STICHTING 'PLASWIJCKPARK'

DOOR CH. A. COCHERET

HET is een merkwaardig verschijnsel dat er naast een fraairecreatie-oord een even fraaie woonwijk is ontstaan enniet omgekeerd. Toch heeft zich dat in feite voorgedaan in

het oude, landelijke Hillegersberg waar ruimte en natuurschoon inovervloed aanwezig waren om er het Plaswijckpark aan te leggengevolgd door een villa-wijk die beide in ieder jaargetijde hun apartebekoring hebben.

Het landschap rond de grillige gevormde Bergse Achterpiasleent zich op gelukkige wijze allereerst voor de watersport en dusontspanning en tijdelijke zorgeloosheid voor volwassenen en kin-deren en dat vlak naast een stad van spreekwoordelijke zakelijk-heid en functionele gebouwen. Het kan er verrukkelijk zijn op datwatervlak met de blauwigheid en de blondigheid van een zomer-dag. Onbegrijpelijk is het, dat er 'gidsen' van Rotterdam bestaandie geen gewag maken van Plaswijck en bijv. wel van het monu-ment voor Piet Hein op de smoezelige Achterhaven.

De geschiedenis van het gehucht Hillegersberg, waarvan het ont-staan zelfs omsponnen is met een legende, is door meerdere histo-rici uitvoerig beschreven. De archivalia die betrekking hebben opHillegersberg zijn zo talrijk dat de inventaris ervan in een boekvan 350 blz. is geregistreerd *).

De geschiedenis van het onderdeel Plaswijck is wellicht demoeite waard om, in het kort geschetst, aan de geschiedenis vanHillegersberg te worden toegevoegd. Het zal geen legende wordenals die van de reuzin Hildegonda die in haar voorschoot zeezandging halen om de veenplassen te dempen. Het begon in 1914 metonomstotelijke feiten en particulier initiatief en dat laatste is inRotterdam dikwijls een goed begin gebleken.

Plaswijck bestond aanvankelijk alleen uit de villa van die naamdie nog aan de Straatweg staat en waar schrijver dezes in de vorigeeeuw wel op kinderpartijtjes genodigd was door de familie van no-

1) Inventaris der archieven van de voormalige gemeente Hillegersberg,door drs. R. A. D. Renting, archivaris der Gemeente Rotterdam. Uitg.van de Gemeente Rotterdam in het jaar 1962.

177

taris De Kat. Vandaar een zekere genegenheid voor huis, tuin ennaam. Vóór 1914 leefde men daar aan de Straatweg in een rustiekeverstilling en men had er toen geen weet van de verfijnde delica-tessen-zaken, beroemde dames-kappers, en haute-couture of cou-leur-mode hoedjes, die er zich nu aaneenrijen. De heer C. N. A.Loos kocht villa Plaswijck om er een theeschenkerij in te richtenen zo de eerste mondainiteit in het dorp te brengen want thee-schenkerij was toen, ook als vorm van gastvrijheid, nog niet zolang uit Engeland overgewaaid. Wie omtrent 1900 bij Vrouw Ro-mein 's middags thee had besteld zou meewarig zijn aangekekendaar hij waarschijnlijk met een ingewandsstoornis te kampen had.

Het achter Plaswijck gelegen water en het rietland werden aan-geplempt om er een park van te maken. De heer Loos, die omtrent1907, toen het stationsgebouw van de electrische spoorwegverbin-ding met Den Haag op het Hofplein was gebouwd, de wachtkamermet café-restaurant (en 's avonds een strijkje) exploiteerde, hadRotterdam een druk bezocht café geschonken. Loos had de warefeeling voor de exploitatie van ontspanningsgelegenheden.

In 1921 ging hij Plaswijck uitbreiden door aankoop van 3 haaangrenzend weiland van de familie Van Gilse van der Pais en 5 haannex boerenwoning van de heer Abraham Michielen, waardoorde verbinding tot stand kwam met Tuinstad Schiebroek.

Toen twee jaar later een zoon van C. N. A. Loos, namelijk deheer dr. H. Loos, landbouw-consulent in het voormalige Neder-lands Oost-Indië, zijn verlof in Rotterdam doorbracht, maaktedeze een ontwerp voor het aan te leggen park dat werd uitgevoerddoor de firma Van Brummelen te Hillegersberg. Het werk werd inhetzelfde jaar voltooid. In de loop der jaren is het zo'n lommer-groen park geworden met gazons en bloemen dat op stille zomer-morgens herinneringen oproept aan de oude Rotterdamse Dier-gaarde in haar gedistingeerde tijd.

Inmiddels had de heer Loos senior zijn villa waar de theeschen-kerij gevestigd was verkocht aan de gemeente Hillegersberg, die erhaar Raadhuis vestigde. Deze toestand bleef bestaan tot 1941 toenRotterdam Hillegersberg annexeerde. Het gebouw deed daarnadienst als gemeentelijke secretarie-afdeling van Rotterdam, waartevens de zetel van de Wijkraad en een filiaal van de leeszaal wer-

178

den gevestigd. De achter het oude Plaswijck gelegen gronden, diein de latere jaren door de heer Loos waren aangekocht, vormdentoen de terreinen van het huidige 'Plaswijckpark', waar een speel-tuin voor kinderen werd aangelegd met kooien voor vogels enapen, een Chinees theehuis en allerlei attracties zoals een tennis-park, een hoge uitkijktoren, een doolhof met de gebruikelijke lach-spiegels, een ponywagen voor de kleuters. De zeil- en roeisport, enlater water-ski, werden er allang beoefend. Plaswijck werd de Kaagin het klein, een dierenpark in wording, een rustoord voor de me-vrouwtjes met de kinderwagen. En op stille door-de-weekse dagenzitten er de geduldige vissers, gemakkelijk op een bankje en tochin de rietkraag verscholen, op hun dobbertje te staren. Natuurlijkis het er op zondagen en in de vacanties zo druk als voor een be-hoorlijke exploitatie gewenst is, maar wie de gelegenheid heeft opwerkdagen er even de morgenkoffie te gaan drinken zal bemerkendat de mussen op de leuning van zijn stoel of op de tafel komenzitten. Dat kan dan wel verrassende gedachten aan een paradijs-vrede oproepen die elders in Rotterdam met zijn metroherrie, zijnPernis en zijn Europoort niet zo gemakkelijk ontstaan.

De kosten van onderhoud en exploitatie van zo'n uitgebreidlustoord werden langzamerhand wat zwaar voor de particulier C.N. A. Loos zodat hij zich genoopt voelde het gehele complex aande gemeente Hillegersberg ter overname aan te bieden. Het ge-meentebestuur ging hierop in en had de gelukkige gedachte eenstichting in het leven te roepen die het pionierswerk van C. N. A.Loos in stand zou houden en uitbreiden.

Ten overstaan van notaris J. C. S. van Lis werd bij acte van 6oktober 1937 de Stichting 'Plaswijckpark' opgericht waarin hetgebied van 9.59 ha grond en 5.68 ha water overging.

Het bestuur der Stichting slaagde erin de gronden ten noord-oosten van het park - toen bekend als Parklaan en na de annexatievan Hillegersberg door de gemeente Rotterdam herdoopt in C. N.A. Looslaan - op basis van een bebouwingsplan van de architectVan der Kloot Meijburg aan enige bona fide bouwondernemers teverkopen. Dank zij deze transactie was de Stichting in staat in vol-gende jaren over te gaan tot aflossing van leningen en van een cre-diet-hypotheek. Ter zake van de rente-garantie die destijds doorde gemeenteraad van Hillegersberg was verleend, behoefde er

179

dan ook nooit een beroep op de Gemeente te worden gedaan.De verdere activiteiten van het stichtingsbestuur kunnen in

korte trekken als volgt worden geresumeerd:Door huur van het destijds aan de familie Vieyra in eigendom

toebehorende z.g. Land van Poot kon in 1938 de speelweide wor-den aangelegd. De recreatie voor de kinderen kreeg de bijzondereaandacht. Op het nieuw verkregen terrein werden een draaimolenen een glijbaan gezet en de reeds genoemde doolhof ingericht.Tevens werd aan de aanleg van een hertenkamp begonnen die doorde parkopzichter, de heer J. Kuil, uit eigen materiaal werd opge-trokken en in 1953 geheel in eigen beheer werd vernieuwd. Hetoude apenhuis werd in 1939 onder leiding van architect De Vriesvervangen door een nieuw. Het is wellicht als een compensatie tebeschouwen dat de niet steeds door rein- en schoonheid uitmun-tende apen, gezelschap kregen van een rosarium beplant met 2200rozestruiken. Wanneer in de winter 'de Plas' voor de schaatsersberijdbaar was ontrolden zich daar weer geheel andere, typischNederlandse tafrelen.

Naarmate het Plaswijckpark zich ontplooide groeide ook dewaardering voor de stichter ervan. De beeldhouwer wijlen Edemavan der Tuuk vervaardigde een eenvoudig monument met de ka-rakteristieke oud-vaderlandse kop van C. N. A. Loos, dat door deschenkers ter plaatsing in het Plaswijckpark werd aangeboden. Opde 70ste geboortedag van de stichter schonk de Hillegersbergseburgerij hem een monumentale klok, die na de dood van C. N. A.Loos in mei 1942 aan de Stichting Plaswijckpark bleek gelega-teerd. Zij staat thans op een gazon bij de ingang van het park.

In 1946 huurde de Stichting van de gemeente Rotterdam nog2 ha grond aansluitend aan de reeds genoemde speelweide, vooreen tijdperk van 25 jaar, waarvan volgens het plan van het be-stuurslid ir. C. van Traa de aanleg in werkverschaffing door deNederlandse Heide-Maatschappij is voltooid.

Enkele jaren later kon de Stichting overgaan tot het aanschaffenvan een rondvaartboot met dieselmotor. Deze boot bestemd voorhet bevaren van de wateren rond het park is zo'n groot succes ge-worden dat de aankoopsom reeds na twee jaren op ƒ1 .— kon wor-den afgeschreven.

Aangezien men er naar streefde het complex steeds te ver-

180

fraaien werden, in 1950, de vijvers van spuitende fonteinen voor-zien. In het daarop volgende jaar kwam er onder het amfitheatereen modern verblijf voor tropische vogels tot stand. In 1953 werdde grote vijver, wederom in eigen beheer, beschoeid en afgerasterdom er een groot aantal verschillende variëteiten siereenden bijeente brengen.

Als voorlopig sluitstuk werd er in 1961 een kangoeroe-weide meteen kangoeroe-echtpaar ter bezichtiging gesteld.

Deze aanwinst gaf tevens aanleiding tot een aardige manifesta-tie. Toen de Stichting in oktober 1962 haar 25-jarig bestaan her-dacht gaf het Gemeentebestuur van Rotterdam blijk van zijnwaardering voor het door de Stichting verrichte door haar hetbronzen beeld van een kangoeroe, vervaardigd door de kunstenaarC. van Kralingen, aan te bieden. Burgemeester mr. G. E. van Wal-sum onthulde het metalen buideldier op de hem eigen vriendelijkeen geestige wijze met verzoek er een plaats in het park aan te gevenwaaraan dankbaar is voldaan. Wellicht zag het bestuur der Stich-ting in dit dier het symbool van de gevulde buidel waarop hier-boven in niet-biologische zin werd gezinspeeld.

Wat verder de exploitatie betreft moge er hier nog aan herinnerdworden dat er bij de ingang van het park een poffer- en wafelbak-kerij staat, dat er zich in het amfitheater buffetten bevinden en dater nabij de speelplaats een Chinees Theehuis staat, die alle drievoor meerdere jaren in pacht zijn gegeven.

Vanaf de oprichting van de Stichting Plaswijckpark had oud-burgemeester F. H. van Kempen als voorzitter gefungeerd. In1958 voelde deze zich genoopt het voorzitterschap om gezond-heidsredenen neer te leggen, na zich gedurende twintig jaren zeerverdienstelijk te hebben gemaakt voor alles wat Piaswijck betrof.Hij werd opgevolgd door het bestuurslid mr. J. W. W. van derHoeven terwijl het directe contact van de burgemeester met hetpark werd gecontinueerd door het bestuurslid ir. P. Koster.

Bij de ontelbare functies die de heer mr. K. P. van der Mandelein Rotterdam vervult, moge er hier aan herinnerd worden dat hijtot maart 1940 zitting had in het Stichtingsbestuur namens het In-stituut Stad en Landschap van Zuid-Holland. Het was door bemid-deling van mr. Van der Mandele dat er tegen een voor die tijd zeermatige rente de reeds vermelde crediet-hypotheek tot stand kwam,

181

die niet alleen de financiële zorgen van de Stichting Plaswijck inhaar aanvangsperiode zeer verlichtte maar tevens het fundamentvormde dat het de, sedert de oprichting fungerende, penningmees-ter oud-wethouder W. L. M. Daniels mogelijk maakte in laterejaren balansen over te leggen die niet alleen vrij van schulden enhypotheken waren maar met een belangrijke algemene reserve eneen op ƒ 1 , — afgeboekte inventaris sloten.

Het statutaire doel van de Stichting Plaswijckpark, namelijk 'deinstandhouding van een park als ontspanningsoord mitsgaders debescherming van het landschap en het natuurschoon', is door mr.Van der Mandele met raad en daad krachtig bevorderd.

Het bestuur der Stichting bestond in 1937 uit het toenmaligecollege van Burgemeester en Wethouders van Hillegersberg, na-melijk de heren F. H. van Kempen, W. L. M. Daniels, M. C. Sie-zen en ir. J. Terwiel, zomede namens het Instituut Stad en Land-schap van Zuid-Holland uit de heren mr. K. P. van der Mandele, ir.W. G. Witteveen en de heer C. N. A. Loos als stichter.

In de loop der jaren onderging het bestuur enige wijzigingenresp. aanvullingen door het toetreden van de navolgende heren:mr. J. W. W. van der Hoeven (1940), A. Steeman (1941), mr. W.F. Lichtenauer (1950), ir. C. van Traa (1950), ir. P. Koster (1958),Anthony Veder (1959) en J. R. P. van Hoey Smith (1965).

Het bestuur van de Stichting Plaswijckpark, in welke samen-stelling ook, is zich steeds ervan bewust geweest dat zijn taak ver-gemakkelijkt werd door de toewijding en de initiatieven waar-mede de reeds eerder genoemde heer J. Kuil, parkopzichter, diesinds 3 mei 1938 in functie is, de besluiten van het bestuur op zaak-kundige wijze ten uitvoer brengt, de levende have verzorgt en hetpark onderhoudt. Niet minder waardering heeft het bestuur ookvoor de administrateur, de heer Th. Sluyter.

De goede verstandhouding en de aangename samenwerking methet gehele personeel vindt zich dan ook geconsolideerd in een pen-sioenfonds waartoe op 12 april 1945 een stichting is gevormd.

Zoals reeds werd opgemerkt is de exploitatie van het Plaswijck-park een aangelegenheid van particulier initiatief. Daaraan kantot slot worden toegevoegd dat de onderneming sinds haar oprich-ting zonder overheidssteun tot volle bloei is gekomen.

182