STAtOR - vvsor.nl · het toch vooral wiskunde te zijn met maar een beperkte dosis natuurkunde. Gelukkig vond ik die wiskunde met verzamelingenleer en zo veel inte-ressanter dan natuurkunde

STAtORpe

riodi

ek v

an d

e VV

S ja

arga

ng 4

num

mer

3 o

ktob

er 2

003

Interview met Prof. dr. Richard Gill

Leugens, verdraaide leugens, statistiek en …misdaadstatistiek

Godsbewijzen en andere rechtszaken

Verkeerslichtenregelingen in Nederland

50 jaar georganiseerde OR

In Memoriam Prof.dr. Gijsbert Goudswaard

Uitkomsten Lezersenquête MPS-prijzen voor Nederlanders

STAtORJaargang 4, nummer 3, oktober 2003

STAtOR is een uitgave van de Vereniging voor Statistiek en Operationele Research (VVS). STAtOR wil leden, bedrijven en overige geïnteresseerden op de hoogte houden van ontwikkelingen en nieuws over toepassingen van statis-tiek en operationele research. Verschijnt 4 keer per jaar.

Redactie Dick den Hertog (hoofdredacteur), Wies Akkermans, Martijn Berger, Han Oud, Marc Schuld, Gerrit Stemerdink (eindredacteur), Fred Steutel.

Kopij en reacties richten aanProf. dr. ir. D. den Hertog (hoofdredacteur), Faculteit der Economische Wetenschappen van de Universiteit van Tilburg, Postbus 90153, 5000 LE Tilburg, telefoon 013 - 466 2122, <[email protected]>.

Bestuur van de VVSA.W. van der Vaart (voorzitter) <[email protected]>; S. J. Koopman (penningmeester) <[email protected]>; namens de Bedrijfssectie (BDS) P. Banens <[email protected]>; namens de biometrische sectie (BMS) A. Stein <[email protected]>; namens de economische Sectie (ECS) P.H.F.M. van Casteren <[email protected]>; namens het Ned. Genootschap voor Besliskunde (NGB) H. Fleuren <[email protected]>; namens de Sectie Mathematische Statistiek (SMS) P. Spreij <spreij@science. uva.nl>; namens de Sectie Statistische Programmatuur (SSP) S.H. Heisterkamp <[email protected]>; namens de Sociaal Wetenschappelijke Sectie (SWS) C. Glas <[email protected]>.

Leden- en abonnementenadministratie van de VVSVVS, Postbus 2095, 2990 DB Barendrecht, telefoon 0180 - 623796, fax 0180 - 623670, e-mail <[email protected]>. Raadpleeg onze website over hoe u lid kunt worden van de VVS of een abonnement kunt nemen op STAtOR of op een van de andere periodieken.

VVS-websitehttp://www.vvs-or.nl

AdvertentiesContactpersoon: Rita Oomen, telefoon 0167 - 563401, fax 0167 - 561200, <[email protected]>. Uiterlijk vier weken voor verschijnen te zenden aan Pharos, Moeflonstraat 5, 6531 JS Nijmegen, telefoon 024 - 3559214, e-mail <[email protected]>. STAtOR verschijnt in maart, juni, september en december.

Ontwerp en opmaakPharos / M. van Hootegem, Nijmegen

Uitgever© Vereniging voor Statistiek en Operationele ResearchISSN 1567-3383

3 TobeORnottobe. Dick den Hertog

4 VanCambridgeviahetMathematischCentrumendeoverlevingsanalysenaardekwantumstatistiek.InterviewmetProf.dr.RichardGill.

Han Oud en Gerrit Stemerdink

10 Leugens,verdraaideleugens,statistieken…misdaadstatistiek.

Henk Elffers

17 Godsbewijzenenandererechtszaken.Column.

Fred Steutel

19 Groen,geelenrood.Verkeerslichten- regelingeninNederland. Henk Taale

23 50jaargeorganiseerdeOR:oudedameofjongeheer?

Emile Aarts en Benjamin Jansen

26 InMemoriamProf.dr.GijsbertGoudswaard. Jacques van Maarseveen 28 UitkomstenLezersenquêteSTAtOR.30 MPS-prijzenvoordeNederlandersBert

GerardsenAlexanderSchrijver.

31 Agenda

2 STAtOR oktober 2003 /3

Inhoud


IndebijdragevanAartsenJanseninditnummerwordt teruggekeken op vijftig jaar OperationsResearch. Gedurende het laatste decennium vande2osteeeuwvondereeninteressanteontwikke-ling plaats. Oorspronkelijk was een OR’er eengeneralistdiezijnORkennisoptalvangebiedenkon inzetten. In de jaren negentig van de vorigeeeuw vroeg de markt in toenemende mate omspecialisten. Veel specifieke OR-afdelingen vanbedrijvenwerdenopgehevenendeOR’erswerdenbijandereafdelingenondergebracht,overdeheleorganisatieverspreid.Tegelijkertijdontstondenerbedrijven die zich specialiseerden in het toepas-sen van OR op specifieke gebieden. Het aantalmensen dat OR gebruikt is daardoor zeker nietafgenomen,welhetaantalmensendiezichOR’ersnoemen.TobeornottobeOR.Eendergelijkeont-wikkelingheeftzichookvoltrokkkenindestatis-tiek.

Dezeontwikkelingheeftzowelvoordelenalsookenkele nadelen. De versnippering van kennis iszo’nnadeel.VoorstatisticienOR’ersdieindever-schillendespecialismenwerkzaamzijnishetlas-tiger om op de hoogte te blijven van de ontwik-

kelingenbijdeanderespecialisaties.Hetwielkanzodoendemeerderekerenopnieuwwordenuitge-vonden.Verderishetvoorstudentenminderdui-delijk wat ze later met hun kennis kunnen aan-vangen.Voorhenishetnietzondermeerhelderinwelkefunctieszenahunstudieterechtkomen.‘Ikzie in Intermediair nooit een advertentie waarineenOR’ergevraagdwordt.’

Op beide punten kan STAtOR een positieve rolvervullen.WewillenuopdehoogtehoudenvandestatistiekenORontwikkelingenindediversespecialistische toepassingsgebieden. Bovendienwordt door de voorbeelden in STAtOR het voorstudentenduidelijkerinwelkefunctieszenahunstudieterechtkunnen.Depositieveuitslagvandeonlangs gehouden enquête onder lezers ervaartderedactiealseenextrastimulans!

Veelleesplezier!

DickdenHertoghoofdredacteur

To be OR not to be

VanEngelseorigine,ontwikkeldeRichardGillzichnazijnkomstnaarNederlandin1974toteenvandeleidendestatisticiinenbuitenonsland.Indeperiode 1983-1988 was hij hoofd van de afdelingMathematische Statistiek van het Centrum voorWiskundeenInformatica(CWI)inAmsterdamen

vanaf1988ishijhoogleraarindemathematischestochastiek aan de Universiteit van Utrecht. In1990ontvinghijdeVanDantzigprijs.Hijwasenisredacteur van verschillende internationaal voor-aanstaande statistische tijdschriften (Annals of Statistics,Probability and Mathematical Statistics,


Foto

: Ger

rit S

tem

erdi

nkHan Oud en Gerrit Stemerdink

Van Cambridge via het Mathematisch Centrum en de overlevingsanalyse

naar de kwantumstatistiek

Interview met Prof. dr. Richard Gill


Mathematical Methods of Statistics, Bernoulli). Inde periode 1990-1996 had hij als hoofdredacteurStatistica Neerlandica onder zijn hoede. Behalvevan de Koninklijke Nederlandse Academie vanWetenschappen(KNAW)ishijgekozenlid/fellowvanhet InternationalStatistical Institute (ISI)enhet Institute of Mathematical Statistics (IMS) enheefthijzowelbijdeIMSalsdeBernoulliSocietybestuursfunctiesvervuld.Nazijnpromotieophetterreinvanoverlevingsanalysein1979bijOosterhoffheeft hij weinig onderwerpen in de statistiekonaangeroerdkunnenlaten,maarsinds1996isdekwantumstatistiek, een relatief nieuw vak, zijngrotevoorliefdegeworden.RedenvoorSTAtORomhemvooralhieroveraanhetwoordtelaten.

Hoe ben je met je Engelse achtergrond in Nederland en in de Nederlandse statistiek terecht gekomen?Ikbenin1951inEngelandgeboren,inRedhill,eenkleinprovinciestadjetenzuidenvanLonden.MijnvaderhadindeoorlognatuurkundegestudeerdinCambridgeenhieldzichbezigmetnatuurkundigeproevenomhetgedragvanmaterialentetesten,het gedrag van plastic buizen onder hoge drukbijvoorbeeld. Nadat ik in Marlow de grammar school had doorlopen, besloten mijn ouders enlerarendatookikinhetvoetspoorvanmijnvadernatuurkunde in Cambridge zou gaan studeren.Scheikunde was niet mijn sterkste kant en voornatuurkundigeproevenwasikveelteonhandig.Daarom werd het de combinatie wiskunde-natuurkunde.ToenikinCambridgebegon,bleekhet toch vooral wiskunde te zijn met maar eenbeperktedosisnatuurkunde.Gelukkigvondikdiewiskundemetverzamelingenleerenzoveelinte-ressanter dan natuurkunde. Natuurkunde wasvoormijeencrime,vooralomdatikergeenstruc-tuur in kon ontdekken. Je moest allerlei feitjesonthouden zonder enige logica, alles maar opgezagaannemenenheelveelensnelrekenwerkverrichten,waariktoenennogsteedsheelslechtin ben. Wiskunde vond ik van het begin af aan

ontzettend leuk, fantastischomtezienhoeallesuit verzamelingen kan worden opgebouwd, openengeslotenverzamelingen,destellingenvanGödelenz.

Welhadikvanhetbeginafaanhetgevoeldatik een toegepast wiskundige moest worden, dathet over de werkelijkheid moest gaan. Zuiverewiskundigen gaan in de groepentheorie en, heelandersdanik,zijnzegoedinhetmanipulerenvanformules en houden van schaken. Ook trouwensvanBach,die ikpasveel laterbengaanwaarde-ren.Inheteerstejaarsnapteiknogniksvankans-rekening.Maarinhettweedejaarkreegikcollegestatistiekendaarzatzelfsfilosofiein,bijvoorbeelddatdekeuzevanαbijstatistischetoetsinginveelsituatieseenmorelekeuzeis.Datheeftmetdewer-kelijkheid,methetleventemaken.Inhettweedejaarkreegikbovendiencollegeoverstochastischeprocessen van David Kendall, een goede kennisvan Kolmogorov. Pas toen was ik verkocht voorkansrekening,omdatdieoverontwikkelingindetijd,ietsvanvleesenbloed,blijkttegaan.Voorikgingstuderenhadikeenjaaropeenkleineafde-ling bij Rank-Hovis-McDougal gewerkt, waar zezichopzijnFisheriaansmetvariantie-analysevanveldexperimenten met granen bezighielden. Dattoegepastewerksprakmebijzonderaan.Toenikdanookin1972nadriejaarCambridgebachelor of artswas,beslootikomnogeenjaarextratedoenen het diploma of statistics (een soort toegepastmaster’s degree)tehalen.Daarmeehoopteik,minofmeerzoalsvanmijnvader,ineenbedrijfsmatigesettingtoegepastwetenschappelijkwerktekun-nengaanverrichten.

Intussen werkte mijn vader voor WAVIN, eenShell-dochter met fabrieken onder meer in hetNederlandse Hardenberg, waar ze plastic buizenfabriceerden,endaarontmoettehijmijntoekom-stige schoonvader. Onze gezinnen met beide zeskinderen van ongeveer dezelfde leeftijd raaktenbevriend.DeoudstedochterwasgekopdeBeatlesen dan in het bijzonder op George Harrison. Op

haarvijftiende,toenikookvijftienwas,kwamzijvoor het eerst bij ons in Engeland logeren, omGeorgeHarrisonteontmoetenennietalleendat.Toenikin1974afstudeerde,waszijnogmaarhal-verwege haar studie geschiedenis in Utrecht enbeslootikinNederlandtegaansolliciteren.IkkreegaanbiedingenvanICIenShellmaarPeterWhittle,hoofd van het statistisch laboratorium waar ikmijn diploma had gehaald, spoorde me aan omcontact te zoeken met hoogleraren statistiek. IkbezochtLeppink-tweeverdiepingenlagerhierinUtrecht - en Hemelrijk op het MathematischCentrum(hetlatereCWI)inAmsterdam.Datlaat-stewashetmeestinteressant,omdatheteenvandeweinigeplaatsen inNederlandwaswaaraanstatistischeconsultatiemetallerleitoepassingenwerdgedaan.IkwaserdanookergmeeingenomendatHemelrijkmeeenbaanaanbood.Ikwaardeerdehetzeerdathijmij,zoalshijhetuitdrukte,meteenin het diepe van de consultatie gooide. Ik moestmetenkeletamelijkeigenzinnigeeconometristende kostenstructuur van het Nederlandse zieken-huiswezenonderzoeken,eenvoormijtotaalonbe-kendterrein.Ja,doormijnvrouwbenikdusindeNederlandsestatistiekterechtgekomen.

Er wordt wel beweerd dat de statistiek in de Angel-saksische landen veel sterker leeft en veel beter in de samenleving is geïntegreerd dan in Nederland, onder meer omdat het vak in die landen veel eerder tot ontwikkeling is gekomen. Ben jij het daarmee eens?Ja,daarbenikhetvolmondigmeeeens,maardieopvatting behoeft wel enige nadere inkleuring.De statistiek heeft het inderdaad gemaakt in deEngelse maatschappij met mensen als AdrianSmith en Sir David Cox, die regelmatig wordengevraagdbelangrijkeadviezenaanderegeringtegeven.Eengrootgedeeltevandiestatistiekheeftechterweinigrespectvoordewiskunde.DelangeEngelse statistische traditie, die al teruggaat totmensen als Florence Nightingale, komt niet ofnauwelijksvoortuitdewiskunde.Eriszo’ngevoel

dat het ungentlemanly is om van alles te willenbewijzen met van die δ’s en ε’s en andere conti-nentaleflauwekul.Engelandheefteensterkecul-tuurvantoegepastewiskunde,dieveeltoegepas-terisdanwatwijhierondertoegepastewiskundeverstaan. Fisher bijvoorbeeld was wel een goedwiskundige - of had dat kunnen zijn - maar hijwerktenietindietraditie.Fisherenzijnvriendenwisten dat er zogenoemde superefficiënte schat-terswarendiezijnstellingdatdemaximumlike-lihood schatter efficiënt was onderuit haalden.Maardatmochtnietbekendworden,datzoueen-voudigemensendiezijngenialestatistiekmoestentoepassen, maar in de war brengen. Fisher deedwiskunde op een hoger plan, waar wiskundigewaarheid niet meer telt, eigenlijk zoals natuur-kundigendatookdoenmetdenatuuralsultiemcriterium.

IkvinddatmeninEngelandveellanger,creatie-verenmetmeerdurfaandestatistischemethodo-logie heeft gewerkt, maar zonder veel gehinderdtewordendoorwiskundigecorrectheidofbereid-heidvanwiskundigeinzichtengebruiktemaken.Op den duur leidt dat tot rampen en verarming.Endatziejedestesterker,nudeBayesianenzoinopkomst zijn. Je hoeft de theorie niet meer tebeheersen,omdathetalleenmaaromuitrekenengaat,meestaldoorsimulatie.Eenvandeweinigeplaatsen in Engeland met waardering voor demathematische statistiek is Cambidge, waar TedHarding,DavidKendallenPeterWhittlemijnleer-meesters waren. Zij doceerden binnen dat wis-kundig milieu met een juiste balans tussen toe-passingsoriëntatieenwiskundigecorrectheiddieiklaternogsterkerindeScandinavischelandenhebervaren.

In Nederland heb je, evenals trouwens inDuitsland, te lang een tweedeling gehad tussende mensen die stellingen zaten te bewijzen enmetarrogantienaardieanderegroepmenseninde statistische praktijk keken, die die moeilijkewiskundeniet konden volgen.Op ditmoment is



er in Nederland een betere wisselwerking, com-municatieenvloeiendeovergangentussenbeidegroepen, mede bevorderd door mensen alsMokken en Molenaar die in de sociale weten-schappen werkzaam waren maar voortkwamenuithetMathematischCentrum.Inalleeerlijkheidmoetikzeggen,datikmezelfinmijnbeginperiodeookbehoorlijkonflexibelendogmatischhebopge-steld.Ikgingbijvoorbeeldsamenmetenkeleande-ren van het Mathematisch Centrum, te wetenJelkeBethlehem,HenkElffersenJanRijvoordt,desociale wetenschappers vertellen hoe ze factor-analysemoestendoenaandehandvaneenlijstjemet wat wel en niet mocht: Voetangels en klem-men in de factoranalyse.Hierinkwamenwetotdeconclusie dat principale componentenanalyseniets was en dat je de modelmatige aanpak vanLawley en Maxwell diende te kiezen, mits jeonderzoek tenminste aan honderd strenge eisenvoldeed.Factoranalysewastoenzeerindemode,iedereen die toen in de sociale wetenschappenpromoveerdemoestwelzoongeveerfactoranaly-sedoen.

Hoe kwam je ertoe om je met kwantumstatistiek bezig te gaan houden?Een van mijn problemen, die mede tot enkelebehoorlijk depressieve perioden in mijn levenheeftgeleid,isdatikmoeilijkneekanzeggen.Hetwerkstapeltzichdanop,watopdenduurslopendis,vooralomdatikdevervelendedingenvoormeuitschuif om tijd over te houden voor de leukedingen. Naast het werk voor tijdschriftredactiesenvooroverlevingsanalyse,waarikinmijnproef-schriftalmeebenbegonnen,gingikmebijvoor-beeldookserieusbezighoudenmetbeeldanalyse,ruimtelijke analyse, missing data, causale analy-se.Welerendestudentendatcorrelatiegeencau-saliteit impliceert, maar we worden volgens mijbetaaldomcausaliteitaantetonen.Indenieuwecausaliteitsbenadering, waarin bijvoorbeeld ookPearl,CoxenRobbinswerken,ishetweldegelijk

mogelijkomcausaliteitstatistischte formulerenen onder bepaalde voorwaarden aan te tonen.Allemaal dus heel interessante en belangrijkeonderwerpendiesamenmetonderwijsenstres-sigebestuurstakennietmeertebehappenwaren.Als je niets afstoot, dan lukt het gewoon nietmeer. Zo’n tien jaar geleden begon ik me steedsmindertevredentevoelenmethetwerkvoordeoverlevingsanalyse, waar ik in mijn proefschriftmee was begonnen. Dat vakgebied was bezigsteeds rijper te worden. De leuke problemenwarenminofmeeropgelostendeoverblijvendeproblemenwarentaai,moeizameroptelossenengaven minder beloning, althans aan mij. Ik konhetvakooknietmeerbijhoudenopeenvoormijleukemanier.Indetijddatikmedatrealiseerde,kwam ik met kwantummechanica in contact. Ikging me verdiepen in die ongelooflijk moeilijkematerievanditvoormijtotaalnieuwegebiedenvoeldemijnkrachtwegglippen.Ikrealiseerdemedatikmemogelijkineenheilloosavontuurzoustorten en mezelf belachelijk zou maken.Misschienkon ikhetniet,maar ikhadookgeenzinmeeromdieanderedingentedoen.Datwaseengigantischdilemma.Maarikbenermeedoor-gegaanenopditmomentbestaatmijnhoofdacti-viteit uit het schrijven van een boek over statis-tiek voor kwantummechanica samen met eenDeen en een Engelsman. Hierbij komt overigensalleswat ikbentewetengekomenovermissing


data,causaliteit,asymptotiek(grotesteekproefbe-naderingen), optimaliteit, stochastische proces-senennogveelmeergoedvanpas,opeenhaastwonderbaarlijkemanier.Voor ons is de kwamtumstatistiek een nogal inge-wikkeld onderwerp, ook al omdat een van ons geen natuurkundige achtergrond heeft. Zou je ons en onze lezers in een paar minuten iets over de kern ervan kunnen uitleggen?Een natuurkundige achtergrond verzorgd doornatuurkundigen,daarhebjenietzoveelaan,wantnatuurkundigensnappenhetookniet.Ikbenove-rigenseengrootadeptvanBohrgeworden.Ikkomer steeds meer achter dat Bohr in die discussiemetEinsteinhethelemaalbijhetgoedeeindhad.Hetisweleensoortgeloofmaaronvermijdelijk.Ineerste instantie lijkt Bohrs standpunt niet aan-trekkelijk en ook niet consequent maar als je ergoedovernadenkt,ishethaalbaar,volstrektcon-sequent, zonder interne strijdigheden en er isgewoongeenanderefatsoenlijkeuitweg.

Inelkhuishoudenzijnresultatenvandekwan-tummechanica te vinden. Zo zit in elke cd-spelereenlasertje,eenvindingvandekwantummecha-nica.Ookdechipsinonzepc’skomenuitdekwan-tummechanicaenookdaargebeurenallerleizakendievolgensdeklassiekenatuurkundevanGalileototEinsteinnietkunnen.Eenelectroniseendeeltjeen zit aan één kant van een barrière, denken we,maar het is tegelijk een golf met een tak van diegolfaandeanderekantvandebarrière.Interessantis dat het zogenaamde twee-spleten experimentlaatzien,datlichtgolvendiedoortweespletenwor-den gevoerd interfereren (elkaar versterken oftegenwerken) en dat die interferentie-beïnvloe-ding zelfs optreedt als we per minuut of per dagmaar een foton laten vertrekken. Ook hier weerdeeltjesdiezichelkapartopeenvooronsvolstrektonbegrijpelijkemaniergedragen.Bedekkenweeenvandespleten,danverdwijntheteffectonmiddel-lijk. Nog interessanter is dat dit soort rare ver-schijnselennietalleenmetfundamenteledeeltjes

alsfotonenenelectronenmaartegenwoordigzelfsophetmacroscopischeniveauvangrotemoleculenzichtbaargemaaktkanworden.DatisgedaanmetBucky-balls(C60-moleculen)doorAntonZeilingerinWenen.Groteobjectendusdieeenvooreenalseengolfdoortweegatentegelijkertijdgaanenelkmetzichzelfinterfereren.

Nou gebeuren die kwantumverschijnselen inde cd en de chip op het niveau van gigantischeaantallen en dan kun je er met de kwantumme-chanica het deterministisch massagedrag vanberekenen. Maar de techniek is steeds beter instaat de kwantumverschijnselen op het niveauvanhetindividueledeeltjeteisolerenenzelfsommiljarden deeltjes zover te krijgen dat ze zichsamen als een enkel kwantumdeeltje gedragen.DatlaatstedoenzeinDelft,meteensoortsuper-gekoeldegeleiderswaareenmiljardelectroneninrondzwevenalséénfundamenteeldeeltje.Opdatindividueleniveaublijkthetominherentstochas-tische verschijnselen te gaan, inherent in tegen-stellingtotallerleizogenaamdetoevalsmechanis-

Wapenschild Bohr De ‘Kopenhaagse’ interpretatie van de kwantumtheorie, zoals deze is ontwikkeld in de kring rondom Niels Bohr, gaat ervan uit dat het niet belangrijk is of men een verschijnsel door deeltjes of door golven beschrijft. Beide beschrijvingen zijn

valide en slechts elkaars aanvullingen. Zelfs kan men stellen dat er mogelijk een nog diepere waarheid is waarvan beide beschrijvingen slechts een partiële afbeelding zijn. Bohr drukte dit uit met de spreuk ‘tegen-stellingen zijn complementair’. In 1948 werd Bohr opge-nomen in de Orde van de Olifant, de hoogste Deense onderscheiding. Het wapenschild dat hij toen koos toont het yin-yang symbool en de Latijnse tekst ‘contraria sunt complementa’ van deze spreuk. Het schild hangt in de kapel van kasteel Frederiksborg in Hillerød.

men,zoalsbijvoorbeelddeBrownsebeweging,dieookdeterministischteverklarenzijn.Geenvandebekende toevalsmechanismen zijn echt stochas-tischvanaardmetuitzonderingvanhettoevalinde kwantummechanica. Er zijn wel klassiekedeterministischeverklaringenvoorbedachtmaardie blijken allemaal, en noodzakelijk, patholo-gischvanaardtezijn.EndankomenwebijBohr,diezichterechtafvroegwaaromerzo’ndetermi-nistischeverklaringslaagachterdekwantumver-schijnselenzoumoetenzijn.

Toeval in een computer is natuurlijk slechtmaardebizarremogelijkheidvandeeltjesomoptwee plaatsen tegelijk te zijn, daar kun je ookgebruikvanmakenineennieuwecomputerarchi-tectuur. Een belangrijke doorbraak vond plaats,toen acht jaar geleden Peter Shor van AT&T eenprogrammaschreefvoorzo’nnognietbestaandekwantumcomputer, waarmee zeer grote getallenin een mum van tijd gefactoriseerd kunnen wor-den. Nu is bekend dat de hele internet security,

electronicbankingencryptografieallemaalberus-tenophetniet inredelijketijdkunnenfactorise-ren van grote getallen. Met het kwantumonder-zoekopdatniveauvanindividuelesystemenzijndanookgrotebedragengemoeid.Heelveelinfor-matici,heelveelnatuurkundigenenookwelwis-kundigen houden zich ermee bezig. Maar totaalgeenkansrekenaarsofstatistici,watmerkwaardigis,alshetallemaalovertoevalgaatenstatistiek.

Het terrein zit in feite vol met statistischevraagstellingen. Sommige vragen zijn makkelijkenkunnendooriederestatisticuswordenbeant-woord.Erzijnookvragendiemakkelijktestellenzijnentebegrijpendoorstatistici,maarwaarhetantwoord veel moeilijker is te vinden. Met mijnpromovendusManuelBallesteruitCubabenikinsamenwerkingmetFrancescoDeMartiniinRomebezig laboratoriumexperimenten te ontwerpenenteanalyseren,dieondermeergebruikmakenvanManuelsontdekkingdatjedoordekwantum-mechanische‘verstrengeling’(eensoortonmoge-lijke correlaties) tussen deeltjes uit te buiten inbepaalde situaties drie keer zoveel informatieoverdeparametersvanhetkanstheoretischmodeluitkuntmelken.Datbetekentdatjehetexperimentineenderdevandetijdkuntuitvoerendieandersnoodzakelijkzouzijn.Ditisnatuurlijkmaareenvande mogelijke onderwerpen. De kwantumstatis-tiekkannaarmijnstelligeovertuigingdekomendedecennia voor veel statistici een interessant enzelfslucratiefonderzoeksterreinvormen.

Han Oud heeft als methodoloog-statisticus in de functie van UHD een parttime aanstelling bij Orthopedagogiek aan de KU Nijmegen en is daarnaast werkzaam bij Monitoring Systems Consult in Nijmegen. E-mail <[email protected]>. Gerrit Stemerdink werkt sind 1994 als vrijwilliger bij het International Statistical Institute. Daarvoor was hij onder meer hoofd Toepassingen bij het Rekencentrum van de Universiteit Wageningen en chef Sector Technische Ondersteuning bij het CWI. E-mail <[email protected]>.


Double-SplitIn het befaamde Double-Split experiment van Young wordt licht door twee smalle spleten gestuurd. Hierdoor ontstaat op een scherm achter de spleten een patroon van lichte en donkere strepen. Dit verschijnsel wordt per-fect verklaard door versterken en uitdoven (interferentie) van de lichtgolven die door beide spleten vallen. Men kan deze proef ook met electronen doen in plaats van met licht. Ook dan ontstaan deze interferentie-patronen. Dat kan worden verklaard door de electronen niet als deeltjes, maar als golven te beschouwen. Het is mogelijk, zowel met lichtdeeltjes (fotonen) als met electronen, om slechts één deeltje tegelijk te ‘versturen’, en ook dan ontstaat de interferentie. Maar hoe kan één enkel deeltje door beide spleten tegelijk passeren? Dat is een fundamenteel pro-bleem in de interpretatie van de kwantummechanica.

Er zijn in de criminologie veel voorbeelden vanverfijnde statistische modellen, die misdaadcij-fers relateren aan allerlei omstandigheden. Talvanverklarendevariabelenpassereninzulkwerkderevue,geïnspireerddooreenveelheidaanthe-oretische stromingen. Bevolkingssamenstellingvan wijken, maatschappelijke omstandigheden,politie-inzet, cameratoezicht, woonplaatsen vaneerderveroordeeldedaders,hetiseengreepuitdetallozeindicatorendieindecriminologieophun

relatie met het voorkomen van misdaad wordenbestudeerd. Maar, en daar blijkt de intuïtie vandiebuitenstaandersheeljuist,jekuntalleenzin-vol met zulke modellen werken als de gegevenswaaropanalyseswordengebaseerdvanvoldoen-dekwaliteitzijn:vóórhetanalyserenzalereerstvoldoendenauwkeuriggeteldengeturfdmoetenzijn.Naasthetuiteraardaltijdpopulaireverzame-lenvandatavooreenspecifiekestudie,wordterin de criminologie op grote schaal gebruik


Henk Elffers

Als je vertelt dat je statisticus bent op het Nederlands Studiecentrum Criminologie en

Rechtshandhaving NSCR, en daar onderzoek doet naar spreiding en verplaatsing van cri-

minaliteit, dan roept dat bij vakgenoten en buitenstaanders geheel andere gedachten op.

Statistische vakgenoten denken dan al gauw aan ruimtelijke statistische modellen, zoals

multilevel-modellen of modellen met ruimtelijke autocorrelatie. Buitenstaanders denken

aan tellen en turven van misdrijven. Beide groepen hebben gelijk.

Leugens, verdraaide leugens, statistiek

en … MISDAADSTATISTIEK


gemaaktvanofficiëledatabronnenzoalsdemis-daadcijfers die het CBS verzamelt op basis vandoordepolitieaangeleverdecijfersenvandeuit-komsten van de grootschalige slachtofferenquê-teszoalsonderandereverzameldinhetkadervande Politiemonitor. En juist bij die data kunnengrote vraagtekens ten aanzien van hun preciezebetekenis worden geplaatst. In menig statistiek-boekwordtdetermstatistiekinverbandgebrachtmetdeleervandegegevensaangaandehetfunc-tionerenvandestaat.Hetisdanookgeenwonderdatcriminelestatistiektotdeoudstevormenvanstatistiekbehoort:vanoudsherimmerswordtdestaat een functie toegedacht bij het voorkomen,bestrijdenenbestraffenvanmisdaad,endatgoldzeker in de negentiende eeuw, toen het begripstatistiek geboren werd. Het mag dan ook eenwonder heten dat de toenmalige Engelse staats-man Disraeli, aan wie het ‘lies, damned lies, and statistics’wordttoegeschreven,daarnietalsover-treffende trap‘misdaadstatistiek’ aan toevoegde,zoals in de titel van dit stuk. Want als er nu éénsoort cijfers is waarbij vraagtekens passen, danzijnhetwelmisdaadstatistieken,waarmeeikhiergegevens over het vóórkomen van misdrijvenbedoel.Hoekomtdateigenlijk?

Neutrale en verheimelijkte dataLaten we eerst eens kijken naar andere ‘staats’-statistieken,waarvanwordtaangenomendatdieredelijkbetrouwbaarzijn,zoals–tweewillekeurigevoorbeelden–hetaantalgeboorten,ofdetonnagevandeNederlandsebinnenvaart.Watiseigenlijkhet verschil tussen zulke algemene gegevens engegevensoverhetvoorkomenvanmisdrijven?InNederlandgeldtdatdegenendie‘neutrale’gege-vensverzamelennagenoeggeen invloedhebbenophetalofnietbovenwaterkomenvandegege-vens.Wieeenkindkrijgtheeftgoederedenenomzichnaardeburgerlijkestandtespoeden,enhetregistrerenvandegeboortengebeurtdaar,onge-acht of er nou veel of weinig kinderen worden

geborenomredenendiedeburgerlijkestandzelfaangaan.HetfeitdatzulkegegevensuiteindelijkookvoorhetCBSinteressantzijnisbijzaak.Bijeengevalalsdetonnagevandehandelsvlootligtdatwel iets anders, omdat de scheepseigenaren hetallicht wel een belasting vinden om de door hetCBSgevraagdegegevensoptegeven,maarlosvandieadministratievelastzijnerweinigbelemme-ringen.Deeigenarenzijnperfectopdehoogtevande tonnage onder hun beheer, en zij hebben ergeenbelangbijdegegevensachtertehouden.HetCBS tenslotte is voldoende geëquipeerd om deingezondengegevensteverwerken.

Bij misdaadstatistieken ligt dat heel anders.Heimelijkheidisimmerseenwezenskenmerkvanmisdaad,endegenendieeenmisdaadplegenvoe-lenzichdaaromallerminstgeroepenomwiedanookdaaroverteinformeren.Endatimpliceertdandatanderenhetgebeurenvaneenmisdaadmoe-tenobserverenomhettekunnenrapporteren.De‘anderen’omwiehetdangaatzijnmeestalofwelde benadeelden (slachtoffers) van een misdaad,ofwel professionele misdaadbestrijders, zoalspolitie en justitie. En daarin ligt een belangrijkeredenvoormogelijkediscrepantietussenwatfei-telijkgebeurtenwatdestatistiekenhaalt.

De keten van misdaad tot registratieWatisderolvandepolitiebijhetregistrerenvanmisdrijven?Datkanoptweeërleimaniertotstandkomen: enerzijds doordat burgers – meestalslachtoffers van een misdrijf – aangifte doen bijde politie, anderzijds doordat de politie zondertussenkomst van een aangifte kennis krijgt vaneen misdrijf, bijvoorbeeld doordat surveillerendeagenteneendaderopheterdaadbetrappen.Ikzaleerstdegangvanmisdaadtotregistratiebesprekenwanneerereenmeldendeburgeraantepaskomtendaarnaingaanophetgevalwaarbijdepolitieeigenerbewegingkenniskrijgtvaneenmisdrijf.Aangifte doen wil zeggen dat iemand zich naareenpolitiebureaubegeeft,aldaarmeldingmaakt

vaneenincidentendatditrelaasdoordedienst-doende politiefunctionaris genoteerd wordt alsaangifte,hetgeendoordeaangevermoetwordenbekrachtigd met zijn handtekening. Tussen hetgebeurenvaneenmisdrijfenhetregistrerendooreenpolitiefunctionariskanvanallesgebeurendattot effect heeft dat een dergelijk misdrijf niet ofanders wordt geregistreerd dan een criminolooggraag zou zien. Figuur 1 geeft schematisch deinformatiestroom van misdaad tot registratieweer.

PerceptieLaten we eens aannemen dat er een misdrijfplaatsvindt.Deeerstestapinhetprocesisdateriemand deze gebeurtenis moet opmerken enbenoemenalseenmisdaad.Uiteraardzijnerveelmisdrijven die onopgemerkt blijven. Als eenlangsfietsende toerist een appel plukt uit eenboomgaard, terwijl niemand dat ziet, is er objec-tiefwelsprakevaneenmisdrijf,maaromdatnie-

mandbuitendedaderdatopmerkt-tuinderstel-lenhunappelenaandeboomimmersniet - zalditmisdrijfnimmergeregistreerdworden.Ookopgrotere schaal komen zulke zaken voor, bijvoor-beelddoorgeknoeimetdevoorraadadministratiedoordeadministrateurzelf.Maarzelfsalsiemandhet gebeuren als zodanig opmerkt, is het noggeenszinszekerdathijofzijdatalseengevalvanmisdaad percipieert. Daargelaten dat de straf-rechtelijke status van sommige gebeurtenissensoms ook juridisch niet helemaal duidelijk zoukunnenzijn,ishetiniedergevalzodatsommigemensensommigedadennietalsmisdadenervaren.Datwordtgoedzichtbaaralsmendeveranderendecollectieveervaringdoordejarenheenvolgt.Dadendiemogelijkerwijsaltijdwelstrafbaargesteldzijnkunnendoordejarenheenalsmeerofalsminderin het bereik van het strafrecht worden ervaren.Goedevoorbeeldendaarvanzijnhandelmetvoor-kennis (decennia geleden beschouwd als eennatuurlijkvoordeelvanhethebbenvaneeninsi-


incident?cultuurkennis

verdringing

aangifte?definitie

doorzettingnoodzaak

registratiekeurslijf

interpretatiejuridischedoel

melding?tijdzin

(wan)hoopangst

nee

jafout, weggeraakt

nergens geregistreerd

slachtofferenquêtes

HKS

BPS

Figuur 1: Informatiestroom tussen misdrijf en registratie.

derspositie, thans afgeschilderd als schandelijkuitbuiten van die positie), of huiselijk geweld(lang ervaren als een betreurenswaardig bijver-schijnselvanintiemerelatiesdatalleendebetrok-kenenprivéaangaat,thansveelalgezienalsmis-drijf).Omgekeerdzijnerzakendievroegerzekeralsmisdrijvenwerdenervarendiedatthansjuri-dischnietmeerzijn,ofwelnietmeeralszodanigworden gepercipieerd (bijvoorbeeld het in voor-raad hebben van pornoblaadjes). Ook wat deDuitsers Kavalier-Delikte noemen (zoals klein-schalige belastingontduiking, dronkenschap,snelheidsovertredingen) vallen onder deze uit-sluiting:mensenwetendatheteigenlijknietdoordebeugelkan,maarzijngeneigderhunogenvoortesluiten.Eenbijzondergevaliswanneerslacht-offers of omstanders een gebeuren niet willenzienenhetverdringen,omdathethunhelesoci-ale inbedding bedreigt. Dat is bijvoorbeeld weleens het geval bij kindermishandeling. De matewaarin perceptie van incidenten als misdrijvenplaatsvindtis–naarwijaannemen–afhankelijkvan ’s mensens sociale positie en cultuur, en hetverandertonderinvloedvanalgemeneafkeuringindespraakmakendemaatschappij.Datbetekentdatalleenalopdezegrondenhistorischevergelij-king van misdaadcijfers problematisch is.Tenslotteishetgoedmogelijkdatsommigegeval-len van misdrijven bij gebrek aan kennis doorbetrokkenen niet worden herkend. Dat kan bij-voorbeeldbijgevallenvanoplichtingvoorkomen.Onduidelijkistenenenmalewelkdeelvan‘objec-tief’voorkomendemisdrijvennietwordtherkendengepercipieerdalsmisdrijf,nochwetenwijhoesterkditverschilttussentypenmisdrijven.

MeldingDe volgende stap in het aangifteproces is datiemanddieeenmisdrijfalszodanigheeftherkendhetaandepolitiemoetgaanvertellen.Erkunnenallerlei redenen zijn waarom mensen daar vanafzien.Denkaan:hetgeringebelangvanhetmis-

drijf,eigenbetrokkenheid,angstvoorrepresailles,wanhoop dat het allemaal toch niks uitmaakt,wantrouwen in de politie of de gedachte dat depolitieertochnietsmeekanofwildoen,weerzintegen de tijdsinvestering om aangifte te gaandoen. Iedere Nederlander zal zich persoonlijk deafwegingomdediefstalvaneenfietstegaanaan-gevenvoordegeestkunnenhalen.Uitslachtoffer-enquêtes zijn schattingen gemaakt dat minderdan de helft van de als misdrijf gepercipieerdegebeurtenissen wordt gemeld. Het percentageverschiltsterknaardelicttype(autodiefstalwordtbijnaaltijdgemeld,bedreigingslechtsineenvande vijf gevallen). De voornaamste reden om nietnaardepolitietegaanisdatmenerweinigfidu-cie in heeft dat die de zaak oplost. Er is echternagenoeggeenonderzoekgedaannaarhoeindi-viduele aangevers tot het besluit komen om welofgeenaangiftetedoen.

Aangifte en registratieDederdeschakelindeketeniswatergebeurtophet politiebureau: iemand komt binnen met eenverhaalovereendoorhemalsmisdadigherkendincident, en vertelt dat aan de balie van hetbureau tegen een agent. Die agent staat voor dekeusdezemeldingalofnietalshetdoenvaneenaangiftetebehandelen,danwelhetaftedoenalseenmeldingzondermeer,eenverzoekomhulpofbemiddeling,ofhetafwimpelenalseenzaakdiedepolitienietaangaat.Uiteraardheeftdepolitieproceduresontwikkeldoverhoeomtegaanmetmensenaandebalie,enzijnagentengetraindomdatwerktedoen.Datneemtnietwegdatdesitu-atie vaak niet erg duidelijk zal zijn, mensen zelfnietgoedwetenwatzewillen,ereenverschil intaal bestaat tussen de gesprekspartners en datagenten proberen meldingen snel in te delen injuridisch relevante categorieën, categorieën dievoor de melders niet zelden onduidelijk zijn. Demeeste mensen begrijpen de vraag ‘Wilt u aan-giftedoen?’eigenlijkniet(‘Datdoeiktochal?’)en


overzien de implicaties van klasseringen niet(Agent: ‘Dat is een zaak voor de civiele rechter’.Melder begrijpt niet dat de agent hem afpoeiert,maarreageertdankbaar:‘Ikbenblijdatudatookzoziet’).Bijditsoortzakenhangthetsterkafvande individuele beoordeling door de betrokkenpolitiefunctionaris hoe hij een melding transfor-meertineenaangifte,waarbijhijdegebeurtenisineeninzijnogenpassendejuridischecategorieonderbrengt. Voor de misdaadregistratie zal hetincidentvoordeeeuwigheidindiecategorieblij-ven,ookalslaterdoorpolitieonderzoekblijktdathet gebeurde veel beter in een andere categoriezou kunnen worden ondergebracht. Een pogingtot toebrengen van zwaar lichamelijk geweld,zoalsgedestilleerduithetgesprektijdensdeaan-gifte,blijftalszodaniginhetsysteemzitten,ookalsnaonderzoekblijktdatereigenlijknietmeeraandehandwasdanwatduw-entrekwerkineencafé,enomgekeerdgeldtdatnetzo.Kernvandezaakisdatdetransformatiedieplaatsvindtgedu-rendedemeldingenaangifteophetpolitiebureaubeduidendkanzijn,opeenmanierwaarweweinigover weten en die de correspondentie tussen deincidenten die burgers komen melden en de uit-eindelijk in de politieregistratie terechtkomendevermeldingenverzwakt.Bijeendeelvandepoli-tiekorpsenwordtbovendiendefeitelijkeregistra-tie in de politiegegevens van het zogehetenHerkenningsdienstsysteem HKS niet door de aan-gifteopnemendeagentzelfgedaan,maardooreenspeciale datatypist. Uiteraard moeten door dezefunctionarisvaakweerbeslissingenwordengeno-men hoe de aangiften worden verwerkt, omdathet databaseformaat een keurslijf oplegt dat nietontworpenismethetoogopmisdaadstatistieken,maarmethetoogopwaarvoorhetsysteemdient:de politie ten dienste staan bij opsporingswerk.OpgrondvandeHKS-cijferswordendecriminelestatistieken samengesteld. Wanneer een agenteenmeldingnietalseenaangifteopvat,zalerinhetalgemeenweleenspoorvanterugtevindenzijn

in het interne registratiesysteem van de politie(het BPS, bedrijfsprocessensysteem), maar degegevensdaaruithalendeofficiëlestatistiekniet.

Registratie op politie-initiatiefErisnogeenanderemanierwaaropincidentenderegistratie kunnen halen: doordat de politie zelf,zondertussenkomstvaneenaangiftedoendebur-ger,eengevalvancriminaliteitophetspoorkomt.Voor ‘slachtofferloze delicten’ (zoals belasting-fraude,ofverkeersmisdrijvenzonderslachtoffers,zoalsdoorroodrijden) isdatzelfsbijnadeenigemogelijkheid, omdat aangifte in grote meerder-heid door de slachtoffers / benadeelden van eenmisdrijf wordt gedaan. Dat kan omdat de politiedat‘toevallig’ziet,ofomdatdepolitiezichspeci-aal inspant om een bepaald soort misdrijven ophet spoor te komen, bijvoorbeeld door specialeaandacht te besteden aan autokraken, of aanwoninginbraken,ofaan…Vanuitopsporingsper-spectief is dat natuurlijk alleen maar toe te jui-chen,maarhetfeitdatdepolitienueenshieraan,danweerdaaraanextraaandachtbesteedtisvoordematewaarindepolitieregistratieeenafspiege-ling is van het voorkomen van misdrijven erglastig.Enigszinsgechargeerdgezegdzijndaardoormisdaadstatistiekenbetertebeschouwenalspoli-tie-inzetstatistieken.Daarbijishetbovendienlas-tigteachterhalenofersprakeisgeweestvanver-hoogdeaandacht,daarbijhetenekorpsofdistrictineenbepaaldeperiodeweerandereprioriteitenwordengekozendanbijhetandere,enernauwe-lijkszichtopiswelkeprioriteitenfeitelijktotver-scherpteopsporinghebbengeleid.

Ook als we proberen in de misdaadstatistiekmeer op te nemen dan alleen maar het vóórko-men van misdrijven komt politie-inzet als eenbelangrijke invloed naar voren. Wanneer we bij-voorbeeld gegevens over daders zouden willenbekijken,lopenweonmiddellijktegenhetfeitaandatslechtseenbescheidendeelvandemisdrijvenwordtopgelost:afhankelijkvanhettypedelictde


meerderheid (voormoord en doodslag)tot minder dan 10%(voorwoninginbraak).Hetligtvoordehanddat hierbij, naast deinherente moeilijk-heidsgraadvandiver-se delicten, wederomde mate van inspan-ning door de politieeenbelangrijkedeter-minant is. Anderzijdsishetookzodatmenigdelictwelwordtopge-lost, maar niet als

zodanigindestatistiekenverschijnt.Datisnogaleenshetgevalalseenverdachteisaangehoudenvooreenbepaalddelict,entijdenszijnverhoorenpassantnogmeerdelictenbekent.Zijndaterheelveel(‘schoonschipmaken’)danishetopsporings-belang al spoedig miniem. Voor de Officier vanJustitiezalheter–bijhetbestaandebeleid–wei-nigtoedoenofiemandvoorvierofvoortwintiginbrakenkanwordenvervolgd:diefstalmetbraak,meermalengepleegd,wordttenlastegelegd.Erisdaarom voor de verhorende politiemensen wei-nigmeetewinnenomomstandigintegaanopaldie individuele zaken, te meer daar het in zulkegevallen vaak om veelplegers gaat die zich nietalledetailsvanhuncarrièreaanwandadengoedherinneren. In zo’n geval blijven die delictenwaarvan de dader dus in principe wel bekend isgewordenofzoukunnenworden,inderegistratiealsonopgeloststaan.Hetisonduidelijkhoesterkdezevertekeningdoorwerkt.

SlachtofferenquêtesAllesbijelkaarishetoverduidelijkdatdemisdaad-statistiekenzoalsafgeleiduitdepolitieregistratieeen nogal onduidelijke relatie onderhouden methetfeitelijkvoorkomenvanmisdrijven.Indeafge-

lopen decennia is er daarom een sterke trendgeweest het voorkomen van misdrijven te bena-derenviaeenandereweg,deslachtofferenquêtes.Het gaat daarbij om grootschalige onderzoekenwaarin de ondervraagde wordt verzocht te rap-porterenofhijineenbepaaldeperiodeslachtoffer(benadeelde)isgeweestvaneenbepaaldmisdrijf,en of hij dat heeft gemeld en aangegeven bij depolitie.ZowordtertweejaarlijksvoorBinnenlandseZaken de Politiemonitor afgenomen, onder tien-duizenden Nederlanders, het CBS stelt slachtof-fervrageninhetperiodiekePOLS-onderzoek,enininternationaalverbandwordtregelmatigdeICVS(International Crime Victimisation Survey) afge-nomen. Gegevens uit slachtofferenquêtes zijnnietgevoeligvoorhetprobleemvandevariëren-de politie-inzet, van de meldingsbereidheid vandebetrokkenen,envandematewaarinagentengerapporteerde incidenten als aangiften behan-delen. Dat betekent echter allerminst dat zulkegegevens ons probleem volledig oplossen, wantookaanslachtofferenquêtegegevensklevenaller-lei nadelen. Het perceptieprobleem (ziet iemandeengebeurtenisalseenmisdrijf?)blijftonvermin-derdaanwezig,enslachtofferonderzoekheeftookzijn eigen eigenaardigheden. Uit slachtofferen-quêtes komt regelmatig naar voren dat slechtseen minderheid van slachtofferschap ook in eenaangifte tot uiting komt, voor sommige typendelictenslechtseenminiemdeel.Dat isergwei-nig,zoweinigdatmenzich,speciaalalshetgaatomernstigemisdrijven,moetafvragenhoedeug-delijkditsoortgegevenseigenlijkis.Voordehandligtdateenaantalprocesseneenrolspeelt:geheu-genproblemen (wanneer vond een incident pre-cies plaats? kan men zich incidenten überhauptherinneren), categoriseringsproblemen (valt eenincidentzoalsderespondentdatwilrapporterenwel onder de omschrijving van de onderzoeker),overname(eenincidentdataandepartnervanderespondentisoverkomenwordtalseigenincidentgerapporteerd),manipulatie(‘ikzaleensevenlaten


blijkendatikhelemaalniettevredenbenmethetveiligheidsbeleid’).Bovendienhebbenslachtoffer-enquêtes nogal last van selectieve non-respons(zo worden allochtonen slecht bereikt), terwijluiteraard het aantal misdrijven dat aan een res-pondent wordt voorgelegd beperkt blijft, zodatover bepaalde type misdrijven helemaal geeninformatiebeschikbaarkomt.

Kwaliteitsonderzoek nodigEnigszinsparadoxaalgeldtdaterongelooflijkveelmisdaadgegevens ter beschikking zijn, voor wel-kervergaringjaarlijkszeerveelgeldwordtuitge-geven, terwijl er onvoldoende duidelijkheid isoverhunkwaliteit,of,scherpergezegd,isergere-detwijfelaanhunkwaliteit.Veelvandeverteke-ningsprocessen die een rol spelen zijn onvermij-delijk, maar van een verantwoord opererendestatisticusmagwordenverwachtdathijzichinzetvoordekwantificeringvandealdusgegenereerdeonzekerheid, die in het algemeen veel groter zalzijn dan de wel onder controle gehouden steek-proefvariatie.Wijstatisticidiscussiërenwatgraagoverdezuiverheidofefficiencyvaneenschatter,maarhebbenweinigoogvoordevraagofdepopu-latiewaaruiteensteekproefisgetrokkeneigenlijkweldepopulatieisdiemenophetoogbehoorttehebben. Dat is nogal kortzichtig. Door dit gebrekaanaandachtvoorstructurelevertekeningvandegegevenszijnernunauwelijksgegevensoverdievertekeningsgraad, zeker niet in ons geval vanmisdaadgegevens.Datmaakthetenigszins lach-wekkendomopgroteschaalverfijndestatistischemodellenintezettenomuitdiegegevensconclu-sies te trekken. Ik wil niet beweren dat er hele-maal niks met die data te doen is, voor vergelij-kendedoeleindenwaarmenmagaannemendatdevertekeningsgraadtussendevergelijkingspun-tennietteveelzalverschillenzijnzevaakergnut-tig. Toch wil ik ervoor pleiten te ijveren eengedeeltevandereusachtigefondsendieaandata-verzameling worden uitgegeven in te zetten om

eenhelderderbeeldvandekwaliteitvandeverza-melde data en de vertekeningsgraad te krijgen.Dat vereist separaat onderzoek, naar de matewaarin perceptie, meldingsbereidheid, en trans-formatie tijdens aangifte plaatsvindt, en bij deslachtofferenquêtesnaardewijzewaaroprespon-denten vragen interpreteren en beantwoorden.Zulk onderzoek kan alleen geschieden door hetbenaderen, observeren en ondervragen vanbetrokkenen,aandekantvanburgersenpolitie-functionarissen, mogelijk ook met scenariostu-dies.Tenaanzienvandeslachtofferenquêteskanwordengedachtaanonderzoekineencognitievelaboratoriumsetting.Zulkonderzoekisduur,ver-stoort mogelijkerwijs de rust, is weinig populairbij subsidiërende instanties (die het vreemdgenoeg‘academisch’vinden),maarhetmoetwelgedaanworden,allichttenkostevandeomvangvandeeigenlijkedataverzameling.Misschienkandan de titel van dit artikeltje weer worden inge-korttotdeklassiekedrieslag.

Verdraaideleugens?Datlaatjejetochnietzeg-gen?Veelvanwatiknaarvorenhebgebrachttenaanzien van de onbekende vertekeningsgraadvan misdaadstatistiek geldt trouwens, mutatismutandis,ookvoorveelanderegebiedenwaaropstatistische gegevens worden verzameld. Oókdaariseendringendebehoefteaaneenkwantifi-cering van de vertekeningsgraad. Statistici doenvaakwatlacherigoverDisraëli’suitspraak,maarzouhetnieteenstijdwordenomeronseenbeetjevoor te schamen? ‘Leugens, verdraaide leugens,statistiek’ zou moeten worden vervangen door‘Twijfels, gekwantificeerde onzekerheden, statis-tiek’. Toegegeven, het bekt niet zo goed als hetorigineel, maar zou het niet het motto van onsvakgebiedmoetenzijn?

Henk Elffers is themacoördinator Mobiliteit en Spreiding van Criminaliteit op het Nederlands Studie-centrum Criminaliteit en Rechtshandhaving NSCR, Leiden <www.nscr.nl>.E-mail <[email protected]>.



Het gebruik van kansrekening en statistiek bijgerechtelijk en forensisch onderzoek is geregeldinhetnieuws.Dekrantenberichtenlatenwelziendat er gerekend wordt, maar het is meestal nietduidelijkwaterpreciesgebeurt,watdemodellenzijn en wat de veronderstellingen. Gaat het inwezen over statistische toetsen? Kunnen we hetoordeel in een rechtszaak, en zelfs een ‘godsbe-wijs’,opvattenalsdeuitkomstvaneentoetsvooreenhypothese?

Statistiek en rechtspraak. Gebruikvandestatistiekbijderechtspraakis inopmarsHetisvooreenbuitenstaandernietaltijdhelderwaterdaarbijaandeordeis.InhetprocestegenLucydeB.isgebruikgemaaktvankansreke-ning. Statisticus dr. Henk Elffers (NederlandsStudiecentrumCriminaliteitenRechtshandhaving)heeftvolgenseenkrantenberichtdekansuitgere-kend dat ‘een verpleegkundige bij toeval netzoveelincidentenzoumeemakenalsdeverdachte’;uitkomst:kleinerdan1op342miljoen.Hetwasuithet bericht niet duidelijk wat ‘kans bij toeval’betekent,enooknietwelkekans(dekansopwat)isuitgerekend.Hetisverleidelijkom‘dekansdatbijtoeval’optevattenalsdekansonderdeaan-

name dat Lucy onschuldig is, en het geding tebeschouwenalseenstatistischetoets:Neemaan,‘nulhypothese’H,datLucydeB.onschuldigisenbereken onder die hypothese de kans dat zij debovengenoemde ‘incidenten’ of nog meer heeftmeegemaakt.Isdezekans(heel)klein,danwordtHverworpenenLucyschuldigverklaard.

Naaraanleidingvaneenopmerkingvanmijindeze trant in Nieuw Archief voor Wiskunde (5/4nr.2, 2003) had ik contact met Henk Elffers. Zijnnulhypothese was natuurlijk niet ‘Lucy de B. Isonschuldig’; daar kun je niet mee rekenen. Dedoor hem getoetste hypothese hield in dat de 27verpleegsterswaardeB.deelvanuitmaaktenietwezenlijk van elkaar verschilden. Vervolgenswerdmetbehulpvancombinatorischemethodendekansuitgerekenddatminstenséénvande27verpleegsters (minstens) zoveel incidenten zoumeemakenalsdeB.hadmeegemaakt.Denulhy-pothesewerdverworpen,endeconclusiewasdatLucy de B. zich, wat betreft de aantallen meege-maakte incidenten, van de overige 26 verpleeg-sters onderscheidt, niet dat zij schuldig is. Derechter beschouwde de statistische uitkomstennietalseenbewijsvandeB.’sschuld,maarheeftzeinzijnoordeelwelmeegewogen.

c o l u m n

Rechtszaken en Godsbewijzen

Fred Steutel


Eenenigszinssoortgelijkesituatietreedtopbijeen speciaal soort godsbewijzen. Deze ‘bewijzen’waren lange tijd belangrijk, en werden (soms)heelserieusgenomen.Terinleidinghetvolgende.Het kortste ‘godsbewijs’ is van de wiskundigeLeonardEuler(1707-1783):‘Monsieur, (a + bn)/n = x, donc Dieu existe’.DeMonsieur inkwestiewasdeencyclopedist Diderot, die niets van wiskundebegreepenbedremmeldafdroop.

Een niet wiskundig, maar misschien tochenigszinsempirisch-statistischgodsbewijswil ikunietonthouden.HetisvanGerardReveuitBrieven aan geschoolde arbeiders: ‘Er moet wel een Godzijn;eristenslotteookpolitie;anderswerdenwein ons bed vermoord’. Het zal u misschien nietovertuigen.

God dobbelt niet. Een statistisch godsbewijs ziet er ongeveer alsvolgtuit.Gauitvandehypothese,zeg–G,datGodniet bestaat. Neem iets bijzonders waar, bijvoor-beeld het ontstaan van een levende cel of eenmenselijkoog,enrekendekansuitdatditgebeurdisonderhypothese–G.Verwerp–G,alsdegevondenkansheelkleinis.Logischerwijsbetekentverwer-pen van –G dat we moeten aannemen dat Godbestaat.

Hoejedekansophetontstaanvaneencelzoukunnen uitrekenen is niet duidelijk. Het is ooknietduidelijkwaardoorjedeonhanteerbarehypo-these‘Godbestaatniet’zoumoetenvervangen;eris geen bruikbaar alternatief zoals in het gevalLucydeB.

KansrekenaarRonaldMeester,hoogleraaraandeVrijeUniversiteitAmsterdam,worsteltmetditprobleem in zijn intreerede ‘Zin en onzin in dewaarschijnlijkheidsrekening’ (Nieuw Archief voor wiskunde 5/1 nr. 3, 2000). Hij gelooft niet echt ingodsbewijzen van de bovenbeschreven soort,maar hij vindt sommige kansen toch wel ergklein.Hijkomtopdezedingenterugineeninter-view in de Volkskrant.1 Hij zegt ook daar helaas

nietwathijwèlgelooft.Inverbandmetdeevolu-tie beschouwt Meester worpen met een dobbel-steen:hoelangduurthetomeenreeksvantwin-tigzessentewerpen?Hetisietseenvoudigerommet twintig dobbelstenen tegelijk te gooien; datgeeft grofweg dezelfde uitkomst. Voor het eerstesucces, een worp met twintig zessen, zijn dangemiddeld6totdemachttwintig,meerdandriemiljoen miljard worpen (met twintig dobbelste-nen)nodig.‘Enwatisnuhetgooienvantwintigzessen in vergelijking met het ontstaan van eencel?’,schrijftMeesterinzijnrede.Sommigenzou-den het gooien van twintig zessen bij één worpmet twintig dobbelstenen kunnen beschouwenalseenbewijsvoorhetbestaanvanGod,anderenalseenbewijsvandetovenaarskunstvandedob-belaar (immers, volgens Einstein: ‘der Herrgott würfelt nicht’).Veelstatisticizoudendaarentegengeneigd zijn de dobbelstenen aan een grondigonderzoekteonderwerpen.

Ronald Meester heeft onlangs een boek gepu-bliceerd dat mogelijk licht werpt op dit soortzaken.DetitelluidtHet pseudoniem van God(TenHave2003).2IkvermoeddatMeesterdaardeevo-lutie-dobbelstenen aan een grondig onderzoekonderwerpt.

MeestersboekiszeeronlangsingehaalddoorStephen Unwins The Probability of God: a simple calculation that proves the ultimate truth (NewYork 2003); zijn conclusie: ‘God does exist’. HijgebruiktderegelvanBayes,die,hoeweleendomi-nee,ditbewijsnietzouhebbengeaccepteerd.

1. de Volkskrant van 31 mei 2003 2. Van de samenvatting op internet word ik niet veel

wijzer, en ik aarzel om het aan te schaffen: € 14,90 - misschien krijgt STAtOR een recensie-exemplaar.

Fred Steutel is emeritus hoogleraar kansrekening aan de TU Eindhoven; hij is redacteur van STAtOR en van Statistical Theory & Method Abstracts van het International Statistical Institute. E-mail <[email protected]>.

Verschillende bronnen maken in 1868 meldingvan de uitvinding van het verkeerslicht inEngeland. Het eerste verkeerslicht werkte metrodeengroenegaslantaarnsenwerdmetdehandbediend.Hetwasbedoeldomparlementariërseendrukke straat in Londen te laten oversteken. Ditverkeerslicht was geen lang leven beschoren,omdat het kort na de installatie explodeerde. Debedienendepolitieagentraaktegewond.

Daarna gebeurde er een hele tijd niets op ditgebied.Pasin1918werdhetdriekleurigeverkeers-lichtinLondengeïntroduceerd,maardatwerdnogmetdehandbediend.Automatischeverkeerslich-tenwerdenpasin1927geïnstalleerd.DeVerenigdeStaten waren eerder. Al in 1914 verscheen in

Cleveland het eerste electrische verkeerslichtenin1917werdeninSaltLakeCityelektrische,gecoördineerde verkeerslichten geplaatst. Inhoog tempo werden in de jaren twintig grotesteden als New York uitgerust met verkeers-lichten.Datgingoverigensnognietzogemak-kelijk.

Deeersteregelapparatuurbestonduitmetdehandtebedienenbordenoppalenwaaropde woorden ‘STOP’ en ‘GO’ stonden. In 1916werden verkeerstorens gebouwd waaropgrotelampenindekleurengroen,geelenroodgemonteerd waren. De kleuren hadden toennogeenanderebetekenis.Roodbetekendedatalle richtingen dienden te stoppen, geel dat


Verkeerslichten vormen een belangrijk onderdeel van het verkeersmanagement.

Waren er geen verkeerslichten dan zou binnen de kortste keren het verkeer vastlopen

en bovendien het aantal ongevallen toenemen.

Het ontwerpen van een goede verkeerslichten regeling is geen gemakkelijke taak.

In een regeling gaat het om de volgorde van de richtingen die groen krijgen, de

afhandeling van conflicten en de duur van groentijden. De regeltechnicus dient met

allerlei zaken rekening te houden, zoals de veiligheid van fietsers en voetgangers,

een vlotte afwikkeling van auto verkeer, prioriteit voor openbaar vervoer, etc.

In de loop van de tijd zijn er allerlei regelstrategieën ontwikkeld en toegepast.

Henk Taale

GROEN, GEELGEEL EN ROODEN ROODVerkeerslichtenregelingen in Nederland

zijverkeer moest stoppen en de hoofdrichtingenkondendoorrijdenengroendathetzijverkeerkondoorrijdenendehoofdrichtingenmoestenstoppen.Hetkondusgebeurendatjeeenbekeuringkreegvoorhet‘doorgroen’rijden!Pasin1924kregeninNew York de kleuren hun huidige betekenis. Indatjaarwerdookeenbegingemaaktmetdeelek-trificatievandeverkeerslichten.In1934wareneral7.700kruispuntenopdiemaniergeregeld.

InNederlandwerdendeeersteverkeerslichtenindetwintigerjarenvandevorigeeeuwgeïntro-duceerd. In 1930 was er in Eindhoven een ver-keerslichtingebruikenin1936werdendeburgersvan Amsterdam in het Algemeen Handelsbladgemaandomdesignalenvandeverkeerlichtentegehoorzamen.

Metdeuitvindingvandecomputerkwamenermogelijkhedenomderegelingenteverbeteren.Alin 1952 werden in Denver analoge computersgebruiktomopbasisvandetector informatieuiteen set regelingen de meest geschikte te kiezen.De eerste digitale computer deed in 1963 zijnintredevoorhetregelenvanhetverkeerinToronto.Daarna hebben de ontwikkelingen opverkeersregelgebiedelkaarsnelopgevolgd.Metdekomstvandecomputerwerdenookdemogelijk-hedenopmodelgebiedgroter.Deeersteverkeers-modellenwerdenvooralingezetomverkeerslich-tenregelingenteontwerpenenteoptimaliseren.

Inhetvervolgvanditartikelzalwordeninge-gaanopdestandvanzakeninNederland.Ophetgebied van de verkeersregelingen wordt onder-scheid gemaakt tussen lokale regelingen (vooréénkruispunt) en netwerkregelingen.OpvallendisdegeringeervaringinNederlandmetverkeers-regelsystemen voor netwerken. In vergelijkingmet het buitenland hebben de regelingen veellokale intelligentie (OV-prioriteit, fietsers, etc.).Datmaaktehetmoeilijkerdanbijstarreregelingenomnaarnetwerkregelingenovertestappen.Welisreedseenaantalbuitenlandseregelstrategieënvoor netwerken in Nederland geïmplementeerd

en geëvalueerd. De toepassing neemt toe, maarhetovergrotedeelvandekruispuntenwordtnogsteeds lokaal geregeld. Daarom wordt inditarti-kelalleeningegaanoplokaleregelingen.

VerkeerslichtenregelingenWebster

De eerste die zich systematisch bezig hield methet ontwerpen van kruispuntregelingen wasWebster. Een onderzoek over verkeerslichten-regelingenisnietcompleetzondereenverwijzingnaarzijnwerk(Webster1958).Daarinleidthijfor-mulesafwaarmeedevertragingopeenkruispuntgeschatkanwordenengebruikthijdieformulesomeenstarreregeling(vastegroentijden)teont-werpen onder allerlei omstandigheden. Hij deeddatmetsimulaties,waarbijgebruikwerdgemaaktvaneeneenvoudigmodelvanaankomst-enver-trektijdstippen van voertuigen. Op basis van deresultaten van deze simulaties kon een formulevoordecyclustijdengroentijdenverkregenwor-den.Dezeformulewordtnogsteedsgebruikt!

BasisstructuurDe praktijk in Nederland is dat een groot deel(78%)vandeongeveer5.250kruispuntennietstar,maar voertuigafhankelijk geregeld wordt (NHTVen DTV, 1999). Een voertuigafhankelijke regelingwerktmetlusseninhetwegdek.Daarmeewordtgedetecteerd of er voertuigen op een bepaalderichtingaanwezigzijnenkrijgtdierichtinggroen,mits er uiteraard geen conflicterende richtingen


Eers

te v

erke

ersl

icht

van

Ein

dhov

en

(1930

). Fo

to: A

. van

Beu

rden

.

zijndiealgroenhebben.Deduurvandegroentijdhangt afvandeverkeersstroom. De hiaten in deverkeersstroom worden gemeten en indien eenhiaat een drempelwaarde overschrijdt, wordt degroentijd beëindigd. Dat gebeurt ook indien ereenvooraf ingesteldemaximumgroentijdwordtbereikt. Ineenregelingwordenvaakverscheide-ne sets maximale groentijden gehanteerd, bij-voorbeeldvoordeochtendspits,dalperiode,koop-avond, etc. Om deze sets te bepalen wordt vaakuitgegaan van een starre regeling, die weer isgebaseerdopdeformulevanWebster.

Een belangrijke impuls voor de standaardi-satie van voertuigafhankelijke regelingen werdgegevendoordezogenaamdeBasisstructuur,ont-wikkelddoorPeterdeJong indetachtiger jaren.DeBasisstructuurbevateenmanieromhetverkeerteregelenwaarbijeenaantalbelangrijkeregelas-pecten al gespecificeerd is. Toch blijft met dezeregelfilosofienogeengrotematevandetailleringmogelijk.Daardoorontstaatveelflexibiliteitinderegeling en meer mogelijkheden voor de gebrui-ker om de regeling aan specifieke omstandig-hedenaantepassen.Hetbetekentechterookeentoenemendecomplexiteit.

Adaptieve moduleVoor het ontwerpen van voertuigafhankelijkeregelingenwordensetsvaste,maximumgroentij-dengebruikt.Echter,veranderendeomstandighe-den, zoals extra drukte of ontsluiting van eennieuwe woonwijk, kunnen wijzigingen van deze

tijden noodzakelijk maken. Dat betekent extrawerkvoordeverkeersregeltechnicus,tenzijandere,automatische,manierenwordengevondenomdatte doen. De adaptieve module is daarvoor eenmogelijkheid. Deze module gebruikt de formulesvanWebsteromtelkensnieuwemaximumgroen-tijdenteberekenenendezevervolgensinderege-laartoetepassen.Deadaptievemoduleisin1998geïmplementeerd en geëvalueerd op een kruis-punt in Tilburg. Daarbij werd een normaleBasisstructuurregelingalsreferentiegebruikt.Deuitkomst was dat de verliestijden over het alge-meen afnamen (variërend van 3% tot 20%, ziefiguur 1), maar dat er een grote spreiding in zat,afhankelijk van de periode en de verkeersdrukte(GoudappelCoffeng1998).

Evolutionaire algoritmenEen nadeel van de adaptieve module is dat dezebeperkt optimaliseert. Er is geen criterium, geendoelfunctiediegeëvalueerdwordtbijhetbepalenvandenieuwemaximumgroentijden.Daaromisgezochtnaareenbruikbareoptimalisatiemethodewaarbij wel een doelfunctie gehanteerd wordt.GekozenisvoordemethodevandeEvolutionaireAlgoritmen,eenvormvankunstmatigeintelligen-tie (ookwelsoft computinggenoemd)afgekekenvandebiologie.Doormiddelvanrandommutaties,

Figuur 1: Evaluatieresultaten van de adaptieve regeling.

Foto

: Mee

tkun

dige

Die

nst v

an

Rijk

swat

erst

aat.



willekeurige combinaties van oplossingen enselectie van de beste oplossingen wordt gepro-beerd een doelfunctie te optimaliseren. Dezemethode is geïmplementeerd in een simulatie-omgevingenvooreenbepaaldkruispuntzijndrieverschillende typen regelingen (standaard voer-tuigafhankelijk,adaptiefengebaseerdopevolutio-naire algoritmen) getest voor drie verschillendeaanbodspatronen: het oorspronkelijke aanbods-patroonwaarvoordestandaardregelingontwor-penwas,eenpatroonwaarbijhetaanbodopéénrichting sterk was toegenomen en een patroonmet sterk flucturende verkeersstromen (Taale2002). De resultaten zijn gegeven in figuur 2. Tezien is dat voor het normale verkeersaanbod degeavanceerderegelingennietbeterpresterendande standaard regeling. Voor de situaties met eengewijzigd aanbodspatroon passen de adaptieveregeling en de EA-regeling zich beter aan op deveranderde omstandigheden, waarbij deEA-regelinghetbestepresteertbijsterkwisseldeverkeersstromen(scenario3).

ConclusieEenbelangrijkaspectvanverkeerslichtenregelin-genishetinregelen,hetinstellenvanparameters.Door veranderende omstandigheden kan hetnodig zijn parameters anders in te stellen. Door

gebruik te maken van technieken uit het vakge-bied van de kunstmatige intelligentie kan datgeautomatiseerdworden.Bijvoorbeeldmetbehulpvan evolutionaire algoritmen die de beste setparameters voor een bepaalde situatie kunnenbepalenenneuralenetwerkendievanhistorischeinformatie kunnen leren wat in bepaalde situa-tieshetbestegedaankanworden.

Ookanderetechniekenuithetvakgebiedvandekunstmatigeintelligentiewordengetestopdetoepasbaarheidvoorverkeersregelingen.Zowordtgeëxperimenteerd met fuzzy logic, waarmee devaagheidinhetmenselijkredenerenkanwordenbeschreven en gebruikt in regelprocessen. Ookwordt gedacht aan het toepassen van de zoge-naamdeintelligent agents.Deze‘agenten’nemenzelfstandig beslissingen, afhankelijk van hundoelstellingen. De interactie tussen agentenbepaalthetresultaat,bijvoorbeeldderegeling.

Almetalstaandeontwikkelingenineenvandeoudstevakgebiedenophetgebiedvanverkeernietstil,maarblijfteronderzoekgedaanwordennaardebestemanieromkruispuntenteregelenen alle verkeersdeelnemers zo goed mogelijk telatendoorstromen.

LiteratuurWebster, F.V. (1958), Traffic Signal Settings. Road

Research Technical Paper No. 39, London.Nationale Hogeschool voor Toerisme en Verkeer,

DTV consultants (1999). Verkeersregelinstallaties in Nederland. Enquête-onderzoek onder wegbeheerders.

Goudappel Coffeng (1998). Evaluatie adaptieve rege-ling, rapport voor de Adviesdienst Verkeer en Vervoer.

Taale, H. (2002). Comparing Methods to Optimise Vehicle Actuated Signal Control. Proceedings of the 11th International Conference on Road Transport Information and Control, IEE, London, pp. 114-119.

Henk Taale is senior adviseur modellen en regeltechniek bij de Adviesdienst Verkeer en Vervoer van Rijkswaterstaat. Hij houdt zich daar bezig met dynamische verkeersmodel-len, evaluatiestudies en verkeersregeltechniek. Daarnaast werkt hij aan de Technische Universiteit Delft aan een promotieonderzoek op het gebied van verkeersregelingen.E-mail <[email protected]>.

Figuur 2: Simualtieresultaten voor drie typen regelingen.

GesterktdoordesuccessendietijdensdeTweedeWereldoorlog behaald waren met de toepassingvan kwantitatieve methoden op de gebiedentransport en logistiek alsmede door het gebruikervanbijdebesturingvanradarsystemenaandeEngelseoostkust,namindeVSeengroepvan73personen af-komstig uit het bedrijfsleven, dedefensie-overheid en de academische wereld op26 mei 1952 het initiatief om een professioneleorganisatie in het leven te roepen op het gebiedvanOperationsResearch.

ORSA, TIMS en INFORMS Dit leidde tot de oprichting van de Operations

ResearchSocietyofAmerica(ORSA)metalseerstepresidentPhillipMorse,diefaamverworvenhadals auteur van het boek Methods of Operations Research en voor het eind van het eerste levens-jaar publiceerde ORSA de eerste editie van hetroemruchtetijdschriftOperations Researchdattotophedenhetvlaggenschipvanhetvakgebiedis.

Echter niet iedereen was gelukkig met deoprichtingvanORSA.Alsnelontstondbijeenaan-tal betrokkenen onvrede over de wijze waaropMorseenanderenORSAdomineerden.Menvonddat te veel aandacht uitging naar militaire toe-passingen en dat de aanpak te wiskundig was.Achttien maanden na de oprichting van ORSA


5050 jaar georganiseerde OR: oude dame of jonge heer?

Als erkend en georganiseerd vakgebied is Operations Research ruim een halve eeuw oud.

Naar wetenschappelijke maatstaven gemeten is dat betrekkelijk jong, maar het was een

bewogen tijd en er is voldoende gebeurd. Derhalve rijst de vraag wat een halve eeuw

onderzoek op dit fascinerende gebied heeft opgeleverd. Wat is er met de originele vraag-

stellingen gebeurd en hebben er wel baanbrekende ontwikkelingen plaatsgevonden?

Is het gebied verworden tot een behoeftige oude dame of heeft het nog steeds de poten-

tie om een jonge heer te zijn? Een korte analyse.

Emile Aarts en Benjamin Jansen

leiddeditop1december1953totdeoprichtingvanThe Institute of Management Science (TIMS) metWilliamCooperalseerstepresident.Aanvankelijkwas de samenstelling van het TIMS gezelschapbuitengewoon gevarieerd. Wiskundigen, econo-men, statistici, ingenieurs, astronomen en filoso-fen richtten zich met vereende inspanning opbedrijfskundige vraagstukken. Het tijdschriftManagement Sciencewerdhunvlaggenschip.

ORSAenTIMShebbenbeideruimveertigjaarschouderaanschoudergestaanalsdemeesttoon-aangevende vakorganisaties in de wereld op hetgebied van operations research en beide lietenzichgraagvoorstaanophetgebruikvancomplexewiskundige modellen bij het oplossen van lastigeoperationele problemen. ORSA werd algemeenbeschouwdalsdesterkerevandetweeendatgoldvooralinfinancieelopzicht.TIMShadzijntweedeplaats vooral te wijten aan een aantal incidentendat in het begin van de jaren zestig plaatsvond.VanafdezeventigerjarenkwamenORSAenTIMSonder de vrouwelijke leiding van respectievelijkPatriciaMorrisenMarydeMeliminrustigervaar-water.Ervondtoenaderingplaatstussenderiva-liserende organisaties, maar het zou nog velejarendurenvoordatdelogicaoverwonenmentothet inzichtkwamtefuseren.Op31december1994hieldenbeide organisaties op te bestaan om op 1januari1995samenverdertegaanonderdenaamINFORMSmet JohnLittleals eerstepresident.Detweevlaggenschepenwordennogsteedsuitgege-ven, naast tien andere tijdschriften, en momen-teel heeft de organisatie ruim 10.000 leden, ver-spreidoverdehelewereld.

50 jaar ontwikkeling InhetjubileumnummervanOR/MS Todaydatwerduitgegeven ter gelegenheid van het vijftigjarigjubileum van de combinatie ORSA/TIMS geeftSaulGassdoormiddelvaneentijdlijneenbuiten-

gewoon interessant overzicht van geschiedenisvandeORenvandejubileumperiode1.Gasslegtde oorspong van de operations research bij deintroductie van de verwachtingswaarde doorBlaisePascalin1654.ViademethodevanNewton,deregelsvanBayes,dekleinstekwadratenmetho-de van Gauss en Legendre, Gantt charts, Markovketens en Motzkins transportstelling definieerthijhetjaarnulvandeoperationsresearch(1936)als het moment waarop de term operationsresearch voor het eerst in de literatuur gebruiktwordt.Dejaren1940-1950latenvooralveeltheo-retischeontwikkelingenzienopdegebiedenline-aireprogrammeringenspeltheorie,metdeintro-ductievandeSimplexMethodein1947alshoogte-punt. Tevens wordt in die periode veel aandachtbesteed aan de ontwikkeling van les- en studie-materiaal;in1948wordtophetMITvoorheteerstindegeschiedeniseenOR-collegegedoceerd.

Tussen 1950 en 1960 neemt de aandacht toevoorpraktischetoepassingen.Ditleidttotdedefini-tievaneenaantalnieuweprobleemgebiedenvanzowelbedrijfskundige,industriëlealseconomischeaard;eenvoorbeeldisdeeconometrie.Vanaf1960wordtORtheoretischer.Dethema’swordenmeerwiskundigendepublicatiesindevlaggenschepenwordenmindertoegankelijkvoorniet-specialisten.DeoprichtingvandeMathematicalProgrammingSocietybeginjarenzeventigmoetookinditlichtbezienworden.Tussen1980en1990wordenrela-ties gelegd met technieken die oorspronkelijkafkomstig zijn uit de kunstmatige intelligentiewaaronder expert systemen, heuristische zoek-methoden,genetischealgoritmen,constraintpro-grammingenneuralenetwerken.Vanaf1990zienweeenverschuivinginderichtingvandeontwik-kelingvangrotesoftwarepakkettendiealgemeentoepasbaar zijn. Voorbeelden zijn systemen voorenterprise resource planning,geografischeinforma-tieverwerkingennetwork-enabledoptimization.



Tot slot noemen we het vermeldenswaardigefeit dat Gass drie Nederlanders in zijn lijst heeftopgenomenwiernamenvoortleveninhetvak,tewetenEdsgerDijkstrabekendvanDijkstra’skortste-pad algoritme, Jac Benders bekend van Benders’decompositie en Nobelprijswinnaar TjallingKoopmans,éénvandegrondleggersvanlineaireprogrammeringendualiteit,envanhetkwadra-tischetoewijzingsprobleem.

Waar staan we nu? DegrotelijnindeontwikkelingdieGassschetst,loopt van praktische toepassingen via theoreti-scheformaliseringnaargeneriekeaanpakkendiein algemeen toepasbare software pakketten ver-paktzijn.Spreadsheetsenschedulingtoolsmakentegenwoordig onderdeel uit van standaardWindowsapplicatiesoftwareenzijnbeschikbaaropnagenoegallePCsenLaptops.Veeloperationsresearchtechniekenzijnhedentendageverpaktin software gereedschappen maar de problemendie moeten worden aangepakt zijn nog steedsdezelfdealsdievanvijftigjaargeleden:hoezetjeefficiënt en effectief informatie om in beslissin-gen. De verschijningsvorm van de problemen isechter anders dan toen, omdat er extreem veelmeer informatie en extreem veel meer reken-krachtbeschikbaaris.Ditheeftgeleidtotdeont-wikkeling van gereedschappen die kunnenomgaanmetgroteverzamelingengegevensen/ofmetzeercomplexemodellen.Voorbeeldendaarvanzijn de ontwikkeling van modelleeromgevingenenvanoptimaliseringstechniekendiegebruiktkun-nen worden bij het oplossen van ontwerpproble-menmetveletientallenparameters.

Doordatdetechniekenverpaktzijninsoftwaregereedschappen komt de nadruk te liggen op detoepassing ervan. Dat betekent dat het vak vanoperations research consultant zal herleven. Detoegevoegdewaardevanhetgebruikvansoftware

gereedschappen zal immers alleen gerealiseerdworden door de ontwikkeling van adequatemodellen en door een juiste wijze van toepassenvande‘standaard’oplostechnieken.Inditlichtkandeoperationsresearchconsultantgezienwordenalsdemusicusdiedesoftwaregereedschappenalsinstrument bespeelt. Het zal duidelijk zijn dat demeer getalenteerde en beter geoefende speler debetereenmooieremuziekzalmaken.Ditbetekentechter ook dat er weer aandacht besteed moetworden aan de opleiding van goede operationsresearch consultants; een activiteit die inNederland nog maar weinig prioriteit heeft. Ookhetaanzienvandeoperationsresearchconsultantzou vergroot moeten worden; maatschappelijkgezienisdefunctieinNederlandzonderveelbete-kenis,zonietvolledigonbekend.Eensnelleverge-lijkingmetGrootBrittanniëleertdatpremierBlaireen Chief OR analist in dienst heeft, een functiedieministerBalkenendenogmoetinstellen.

Totslot.Ruimvijftig jaargeorganiseerdeoper-ations research heeft ertoe geleid dat complexemodellen en oplostechnieken direct beschikbaaren inzetbaar zijn geworden. Dat wil zeggen datveelmodellenentechniekenzijnuitgegroeidtotstatige oude dames. De moderne operationsresearchconsultantzalzichechteralsambitieuzejonge heer moeten opstellen om een waardigbegeleidertezijn.

Noot1. Saul Gass (2002), Great Moments in HistORy, OR/MS

Today, October, 31-37.

Emile Aarts is wetenschappelijk programmadirecteur bij Philips Research. Daarnaast is hij hoogleraar infor-matica aan de Technische Universiteit Eindhoven en senior consultant bij het Centrum voor Quantitatieve Methoden. E-mail <[email protected]>.

Benjamin Jansen is managing partner/senior consul-tant bij CQM bv in Eindhoven. E-mail <[email protected]>.

Onlangsoverleedop90-jarigeleeftijdprof.GijsbertGoudswaard(1912-2003),dievan1974-1977directeur-generaalvanhetCentraalBureauvoordeStatistiek(CBS)isgeweest.Goudswaardwaseenzowelnatio-naalalsinternationaalgerespecteerdstatisticus.HijwasondermeerdirecteurvanhetPermanentOfficevan het International Statistical Institute, hoogle-raarindestatistiekaandeVUengafleidingaanhetCBS in de meest roerige jaren uit de geschiedeniservan.HetwasdeperiodewaarbijdehelftvanhetCBS naar Heerlen moest worden verplaatst. DezeverplaatsingwaseengigantischeondernemingdieGoudswaard dankzij zijn diplomatieke gaven ingoedebanenwistteleiden.

International Statistical InstituteNazijnstudietradGoudswaardin1945indienstalsmedewerkervanhetPermanentOfficevanhetInternationalStatisticalInstitute(ISI).Ditbureauissindszijnoprichtingin1913inhetgebouwvanhetCBSgehuisvest.AanhethoofdvanhetOfficestondMethorst,diedezefunctievanaf1913tot1947heeft bekleed, waarvan tot 1939 gecombineerdmetdefunctievandirecteur-generaalvanhetCBS.

In1948volgdehijMethorstopalsdirecteurvan

het Permanent Office. Een jaar later volgde zijnbenoeming tot lector in de statistiek aan de VrijeUniversiteitvanAmsterdam.Meteenopenbarelesover De moderne statistiek en haar plaats in het hoger onderwijs aanvaardde hij dit ambt. De lesbiedt een interessante blik op de stand van zakenvanhetgeheleterreinvandestatistiekindietijd.ZostaatGoudswaardookstilbijdetaakvandestatisti-schebureaus.Hetishuntaak,stelthijondermeer,‘[…]wantrouwenofonwiltevoorkomenofwegtenemen door een juiste voorlichting over het doelwaarvoorhetmateriaalwordtverzameldenvoortsdoor de opgelegde last tot het noodzakelijk mini-mumtebeperken[…]’,woordendienogsteedsactu-eelzijn.Driejaarlaterwordthijbenoemdtotbuiten-gewoonhoogleraarindestatistiekaandeeconomi-schefaculteitvandezelfdeuniversiteit.Zijninaugu-rele rede handelt over Specialisatie, integratie en internationale statistiek.Hierinstaatdeinternatio-nale samenwerking op statistisch gebied centraal.Ver-meldenswaardisverderzijnbewerkingin1955vanhetbekendeleerboekoverstatistiekvoorecono-men, dat O. Bakker - destijds plaatsvervangenddirecteurophetCBS-hadgeschrevenendatsinds1934maarliefst10herdrukkenkreeg.GoudswaardsbewerkingbetrofheteerstedeeldathandeltoverDe statistische methode(8edruk).

EenvandebelangrijketakenvanhetISIishetorganiserenvanconferentieswaaraanstatististiciuit de gehele wereld deelnemen. In 1947 namGoudswaardinWashingtondeelaandeeerstenadeTweedeWereldoorloggehoudenISI-conferentie.HijwastevensredacteurvandeProceedingsvandezeconferenties.ZelforganiseerdeGoudswaardde ISI-conferenties van Bern (1949), New Delhi(1951) Rome (1953) en Rio de Janeiro (1955). Tijdenszijn werkzaamheden bij het CBS bleef hij nauwbetrokkenbijdeactiviteitenvanhetISI.Tweekeerwerd hij gekozen als Secretary General (1957-61;


IN MEMORIAMIN MEMORIAM

Jacques van Maarseveen

Prof. Gijsbert Goudswaard Prof. Gijsbert Goudswaard


1965-69)enindejarenvanzijnfunctiealsDGvanhetCBSwashijtevensvice-presidentvanhetISI.

Internationaalkwamdewaarderingvoorzijnverdienstentotuitdrukkingtoenhijin1970werdgekozentotHonoraryFellowvandeRoyalStatisticalSociety te Londen. Een eer die hij als een van deeersten ontving en die voor slechts weinigen isweggelegd.DeenigeandereNederlanderdiedezeeertotnutoetendeelviel,isprof.W.R.vanZwet.

Centraal Bureau voor de StatistiekIn 1954 verwisselde Goudswaard zijn functie bijhetISIvoordievanraadsadviseurbijhetCBS,vanaf1961 omgezet in de persoonlijke titel van weten-schappelijkadviseur.Indiefunctieadviseerdehijde directie over allerlei statistische aangelegen-heden en leerde hij het werk van het CBS eerstgrondig kennen. In 1964 volgde de benoemingvan Goudswaard als adjunct-directeur. Idenburgwas toen directeur-generaal en Verstege zijnplaatsvervanger.Deze laatstevolgdeIdenburgin1966 op als directeur-generaal met Goudswaardalszijnplaatsvervanger.TyperendeeigenschappenvanGoudswaardwarenzijngrotenuchterheidenpraktischezienswijze.Hetwarendezelfdeeigen-schappendiehemzouitstekendvanpaskwamentoen het CBS in 1973 ernstige organisatorischeproblemen ondervond door de beslissing van deregering om de helft van het Bureau (ca. 1.000arbeidsplaatsen)naarHeerlenoverteplaatsen.

Verstegehadzichmethandentandtegendebeslissingverzeten legdedaaromzijnfunctie injanuari1973neer.GoudswaardvolgdeVerstegeopenstondvoordetaakdespreidingvanhetBureauover twee vestigingen in 4 à 5 jaar tot stand tebrengen.Daarbijmocht,aldusministerLangmanvan Economische Zaken, de interne en externefunctionering van het Bureau (de kwaliteit vande statistieken) niet in gevaar gebracht worden.Datwasgemakkelijkergezegddangedaan.Doorde spreidingsoperatie konden tijdelijk bepaaldestatistieken niet worden samengesteld en ont-

stonden er grote achterstanden, die soms eerstjaren later werden ingelopen. Bovendien wildeLangman dat moest worden aangegeven wat demogelijkhedenwarenomoplangeretermijnmeerdan 1.000 arbeidsplaatsen naar Heerlen over tebrengen. Hiertegen had Goudswaard gezien degroteonrustonderhetpersoneelernstigebezwa-ren. Samen met de voorzitter van de CentraleCommissievoordeStatistiek,prof.P.deWolff,wisthij de opvolger van Langman op EconomischeZaken, Lubbers, te overtuigen dat dit geen haal-barezaakwas.Deonrustonderhetpersoneelbleefbestaan.DezenamGoudswaardwegdoordemede-werkers te Voorburg toe te zeggen dat bij over-plaatsing van hun huidig werk voor hen in devestiging Voorburg een plaats zou worden gere-serveerd. Deze toezegging deed hij geheel opeigen gezag. Dit tot nogal ongenoegen vanEconomische Zaken. Zijn toezegging was echtergebaseerdopeendoorhemzelfgemaakteperso-neelsraming, waarbij hij rekening hield met hetreparatie-enuitbreidingsprogramma.

TijdenszijnCBS-periodewasGoudswaardookenige tijd secretaris van de Centrale Commissievoor de Statistiek in Nederland, een commissiedie de statistische informatievoorziening van deoverheid bevordert en het werkprogramma vanhetCBSbeoordeelt.Ookwashijenigetijdlidvandeze commissie. Daarnaast is hij gedurende zijngehelecarrière(voorééndagindeweek)hoogle-raarindestatistiekaandeVrijeUniversiteitgeble-ven. Tevens was hij erelid van de NederlandseVerenigingvoorStatistiekenOperationeleResearch.

DeverdienstenvanGoudswaardzijnookdoorderegeringonderkend.In1975werdhijbenoemdtotRidder indeOrdevandeNederlandseLeeuwen bij zijn vertrek van het CBS werd hij doorKoninginJulianabenoemdtotCommandeurindeOrdevanOranje-Nassau.

Jacques van Maarseveen is historicus en was hoofd van enkele hoofdafdelingen op het CBS.

Resultaten•112lezershebbendeenquêteingevuldengeretour-

neerd. Hiervan waren er 90 per post en 22 pere-mail.VeelpostenquêteswarenalbinnentoendeelektronischeversienogviadeVVS-mededelingenwerdverstuurd.Tweeenquêteszijnpasbinnenge-komen nadat de analyses al waren gedaan; dezezijnbuitenbeschouwinggebleven.

•Overhetalgemeenzijnderespondententevredentotheeltevreden.Opde5-puntsschaal‘WatvindtUvandeinhoudvanSTAtOR:oninteressant(1)…inte-ressant(5)’scoort86%een4of5.Dediepgangvandeartikelenwordtdoor70%alspreciesgoederva-ren, 26 % vindt STAtOR te oppervlakkig. Over deopmaakis93%neutraaloftevreden.

•Opdeja/neevragen‘IkleesSTAtORgraag’,‘STAtORverschaftmijmeerinzichtindetoepassingenvanstatistiekenOR’en‘STAtORisvooreenbreedpubliektoegankelijk’zegtrespectievelijk95,81en87%ja.

•Overhetontbrekenvanformulesbestaatmindereensgezindheid:meerdandehelftvindtditjam-mer(2%)ofsomsjammer(49%); 41%vindtditprettig, en 7 % heeft geen mening. Hier staantweegroepenlezersdustegenoverelkaar.

•DeverhoudingtussenstatistiekenORisvolgens83%vandeinzendersisinbalans;14%vindterteveelORinstaan,2%teveelstatistiek.

•Defrequentievanverschijnen,viermaalperjaar,wordt door 86 % als goed beoordeeld; 13 % zou

zelfsgraagmeerSTAtORsindebuskrijgen.• Weinig mensen lezen STAtOR helemaal; 72%

voordehelft totdriekwart.Enbijna2/3vandeinzendersbewaartSTAtOR.

RapportcijferDespannendstevraagvooronswashetrapportcijfer.Degegevenscijferslopenuiteenvan4(tweemaal)tot10 (eenmaal); 71 lezers (64 %) geven een 8 of hoger.Gemiddeld krijgen we een 7.7. De hoogleraren zijnnog iets positiever (de anderen waren toch nietstreng/bot?)inhunoordeel:zijgevengemiddeldeen8.Overhetberoepvandeinzenderskunnenwever-dernietzoveelzeggen,wantdeenehelftvanderes-pondentenheefteenvakgebiedingevuld(econome-trist,statisticus),endeanderehelfteenfunctie(amb-tenaar, hoogleraar, directeur). Van 34 personen lijkthet zeker dat ze aan een universiteit werken ofgewerkthebben;van15 lijkthetzekerdatze inhetbedrijfsleven werken. De overigen (statisticus, wis-kundige)zijnnieteenduidigondertebrengen.

Nieuwe onderwerpenWehebbenookgevraagdnaaronderwerpenwaar-overumeerzouwillenlezeninSTAtOR.Eenaantalmensen noemt actuariaat/banken/verzekeringen.Zijwordenal indeeerstvolgendeSTAtORophunwenkenbediend.Eenaantalanderennoemtclinical trials en biomedische toepassingen. Ook statistiek/


STAtOR bestaat inmiddels drie jaar, en de redactie was benieuwd naar uw mening over dit blad.

Daarom hebben we dit voorjaar een enquête gehouden. Over het algemeen zijn de responderen-

de lezers tevreden tot zeer tevreden met STAtOR. Een nonrespons onderzoekje heeft de redactie er

aan herinnerd dat het verzamelen van goede data niet eenvoudig is.

Lezersenquête STAtORLezersenquête STAtOR


OR in (grootschalige) industriële toepassingenwordt een aantal malen genoemd. Sommigelezers verlangen terug naar Kwantitatieve Methodenenhetoranjemededelingenblaadje;zijzoudengraagmeerverenigingsnieuwsinSTAtORzien. Een greep uit de onderwerpen die slechtseenmaal worden genoemd: sport en statistiek,voorraadbeheer, N=1 onderzoek, relatie ziekte/milieu/verkeer,langetermijnplanninginverbandmetcatastrofes,zoalsbijvoorbeeldaardbevingen.

Bij de opmerkingen werd een aantal malengezegddatSTAtORteveelgeschiedenis,interviewsen levensbeschrijvingen bevat. Maar de meesteopmerkingenwarencomplimentenaanhetadresvanderedactie,indetrantvan‘Gazodoor’.

NonresponsDeVVS-ORheeft949leden,enerzijn112vragen-lijstenteruggekomen.Datisnoggeen12%.Aanderesultatenkunnendanookgeenhardeconclusiesworden verbonden zonder een non-responsonderzoekje. Het zou bijvoorbeeld best kunnendatdehelftvandeledenSTAtORongelezenindeprullenbakgooit.

Debedoelingwasomaan10personendiegeenenquête hadden teruggestuurd, te vragen of zeSTAtOR wel eens bekeken, en wat ze er dan vanvonden.Daartoehaddenweatrandom15personenuit de volledige ledenlijst geselecteerd, zodat wewatreservezoudenhebben.Ditbleeknietvoldoen-de,laterzijnnog10extrapersonengetrokken.

Vandeze25personenwarener2nadrieavon-denbellennogsteedsnietthuis.Van9personenhebben we een bruikbare reactie gekregen. Vandeoverige14zijner11nietbenaderd:4haddeneengeheimtelefoonnummer(denummersstaannietindeledenlijstenmoestenviaKPNwordenach-terhaald), 5 hadden de enquête reeds (onderte-kend) ingestuurd, 1 had alleen een werkadresopgegevenendatwaszo’ngroteinstellingdathetzinloos leekdaarheentebellen,en1waseenex-geliefdedieechtnietkonwordengebeld.Metde

overige3personeniswelcontactgeweest,maar1waspassindsaugustuslid,1bleekdeenquêtealanoniemtehebbengeretourneerd,enbijdelaat-stewaseenluidruchtigfeestjeaandegang,zijzeinietstewetenvandeVVS-OR.

Een eerste conclusie uit het nonrespons onder-zoekjekanalzijndatdeVVS-OReenkleinwereldjeis:indesteekproefvan25bevondenzich,naastdeex-geliefde, ook een directe collega (op dezelfde gang),eenoud-collega.Hunreactieszijnmeegenomen.

Van de 9 personen die aan het non-responsonderzoekje hebben meegedaan, zijn er 3 dieSTAtOR niet of vrijwel niet lezen. Een van deze 3personenzegtalzo’n20jaar‘slapendlid’tezijnenvrijwel geen statistisch werk meer te doen. Vijfnon-respondenten vinden STAtOR eigenlijk weleenleukblad.Dematewaarinzijhetlezenhangtaf van de onderwerpen die aan bod komen. EénvandezevijfpersonenheeftSTAtORonlangszelfsgebruikt bij de voorbereiding van een lezing. Delaatste non-respondent was ronduit enthousiastoverSTAtOR.

ConclusieHetlijkteropalsofSTAtORdooreengrootdeelvande leden wordt gewaardeerd. Het grootste deelvan de respondenten is goed te spreken overSTAtOR,eneenaanzienlijkdeelvandebevraagdeniet-respondenten eveneens. We hebben veelideeën voor nieuwe onderwerpen gekregen.Geziendereactieszullenweindetoekomstmis-schien minder levensbeschrijvingen en inter-views plaatsen. En een punt waarover we in deredactievergaderingnogeensvangedachtenkun-nenwisselenishetaldannietopnemenvanfor-mules.Eenrespondentsuggereerdeomafentoeenkele formules in een apart kadertje te zetten.Maarja,waartrekjedandegrens?

De boekenbon is gewonnen door Jan Klaas Wieringa, docent opleiding Bedrijfskunde in Informatica. Wij zul-len contact met hem opnemen.

Eens per drie jaar wordt door de MathematicalProgramming Society diverse prijzen uitgereiktvoorgerenommeerdonderzoekophetgebiedvande mathematische besliskunde. Deze prijzen wor-den tijdens de driejaarlijkse internationale sym-posiauitgereikt.DitjaarvielentweeNederlandersin de prijzen: de Dantzig prijs• ging naar LexSchrijver (CWI) en de Fulkerson prijs ging naarBert Gerards (CWI/TUE) en (opnieuw!) LexSchrijver.Zijontvingendeprijzentijdenshet17thInternational Symposium on MathematicalProgramming(7-11augustus)inKopenhagen.Vanhartegefeliciteerd!

Dantzig prijs:The Dantzig prize is awarded for original work which, by its breadth and scope, constitutes an out-standing contribution to the field of mathematical programming. It is awarded jointly by this Society (MPS) and the Society for Industrial and Applied Mathematics (SIAM). CitaatrapportjuryAlexander Schrijver has made deep and fundamen-

tal research contributions to discrete optimization, including the applications of the ellipsoid method in combinatorial optimization, disjoint paths on surfaces, matrix cones and their applications, poly-hedral and cutting plane theory, and submodular functions. His landmark book ‘Theory of Linear and Integer Programming’ and his three-volume work ‘Combinatorial Optimization: Polyhedra and Efficiency’ constitute definitive accounts of the history and present state of discrete optimization, and will influence researchers for decades to come. Characterized by insights that are both broad and deep, and by a continual pursuit of simplification and unity, Schrijver’s work is scholarship at its best.

Fulkerson prijsThe Fulkerson prize is for outstanding papers in the area of discrete mathematics and is sponsored jointly by the Mathematical Programming Society and the American Mathematical Society.CitaatrapportjuryMatroid representation theory studies the question of when a matroid is representable by the columns

MPS-prijzen voor NederlandersMPS-prijzen voor Nederlanders

Bert Gerards (rechts). Alexander Schrijver (links).


of a matrix over some field. The matroids represen-table over GF(2) and GF(3) were characterized by their excluded minors in the 1950s and the 1970s respectively. Rota then conjectured that the matroids representable over any finite field GF(q) could be characterized in terms of a finite list of excluded minors.

For more than twenty five years, progress on Rota’s conjecture stalled. The proofs for GF(2) and GF(3) relied on the uniqueness properties of repre-sentations over these fields, properties that do not hold for other fields. Thus the result of Geelen, Gerards and Kapoor came as a big surprise. The paper of Geelen, Gerards and Kapoor gives an excluded minor characterization for matroids represented over GF(4) by working around the non-uniqueness of the representation. It has reawa-kened interest in the area of matroid representati-on and brought renewed hope of progress towards the solution of Rota’s conjecture.

Submodular functions provide a discrete analog of convex functions, and submodular function mini-mization arises in such diverse areas as dynamic and submodular flows, facility location problems, multiterminal source coding, and graph connectivi-ty problems. The first polynomial-time algorithm for submodular function minimization was given by Grötschel, Lov’asz, and Schrijver in 1981; however, the algorithm relies on the ellipsoid method, requires advance knowledge of bounds on the function values, and is not combinatorial. In 1999, the papers of Iwata, Fleischer, and Fujishige, and of Schrijver independently gave combinatorial, strongly polyno-mial-time algorithms for this fundamental pro-blem. These results are a significant step in the his-tory of combinatorial, strongly polynomial-time algorithms for discrete optimization problems, and can be compared with the Edmonds-Karp algorithm for the maximum flow problem and Tardos’s algo-rithm for the minimum-cost flow problem.•Niet te verwarren met de Van Dantzigprijs van de VVS.

NIEUW IN STATA 8» Graphics: een nieuwe look, publication quality

» Grafische gebruikersinterface: alle commando’s via een dialoog uitvoeren

» Database management: ODBC support, meer missing values

» Meer statistische functies: MANOVA, MANCOVA en VAR, SVAR meer…

» Programmeerfuncties: object georiënteerd program-meren, GUI

» Stata 8 is sneller

post Postbus 220, 5150 AE Drunen

bezoek Grotestaat 401a, 5142 CB Waalwijk

te lefoon 0416 - 378 125 (Stata) of 0416 - 543 444,

fax 0416 378 385, www.smitconsult.nl

Smit Consult is ondergebracht bij Cosinus Computing BV


The new GenStat® for Windows® 6th Edition, availa-ble now, boasts a long list of new features and improve-ments.

GenStat’s reputation for the quality and accuracy of its statistical functionality is unparalleled.

GenStat is developed at Rothamsted Experimental Station where many of the standard statis-tical techniques still in use were first discovered, and it has served the needs of the statistical community worldwide for over 30 years!

The package is developed by statisticians who understand the real needs of users and have first hand experience of dealing with challenges in the ‘real world’.

GenStat has the broadest range of statistical tools, all available in the standard package with no additional modules to install and pay for.

With its own, powerful and flexible high-level language, GenStat allows you to extend and cus-tomise its functionality virtually without limits. (Should you prefer to work with the user-friendly and familiar Windows® menu structure without writing a single line of ‘code’ that is, of course, also possible.)

If you have not tried GenStat recently this would be a good time to take another look! GenStat has been completely revised based on major market research and user feedback initi-atives. In fact, in a recent series of focus group studies the respondents (consisting of profes-sional users of statistical software from a variety of sectors) ranked GenStat as the best pac-kage currently on the market! Contact us to find out why…

Formoreinformationpleasecontact:

Cosinus Computing, Postbus 220, 5150 AE Drunen, The Netherlands tel. +31 (0) 416 543 444, fax +31 (0) 416 378 385, [email protected] http://www.cosinus.nl

With GenStat you know you can!

Probably The besT sTaTisTics Package currenTly on The MarkeT!

GenStat is a registered trademark of VSN International Ltd. NAG is a registered trademark of the Numerical Algorithms Group Ltd. Windows is a registered trademark of Microsoft Corporation. All other trademarks are acknowledged. Errors and omissions excepted. Subject to availability. Specifications or terms may change without notice. International availability, pricing and terms may vary. © VSN International Limited.

Documents

STAtOR - vvsor.nl · het toch vooral wiskunde te zijn met maar een beperkte dosis natuurkunde. Gelukkig vond ik die wiskunde met verzamelingenleer en zo veel inte-ressanter dan natuurkunde