STEREOTYPA

Σχεδιάγραμμα ΈκθεσηςΣτερεότυπα

Στερεότυπα

Ορισμός

Στερεότυπα είναι σταθερές, ταξινομημένες αντιλήψεις, που συνήθως οφείλονται σε ελλιπή πληροφόρηση, σχετικά με χαρακτηριστικά τα οποία αποδίδονται στα μέλη μιας ομάδας. Τα στερεότυπα εσωτερικεύονται αυθόρμητα ή ασυνείδητα από το άμεσο περιβάλλον, θεωρούνται αυτονόητες αντιλήψεις και γίνονται δεκτές από άτομα και λαούς, χωρίς να τα υποβάλουν σε λογική επεξεργασία. Με βάση τις στερεότυπες αυτές αντιλήψεις αξιολογούμε συνήθως πολύ απλά και αβασάνιστα τις άμεσες παραστάσεις και εμπειρίες που έχουμε. Έτσι, τείνουμε να έχουμε μια προκαθορισμένη - στερεότυπη γνώμη και κρίση για τη στάση των μελών άλλων ομάδων και να εξιδανικεύουμε τα πρότυπα, τους τρόπους συμπεριφοράς και τον τρόπο ζωής της δικής μας ομάδας, π.χ. λέμε «οι Βόρειοι είναι ψυχροί», «οι γυναίκες έχουν ορισμένους ρόλους, διαφορετικούς από εκείνους των ανδρών» κ.λπ.

Διασάφηση: Πολλές φορές τα στερεότυπα συγχέονται με τα πρότυπα ή και τις προκαταλήψεις, ενώ στην πραγματικότητα οι έννοιες είναι διαφορετικές. Με τον όρο πρότυπο εννοούμε οτιδήποτε μπορεί να χρησιμεύσει ως υπόδειγμα ή ως μοντέλο για μίμηση. Με τον όρο προκατάληψη νοείται η επηρεασμένη γνώμη για πρόσωπα, πράγματα ή καταστάσεις. Τα στερεότυπα ως αντιλήψεις εκτείνονται σε ευρύτερη κλίμακα δραστηριοτήτων και συμπεριφορών και μόνο ως προς ορισμένα γενεσιουργά αίτια ή και ορισμένες εκφάνσεις τους συμπίπτουν με την προκατάληψη.

Μορφές

Τα στερεότυπα απλώνονται σε όλο το φάσμα των δραστηριοτήτων τόσο των ατόμων, όσο και των κοινωνιών. Επισημαίνουμε τους συνηθέστερους τομείς στους οποίους αναφέρονται: Οικονομικός, Πνευματικός, Κοινωνικός, Πολιτικός, Εθνικός, Θρησκευτικός, Πολιτιστικός (παράδοση, τρόπος έκφρασης, Τέχνη: Λογοτεχνία, Γλυπτική, Αρχιτεκτονική).

Χαρακτηριστικά

Τα στερεότυπα:- βασίζονται σε προϊδεάσεις, δηλ. σε προκατασκευασμένες ιδέες και κρίσεις - δεν εμπεριέχουν αναλυτικές αιτιολογήσεις- εκφράζονται με επιθετικούς προσδιορισμούς και τυποποιημένες φράσεις - είναι γενικευτικά σύνολα για ένα λαό ή κοινωνική ομάδα- ενεργοποιούνται χωρίς σκέψη, με τρόπο αυτόματο και μηχανικό- παρεμποδίζουν τη λειτουργία της κρίσης- καθορίζουν αποφασιστικά την αντίδραση και τη συμπεριφορά ενός ατόμου απέναντι στα μέλη ομάδων.

Αίτια επικράτησης στερεοτύπων

Η οικογένεια:- ως πρωταρχικός φορέας αγωγής επηρεάζει και καθορίζει την αδιάπλαστη νεανική σκέψη.- γονείς με χαμηλό πνευματικό επίπεδο μεταδίδουν λανθασμένες αντιλήψεις και προκαταλήψεις

Εκπαιδευτήρια ΚαίσαρηΕπιμέλεια: Γιωτάκου Κωνσταντίνα

246


στα παιδιά τους.- η οικογένεια σήμερα χάνει σε μεγάλο βαθμό το νόημα της εστίας. Απουσιάζει ο διάλογος ανάμεσα στα μέλη της κι έτσι δε μεταδίδονται ανθρωπιστικές αξίες στους νεότερους.

Πνευματικά:- το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο- η άγνοια, η ημιμάθεια, η δοκησισοφία- η έλλειψη κριτικής σκέψης για σφαιρική θέαση των γεγονότων- η αυταρχική και δασκαλοκεντρική μορφή της εκπαίδευσης (βιβλία και δάσκαλος, φορείς στερεοτυπικών αντιλήψεων). Παρέχει στείρες γνώσεις και όχι γενική καλλιέργεια με αποτέλεσμα τα παιδιά να παγιδεύονται σε αναχρονιστικές αντιλήψεις. Το ίδιο το σχολείο μάλιστα διαιωνίζει στερεότυπα π.χ. οι καλοί μαθητές είναι και καλά παιδιά, ενώ οι κακοί μαθητές θεωρούνται λιγότερο καλά παιδιά κ.λπ.- η ύπαρξη δογμάτων φανατίζει τα άτομα και τα καθιστά άβουλα.

Τα ΜΜΕ με τη:- μεγάλη διάδοση και την αναμφισβήτητη απήχησή τους- παραπληροφόρηση και την προπαγάνδα- καλλιέργεια εθνικιστικού πνεύματος- μέσω της ειδησεογραφίας αλλά και διαφόρων εκπομπών ή σήριαλ προβάλλονται πρότυπα κακής ποιότητας που συνδέονται και με στερεότυπες αντιλήψεις.- τα ΜΜΕ έχουν μετατραπεί σε κερδοσκοπικές επιχειρήσεις. Προβάλλουν το καταναλωτικό μοντέλο ζωής και με αυτό τον τρόπο διαιωνίζεται το στερεότυπο ότι επιτυχημένος είναι αυτός που έχει πολλές υλικές ανέσεις.

Η παράδοση:- η προγονοπληξία λειτουργεί απορριπτικά για τους άλλους λαούς- η συνύπαρξη του παλιού με το καινούργιο (χάσμα γενεών).

Κοινωνικά:- ο σύγχρονος τρόπος ζωής δεν αφήνει στο σύγχρονο άνθρωπο περιθώρια να σκεφτεί- οι κοινωνικές ανισότητες και οι ιδεολογίες τους μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά- ο ατομισμός και η ιδιοτέλεια- κρίση αξιών - ηθική χαλάρωση, άρα έλλειψη σεβασμού σε κάποιες κοινωνικές ομάδες.- αστικοποίηση που οδηγεί στην αποξένωση και τη χαλάρωση των κοινωνικών θεσμών. Επομένως, υποβοηθάται η επικράτηση στερεότυπων αντιλήψεων εις βάρος κάποιων ομάδων.- αν και σήμερα το πνευματικό επίπεδο των ανθρώπων είναι υψηλότερο, ο σύγχρονος τεχνοκρατικός και υπερκαταναλωτικός τρόπος ζωής έχει απογυμνώσει ηθικοπνευματικά τον άνθρωπο, καθιστώντας τον πω ευάλωτο απέναντι σε τέτοιες αναχρονιστικές αντιλήψεις όπως τα στερεότυπα.

Πολιτικά:- δημαγωγοί, στο όνομα της εξουσίας, καλλιεργούν το λαϊκισμό και τον εθνικισμό. Ορισμένοι πολιτικοί μεταθέτουν την ευθύνη για τα βασικά κοινωνικά προβλήματα σε διάφορες ομάδες, όπως σε μετανάστες και σε μειονότητες, οπότε σκόπιμα ενθαρρύνουν τη δημιουργία και τη διατήρηση στερεότυπων σε βάρος τους.


247


Θρησκευτικά:- τα θρησκευτικά δόγματα καλλιεργούν ένα γενικότερο τρόπο άκριτης αποδοχής των γεγονότων και των καταστάσεων.

Ψυχολογικά:- τραυματικές εμπειρίες λαών τους οδηγούν σε συναισθηματικές κι όχι λογικές αξιολογήσεις- η σιγουριά που εξασφαλίζει η σκέψη και η δράση, όταν βασίζεται σε προκαθορισμένα πλαίσια.- ψυχολογικά προβλήματα και εσωτερική ανεπάρκεια ορισμένων ανθρώπων που, στην προσπάθειά τους να φανούν ανώτεροι, υποτιμούν αυτούς που έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά.

Συνέπειες – Κίνδυνοι από την επικράτηση στερεοτύπων

* Στον οικονομικό τομέα: Αποτελούν τροχοπέδη και επιβραδύνουν την οικονομική ανάπτυξη, γιατί παρεμποδίζουν τη λήψη πρωτοβουλιών. Οι οικονομικές μέθοδοι οφείλουν να χαρακτηρίζονται από ευελιξία και προσαρμοστικότητα, καταστάσεις που έρχονται σε αντίθεση με τα οικονομικά στερεότυπα, τα οποία αλλάζουν μεν σε βάθος χρόνου, αλλά με αργούς ρυθμούς, για να μεταλλαχτούν πιθανότατα σε άλλα στερεότυπα.

* Στον επαγγελματικό τομέα υπάρχουν στερεότυπες αντιλήψεις που σχετίζονται με την ιεράρχηση και αξιολόγηση των επαγγελμάτων. Επικρατεί, λόγου χάρη, διάκριση ανάμεσα σε ανδρικές και γυναικείες εργασίες, μερικά επαγγέλματα, όπως του γιατρού ή του δικηγόρου, θεωρούνται ανώτερα των άλλων ή, ακόμη, υπάρχει στερεότυπη αντίληψη ότι τα πνευματικά επαγγέλματα είναι ανώτερα και τα χειρωνακτικά κατώτερα. Επίσης, υπάρχουν στερεότυπα που αδικούν επαγγελματικές ομάδες, γιατί γενικεύουν συμπεριφορές, όπως: όλοι οι δικηγόροι είναι ψεύτες, όλοι οι γιατροί παίρνουν «φακελάκια», όλοι οι πολιτικοί είναι αναξιόπιστοι, όλοι οι δημόσιοι υπάλληλοι είναι τεμπέληδες κ.ά. Στις πιο πάνω περιπτώσεις τα στερεότυπα δεν οδηγούν μόνο στον επαγγελματικό «ρατσισμό», αλλά και διαβάλλουν, χωρίς εξαιρέσεις, όλα τα άτομα επαγγελματικών ομάδων.

* Στον πνευματικό τομέα: Δεν ευνοούν την πνευματική ανάπτυξη, γιατί τα στερεότυπα είναι δεδομένα, και γι’ αυτό δεν επιτρέπουν τον προβληματισμό και την ορθολογική αντιμετώπιση των θεμάτων, που ευνοούν την ανάπτυξη της λογικής. Όταν δεν υπάρχει ο προβληματισμός, αδρανοποιείται η κρίση, δεν αφυπνίζεται το πνεύμα και μοιραία το άτομο παθητικοποιείται και οδηγείται σε αποδοχή έτοιμων, στερεότυπων ιδεολογημάτων. Τα στερεότυπα, επομένως, ακυρώνουν τη λογική, στενεύουν επικίνδυνα τον πνευματικό ορίζοντα, επιβραδύνουν την επιστημονική πρόοδο και παρεμποδίζουν την εύρεση της αλήθειας.

* Στον κοινωνικό τομέα: Δεν ευνοείται η κοινωνική πρόοδος, γιατί οι κανόνες της κοινωνικής ζωής, οι κοινωνικές αντιλήψεις και τα κοινωνικά γεγονότα είναι καταστάσεις δυναμικές, ενώ τα στερεότυπα είναι από τη φύση τους στατικά. Ό,τι μέσα στο κοινωνικό γίγνεσθαι είναι στατικό καθίσταται αυτόματα και οπισθοδρομικό. Οι άνθρωποι των στερεοτύπων είναι προσκολλημένοι στα καθιερωμένα, δεμένοι σε παγιωμένες αντιλήψεις, σε έτοιμα σχήματα, σε ετικέτες συμπεριφοράς και κινούνται μέσα σε καλούπια και σε σχεδόν ανελαστικές «προδιαγραφές». Είναι οπαδοί της ακινησίας και αρνούνται ή, στην καλύτερη περίπτωση, δέχονται με δυσκολία την εξέλιξη. Ακόμη, οι στερεότυπες αντιλήψεις δημιουργούν και κοινωνικές αντιπαλότητες και καχυποψία. Οι θιασώτες των στερεοτύπων, παρ’ όλο ότι βλέπουν τη ζωή να προχωρά, εντούτοις αυτοί, αντί να προσπαθούν να συγχρονίσουν το βηματισμό τους με τη ζωή και το αυτονόητο, μέμφονται, πολλές φορές, την αλλαγή, την εξέλιξη και την πρόοδο.


248


- Δυσκολεύουν τις διαπροσωπικές σχέσεις: Οι τυπικές, γενικευμένες και κατεστημένες αντιλήψεις στον τρόπο επικοινωνίας οδηγούν στην «ομογενοποίηση» συμπεριφορών και δε διευκολύνουν την πρόσβαση από το «εγώ» στο «εσύ». Οι άνθρωποι ανταλλάσσουν πανομοιότυπους χαιρετισμούς, με αποτέλεσμα οι σχέσεις να γίνονται ψυχρές και υποκριτικές. Οι θιασώτες των στερεοτύπων αναμασούν συγκεκριμένες φράσεις, που θυμίζουν νοοτροπία μαθητών οι οποίοι αποστήθισαν το μάθημά τους. Ο στερεότυπος καθωσπρεπισμός δεν επιτρέπει στους ανθρώπους να επικοινωνήσουν όπως αισθάνονται, να εκφράσουν αυθόρμητα, πηγαία και αυθεντικά τις σκέψεις τους και να νιώσουν ελεύθεροι, αποδεσμευμένοι από τον κλοιό των τυπικοτήτων. είναι δέσμιοι ενός προκαθορισμένου πλαισίου, ενός «πρωτοκόλλου» συμπεριφοράς. Επίσης, με βάση τις στερεότυπες αντιλήψεις εξιδανικεύουμε τα δικά μας πρότυπα και αξιολογούμε αβασάνιστα ενέργειες ή τρόπους συμπεριφοράς συνανθρώπων μας, με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται η επικοινωνία μας μαζί τους. Ο επιτηδευμένος, μονοσήμαντος και επίπλαστος αυτός τρόπος προσέγγισης, αποτελεί αναίρεση της γνήσιας κοινωνικότητας και οδηγεί, σχεδόν πάντοτε, στις επιδερμικές σχέσεις, στη συμβατική συμβίωση, στη χρήση του «προσωπείου» αντί του προσώπου και στη μαζοποίηση. Ο κοινωνικός κομφορμισμός αποτελεί προστάδιο κοινωνικής αλλοτρίωσης.

- Τα στερεότυπα στις ηθικές αξίες οδηγούν στη φαλκίδευση των αξιών αυτών. Γνωρίζουμε από την ιστορία, αλλά και από την καθημερινή μας πρακτική ότι υπάρχουν αξίες, οι οποίες σε κάθε εποχή είχαν διαφορετικό περιεχόμενο. Η αντιμετώπισή τους από διαφορετική οπτική γωνία από τόπο σε τόπο και από εποχή σε εποχή αποτελεί όρο εκ των ων ουκ άνευ για την πρόοδο των κοι-νωνιών. Η έννοια της ηθικής ανέκαθεν ήταν έννοια δυναμική. Η στατική αντιμετώπισή της οδηγεί σε αγκυλώσεις. Η θέση της γυναίκας στην κοινωνία, τι είναι ηθικό και τι ανήθικο, τι δίκαιο και τι άδικο στο πέρασμα των χρόνων ξέφυγαν από τα κρατούντα στερεότυπα, μπήκαν στη βάσανο της κριτικής επεξεργασίας, προσαρμόστηκαν σε προοδευτικές αντιλήψεις και αποδεσμεύτηκαν από την υποκειμενική και ιδιοτελή αντιμετώπισή τους. Είναι, βέβαια, αναγκαίο να συνειδητοποιήσουμε ότι ακόμη και αξίες, όπως ανθρωπιά, συμπαράσταση, αλληλεγγύη, πρέπει να υπηρετούνται συνειδητά από τον καθένα μας και να μην εκπορεύονται από διόδους ή ομάδες, που λειτουργούν με νοοτροπία στερεοτύπων. Τα ηθικά στερεότυπα ανέκαθεν οδηγούσαν στην αναίρεση της ηθικής, δηλαδή στην ηθικολογία, και δυσχέραιναν την ουσιαστική ηθικοποίηση του ανθρώπου.

* Στην πολιτική ζωή: Τα στερεότυπα τόσο στις αντιλήψεις των πολιτικών, όσο και στη λειτουργία των κοινοβουλίων παρεμποδίζουν την υιοθέτηση νέων τακτικών και μεθόδων για την προώθηση θεμάτων που αφορούν τους πολίτες μιας χώρας. Τα στερεότυπα στην πολιτική ζωή αντιπροσωπεύουν το συντηρητισμό, φαλκιδεύουν τη δημοκρατία και επιδρούν ανασχετικά στην κατοχύρωση των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Οι άνθρωποι των στερεοτύπων αντιμάχονται τις καινοτομίες και τις μεταρρυθμίσεις και, πολλές φορές, δυσκολεύονται να αποδεχτούν ακόμη και το αυτονόητο.

* Στον ψυχολογικό τομέα: Ακολουθώντας κανείς στερεότυπες αντιλήψεις και συμπεριφορές στις καθημερινές δραστηριότητες της ζωής του, γνωρίζει το επόμενο βήμα, την επόμενη πράξη και την επόμενη αντίδραση, γιατί επαναλαμβάνονται όμοιες και απαράλλαχτες καταστάσεις. Με τον τρόπο αυτό χάνεται η ευκαιρία της έκπληξης, η αναμονή του νέου, η χαρά του απρόσμενου, η ελπίδα του διαφορετικού, με αποτέλεσμα η ζωή να γίνεται βαρετή, ισόπεδη και πληκτική.

* Στον εθνικό τομέα: Τα εθνικά στερεότυπα συχνά οδηγούν στο φανατισμό, στο δογματισμό, στις ακραίες εθνικιστικές και ρατσιστικές αντιλήψεις, που με τη σειρά τους οδηγούν σε ανεπίτρεπτες συμπεριφορές και απάνθρωπες κοινωνικές πρακτικές. Ακόμη, τα εθνικιστικά


249


στερεότυπα διαιωνίζουν τις φυλετικές διακρίσεις και καταπατούν τα δικαιώματα των μειονοτήτων, καταστάσεις που συχνά οδηγούν στην εσωστρέφεια, στην απομόνωση και στον αποκλεισμό. Επίσης, άτομα που ενστερνίζονται ακραία εθνικιστικά στερεότυπα μπορούν εύκολα να γενικεύσουν γνωρίσματα ή ιδιότητες προσώπων και εθνών, να καλλιεργήσουν τον ακραίο εθνικισμό και τον τοπικισμό και να αποδώσουν σε χώρες ολόκληρες χαρακτηρισμούς που, πολλές φορές, δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα.

* Στον πολιτιστικό τομέα: Παρεμποδίζουν την προσέγγιση των λαών, γιατί οι θιασώτες των στερεοτύπων δεν υιοθετούν την εκτίμηση ότι οι πολιτισμοί είναι συμπληρωματικοί και ότι οφείλουμε να σεβόμαστε τις πολιτιστικές αξίες των άλλων χωρών. Αν μάλιστα οι χώρες είναι αναπτυγμένες, διαθέτουν, συνήθως, μεγάλα οικονομικά ποσά, ασκούν πολιτιστική προπαγάνδα και δημιουργούν στερεότυπα πολιτιστικής απαξίωσης των ασθενέστερων.

* Στην τέχνη τα στερεότυπα παρεμποδίζουν την εμφάνιση νέων μορφών, νέων τρόπων δημιουργίας και νέων τεχνοτροπιών. Ειδικότερα:

- Τα λογοτεχνικά έργα δημιουργούνται με βάση τα προϋπάρχοντα «κλισέ» και απουσιάζει η έμπνευση και η πρωτοτυπία. Λείπει η ποικιλομορφία στον τρόπο έκφρασης και η τεχνοτροπία και η μεθοδολογία ανάπτυξης ιδεών και απόψεων είναι σχεδόν ίδιες και απαράλλαχτε ς, με αποτέλεσμα τα λογοτεχνικά έργα να καταντούν ανούσια και βαρετά.

- Το ίδιο συμβαίνει και στη μουσική, στη ζωγραφική, στη γλυπτική, στην αρχιτεκτονική και στις άλλες τέχνες, που υπακούουν σε «έτοιμα σχήματα», σε στερεότυπα. Το αποτέλεσμα είναι η τυποποίηση και η φωτογραφική αναπαραγωγή, καταστάσεις που εξοβελίζουν το πρωτότυπο και το καινούριο και οδηγούν στην ακουστική μονοτονία ή στην αισθητική ομοιομορφία.

Με βάση τις πιο πάνω σκέψεις μπορούμε να ισχυριστούμε πως τα στερεότυπα τυποποιούν συμπεριφορές, εμποδίζουν την αντικειμενική κρίση, απλουστεύουν την πραγματικότητα, παραμορφώνουν κανόνες, αξίες, πρότυπα και αντιλήψεις, γενικεύουν καταστάσεις και οδηγούν σε έναν ομοιόμορφο, μονοσήμαντο και ανούσιο τρόπο ζωής. Δεν αποτελούν πρόοδο αλλά αναίρεση της προόδου. Δεν οδηγούν μπροστά αλλά προς τα πίσω, γιατί όποιος δεν προχωρεί οπισθοχωρεί. Αντιμάχονται την εξέλιξη και τη νεωτερικότητα και ευνοούν τη στασιμότητα και το τέλμα, γιατί οι αλλαγές των στερεότυπων αντιλήψεων γίνονται με βραδύτατους ρυθμούς και σε μεγάλο βάθος χρόνου. Ανέκαθεν οι θιασώτες των στερεοτύπων διακατέχονταν από κάποια μορφή νεοφοβίας.

Τρόποι αντιμετώπισης των στερεοτύπων

1. Η οικογένεια:- να διαμορφώνει κατάλληλο κλίμα, αφήνοντας στα παιδιά περιθώρια προσωπικών κρίσεων και πρωτοβουλιών- να καλλιεργεί το διάλογο- οι γονείς να αποφεύγουν την επιβολή των απόψεών τους και τον πειθαναγκασμό

2. Η Παιδεία να:- έχει ανθρωπιστικό περιεχόμενο, για την ανάπτυξη σεβασμού προς τον άνθρωπο ως οντότητα και αξία- καλλιεργεί την κριτική σκέψη και τον ορθολογισμό, για τη δυνατότητα διαμόρφωσης προσωπικής γνώμης- διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντες του ανθρώπου.


250


3. Σεβασμός στην παράδοση, όχι όμως στη στείρα προσήλωση, στην προγονοπληξία.

4. Τα ΜΜΕ να:- παρέχουν αντικειμενική πληροφόρηση- αποφεύγουν την παραπληροφόρηση και την εξυπηρέτηση σκοπιμοτήτων και συμφερόντων- επιτρέπουν την πολυφωνία και να ενισχύουν τον πλουραλισμό των ιδεών και των απόψεων- τηρούν την αρχή της δημοσιογραφικής δεοντολογίας.

5. Οι πνευματικοί άνθρωποι:- να καλλιεργούν το ανθρωπιστικό πνεύμα- να προωθούν το πνεύμα του διεθνισμού- με τις διαφωτιστικές τους παρεμβάσεις να αποκαθιστούν την αλήθεια των πραγμάτων.

6. Ο ίδιος ο άνθρωπος να:- βρίσκεται πάντα σε πνευματική και συνειδησιακή εγρήγορση- φροντίζει για προσωπική αυτομόρφωση και καλλιέργεια και να είναι ενήμερος για την παγκόσμια εξέλιξη- διακρίνεται από διαλλακτικότητα και έλλειψη φανατισμού- αποφεύγει την άγονη προσήλωση σε παραδοσιακά δόγματα και θέσεις. μετουσιώνει τις νέες ιδέες σε καθημερινή πρακτική.

Παρατσούκλια

Οι συνέπειες από τα παρατσούκλια

α. Σε ατομικό επίπεδο- Δημιουργούν συμπλέγματα κατωτερότητας- Ανασφάλεια- Πίκρα, απογοήτευση του ατόμου από τον περίγυρο- Παραγκωνισμός του ατόμου- Το άτομο χάνει το θάρρος, την αυτοπεποίθησή του και τον αυτοσεβασμό του- Ψυχικά τραύματα, μοναξιά

β. Σε κοινωνικό επίπεδο- Περιθωριοποίηση- Μοναξιά- Απομόνωση- Το άτομο οδηγείται σε κοινωνική περιθωριοποίηση- Οξύνεται ο κοινωνικός ρατσισμός- Προκαταλήψεις- Δυσφήμηση- Το άτομο οδηγείται στη βία- Επιπτώσεις και στο επαγγελματικό του κύρος.- Εκτός από ψυχολογικά προβλήματα που αποκτά, φτάνει στο σημείο να αδιαφορεί εντελώς για την ομάδα και να μη συμμετέχει σε κοινωνικές και πολιτικές δραστηριότητες.- Ίσως το άτομο από αντίδραση να υιοθετήσει μια ανάλογη συμπεριφορά και το φαινόμενο να διαιωνίζεται.


251


Τρόποι άμυνας απέναντι στα παρατσούκλια

- Αδιαφορία.- Αντιμετώπιση με χιούμορ.- Καλλιέργεια ποικίλων ενδιαφερόντών ώστε ο άνθρωπος να αποκτήσει ευρεία παιδεία.- Κατάλληλη διαπαιδαγώγηση από την οικογένεια και το σχολείο ώστε να τα αντιμετωπίζει κριτικά


252



253

Documents

STEREOTYPA