze gelaagdheid binnen deze unieke context is dan ook terecht een uitgangspunt van alle planvorming met betrekking tot de realisatie van één singelpark. Het maakt het niet alleen het langste en (zoals wij beogen) het mooiste park van Nederland en wijde omgeving, het maakt ook potentieel het spannendste en meest interessante.

De basisstructuur van de verdedigingsgordel in dwarsdoorsnede bestaat – van binnen naar buiten – uit de binnenvestgracht, de wallen/muren (met stadspoorten), de vestinggracht (of vest, vaak ten onrechte singel genoemd), de weg om de stad buiten de gracht (de eigenlijke singel) tot en met de singelsloot buiten langs de singel. Een aanpak van ‘gevel tot gevel’ van de singelring begint bij de binnenvestgrachten (in Leiden meest nog aanwezig, maar helaas vrijwel overal gedempt) en loopt tot aan de gevelwand buiten de singel (meestal gebouwd buiten of op de oorspronkelijke singelsloot).

Vanouds kenmerkt de Leidse singelring zich door haar groene karakter. Dit komt niet alleen omdat buiten de singels het platteland begon en de 17e-eeuwse wallen met gras begroeid waren. De middeleeuwse stadsmuren waren buitenmuurs, maar binnen de gracht, eertijds versterkt door ondoor-dringbare struiken.

Nog veel belangwekkender is dat rond de stad door het stadsbestuur een groene zone werd aangelegd. Sinds 1592 werden aan de singel buiten de vestinggracht steeds een dubbele rij bomen geplant, met daartussen het singelpad (de singel). De vroegere stadsbestuurders gaven hiervoor als reden

Ddat deze bomen dienden ter versiering, voor de recreatie en voor de gezond-heid van de stadsbewoners, een behoorlijk modern klinkende motivatie! De singel om de stad werd dan ook een belangrijke wandelroute, die door de stad ook nog voorzien werd van bankjes. Het groene uiterlijk van Leiden viel buitenlandse bezoekers op. William Aglionby (1669) vroeg zich zelfs af of “Leyden was in a wood, or [a] Wood in Leyden.” Dit groene karakter werd pas minder vanaf de jaren twintig van de twintigste eeuw, toen de buitenste bomenrij – vaak tegen de zin van de omwonenden – werd gekapt ten be-hoeve van het autoverkeer en de singelpaden stuk voor stuk werden verhard en geasfalteerd. Wanneer de aanpak van het Singelpark zich uitstrekt van gevel tot gevel, is – waar mogelijk – eigenlijk herstel van de dubbele bomen-rij gewenst – en daarmee ook het autoluw maken van de hele singelring.

Kortom, de Leidse singelring is een uniek monument, dat vanouds historisch erfgoed in verschillende gedaantes combineert met water (de vestinggrach-ten) en groen (de singelroute binnen en buiten de gracht). Dat moet het uitgangspunt zijn van iedere aanpak. Een uniek monument in Europa verdient de hoogst mogelijke prioriteit en de hoogst mogelijke kwaliteit bij planvor-ming en uitvoering.




et idee om een zes kilometer ononderbroken singelpark rondom de binnenstad van Leiden te realiseren kan onder een aantal voorwaarden een park van grote allure en Europese klasse opleveren. Natuurlijk is de huidige singel-rand door de historische ontwikkelingen geen eenduidige landschappelijke en stedelijke entiteit, eerder een kra-lenketting van sferen, met hier en daar zelfs problemen met de continuïteit. Dit vraagt om een Grand Design, een

sterke eenduidige overall visie, die recht doet aan die verschillende sferen en context, maar ook de eenheid, continuïteit en herkenbaarheid onderstreept. Het slechtste wat men kan doen is te beginnen, daar waar men kan beginnen, om uiteindelijk op termijn de kralen aaneen te rijgen. Het gevaar van verschil-lende ontwerpvisies dreigt. Het ontwerpen van één kraal, uitgaande van de specifieke reeds bestaande kenmerken en plaatsgebonden mogelijkheden kan snel al grote kwaliteiten opleveren. Echter de samenhang, bepaalde continu-iteit en eenduidige herkenbaarheid van alle kralen aan elkaar is de opgave. Daarom zal eerst één ontwerpende geest een totaalvisie moeten leveren.

Dat deze ontwerper een briljante ontwerper moet zijn staat buiten kijf. Maar hij of zij moet ook een briljant strateeg zijn, om moeilijke knopen te ontwar-ren en om te identificeren welke planonderdelen de ‘sleutel’kralen zijn, die vooruitgetrokken het totaalplan vleugels kan geven. Charisma, eloquentie en overtuigingskracht, om alle betrokken partijen enthousiast en op één lijn te krijgen, horen daar bij.

Het plan zal in prestige en uitstraling winnen als de ontwerper een grote (internationale) naam is. Echter dit werkt ook andersom. Een grote naam zal bereid zijn mee te werken als het gaat om een prestigieus project. Daarom zal er vooraf gewerkt moeten worden dit plan overtuigend in de categorie ‘prestigieus’’ te brengen. Dit kan met de nodige internationale PR vooraf, een hoog geformuleerd ambitieniveau en een daarbij horend overtuigend pro-jectbudget en honorariumbudget voor de ontwerper. Ook moet er duidelijk uitzicht zijn op spoedige en volledige uitvoering.

Een overallplan is de kapstok voor de deelgebieden. Het plan moet snel gevolgd worden met een of meerdere (gemakkelijk) uit te voeren deelpro-jecten, die de ambitieuze toon zetten. Zo kan nationaal en internationaal de opinie worden gemobiliseerd. Bovenal kan zo ook het Leidse publiek betrok-ken en geënthousiasmeerd worden. Alhoewel de gekozen ontwerper de belangrijke ‘sleutel’deelplannen onder zijn hoede neemt is het mogelijk, om snelheid te winnen, andere deelplannen door andere ontwerpende geesten uit te laten voeren, onder supervisie van de hoofdontwerper. Snelheid en een beperkte uitvoeringstijd voor het gehele plan lijken ons noodzakelijk om de aandacht te houden, het enthousiasme en het prestige.

Een internationale designcompetitie

voor het SingelparkFons Verheijen

H


Naast het neerzetten van het project als een ‘prestigieus’ project, het ver-werven van overtuigend voldoende budget en mobiliseren van het Leidse publiek, is het nu van belang een goede ontwerper te engageren. Dat keuze-proces zelf kan onderdeel zijn van de andere genoemde acties.

PrijsvraagStadslab adviseert een besloten prijsvraag of een meervoudige opdracht uit te schrijven. Daarbij vragen we een beperkt aantal topontwerpers (voorkeur: zeven) mee te doen aan de prijsvraag/opdracht. Zij worden gevraagd om een overtuigende overall visie te ontwikkelen die de singel één identiteit van hoog niveau geeft, met respect voor de verschillende sferen rond de singel, die de grootste sociale, fysieke en economische meerwaarde biedt voor de stad. Grote namen zullen meedoen indien het project prestigieus is en er een gangbare vergoeding tegenover staat (+/- € 40.000 per inzender). Prestigieus wordt het project als er véél publiciteit omheen is (boek, tentoonstelling, pers) en als de jury (inter)nationaal overtuigende namen bevat. De juryleden krijgen dan ook een rol in het uitnodigen van de deelnemers. Met een besloten prijsvraag/meer-voudige opdracht is men er zeker van dat topbureaus deelnemen. Stadslab Leiden en RAP Architectuurcentrum willen graag samen met de gemeente deze internationale architectuurprijsvraag organiseren.

Een deskundige breed samengestelde jury/adviescommissie maakt een keuze voor de zeven ontwerpers uit een gezamenlijke longlist van gemeente, Stadslab en RAP Architectuurcentrum. Juryleden kunnen echter ook zelf na-men aandragen. De jury beoordeelt de inzendingen en geeft advies. Ze krijgen van gemeente, RAP en Stadslab vooraf alle informatie die nodig is om tot een weloverwogen keuze te komen (o.a. visiestuk gemeente, advies Stadslab, feiten en cijfers over Leiden, eerdere plannen, historische schets ontwikkeling Singel-rand, kaarten etc.). Inwoners kunnen hun voorkeur aangeven tijdens de ten-toonstelling die rondom de ontwerpen wordt georganiseerd. De gemeente bepaalt uiteindelijk of en zo ja welk plan men verder wil laten uitwerken.

De ideale jury/adviescommissie is niet te klein, maar ook niet onwerkbaar groot. Goede kandidaten met elk een eigen expertise zijn ons inziens:

1. Frits van Dongen – Rijksbouwmeester2. Maarten Schmidt - Stadsbouwmeester3. Peter Zumthor –architect4. Piet Oudolf – landschapsarchitect 5. Meta Knol – directeur Museum De Lakenhal6. Tracy Metz – journaliste/publiciste ruimtelijke ordening7. Henri Lenferink – burgemeester 8. Jeroen Maters – initiatiefnemer/ Stadslab

Deze samenstelling biedt een mooie mix van Nederlanders en (semi)buiten-landers, van Leidenaren, semi-Leidenaren en niet-Leidenaren, alle inhoude-lijke disciplines, man/vrouw, en stedelijk/ (inter)nationaal klinkende namen die veel publiciteit genereren en het vragen van topontwerpers vergemakke-lijken. Dat is weer zeer waardevol om andere subsidiegevers en sponsors aan ons te binden.

Longlist Stadslab Leiden en RAP ArchitectuurcentrumBij het samenstellen van de longlist van ontwerpers vanuit Stadslab en RAP Architectuurcentrum hebben we geselecteerd op de volgende criteria:

- Past het bureau bij de situatie in Leiden (bv geen spektakelarchitectuur);- Heeft het bureau internationale kwaliteit (bv winnen prijzen, beroemde

parken);- Kan het bureau op verschillende niveaus acteren (van visie tot detaillering);- Heeft het bureau overtuigingskracht om mensen en organisaties mee te

nemen in een gedeelde hoge ambitie?;- Heeft het bureau de uitstraling om het project aantrekkelijk te maken voor

pers, financiers etc.?; - Kan het bureau de complexiteit van het project aan?

We zouden streven naar een combinatie van twee à drie Nederlandse bu-reaus en vier à vijf buitenlandse bureaus, bij voorkeur uit meerdere landen.

Na uitgebreid onderzoek naar succesvolle parken en bureaus internationaal komen Stadslab en RAP tot de volgende longlist van ontwerpbureaus:

1. James Corner Field Operations (New York)2. Gustafson Porter (Londen, Seattle)3. West 8 (Rotterdam)4. SWA Group (Shanghai, San Francisco)5. Olin (Philadelphia)6. Paul Hogarth Company (Londen)7. OMA (Rotterdam)8. MVRDV (Rotterdam)9. Alexandre Chemetoff (Parijs)10. Latz + Partner (München)11. Gross.Max (Edinburgh)12. SLA Landscape Architects (Kopenhagen)


Tijdschema internationale prijsvraag Overleg tussen gemeente, Stadslab en RAP over de te kiezen procedure om tot een plan en (landschaps)architect te komen 4 weken

Schrijven van het prijsvraagprogramma 4 weken Uitnodigingen voor de prijsvraag 2 weken Publiciteit voor de prijsvraag in media 5 weken Houden van ‘kijkdagen’ 2 weken Indienen van vragen 1 weken Beantwoording van de vragen 2 weken Indienen van de plannen 9 weken Jurering 2 weken Opening van de tentoonstelling 3 weken Bekendmaking van de prijswinnaars 1 week

Totaal 8 maanden



eiden krijgt een Singelpark en dat moet niet alleen het langste, maar ook het mooiste en spannendste park van Nederland en omstreken worden. De realisatie daarvan moet niet alleen een zaak van ‘de gemeente’ zijn, maar van de hele stad. Maar met de realisatie houdt dat niet op. Een dergelijk park is nooit helemaal af, het zal altijd ontwikkeling vragen. Bovendien vereist het in de toekomst niet alleen onderhoud van planten, paden, ob-

jecten etc., maar ook een voortdurende versterking van de kwaliteit, aantrek-kelijke activiteiten, publiciteit en betrokkenheid van de stad.

Om ervoor te zorgen dat het Singelpark optimaal gerealiseerd wordt en blijft functioneren, en om het draagvlak daarvoor in de stad te organiseren, wil Stadslab Leiden helpen een Vereniging van Vrienden van het Singelpark op te richten. Dat zou geen vrijblijvende vriendenclub moeten zijn, maar een actief gezelschap met een grote groep vrijwilligers die zich inzet voor dit park. Een vereniging die fondsen werft, activiteiten organiseert, de gemeente adviseert en ondersteunt en voor bekendheid van het park zorgt. De beste manier om draagvlak voor het Singelpark te organiseren is immers daar men-sen actief bij te betrekken. Een voorbeeld van een dergelijke vooruitstreven-de vereniging is Friends of the High Line (New York), maar ook De Vrienden van de Hortus Botanicus. DoelHet doel van een Vereniging van Vrienden van het Singelpark is: de realisatie, instandhouding en versterking van het Leidse Singelpark en het versterken van het draagvlak en bekendheid daarvan. Activiteiten zijn:

1. Het adviseren van de gemeente Leiden bij de aanleg, het onderhoud en verdere versterking van het Singelpark en andere aangelegenheden die het Singelpark betreffen.

2. Het verzamelen van fondsen ten behoeve van het Singelpark, in te zetten voor: a. De realisatie; b. Verdere versterking; c. Beheer en onderhoud; d. Activiteiten; e. Publiciteit en propaganda.

3. Het organiseren van activiteiten in en rond het Singelpark, op het gebied van: Cultuur en geschiedenis; Natuur;

Burgerparticipatie en het Singelpark

Cor SmitL


Ontspanning; Educatie.

4. Het promoten van het Singelpark, en het geven van voorlichting, zowel binnen Leiden als daarbuiten (inclusief het buitenland)

5. Het ondersteunen bij het beheer van het Singelpark.

Ad 1. Stadslab Leiden pleit ervoor om op korte termijn een internationale design-competitie uit te schrijven om tot een ontwerp van internationale kwaliteit te komen. Na de keuze van architect en basisontwerp zal de architect voor het verder uitwerken van het plan moeten worden gevoed met informatie, onder anderen met wensen vanuit de bevolking. De Vereniging van Vrienden van het Singelpark kan hier een rol in spelen.

Ad 2. De aanleg van een eersteklas Singelpark zoals Stadslab dat beoogt, vraagt veel geld, waarschijnlijk (veel) meer dan de gemeente nu begroot, laat staan wat zij er al voor uitgetrokken heeft. De vereniging kan fondsen werven zodat een optimale realisatie van het Singelpark mogelijk wordt. Bijkomend voordeel is dat de druk op de gemeentebegroting minder wordt en intensi-vering van de uitgaven voor het park niet (verder) ten koste gaat van andere zaken. Dat is voor het politieke en maatschappelijke draagvlak in de stad niet onbelangrijk. En geldschieters zijn bovendien extra verbonden met het park.

Uitgaven houden niet op bij de aanleg van het park. Interessant is dat de Friends of the Highline 70% van de middelen inbrengt, waarmee dat park beheerd, onderhouden en versterkt wordt. Wij pleiten er niet voor dat de ver-eniging het beheer en onderhoud van het park overneemt, maar wel dat de vereniging voor extra middelen zorgt, waarmee het park op een hoger niveau beheerd en onderhouden kan worden dan volgens gemeentelijke normen gebruikelijk is. Daarnaast is het voorstelbaar dat er bij de realisatie wensen blijven liggen, of dat later ideeën opkomen over hoe het park te versterken is. Ook activiteiten en publiciteit (zie onder) vragen geld.

Ad 3. Wanneer het park een levend en avontuurlijk park moet worden, dan is het belangrijk dat er ook van alles in gebeurt. Mensen worden actief betrokken bij het park, het krijgt meer betekenis voor de Leidenaren en voor bezoekers wordt het eveneens aantrekkelijker. Het park met z’n gevarieerde karakter leent zich ook voor een gevarieerd (activiteiten)programma. In de High Line zien we dan ook een breed scala van activiteiten. Sommige gaan in op de geschiedenis van het gebied, andere op de natuur die er te vinden is. Er zijn

sportieve en recreatieve activiteiten, rondleidingen/ wandelingen, kinderacti-viteiten, concerten, tentoonstellingen en andere culturele manifestaties. Men gaat ook met educatieve pakketten naar de scholen, of haalt scholieren ge-richt binnen. In iets mindere mate zien we dat ook in de Hortus Botanicus in Leiden gebeuren. De vereniging moet vrijwilligers bijeen brengen die derge-lijke activiteiten kunnen organiseren. We moeten ons er wel rekenschap van geven dat er ook andere partijen zijn die in of rond het park actief zijn (bijv. Molen De Valk, Museum Volkenkunde, Begraafplaats Groenesteeg, Hortus Botanicus, Meelfabriek, horeca op de route; maar ook Bijenmarkt, Singelpro-menade). Samenwerking en afstemming moeten centraal staan (synergie).

Ad 4. Bovengenoemde activiteiten zijn belangrijk voor het draagvlak in de stad, het trekken van bezoekers én voor de communicatie over de vereniging en haar activiteiten. De vereniging brengt het park en de activiteiten in het park via een combinatie van media onder de aandacht. �Bestaande media (kranten, huis-aan-huis-bladen, lokale en regionale RTV, landelijke pers): ieder initiatief van de vereniging moet gepaard gaan met een voorlichting richting pers; � Informatie aan relevante organisaties en instellingen; � Folders/boekjes/dvd’s etc. met informatie over Singelpark en vereniging (zowel voor ledenwerving als voor bijv. Visitor Centre en VVVs’in de regio – dus ook in het Engels); �Website. Geen statische met een keer wat info over park en vereniging, maar een die voortdurend informeert over ontwikkelingen, waar het pro-gramma van (alle) activiteiten in en rond het park te vinden is, mensen zich als lid of vrijwilliger op kunnen geven, etc. Via een aparte pagina kan ook de communicatie met de leden over verenigingszaken verzorgd worden. Gezien het doel en de doelgroep zal een deel van de website ook in het Engels beschikbaar moeten zijn.

Ad 5. We zouden graag willen onderzoeken of er behoefte bestaat onder omwo-nenden met groene vingers om een rol te spelen in aanleg en beheer van het Singelpark. De woningen rondom de singels hebben vaak geen of weinig tuin; door bewoners de gelegenheid te geven om mee te doen met ontwik-keling en beheer van het park verbeteren we waarde van het park voor de inwoners, versterken we de band tussen inwoners en park en verlagen we de kosten van aanleg en beheer.

OrganisatieUit het bovenstaande blijkt wel dat de vereniging niet simpel werkt met een bestuur en losse leden die jaarlijks op de ledenvergadering hun zegje kun-nen doen. Niet alleen ligt er potentieel veel werk in het verschiet, het gaat er


juist om mensen actief bij het Singelpark te betrekken. Dat betekent dat de vereniging naast het bestuur een groot en wat ons betreft groeiend aantal werkgroepen zal kennen. Juist met dergelijke concrete activiteiten kunnen mensen voor langere termijn bij de vereniging betrokken worden en zal het draagvlak navenant groeien.

Op hoofdlijnen zien wij de volgende organisatiestructuur voor ons:

1. BestuurEen sterk en ondernemend bestuur, met dagelijks bestuur, dat zich op de volgende taken richt: a. Coördineert werkgroepen; b. Eerste aanspreekpunt voor de gemeente en andere partijen; adviseert,

gevoed door werkgroepen; c. Algemene bestuurstaken en verantwoordelijkheden die bij een vereniging

horen.

2. LedenvergaderingDe algemene ledenvergadering is wettelijk verplicht. We zien voor ons dat we de vergadering meteen aangrijpen als moment om een spetterende jaarlijkse activiteit te organiseren.

3. WerkgroepenHet echte werk wordt in de werkgroepen gedaan. Te denken valt aan werk-groepen voor:a. Fondsenwerving; b. Communicatie; c. Ontwerp en beheer; d. Activiteiten.

4. Comité van aanbevelingGeen orgaan of werkgroep, maar een groep (bij voorkeur ook landelijk) bekende mensen die de Vereniging van Vrienden van het Singelpark naar buiten meer cachet of status kunnen geven, bijvoorbeeld rondom fondsen-werving.

Stappenplan oprichtingDe projectgroep Singelpark treedt op als het bestuur van de Vereniging Vrienden van het Singelpark in oprichting. Te ondernemen stappen zijn:

�Overleg met stakeholders over samenwerking (convenant?) 6 weken �Voorbereiden formele oprichting 4 weken �Verwerven van middelen om vereniging op te kunnen zetten 4 weken

�Benaderen potentiële leden bestuur, werkgroepen, CvA 4 weken � Formele oprichting, verder uitwerken plan van aanpak 4 weken � Overdracht website etc. van Stadslab naar Vereniging 6 weken �Voorbereiden presentatie openingscongres 4 weken

Totaal 8 maanden



et Singelpark biedt goede kansen om Leiden internatio-naal op de kaart te zetten, mits het project met ambitie wordt opgepakt. Het betreft dan niet alleen de situatie waarin het park eenmaal is aangelegd, maar ook het ont-werp en de aanleg van het park kunnen al veel aandacht genereren als daar architecten van internationale naam en faam bij betrokken zijn, zo bewijzen vergelijkbare initiatieven in het buitenland (High Line, Rio Turia, Madrid

Rio etc.).

De communicatie rondom het Singelpark is in drie deels overlappende fases te verdelen:

Fase 1. Communicatie rondom de internationale designcompetitie. Doel: de internati-onale topontwerpers enthousiasmeren om mee te doen en met een aanspre-kend topontwerp te komen dat recht doet aan de wensen vanuit de stad. Zij zullen alleen meedoen als het project als ‘prestigieus’ te kenschetsen is – de communicatie moet navenant zijn.

Fase 2. Communicatie rondom de ontwikkeling van het park. Doel: draagvlakcam-pagne die organisaties, burgers en potentiële financiers stimuleert om de ontwikkeling van het park mogelijk te maken.

Fase 3. Communicatie als het park gereed is. Doel: bewoners en bezoekers stimule-ren het park te gaan bezichtigen, gebruiken en beheren.

Centrale boodschap: het Singelpark wordt het langste, mooiste en meest spannende stadspark van Nederland en één van de meest bijzondere parken van Europa.

Per doelgroep kunnen daar ondersteunende boodschappen aan toegevoegd worden. Bijvoorbeeld: � Liefhebbers van stadshistorie: ontdek de grootste vestinggracht van Europa � Sporters: wandel/skate/fiets/schaats een rondje Leidse singels �Waterrecreanten: vaar een rondje Leidse singels � Tuin- en natuurliefhebbers: bezoek het mooiste stadspark van Nederland

Het Singelpark kan en moet in korte tijd een sterk internationaal merk worden. Een project van dit formaat vergt een zelfstandige en herkenbare communicatie. Dat wil zeggen: een eigen logo en visuele identiteit, een eigen mix van communicatiemiddelen (nadruk op online met fysieke ontmoetingen

Het Singelpark als visitekaartje

van de stadJeroen Maters

H


in en rond de singels als ‘verdichtingsmomenten’). ‘Officiële’ communica-tie (inspraak, vergunningen etc.) vindt plaats door de gemeente Leiden via gemeentelijke communicatiekanalen. Marketingcommunicatie vindt plaats via eigen kanalen, waaronder www.singelpark.nl. Waarbij over en weer naar elkaar wordt verwezen.

De marketingcommunicatie (nadruk op online en free publicity) bouwt op naar een groot bijzonder congres in het voorjaar van 2012 waar de win-naars van de designcompetitie bekend worden gemaakt, een tentoonstelling van de ontwerpen wordt gehouden en de Vereniging van Vrienden van het Singelpark wordt gelanceerd. Het communicatiebureau Maters & Hermsen in Leiden heeft aangeboden om - samen met Stadslab en de afdeling Commu-nicatie van de gemeente Leiden - als maatschappelijk verantwoord onderne-men-activiteit en in samenwerking met collega-ondernemers binnen Leiden Communicatiestad de marketingcommunicatiestrategie te ontwikkelen, de visuele identiteit te ontwikkelen, de communicatiekanalen op te zetten en een concept voor het openingscongres te bedenken. Daarna wordt een en ander om niet ter beschikking gesteld aan de Vereniging van Vrienden van het Singelpark.

In het gemeentelijk plan wordt nog gesproken over ‘De Leidse Singels: het langste park van Nederland.’ Wij stellen voor om per direct en uitsluitend twee namen te introduceren, en deze in het vervolg in alle communicatie te gebruiken: Singelpark voor het hele gebied van gevel tot gevel langs de sin-gelgrachten. En Singelpromenade als naam voor het doorlopende wandel/fiets/skatepad dat als rode draad door het park loopt. Door nieuwe namen te introduceren laten we zien dat het hier een nieuw initiatief betreft; ‘de Leidse Singels’ liggen er al een paar honderd jaar. Met Singelpark benadrukken we het gewenste groene en recreatieve karakter van het gebied. De naam Sin-gelpromenade sluit aan op Singelpark en maakt in één keer duidelijk wat het is: een wandelweg langs de singels. ‘Promenade’ voert terug op de beroemde reisgids Les Delices de Leyde uit 1712, die het wandelpad dat destijds langs de Leidse singels liep omschreef als ‘le plus joli promenade du monde’, de mooiste wandelweg van de wereld. Tot slot liggen Singelpark en Singelpro-menade makkelijk in het gehoor, worden ze niet of nauwelijks gebruikt elders (o.a. belangrijk i.v.m. online vindbaarheid) en zijn ze internationaal makkelijk te gebruiken.

De gehele communicatie dient in het Nederlands en in het Engels plaats te vinden.

Tijdschema communicatie fase 1 �Opstellen communicatiestrategie Singelpark 4 weken �Opzetten en inrichten communicatiemiddelen 4 weken � Publiciteit voor de prijsvraag in media 5 weken �Houden van ‘kijkdagen’ 2 weken �Opzetten van openingscongres + tentoonstelling 3 weken �Organiseren van openingscongres 8 weken �Uitnodigingen + media-aandacht openingscongres 3 weken �Bekendmaking van de prijswinnaars, tentoonstelling, lancering Vereniging Vrienden van het Singelpark op congres + ‘nazorg’ 3 weken

Totaal 8 maanden




rote en ambitieuze projecten als de aanleg van het Sin-gelpark komen in Leiden maar eens in de tientallen jaren voor. Daarom adviseren we om gedurende de start-fase van het project grondig vergelijkbare projecten te bestuderen, zowel in ontwerp als in wijze van uitvoering. Ons projectteam heeft alvast enkele inspirerende parken verzameld. Sommigen zijn nog in ontwikkeling, anderen zijn al gerealiseerd.

Wat deze parken in de eerste plaats laten zien is dat een minimale breedte van een park geen beletsel hoeft te zijn voor een uitstraling van grote klasse. Een smal park dwingt de ontwerper om met fraaie en creatieve vondsten te komen en het ontwerp tot op elke beschikbare vierkante meter te doorden-ken.

Een tweede les die we kunnen leren is dat het heel goed mogelijk is om his-torische elementen op een elegante en aantrekkelijke manier te combineren met een eigentijds design. Juist de combinatie van versterkte historische waarde en elegant eigentijds design maakt het verschil. Te veel aandacht voor uitsluitend het verleden (historiserend bouwen/terugbrengen in oude staat) of juist doorslaan naar een te modern ontwerp dat alle waardevolle historie vernietigt zijn ons inziens beiden ongewenst. Wij zouden er bij de opzet van de designcompetitie voor willen pleiten om ontwerpers de kans te geven met een goede balans tussen beiden te komen.

Als Stadslab Leiden zien we in de aanleg van het Singelpark een unieke kans om de concurrentiepositie van de stad in de regio en in Nederland te verbe-teren. Dat betekent dat we niet alleen moeten kijken naar de beste parken in de wereld, maar tegelijkertijd moeten onderzoeken hoe we ons kunnen on-derscheiden ten opzichte van andere steden met een vergelijkbare singels-tructuur. Oude vestingsteden als Utrecht, Haarlem, Alkmaar, Zwolle, Naarden, Enkhuizen en Middelburg hebben allen een singel, sommigen (Middelburg bijvoorbeeld) met een wandelpad over de bolwerken. We onderscheiden ons al door de lengte van de vestingwallen (Utrecht heeft iets langere sin-gels/vestingwallen, maar deze zijn ter hoogte van Catharijnesingel verloren gegaan). Daarnaast vinden we dat we ons moeten onderscheiden door het ontwerp. De parken die op de oude vestingwallen zijn aangelegd zijn veelal in de 19e eeuw ontworpen door (landschaps)architect Zocher en lijken sterk op elkaar. Wat we voor Leiden zoeken is de ‘Zocher van de 21e eeuw.’

Hieronder enkele inspirerende voorbeelden van (smalle) parken. Er zijn er nog (veel) meer te vinden, zoals de oevers van de Spree in Berlijn en van de Gironde in Bordeaux. Allen van een bijzonder hoog niveau. De komende maanden willen we deze parken verder in kaart brengen.

Referentieprojecten voor het SingelparkFons Verheijen, Jeroen Maters en

Geert Crielaard

G


The High Line, New YorkDe High Line is een park in Manhattan New York, dat het traject beslaat van een ongebruikte, verhoogde spoorweglijn. De spoorweglijn wordt sinds de jaren ‘80 niet meer gebruikt en na enkele jaren maakten twee buurtgenoten, Joshua David en Robert Hammond, plannen om van de verlaten spoorweg een park te maken à la de Promenade Plantée in Parijs. Deze plannen culmi-neerden in het oprichten van de Friends of the High Line. In 2004 stelde het stadsbestuur van New York een bedrag van 50 miljoen dollar beschikbaar. Ook werd er particulier geld ingelegd.

In juni 2009 werd de eerste fase van het project afgerond. Dat deel, dat loopt van Gansevoort Street tot 20th Street, is nu voor voetgangers toegan-kelijk. Uiteindelijk moet het park 2,33 kilometer lang worden. De eerste tien maanden na de opening trok het park twee miljoen bezoekers. Onder andere de bekende Nederlandse landschaparchitect Piet Oudolf tekende voor het ontwerp.

Promenade Plantée, ParijsDe Promenade plantée (ook bekend als coulée verte) is een 4,5 kilometer lang park in het 12e arondissement van Parijs. Deze eindigde op het Gare de la Bastille aan het Place de la Bastille en werd op 14 december 1969 buiten gebruik gesteld. De totale oppervlakte bedraagt 3,3 hectare. De Promenade is ontworpen door de landschapsarchitect Jacques Vergely en de architect Philippe Mathieux. Voetgangers wandelen in een parkachtige omgeving hoog boven de grond. Op de begane grond ligt een fietsroute. Op enkele kilometers van het beginpunt komen beide routes samen, om te eindigen in het Bois de Vincennes. De hooggelegen route heeft enkele besloten gedeel-ten, als hij tussen moderne gebouwen door loopt, en open gedeelten met uitzicht. De bogen van het viaduct zijn omgebouwd tot winkels, galerieën en kunstnijverheidsateliers. Dit gedeelte wordt Viaduc des Arts genoemd.

Turia Tuinen, ValenciaSuperlatieven schieten tekort om dit park te beschrijven. De Jardín del Turia is aangelegd in de drooggelegde bedding van de rivier de Turia. Na een ern-stige overstroming in oktober 1957, die grote schade aanbracht aan de stad en vele mensenleven kostte, werd besloten de rivier om te leggen naar de rand van de stad. Aanvankelijk werden er plannen ontwikkeld om de droog-gevallen traverse te gebruiken voor een autoweg of een spoorlijn, maar een burgerbeweging leidde er uiteindelijk in de jaren 80 toe dat het gebied een groene bestemming kreeg.Het park, dat zich door het centrum van de stad slingert, beslaat een op-pervlakte van 110 ha en strekt zich uit over ongeveer 9 kilometer. Het dient als ontmoetingsplek en recreatiegebied en wordt veelvuldig gebruikt door joggers, fietsers en wandelaars. Het park herbergt vele plantsoenen, sport-

terreinen voor onder andere voetbal en tennis, fonteinen, een botanische tuin, speelplekken voor kinderen, een kermis en diverse culturele instellingen, zowel langs de ‘oevers’ als in het park zelf. Opvallend zijn het museum voor schone kunsten, de Koninklijke tuinen, het Parc Gulliver, de ‘Palau de la Mú-sica de València’ en de moderne en in architectonische zin bijzondere Stad van Kunsten en Wetenschappen, de Ciutat de les Arts i les Ciències.

Madrid Rio, MadridOnlangs is in Madrid het grootste binnenstedelijke park ter wereld voltooid. Het 150 hectare grote gebied – ontworpen door West 8 Urban Design & Landscape Architecture uit Rotterdam – ligt aan de westrand van het stads-centrum, op de oevers van de rivier de Manzanares.

Het park, Madrid Rio, ligt bovenop het dak van de M30, de vierbaans auto-weg aan weerszijden van de rivier die over een lengte van zo’n 20 kilometer werd ondertunneld. Zo sloeg burgemeester Alberto Ruiz-Gallardón, die de drijvende kracht is achter dit megaproject van 4,5 miljard euro, een heleboel vliegen in één klap. Hij verloste de Spaanse hoofdstad van de stank en het la-waai van een dagelijks door 200.000 auto’s gebruikte verkeersader, herstelde door het onder de grond brengen van de ringweg M30 de eenheid tussen de binnenstad en de westelijke woonwijken én maakte ruimte voor een recre-atiegebied dat nu alle bestaande parken en tuinen langs de Manzanares tot een nieuwe eenheid smeedt.

Het park met zijn fietspaden, esplanades, voetbalvelden, stadsstrand, ga-zons en kinderspeelplaatsen stelt inwoners van Madrid in staat om op korte afstand van huis te sporten en te recreëren. De klachten over de ruim drie jaar durende verkeersoverlast die het tunnelproject met zich meebracht, zijn verstomd. Het park wordt nu enorm gewaardeerd.

Het Lint, UtrechtHet Lint is een recreatiestrook van acht kilometer lang en gemiddeld dertig meter breed rond het hele Máximapark Utrecht. Temidden van het groen is een verhard (autovrij) pad aangelegd van zes meter breed. Het pad is gede-coreerd met de voor het park herkenbare margrietjes. Het gladde plaveisel maakt Het Lint bij uitstek geschikt voor wandelaars, fietsers, hardlopers en skaters. Ook de ideale plek om kleine kinderen te leren fietsen. Het Lint voert langs alle mooie plekjes van het park zoals de Haarrijnseplas, De Buitenhof, De Vikingrijn en archeologische locaties.In de groenstrook naast het verharde pad is een ruiterpad aangelegd. Hard-loopvereniging Trecho traint op Het Lint. Ook organiseert zij regelmatig wed-strijden, zoals de Lintloop. In Het Lint bij De Tol is een skatebaan te vinden. Het Máximapark heeft een tijdregistratiesysteem voor hardlopers en skaters met vier TimePoints. Een TimePoint is een permanent tijdregistratiesysteem.


Met een chip worden de rondetijden geregistreerd, bij het passeren van een sensor bij de Timepoint. Tijdens het hardlopen kan de hardloper op het de display van de Timepoint uw persoonlijke rondetijden aflezen. Thuis kan men de tijden via internet bekijken.

Parkpergola, Leidsche RijnUtrecht omarmt het ontwerp van West 8 voor een pergola van formaat in het Máximapark: in totaal 3,5 kilometer lang en zes meter hoog. Ontwerper Adri-aan Geuze beoogt met deze pergola een rand te maken als een voile, met sier- en klimplanten en muurvegetaties. Een ecologische aanvulling op het bos in De Binnenhof.

De Parkpergola omsluit de lommerrijke Binnenhof van het Máximapark als een open, transparante rand die begroeid is. De ecologische kwaliteit is hoog. “Zodra je door de poorten van de pergola de hof betreedt, vallen de dagelijk-se zorgen weg”, aldus Geuze. Binnen de door klimplanten veroverde pergola waan je je in een beschermde wereld waar de seizoenen, de natuur en de ontmoeting voorop staan. Kinderen kunnen er veilig spelen.

Vormgeving en constructie van de Parkpergola zijn nieuw en een uitdaging om te maken. De pergola wordt gemaakt van elementen van hoogwaardig beton. Dit stelt eisen aan het materiaal en aan het productieproces, naast de eisen aan constructie, veiligheid en duurzaamheid. De levensduur van de gehele constructie voor de Parkpergola is 100 jaar. De Parkpergola maakt het mogelijk nieuwe formules te vinden om bewoners, schoolklassen, natuurver-enigingen te laten participeren in beheer en onderhoud.

Valkenberg, BredaIn 1991 begon het ontwerp voor het nieuwe Valkenbergpark in Breda. Een park dat tussen het station en de binnenstad van Breda ligt en verworden was tot een donker in zichzelf gekeerd bos. Het park was versleten en er von-den activiteiten plaats die men daar liever niet had.

De gemeente Breda wilde met de herinrichting een fraai scharnierpunt tus-sen het stationsgebied, de Koninklijke Militaire Academie en de binnenstad. Met respect voor de eeuwenoude cultuurhistorische waarden (vooral het eind-negentiende eeuwse parkontwerp van Lieven Rosseels) en het oude bomenbestand ontwierp Michael van Gessel er een park dat een oplos-sing biedt voor de sterk afgenomen verblijfskwaliteit en de te eenzijdige verbindingsfunctie tussen centraal station en stadshart. Het nieuwe park is zowel ruimtelijk als functioneel van een in zichzelf gekeerd park een naar alle kanten open park geworden dat mensen uitnodigt het te bezoeken. Het park heeft een hoogwaardige verblijfskwaliteit, ook na zonsondergang.

Het ontwerpproces duurde drie jaar, met als belangrijk onderdeel een uitge-breid inspraaktraject. De start van de uitvoering was in september 1994 en een jaar later werd acht miljoen euro kostende park geopend.

Westergasfabriek, AmsterdamHet park waarin de gebouwen van de Westergasfabriek in Amsterdam staan is ontworpen door de bekende landschapsarchitecte Kathryn Gustafson. Het is een modern en avontuurlijk stadspark van 14 hectare. In dat park kan niet alleen in een natuurlijke omgeving worden gerecreëerd, het is ook een podium voor (digitale) kunst en cultuur.

Cultuurpark Westergasfabriek prikkelt alle zintuigen. Je hoort het water stromen bij de moerasvijvers, je ziet de trein verdwijnen achter de talud. In het park liggen harde stoere betonplaten, maar er zijn ook zacht wuivende bloemenvelden. Op het grote veld voel je de wind en in de Gashoudervijvers vind je afgeschermde vlonders om te picknicken. Er is altijd kleur en geur in het park, want in elk jaargetijde bloeien andere bloemen en heesters. Het park biedt zowel ruimte als intimiteit. Het kan er tegelijkertijd druk zijn en enkele meters verder verstild. Een park vol verrassingen.

Cultuurpark Westergasfabriek maakt deel uit van de zogenaamde Bret-tenzone. De Bretten is een langgerekt ecologisch gebied dat loopt van het Westerpark tot aan Spaarnwoude. Hier kunnen amfibieën, reptielen, vissen en verschillende planten zich via het groen en de waterwegen vrij verplaatsen. Voor de mens is er een fietsen wandelpad van 15 kilometer aangelegd.

Na de sluiting van de fabriek bleef een zwaar vervuild terrein achter, waar niet gemakkelijk een nieuwe bestemming voor gevonden werd. Het Gemeen-telijk Energie Bedrijf gebruikte het terrein als opslag- en werkplaats. Vanaf 1992 werden de gebouwen tijdelijk gebruikt voor creatieve en culturele activi-teiten. Avontuurlijke ondernemers en kunstenaars streken er neer.

De Westergasfabriek zorgt nu opnieuw voor licht en energie. Het terrein is gesaneerd en het prachtige park is een aanwinst voor de buurt. Creatieve ondernemers werken in de gerenoveerde, historische gebouwen en er vinden talloze spraakmakende evenementen en festivals plaats. Tot ver over de grens wordt de Westergasfabriek gezien als een referentieproject voor her-ontwikkeling.


The High Line, New York


Promenade Plantée, Parijs


Turia Tuinen, Valencia


Madrid Rio, Madrid


Het Lint, Utrecht

Artist Impression:West 8 urban design & landscape architecture b.v., Rotterdam

Deze illustratie geeft een sfeerbeeld van het toekomstige Leidsche Rijn Park.De plankaart op de achterzijde van deze folder geeft meer gedetailleerde informatie.Deze plankaart staat ook op de website www.leidscherijn.nl

Leidsche Rijn Park


Parkpergola, Leidsche Rijn


Valkenberg, Breda


Westergasfabriek, Amsterdam


Over Stadslab Leiden

tadslab Leiden is een netwerk van ruim 400 Leidse cre-atieve professionals die geloven dat Leiden barst van de potentie en die een actieve rol willen spelen in het benut-ten van deze kansen. In multidisciplinaire projectteams ontwikkelen de Stadslaboranten vernieuwende ideeën die Leiden innovatiever, ondernemender, cultureler, mooi-er en bruisender maken. Soms op eigen initiatief, soms in opdracht van een realisator. Voorbeelden van projecten

zijn: Leiden op het web, het Cultuurpark Lammermarkt, het Stadsbad, de Science Route, het tijdschrift de Leidse Stijl, de Natte Neuzen Etalages, de Cultuursteeg, Quartier Leyden, Pleinen in Leiden en 365 graden Leiden. Meer hierover op www.stadslableiden.nl.

Het projectteam Singelpark van Stadslab Leiden is in het voorjaar van 2011 opgericht. Het bestaat uit een kern van vijf personen, die elk een andere discipline vertegenwoordigen: architectuur, landschapsarchitectuur, beheer openbare ruimte, stadshistorie en communicatie. Waar nodig schakelt het kernteam andere specialisten uit het Stadslab-netwerk in. Het Singelpark/Singelpromenade is een burgerinitiatief uit september 2008 van Jeroen Ma-ters als onderdeel van het plan Quartier Leyden. Stadslab wil graag blijvend de kennis, kunde en enthousiasme van de bevolking mobiliseren om samen met de gemeente en andere stakeholders van het Singelpark een succes te maken.

Het team is te volgen op www.stadslableiden.nl, via twitter @singelpark en via de LinkedIn-groep Singelpark Leiden.

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met:

Vragen van algemene aard en communicatie: Jeroen Maters, [email protected] of 06-26134133.

Economische en maatschappelijke winst: Michelle de Roo, [email protected] of 06-45929097

Historie en burgerparticipatie: Cor Smit, info@corsmithistoricus of 06-41280503

Aanleg en beheer: Geert Crielaard, [email protected] of 06-41496035

Designcompetitie: Fons Verheijen, [email protected] of 06-51225995

S


Documents

Startnotitie Team Singelpark Stadslab Leiden