STOPKALKAR• Onmiddellijke S1Dptetting ven het KelkeoproJekt

• Geen verdere steun aan melle kweek reaktorontwikkeling• Weg met de Duitse en Nedertandse atoomplannen

- VOOI een andere energiepolitiek

DEMONSTREER MEEOP 24 SEPTEMBER

IN KALKAR____0'_........... ..... ...... -.- ... _ ... .. - ...."_.1.­--._1~......

-- - a=.'":..~~-...- _.._--

Een grote deelname "an Nederlanders aan de manifestatie In Kalkar isvoor een belangrijk deel afhankelijk van de wijle waarop de organisa­tie in Nederland verloop t.Het LEK wil in ieder geval uit een aantal grote plaatsen in Nederlandbussen laten rijden naar Kalka r. Verder lullen vanuit Arnhem enNijmesen bussen klaar staan voor de reizigers die het eerste deel pertrein af willen leggen. Mensen die van de Arnhemse of Nijmeegsebussen sebruik wensen te maken moeten dil wel van tevoren opgevenbij het Centraal Sekretariaat Oudegracht42 in Utrecht(lel 030 - 314314)Uit de volgende.plaatsen l ullen in elk geval bij voldoende deelnamebussen rijden; achter de plaatsnaam het adres waar u zich kanopgeven :

Amsterdam : Tweede Weteringplantsoen 9 tel 22 1366Haarlem : Brakenburghstraat 9 zw te126 3349Den Haag: Elandstraat 192 tel 630056Utrecht : Oudegracl1t 42 tel 3 143 14Groningen: Radesingel 3 tel 1245 87Maastricht: Hoogbrugstraat 74 lel 12213Getncht wordt nog bussen te laten rijden uit : Zwolle. Enschede enEindhoven maar daar zijn thans geen edeessen YIn beschikbaar .Overigen s kunnen er best vanui - 5Sii:iiJdi'ïLl"IOot::="·plaalstUjkt groepen georgani . Dit ~ na te vragen bij tet ~ntna

Sekretariaal Oudesrachl 4 2 te rechiPTck'f06n (}30 : ~ A 3 ,fIl,t...

bussen

11 uur (ned. tijd ) MANIFESTATIE op het marktplein te Kalbr•met sprekers. mudek, s tandjes enz .Sprekers uit duitse, belgische en nederlandseaktiegroepen en vakbonden.

2 uur (ned. tijd ) DEMONSTRATIE naar het bedrijf van de hee rMaas. al jarenlang ak tief tegen de centrale en nudoor he t LEKgesreend in het proces tegen desnelle kweekreaktor. Dit land bouw bedrijf ligtvlak tegenover de centrale. Hier zuUen dan eenvertegenwoordiger namen s de du ltse en eennamens de nederlandse ant"'kernenergiebewegingspreke n.

~ t R'.... 11' ri~; Gedigilo li~eerd' 20 I:.-Jt--- - - - '"-~

programma

Hun aktie dwong ieders bewonde­ring af. Pers, rad io en televisie be­richtten hoe in deze afgelegen hoekvan Duitsland boeren zich orsan'"seerde n in aktiegroepe n tegen eenkerncent rale, die hun druiventeelten hun eigen gezo ndheid bed reigde.De vastberadenheid, waannee zezelf willen beslissen over wat er inhun eigen streek gebeurt, en da tniet willen overlaten aan degenendie de macht in hande n hebb en,was een voo rbeeld voor anderestreken in Duitsland .Overal gingen mensen zich organ'"seren in aktiegroepen om te protes-­teren tegen de bouw van kern­centrales. Ten noo rde n van Ham­burg , bij Brokdorf aan de Elbe, zouer ook een kerncentrale komen .Aktiegroepen uit de wijde o mtre khadd en 100.000 handtekening enverzameld als protest tegen debouw van de ke mcenttale . Toen deregering, zo nde r enige aandacht teschenke n aan deze protesten, tocheen bouwvergunning gaf, werd doorde plaat selijke aktiegroepen beslo­ten om, net als in Wyhl, het bo uw­terrein te bezetten. Er ware n zo'n20.000 mensen aanwezig. De de­monstra tie, die in no vember 197 6geho ude n werd , liep op een veldslaguit. Duizenden po litie manne n wer­den ingezet om het bouwterrein tebeschermen, Er werd gespoten metin wate r opge lost traangas om dedemo nst ran ten te verjagen . T ien­ta llen mensen moesten met oog­letsel in een zieken huis wordenopgenomen .

De verontwaardiging was groot.Van alle kanten werd protest aan­getekend tegen het felle optredenvan de politie. Het was de regeringniet gelukt om de aktiegroepen

~'erW)lg op pag 2

Op 28 september 1974 werd hetplaa tsje Kalkar aan de Rijn, op zo'n2S km afstand van de Nederlandsegrens. overspoeld door tienduizendNederlanders die kwamen om tepro testeren tegen de daar tebouwen sneUe kweekreektor.De grote KaIkardemonst ratie waseen uiting van ongenoegen over deDuitse en Nederlandse atoom­plann en.Toen, drie jaar geleden, sto nd deplaatselijke bevolking een beetjevreemd te kijken naar de eno rmebelangstellingvoor de sneUe kweek­reaktor die naast hun deur gebo uwdzou worden. Intussen is er inDuitsland heel wat gebeurd. De he­langsteUing van de plaatselijkebevolking is ste rk toegenomen .vooral oo k na de gro te demonstra­ties en successen elders in Duits­land.

TOENEMENDEAKT~IN

DUITSLAND

Op 23 februari 1975 werd in Wyhlaan de Rijn (langs de Franse grens)door 28.000 mensen, voornamelijkboeren uit de omgeving, he t terreinbezet waarop een kerncent ralegebouwd zou worden. De po litiedie aanwezig was,vluchtte.Negen maanden lang hebben demensen uit de streek ro nd Wyhlhet bouwterrein bezet gehouden.

vervolg van pag1€l~~-----------

start van de Duitse industrie in de kernenergie

angst aan te jagen. Integendeel,steeds meer mensen raakten ervanovertuigd dat ze een rechtvaardigestrijd streden, een strijd voor huneigen gezondheid. Op 19 februarij.l, was er weer een demonstratiebij Brokdorf. Al weken van tevoren begon de pers een hetzetegen de kernenergie-tegenstanders.De demonstranten werden zozwart afgeschilderd dat mensenuit de omgeving hun kinderen bijfamilie verderop onderbrachten.Toen de demonstranten kwamenbleken ze zich korrekt te gedragen.Ze wisten zich in weerwil van hetgedrag van de politie te beheersen.De voorspelde vechtpartijen blevenuit. Het was een overwinning van50.000 mensen die aantoondendat het hen er om ging te demon­streren tegen een kerncentrale endie de politie links lieten liggen.De enorme strijd in Duitsland heefttot nu toe al successen geboekt.Rechters hebben de bouw vankerncentrales bij Wyhl, Brokdorf enGrohnde (bij Hannover) doen op­schorten. De Landes-regering inNordRhein-Westfalen (waarin o.a.het Ruhrgebied en de streek rondKalkar) heeft besloten om de ko­mende vijf jaar niet aan de bouwvan nieuwe kerncentrales te begin­nen.

KALKAR

Voor de mensen rond Kalkar isde strijd, die overal in Duitslandgevoerd wordt, een enorme stimu­lans. Vanaf begin dit jaar is deaktiegroep in het gebied rondKalkar gegroeid van tien tot meerdan honderd mensen. De gezamen­lijke plaatselijke 'Bürgerinitiativen'hebben onlangs een oproep gedaannaar alle groepen in Duitsland enNederland om op 24 septembermassaal naar Kalkar te komen omte demonstreren tegen de daar inaanbouw zijnde snelle kweek­reaktor.Na Wyhl en Brokdorf gaat Kalkareen nieuw speerpunt vormen in destrijd tegen kernenergie. Ditmaalgaat het om een protest tegen zo­wel de Duitse alsNederlandseatoomplannen.

In kringen van zowel voor- alstegenstanders is men in het alge­meen van mening dat, als kern­energie een oplossing moet biedenvoor de energieproblemen, ditalleen kan door de snelle kweek­reaktor. Immers, met een op desnelle kweekreaktor gebaseerdenergieprogramma kan men naarschatting zo'n vijftig maal zuinigeromspringen met de beschikbareuraniumvoorraden. Het is hieromdat o.a. de Nederlandse en Duitseregering zoveel waarde hechten aanhet snelle kweekreaktorprogramma.Maar de milieugevaren zijn groot ende ontwikkeling ervan kost mil­jarden. De meeste landen (en dit

geldt zeker voor Nederland) zijnniet in staat om een zo omvang­rijk programma alleen te financie­ren.

Het was al in 1967, dat er door deWestduitse, Nederlandse, Belgischeen Luxemburgse overheden in prin­cipe besloten werd om samen tewerken bij de bouw van een snellekweekreaktor. Aanvankelijk zoudeze centrale in de buurt van Akengebouwd worden, maar vanwegeeen te grote bevolkingsdichtheiddaar werd besloten de centrale bijKalkar te bouwen.In maart 1971 werd het programmain Karlsruhe bediskussieerd. Van­wege eventuele onvoorziene tech­nische problemen, veiligheids­risiko's, en de stijgende kostenstelde de industrie, dat ze alleenbereid was aan deze riskante onder­neming mee te werken, als hetprogramma uit belastinggeldenbetaald zou worden. Deze industriewordt in Duitsland vooral gevormddoor Siemens met haar dochterKraft Werk Union, de elektriciteits­bedrijven, de metaalindustrie enhet energieconcern VEBA.In Nederland gaat het vooral omRijn-Schelde Verolme (RotterdamNucleair), VMF, het ingenieursburoComprimo en de elektriciteits­bedrijven.Deze industrie kreeg haar zin.De overheid betaalt.Zowel de bouwkosten als deresearchkosten worden voor hetgrootste deel door de verschillendeoverheden gefinancierd. In Neder­land gebeurde dit door een heffingop de elektriciteitsrekening. De be­volking van Nederland en West­Duitsland staat niet alleen blootaan de gevaren van Kalkar, ze moe­ten daar ook nog voor betalen.Terecht weigerden duizenden deelektriciteitsheffing te betalen(waardoor deze werd opgeheven),gingen er tienduizend mensen naarKalkar om te demonstreren enwerden er 155.000 handtekeningenopgehaald. De leuze 'Stop Kalkar'werd een begrip.In september 1975 moest ministerLubbers noodgedwongen belovendat de regering niet meer met ver­dere plannen op het snelle kweek­reaktorprogramma doorging.

MISLUKT DE KWEEKREAKTOR?

Ondertussen is men al een eind

gevorderd met de bouw van Kalkar.en er rijzen steeds weer nieuwe pro­blemen. Zo zijn door veranderdeveiligheidsvoorschriften de kosteninmiddels opgelopen van 700 mil­joen (1971) tot 2800 miljoen DM.Tegelijk verschoof de termijn vanoplevering van 1979 naar op zijnvroegst 1981. Het is te verwachtendat de kosten ruim boven de 3 mil­jard zullen komen (officieel ishierover niets bekend). Dat is2 1/2 maal zo duur als een konven­tionele kerncentrale.De ontwikkelingen in de VS enEngeland, waar men met de kweek­reaktor veel voorzichtiger is gewor­den, heeft de Nederlandse enDuitse atoomplannen er niet geloof­waardiger op gemaakt. Wanneer hetsnelle kweekreaktorprogrammagestopt moet worden, moet dit nugebeuren. De industrie, die toch alongerust is geworden nadat er eenaantal processen over de bouw vankerncentrales verloren zijn, en diehaar hoop gesteld heeft op de snellekweekreaktor, zal haar konsekwen­ties trekken als Kalkar gestoptwordt, en minder interesse hebbenin een kernenergieprogramma zon­der toekomst. Ze zal gedwongenworden om elders te investeren.De industrie zal er alles aan doenom dit te verhinderen en zoveelmogelijk invloed uitoefenen op deverschillende overheden omondanks alles toch door te zetten.

Maar er wordt binnen de Neder­landse en Duitse overheid sterk ge­twijfeld of doorbouwen aan Kalkarverantwoord is.De beide regeringspartijen in Duits­land, de SPD (een soort PvdA) ende FDP (een soort D'66) zitten met

het kernenergieprogramma nogal inde maag en vooral de snelle kweek­reaktor is in die kringen ergimpopulair. De SPD gaat zich dekomende herfst buigen over deenergiepolitiek. De Sl'D'ers, die hetDuitse kernenergieprogramma af­wijzen kunnen best een steuntje inde rug gebruiken.Enkele maanden geleden heeft deBundestag (de 2e kamer van Duits­land) 122,5 miljoen DM geblok­keerd, die bestemd was voor Kal­kar. Maar de regering hoeft ditbesluit niet uit te voeren. Er zijnbinnen regeringskringen wel bezwa­ren tegen Kalkar, maar men ver­schuilt zich achter het argumentdat nu stoppen te duur is en mennu eenmaal kontraktueel gebondenis aan de andere regeringen.In Nederland is de situatie eigenlijkniet veel anders. De linkse partijen(CPN, PSP, PPR) en de beide rege­ringspartijen PvdA en D'66 zijntegen Kalkar, maar onze regerinf,verschuDt zich achter dezelfde argu­menten als de Duitse.

De laatste jaren is het snelle kweek­reaktorprogramma vanwege de hogekosten steeds meer een Europesezaak geworden. Vorig jaar is men inMalville (Fr.) begonnen met debouw van een snelle kweekreaktorvan 1200 MWe (dus 4 maal zogroot als Kalkar!). De eerste snellekweekreaktor die op kommerciëlebasis moet gaan werken. Dezewordt in Europees verband gefinan­cierd. Ook Nederland is hierbijbetrokken. Verdere plannen, zoalsKalkar II (ook 1200 MWe) wordeneveneens in Europees verband ont­wikkeld. Wanneer Nederland zichnu niet terugtrekt uit het Euro­pese snelle kweekreaktorprogram­ma zal ze meegesleurd worden inde richting van een plutonium­ekonomie. Dat betekent voor onsdat er afval in Groningen wordtopgeslagen, dat Almelo verderuitgebreid wordt en dat er een op­werkingsfabriek vlak over onzegrens wordt gebouwd. Overal inEuropa tekent men protest aantegen deze ontwikkelingen.Kalkar, dat in het kernenergie­programma een belangrijke scha­kel is, blijkt ook de politiekzwakste schakel te zijn. Daarom iseen grootscheepse demonstratie inKalkar uiterst belangrijk in destrijd tegen de Nederlandse en Duit­se atoomplannen.

2

REDDING DOOR DESNELLE KWEEKREAKTOR ?De sneUekweekreaktor ontwikkelen is noodzakelijk voor een toekomst metkernenergie. De kweekreaktor is de spil van het kernenergiesysteem. Als dekweekreaktor in Kalkar (en elders) gestopt zou worden, kan Siemens welophouden met kernenergie. Siemens is een groot elektrotechnisch concernin Duitsland, dat met haar dochteronderneming Kra(tWerkUnion (KWU)een monopolie heeft in de reaktorbouw in West-Duitsland. Hieronder wordtnagegaan waarom het slagen van de ontwikkeling van de kweekreaktor gelijkstaat met het slagen van het kernenergieprogramma en hoe het met de kan­sen en gevaren van de sneUekweekreaktor staat.

DE URANIUMVOORRADEN

De wereldvoorraden winbaar ura­niumerts schat men tegenwoordigop ca. 2 miljoen ton. Dit is nauwe­lijks voldoende voor de behoeftetot het jaar 2000. Als men daarvoorgeen vervanging vindt voor de nugebruikelijke reaktortypen (dieuranium-235 gebruiken), dan ishet atoomtijdperk afgelopen voorhet goed en wel begonnen is.De gewone kernreaktortypen lever­den in 1975 ca. 6 procent van deWest-Duitse elektriciteit en ver­bruikten 1500 ton natuurlijk ura­nium. Voor 1981 werd de behoefteop 5000 ton geschat. Nu gebruiktde gehele westelijke wereld (inkLJapan) 18.000 ton uraniumerts perjaar. In 1985 zal dat al 100.000 tonkunnen zijn en in 2000 misschien200.000 ton. De voorraad winbaaruranium hangt afvan de prijs:naarmate uranium duurder wordt,groeit de voorraad omdat ookmoeilijker winbaar of armer ura­niumerts dan (nog met winst)gewonnen kan worden. Sinds 1972steeg de prijs (per Amerikaans pond(lbj) van uraniumoxide van 6 totca. 50 dollar! Hierdoor wordt deexploitatie van meer uraniumertsmogelijk. Dit kan natuurlijk niet zoblijv~n doorgaan en desondanksblijft de voorraad dus beperkt enmoet er een reaktortype wordenontwikkeld dat zuiniger met ura­nium omspringt. Hiervoor is desnelle kweekreaktor bedoeld.

HET ONDERZOEK NAAR DEKWEEKREAKTOR

De ontwikkeling van een nieuwreaktortype verloopt in drie fasen:eerst worden er verschillende proto­typen gekonstrueerd, waarmee denatuurkundige en technische prin­cipes worden onderzocht. Deze zijnnooit groter dan 50 MWe. De twee­de fase omvat de bouw van eenproef- of demonstratiereaktor vanzo'n 300 à 600 MWe. De ontwikke­ling en de bouw hiervan neemt destaat nog grotendeels voor haarrekening. Tenslotte kan dan debouw van een serie kommerciëlereaktoren beginnen met een ver­mogen van 1000 MWeof meer.

Voor men hiermee serieus kan be­ginnen zijn er wel een jaar of 20,30 verlopen.De sneUekweekreaktor in Kalkar(SNR 300) is een model van detweede fase; nog geen kommer­ciële reaktordus. Verwacht wordtdat Kalkar niet voor 1981/82 inbedrijf gesteld kan worden. Aleerder werd in Karlsruhe een prototype van de eerste fase gebouwd(20 MWe).

Het idee van de kweekreaktor isdat hij meer splijtbaar materillaloplevert dan hij verbruikt. Dit isdan weer als brandstof te gebrui­ken. Daardoorzou het in hetmeest ideale geval lukken uit de­zelfde hoeveelheid uranium 50 à70 maal meer energie te winnendan nu en de kernenergiereservenavenant te vergroten. Voor heteind van de eeuw zullen kweek­reaktoren in de uraniumbesparingwaarschijnlijk nog geen doorslag­gevende rol spelen. Dit betekentdat er nieuwe uraniumvoorradenmoeten worden ontdekt Ofdat hetkernenergieprogramma vertraagdmoet worden uitgevoerd. Dit maaktde haast met de kweekreaktorbegrijpelijk. Want alleen als ditreaktortype met alles wat er aanvast zit uitvoerbaar blijkt, wordende enorme investeringen in dekernenergie zinvol (in Nederlandruim l,S miljard en in Duitslandbijna 15 miljard van overheids­zijde alleen!). Dan pas is het poli­tiek te verkopen dat nu de voor­waarden vastgelegd worden vaneen toekomstig milieu, waarin velegeneraties moeten leven en over­leven.

HET KWEKEN

Snelle kweekreaktoren gebruikenals brandstof plutonium (Pu-239).Plutonium zelf komt in de natuurpraktisch niet voor. In uraniumertszitten uiterst geringe sporen: in dehele wereld maar een paar gram.Maar het splijtbare plutonium laatzich uit het niet-splijtbare en daar­om voor gewone kernreaktorenonbruikbare uranium-238 vormen.Dit gebeurt in de kweekreaktor.Door een sterke neutronenbestra-

N@..-..... 146N U138

@-U2311 ~;~ --_.~+

N....@ __.t.Po @---!.23lI 145 N

IN "4

··G

ling wordt U-23R (waaruit 99,3procent van allc natuurlijkc ura­nium bestaat) via enkele tussen­stappen in plutonium 239 (I'u-239)veranderd: zie schema 1. Gaat mendoor met de neutronenbestralingdan vormen zich na elkaar ookplutonium 240,241,242 en 243(met steeds een neutron meer inzich opgenomen). Alleen Pu-241is hiervan ook splijtbaar. Dit gehele

proces vanaf U-238 noemt men dekweekreaktie. omdat uit het niet­splijtbare U-238 het splijtbarePu-239 en Pu-24 I wordt gekweekt.Als Pu-239 en Pu-24 I een neutroninvangen leidt dit in ongeveerdriekwart van de gevallen tot hetsplijten van het plutoniumatoomin twee geheel andere atomen (inhet andere kwart vormt zich resp.Pu-240 en l'u-242). Bijdeze splij­ting komt zeer veel energie vrij: deeigenlijke kernenergie.In een konventionele kernreaktor(zoals in Dodewaard en Borssele)wordt ook plutonium gekweekt:ongeveer half zoveel als er ura­nium 235 wordt verbruikt. Daar­van wordt het grootste deel alweer in de reaktor gespleten, 7,()­

dat tenslotte slechts ongeveereen half procent van het gevormdeplutonium in het radio-aktieveafval overblijft. Dit is in een 1000MWe reaktor per jaar altijd nog250 kg plutonium.

De kweeksnelheid van een kweek­reaktor wordt weergegeven doorzijn 'verdubbelingstiid'. Dat is detijd die de kweekreaktor nodigheeft om (naast wat hij voor zich­zelf nodig heeft) de beginportievoor een volgende reaktor te le­veren. Uit het oogpunt van voldoen­de rentabiliteit (winstgevendheid)mag deze tijdsduur niet meer dan15jaar omvatten. Men voorspeltvoor de thans op papier staandemodellen niet meer dan Rà 10 jaar.M;iár, bij de Franse Phenix ligt hetbij de 40 jaar - 10jaar langer danzijn levensduur. En zelfs voor zijnopvolger, de Super Phcnix, ver­wacht men een tijdsduur van20 jaar. Naar alle waarschijnlijk­heid 7,;11 Kalkar in het geheel nietkwekcn.

HOE VEILIG IS KALKAR?

Vanwege het speciale karakter vaneen kweekreaktor moel als koel­middel een vloeibaar metaal ge­bruikt worden dat de warmte vol­doende kan afvoeren. In Kalkarheeft men gekozen voor natrium.Dit is uiterst explosief en vreet debuizen die het geleiden gemakkelijkaan. liet mag noch met lucht, nochmei water in aanraking komen.De tienduizenden splijtstofstaven inde reaktorkern zijn (, tot 8 milli­meter dun en worden bij een tem­peratuur van 560 graden voort­durend door meerdere tonnenradio-aktief natrium (met een snel­heid van 6 m/sec) omstroomd.Het is een zeer delikaat geheel datzowel onder chemische en mecha-

3

vervolg op pag 7

siteit van Groningenen de TH vanTwente over de gevolgen op kortetermijn berekeningen gemaakt.Ook op langetermijn blijvendegevolgen verschrikkelijk, maar webeperken ons hier tot de kortetermijn. De weersomstandighedenspelen daarbij een grote rol. Heerster een stabielweertype, dan blijktdat tot op 45 km afstand de opge­lopen stralingsdosis zodanigis, datdeze voor een deel van de bevolkingop korte termijn tot sterfte leidt.Op het kaartje komt dit overeenmet het gebiedc, en de gebiedenaen b die door het gebiedc wordeningesloten.Daarbij geldt voor hethele gebieda dat sterfte op kortetermijn voor de hele bevolking op­treedt en voor gebied b, in zoverredat buiten a ligt, dat dit geldt voormeer dan de helft van de bevolking.Hierbij is er vanuit gegaan dat eva­kuatie slechtslangzaam op gangkomt of mislukt door chaotischetoestanden. De dosisdie men in ditgevaloploopt wordt geacht het ge­volg te zijn van nog 24 uur verblijfin besmet gebiedna overdrijven vande bij het ongeval vrijgekomenradioaktievewolk. Bovendienwordt aangenomen dat men zichhierbij niet beschermt. Dit zou bijv.het geval kunnen zijn wanneerperauto een mislukte evakuatiepogingwordt ondernomen. Samenvattendkan de er onder staande tabel eentoelichtinggevenop het kaartje.Het kaartje laat zien dat het gebiedvan Nijmegen tot de zeer zwaar

dosismeerdan 400 rem 100 procent sterftedosistussen300 en 400 rem stralingsziekten, sterfte meerdan SO procentdosistussen200 en 300 rem stralingsziekten, " minderdan SO procentdosistussen 100en 200 rem lichtestralingsziektendosistussen 20 en 100 rem bloedaantasting (tijdelijk)

gebied agebied bgebied cgebied dgebied e

Tabelbij flg: dosesbij een groot ongeval bij stabielweervolgens kategorie F met eenkonstante windsnelheid van S,4 km/uur en eenkonstante gekozenwind­richting.

GEVOLGEN VANGROOTONGEVAL IN KALKAR

Bijeen nukleaire explosiein Kalkarzouden grote hoeveelheden radio­aktievestoffen vrijkomen,die zeerernstigegevolgen hebben. Uitgaan­de van gegevens van de ontwerpersvan Kalkarzelf zijn op de Univer-

ontstaan. Deze zou in Kalkareen.kracht kunnen krijgenvan 8.600 kgTNT in het .meestwaarschijnlijkegevalen zelfs van 50.000 kg TNTin het slechtste geval. Hierbij valtde sterkte van de reaktormantel inhet niet. Dit is berekend door dedeskundigeRichardWebb,die hier­over in het Kalkarproces zal ge­tuigen.Behalve door een natriumdamp­explosiekan een nukleaireexplosieook optreden bij een zgn. 'offcentered core meltdown', eensmelter buiten de kern waar zichdan een kritische massakan vor­men. Hieroverworden doorRichard \Vebb nog berekeningengemaakt.Het is duidelijk dat de ontwerpersmet zo'n krachtige explosiegeenrekeninghouden. Toch is het nietuit te sluiten. Dit is niet alleendemeningvan Dr. Webb. Ook de dis­kussiesdie in oktober 1976 op eenwetenschappelijk kongresover desnellekweekreaktor in Chicagowerdengehouden en de reaktiesdie daarop kwamen,gevendezegedachte steun. Het lijkt er dus opdat de konklusiesvan de Engelsekommissie ook voor Kalkargelden.

Watis nu de kans dat er een derge­lijk ongeval optreedt?Hieromtrent verschuilende ont­werperszich achter gegoochel metwoorden (hypothetisch zijn onge­vallenwaarvan de kans dat ze op­treden zo klein is, dat ze hypothe­tisch genoemdkunnen worden).Toch houdt men wel degelijk reke­ning met het optreden van nukleai­re explosies. Dit bnJ'kt uit de ge­dachte dat de konstruktie degevolgen van zulke ongevallen moetkunnen weerstaan.Een explosie treedt op als een dus­danig grote massaplutonium bijelkaar komt dat de zgn. 'kritischemassa' wordt overschreden. Dit isvoor plutonium ongeveer 10 kg.(Op een totaal in Kalkaraanwezigehoeveelheid van 850 kg.) Het isvoor de kracht van de explosievangroot belangmet welkesnelheiddedelen plutonium die de kritischemassagaan vormen, bij elkaarkomen.Onder invloedvan een zgn.natriumdampexplosie(waarbij,populair gezegd,natrium dooruiterst hoge temperaturen afge­gevendoor plutonium, ontploftzoals bakvet in een koekepan) zouzo'n plutoniumreaktie kunnen

over de reaktorveiligheid) toondedat men zeker rekening moet hou­den met een kracht van ca. 83 kgTNT (370 MWsek). De indruk be­staat dat ten tijde van het beschik­baar komen van deze studie hetreaktorvat al besteld was, waardoorer nu in feite een volgensde nor­men van de rtrv te zwak reaktor­vat geplaatst is.Ook eiste de rnv nadere informa­tie over het opvangenvan schok­golven. Vermoedelijkhebben deontwerpers niet aan deze eiskun­nen voldoen, aangezien zij ongeveer8 maanden later in een stuk demogelijkheid van een op deze wijzeverwoestereaktortank toegaven.

~--------------------~ vervolg van pag 3

nischedruk staat als onder neutro­nenbestraling.Plutonium met neutronen bestokenveroorzaakt kernsplijting. Daarbijkomen weerandere neutronen vrijdie bij volgende plutonium-atomensplijtingveroorzaken.Dat dit pro­ces niet binnen korte tijd tot eenexplosieve kettingreaktie leidt is tedanken aan het feit dat een (klein)deel van de vrijkomende neutronen'vertraagd' is. Bijeen 'gewone' licht­waterreaktor is het aandeelvan devertraagdeneutronen 0,7 procent;bij de kweekreaktor in Kalkar isdit veelminder, nl. 0,3 procent.Alsdit aandeelnu, door wat vooroorzaak dan ook, ergensin de reak­tor plotselingwegvalt en er dus100 procent 'snelle' neutronen zijn,dan leidt dit tot een niet meer tebeheersenkettingreaktie. Dit kanbijvoorbeeld gebeurenalser splijt­stof smelt of als er splijtstofelemen­ten plotselingnaar elkaar wordentoegebogen.De mogelijkheid van het ontstaanvan zo'n nukleaireexplosiewordtook door de ontwerpersvan Kalkarerkend. Het twistpunt met betrek­king tot deze nukleaireexplosiesgaat in de eerste plaats over dekracht ervan.Wekomen hier dade­lijk op terug.De 'Koninklijkekommissie voormilieuvervuiling' van de Engelse re­geringkonkludeerde in haar rapportover de reaktorveiligheid van snellekweekreaktoren (september 1976)o.a. het volgende:I. De kans bestaat dat er zich eennukleaireexplosievoordoet waar­van de kracht groter is dan de tech­nischsterkst mogelijk gebouwdemantel (m.a.w, een explosie diereaktortank en reaktorgebouwver­woest);2. In het geval van een dergelijkeexplosiezouden zowelvluchtigesplijtingsproduktenalsjodium encaesium als niet-vluchtige splijtings­produkten als strontium en pluto­nium vrijkomen;in een dichtbe­volkt gebiedzouden dan zeer veelslachtoffersvallen;3. Ondanks het uitgebreideonder­zoeksprogramma is het nog nietduidelijkof het in principe mogelijkzal zijn snellekweekreaktoren zo teontwerpen dat de mogelijkheid vaneen dergelijke verwoestendekern­explosieuit te sluiten is.Dit rapport wasvoor de Engelseregering aanleiding om tot een veelvoorzichtigerbeleid te besluiten.Ook in de VS voert president Car­ter een voorzichtigerpolitiek.

De ontwerpers van Kalkar nu,menen dat slechtseen explosiemet een maximalekracht van 34 kgTNT springstof(150 MWsek) kanoptreden. Dit maakte, dat meneen reaktorvat bestelde met eensterkte die zo'n kracht ruim kanweerstaan.Een studie van de TUVvan Rhein­land Westfalen (instellingdie waakt

4

Het proces tegen Kalkar

steld, waarvan de konklusieseigen­lijk schrikbarendzijn.Al deze maatregelen zijn nodigomvan het Kalkarproces een aanklachtzonder weerga te maken tegen kern­energie. Tijdensdit proces zalmoeten blijkenhoe zwaar argumen­tatie nogkan wegentegenoverpoli­tieke en ekonomischebelangen,m.a.w, wat we nog van de justitiealsonafhankelijkeinstantie kunnenverwachten.AIdeze zaken, inklusiefhet over-

Op 18 augustuswordt het proces tegen Kalkargehouden. Formeel is boerMaasde klager. Zijn bedrijf ligt vlak tegenoverde centrale. Hij is tegen kern­energieen beeft geklaagd dat zijn veiligheid en zijn bedrijf wordt bedreigddoor de snellekweekreaktor. Hij vecht dan ook het verlenenvan de bouw­vergunning van het projekt aan. Boer Maas is met zijn bezwaar intussen bijeen hogeregerechtelijkeinstantie aangeland (het Oberverwaltungsgericht).In 1976 heeft het LandelijkEnergieKomitee (LEK)samenmet Duitseaktie­groepen besloten om hem te helpen. Onze argumentatiehierbij wasen is, datde snellekweekreaktorde beslissende faktor is in de vraagof in de toekomstde energievoorziening met kernenergieverzorgd zal worden. Dit meedoenhoudt in dat het fmanciële risiko van zijn schoudersisgenomen en dat hetLEKheeft gezorgd voor deskundigenhulpvoor de advokaten Beeretzen deWitt. Dezeadvokatenzijn er al in geslaagd de bouw van kerncentrales inWyhlen Grohnde te stoppen.Door de deskundigen is veelwerkverzet, waaroverU elders in dezekrant het een en ander kunt lezen.Voor de begeleiding van het werk isals koördinator Jan van der Sluisaangesteld. Om werkelijkgoed be­,lagen ten ijs te komen, bleek hetnoodzakelijkde Amerikaan RichardWebbin te schakelen.Dezespecia­list op het gebiedvan reaktor­ongevallen in snellekweekreaktorenheeït met de specifiekegegevensvan Kalkar twee rapporten opge-

komen van Dr. Webb naar Duits­land, kosten veelgeld.De rechtbank heeft ons in juni noggezegd dat het proces in de herfstzou vallen. Dit is nu plotselingver­vroegd tot 18 augustus. Omdat wijeen wervingsaktie voor septembergeplandhadden, zijn we hierdoorin moeilijkheden geraakt.

Misschien is als U dit leest hetprocesal geweest. Toch vragenwijU om een gift over te maken. Dit isabsoluut nodig.Overde gangvan zaken bij hetprocesvalt al wel wat te zeggen:Het is langniet zeker of alle getui­genverhorenbinnen de door derechtbank beschikbaargesteldetijd kunnen worden voltooid. Alsde rechtbank meent dan toch eenuitspraak te kunnen doen tengunstevan de kweekreaktor, zul­len we in Berlijnmisschien in hogerberoep moeten gaan. Alsde recht­bank de zaak na 18 augustusver­daagd,kan het zijn dat we Dr.Webb nogmaals naar Europa

moeten laten komen. Ook dekoördinator heeft dan langerwerk.Daaromkunt U begrijpendat elkegift welkomis. Wezullen proberende pers aan het proces zoveelmoge­lijk aandacht te laten besteden.Onze argumentenzijn keihard enwe zullen ervoor vechten om zegehonoreerd te krijgen,zowelin het proces alsviade demon­stratie.Teroriëntatie hebben wijeendokumentatiemap samengesteld,die ook de kernenergiein Duitslanden de achtergronden belicht.Zie hiervoorde achterpagina.TegenKalkardemonstreren istegen kernenergiedemonstreren.Kalkarstoppen is kernenergiestoppen.

KERNCENTRALES IN NEDERLANDNederlandheeft twee kerncentra­les: Dodewaard (SSMWe) enBorssele (469 MWe). Aljaren heeftde regering plannen om er nog driete laten bouwen van 1000 MWe elk.Door de akties hiertegen is de be­slissing hierovernaar de nieuwerege~g verschoven.Ondertussenis men bezigde wegvrij te maken door alvast tienphMsentereserverenvoord~ekerncentrales.Hierovergaat hetzgn. ASEV (Aanvulling Struktuur­schemaElektriciteits Voorziening).De ministersvan EkonomischeZaken en RuimtelijkeOrdeninghebben een inspraakprocedureop­gezet om uit deze 10 kandidaat­plaatsende 3 uiteindelijke bouw­plaatsen te kiezen. Uiteraard be-

slissenze uiteindelijk zelf, en zehebben al van te voren hun voor­keuren uitgesproken: Eemsmond,Ketelmeer.Urk, Wieringenneer,Bath/Hoedekenskerke (de anderevijfzijn: Flevopolder,Maasvlakte,Tholen, St. Philipsland, Borssele).De inspraakprocedureblijft beperkttot de plaatskeuze.Overde keuzevan atoomenergievoor de energie­voorziening magniet gesprokenworden. Die beslissing houdt deregering aan zichzelf.In de maandjuni is een serievoor­lichtingsavonden gehouden, waaropde keuze van de kandidaatplaatsenwerd toegelicht.

Het gingdaarbij dus niet meer omde keus voor of tegen kernenergie,of over de vragendie kernenergieoproept. Devoorlichtersblekenniet bereid om hieroverenigedis­kussie te voeren. Dit leidde bij deaanwezigen tot verwarring en twij­fel. Terecht washet verwijt,dat deregering die met deze beperktevoorlichtingschijnbaar zoveelgeeftom voorlichtingvan de bevolking,in feite alle schuld treft als in detoekomst het kernenergiesysteemvastloopt of zelfsuit de hand loopt.Zij faalt de bevolking over de wer­kelijkeproblemen in te lichten,zij gaat een eerlijkediskussie uit deweg,en is alleenmet formele mid­delen in staat de kernenergie in tevoeren.

De inspraakover deze plaats­reservering vindt in oktober plaats.Om duidelijk te maken dat de dis­kussie 'kernenergieja dan nee' in­gevoerd moet worden is de Bewe­ging Stop Atoomplannen. eeninitiatief van het LEK,een hand­tekeningenaktie gestart. Dezesluitop 20 september. Deonderteke­naars sprekenzich uit voor:- stopzetten van de Nederlandse

atoomplannen, te weten: drienieuweatoomcentrales,opslagvanatoomafval in Groningenen Dren­te, uitbreiding van de verrijkings­fabriek te Almeloen bouw van

kweekreaktorenzoals Kalkar;- een energiepolitiek met waarbor­gen voor vrede,veiligheid, gezond­heid en het milieu,gericht opefficiënter energiegebruik en in­voering van nieuweenergiebron­nen, waarbij besluitendemo­kratisch genomen wordenopbasisvan openbare gegevens;

- stopzetting van de export vansplijtbaarmateriaalen atoom­techniek en een aktievebuiten­landsepolitiek om de atoom­bewapening in de wereld tegente gaan.

Vraaglijsten aan hij deBeweging Stop Atoomplannen2e Weteringplantsoen 9Amsterdam020 - 22 13 66

5

KERNENERGIEWie moet men geloven?Wie profiteert ervan?

Een deel van de bezwaren tegen het gebruik van atoomenergie komt voortuit technische problemen. Deze technische problemen en gevaren zijn voor­al aan het daglicht gekomen doordat er zich in de wetenschappelijke wereldeen enorme strijd afspeelt tussen voor- en tegenstanders van kern-energie­opwekking.Dat deze strijd niet losstaat van politieke en ekonomische belangen isduidelijk. Wetenschappers en technici die kritisch staan tegenover kern­energie, kunnen nauwelijks voor hun mening uitkomen. Ze worden dan metontslag bedreigd, of ze nu in dienst zijn van de atoomindustrie of van deoverheid, in Nederland, West-Duitsland of de V.S. Zijn ze eenmaal ont­slagen dan is ander werk nauwelijks meer te vinden.Door deze omstandigheden liikthet er voor de buitenstaander op alsof dewetenschap over het algemeen licht over de atoomproblemen denkt. Zelfsonze parlementariërs krijgen geen volledige en kritische informatie van deadvieskommissies van de overheid. Ook daarin zit maar een enkele tegen­stander om de schijn van de objektiviteit op te houden. Wat er van de kantvan bedrijfsleven en overheid tot ons komt, is geselekteerd en niet demening van elke wetenschapper die erin dienst is. Toch trekken de laatstenniet de konsekwenties. In plaats daarvan blijven ze hun ekonomische enpolitieke broodheren dienen. Maar moet men daarom de officiële woord­voerders geloven en de tegenstanders niet?Hierover schrijft prof. Georg Wald het onderstaande artikel.

Eén van de wijdstverbreide sprook­jes van tegenwoordig is dat rege­ringsbeslissingenberusten op debest beschikbare informatie endat regeringen hun besluitennemen voor het welzijn van hethele volk. Maar in werkelijkheidis eigenlijk het tegendeel het geval.Als besluiten genomen worden- gewoonlijk op ekonomische ofpolitieke gronden - worden ver­dere gegevensgezocht die de juist­heid van de besluiten bevestigen.Zo dient de lnförrnatlepolînek alsrechtvaardigil1gachteraf en niet alshulp om tot de beslissing te komen.Bij de informatie zelf kan men eenonderscheid maken tussen voor­spraak en beoordeling. Een advo­kaat vertegenwoordigt zijn kliën­ten, hij levert voorspraak. Hij moetde kwestie van de kant van zijnkliënten benaderen. Tegenover hemstaat een andere advokaat die detegenpartij vertegenwoordigt.Dat is voorspraak, maar beoordelenis heel wat anders. Zonder voor­ingenomen te zijn, moet men daar­voor beide kanten tegen elkaar af­wegen. Op zijn minst mag er geensprake zijn van kennelijke bevoor­oordeeldheid. Bij een beoordelingmag geen eigenbelang nagestreefdworden.Men vertelt ons maar al te vaak, datzelfs de experts niet weten hoe mende problemen moet aanpakken, dienu vandaag al, de wereld in eenchaos kunnen storten; dat 'nog nietalle faktoren bekend zijn'; dat meeronderzoek gedaan moet worden

6

en dat nadere rapporten moetenworden opgesteld. Zo ontstaat deeis om meer onderzoek. Goed, ikheb niets tegen onderzoek. Maar wemogen niet toelaten dat het tot eenvalstrik wordt, een excuus omnoodzakelijke maatregelen einde­loos op te schorten. We weten nu algenoeg om de grootste problemen,honger, overbevolking, milieuver­vuiling, plundering van onze planeeten gevaar voor een wereldatoom­oorlog, aan te pakken.

HONGER EN WERKLOOSHEID

De huidige krisis berust niet op te­kort aan informatie, maar opslechte politiek. We kunnen elkmoment aan de oplossing van deproblemen beginnen, die onze aardeen ons leven bedreigen. Maar wezijn daartoe niet in de gelegenheid,zolang de maximale winst voorop­gesteld wordt. Er komt niets van alseen maatschappij die winstmaxima­lisering voor een microscopischkleine minderheid boven alles,boven alles in de wereld stelt, dekatastrofe gaat bezweren voor allelevende wezens. Maar niet voorallen op hetzelfde moment. Bij ons(in de VS) gelooft men veelal dathonger en hongersnood op de eenof andere manier de schuld van debetrokkenen is - men beschuldigtdus de slachtoffers. Men zegt: zemoesten niet zoveel kinderen krjj­gent ze zijn arm omdat ze zoveelkinderen hebben. Men zou lang­zamerhand moeten weten dat het

precies omgekeerd is. Ze hebbenzoveel kinderen omdat ze arm zijn.Veel kinderen krijgen is een strate­gie om de armoede te weerstaan.Men heeft misschien tien kinderennodig opdat er één of twee over­leven, die hun ouders voeden enbegraven wanneer deze sterven.Er is maar één manier om dezemensen te helpen: men moet ze dezekerheid geven dat alle kinderendie ze krijgen zullen blijven leven.Over de hele wereld neemt dewerkloosheid toe. Nog erger ishet nieuwe bewustzijn in bepaaldekringen dat er steeds meer overbo­dige mensen komen. Het is nietmeer zo dat mensen tijdelijk zon­der werk zitten - ze worden über­haupt niet meer gebruikt in hetmarktekonomisch systeem. Ze zijnnutteloos, een blok aan het been,men heeft ze noch als arbeider,noch als konsument nodig. Menwenst dat ze er eenvoudig niet(meer) waren. Het zijn de margi­nalen. Hun aantal neemt steeds toe;het zijn er nu naar schatting al meerdan 500 miljoen.

Er is een symbool dat een bioloogverzonnen heeft: de reddingsboot.Wijzitten allen in een reddingsbootdie door een zee met verdrinkendemensen roeit. Nemen we ze aanboord, dan wordt de boot te vol engaan allen verloren. En er klinkenal stemmen op die het realistischennobel vinden het lijden van de ar­men niet langer te verlengen, maarze zo snel mogelijk te laten ver­hongeren - natuurlijk in alle stilte,zonder opzien te baren.En er is nog wat gebeurd. Het isbekend dat de menselijke spier­kracht die vroeger de meeste ar­beid leverde, steeds meer vervangenis door machines. Machines wordenook steeds veelvuldiger ingezet inde landbouw, die zich langzamer­hand tot een industrietak ontwik­kelt. In de VS worden nu 51 pro­cent van de groenten, 85 procentvan de citrusvruchten, 97 procentvan het pluimvee en 100 procentvan de suiker door dezelfde firma'sgeproduceerd die onze vliegtuigenbouwen, onze olie, uranium enandere brandstoffen beheersen,die ons vervoer kontroleren - mennoemt dat diversifikatie.Voor zo'n ekonomische politiek isveel energie nodig. Deze vraag naarenergie deed vooral de oliebedrijvenuitgroeien tot 'multinationale

concerns'. In de jaren vijftig lonktede energie van de toekomst: kern­energie. Vele grote concerns ennationale staten raakten er in ver­strikt.

DE WARE MACHTHEBBERS

In verband met de multinationaleconcerns komt een belangrijkevraag op: wie beslist over ons inde zogeheten 'vrije wereld'? Hetzijn niet de regeringen. Ze zijnslechts dienstbaar, werktuig. Ookzijn het de generaals niet; ook zijdienen slechts. De vrije wereld isin handen van General Motors,ITT, de Chase Marthattan Bank(Rockefeller), Esso, Shell, BP,Siemens, Mitsubishi, enz. Hunrijkdom en macht overtreft alleswat tot nu toe in de geschiedenisbestaan heeft. De KoninklijkeShell beschouwen we als eenprivé-onderneming, maar slechtseen twintigtal landen op de we­reld hebben een bruto-nationaalprodukt dat zich met de omzet vande Shell kan meten - in 1976 washet meer dan 100 miljard gulden.

Deze reuzenfirma's kunnen regerin­gen kopen en verkopen, maken enbreken. Niets houdt hen tegen!In november 1973 werd in Chili demacht overgenomen door een mili­taire junta. Maar vandaag kan ITT,die de CIA een miljoen dollar aan­bood om het presidentschap van'Allende omver te werpen, nog doenen laten wat ze wil. En Anaconda­Copper heeft voor 235 miljoen eenovereenkomst met de Chileensediktators gesloten.Vanuit dit standpunt moeten wede multinationale energie-industriebekijken, waartoe zowel de olie­concerns als (andere) kernenergie­firma's behoren. Hun werk is hetniet om energie te maken , maargeld. Om dit eenzijdig doel te ver­wezenlijken zijn ze voortdurendaan het lobbyen, infiltreren ze inregeringsinstanties, financieren kan­didaten van allerlei slag, stellen velemiljoenen beschikbaar voor 'voor­lichtingspropaganda' en doen allesom aan scherpere veiligheidseisente ontsnappen. Deze zaken lonen.(Zo zijn de winsten van de groteolieconcerns, die ook de meestekolenvoorraden bezitten en numeedoen aan de kernenergie­ontwikkeling, de afgelopen jarenverdubbeld of verdrievoudigd.)

VOOR- EN TEGENSTANDERS

Maar in de VS waren het niet dehoge winsten en praktijken vandeze reuzenbedrijven die het ver­trouwen van.het publiek in deatoomindustrie schokten. Wat inde VS dit vertrouwen werkelijkeen knauw gaf, was dat de rege­ringskommissie voor kernenergie(AEC) als haar taak zag de atoom­industrie te steunen en daarvoorzelfs bereid was het bij de veilig­heidsvoorschriften op een akkoord­je te gooien, alleen om het pro­duktiedoel maar zo snel mogelijkte bereiken. Het was hoofdzakelijkde verdienste van individuen vanbuiten de overheid en industrie,die tegen de hardnekkige tegen-stand van de regeringen, producen­ten en overheidsdiensten in, stren­gere veiligheidsvoorschriften en-kontrole afdwongen. De ont-hutste bevolking zocht daarop te­recht naar onbevooroordeeldedeskundigen en opheldering aan deuniversiteiten. Men had door hetvoortdurend hameren op de aka­demische vrijheid immers het ideedat men op de universiteiten naarobjektief en ongebonden onderzoekstreeft. Dus verwacht men van hennaast deskundigheid voor allesobjektiviteit. Experts zijn er ge­noeg; industrie en overheid hebbener vele in dienst. Maar objektiviteitis helaas slechts zelden te vinden;dat maakt haar des te belangrijker.Ik breng dit punt naar voren omdateen geihteresseerde bevolking diezich een eigen oordeel over kern­energie wil vormen, deskundigenvoor en tegen zich. En wie moetmen nu geloven? Daarbij moet Ubegrijpen dat deze deskundigenniet allen in dezelfde positie v,et:­

keren. Voor een deel zijn ze aaneen nauw keurslijf gebonden. Wiezich voor een snelle ontwikkelingvan kernenergie, voor'libemIe~heidsvoorschriften, voor zoveelmogelijk winst uitsprak en de kansop gevaar klein oordeelde, ontvingstevige politieke en fmanciële steunen werd met officiële goedkeuringen wijdverbreide publiciteit be­groet. Het andere standpunt, dat zichbezighield met de minder prettigeaspekten van de reaktorveiligheid,de kontrole over radioaktieve be­smetting van het milieu (bij nor­maal bedrijf), met plutonium 239als uiterst giftige stof en grondstofvoor atoombommen, en met deonopgeloste last van het nog dui­zenden jaren stralende hoogradio­aktieve afval, wie zich daarmeebezighield, hoefde geen beloningte verwachten, maar sprak alleenvoor zichzelf (hoewel de maat­schappij als geheel soms de nodigerugdekking gaf),

VOORSPRAAK OFOBJEKTIEF OORDEEL?

Toen begin 1975 een groep van 32'bekende wetenschappers', voon

namelijk natuurkundigen, een'wetenschappelijke proklamatie'over kernenergie uitgaf, kregen zealle publiciteit (in de VS). Ze pleit­ten voor een snelle uitbouw van dekernenergie als enige oplossingvoor het energieprobleem, en baga­telliseerden de gevaren. Was ditvoorspraak of een objektieve beoor­deling? Ze deden het voorkomenalsof het het laatste was. Er waren26 gerespekteerde geleerden bij,waaronder zelfs II Nobelprijs­winnaars. Maar toen las ik metgroot onbehagen dat 14 van de 26geleerden hoge posities bekledenbij grote Amerikaanse firma's,die alle op de een of andere maniermet energievoorziening te makenhebben.Wat ik deze deskundigen kwalijkneem is niet hun rechtschapenheidals wetenschapper, maar dat ze hunbetrekkingen met de atoomindu­strie verzwegen hebben. Hoe andershad hun verklaring geklonken alsde heren hem hadden ondertekendals direkteur van Esso, Nuclear Sys­tems, lowa Elektriciteitsmaatschap­pij, enz.

De 'Vereniging van verontrustewetenschappers' gaf op 6 augustus1975 als reaktie een verklaring uit,ondertekend door 2300 weten­schappers, waarin om een stop vanhet in bedrijf stellen van kern­centrales werd gevraagel, totdat deveiligheidsproblemen v.oIdoendeopgelost zouden zijn.. Hieraanschonk de Amerikaanse pers nauwe­lijks aandacbt. In na'llOlging \IlUl

deze aktie kwam ook in Nederlandeen -.erklaring uit, getiteld 'Ledenvan de tweede kamer, geef ons hetwordeel van de twijfel'. Deze ak­tie werd gesteund door o.a, Dr.Ir.Beek, Prof. Casimir, Dr. Mansholt,Prof. Schillebeeckx, Prof. Tin­bergen en Prof. Verkuyl,1200 Wetenschapsmensen onder­schreven deze oproep.Ons wetenschappelijke onder­zoekers wordt vaak gevraagd of hetook mogelijk is, veilig kernenergieop te wekken. Dat is een technischekwestie, en het antwoord zal op eengoede dag zeker 'ja' luiden. Maarhet is niet geoorloofd de vraag zote stellen. De eigenlijke vraagluidt: kan kernenergie veilig gepro­duceerd worden zolang men dewinst vooropstelt? Het antwoordhierop luidt: 'neen'!Allen die op dit feit wijzen en dietegen kernenergie zijn, zijn feite­lijk idealisten. Praat eens met eengeëngageerde kernenergietegen­stander. Hij denkt nog het minstaan zichzelf. Nadat ik dit gemerktheb en me naderhand door talvan tegenstrijdigheden heb heen­gewerkt, nam ik de eenvoudigevuistregel aan: Wie van zijn meningslechts nadeel heeft - zij hetfinancieel, in voorrechten of status ­is voor mij geloofwaardiger, dan wievan de mening die hij verkondigt opde een of andere manier profiteert.

Dat maakt mij jcrinsch en arg­wanend. U zult zien, dit gaat bijnaaltijd op.Niemand van ons die tegen kern­energie in de huidige vorm is, heeftdaar enig voordeel van, behalve hetidee iets zinvols voor de mensheidte doen. Anderzijds brengt onzeovertuiging ons in konfliktsituatiesmet de machtscentra. Deze kontlik­ten kosten ons vaak veel geld enonze banen. In 1975 hebben drieingenieurs van General Electric (degrootste reaktorfa.brikant ter we­reld) en een vooraanstaand veilig­heidsambtenaar hun leidende posi­ties in de atoomindustrie opge­geven.ln Nederland en Duitslandgebeurde een paar maal iets derge­lijks. Deze mensen werden voordeze daad niet onderscheiden,

vervolg van pag 4

getroffen gebieden zou kunnen be­horen. Bij dezelfde weerstabiIiteitmaar een andere windrichting, zoudit Arnhem, de buurt van Venlo ofhet zeer dichtbevolkte Ruhrgebiedkunnen zijn.Zouden we het geluk hebben dathet droog, instabiel weer zou zijn,dan zouden er misschien geen di­rekte doden of stralingsziekten teverwachten zijn. Zou het daaren­tegen regenen bij deze instabieleweersomstandigheden, dan zijn

. direkt dodelijke doses tot op 12,5km mogelijk.

ANDERE VElUGHEIDS­ASPEKTEN

Ook bij de normale werking van eenkemreaktor worden radioaktievestoffen met een hoge giftigheid enlevensduur voortgebracht.Recent Japans onderzoek o.l.v.Dr. lchikawa heeft uitgewezen datde risiko's bij lage stralingsdosesvoor de mens groter zijn dan tot nutoe wordt aangenomen. In navol­ging hiervan start de Utrechtse Bio­logenvereniging een dergelijk onder­zoek.

De opwerking van het afval uit dereaktor is een gevaarlijk proces.Er komt met name zeer veel radio­aktiviteit vrij. Nog steeds is ondui­delijk wat met een centrale moetgebeuren als die na 20 à 30 jaar stil­gelegd moet worden. De centrale isdan doordrenkt met radioaktiefmateriaal.Voor de opslag van niet meer op­werkbaar atoomafval is nog steedsgeen afdoende oplossing gevonden.Dumpen in zee blijkt geen oplos­sing, de betonnen verpakking ver­weert veel sneller dan verwacht ende radioaktiviteit komt vrij in hetwater. Opslag in zout-, klei- ofsteenlagen houdt risiko's in voorde drinkwatervoorziening op korteen op lange termijn.Tenslotte kan het uiterst giftige

maar door de industrie en overheidbeschimpt. Over hen hangt deschanddaad van het verraad: devalse beschuldiging dat ze de ar­beidsplaatsen van hun kollega'sbewust in gevaar brachten.Nu, wie moet men geloven?Het kan helpen als U weet dat dekernenergie-tegenstanders er nietsmee winnen en dat ze bereid zijnvoor hun overtuiging de nadelen tedreigen, tenslotte ook voor Uwwelzijn.

Georg Wald (hoogleraar biologieHarvard Universiteit en Nobel­prijswinnaar voor [ystologie engeneeskunde)

Vanwege plaatsgebrek iets inge­kort en voor Nederland aangevuld.

HE.T RADIOAknEYE. ISoTOOPTRlrtU/"J {)f{fSllAPT WElISWIIAR,"'/IAR 15 I1AAR PléPk.LEtN

plutonium, waarvan niets magontsnappen wil het geen gevaarvoor de-menselijke gezondheidopleveren, ook gebruikt worden omatoombommen van te maken.De techniek daarvoor is eenvoudig.In de VS hebben al enkele malennatuurkundestudenten bewezen dathet mogelijk is op eigen houtje. metweinig kapitaal, een bom te fabri­ceren.Het is niet mogelijk hier op allebezwaren diep in te gaan. Ookkunnen we niet op alle aspekteneen wetenschappelijk gefundeerdekritiek formuleren. Maar het iszeker dat de gevaren reëel zijn endat het risiko van een nukleaireexplosie in Kalkar bestaat.Daarom voeren we op 18 augustushet proces tegen Kalkar en daaromdemonstreren we op 24 september.Misschien is het mogelijk een snellekweekreaktor als in Kalkar tebouwen en te laten draaien, zonderdat er ongelukken volgen. Maar eenvolkomen veilig systeem is een rede­lijke eis, en zo'n systeem is er niet.Omdat men met de kweekreaktorde kernenergie probeert de redden,verzetten we ons tegen Kalkar.Van het hierbovenstaande overnukleare explosies en de gevolgenvan een groot ongeval is een uit­gebreide versie met literatuur­verwijzingen beschikbaar. Voor heteerste deel is gebruik gemaakt vanmateriaal van Reinhard Breuer,kernfysikus aan het Max Planck­Instituut te München.

t

7

1 olifant9 cmte verplaat­sen.Maarwaarom zou men

Op 1 oktober 1977 wordt in Ant­werpen een demonstratie gehoudentegen kernenergie.De atoomplannen in België zijn alvergevorderd. De derde centrale vanDoel is al in aanbouw (er moeten ervier komen), in Tihange en Choozdraaien al kerncentrales, er zijnplannen voor een atoomcentralebij Visé, vlak bij Maastricht,Eurochemie, een oude opwerkings­fabriek, wordt uitgebreid en weer.in gebruik gesteld, en de Kempenen Noord-Brabant worden bedreigddoor opslagplannen van radio­aktief afval in de kleilagen van Mol.NEDERLANDSE SOLIDARITEITMET DE BELGISCHE ANTI­ATOOMENERGIEBEWEGING ISDUS MEER DAN NOOD­ZAKEWKIVerdere inlichtingen:Verenigde Aktiegroepen Kern Stop,d'Alcantaralaan 72,9971-LembekeBelgië

KERNENERGIE LANGS DEMAASDe-Belgische atoomplannen, inhet bijzonder over Visé. Prijsinkl. porto f. 2,75, gironr. 784353,tnv Milieucentrum Zuid-LimbuIlte Maastricht, mvv LEKboekje.

Vereniging Behoud Waddenzee,Harlingen.In dit boekje worden plannenvoor kerncentrales en opwerkings­fabrieken beschreven en de gevol­gen ervan (koeling, afvalwater).Ook de schadelijkheid van bestra­ling met radi<Hlktiviteit wordtbeschreven. 32 pagina's.

RADIO-AKTIEFPeriodieke uitgave van de afdelingHaarlem van de Stroomgroep.Opgave bij Brakenburghstraat 9zw,Haarlem, 023 - 26 33 49.

ONDERSTROOMPeriodieke uitgave van de afdelingNijmegen van de Stroomgroep.Opgave bij S. Gerritsen, Kruis­kamp 28, Overasselt, 08892 - 1759.

Het ZEK: blad van de GezamenlijkeEnellie Komitees Zuid-Nederland.Veel aandacht voor België en deZuidnederlandse elektriciteitsbedrij­ven. Verschijnt ongeveer om detwee maanden.Prijs per persoon f. 5,- per jaarPrijs per groep f, 10,- per jaarGironr. 3128500, penn, ZEK,Cobbenhagelaan 552, Tilburg.

ADRESSENLandelijke groepenLandelijk Energie Komitee, 2e Weteringplantsoen 9, Amsterdam,020-792503Vereniging Milieudefensie, 2e Weteringplantsoen 9, Amsterdam, 020-221366Stroomgroep Stop Kernenergie, Oudegracht 42, Utrecht, 030-314314Aktie Strohalm, Oudegracht 42, Utrecht, 030-314314

Sekretariaat Kalkar Demonstratie: Oudegracht 42, Utrecht, 030-314314

Regionale groepenEnergie Komitee Zeeland, Dam 4749,Middelburg,OJ 180-27749Provinciaal Energie Komitee Nrd-Brabant, Koestraat 18, TilburgLimburgs Energie Komitee, Hoogbrugstraat 74, Maastricht, 043-12213Stroomgroep afd.Nijmegen, J.W.Passtraat 65, Nijmegen, 080-225408Stroomgroep afd.Den Haag, p/a Wereldwinkel, Elandstraat 192,070-630056Stroomgroep afd.Haarlem, Brakenburghstr. 9zw, Haarlem, 023-263349Energie Komitee Wieringermeer, A.C.de Graafstr. 13, Wieringerwerf, 02272-

2101Alarmgroep Atoomplannen, Radesingel 3, Groningen, 050-124587

7000kadetjesper jaarlevert98.000 kaloriën

een kadetjebevat 140kaloriën

ENERGIE STRATEGffi;De weg die wij niet volgen?Een alternatieve energiepolitiekuit de doeken gedaan doorAmory Lovins.Prijs inkl. porto f. 9,-

WERKGROEP EEMSMOND;Kemenellie Noord-NederlandlNoord Duitsland..Uitgave eind 1976. Te bestellen:f. 3,- op giro 1729195 t.n.v.

MAATSCHAPPEWKE ASPEK­TEN VAN KERNENERGIEKosten, militair gebruik, sabotageen beveiliging, onder redaktie vanE. v.d. Hoeven.Prijs inkl. porto f. 10,50

OPWERKING VAN KERNAFVALEen nota over de gevaren van de opwerkmgsfabriek door o.a. KlarisseNienhuys.Prijs inkl. porto f. 12,-

Aktie Strohalm

boekjes over de geschiedenis van deenergievoorziening, over de groeivan het energieverbruik. Ook kern­energie en de gevaren daarvankomen aan de-orde. Prijsf. 6,-,inkl. porto f. 8,75

KERNENERGIEBELEIDVerslag van een hoorzitting, ge­organiseerd door het Agenor-team,Brussel. Prijs f. 3,50, inkl. portof.4,70

PLAATSEN VOOR KERN­CENTRALES EN WAT WUDAAROVER TE ZEGGENHEBBENReaktie op de ASEV-procedureen een pleidooi voor een eerlijkeoverheidsvoorlichting.Prijs inkl. porto f. 4,75

Affiche: Lubbers-kraker f. 0,50drie stuks inkl, porto f. 2,30acht stuks inkl. porto f. 4,80

De nu volgende publikaties kunnenworden besteld bij:Vereniging Milieudefensie,2e Weteringplantsoen9Amsterdam 020 - 22 1366Gironr. 102000

2 ENERGIEKRANTEN VANNEDERLANDGoede informatiekranten over degevaren van kernenergie en over debruikbaarheid van alternatieven.Verder de standpuntbepaling vande Beweging Stop Atoomplannen(zie ook blz. 5 over de ASEV).Prijs per 2 f, 0,50, inkl. portof.l,40

INFORMATIEMAP KalkarprocesAls U meer wilt weten van- Het Kalkarproces- De vroegere Kalkarakties- De Duitse aktiegroepen- Kernenergie- De West-Duitse'atoomplannen• Het front van grote concerns- De Nederlandse betrokkenheid

hierbijkoop dan de 1nformatiemap. Kal­karproces' à f. 3,-, inkl. portof.5,-

de Werkgroep 2000

het Landelijk Enellie Komitee

de Stroomgroep Stop Kern­enellie

ENERGIE EDUKATIEF,Drs. 1 tlm 4. Eenvoudig geschreven

Risiko's van de SNR-300 te Kalkarvoor-de volksgezondheid in Neder­land en de BRD.f. 0,50, inkl. porto f. 1,-

de Beweging Stop Atoomplannen

De nu volgende publikaties kunnenworden besteld bij:Stroomgroep Stop Kernenergie,Oudegracht 42Ut~ht030-3143 14Gironr. 2946163, Amsterdam.Ook informatie over kortingen,portokosten bij meerdere exem­plaren, informatie over de Kalkar­demonstratie enz.

ATooMENERGffi,WAAROMNIETin 50 vragen en antwoorden wordenMaatschappij en Mentaliteit, Eko­nomie en Techniek, Gevaren Kern­energie en Alternatieven behandeld.Uitgave Stroomgroep, prijs f. 2,-,inkl, porto f. 3,20

ENERGIE, DAT ZUN WUblad van de Stroomgroep StopKernenergie, verschijnt minimaal4x per jaar, f. 7,50 per jaar.

PUBLlt(ATIES

een uitgave van het Landelijk Energie Komitee prijs SO cent